08.

2021

G Ü R C İ S TA N : AMERİKA
TUŞETİ'NİN BİRLEŞİK
GÖÇEBE DEVLETLERİ'NDE
ÇOBANLARI AÇ L I K K R İ Z İ

İçi Dışı Bir

YARISAYDAM AMFİBİLER BİLİM DÜNYASINI ŞAŞIRTMAYA DEVAM EDİYOR

FİYATI: 19 TL / KKTC 24 TL
112757 244 ISSN 1302-8464

W W W. N A T I O N A L G E O G R A P H I C . C O M .T R
 DAHA ÖTESİ
İ Ç İ N D E K İ L E R
K E Ş F E T
12
YENİ KEŞİFLER
Nano–Özel Teslim
Biliminsanları, nano
parçacıklar kullanarak
saldırgan bir beyin
tümörüyle savaşmanın
yollarını arıyor.
YA Z I : T H E R E SA M AC H E M E R
İZ BIRAKANLAR
Japonya’nın
10
Kağıt Tutkusu
Ülkenin doğa dostu ve
uyumlu kağıdı washi,
geleneksel yöntemler
kullanılarak üretilmeye
devam ediyor.
YA Z I : RO B G O S S
F OTO Ğ R A F : JA M E S
W H I T LOW D E L A N O
KAMERA ARKASI
Yaşam Damlası
Fotoğrafçı Jaime Cu-
lebras, cam kurbağalara
duyduğu ilgiyi ve bu
ilginç canlıları belgele-
me öyküsünü anlatıyor.
YAZI: MARIE–AMÉLIE CARPIO
F OTO Ğ R A F :
JA I M E C U L E B R A S
AĞ U STO S 2 02 1
Kapak
Mobil stüdyoda poz veren
dişi güneş cam kurbağası,
yarısaydam karnını dolduran
yumurtalarını sergiliyor.
FOTOĞRAF: JAIME CULEBRAS
18
DEHA
Patrícia Medici
Doğa koruma uzmanı,
ender rastlanan ve
tehlike altında olan
Güney Amerika sakini
Amazon tapirinin ko-
runmasına odaklanıyor.
YA Z I : A N N I E ROT H
F OTO Ğ R A F :
MARK THIESSEN
OLASILIKLAR GEZEGENİ
Ayrıştır, Dönüştür
Ürettiğimiz çöpleri
ayrıştırıp, kurtarılabi-
lecek her şeyi geri dö-
nüştürelim. Tabiat Ana
bunu istemez miydi?
YA Z I : C H R I ST I N A N U N E Z
XPLORE N 40° 45’ 31’’ W 73° 58’ 43’’

W
E

A
R
E

U
L
Y
S
S
E

Diver Skeleton X
Starting at USD 22’200.
A Ğ U S T O S | İÇİNDEKİLER
A N A KO N U L A R İçi Bir Dışı Bir
Yakın tarihli çalışmalar,
Orta ve Güney Ame-
rika’nın yarısaydam
amfibileri hakkında bi-
linmeyenlere ışık tutu-
yor. Sürprizlerle dolu
cam kurbağalar üzerin-
de çalışan biliminsanla-
rının motivasyonlarının
temelinde ise onların
yok olma tehlikesi var.
YA Z I : A N G E L A
P O S A D A – S WA F F O R D
F OTO Ğ RA F L A R :
JA I M E C U L E B RA S
......................................
Yaşamın Kıyısında Yerle Gök Arasında
Yükselen sıcaklıklar ve Kafkas Dağları’ndaki
aşırı kuraklık, Kalaha- zorlu yolculuk, Gürcü
ri’nin hassas yaşam den- çobanların, sürülerin
gesini tehdit ediyor. ve kadim geleneklerin
YA Z I : L E O N I E J O U B E R T öyküsünü anlatıyor.
F OTO Ğ RA F L A R : YA Z I : G I O R G I G O G U A
T H O M A S P. P E S C H A K F OTO Ğ RA F L A R : F E R N A N -
...................................... S. 42 D O J AV I E R U R Q U I J O V E
N I KO LOZ MC H E D L I DZ E
ABD’nin Açlık Krizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . S. 84
2020’de, ABD’deki her 7
kişiden 1’i yeterli gıdaya ÜSTTE: Kalahari sakinleri
işbirliği ile hayatta kalıyor.
erişim sağlayamadı.
Mirketlerden alt rütbeliler
YA Z I : C A S SA N D R A üst rütbeli dişinin yavrularına
S P R AT L I N G bakarken, diğerleri yırtıcılara
S. 30 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . S. 64 karşı koruma sağlıyor.
 99 YILDIR
ROTAMIZ HİÇ DEĞİŞMEDİ
30 Ağustos Zafer Bayramımız kutlu olsun.
A Ğ U S T O S | EDİTÖRDEN
NESİBE
Yaşatmak
İçin Yaşamak
BAT
Orta ve Güney Ameri- içinde huzur
K A P I N I Z I K A PAT T I Ğ I N I Z DA
ka’da varlık gösteren bulduğunuz, nefes aldığınız, kendinizi
cam kurbağaların bilinen
156 türü var. Ağsı cam güvende hissettiğiniz evinizin, birileri
kurbağa da bilinen tarafından, bunun sizi önce kırılgan
bu türler arasında.
kılacağı, sonra hasta edeceği ve hatta
sonunda yok oluşa kadar götüreceğini
bile bile yaşanmaz kılınmasına izin verir
misiniz? Yanıt, net: Hayır. Bu tür bir dış
müdahaleye var gücünüzle karşı çıkar-
sınız. Peki kendi yaşam alanınızda bunu
siz, kendinize yapar mısınız? Bu kez
yanıt daha da net: Kocaman bir hayır.
O hâlde, sonsuz bir galaksideki mu-
cizevi yaşam alanımıza, milyarlarca
aile bireyiyle paylaştığımız devasa
evimize verilen bunca zararın önüne
neden elverdiğince geçmiyor, bunun
için neden çabalamıyoruz? Ya da ça-
balıyor muyuz? Geldiğimiz nokta, en
azından kendilerini doğa korumaya,
bilime adamış ve bunun için var gü-
cüyle çalışanlar dışında, çok azımızın
6 N AT I O N A L G E O G R A P H I C
çaba gösterdiğinin; geriye kalan ço-
ğunluğunsa bırakın bunun için kılını
kıpırdatmayı, gidişatın ayırdında dahi
olmadığının kanıtı. Kirlenen denizle-
riyle; giderek kentleşen, betonlaşan,
yeşilsiz kalan kara parçalarıyla; kar-
bondioksite boğulan atmosferiyle; yok
olan ve olacak temiz su kaynakları ve
nice türleriyle gezegenimizin farklı
kesimleri, iklim değişiminin daha da
sertleşecek gibi görünen ekstrem hava
koşulları; kuraklıklar, fırtınalar, seller
ve ısınmayla boğuşuyor.
Öncelikle doğa ve doğa korumacılık
olmak üzere gezegenimize dair her
şey bizim ilgi alanımızda. Hâl böyle
olunca, dergimizin ele aldığı konu-
lar da, bazılarının rahat rahat yok
saydığı, bazılarınınsa benden sonra
tufan anlayışıyla, aslında kendi yaşam
dönemlerinde dahi ucu kendilerine
fazlasıyla dokunan pek çok tahribe
rağmen görmezden geldiği başlıkları
içeriyor çoğu kez.
Bu ay izleyen sayfalarda daha önce
görmedikleri hava olaylarıyla boğu-
şan Gürcü çobanlar; zaten yeterince
kırılgan olan yaşamıyla bilinen Ka-
lahari’nin, dünyanın geri kalanıyla
kıyaslandığında ısınmayı daha da
üst derecede yaşayan canlıları; daha
öncesi için de geçerli olsa da, yaklaşık
iki yıldır boğuştuğumuz pandeminin
bellerini daha da büktüğü açlık krizin-
deki insanlarıyla ABD sizi bekliyor.
Bir de cam kurbağalar var listemizde.
Yaygaracılar. Renkliler. Çok çeşitliler.
Üstüne üstlük yarısaydamlar. Öyle ki,
baktığınızda içindeki yumurtaları gö-
rüyorsunuz. Sürprizlerle dolular. Ve
minicikler. Ama onlar da yok olma
tehlikesinden muaf değiller. Zaman,
çok geç olmadan, gezegenimize ağacıy-
la, kuşuyla, çiçeğiyle, böceğiyle, nefes
alan her bir canlısıyla sahip çıkma ve
onları koruma zamanı. Bize düşen yok
etmek değil; yaşatmak. Sevgiyle kalın…
FOTOĞRAF: ©JUAN CARLOS VINDAS/GETTY IMAGES
 D Ü N YAY I D E Ğ İ Ş T İ R M E K İ Ç İ N B İ L İ M İ N,
KE ŞFİN VE ÖYKÜ ANL ATICILIĞININ
GÜCÜNE İNANIYORUZ .

Nevzat Çalışkan
İMTİYAZ SAHİBİ nevzatc@groupmedya.com (Sorumlu)
Nesibe Bat
Bige Daruga Çalışkan GENEL YAYIN YÖNETMENİ nesibeb@groupmedya.com
YAYINCI bigedc@groupmedya.com
YAZI İŞLERİ
LİSANS SAHİBİ ÖZEL HABER VE KONU EDİTÖRÜ Onur Uygun
NATIONAL GEOGRAPHIC PARTNERS GÖRSEL YÖNETMEN Hüseyin Takmaz
TÜRKİYE LİSANS SAHİBİ EDİTORYAL KOORDİNATÖR Bengisu Kiraz
GROUP MEDYA VE BİLGİ TEK. TİC. A.Ş.
ÇEVİRMENLER Fahire Kurt, Gökçe Çiçek, Onur Aymete
Balmumcu Mahallesi Mustafa İzzet Efendi Sokak
No:9 Kat:3 Beşiktaş/İstanbul BU SAYIDA KATKIDA BULUNANLAR Prof.Dr. Ahmet Karataş
Tel: (212) 224 9330 / (212) 335 0050

REKLAM SATIŞ
NATIONAL GEOGRAPHIC SOCIETY REKLAM GRUP BAŞKANI Gürhan Gezer gurhang@groupmedya.com
keşfin sınırlarını zorlayarak dünyayı daha iyi
REKLAM GRUP BAŞKAN YARDIMCILARI Funda Gökgündüz fundag@groupmedya.com
anlamaya ve daha sağlıklı ve sürdürülebilir bir
gelecek için çözümler üretmeye adanmış, kâr İsmail Küçük (Bölgeler) ismailk@groupmedya.com
amacı gütmeyen küresel bir organizasyondur. REKLAM GRUP DİREKTÖRLERİ Göktuğ Bedri Evren goktuge@groupmedya.com
Nurol Ceylan nurolc@groupmedya.com
CHIEF EXECUTIVE OFFICER
Deniz Toz denizt@groupmedya.com
Dr. Jill Tiefenthaler
REKLAM DİREKTÖRLERİ Nilüfer Araç nilufera@groupmedya.com
SENIOR MANAGEMENT
Yeşim Aksoy yesima@groupmedya.com
PRESIDENT AND CHIEF OPERATING OFFICER:
Deniz Eroğlu denize@groupmedya.com
Michael L. Ulica
CHIEF DIVERSITY OFFICER:Shannon Bartlett REKLAM KOORDİNATÖRLERİ Eren Enes (Bölgeler) erene@groupmedya.com
CHIEF COMMUNICATIONS OFFICER: Crystal Brown Seyhan Erat seyhane@groupmedya.com
CHIEF BUSINESS OPERATIONS OFFICER: Tara Bunch
CHIEF HUMAN RESOURCES OFFICER: Mara Dell EVENT VE PROJELER SATIŞ KOORDİNATÖRLERİ Gökhan Gülsoy gokhang@groupmedya.com
CHIEF SCIENCE AND INNOVATION OFFICER: Ian Miller
EVENT VE PROJELER OPERASYON DİREKTÖRÜ Ebru Döner ebrud@groupmedya.com
CHIEF EXPLORER ENGAGEMENT OFFICER: Alex Moen
CHIEF ADVANCEMENT OFFICER: Kara Ramirez Mullins DERGİ REZERVASYON MÜDÜRÜ Ender Parlar enderp@groupmedya.com
CHIEF EDUCATION OFFICER: Vicki Phillips
CHIEF LEGAL OFFICER: Sumeet Seam REKLAM TEKNİK MÜDÜRÜ Mesut Öztürk mesuto@groupmedya.com
CHIEF OF STAFF: Kim Waldron
CHIEF STORYTELLING OFFICER: Kaitlin Yarnall
CHIEF FINANCIAL OFFICER: Rob Young ONLINE

BOARD OF TRUSTEES
DİJİTAL DİREKTÖR Seda Özcan sedao@groupmedya.com
CHAIRMAN: Jean M. Case
DİJİTAL İÇERİKLER DİREKTÖRÜ Nurdan Gündoğdu nurdang@groupmedya.com
VICE CHAIRMAN: Katherine Bradley
Brendan P. Bechtel, Afsaneh Beschloss, Ángel Cabrera, Elizabeth Comstock,
Jack Dangermond, Joseph M. DeSimone, Alexandra Grosvenor Eller, Kevin ABONE www.groupmedya.com/iletisim/
J. Maroni, Strive Masiyiwa, Mark C. Moore, George Muñoz, Nancy E. Pfund, E-POSTA: uye.natgeo@groupmedya.com
Lyndon Rive, Edward P. Roski, Jr., Frederick J. Ryan, Jr., Rajiv Shah, Ellen R. WEB SİTESİ VE SOSYAL MEDYA İLETİŞİM nationalgeographic@groupmedya.com
Stofan, Jill Tiefenthaler, Anthony A. Williams, Tracy R. Wolstencroft

RESEARCH AND EXPLORATION COMMITTEE

BASKI VE CİLT Turkuvaz Haberleşme ve Yayıncılık A.Ş.
CHAIRMAN: Peter H. Raven
VICE CHAIRMAN: Jonathan Baillie
Tel: (212) 354 30 00
Kamal Bawa, Justin Brashares, Ruth DeFries, Margaret Honey, www.turkuvazmatbaacilik.com
Anthony Jackson, Gary Knight, Steven R. Palumbi, DAĞITIM Turkuvaz Dağıtım Pazarlama A. Ş.
Andrew Revkin, Jerry A. Sabloff, Eleanor Sterling
BASKI YERİ VE TARİHİ İstanbul, Temmuz 2021 YAYIN TÜRÜ: Yerel süreli yayın
EXPLORERS–IN–RESIDENCE www.nationalgeographic.com.tr
Enric Sala
EXPLORERS–AT–LARGE
DERGİ ABONELİĞİ HESABI HESAP ADI: GROUP MEDYA VE BİLGİ TEK. TİC. A.Ş.
Robert Ballard, Lee R. Berger, James Cameron, Sylvia Earle, J. Michael Fay, TEB KAĞITHANE ŞB. TR96 0003 2000 0000 0023 5443 61
Beverly Joubert, Dereck Joubert, Louise Leakey, Meave Leakey, Thomas KURUMSAL ABONELİK FİYATI: 33 TL
Lovejoy, Rodrigo Medellin

NATIONAL GEOGRAPHIC MAGAZINE

NATIONAL GEOGRAPHIC PARTNERS EDITOR IN CHIEF Susan Goldberg
EXECUTIVE EDITOR: Debra Adams Simmons. MANAGING EDITOR, MAGAZINES: David Brindley.
SENIOR MANAGEMENT SENIOR DIRECTOR, SHORT FORM: Patty Edmonds. DIRECTOR OF VISUAL AND IMMERSIVE EXPERIENCES:
Whitney Johnson. SENIOR EXECUTIVE EDITOR: Indira Lakshmanan. EXECUTIVE EDITOR, LONG FORM:
EDITORIAL DIRECTOR: Susan Goldberg
David Lindsey. CREATIVE DIRECTOR: Emmet Smith. MANAGING EDITOR, DIGITAL: Alissa Swango.
GENERAL MANAGER NG MEDIA: David E. Miller
MANAGING EDITOR, SPECIAL PROJECTS: Michael Tribble
DEPUTY CHIEF COUNSEL: Evelyn Miller
GLOBAL NETWORKS CEO: Courteney Monroe
HEAD OF TRAVEL AND TOUR OPERATIONS: Nancy Schumacher INTERNATIONAL EDITIONS
CHIEF FINANCIAL OFFICER: Akilesh Sridharan EDITORIAL DIRECTOR: Amy Kolczak. DEPUTY EDITORIAL DIRECTOR: Darren Smith.
TRANSLATION MANAGER: Beata Kovacs Nas. EDITORIAL SPECIALIST: Leigh Mitnick
BOARD OF DIRECTORS
Jean M. Case, Rebecca Campbell, Josh D’Amaro, Karim
Daniel, Nancy Lee, Kevin J. Maroni, Peter Rice, Her hakkı saklıdır. National Geographic Türkiye, National Geographic Partners’ın lisansıyla yayımlanmaktadır. Bu dergide yer
Frederick J. Ryan, Jr., Jill Tiefenthaler, Michael L. Ulica alan yazı, makale, fotoğraf ve illüstrasyonların elektronik ortamlar da dahil olmak üzere çoğaltılma hakları National Geograp-
hic Partners ve Group Medya’ya aittir. Yazılı ön izin olmaksızın hangi dilde ve hangi ortamda olursa olsun materyalin tamamı-
INTERNATIONAL PUBLISHING nın ya da bir bölümünün çoğaltılması yasaktır. Bu dergi, basın meslek ilkelerine uymaya söz vermiştir.
SENIOR VICE PRESIDENT: Yulia Petrossian Boyle
Copyright © 2021 National Geographic Partners, LLC.
Ariel Deiaco-Lohr, Gordon Fournier, Kelly Hoover, Tüm hakları saklıdır. National Geographic ve Sarı Çerçeve Tescilli Markalardır ® Marcas Registradas. National Geographic
Jennifer Jones, Rossana Stella talep edilmemiş materyallerden dolayı hiçbir sorumluluk kabul etmez. ISSN 1302–8464

8 N AT I O N A L G E O G R A P H I C
 BU BÖLÜMDE

Mumyalar
K E Ş F E T Japonya’nın Kağıtları
Amazon Tapirleri
Doğa için Geridönüşüm

D Ü N YA N I N H A R İ K A L A R I N A V E G İ Z E M L E R İ N E I Ş I K T U T U YO R U Z .

N AT I O N A L G E O G R A P H I C NO. 244

YAŞAM DAMLASI
Ekvador ormanlarında eğreltiotu yaprağından sarkan
JA I M E C U L E B R A S ,
jölemsi maddenin içindeki yumurtaları gösteren bu fotoğrafın yıllardır
peşindeydi. “Cam kurbağalar üzerinde çalışmaya başladığımdan beri
hep bu fotoğrafın hayalini kurdum,” diyor. Çeşitlilik içeren popülas-
yonları ve evrim süreçleriyle ilginç canlılar. Nymfargus cinsinin birkaç
türü, yumurtalarını su damlasına benzeyen jelatin içinde askıya alıyor.
Culebras, partneriyle birlikte şiddetli yağmur altında günlerce araş-
tırdıktan sonra, Yanayacu Biyolojik İstasyonu (Nymphargus wileyi’nin
bilinen tek doğal ortamı) civarında fotoğraflamış yavruları. Dolaştıkları
ücra bölgedeki son gecelerinde, sabırlı olmanın ödülünü almışlar.
“Birkaç dere ve yüksek miktarda da dağınık bitki örtüsü ve ağaç İspanyol asıllı doğa bilim-
gövdesi vardı,” diye anlatıyor Culebras. “Erkek kurbağanın sesini duy- ci, fotoğrafçı ve araştırma-
duk ve hemen önümüzde yumurtaları fark ettik. Arka planı bir parça cı Jaime Culebras, birkaç
kurbağa türünün keşfine
aydınlatmak için yaprağın üstüne difüzörlü bir flaş yerleştirdim. Ampul katkıda bulundu. Yılın
gibi görünmesi için jöleyi aydınlatmak istedim. Birkaç denemenin Yaban Hayatı Fotoğrafçısı
ardından amacıma ulaştım: Işıkta belirgin olarak gözüken embriyoların dahil çeşitli fotoğraf ödül-
leri de alan Culebras’ın
fotoğrafı. Yaşamın başlangıcını gösteren ve yok olan kurbağaların ayakta temel uzmanlık alanı,
kalmasına dair umut taşıyan bir fotoğraf bu.” — M A R I E -A M É L I E C A R P I O amfibiler ve sürüngenler.

10 N AT I O N A L G E O G R A P H I C FOTOĞRAFLAR: JAIME CULEBRAS (EN ÜSTTE) ; CARLOS MOROZCH (PORTRE)

 8)6'ˢ,
TANITIM
+ʘ20)6ˢ
2-16 %˒97837

–B]J[
#doludoluyeditepe

www.yeditepe.edu.tr
0216 578 11 00
K E Ş F E T | YENİ KEŞİFLER

Firavunların yeni yurdu

Aralarında az sayıdaki kadın firavunlar-
dan biri olan Kraliçe Hatşepsut’un da
BİLİM VE bulunduğu (sağda) 22 soylu mumyası,
geçtiğimiz bahar aylarında yapılan bir
KEŞİFLERİN geçit töreniyle Kahire’deki Ulusal Mı-
ÖN SAFLARINDAN sır Uygarlığı Müzesi’ne taşındı. Burada,
TA Z E H A B E R L E R yapay ışıklar yerine, mezarı andıran loş
salonlarda birlikte gömüldükleri eşyalar-
la beraber yatacaklar. —T O M M U E L L E R

Mumya
koleksiyonu
Kuzey Şili’nin Ata-
cama Çölü’ndeki
kadim toplumların
kalıntılarını kazan ar-
keologlar mumya-
lanmış bir papağan
ve ara koleksiyonu
buldu. Dünyanın en
kuru çölünde bu-
lunan bu tropik kuş
tüylerinin kökenle-
ri biliminsanlarının
çözmeye çalıştığı
gizemlerden biriy-
di. Ve yakın tarihli
bir çalışma, bu kuş-
ların olasılıkla –500
kilometreyi aşkın
mesafede bulunan–
Amazon’da yakala-
narak Atacama’ya
TIP
getirildikleri ve süslü

NANO–ÖZEL TESLİM
tüyleri için yetiştiril-
diklerini ortaya çıkar-
dı. Söz konusu kuşlar
T E S T L E R , PA RÇ AC I K L A R I N K A N S E R İ L AC I N I N A S I L geçmişte varsıllık
B E Y İ N T Ü M Ö RÜ N E İ L E T E B İ L E C E Ğ İ N İ N İ Z İ N İ S Ü RÜ YO R .
ve statü sembolleri
S A L D I RGA N B İ R B E Y İ N kanseri türü olan glioblastoma multiforme ile olarak görülüyordu.
savaşmak üzere tasarlanmış yüzlerce ilaç klinik testlerde başarısız Neden mumyalan-
oldu. Ancak günün birinde, MIT Koch Bütünleyici Kanser Araş- dıkları sorusu ise hâlâ
tırmaları Enstitüsü Hammond Laboratuvarı’ndan Joelle Straehla
gizemini koruyor.
ilaçları bariyerin ötesine ve doğrudan tümörlere taşıyabilecek
—A N N I E ROT H
nanoparçacıklar geliştirdi. Straehla sistemi test etmek için bir
farenin beynini görüntüledikleri sırada kan dolaşımına boş nano-
partiküller ve floresan boya zerk etti. Boya, dallara benzeyen kan
damarlarını aydınlattı (üstte). Parçacıklar karşıt tonlarda parladı;
beyne ulaşmaları hâlinde (siyahla gösterilmiş) algoritmalar her bir
parıltıyı saptayabiliyor. Fotoğraflardaki benekler denek hayvanı-
nın sağlıklı hücrelerinde kümelenen birden fazla parçacığı temsil
ediyor ve bu parçacıkların beyne ulaşmış oldukları hâlde tümöre
ulaşmamış olması, immünoterapi gibi faklı kullanım alanlarının
da olabileceği anlamına geliyor. —T H E R E S A M AC H E M E R

FOTOĞRAFLAR, ÜSTTEN: KENNETH GARRETT; JOELLE STRAEHLA, JEFFREY WYCKOFF VE PAULA T. HAMMOND,
KOCJ ENSTİTÜSÜ, MIT; CALOGERO SANTORO, UNIOVERSIDAD DE TARAPACÁ VE JOSÉ CAPRILES, PENN STATE
WWW.SALOMON.COM.TR
K E Ş F E T | YENİ KEŞİFLER

Sahte Gözler Hayat Kurtarıyor

Büyük kediler fark edildiklerini
düşündüklerinde avdan vazgeçe-
BİLİM VE biliyor. Bazı Botsvanalı çiftçiler de
sığırların arkalarına göz çizerek
KEŞİFLERİN yırtıcıları vazgeçirmeye çalışıyor.
Ö N SA F L A R I N DA N Bir araştırma, boyanmış bir sığırın
TA Z E H A B E R L E R leopar ve aslanlarca avlanma riski-
nin, boyanmamışlara oranla daha
az olduğunu ortaya koydu. —AR

EKOSİSTEMLER

Becerikli
Lir Kuşları
Muhteşem lir kuşu
tırmık benzeri ayak-
larıyla akrepleri eze-
1 biliyor. Pek çok sesi
taklit edebilmek de
2 becerileri arasında.
Yakın tarihli bir araş-
tırma ise, bu yete-
nekli kuşun bir diğer
özelliğinin, karada
yaşayan herhangi bir
hayvandan daha faz-
la miktarda toprak
eşelemek olduğu-
NASA’nın yeni klozetinin anahtar öğeleri arasında (1) oturak ve (2) idrarı, içme suyuna geridönüştürmeye
hazırlayan tank da var. (Ya da astronot Jessica Meir’in deyimiyle: “Bugünün kahvesi yarının da kahvesi!”) nu savunuyor. Böcek
bulmak için orman
UZAY YOLCULUĞU
zeminini tarayan her

GELİŞEN OLANAKLAR bir kuş, Doğru Avust-

ralya’daki habitatla-
rı boyunca yılda 352
N A S A U Z AY T U VA L E T İ N İ D A H A İ Y İ İ Ş L E V
G Ö R E B İ L M E S İ A M A C I Y L A Y E N İ D E N TA S A R L A D I . ton çürümüş yaprak
ve toprak kaldırabi-
U Z AY DA , İ N S A N AT I K L A R I N I N toplanması zor olabiliyor. Yerçekimsiz
liyor. Böylece toprak
ortam, söz konusu dışkılama olduğunda beklenmedik durumlara yol
açabiliyor: Yer kontrol merkezi, 1969 tarihli Apollo 10 görevi sırasında,
havalanıyor ve yan-
Tom Stafford’ın arkadaşlarına yalvarırcasına, “Bana peçete verin, gın riski azalıyor.
çabuk,” dediğine kulak misafiri olmuştu, “havada süzülen bir kaka —A N N I E ROT H
parçası var.” Günümüzde NASA, Uluslararası Uzay İstasyonu’na
1993’ten bu yana ilk kez tamamen yeniden tasarlanmış bir tuvalet
gönderdi. Bu “süslü taht” da öncekiler gibi atıktan kurtulmak için
emiş gücü kullanıyor. Astronotlar idrarlarını elle tutulan bir huni ve
hortumun içine yapıyor ve katı atıklar da benzer şekilde toplanıyor.
Ancak kadın astronot sayısının artmasıyla, bu tuvaletler tasarlanırken
kadın anatomisi de hesaba katılmış. Yeni tasarım kadınların aynı anda
birkaç görevi kolayca yerine getirmesine –NASA’nın deyimiyle “çifte
operasyon” gerçekleştirmesine– olanak tanırken, tırabzan ve oturak
tuvalete yaklaşmak için farklı yöntemler sunuyor. Yeni tasarımın
önemli bir diğer özelliği de şu: Kapak kaldırılınca tuvaletin emiş
mekanizması otomatik olarak devreye giriyor ve böylece havada süzü-
len parçalar daha etkili şekilde kontrol edilebiliyor. — N A D I A D R A K E

14 N AT I O N A L G E O G R A P H I C FOTOĞRAFLAR (ÜSTTEN): BEN YEXLEY; JAMES BLAIR, NASA/JSC; JOEL SARTORE, PHOTO ARK
K E Ş F E T | İZ BIRAKANLAR

Washi dünyası

JAPONYA’NIN KAĞIT TUTKUSU MİNO’NUN UDATSU MAHALLESİ

Bu tarihi mahalle, washi tüc-
carlarının eski evleriyle be-
zeli. Bu evlerin kimileri müze
olarak korunmuş; kimileri ise
kafeler, mağazalar ve gale-
F OTO Ğ R A F : JAMES WHITLOW DELANO rilere dönüştürülmüş. Ekim
ayındaki Akari Sanat Festi-
vali sırasında sokaklar washi
fenerleriyle ışıldıyor.
gerçeküstü Fuji Dağı manzaraları
S A N AT Ç I YAYO İ K U S A M A’ N I N
onlara basılı. Tasarımcı Yumi Katsura onlardan gelinlikler, yönet- MİNO–WASHİ MÜZESİ
men David Lynch de taş baskılar yapıyor. Washi adı verilen el yapımı Sergiler, kâğıdın çokyönlü-
lüğünü ve washi yapım
kâğıtlar, şemsiyeler ve mücevherlerden koronavirüs engelleyici sürecinin ayrıntılarını öne
yüz maskelerine kadar her şeyde bulunabiliyor. Ve tarihleri çok çıkarıyor; atölyeler ise
eskilere, en az 1300 yıl öncesine uzanıyor. zanaat üzerine uygulamalı
kısa dersler sunuyor.
Geleneksel olarak parşömenler, kitaplar ve paneller için kul-
lanılan washi, 2014’te UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras ECHİZEN KAMİ FESTİVALİ
statüsü aldı. Söz konusu tanımlamada temel alınan kâğıt yapım Washi üretimi, UNESCO ta-
nımlı bölgelerle sınırlı de-
geleneklerinin coğrafi merkezleri de Hamada (Shimane), Mino ğil. Fukui bölgesinin kırsal
(Gifu) ve Ogawa/Higashi–chichibu (Saitama). “Bu unvanın was- Echizen vilayetinde 60’tan
hi’yle veya washi yapanlarla ilgisi yok, tekniklere verildi,” diyor, fazla kâğıt fabrikasının yanı
sıra efsanevi kâğıt tanrı-
Mino’nun en kaliteli washi’si Honminoshi’yi yapacak kadar yetkin
çasına adanan Okamoto
sekiz ustadan biri olan Takeshi Kano. Honminoshi’nin “tamamen Otaki Tapınağı yer alıyor.
elle ve yalnızca üç malzeme; kâğıt dutu, su ve kâğıt liflerinin eşit Tapınak, her yıl mayıs ba-
dağılımını sağlayan bir bitki zamkı olan neri kullanılarak” yapıl- şında gerçekleşen söz ko-
nusu festivalle washi’nin
ması gerektiğini söylüyor. kutsal bağlarını anıyor.
Kano’nun –ve asırlar öncesindeki ustaların– kullandığı yöntem,
dut ağacı kabuğu liflerinin arıtılmasıyla ve bir posa oluşturul- OZU WASHİ
Tokyo’nun Nihonbashi
masıyla başlayan uzun erimli bir süreç içeriyor. Ardından, bir bölgesinde 1653’te açılan
çerçeve bu posaya batırılıyor ve çapraz kesişen lifler ıslak bir bu toptancı, her türlü
kâğıt tabakası oluşturana dek çerçeve hafifçe sallanıyor. Kuruma washi ve washi’den yapılan
ürünü satıyor. Ziyaretçiler
süresinden sonra klasik washi, modern dünyaya adım atmaya washi yapım atölyelerine
hazır oluyor. — R O B G O S S katılabiliyor ve küçük
bir müzeyi gezebiliyor.

Kaligrafi ustası Tadashi Kawamata, Japonya’da hâlâ yaygın olan geleneksel kâğıt türü washi’yi kullanıyor.
 Miles&Smiles ile
Bi’ Dünya Ayrıcalık
Siz de Miles&Smiles’a üye olarak, hayatın her alanında
fırsatlar sunan ayrıcalıklarından yararlanabilirsiniz.

Kazandığınız Milleri
ri bilete y
ya da
daha konforlu bir uçuşa dön
önüştü
dönüştürebilir veya
shopandmiles.com’da harca caya
harcayabilirsiniz.

milesandsmiles.com 0850 333 0 849

K E Ş F E T

DEHA
PATRÍCIA MEDICI
YAZI: ANNIE ROTH FOTOĞRAF: MARK THIESSEN

Güney Amerika’ya
endemik türü savunuyor.
Patrícia Medici, São Paulo’da (Brezilya)
geçen çocukluk yıllarında oyun zaman-
larını “ormandaki patikalarda yürüyerek
ve hayvanları izleyerek” geçirirmiş. Ve
bu tutku kariyerini şekillendirmiş. Doğa
koruma biyoloğu ve National Geograp-
hic Kâşifi Medici büyük, çekingen Güney
Amerika otçulu Amazon tapiri konu-
sunda önde gelen bir uzman.
Domuzla fil arasında bir görünüme
sahip tapirler, 180 cm uzunluğa ulaşabi-
liyor ve ağırlıkları da bir midillininkine
eşdeğer. “Çok büyük olmalarına rağmen
çok nazikler,” diyor Medici. “Ormanda
yürüdüklerini neredeyse duyamıyorsu-
nuz bile.” 1996’da, yasadışı avlanma ve
habitat kaybı nedeniyle türlerinin teh-
like altında olduğu dışında bu canlılar
hakkında çok az şey biliniyordu. Medici,
GPS’li telemetri izleme sistemi ve foto-
kapanlar aracılığıyla sulak araziler ve sık
ormanlarda tapirlerin izini sürmek için
yıllar harcadı. Bulguları, tapir ekolojisine
ilişkin anlayışımızı kökten değiştirdi.
2020’deki yangınlar Brezilya’nın
dünya genelindeki en büyük tropik
sulakalanı olan, kilit önemdeki Amazon
tapiri habitatı Pantanal bölgesinin yakla-
şık üçte birini küle çevirdi. Bu yangınlar,
tohumlarla dolu dışkılarının filizlen-
meye önayak olması nedeniyle, “orma-
nın bahçıvanları” olarak anılan birçok
tapirin yaşamını yitirmesine, çoğunun
da yaralanmasına yol açtı. Medici eko-
sistemin yenilenmesi açısından kritik
önemde gördüğü tapirleri kurtarmaya
yoğunlaşıyor. “İzleyen nesillerin bir
habitata sahip olabilmesi, tapirlerin
hayatta kalmasına bağlı,” diyor. j

National Geographic Society,

Medici’nin çalışmalarına fon sağladı.
Kâşiflere sunulan destekler hakkında
daha fazlası için: natgeo.com/impact

18 N AT I O N A L G E O G R A P H I C
K E Ş F E T | YA P I L AC A K L A R L İ S T E S İ

2
Dünyanın dört bir
yanından zanaatkârlık
eserleri, umut ve
ŞANS
TILSIMLARI
kültürel bağ sunuyor.

YA Z I : EVE CONANT

3
DALA

ATI

İİsveç’in, kökenleri halk sanatına dayanan

ahşap
a atları, bir araştırmacının cadılıkla

1
tartışmalı
t bir bağı olduğunu savunmasına
rağmen,
r kimileri için iyi şansı temsil edi-
yor.
y Üstelik bu atlar, ülkenin de sembolü.

PENCA DE BALANGANDAN
N

Özel bir seçki

Brezilya eyaleti
MANEKİ–NEKO
Bahia’da 18. ve 19.
yüzyıllarda köleleşti- J A P O N Y A’ D A , S I K L I K L A
rilmiş kadınların taktı- İŞYERLERİNDE
ğı bu tılsım takımları, RASTLANAN BU KEDİ
sahiplerinin bereket,
FİGÜRLERİNİN
doğurganlık, özgürlük
SAHİPLERİNE ŞANS VE B U KO R U Y U C U S E M B O L ,

4
gibi yaşam deneyim-
leri ve dileklerini yan- BEREKET GETİRDİĞİ gerek Museviler gerekse
Müslümanlar için oldukça
sıtıyordu. Günümüzde D Ü Ş Ü N Ü L Ü Y O R . H AVA D A
hediyelik eşya satan değerli. İsrail’den Fas’a
VE BAZEN DE SALLANAN
dükkânlar ve sanat ga- H AMSE kadar pek çok ülkede kol-
PATİLERİYLE yeler, duvar süsleri, kapı
lerileri, mücevher ve
dekoratif eşya olarak MÜŞTERİLERİ tokmakları ve daha pek çok
balangandan satıyor. SELAMLIYORLAR. yerde karşımıza çıkıyor.

NAZARLIK

5
TÜRKİYE’NİN YANI SIRA
PEK ÇOK ORTA DOĞU
ÜLKESİNDE DE GÖRÜLEN
BU MAVİ–BEYAZ
BONCUĞUN, EN AZ 5000
YIL ÖNCESİNE DAYANAN
NAZAR KAVRAMININ
LANETİNE KARŞI KORUMA
SAĞLADIĞINA İNANILIYOR.

FOTOĞRAFLAR (SOL ÜSTTEN SAAT YÖNÜNDE): A BEAUTIFUL TIME ANTIQUITIES; JON HELGASON, ALAMY STOCK PHOTO;
TOBYPHOTOS, ALAMY STOCK PHOTO; GETTY IMAGES ARACILIĞIYLA NURPHOTO; PAUL STRAWSON, ALAMY STOCK PHOTO
K E Ş F E T | OLASILIKLAR GEZEGENİ
P L A N E T
Gezegene yardım etmenin
farklı yollarını keşfetmek için:
natgeo.com/planet
GÖNÜLLÜ OLMAK
1 Plastikten Bahçe Dekorasyonu
Sahilleri temizleyin
Kıyı şeritlerine çöpler yı-
ğılıyor: ambalajlar, şişe-
ler –ve son dönemlerde
de yüz maskeleri. Ey-
lül’de ABD’de Uluslara-
rası Kıyı Temizleme Ayı
etkinlikleri kapsamın-
da çevre toplulukları ve
yerel otoriteler sanal ve
fiziki aktiviteler düzen-
leyecek. 2019’da Ocean
Conservancy’nin dünya
genelindeki gönüllüle-
ri sahillerden 9 bin tonu
aşkın çöp topladı. Bu
tür etkinlikler hakkında
bilgi edinmek veya
kendi “temizlik çetenizi”
kurmak için internette
“sahil” ve “çöp toplama”
sözcüklerini aratın.
5
3
MANGAL
G E Z E G E N İ YA K M A D A N
M A N G A L YA P M A K İ Ç İ N,
K İ M YA S A L L A R YAYA N
YA K I M I K O L AY K Ö M Ü R L E R
VE ÇAKMAK GA ZINDAN
K A Ç I N I N. YA D A D Ü Ş Ü K
M İ K TA R D A Ç E V R E
K İ R L İ L İ Ğ İ N E YO L A Ç A N
S I K I Ş T I R I L M I Ş TA L A Ş
ODUNUYLA ÇALIŞAN
B İ R M A N G A L D E N E Y İ N.
FOTOĞRAFLAR (SOL ÜSTTEN SAAT YÖNÜNDE): GETTY IMAGES/ISTOCKPHOTO; SHUTTERSTOCK/STOCKCREATIONS;
ROMAN MILERT, ALAMY STOCK PHOTO; SHUTTERSTOCK/EVGENIIAND; ZELJKO DANGUBIC, ALAMY STOCK PHOTO
Çöplerimizi ayrıştıralım
ve geri dönüştürelim.
Tabiat Ana da bunu
istemez miydi?
YAZI: CHRISTINA NUNEZ
GERİ DÖNÜŞÜMLÜ
ÜRÜNLER SATIN ALIN
Arka bahçenizi mi süslüyorsunuz? Eski gazoz
şişelerinden yapılmış sağlam ve parlak de-
senli hasırların yanı sıra, hindistancevizi ka-
buğundan yapılmış doğada çözünebilen pas-
paslar gibi pek çok çevre dostu seçenek var.
4
GİYİLEBİLİR GÜNEŞ KORUMASI
UV ışınlarını engelleyen giy-
siler kullanmak, güneşten
korunma yönteminizin etkili
G ÖLGEDE ve mercanlara zararsız oldu-
KALIN ğunu garantileme yolların-
dan biri. Ürünlerin koruma
faktörü anlamına gelen UVF
derecesini kontrol edin.
EKO–EGZERSİZ
Plogging adlı yeşil spor
için İsveç’e teşekkür borç-
luyuz. Adı İsveççe plocka
upp (yerden toplamak)
teriminden gelen bu spor,
hafif koşuyla çöp toplama-
yı birleştiriyor. Plogging,
dünya genelinde benimse-
nen ve uyarlanan bir akti-
viteye dönüştü bile:
Siz de yaşadığınız
yerde deneyebilirsiniz.
  

 

BÖLÜMLERİMİZ OLANAKLARIMIZ
Bilgisayar Mühendisliği
Biyomühendislik Karşılıksız 1.000 TL Burs

Elektrik-Elektronik Mühendisliği Tüm programlarda en iyi sıralama ile yerleşen

öğrencilere aylık 1.000 TL karşılıksız burs.
Ekonomi
Endüstri Mühendisliği Ücretsiz Yurt
İnşaat Mühendisliği Her programın kontenjanının ilk %10’undaki öğren-
İşletme cilere* en fazla 5 yıl boyunca yılın 9 ayı modern öğren-
ci köyünde AGÜ Vakfı’ndan ücretsiz yurt imkanı.**
Makine Mühendisliği
Mimarlık Ücretsiz Dizüstü Bilgisayar
Moleküler Biyoloji ve Genetik Başarı sıralamasına göre programlarını ilk 3 sırada
kazanan öğrencilere ücretsiz dizüstü bilgisayar.
Psikoloji
Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler ABD’de Ücretsiz Dil Eğitimi
İlk 10000’den gelen ve ilk yıl Hazırlık Okulu’nu
başarıyla tamamlayarak, programlarına geçmeye
hak kazanan öğrencilere ABD’de ücretsiz dil eğiti-
mi. Eğitim, seyahat ve konaklama ücretleri AGÜ
Vakfı tarafından karşılanacak.

Yurt Dışında Yüksek Lisans veya Doktora Bursu

İlk 1000’den gelen öğrencilere yurt dışında yük-
sek lisans veya doktora imkanı. Mezuniyetlerinde
3.70/4.00 ortalama ile tamamlayanlara, akademik
kariyerlerini AGÜ’de sürdürmeleri şartıyla, ABD’de
kabul alacakları bir üniversitede lisansüstü eğitimleri
için AGÜ Vakfı tarafından çeşitli burslar verilecek.

*Kayseri merkez ilçeleri dışındaki öğrencilere.

**Zorunlu kişisel konut giderleri hariç.

µúLPGL$*h]DPDQÕ¶

&Ѵ†vѴ-u-u-vd
mѴbm; ;Œ†mѴ-udm Tüm
vdu-Ѵ-l-7-
$ুuhb‹;Ľ7; ;ऀbঞl7; 30’dan
ƐĽbm1b $ুuhb‹;Ľ7; %80Ľb Programlar
% 100 fazla ülkede
bvঞ_7-l v|-fˆ;7;ऀbwbl
2021 T0P 200
ƐĽbm1b ;7bѴ7b ߎm]bѴbŒ1; ruo]u-lѴ-ud

www.agu.edu.tr I adayogrenci@agu.edu.tr
Abdullah Gül Üniversitesi 38080 Kayseri-TÜRKİYE I Alo AGÜ 0850 360 0 248 I WhatsApp AGÜ 0549 241 9 380
AbdullahGulUNV @AbdullahGul_UNV aguhayalim abdullahguluniAGU
A Ğ U S T O S | N AT I O N A L G E O G R A P H I C .C O M .T R
ÖZEL GÜNLER
DERLEYEN: BENGİSU KİRAZ
DOĞUM GÜNLERİ, yıldönümleri, dini
bayramlar, resmi tatiller... İster bireysel
ister ulusal ya da uluslararası olsun, özel
günleri seviyor, kutlamaya doyamıyoruz.
Tabii hayvanlar da insanların özel gün
beyan etme alışkanlığından paylarına dü-
şeni alıyor. Onlara adanmış özel günlerin
doldurduğu takvim kutucuklarının sayısı
insanlarınkiyle yarışır nicelikte. Açıklama
oldukça basit: Özel günleri seviyoruz,
hayvanları seviyoruz, hayvanları kutlayan
özel günleri neden sevmeyelim ki?
Küçük bir araştırma yaptığınızda,
hayvanlara adanmış özel günlerin yo-
ğunluğu karşısında şaşkına düşebilir-
siniz. Peki sıradan günleri, kutlamaya
can attığımız günlere çevirmemizin asıl
amacı ne? Tüm bu kutlamalar fedakârlık
içeren bir girişimin ürünü mü? Ticari mi?
Tarihsel kökenlere mi sahip? Eğitim ve
bilinçlendirme amacı mı taşıyor? Ya da
yalnızca eğlenceli anlar mı yaratıyor?
Yanıt, belki de sıralanan tüm bu
amaçların önemli birer rol oynadığı daha
24 N AT I O N A L G E O G R A P H I C
katmanlı bir gerçeğe işaret ediyor ve hem
yabanıl dünyayla hem de birbirimizle
kurduğumuz ilişkilere ışık tutuyor.
Güney Alaska’nın (ABD) Katmai Ulusal
Park ve Koruma Alanı korucusu Mike
Fitz’in girişimiyle Eylül 2014’ten bu yana
kutlanan “Şişman Ayı Haftası” sözü edi-
len tüm amaçları tek bir şemsiye altında
toplayacak bir girişime dönüştü örneğin.
Bölge bozayılarının kış uykusundan önce
ve sonraki hâllerinin fotoğraflarının çevri-
miçi ortamda paylaşılıp, katılımcıların en
şişman ayıyı seçmeye çağırıldığı etkinlikle
kutlanan hafta, bir internet fenomeni
hâline geldi; 2020’deki katılımcı sayısı
600 bini geçti. Fitz, bu ilgiyi ayılar, mideye
indirdikleri somonlar, iklim değişikliği
ve ekosistemler üzerindeki etkileri ko-
nusunda eğlenceli ve eğitici bir fırsata
dönüştürdü. Ve bu sayede koruma alanı
da yüzbinlerce dolarlık bağış topladı.
Hayvanlar ve özel günleri Ağustos
ayında, www.nationalgeographic.com.
tr’de keşfedin.
İLLÜSTRASYON: ARMANDO VEVE
A Ğ U S T O S | N AT I O N A L G E O G R A P H I C T V
CESAR MILLAN: İYİ İNSAN, İYİ KÖPEK
İ L K B Ö LÜ M 6 AĞ U S TO S C U M A , S A AT 2 0.0 0 ’ D E
SÖZÜ EDİLEN KONU KÖPEK DAVRANIŞLARI
olduğunda, Amerika Birleşik Devlet-
leri’nde akla ilk gelen uzman isimler
arasında yer alan Cesar Millan, Nati-
onal Geographic WILD ekranlarında
izleyicilerle buluşmaya hazırlanıyor.
Toplam 10 bölümden oluşan “Cesar
Millan: İyi İnsan, İyi Köpek” programı
ile köpek sahiplerine ihtiyaç duydukla-
rı tüm bilgileri aktaracak olan Millan,
Y Ü K S E L E N F I RT I N A
Radara yakalanan
fırtınalar ilk bölümüyle
15 Ağustos Pazar,
saat 20.00’de, National
Geographic ekranlarında.
26 N AT I O N A L G E O G R A P H I C
bu sevimli canlıların dünyasını daha
anlaşılabilir kılacak deneyimlerini
de paylaşıyor. Köpeklerin dünyasını
anlamaya çalışırken, hayvan sahip-
lerinin karşılaştığı tüm zorlukları ve
bu zorluklarla baş etme yöntemlerini
de aktaran “Cesar Millan: İyi İnsan,
İyi Köpek”, ilk bölümüyle 6 Ağustos
Cuma günü, saat 20.00’de National
Geographic WILD ekranlarında olacak.
DİLEDİĞİN ZAMAN SENİNLE!
BeinConnect ve KabloTV
üzerinden erişilebilen içe-
rik platformu National Ge-
ographic NOW ile Ağustos
ayında Japonya’yı keşfedin.
FOTOĞRAFLAR: NATIONAL GEOGRAPHIC
BURDUR MEHMET AKİF ERSOY ÜNİVERSİTESİ
N AT I O N A L G E O G R A P H I C AĞUSTOS 2021

Cam Kurbağalar. . . . . . . . . . S. 30
Kalahari’de Yaşam . . . . . . S. 42
ABD’de Açlık . . . . . . . . . . . . . . . . S. 64
Tuşeti ............................. S. 84

ANA KONUL AR

30
‘ULUSL ARARASI D O ĞAYI
KORUMA BİRLİĞİ 10 CAM
KURBAĞASI TÜRÜNÜ YÜKSEK
T E H D İ T A LT I N D A , 2 8 ’ İ N İ
T E H L İ K E D E , 2 1’ İ N İ İ S E H A S SA S
K AT E G O R İ L E R İ N D E L İ S T E L İ Y O R .’

FOTOĞRAF: JAIME CULEBRAS

Dişi güneş cam
kurbağasının
(Hyalinobatrachium
aureoguttatum)
yumurtaları karnının
içinde görülebiliyor.
Bu fotoğraf bir mobil
stüdyoda çekildi.

Orta ve Güney
Amerika’nın minik,
yarısaydam amfibisi
cam kurbağa,
sürprizlerle dolu.

İçi Bir

YA Z I : A N G E L A
P O SA DA– S WA F FO R D

F OTO Ğ RA F L A R :
JAIME CULEBRAS
Dışı Bir

31
 Minik cam
kurbağa, And
eteklerinde, Ay’sız
bir Ekvador yaz
gecesinde bir
akarsuyun
üzerinde sallanan
yaprağa oturmuş. Yeni keşfedilen bu
Hyalinobatrachium
cinsi cam kurbağanın
boyu 2,5 santimetre-
YA N İ , B İ R D İ Ş İ Y İ E T K İ L E M E K üzere varlığını tiz bir den biraz küçük. Bu
çığırışla duyurabileceği, seçilebilecek en harika amfibinin eşsiz olma-
noktada mevzilenmiş. sının nedeni tiz ıslığı
ve bedenini kaplaya-
Sorun şu ki, yalnızca seçtiği yerle yetinseydi rak yağmur ormanı
eğer, bu seçimi onun bir eş bulması için yeterli ortamında kamuflaj
olmayabilirdi. Sarımsı yeşil renkteki bu canlı, eş görevi üstlenebilen
siyah benekleri.
sahibi erkek kurbağaların neler yaptığına daha
önce pek çok kez tanıklık etmiş. Terk edilmiş bir
kuluçka gördüğünde saatlerce onların yanında
durarak yumurtaları koruyormuş numarası yap-
masını da işte bu tanıklıklarına borçlu. Nitekim
kısa bir süre sonra kayda değer bir hareketlilik
yaşanıyor ve belli ki, görünüşe aldanıp onun dene-
yimli bir baba olduğunu düşünen dişi röntgenci-
lerle etrafı sarılmaya başlıyor.
“Kurbağalar ve karakurbağalarında ilk kez bu

32 N AT I O N A L G E O G R A P H I C
tür bir davranış gözlemliyoruz,” diyor, Bern Üni-
versitesi (İsviçre) davranışsal çevrebilim uzmanı
Anyelet Valenica–Aguilar. Brezilya’da varlık gös-
teren bir cam kurbağa türünde erkek aldatmacası
gibi görünen bu olayı kayıt altına almış ve Ekva-
dor’daki en az iki türde de aynı şeyin yaşanıyor
olabileceği görüşünde. Araştırması, yarısaydam
cilt yapıları nedeniyle cam kurbağa adını alan
bu büyüleyici amfibilerin biyolojileri konusunda
yapılan birkaç yeni keşiften biri.
Neotropik bölge genelinde, özellikle de Kuzey
Andlar ve Orta Amerika’da kayıtlara geçen 156 cam
kurbağa türü var.
Optik, genetik ve moleküler biyoloji alanlarında
kaydedilen yakın tarihli gelişmeler, araştırmacıla-
rın, bazıları bir ataştan daha küçük olan bu minik
ağaç sakinlerinin yaşamlarına daha yakından bak-
malarına olanak tanıyor.
Universidad San Francisco de Quito’da (Ekva-
dor) evrimsel biyolog olan Juan Manuel Gua-
yasamin, geçtiğimiz yıllarda aralarında 14 cam
kurbağanın da bulunduğu 56 amfibi türü tanımla-
mış. “Bu önemli ve sonu gelmez bir iş,” diyor. “Bu
minik harikalar bizi şaşırtmaya devam ediyor.”
Ö R N E Ğ İ N , B İ L İ M İ N S A N L A R I , bazı türlerdeki erkek
cam kurbağaların mükemmel babalar olduğunu
biliyor artık ve bu, omurgalı hayvanlar arasında
ender görülen bir özellik. En az 24 türün erkekleri
yalnızca yumurtalarını avcılardan korumakla kal-
mıyor, aynı zamanda etkin olarak onlara bakıcılık
da yapıyor. Üstelik de kimi kez haftalar boyunca.
İÇİ BİR DIŞI BİR 33
Ekvador’da Doğu
Andlar’a endemik
Wiley’nin cam kurba-
ğasının (Nymphargus
wileyi) embriyoları bir
eğreltiotu yaprağının
ucundan sarkıyor. Yu-
murtalar çatlayıp iri-
başlara dönüştüğünde
gelişimlerini sürdür-
mek üzere aşağıdaki
akarsuya düşecekler.
Kuzeybatı Ekvador’daki
Río Manduriacu Koruma
Alanı’nda bir örümce-
ğimsi, zümrüt cam kur-
bağasının (Espadarana
prosoblepon) yumur-
talarını yiyor. Bu türün
ebeveynleri yavrularına
bakmıyor ve yumurta-
larını avcılara karşı
savunmasız bırakıyor.
Manduriacu cam kur-
bağası (Nymphargus
manduriacu) yalnızca
birkaç yıl önce bilim-
sel olarak tanımlan-
dı. Ender görülen sarı
benekli kurbağa, avı
(küçük bir böcek ya
da örümcek) yanından
geçene dek bekleyen
ve sonra da üzerine at-
layan faydacı bir avcı.
 Dişi kurbağa türe bağlı olarak 20’den başlayıp
100’ü aşabilen sayılara ulaşan miktarda yumurta
bırakıyor ve erkek de spermiyle onları döllüyor.
“Embriyolar geliştiğinde güneş cam kurbağası
(Hyalinobatrachium aureoguttatum) ve kuzey
cam kurbağası (Hyalinobatrachium fleischmanni)
vb. bazı türlerin erkekleri ‘bir tavuk gibi’ kuluçka-
nın üzerine oturuyor ve çatlayıp iribaşa dönüşene
dek yumurtaların nemli kalmasını sağlıyor,” diyor
Amerikan Doğa Tarihi Müzesi biyoloğu (New York)
Jesse Delia.
“Baba, yaprakların üzerinde çiy taneleri arıyor, bu
taneleri karnının bol damarlı bir bölgesinden idrar
kesesine çekiyor ve sonra da bebeklere aktarıyor,”
diye ekliyor. “Suyu idrarla mı yoksa karın derileri
aracılığıyla mı aktarıyorlar, bunu bilmiyoruz.”
Delia’ya göre, yaklaşık 25 milyon ila 35 milyon
yıl önce, yani ilk cam kurbağalar evrimleştiğinde
tüm işleri olasılıkla anneler yapıyordu. Ve sonra,
yaklaşık sekiz milyon ila 25 milyon yıl önce, bazı
erkekler ebeveynlik görevlerini devraldı. Bu görev
devrinin nedeni hâlâ gizemini koruyor.
“Görevler babalara her devredildiğinde, bakım
işlemleri, henüz çatlamaya hazır olmadan yumur-
talarını terk eden annelere göre daha uzun süreye
yayılıyor ve davranışsal olarak çeşitleniyor,” diyor.
Dişilerin yumurtalarını terk etme nedeni, bir son-
raki kuluçka için daha fazla yumurta üretmeye
yoğunlaşmak olabilir.

cam kurbağanın
YA K I N TA R İ H L İ A R A Ş T I R M A L A R
ünlü saydam karnının nasıl oluştuğu konusuna
da ışık tutuyor. Duke Üniversitesi’nden (Kuzey
Carolina) biyolog Carlos Taboada, genç cam kur-
bağaların fiziksel olarak hücre ve dokularının iç Dişi Magdalena dev
bölümlerini yeniden düzenleyerek saydam yetiş- cam kurbağası (Ika-
kinler hâline geldikleri düşüncesinde. kogi tayrona), Kuzey-
doğu Kolombiya’nın
“Yalnızca pigment yoksunu bir cilt değil bu. Işığı Sierra Nevada de San-
olabildiğince az açıdan dağıtan saydam kaslar ve ta Marta bölgesinde
içsel yapılara da gereksinim var,” diyor Taboada. yumurtalarının üzerini
örtüyor. 2,5 santimetre
Aynı zamanda doku hücreleri arasındaki sıvının, uzunluğundaki bu tür,
ışığın düz bir yörüngede hareket ederek opaklığı annelerin embriyoları-
azaltmasına olanak tanıyan bir madde içeriyor na bakmasıyla diğer-
lerinden ayrılıyor.
olabileceğini de ekliyor.
Taboada, cam kurbağaların gün içinde pinekle-
dikleri yeşil yaprakların arasına karışmalarına yar-
dımcı olabilecek bir diğer mekanizmayı inceliyor.
Bu mekanizmaya “biyolojik ayna” adını vermiş.
“Birçok dokuda bulunan kristallerin, kendilerine
normal olarak ulaşan ışığın yüzde 50’ye varan bir
bölümünü yansıtan kalkanı ya da örtüsü var. Bu
kristaller [ışık] sinyalini yükseltiyor ve kurbağanın
yeşilleri daha parlak görünüyor,” diyor.

40 N AT I O N A L G E O G R A P H I C
 Cam kurbağanın saydamlığı ona bir yarar daha
sağlıyor: Tanıdık şeklini kuşlar, örümcekler ve
yılanlar gibi olası avcılardan gizliyor.
inceleyen birçok biliminsanı-
C A M K U R B AĞ A L A R I
nın sahip olduğu motivasyonun temelinde, araş-
tırma konularından bazılarının büyük bir hızla
yok olabileceği gerçeği de var. Andlar’da tarım,
sığır otlatma ve madencilik projeleri kurbağaların,
ormandaki, zaten parçalara ayrılmış evlerini ele
geçiriyor. Manduriacu cam kurbağası (Nymphar-
gus manduriacu) gibi bazı türlerin yaşam alanları
tek bir nehir havzasına indirgenmiş durumda.
Uluslararası Doğayı Koruma Birliği 10 cam
kurbağa türünü yüksek tehdit altında, 28’ini teh-
likede, 21’ini ise hassas kategorilerinde listeliyor.
“Birçok tür keşfedildiği anda tehdit altında ola-
rak sınıflandırılıyor,” diyor Guayasamin.
Yine de bu tür izole popülasyonları korumanın
yararları olabileceği görüşünde. Hükümetler, özel
şirketler ve kâr amacı gütmeyen örgütlerin kur-
bağa açısından zengin bölgeleri koruma alanları
olarak belirlemek üzere bir araya gelebileceği ve
bu hassas yaratıkların hayatta kalma açısından
gerçek bir şansı olacağı umudunda.
“İspanyolcada bu hayvanlara ranas de cristal
denir,” diyor Guayasamin. “Aynı anda hem narin-
liği hem de güzelliği çağrıştırıyor.” j
Kolombiya kökenli Amerikalı gazeteci Angela
Posada–Swafford, Miami Beach’te (Florida) yaşıyor.
Ekvadorlu Jaime Culebras’ın fotoğrafları risk altındaki
sürüngen ve amfibi türlerini gözler önüne seriyor.
İÇİ BİR DIŞI BİR 41
 KAL AHARİ’NİN KURAK CO ĞRAFYASINDA ,

sıcaklık artıŞı VE HAYATI Felce

u Ğ r a t a n k u r a k l ı k l a r H A S S A S YAŞAM

DENGESİNİ T E H L İ K E Y E ATA B İ L İ R .

Yaşamın Kıyısında
YA Z I : LEONIE JOUBERT
F O T O Ğ R A F L A R : T H O M A S P. P E S C H A K
43
Güney Afrika’nın en
büyük özel koruma
alanı olan Tswalu Kala-
hari Koruma Alanı’nın
bazı kesimlerinde as-
lanlar, zürafa ve anti-
lop gibi otla beslenen
hayvanları hareket hâ-
linde tutuyor. Ve bu
da, otlar üzerindeki
baskıyı azaltıyor. An-
cak bu durum, ısının
yükselip yağmurların
azaldığı zamanlarda
otların yerini diken-
li çalılara bırakmasına
neden olabilir.

Ö N C E K İ S AY FA L A R

Bir kuyruksüren türü

olan mirketler için ha-
yatta kalmak bir grup
çalışması. Nöbetçiler
tehlikeyi gözlüyor, ge-
nellikle dişilerden olu-
şan düşük rütbeli ye-
tişkinler kıdemli dişinin
yavrularına bakıyor. İk-
lim değişikliğinin böl-
gedeki mirketleri na-
sıl etkileyeceği henüz
belli değil, ancak daha
sıcak ve kurak geçen
yazlar sayılarının azal-
masına yol açabilir.
 Araştırmacı Wendy Pa-
naino (solda) ve Valery
Phakoago, aardvark ta-
rafından kazılmış bir
çukuru inceleyerek bu
utangaç gececil hay-
vanın yediği böcekle-
rin besin değerini analiz
ediyor. Kalahari’nin besin
zincirini anlamak, Tswa-
lu yöneticilerinin koruma
alanının destekleyebi-
leceği hayvan nüfusun-
da en mükemmel sayıya
ulaşmasını sağlayacak.

İkiz siluet gecenin

içinde hareketsiz.
Üstte, gümüş bir
tüle bürünmüş Ay
gökyüzüne dair
ipucu veriyor.
Altta, yeryüzü
karanlık bir daire.
S E S G E C E Y E D E R İ N L İ K K AT I YO R : Islıkçı gekolar,
kastanyet tıkırtılarını andıran sesler eşliğinde,
dalgalar hâlinde karanlığın içinde ilerliyor. Ses-
siz bir bekleyiş içindeki iki kadın saatlerdir alçak
bir kumulun üzerinde oturuyor. Biri bacaklarını
açıyor, esnetiyor, bileklerini birbirine doluyor.
Diğeri, ilahi söylermiş gibi sallanarak kaslarını
ısıtmakla meşgul. Geçmişten bu yana çöl olarak
adlandırılmış olsa da, aslında kurak savan ekosis- National
temi özellikleri taşıyan bir yer Kalahari. Ve bu iki Geographic Society
kadını, günbatımında, Güney Kalahari’deki bu Dünyamızın harikalarını
keşfetmek ve korumak
noktaya çeken de bir telsiz takip cihazı. için çalışan National Geog-
Oturdukları yerin altında bir yerlerde, iki aydır raphic Society, 2017’den bu
gözlemledikleri bir yer pangolini var. Saat gece- yana Thomas P. Peschak’ın
biyolojik çeşitlilik üzerine
nin onu. Pangolin uyanmakta gecikmiş ve bunun çalışmalarına fon sağlıyor.
nedeni, kavurucu sıcak olabilir. İLLÜSTRASYON: JOE MCKENDRY

46 N AT I O N A L G E O G R A P H I C
 Kayıtlara geçirmek için ona bir de isim ver-
mişler: Hopewell 3. Yerli iz sürücülerin hayvanı
ilk bulduğu ve doktoralarını yapan iki araştır-
macı olan Wendy Panaino (28) ile Valery Phako-
ago’nun (30) kumdaki izini sürmeye başladığı
yerden esinle koyulmuş bu ad ona. Kalçasındaki
bir pula sabitlenmiş cihaz tarafından gönderilen
telsiz dalgalarının biplemelerini dinleyerek onu
izleyebiliyorlar.
Bu gece radarlarında pangolin dışkısı var. “Kala-
hari altını” diye andıkları dışkı, karınca ve termit
yiyen bu utangaç hayvanın yaşamının, otlarla ve
onların tohumlarını toplayıp yiyen minik böcek-
lerle nasıl iç içe geçtiğine dair bir bilgi hazinesi-
nin ana kaynağını oluşturuyor. Bu kaynak aynı
zamanda, kurak Afrika savanındaki canlılar
arasında, kasımdan marta dek süren yaz yağmur-
larıyla birlikte başlayan ilişkinin biliminsanları
tarafından anlaşılması açısından da önemli.
Johannesburg’da, Witwatersrand Üniversitesi
Yaban Hayatı Koruma Fizyolojisi laboratuvarı ara-
cılığıyla yaptıkları araştırma, iklim sorunlarının
buradaki yaşamın hassas dokusuna nasıl zarar
vereceğini anlamayı amaçlayan Kalahari Tehlike-
deki Ekosistem Projesi (KEEP) adlı daha büyük bir
çalışmanın kapsamında yürütülüyor.
Kalahari’nin bu kesimi, tehlikede bir iklim sıcak
noktası olarak saptanmış. Cape Town Üniversi-
tesi iklim bilimcileri tarafından gerçekleştirilen
modelleme, küresel ısınmanın BM Paris Anlaş-
ması’nın kaçınmaya çalıştığı 1,5 derecelik artışın
üzerine çıkabileceği önümüzdeki on yıl içinde,
YA Ş A M I N K I Y I S I N D A 47
 A F R İ K A

KALAHARİ
ÇÖLÜ

Botsvana’da ortalama sıcaklığın zaten iki dere-

ceden fazla artmış olacağını öngörüyor. Ki burası,
Hopewell 3’ün yiyecek arama alanının hemen
kuzeyi. Bilim dünyası, küresel ısınmanın ortalama
üç derecenin üzerine çıkması durumunda (bölge
için bunun anlamı 4,2 derece) Kalahari’de sistem
çöküşü yaşanacağına dikkat çekiyor.
Pangolinin termit yiyen kumul komşusu aard-
vark üzerine 2012–13 yazındaki kuraklık sırasında
yapılan bir araştırma, iklim değişikliğinin burada
yaşayan canlılar için ne anlam ifade edebileceğine
dair endişe verici ipuçları sağlıyor: Yağmurların
gelmemesi hâlinde, otların kurumasıyla başlayan,
otla beslenen karınca ve termit sayısında büyük
düşüşe yol açan ve beslenmek için bu böceklere
bel bağlayan tüm canlılar için açlık –ya da açlıktan amacıyla korumacılık yöneticilerine acil durum
ölümle sonuçlanan– bir felaketler dizisi yaşanabi- sinyalleri verecek.
lir. Bir kuraklık dönemi sırasında yıllık yeşillenme
olmaması bu iki böcek yiyici için felaket anlamına
geliyorsa, kavurucu sıcaklar ve hayatı felce uğra-

tan kuraklıklarla tetiklenen uzun vadeli bir sistem
çöküşü, besin zincirinde yaşam gücünü otlardan
alan farklı canlılar açısından nasıl bir sona işaret
ediyor olabilir?
Kalahari, dünyanın en geniş yekpare kum alanı.
Botsvana, Namibya, Güney Afrika ve ötesine uza-
nan, rüzgârların şekillendirdiği kumullardan ve
bunların üzerini kaplayan savandan oluşan dalgalı
bir deniz. Burada, bölgenin güney ucunda, hava
akımlarının etkisiyle kuzeyden güneye doğru şekil-
lenen kumullar, derinlerden balina sırtı misali yük-
selen çıplak kuvarsit tepelerin eteklerini yalıyor.
Tarım onlarca yıldır bölgeyi perişan ededur-
sun, şimdi de küresel ısınmanın karşı koyula-
maz sonuçlarının yaklaştığı anlaşılıyor. Panaino
ile Phakoago’nun kumullardaki canlıların gizli
yaşamları konusunda edindiği bilgiler, Kalaha-
ri’nin bu bölgesini daha iyi korumalarını sağlamak
H
OPEWELL 3, 30 YIL KADAR ÖNCE kurulan
Tswalu Kalahari Koruma Alanı’na dahil
edilerek geri kazanılmış 50 sığır çiftliğinden
biri olan eski Hopewell Çiftliği’nde yapı-
lan çalışma kapsamında bulunmuş üçüncü
pangolin. 119 bin hektarlık alanıyla Tswalu, Güney
Afrika’nın en büyük özel hayvan koruma alanı,
çiftlikler, yollar, demir ve manganez madenleri
tarafından talan edilen bir zamanların vahşi Kala-
hari’sinin kalıntısı.
Koruma alanı, yaban hayvanı gözlemcileri için
lüks konaklama mekânlarının yanı sıra, Tswalu
Vakfı tarafından yönetilen ve yarı–kurak ekoloji-
lerle ilgilenen biliminsanlarının çalışmaları ara-
sında bağ kuran KEEP araştırma merkezine de ev
sahipliği yapıyor. Çabaları temel bir soruya odak-
lanıyor: Tahmin edildiği gibi atmosferdeki kar-
bondioksit kirliliği dünyayı (devamı sayfa 56’da)

48 N AT I O N A L G E O G R A P H I C NGM MAPS
 SOLDA

Yuva inşaatçıları, Kala-

hari’de topluca hayatta
kalmayı sağlıyor. Sos-
yal dokumacı kuşları,
yuvalarını Afrika cüce
doğanları, tıknaz ker-
tenkeleler ve yiyecek
arayan yılanlarla pay-
laşıyor. Becerikli tünel
kazıcılar olan aardvark-
ların yeraltında açtığı
odalar, çakal, oklukir-
pi, yaban kedisi, düğ-
melidomuz, yer sincabı
ve kırlangıç dahil farklı
hayvanlarca kullanılıyor.

A LT TA

Yılan nasıl canlandırı-

lır: Fotoğraftaki Cape
kobrasına izleme cihazı
yerleştirmek için ger-
çekleştirilen cerrahi iş-
lem sonrası, veteriner
Jessica Briner hayvanın
ciğerlerini anesteziden
temizleyerek normal
soluk almasını sağla-
mak için bir nefes kar-
bondioksit veriyor.

YA Ş A M I N K I Y I S I N D A 49
KORUYUCU ALAN
Devedikenleri güneşten korunma sağlıyor. Yeraltı tü-
nelleri, günün sıcağı ile gecenin soğuğundan kaçan
memeliler, sürüngenler ve böceklerle dolup taşıyor.

Oda sayısı 250’ye Sosyal dokumacı kuşu

ulaşan yuvalar Philetairus socius
yapan dokumacı Yaşlı ve üreme çağında olan
kolonileri, 100 Örülmüş kuşlar, sıcaklık kontrollü bu
yıl boyunca bura- ot yuvaların en iç kesimlerindeki
da varlıklarını yalıtımlı bölümlere yerleşiyor.
sürdürebiliyor. 33°

Odacık
34°

37°C
Dış sıcaklık Yuva girişi

Gnu

Afrika cüce doğanı

Polihierax semitorquatus
Dokumacı yuvalarının en dış
kesimdeki sığ bölümlerine
yerleşen bu kuşlar, dokuma-
cı kuşlarının yavrularını ve
kertenkeleleri avlıyor.

Kalahari aslanı

İçmek için yeterli miktarda durgun suyu olmayan

bölgede yaşayan hayvanlar, su kaybını önlemek
amacıyla genellikle yiyeceklere bel bağlıyor.

Bitki örtüsü Meyve Böcekler Hayvanlar

Su içme Her birkaç Suya erişim
gereksinimi: ayda bir olduğunda
25°
Yerüstündeki barınak Yeraltındaki barınak Sıcaklık

Ekstrem koşullara uyum

Güney Kalahari’nin kumlu toprakları, yaşam kaynağı YAĞMUR 37° KURAK
su ve besinden eser miktarda içeriyor. Günlük aşırı MEVSİMİ 32° MEVSİM
28°
ısı dalgalanmalarına maruz kalan bu zorlu ortamda Gelecek 25°
23°
yaşayan hayvanlar, bedenlerinin karşı karşıya Günümüz 20°
13°
kaldığı baskıya yaratıcı yollarla uyum sağlıyor. YILLIK ORTALAMA
YÜKSEK VE DÜŞÜK 8°
DEĞERLER
STRESE KARŞI DİRENÇ
Bazı hayvanlar kendilerini sıcaklık dalgalanmalarına kar-
şı korumak için sığınak arıyor. Bazıları da, gelişkin sıvı 1
tutma gibi fiziksel uyarlamalar yoluyla sıcağa dayanıyor. DENGEYİ KORUMAK
Kaslar Çok miktarda hava, buhar-
ağza laşma yoluyla ağız ile ak-
hava pom- ciğerler arasındaki kan
palıyor damarlarını soğutuyor. Ayrı-
Devekuşu ca deri de ısıyı dışarı veriyor.
Struthio camelus
Devekuşları, ortam sıcaklığı 51 Kan damar- Deriye yakın
derecenin üzerine çıktığında dahi 2 larıyla ısı hava kesesi
39,3 derecelik içsel vücut ısılarını alışverişi Sıcaklık
saatlerce dengede koruyabiliyor.
Deri
4
Akciğer

Hava kesecikleri
ve akciğerlerden 3
tek yönlü devamlı
hava akışı

Zar
Mirketlerin top- Hava kesesi
rağı kazmak için
gözlerinde ko-
ruyucu zarları, Sabah sıcağından
kafalarına yapı- yararlanmak için
şık kulakları ve karınları güneşe
dört parmaklı dönük dikiliyorlar.
pençeleri var.

Güçlü sırt kas- Yavrular,

ları ve kuyruk, ayakta diki-
ayakta nöbet len erginlerin
tutmak ve di- altında gölge
key durumda alan buluyor.
güneşlenmek
için tripod
oluşturuyor.

Daha serin Dış alan

kuyruk altı 45°

39°

Mirket
Suricata suricatta
Yer sincabını taklit ederek sıcağı
yenmek için toprak içinde yuvalanan
mirketler, sabahları ve akşam üzerleri
yiyecek bulmak üzere ortaya çıkıyor.
Ekstra azıdişi
Yarasa kulaklı tilki Kap yersincabı
Otocyon megalotis Xerus inauris
Böcek yiyen bu hayvanın, verimli Büyük, kabarık kuyruğu şemsiye
çiğneme için özel kasları ve termit işlevi görerek salatalık, tohum
gibi yeraltında yaşayan avlarını vb. besin bulmaları için sincapla-
saptayabilen kulakları var. ra daha fazla zaman sağlıyor.

DOĞAL ORTAM OLMAK A A

İ K İklim bölgeleri İ K
İÇİN ÇOK MU SICAK? R Kurak Çöl R
F F
Kalahari’nin 2100’e dek daha da A KALAHARİ Step A KALAHARİ
ısınması ve olasılıkla daha da kurak- ÇÖLÜ Ilıman Kuru mevsim yok ÇÖLÜ
laşması bekleniyor. Aşırı sıcakların Kuru kış
sıklaşması, burayı birçok hayvan ve Günümüz Kuru yaz Gelecek
bitki için fazla sıcak hâle getirebilir. (1980–2016) Tropik Savan
(2071–2100)

VERİLER, RCP 8,5 EN KÖTÜ DURUM SENARYO

VARSAYIMIDIR. KÖPPEN–GEIGER İKLİM
BÖLGELERİ SAĞDA GÖSTERİLMİŞTİR.
GECE FAALİYETİ
Hayvanların gün içinde su kaybı nedeniyle yaşadıkları
sıcaklık stresi ve su kaybı gece azalıyor. Ancak ava çıktıkları
gece saatlerinde yırtıcılar kol geziyor ve hava soğuk oluyor.

Esmer sırtlan Oriks

Hyaena brunnea
Kemik kıran çeneleri olan bu leş yiyici-
ler, hayatta kalmak için yeterli su almak
amacıyla sulu tsama kavunu yiyorlar.
Kavun sayısı bir gecede 18’i buluyor.
Oryx gazella
Oriks, buharlaşma yoluyla su kaybını
azaltmak için beyin ısısını düzenliyor
ve böbreklerindeki ve bağırsaklarındaki
atık sıvıyı yeniden soğuruyor.

BAŞI SERİN TUTMAK

1 Sıcaklık zirve yaptığında,
nazal mukus solunum
Verreaux sırasında Güney Afrika
puhusu
oriksinin kanını soğutuyor.
2 Kan, oyuklu sinü-
se doğru yol alıyor
ve burada beyinden
kalbe giden kan da-
marı ağını soğutuyor.
3 Beyne giden damar-
lardaki kapakçıklar,
soğutma işlemini
sonlandırabiliyor. Oyuklu
Beyin sinüs

Burun
mukozası
3
1

Yüz damarı

Burunlu Kapak-
hasat çıklar Şah-
termiti damarı

Dışkı
Su yüzdesi
Küçük
dişler
%75

Geniş ve %50
yassı dil
İnsan Güney
Yeleli sırtlan Afrika
Proteles cristata oriksi
Yeleli sırtlan, kumdaki termitleri Atık çıkaran Güney
çiğnemeden yutuyor. Mide Afrika oriksi, insandan
asidi termitlerdeki toksinleri %25 daha fazla suyu
parçalıyor; kum dışkı ile atılıyor. yeniden soğuruyor.

FERNANDO G. BAPTISTA, MATTHEW W. CHWASTYK, CHRISTINA SHINTANI, IRENE BERMAN–

VAPORIS, EVE CONANT, PATRICIA HEALY, SHIZUKA AOKI, MICHAEL STANFEL
KAYNAK: ANTHONY LOWNEY, CAPE TOWN ÜNİVERSİTESİ; W. MAARTIN STRAUSS, GÜNEY
AFRİKA ÜNİVERSİTESİ; ANDREA FULLER, WITWATERSRAND ÜNİVERSİTESİ; JAN KAMLER, OXFORD
ÜNİVERSİTESİ; J.N. MAINA, JOHANNESBURG ÜNİVERSİTESİ; HALEY O’BRIEN, OKLAHOMA EYALET
ÜNİVERSİTESİ; MARTA MANSER, ZÜRİH ÜNİVERSİTESİ; RITA COVAS, PORTO ÜNİVERSİTESİ; ANDREW
MCKECHNIE, PRETORIA ÜNİVERSİTESİ; COLLEEN SEYMOUR, GÜNEY AFRİKA BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK
ENSTİTÜSÜ (SANBI); CALLUM MUNDAY, DAVID THOMAS, GILES WIGGS, OXFORD ÜNİVERSİTESİ; ABI
STONE, MANCHESTER ÜNİVERSİTESİ; FRANK ECKHART, CAPE TOWN ÜNİVERSİTESİ; HYLKE BECK,
PRINCETON CLIMATE ANALYTICS, INC; TIM MCVICAR, CSIRO LAND & WATER; ECOREGION
SNAPSHOTS, RESOLVE; ESDAC; CHIRPS; ORASECOM; KNMI CLIMATE EXPLORER; NASA
 Cu
ito
Cubango
Ok Zambezi
a
A F R İ K A

va
ng
ssulakalan
sulaka
sul aka
akalan
k lan
lan

o
ya
yağmur
ağmurr me
ağmur m
mevsiminde
evsiimin
minde
de
d üşen
üş
düşenen ortalama
o ala
ort l m
maa yağış
ya ışş
yağ
Etosha
Etoosha
s Okavango
Tuzlası
T
Tuz
uzlas
las
asıı Deltası
AKASYA ORMANI
AKASYA ORMAN
OR MANII
Maun
Mau
M
Maaun
au
EKOBÖL
EKO BÖLGES
EKOBÖLGESİ GESİİ
Kurak
Kurak açı
açıkk ormanlık
ormanlı
ormanlıkk
Makgadikgadi
Mak
a gad
ad
dikg
i aadi
di
Tuzlası
Tuzlas
Tuz l ı
las
la

K
Gh nzi
Ghanzi
Gha
Gh zi

A
mevsimsel
m
me
mev
ev
vsim
simsel
msel
sel
el ne
nehir
n ehir
Göz alabildiğine
a abi
al ab
bildi
d ğin e kum
ğine kum
um

L
Gobabis
G
Go
Goba iss
abi KKalahari,
Ka
Kalalaha
ah
aha
h ri,
r zazar
ar zzor ya-
or ya a- Serowe
S roowe
Ser ow
we
we
Windhoek
W
Wi
Win
in
ndho
dhoekk
dh şam ba barındıran
barın
arın
rındır
d an
dır dünya-
a dün
d
dü y -
ya
N

A
nın en n büyük
bü
üyük kesintisiz
ük ke
k esin
sintissiz
z
ku
kum
kkumlu
um mlu
mluu toprak
ttop
prak
ra kükütlesini
ütle
tle
tlesin
esin
sinii

H
o
a

op
OĞLAK DÖNENCESİ (arenosol)
((ar
arre
eno
nosol)
soo ) içeriyor.
sol içer
içer
ç iyo
çe
çeriyo
iyor.
yor.
yo r. mp
Li

A
m

S t a m p r i e t

R
KURAK
KUR
KU AK SAVAN
SAV
VA
ANN EKOBÖLGESİ
EKOBÖL
EKO
O BÖL
BÖLGES
BÖLG
GESİİ
G Molepolole
Mo
Mol
M olleepo
epp lo
lol
oolle
i

Mariental
M
Mar
rie
ien
ental
ta
a
A k i f e r i

İ
Aşırı
Aşı rı kur
kurak
ak doğ
doğa
doğal
doğaall çay
çayırl
çayırlar
ırlar
ar n e
Gaboro
b

Au

b
No
o

Ç Ö
ssob olo

M
po
K t ssu
Kıt u
Ç

Tshabong
Tshabo
T
Tsh
shaab
abo
bongg kumlu
k
kum lu
Yeraltı
Yer
Yeralt
a ı suları
su
ulalar
la
arı
rı dışında
dışınd
dış
d şınd
nd
da toprak
top rak
k
Kalahari’deki
Kal
Ka
K alahari’
ahah ri’’dek
ha ek
e ki tek
tek dodo-o-
ö

L Ü
ğall su
ğ su kayna
kaynağı,
ka
k ayna
yn ğı, geçici
g çic
ge ç i
çi
göller
g
göl
gööllller
ö er
e ol
olarak
olara
ar k da
ara da bilinen
b
bili
ili
il
ilinen
liine
nen
n en
e
l

mevsimsel
mev
m
meevsim sim
msel
sel
see olarak
el ola
ol ara
arrrak su
su
TSWALU
TSW ALUU KA
KALAHARİ
ALAH
LAHAR
AHARİ
AH AR
ARİ
ü

basan
bas
b a
assaann düz
dü
düzlükler.
üzlük
ü lü
ük kler
ler.
al
DOĞA
DOĞA KORUMA
KO
K
KORU
ORUMA
O RUM
RUMA ALANI
M ALANI Va

Upington
Up
Upi
U pi
pingt
ngton
oonn
Augrabies
Augrab
Aug r ies
ra
rab
Şelalesi
Şel
Şe
elale
alesi
sii Kimberley
Kim
Ki
imbe
im bber
e ley
ey
O r a nge
yağ
yağmur
ağğmur me mevsiminde
mevsi
vsimin
vsi minde
min de Bloemfontein
Bloemf
Blo emffontteein
in
n
d en ortalama
düşen
düş ortala
ort ama yağış
ala
lama ya
y
yağ
ağış
ışş
Maseru
Mas
Ma
aser
as erruu
eru

3200
320 0
met
etre
et
tre
metrer

160
1600
6000

Ku
Kur
Kuruu N
Nem
Nemli
emli
li
Deniz
De
Den
Den
eniz
niz
z ssev
seviyesi
ev
viye
iyesi
si
si

75
75 km
km
Karanlık çöktükten
sonra yuvadan çıkan
yer pangolinlerinin
her biri gecede yakla-
şık 15 bin (yılda 5,5 mil-
yon) karınca ve termit
yiyor. Böcek bolluğu,
besin açısından zayıf
kumullardaki yaşamı
bir arada tutan sağlıklı
otlara bağlı. Yaz yağ-
murları olmaksızın
yeşillenme olmuyor.
ısıtmaya devam ederse, bu sıcak ve kurak bölge ısı
artışına, daha sık ve yoğun yaşanacak kuraklıklara
nasıl tepki verecek?
Bu sorunun yanıtı, ot yiyen böcekler ve onları
avlayan pangolinlerden, gezgin antilop sürülerine
ve onların peşinde koşan etoburlara kadar, ota
bağımlı çeşitli canlıların iştahı ile ot miktarının
koruma alanı yöneticileri tarafından nasıl denge-
leneceği konusunda anahtar rol üstlenecek.
Hopewell 3 yüzeye çıktığında, varlığını sesli
olarak belli edecek... Evet, nihayet, pangolinin
pullarına sürtünen sert otların tırmalama sesini
–gekoların tıklama seslerine rağmen– duyuyorlar.
Süzülürcesine ayağa kalkan Panaino ve Phakoa-
go’nun kafa lambaları, zırha bürünmüş kambur
bir kurmalı oyuncak misali kumulun üzerinde
ilerleyen Hopewell 3’ün yoluna sahne ışığı gibi
düşüyor. Oynak plakalardan oluşan kalkanı,
burun kemiği üzerinde üçgen şeklinde başlıyor
ve omuzlarının üzerine doğru genişliyor. Kambur
sırtından aşağı inerek, geniş bir tahtaya benzeyen
kuyruğu boyunca inceliyor. Kenarları, tırtıklı bir
yapıya sahip.
Ürkerse, bir aslanın dahi açmakta zorlanacağı
kadar sıkı bir top hâline gelecek. Ama Hopewell
3 sakin. Sağlam arka ayakları üzerinde yalpalaya-
rak ilerlerken, kumda hafif izler bırakıyor. Dua
eden bir peygamber devesi gibi ağırbaşlılık içinde
göğsüne kenetlenmiş ön ayakları, ancak dengesi
bozulduğunda yere değiyor.
Toprağı yoklarken sağa sola dönen konik burun duyduğu besin ve suyun çoğunu alıyor.
üzerinde bir düğme göz parlıyor. Koku alma sihir- İlk öğününden memnun kalan Hopewell 3, bir
bazlığı onu bu gecenin ilk yiyeceğine ulaştırıyor: sonraki öğün arayışında oradan uzaklaşıyor. İzini
Yaygın kullanılan adıyla “kokteyl karıncaları.” süren insanlar da “altın” umuduyla peşine takılıyor.
Cüce bir zürafa dikeninin gövdesini pençeleyip,
kabuğunda gizli bir yuvanın kapağını açarak ağa-
cın gövdesinden yukarı doğru akarcasına ilerleyen

bir karınca seli açığa çıkarıyor.
Bu akıntıya balıklama atlıyor, akşam yemeğini
yapışkanlı bant benzeri diliyle yalayıp yutarken
yüzü görünmüyor. Her lokmada kaç karınca yedi-
ğini bilmek olanaksız; ancak, beş yıl boyunca bu ve
benzeri yemeklerin sindirilmiş kalıntılarını ince-
leyen Panaino, pangolinin bu geceki yemeğinin
üçte birinden azını böceklerin oluşturacağından
emin. Gerisi kumullardan gelen kum olacak. Pana-
ino ayrıca, Hopewell 3’ün tercih ettiği yiyeceklerin
kokteyl karıncaları, hırçın karıncalar ve uzunbu-
runlu hasatçı termitler olduğunu da biliyor.
Panaino’nun hesaplarına göre, tek bir pangolin
her gece, boyutları pirinç tanesini geçmeyen 15
bin kadar böcek yiyor ve kumullardan oluşan bu
kurak coğrafyada hayatta kalmak için gereksinim
G
ÜNEY KALAHARİ’DE EKİM ayı ıstıraplı bir
geçiş dönemi; orucu bozacak yağmurlar
bekleniyor. 2020’nin yağışsız kışı sona
ermek üzereyken, kumulları yerinde tutan
otlar ince fosiller kadar kırılgan. Kış her
zamanki zararını vermiş. Kumullar bir yandan
aralıklı kuraklıklar, öte yandan ise onlarca yıldan
bu yana sığırların, daha yakın dönemlerde ise
antilop, zebra, gnu ve manda gibi yaban hayvan-
larının otları yemesi nedeniyle perişan durumda.
Tahminler, bu yaz iyi yağmur olabileceğine
işaret ediyor. Dünyanın öbür ucunda, Pasifik
Okyanusu’nda bir La Niña oluşuyor.
Okyanus ve atmosfer arasındaki bu döngüsel
dans, çoğunlukla Güney Afrika’nın bazı bölge-
lerine yağmur getiriyor.

56 N AT I O N A L G E O G R A P H I C
 SOLDA

Yaz fırtınaları Kalahari’yi

etkisi altına aldığında
toprağı derinlemesine
ıslatan yağmurlar, zırhlı
çekirgeler gibi böcekler
de dahil olmak üzere bir
yaşam patlamasını bera-
berinde getiriyor. Otlar
ve böcekler, Tswalu’daki
hayvanlara besin sağla-
dıkları ve kumulları rüz-
garın itiş ve çekişlerine
karşı yerinde tuttukları
için besin zincirinde ya-
şamsal öneme sahipler.

A LT TA

Mirket, zırhlı çekirge-

yi silkip attıktan sonra
atıştırmalık olarak yiye-
bilir. Araştırmacılar, ola-
sılıkla yedikleri böcekler
daha az su içerdiği için
yavruların, sıcak hava-
larda o kadar hızlı kilo
almadığını söylüyor.
Mirket yavruları, vücut
ısılarını düzenleme mü-
cadelesi verirken su ve
enerji kaybedebiliyor.

YA Ş A M I N K I Y I S I N D A 57
Uzun pozlama, şimşek-
lerle ışıltılı gece gök-
yüzünde uçuş izlerini
gözler önüne seriyor.
Biliminsanları, Tswa-
lu’da 221 güve türü say-
dı. Bazıları yağmurlar
toprağı yumuşattıktan
sonra gömülü kozalar-
dan yetişkinlerin çık-
masıyla uçuşa başlıyor.
Koruma alanında ayrı-
ca 77 kelebek türü var.
Bunların 10 kadarı, Kga-
lagadi kelebek göçü
adı verilen yolculuk sı-
rasında her yıl bölgeyi
boydan boya geçiyor.
Yağmurlarla beslenen otlar, besin açısından yetersiz bu
kum denizinde yaşamı olanaklı kılıyor. Ancak iklim değişikliği
olasılıkla yağmur mevsiminin kısalmasına yol açacak.
Kum, bir ressamın kartelasında, balkabağı veya
havuç tonlarında kendini gösterip, güneş ufukta
alçaldığında kayısı rengine dönüşebiliyor. Ama
burada yaşam, bir meyve bahçesinin zahmetsiz
verimliliğine sahip değil. Demir oksitle lekeli toz
hâline gelmiş kuvarsit renk paletinden elde edil-
miş olmasına rağmen, pas kelimesi onun kendine
özgü tonunu tanımlamaya yetmiyor.
Ot, besin açısından bereketsiz bu kum deni-
zinde yaşamı mümkün kıldığı için altın değe-
rinde. Kum tepelerini rüzgârın çekimine karşı
yerine bağlıyor. Topraktaki belli belirsiz nemi
emip hücrelerine hapsederek karıncalar ve ter-
mitlerin susuzluğunu gideriyor; bu hayvanların
toprak altındaki yuvaları pangolin ve aardvark için
olduğu kadar, böcek yiyen yarasa kulaklı tilki ve
yeleli sırtlan için de kiler işlevi görüyor.
Kalahari’nin, yuvalarını otlardan ören kanatlı
mimarları olan sosyal dokumacı kuşları için ot
yapının ahşap karkası. Onlarca yıl dayanan bu
yuvalar dokumacı kuşlarına nesiller boyu barınak
sağlıyor ve ayrıca Afrika cüce doğanlarını da kiracı
olarak buraya çekiyor. Binaların kuş sakinleri, aç
Kap kobrasını ve ağaç yılanını ayartıyor. Ot aynı
zamanda, diğer yırtıcılara yem olan toynaklılar
için de besin özelliği taşıyor.
Tswalu’da yeniden doğuş, yağmurla beslenen
otların fışkırmasıyla başlıyor. Gök gürültülü sağa-
nak yağışlar yılda ortalama 325 milimetre yağmur
getiriyor ama aşırı kaprisliler. Bazı yıllar, yağmur
ölçerler 175 milimetreden daha az yağış kayde-
diyor; bazı yıllar da ortalamanın neredeyse iki
katını... Geçmiş yıllarda hayvanlar, kendilerini
zengin otlaklara götüreceklerini bildikleri yağmur
bulutlarının peşinden gider, bu gelip geçici yeşer-
meye büyük mesafeler kat ederek yanıt verirlerdi.
Ancak yıllardır süregiden sığır yetiştiriciliği, göç
yollarına çitler çekilmesine ve geriye kalan yaban
sürülerinin bu gibi koruma alanlarına hapsolma-
sına neden oldu.
Koşullar değişmeye devam ediyor. Son yarım
yüzyılda Güney Afrika’nın bazı bölgelerinde ısı,
60 N AT I O N A L G E O G R A P H I C
küresel ortalamanın iki katı oranında arttı.
Güney Afrika Meteoroloji Servisi’ne göre 2015,
2016 ve 2019, en az 1950’den bu yana kayda geçen
en sıcak yıllar oldu. Ocak 2016’da, Tswalu’nun 250
kilometre güneybatısındaki Augrabies Şelalesi’nde
termometreler 48,6 dereceyi kaydetti. “Güney
Yarıküre’de deniz seviyesinden bu kadar yuka-
rıda kaydedilen en yüksek sıcaklıklar arasında,”
diyor, Cape Town Üniversitesi İklim Sistemi Analiz
Grubu doktora araştırmacısı Stefaan Conradie ve
ekliyor: “Bu, Güney Afrika’da güvenilir şekilde
ölçülen ikinci en yüksek sıcaklık.” Son analizlere
atıfta bulunarak, iklim değişikliği olmasaydı,
2015–16 sıcak dalgasının 10 bin yılda bir meydana
gelmesi gereken bir olay olduğunu söylüyor.
Isı artışının yağışlar üzerindeki olumsuz etkisini
tahmin etmek zor, ancak kıtanın bu kesiminde yaz
yağmur mevsiminin daha geç başlaması ve daha
kısa sürmesi olası. Yağmur fırtınaları daha yoğun
yaşanabilir; daha kısa sürede daha fazla yağış
düşmesine yol açarak yüzey taşkınlarına neden
olabilir. Fırtınalar arasındaki kurak dönemlerin
süresi uzayabilir.
Güney Kalahari’nin zayıf hayvan ve bitki ağı
için bu durum ne anlama geliyor? Yaz yağmur-
ları yetersiz olursa, kuraklık koşulları daha sık
yaşanırsa, yaz yeşermesi zamanında olmazsa ne
olacak? Her yaz yeraltındaki kilerlerini tohum ve
otlarla dolduran karıncalar ve termitler için bu
değişim ne anlama gelecek?
Bu böceklerin sayısı aşırı derecede düşerse,
Güney Afrika’nın birçok kesiminde hâlihazırda
kaçak avcılık tehdidi altındaki pangolinlere ve
diğer karıncayiyen memelilere ne olacak?
A
A R DVA R K G E R Ç E K B İ R hafriyat makinesi.
Pençeli ayaklardaki kürek biçimli tırnaklar,
toprağın kurumuş yüzey kabuğunu mat-
kap gibi delmesine, yuva inşa etmek ya da
böcek dolu bölmelere girmek için zemini
kazmasına yarıyor. Çakal, Kap kobrası, şişen enge-
rek, piton, yer sincabı, fare, yaban kedisi, düğme-
lidomuz, kırlangıç, uçurum taşkuşu gibi daha pek
çok hayvan da, Kalahari’nin ekstrem koşullarında
hayatta kalabilmek için bir tür devre mülk anlaş-
masıyla aardvarkların toprak altında açtığı yeraltı
evlerini kullanıyor.
Söz konusu dönemde Witwatersrand fizyoloji
laboratuvarında görev yapmakta olan Nora Weyer,
doktora çalışması için 2012 kışından 2015 baha-
rına dek Tswalu’da aardvakları izledi. Toprakta
açılan çukura koyulan küçük tuzaklar yardımıyla
karınca toplayarak ve bölgede termitlerin oluştur-
duğu belirgin konik toprak yığınlarını araştırarak
bu hayvanların miktarını ölçtü. Hangi böcekten
kaç adet yediklerini anlamak için aardvark dış-
kısı topladı ve hasatçı termitlerin aardvarkın
su ve enerji gereksiniminin yüzde 90 kadarını
karşıladığını ortaya koydu. Ayrıca günlük en
düşük sıcaklığın yaz aylarında 18,5 derece civa-
rına indiği, hatta kışın donma noktasının altına
düştüğü soğuk Kalahari gecelerinde üşümemek
için yeterli enerji alıp almadıklarını belirlemek
amacıyla aardvarklara yerleştirilen ısı kaydedici
implantları gözlemledi.
Normal yıllarda, yaz yağmurları her zamanki
ses ve ışık gösterileriyle boy gösterdiğinde, kumul-
lar canlanıyor, karıncalar ve termitler büyüyor
ve aardvarklar kendilerine onlarla ziyafet çeki-
yor. Ancak Weyer’in 2012’de başlayıp 2013’e dek
süren çalışmasının ilk yazında, en sıcak aylarda
hiç yağmur yağmamış. Sezon geneli, ortalamanın
oldukça altındaymış ve Tswalu bir sonraki kışa
stokları yetersiz kilerlerle sorunlu bir giriş yapmış.
Weyer, araştırma kapsamındaki aardvarkları
izleyerek dışkılarının şifresini çözdüğü sırada,
otlarda önemli bir azalma olduğunu fark etmiş
ve bunun hasatçı termit sayısında düşüşe yol
açacağını biliyormuş. Yaz sonu geldiğinde, aard-
varklar iğne ipliğe dönmüşler, omurgaları ile kalça
kemikleri davul gibi gerilmiş derilerini zorluyor-
muş. Normalde gececil olmalarına rağmen, aç
Araştırmacıların kumullardaki canlıların gizli
yaşamları konusunda edindiği bilgiler, korumacılık
yöneticilerinin Kalahari’yi korumasını sağlayabilir.
geçen gecelerini telafi etmek amacıyla yiyecek
aramak için gün içinde, hatta bazen öğleden önce
yuvalarından çıkmaya başlamışlar.
İmplantlar, besin kaynaklarının güvenilir ve
enerji seviyelerinin yüksek olduğu zamanlardaki
istikrarlı beden ısılarıyla kıyaslandığında hayvan-
ların beden ısısının 24 saatlik periyotlarda delice
değiştiğini gösteriyormuş. Bu durum, geceleri
üşümeyecek kadar yeterli enerji almadıklarını ve
bunu telafi etmek için gündüz saatlerini güneş-
lenmek ve ısınmak için kullandıklarını ortaya
koyuyormuş.
Ancak bu anlık acil durum adaptasyonu,
Weyer’in izlediği aardvarkların çoğunun bir son-
raki yağmur mevsimine kadar dayanmasını sağ-
layamamış. 2012’deki araştırma sırasında takip
cihazı takılan altı hayvandan beşi 2013’te ölmüş.
Weyer, bozkırda başka birçok aardvark ölüsüyle
karşılaşmış, hayatta kalanlar da hâlsiz, sersem-
lemiş ve sıska görünüyorlarmış. Bu kurak geçen
yılın verdiği mesaj oldukça açık: Tek bir yaz dahi
yağmur yağmazsa, otlar, karıncalar, termitler ve
böcek yiyen hayvanların varlıklarını sürdürme-
lerini sağlayan doku parçalanmaya başlayabilir…
H
O P E W E L L 3 , K O K T E Y L karıncalarından
oluşan ilk öğünün tadına varmasının
ardından, sevimli bir fiyaka ve kurumla
yürüyerek her zamanki uğrak yerlerine
doğru dolambaçlı bir döngü izliyor. Panai-
no’nun lastik pabuçlu ayakları temkinli bir şekilde
hayvanın izinden giderken, Phakoago toprağa
gömülmüş dışkı aramak için uzaklaşıyor.
Bir saat kadar sonra pangolin duraklayarak
kumda dar bir oyuk açıyor. Heyecana kapılan
Panaino, Phakoago’yu uyarmak için ışığını yakıp
söndürüyor.
Çukurun üzerinde duran Hopewell 3, parlak
siyah bir dışkı yığını bırakıyor. Panaino araş-
tırma yaptıkları hayvanlara müdahale etmekten
61
genellikle kaçınsa da pangolin yeniden harekete
geçtiğinde kuyruğunu sürterse Kalahari altını
kumda eriyip gidecek. Ve Panaino, hayvan hare-
kete geçtiğinde kuyruğunu tek parmağıyla az bir
şey kaldırarak hazineyi kurtarıyor.
Biliminsanları için, bırakın kumda kaybolabile-
cek dışkıyı, böylesine gizemli bir hayvanı bulabil-
mek dahi yeterince zor. Dizlerinin üzerine çöken
iki kadın dışkıyı çıplak elleriyle alıp bir örnek tor-
basına koyuyorlar. Son parçayı da aldıktan sonra,
“pango kakası” üzerine uydurdukları bir şarkıyı
yüksek tonda bir fısıldama olarak tanımlanabi-
lecek bir sesle söyleyerek sevinçten oynamaya
başlıyorlar.
Birkaç gün sonra Phakoago, laboratuvar ekip-
manı olarak bir kova, sürahi, çay süzgeci ve
yemekleri paketlemek için kullanılan bir kapla
62 N AT I O N A L G E O G R A P H I C
araştırma alanına geri dönüyor.
İki ay önce toplanan kuru dışkıyı tartıyor.
Kovaya koyuyor, değerli maddeleri kumdan ayır-
mak için örneğin üzerine bir–iki bardak su dökü-
yor, kabı bir altın arayıcısıymışcasına çeviriyor.
Dışkı, yüzeyde toplanan ve çoğunlukla karınca
ve termit kafaları ile bir milyon incecik bacaktan
oluşan bir köpüğe sahip, kahvemsi bir çözeltiye
dönüşüyor. Sıvıyı süzerek, kahve telvesine benze-
yen bir yığın elde ediyor. Daha sonra bunun küçük
bir örneğini mikroskopta inceleyecek ve böcek
kafalarını tek tek sayarak tüm türleri tanımlayıp
çizelgeleyecek.
Araştırmacılar bu zahmetli tekniği pangolinle-
rin ve aardvarkların beslenme biçimlerinin küçük
ayrıntılarını anlamak için kullanıyor. Bu bilgiler,
bozkıra yansıyan ilişkilerin karmaşıklığı ve nasıl
 yediğini hesaplıyor. Buna, yılda aardvark ve yeleli
sırtlanlar tarafından yenilen karınca ve termit
sayısını da ekleyen Panaino, üçünün toplam tüke-
timinin tahmini 100 milyon böcek civarında oldu-
ğunu saptıyor. Kısmen de olsa karınca ve termitle
beslenen diğer hayvanları da kapsasaydı, bu sayı
çok daha yüksek olurdu.
Örneğin, sosyal dokumacı kuşları çoğunlukla
bitki yiyor ama beslenmelerinin onda bir kadarını
termitler oluşturuyor; ayrıca adından da anlaşıla-
cağı gibi karıncayiyen taşkuşları da bu hayvanlarla
besleniyor.

D
Pana-
E Ğ İ Ş İ M , B İ R G E C E G E Ç SA AT L E R D E ,
ino ile Phakoago’nun Hopewell 3 ve araş-
tırmaya dahil olan diğer hayvanların izini
sürmek için telsiz dalgası taraması yaptık-
ları sırada geliyor.
Batı yönünde yanardöner küreler sessizce
Pangolinler gibi zor
rastlanan gececil hay- patlamaya başlıyor. Henüz bir saati bulmadan,
vanlar olan aardvarklar, çevredeki kumulların üzerinde daha çok şimşek
yiyecek ve su gereksini- çakmaya başlıyor, ardından oluklu tenekeden çatı
minin çoğunu sağlayan
termitlerin topraktaki üzerine sürtülen davul tokmağını andıran bir ses
ana damarına ulaşmak geliyor. Gökyüzü parçalanmaya başlıyor. Işıklı
için yuvaları kazıyor ve çatırtılar bulutları yararak yakınlardaki tepelere
sıcaktan serleşen top-
rağı açıyor. Yakın tarihli gözleri kör edici patlamalar hâlinde düşüyor. Per-
bir kuraklık, otlar öldü- küsyon, zil çıngırtılarından ve titreşimli bir bas
ğünde ve termit sayıları davul demetinden oluşuyor.
dibe vurduğunda,
aardvarkların zayıf Damlacıklardan bir timpani, kurumuş kum
düştüğünü gösterdi. denizinde geçici nem adacıkları hâlinde yere
düşerek havayı demir esanslı buğuyla dolduruyor.
Araştırmacılar gece çalışmasını sonlandırmaya
karar veriyorlar; açıktaki kumulların üzerinde
durmak çok tehlikeli. Ayrıca böylesi hareketli
yönetilmeleri gerektiği konusunda daha iyi bir hava koşullarında pangolinler büyük olasılıkla
değerlendirme sağlayacak. dışarıya çıkmazlar.
Weyer’in aardvark araştırması sırasında Tswa- Kreşendo kısa sürüyor. Işık damarları ve onlara
lu’yu etkisi altına alan kuraklık, aardvark beslen- eşlik eden davul sesleri seyrekleşiyor ve fırtına
mesini yiyecek bolluğu konusunda iyi ve kötü doğuya doğru kayarak uzaklaşıyor. Şimdilik bu
geçen yıllarda karşılaştırmak ve sonuçta ortaya kadar, ama yağmurlar böyle gelmeli. Yeşillenme
çıkan davranış değişikliklerini belirlemek için böyle başlamalı. Otlardan yemyeşil filizler çıka-
temel verileri sağladı. cak, uçlarında çiy damlaları gibi tohumlar şişecek
Panaino’nun araştırması, pangolinlerin neyi ne ve yaşamları onların bolluğuna bağlı canlılar bir
kadar yediğini gösteriyor. Phakoago’nun katkısı kez daha kendilerine ziyafet çekecek.
ise, aynı mevsimlerde ve aynı koşullar altında top- Gekolar, gecenin karanlığına doğru tıklayarak
lanan pangolin ve aardvark dışkılarını incelemek koroya kaldıkları yerden yeniden başlıyor... j
ve bu iki hayvanın beslenme düzenleri arasında
bir karşılaştırma yapmak. Güney Afrikalı yazar Leonie Joubert’in kitapları
Panaino, bir pangolinin gecede ortalama 15 arasında Scorched, Boiling Point & The Hungry Se-
ason da var. Dergiye sık katkıda bulunan Thomas
bin karınca ve termit yediği şeklindeki bulgula- P. Peschak, en son Ekim 2019’da yayımlanan
rına dayanarak, hayvanın yılda 5,5 milyon böcek denizkaplumbağaları makalesini fotoğraflamıştı.

YA Ş A M I N K I Y I S I N D A 63
64
 Amerika’nın
Açlık Krizi
PA N D E M İ N İ N A R D I N D A Y E T E R L İ M İ K TA R D A Y İ Y E C E Ğ E
E R İ Ş İ M İ O L M AYA N R E KO R S AY I D A İ N S A N B I R A K T I Ğ I
A M E R İ K A B İ R L E Ş İ K D E V L E T L E R İ ’ N D E , YA R D I M K U R U L U Ş L A R I
V E KO M Ş U L A R G I D A G Ü V E N C E S İ Z L İ Ğ İ YA Ş AYA N
İ N S A N L A R I N YA Ş A M D A M A R L A R I N A D Ö N Ü Ş T Ü .

YA Z I : C A S S A N D R A S P R AT L I N G
 HOUSTON, TEKSAS

‘Unutu-
lanlar’ için
yemek
Lucille’s 1913 mutfak
personelinden Kimber-
line Rivas (sağda) ve
Lawrence Walker, Hous-
ton geneline ücret-
siz olarak dağıtılacak
yemekleri hazırlıyor.
Lucilles’s 1913, Lucil-
le’s adındaki popü-
ler restoranın sahibi
Chris Williams tara-
fından yönetilen, kâr
amacı gütmeyen bir
kuruluş. Williams yaşlı
bakım tesisleri ve diğer
yerlerdeki “unutulan
insanlar”ı hedef alıyor.
Lucille’s 1913 şimdilerde
gereksinim içindeki
bu insanlara günlük
olarak 800 yemek
servis ediyor. Yemek
dağıtılan mahallele-
rin içinde Williams’ın
akrabalarının oturduğu
mahalle de var.
GRAHAM DICKIE

Ö N C E K İ S AY FA L A R
QUEENS, NEW YORK

Yüzünde Amerikan
bayraklı bir maske bulu-
nan 84 yaşındaki María
Quinteres, diğer yüz-
lerce insanla birlikte,
her cuma günü ücretsiz
gıda yardımı kutuları
dağıtan Latinos Uni-
dos’ta bekliyor. Gıda
güvencesizliği, ülkenin
en büyük açlık yardımı
örgütü olan Feeding
America’ya göre
2020 yılında yaklaşık
45 milyon Amerikalıyı
etkilemiş olabilir.
NATALIE KEYSSAR
A M E R İ K A’ N I N A Ç L I K K R İ Z İ 67
MAYSEL, BATI VIRGINIA

Okul ve
arkadaşlar
yükü
hafifletmeye
hardımcı
oluyor
Autumn (solda) ve
Sydney King, Clay İlko-
kulu’ndan onlarla bir-
likte eve gönderilen
yiyecekleri açarken,
anneleri Jennifer ödevle-
rini kontrol ediyor. Jen-
nifer da kızlarıyla aynı
okula gitmiş ve aynı
konuşma terapistiyle
çalışmış. Terapist Kathi
Linkinogger genellikle
Kingler’e yemek getiri-
yor ve Jennifer onu “aile-
den biri” olarak görüyor.
Kingler’in arabası yok;
markete gitmeleri için
birilerinin onları bırak-
ması gerekiyor. Bölge-
deki tüm ilkokullar ve
liselerin bağlı olduğu üst
birim, kendilerine veri-
len iki milyon dolarlık
federal hibe sayesinde,
öğrencileri yaşamdaki
zorluklarla başa çıkabi-
lecek hâle getirmek için
özdirenç ve özgüveni
teşvik etmenin yeni-
likçi yollarını geliştiriyor.
Program kapsamında
temel yemekler pişirme,
sebze yetiştirme ve
ev ekonomisi gibi
becerileri öğreten bir
müfredat geliştirilmiş.
MADDIE MCGARVEY
A M E R İ K A’ N I N A Ç L I K K R İ Z İ 69
Saat 05.30. Çoğu insan için
erken bir saat olabilir. Ama
Lowndes ilçesinde (Alabama)
gereksinimi olan insanlara
yiyecek ulaştırılmasına
yardımcı olmak üzere evinin
kapısından çıkmakta olan
Bessie Brooks için bu hiç
de erken bir saat değil.
“Ben çalışırken sabah saat 05.00’te hastamın
evinde olurdum,” diyor Brooks Hanım.
Gazetecilik standartlarına göre ona soyadıyla,
yani Brooks diye hitap etmem gerekiyor. Ancak
görgü kurallarım soyadının yanına bir de unvan
sıfatı eklememi gerektiriyor. Çocukluk yıllarının
bir bölümünü Lowndes’de geçirmiş olan annemin
beni yetiştirirken öğrettiği üzere, Brooks’un ardına
Hanım kelimesini ekleyerek ona olan saygımı gös-
teriyorum. Sonuçta Brooks Hanım, 87 yaşında. 30
yıl boyunca yaşadığı bu ilçeye evde sağlık bakımı DUNLOW, BATI VIRGINIA
çalışanı olarak hizmet etmiş. Mesleği; yataktan
kaldırmak, yıkamak, dişlerini fırçalamak, ilaçlarını
vermek vb. hizmetler aracılığıyla insanların kişisel Yerel aşevinde
bakımını sağlamakmış. Ama Bessie Brooks bunun
da ötesine geçmiş ve yapılması gereken ne var ise uzun bekleyiş
hepsini yapmış.
“Bana kalırsa bir insanı henüz karnı doymamış-
ken yataktan kaldırıp yıkamanın hiçbir anlamı
yok,” diyor.
Ve işte bu nedenle hastalarına ayrıca yemek
yapıyor ve evlerini de temizliyormuş. Eğer

70 N AT I O N A L G E O G R A P H I C
Emekli itfaiyeci Wil- kendileri gerekse araba- ettiği ailelerin sayısı 2019
lard Marcum, sabah ilk ları olmayan yaşlı kom- yılında 300 iken bu sayı
gönüllülerin gelişinden şuları için yemek alıyor. Kasım 2020’ye gelindi-
neredeyse 12 saat sonra Aşevini 2003 yılında ğinde 900’e kadar çık-
725. ve son aracı Dun- açan Bill Likens, çevre mış. Kasım ayı pandemi
low’daki (Batı Virginia) mahallelerdeki aşevleri- kaynaklı iş kayıpları ve
Dunlow Toplum Mer- nin kapanması ve birçok tatil dönemlerinde yük-
kezi aşevinden geçiri- kişinin yemek alabilmek selen gıda güvencesizliği
yor. 2019 yılında kömür için Dunlow’a gelmesi nedeniyle aşevinin en
madenlerindeki işinden ve hatta geceyi araba- yoğun dönemi. Gönüllü-
çıkarılan Marcum şimdi- larında geçirmesi üze- ler her bir aileye yiyecek
lerde eşi ve yedi toru- rine, bölgedeki gıda ve diğer gereksinimler-
nuna bakabilmek için gereksiniminin art- den oluşan 60 kiloluk
haftada 90 saati bulan makta olduğunu gör- paketler sunuyor.
işlerde çalışıyor. Gerek müş. Aşevinin hizmet MADDIE MCGARVEY
CLAY, BATI VIRGINIA

Geçinmek
için doğaya
bel bağlamak
SOLDA

Alex McBee (solda),

Jen Lively ve Chris
Lively, köpeklerini
Clay ilçesindeki evle-
rinin dışında tutuyor.
En yakın marketten
kilometrelerce uzakta
yaşıyor ve pandeminin
başından bu yana Clay
İlçe Lisesi’nde öğret-
men olan Amanda
Shelton’dan yiyecek
teslimatları alıyorlar.
“Eğer onlar olmasaydı,”
diyor Chris, “olasılıkla
açlıktan ölürdük.”

ÜST TE , SAĞDA

Chris evinin yakınların-

daki bir tepenin etek-
lerinde kök arıyor. Eşi
Jen ile Ohio’da orta-
okuldayken tanışmış.
2016’dan bu yana Batı
Virginia’da yaşıyor ve
yegâne gelir kaynak-
ları olarak buldukları
kökleri satıyorlar.

SAĞDA

Chris Lively sıcak

aylarda siyah yılan-
kökü, Kanada kan
kökü ve ginseng gibi
kökler bulmak üzere
toprağı kazıyor. Kök-
ler kuruduklarında
homeopatik ilaçlarda
kullanılmak üzere satı-
lıyor. Bu zorlu bir iş ve
aile yaptığı işle gurur
duyuyor. “Kendi başı-
nıza yapabiliyorsanız
başkasından yardım
almak çok zor,” diyor,
Lively’nin oğlu Brian.
MADDIE MCGARVEY

A M E R İ K A’ N I N A Ç L I K K R İ Z İ 73
evlerinde su akmıyorsa komşu evlerin birinden
getiriyormuş suyu. Ülkenin yiyecek bankaları
konusunda önde gelen örgütlerinden biri olan
Feeding America tarafından 2020 yılında yiyecek
güvenliği en düşük 16. ilçe olarak belirlenen Lown-
des’de her evin suyu akmıyor. Yine bu ilçede yaşa-
yan insanların yüzde 29,5’i, yani hemen hemen
üçte biri yeterli yiyeceğe sahip değil.
Düşüş eğilimi göstermekte olan gıda güven-
cesizliği, rekor sayıda Amerikalının daha fazla
yiyeceğe gereksinim duyduğu 2020’de yükselişe
geçti. ABD’de her yedi kişiden biri açlık tehdidi
altında –yani, yeterli ve besleyici yiyeceğe erişe-
miyor olabilir. Mart ayında yayımlanan öngörü-
lere göre bu yıl sayılarda küçük çaplı bir iyileşme
söz konusu. Feeding America, 2021’de 42 milyon
kişinin, diğer bir ifadeyle her sekiz Amerikalıdan
birinin, gıda güvencesinden mahrum olacağı
öngörüsünü yapıyor. Bu yıl yeterli gıda bulama-
yacağı öngörülen 13 milyon, yani ülkede yaşayan
her altı çocuktan biri de bu sayıya dahil. Feeding
America yönetim kurulu başkanı Claire Babine-
aux–Fontenot, “Pandemi süresince ABD genelinde
yiyecek kuyruklarındaki araçların yarattığı hüzün
dolu görüntüler, aslında uzun zamandır süregelen,
koronavirüsün yaratmadığı ancak daha da kötü-
leştirdiği bir sorunu gözler önüne serdi,” diyor.
“Bence insanların artık, açlık probleminin hâli-
hazırda yaşandığına dair farkındalıkları arttı,”
diye devam ediyor. “Amerika’daki insanlar çok
uzun zamandır ülkede bir açlık sorunu olduğunu
düşünmüyordu.”
Feeding America ve yine, yoksulluk kaynaklı
açlık ve besin yetersizliğine adanmış kâr amacı
gütmeyen bir kurum olan Gıda Araştırmaları
ve Eylem Merkezi’nin (FRAC) raporları, gıda
güvencesizliğinin ülke geneline kıyasla özellikle
Amerika kırsalında daha yüksek olduğuna işa-
ret ediyor. Bir FRAC raporu, kırsaldaki çocuklu
hanelerin yaklaşık yüzde 16,5’inin 2018’de gıda
güvencesizliğiyle yüz yüze geldiğini gösteriyor;
büyük kentlerde bu oran yüzde 13,5. Söz konusu
fark daha az sayıda ve daha düşük maaşlı iş kolla-
rıyla ilintili olarak yoksulluğa, uygun fiyatlı ve bol
seçenekli yiyeceklerin satıldığı büyük marketlere
ulaşım için daha uzun mesafelerin kat edilmesi
gerekliliğine, ulaşım araçlarının eksikliğine, yakıt
fiyatlarına, hava koşullarına ve genellikle fede-
ral gıda programlarına erişim konusundaki daha
büyük zorluklara atfediliyor.
“Daha az istihdam, daha düşük gelir, ulaşım
sorunları, uzun yollar kat etmeksizin sağlıklı ve
uygun fiyatlı yiyeceklere erişim sağlayamamaları
74 N AT I O N A L G E O G R A P H I C
bu insanları gıda güvencesizliğine itiyor,” diyor,
FRAC’ın besin politikaları ve erken çocukluk prog-
ramları yöneticisi Geri Henchy.
Lowndes, Alabama: Muhtaçlara yardım etmek
ALABAMA’NIN BU BÖLGESİ, bir zamanlar
aralarında pamuk da olmak üzere farklı ekinlerin
köleleştirilmiş işgücüyle bolca yetiştirildiği zengin
topraklara sahip. Bölgenin geçmişte siyah kuşak
olarak bilinmesinin nedeni de bu. Günümüzde
de –burada yaşayan Siyahilerin sayısı nedeniyle–
insanların siyah kuşak olarak düşündüğü bölgenin
bir parçasını oluşturuyor.
Snow Hill Hıristiyan Kilisesi, insanların, mutfak
dolapları boşalmaya başladığında masaya ekmek
koyabilmek için yardım başvurusunda bulunduğu
başlıca merkezlerden biri. Ama bu, COVID–19’un
işletmelere kepenk indirtmesi, okulların kapan-
masına neden olması ve insanları yemek kuy-
ruklarına sokarak Amerika’nın içine işlemeye
başlamasının çok öncesinde de böyleydi.
“Bir sonraki öğünlerinin nereden geleceğini
bilmeyen bir sürü insan vardı zaten, dolayısıyla
pandemi bizi daha da sarstı,” diyor, Papaz Dale
Braxton, Sr.
Brooks Hanım, 1998 yılında emekliye ayrılmış
ama insanlara yardım konusunda çalışmayı bırak-
mamış. Braxton’ın, gereksinim duyanlara yiyecek
götürme işi için güvendiği kilit isimlerden biri o.
Geçmişte, yoksul insanlar için yiyecek ayarlayıp
onları paketleme işini tek başına yaparmış Bro-
oks. Şimdilerde ise beş çocuğundan biri, onu alıp
gönüllülerin arabayı yiyecekle dolduracağı kili-
seye bırakıyor. Sonrasında da kızı onu yiyeceğe
muhtaç olduğunu bildiği evlere götürüyor.
ABD Nüfus Sayım Bürosu’na göre yüzde 26,6’sı
yoksulluk içinde yaşayan 9 bin 726 kişilik ilçedeki
yiyecek dağıtım çabalarını yöneten Braxton, Bro-
oks için, “Ufak tefek bir insan, ama iş vericiliğe
gelince devleşiyor,” diyor. Mayıs 2020’de yayım-
lanan bir rapor, Lowndes’in eyaletteki en yüksek
işsizlik ve COVID–19 enfeksiyon oranına sahip
olduğunu ortaya çıkardı. Bu yılın Mayıs ayı iti-
barıyla ilçe tüm eyaletteki COVID–19 aşılamaları
konusunda başı çekti ve insanların yarıdan fazlası
en az bir doz aşı oldu.
30 yılı aşkın bir süredir Montgomery Bölgesi
Aşevi’nde yiyecek dağıtımını yöneten Braxton,
kendisinden ABD Tarım Bakanlığı tarafından
Çiftçilerden Ailelere programının bir parçası ola-
rak hazirandan aralık ayına dek haftalık yiyecek
yardımı kutuları dağıtması istenildiğinde bunu
hiç düşünmeksizin kabul etmiş. “Açları doyur-
mak, çıplakları giydirmek bizim görevimiz,” diyor.
“Kimsenin aç kalmasını istemiyorum. İnsanla-
rın, özellikle de çocukların hem iyi beslendiğini
hem de iyi eğitim aldığını görmek benim için her
zaman önemliydi.”
İnsanların büyük marketlerden alışveriş yapa-
bilmek için Selma ya da Montgomery gibi kent-
lere 50 kilometre boyunca direksiyon sallamak
zorunda kaldıkları Lowndes ilçesinde bu saydık-
2020’de
larının her ikisi de kolay değil.
“Biz çok yoksul bir ilçeyiz,” diyor Braxton.
yeterince
Yiyecek yardımı kutuları, özel gereksinimleri
olan iki yetişkin çocuğuna tek başına bakan 61
yiyeceğe
yaşındaki Ritha Luckie’ye çok yardımcı olmuş.
Mart 2020’de, haftanın beş günü boyunca bir sağ-
ulaşamayan
lık kliniğinde laboratuvar asistanı olarak çalıştığı
dönemde, oğullarının gittiği yetişkin günlük
Amerikalıların
bakım merkezi pandemi nedeniyle kapanmış.
Daha önceleri, o işine gitmek için yola çıkmadan
sayısındaki
önce, bir minibüs gelip oğullarını evden alıyor-
muş. Merkezin kapanması üzerine Luckie işe git-
sıçrayış azalma
meden önce eve gelmesi için birine para ödemek
zorunda kalmış.
eğilimindeki
Yiyecek yardımı kutularını almaya başladığı
dönem de işte bu zamana denk geliyor. Her iki oğlu
grafikleri
da engelli maaşı alıyor olsa da bu para iki yetişkin
erkeğin beslenmesine yetmiyormuş. “Benim için
tersine çevirdi.
bir lütuf oldu ve buralardaki birçok kişi için de öyle
olduğunu biliyorum,” diyor Luckie.
ABD genelinde ücretsiz marketler ve ortak buz-
Açlık yeniden yükselişte
dolapları bir boşluğu dolduruyor. Doktor ve pratis- ABD’de gıda güvencesizliği 2007–
yen hemşireler sağlıklı yiyecekler reçete ederken, 2009 yıllarındaki resesyonu izleyen
önde gelen şefler de kâr elde etmektense topluma on yıl boyunca istikrarlı bir şekilde
düşüş gösterdi. 2019’a gelindiğinde
hizmet etmeye öncelik tanıyor. Gönüllüler ve giri- on yılı aşkın süredir en düşük noktaya
şimciler açları doyuruyor. ulaşmıştı. Ancak sonrasında yaşanan
salgın bu ilerlemeyi altüst etti.

ABD’de gıda güvencesizliği

Los Angeles, Kaliforniya: Göçmenlere yardım yaşanan hanelerdeki insan sayısı
ABD’YE 1998 YILINDA Meksika’dan gelen 50 milyon
Juan Martínez, eşi Elizabeth ve 17, 15 ve sekiz
yaşındaki üç oğluna bakabilmek için iki işte
çalışıyormuş. Haftanın beş günü boyunca saat
10.00’dan 16.00’ya dek bir restoranda çalışı-
yor; sonrasında da doğruca, haftanın altı günü 25

boyunca saat 16.30 ile 23.30 arası çalıştığı diğer

ÖNGÖRÜLEN

işine gidiyormuş. Hafta içi çoğu zaman eve gece

yarısından sonra dönebiliyormuş. Restoranlarda
ne yapılması gerekiyorsa onu yapıyormuş: bulaşık
yıkamak, masalara yemek götürmek, genel temiz-
10

0
00

lik ve bakım işleri. Pandemi başlayıp çalıştığı her

20

20
20

iki restoran da kapanınca neredeyse 70 saate varan

haftalık çalışma süresi sıfıra inmiş. KAYNAK: USDA (2000–2019); FEEDING AMERICA (2020–2021)

75
ABD’de açlığın WAS
WA
W SH
S H IN G
GTTO
ON
TON

zirve yaptığı yerler M O N TA N A

COVID
COVID–19
COVI D–19
D–19 9b başladığında
aşşla
ladı
dığğındnda a Am
Amer
Amerika
erik
ikaa Birleşik
Birl
Bi rleş
eşik
ik Dev-
Devev--
OREGON
letleri’nde
letl
le tler
eri’i’’nd
ndee zaten
zatten gı
za gıd
gıdada g
da güv
güvencesizliğinin
üven
ence cesi
sizl
zliğ
iğin
inin
in k
kıyı-
ıyıı-
ıy
sında
sınd
sında a olan
olan n birçok
bir
irççok
çok kişi
kişi kendisini
ken
kendi disi
sini
ni daha
dah
d aha a da derin
de
d erin
erin IDAHO
birr kr
bi kriz
krizin
iz zin iiç
içinde
çinde
çind e bu
buld
buldu.
ld
du. G Gıd
Gıda
ıdaa ya
yard
yardımı
rdım
ımıı ör
örgü
örgütü
güütü
Feeding
Feed
Fe edin
in ng America’ya
Amerric ica’
a’ya
ya a göre
gör
g öre e 2020
2020 y yıl
yılında
ılın
ında
da 4455 mi
mil
mil- l-
WYO MIN
WYOMINNG
yon
yo n kişi
kişi yeterli
ye
yetererlli ggıd
gıdaya
ıdaaya ulaşamamış
aya ulaş
ul aşam
amam amışış olabilir.
ola
o labi
bili
lirr.
r.
Açlığa
Açlı
Aç lığa
ğa
a karşı
kar
karrşı
şı verilen
ve
v erilen
eril en savaşta
sav
avaş aşta
ta uzun
uzu
u zunn yıllarda
yıll
yı llar
arda
da elde
eldldee
edilen
edil
ed ilen
en
n kazanımları
kaz
kazzanım
anım mla ları
rı silip
sil
ilip
ip süpüren
ssüp
üpürüren
en ppan
pandemi
andedemimii nere-
ner
n ere e-
deyse
deys
de ysee ABD’nin
ABD
AB D’nin
D’ni n tüm
tüm ilçelerinde
ilçe
ilçele leri
rind
nde e gıda
gıda güvence-
güv
g üve ence--
ence N E VA DA
U TA H
sizliğinin
sizl
sizliğ
iğin
in nin a artmasına
rtm
rtması sına
na y yolol aaçmış
açm
çmış ış gibi
gib
g ibii görünüyor.
görü
gö rünü
nüüyoyor.r. KALİFORNİYA
K
KAL
KAAL İFO
A F O RN
FORNİ
FO RNİ
N YA
A
COLORADO
CO
COL
C O O
ORA
RA DO
DO

Gıda
Gıda güvencesizliği
güvenc
gü üvenccesiz
cesizlliği
liği ABDD TaTarım Bakanlığı’nca
rım Ba
Bakan
kanlığ
lığı’n
ı’nca
ca Clark,
Cla rk, NV
sağlıklı
sağlık
sağ lıklı
lı yaşam
yaşamm içi
için
ny yeterli
yete
eterl yiyeceğe
rlii yi
yiyec
yeceğe tutarlı
eğe tu
tutar
tarlı şekilde
lı şek
şekild
ilde
e (Las
(La
L s Vega
V
Vegas)
egas)
s)
erişim
erişim sağlanamaması
saağla
ğlan
nam
amam ması olarak
am
ması ola
ol arak tanımlanıyor.
tanım
ta nımlan
lanıyo
ıyor.
r. %18,3
%18,3
3
+%6,5
+%6
% ,5
5

ARIZONA
NEW
MEXICO

Sıkıntılı
Sıkıntılı
Sıkınt ılı turizm
turiz
tu rizm
m sekt
ssektörü
ektörü
örü
Öngörülen
Öngörü
Öng
Ö örülen
ö üllen gı
ül gıda
da güv
d güvenc
güvencesizliği
ü encesiesizli
izliği
liği
li ği H
Hawaii
Haw
Hawaii;
aii;
ii; LLas
as
ALASKA
ALA SKA HAWAII
HAWAII Vegas
Veggas (Nevada);
( vada);
(Nevad
(Ne a);
); Atlantic
Atlan
At lantic
tic City
City
y (New
( w Jersey)
(Ne Jersey)
Jers ey)
y)
gibi,
gib i, hiz
hizmet
met ve tuturiz
turizm
rizmm sekt
ssektörlerine
ektörl
örleri
erine
ne faz
fazlac
fazlaca
laca
a
bel ba
bağla
bağlayan
ğlayan
yan me
merke
merkezlerde
rkezle
zlerde
rde zi
zirve
rve ya
yaptı
yaptı.
ptı..
ptı
 Güney
Güney Dak Dakotaota eşitsizlikleri
eşits
eş itsizl
izlikl
ikleri
eri
Aralarında
Aralar
Ara larınd
ındaa Ogla
O
Oglala
glala
la Lak
Lakota
Lakota’nın
ota’nı
’nın
n
da
d bulb
bulund
bulunduğu
lunduğu
duğu ğ ye
yedidi ilçesinde
il esinde
ilçesi
ilç inde
d
büyük
büyük Yer Yerli
li toplulukları
toplul
top lulukl
ukları
arı yaşıyor
yaşıy
ya şıyor
or
ve öng
öngörü
öngörülen
örülen
len gıda
gıda güvencesiz-
güvenc
güv encesi
esiz
z- MAI NE
MAINEE
liği
liğ
ği oran
o
oranı
ranıı y
yüzd
yüzde
ü de 20’n
üzde 2
20’nin
0’ in
0’nin
i üze
ü
üzerin
üzerinde.
rinde.
i de.
d
KUZEY
D A K O TA
A
VT
V T N.H
VT. N
N.
.H
H.
N.H.
S OTA
TA
TA
M I N N E SOTA
MAS
M A SA
ACH
AC
A HUS
USETT
ETTS
MASSACHUSETTS S
WIIS
W
WISSCO NS
ONSSIN
IN NE
N EW
E W YO
O RK
RK
GÜNEY RHO
ODE IISLAND
RHODE SLA
SL AN
ND
DA K O T
TAA M IC HIGAN
C HI
H GA
ANN
CON
NNEC
NECT
TIC
T CU
CONNECTICUTUT
T

P N N SY
PEN SYLVA
Y LLVA
VAN
VA
A N IA
A N
NEEW JE
E
NEW JERSE
RSEY
JERSEYY
I OWA

NEBRASKA OHIO DELL.

DEL.
IN
IND
ND
N D IAN
DIAN
ANA
AN
ANA
INDIANA
I LL
ILL
L L I NO
ILLINOISN O IS
IS MD..
MD
D.C.
D.C.
W.. VA.
W VA
V
MISSOURI VIRGINIA
KANSAS
KENTUCKY

KU
K U
UZ
UZEY
Z EY
KUZEY Y
CA
CAR
A RO
OLI
LLI N
CAROLINA NAA
TENNESSEE
OKLAHOMA
GÜN
G Ü EY
ÜN
GÜNEY Y
ARKA
ANN S AS
ANS AS CA
C A RO
ROL
O INA
CAROLINANA
N A

M IS
ISS. ALA
A LLA
ABAMA
BAM
ALABAMAAM
A MA G EO
E O RG
R G IIA
A

Apalaş
Apalaş z zorlu
zo
zorlukları
rlukla
klarırı
TEKSAS En fazla
fazla
a gıda
gıda güve
g
güvencesizliği
üven ncesiz
nce
n sizzliğ
ği
yaşayan
yaşaya
yaş ayann 1155 ilçe
iilçeden
lçeden
den yedi-
yedi
ye
y di-
LLOU
OU
O U IS
UIS
LOUIS S IANA
I ANA
A NA
A sinde
sinde büyük
bü üyük
üy ük çoğunlukla
çoğun
çoğ unlukl
uklaa
beyaz,
bey yaz,, Hispanik–olmayan
Hispa
Hi
H spaniknik–ol
–olm
maya
may
m an
insanlar
insanl
ins anlar
arr y
yaşıyo
yaş
yaşıyor.
ıyor.
r. Bu yed
yedii
ilçenin
ilçeni
ilç enin
n ttümü
ümü Ke
ü Kentu
Kentucky’de.
ntucccky
cky’d
’de.
FLORİD
FLO
LO
O RİD
R A
FLORİDA

Şiddetli
Şiddetli
Şiddet li gün
güney
ey ora
oranla
oranları
nları
rı
Güney
Gün ey eya
eyalet
eyaletleri
letler
lerii tarihsel
tarihse
tari hsell olarak
olarak
olarak yüksek
yüksek bir bir açlık
açlık
açlı k
oranına
oranın
ora nına
a sahip.
sahip
sahi
ahip.
p. Mississippi,
p Missis
Mis sissip
sippi,
sippi
pi, Arkansas,
pi Arkan
Ar kansassas,, Alabama
sas Alab
A labama
lab ama
ve Lou
Louisi
Louisiana’da
isiana
ana’da
’da 2019
2019 ve 20202020 yıll
y
yıllarında
ılları
arında
nda en
y sek gı
yüksek
yük g da güv
gıda g
güvenc
güvencesizliği
encesi
esizli
zliği
ğ ora
ği oranla
oranları
nlarırı gör
g
görüld
görüldü.
üldü.
ü.
78 N AT I O N A L G E O G R A P H I C
DETROIT, MICHIGAN

Halk mutfağı
çözümleri
EN SOLDA

Şef Ederique Goudia,

Jefferson Caddesi Pres-
biteryan Kilisesi’nin mut-
fağında. Goudia, Make
Food Not Waste örgü-
tüne bağışlanan kur-
tarılmış yiyecekleri
kullanarak her hafta
yerel halk için sağlıklı
yemekler yapıyor.

SOLDA

Kentin doğu yakasın-

daki Detroit Ortak Buz-
dolabı, iki Wayne Eyalet
Üniversitesi öğren-
cisi tarafından Ağus-
tos 2020’de kuruldu ve
insanlara ücretsiz taze
ve dondurulmuş yiye-
cekler ile bebek bezi,
kadın sağlığı ürünleri ve
giysi gibi diğer zorunlu
gereksinimleri sağlıyor.
Bu yıl Detroit genelinde
dolap sayısının artırıl-
ması planlanıyor.
SYLVIA JARRUS
 Pandemi, Martínez gibi kayıtsız işçiler için özel-
likle yıkıcı oldu; çünkü bu insanlar vergi ödüyor
olmalarına rağmen teşvik çeki, gıda pulu ve işsizlik
maaşından yararlanamadılar. No Us Without You
LA olmasaydı ailesini nasıl geçindirebileceğini
bilmediğini söylüyor Martínez. Bu, Mart 2020’de,
ABD ekonomisi ansızın durma noktasına gelip
ülke genelindeki restoranların kapanmasına ve
milyonlarca kişinin işsiz kalmasına yol açtığında
başlatılan bir girişim.
“No Us Without You LA usanmışlık ve öfkeden
doğdu,” diyor eş–kurucu Othón Nolasco. Pan-
demi başladığında Nolasco ile ortağı Damián Diaz
insanların şefler, garsonlar ve restoran endüst-
risinin diğer görünür yüzlerine el uzatmalarını
izlemiş. Bulaşıkçılar, temizlik ekipleri ve genellikle
restoran endüstrisinin bel kemiği olarak tanım-
lanan diğerleri için hiçbir şey yapılmadığını gör-
müşler. Bu işçilerin birçoğu kayıtsız, bu nedenle
de federal yardım kapsamına alınmıyorlar.
Nolasco ile Diaz daha az görünür durumdaki
işçilerin önemini biliyor, çünkü kendileri de kari-
yerlerine bulaşıkçı olarak başlamış. İşi tezgâh
arkasından vitrine doğru öğrenmişler, sonunda
da bir restoran–bar rehberlik kuruluşu olan Va’La
Hospitality’yi kurmuşlar.
“Damián da ben de kariyerlerimize birer bula-
şıkçı olarak başladık,” diyor Nolasco. “Üniversite
çağındaki gençler olarak yiyecek taşıdık, masa
temizledik ve sipariş yolladık. Tezgâh arkası çalı-
şanlarına saygımız buradan geliyor.”
Günde 14 ila 16 saat boyunca bar işlettikten
sonra düzgün bir yemek yiyebilmek için ancak
kapanıştan sonra, gün sonunda, mutfak ekibi
onlara paylaşacakları bir “aile tabağı” hazırladı-
ğında vakit bulabiliyorlarmış.
“Genellikle daha kalitesiz et parçaları ya da
günün yemeklerinden arta kalanlarla hazırlan-
mış çok basit yiyeceklerdi bunlar. Ama kesin-
likle kucak dolusu sevgiyle yapılıyorlardı,” diyor
Nolasco. İkili ilk başta tanıdıkları 10 aileye gıda
yardımı yapmak için kendi paralarını kullanmış.
Çok geçmeden, çabalarının ağızdan ağıza yayıl-
masıyla, gelen bağışlarla daha fazla yiyecek satın
almaya, daha fazla aileye yardım etmeye başlamış-
lar. Şimdilerde No Us Without You LA haftada bin
600’ü aşkın aileyi doyuran kâr amacı gütmeyen
bir örgüt hâline gelmiş durumda.
Her bir aile haftalık 45 kilogramlık bir yiyecek
yardımı kutusu alıyor. Genellikle bu kutuların
içinde süt, 30 yumurta, iki buçuk kilogram fasulye,
iki buçuk kilogram pirinç, çeşitli meyve ve sebze-
ler ve Kernel of Truth Organics adlı yerel şirketten
80 N AT I O N A L G E O G R A P H I C
gelen organik, genetiği değiştirilmemiş mısırla
yapılan tortillalar bulunuyor.
“Bunun çok, çok büyük yardımı dokundu. Bu
kutu beni ve ailemi doyuruyor,” diyor Martínez.
“Bu program olmasaydı nasıl yaşardık düşüne-
miyorum bile.”
Houston, Teksas: ‘Saygın yemekler’
PANDEMİ TEKSAS’TAKİ restoranların kapan-
masına neden olduğunda Şef Chris Williams,
Houston’daki popüler restoranında müşterilerine
hizmet etmekten, eyalet genelinde COVID–19 vaka
ve ölümlerinde başı çeken bir kentte topluma hiz-
met etmeye geçiş yapmış.
İlk başlarda Williams ve uluslararası tatlarla
bezenmiş güney mutfağıyla bilinen Lucille’s adlı
restoranındaki ekibi, bazen gözden kaçırılan gece
vardiyası çalışanlarına yoğunlaşarak, ön saflar-
daki çalışanlara hizmet etmeye başlamış. Lucille’s
pandeminin ilk 20 gününde 3 bin yemek çıkar-
mış. Sonra, gözden kaçırıldığından kaygılandığı
bir diğer grubu düşünmeye başlamış Williams:
fakirleşmiş, çoğunlukla Siyahi topluluklardaki
bakım evlerinde yaşayan yaşlı ABD vatandaşları.
“Bu grup salgından çok farklı bir şekilde etki-
lendi; ailelerinden koptular. Aileleri gelip onları
ziyaret edemiyor,” diyor Williams. Ayrıca bu
insanların yedikleri yemeklerin, kendisinin yapa-
bileceği kadar büyük bir özen ve düşünceyle hazır-
lanmadığından kuşkulanıyormuş. Hedefi, kendi
sözleriyle, “insanları heyecanlandıracak besleyici,
lezzetli yemekler” sunmakmış. “Bilirsiniz işte, say-
gın yemekler.”
Şef José Andrés’in, doğal afetlerin ardından
yemek sunmaya odaklı sivil toplum kuruluşu
olan Dünya Merkez Mutfağı’nın yardımıyla Wil-
liams’ın çabaları, Lucille’s 1913 adını verdiği kâr
amacı gütmeyen bir kuruma dönüşmüş. Bu isim,
Williams’ın Fort Worth’te öncü bir girişimci olan
büyük–büyükannesi Lucille B. Smith’i onurlan-
dırıyor. Smith, 1913’te Martin Luther King, Jr. ve
boks şampiyonu Joe Louis gibi isimlere hizmet
eden bir yemek şirketi kurmuş. İşletmesinden elde
ettiği kârın bir bölümünü de Teksas’taki Afroa-
merikanlara daha iyi yaşam koşulları yaratmak
için kullanmış.
Williams, Smith’in ruhunun kendisine rehberlik
ettiğini söylüyor. “Onun kuruluşunun kökleri bu
kurumun temelleriyle birebir örtüşüyordu,” diyor.
“Toplumumuzda mutlak bir gereksinim olduğunu
gördü … ve toplumda yemek aracılığıyla bir fark
yaratacak eşsiz bir konumda olduğunu biliyordu.”
 Lucille’s 1913 şimdilerde günlük olarak 800 yaş-
lının yanı sıra, kurumun mutfağına bitişik olan bir
okuldaki 150 öğrenci ile 28 öğretmen ve yöneticiye
de hizmet veriyor. Ancak Lucille’s 1913’ün mis- Bu, yalnızca
yonu yemek servis etmenin çok ötesine uzanıyor.
Williams bolluk içinde büyüdüğünü, ancak yiyecek yardımı
mutfak masalarında çok az şey bulunan arkadaş-
ları olduğunu söylüyor. Çevrede çok sayıda çek kutuları
bozdurma ve hazır yemek restoranı bulunmasına
karşın Williams çok az sayıda çeşitli ve taze ürün dağıtmakla
bulunduran market gördüğünün altını çiziyor.
Bu nedenle gıda güvencesizliği sorununu temel- ilgili değil: gıda
den ele alıyor. Lucille’s 1913, yemek hazırlama-
nın yanı sıra Houston bölgesindeki Harris ve Fort güvencesizliğiyle
Bend ilçelerinde 30 hektarlık bir arazinin idaresini
alacak. Arazi, taze gıda üretimi ve mutfak sanatları savaşmak
aracılığıyla iş olanakları yaratma amacıyla kul-
lanılacak. Williams aynı zamanda bu bölgelerde aynı zamanda
sebze meyve ve yerel ürünler satacak iki market
açmayı planlıyor. Söz konusu bölgelerden işe alı- israfı azaltmak
nan insanlar çiftçilik ya da yöneticilik becerileri
öğrenirken, toplumlarındaki insanların beslen- ve besleyici
mesine de yardımcı olacak.
yiyecekleri
Detroit, Michigan: İnsanları besle, israfı azalt teşvik etmeyi de
JEFFERSON CADDESİ Presbiteryan Kilise-
si’nin arka avlusundan bakıldığında hem tarihi
binanın hemen arkasındaki azametli konaklardan
gerektiriyor.
oluşan yüksek gelirli Indian Village’ı, hem de –bir
blok ötedeki– boş araziler ve daha güzel günler
Pandemiye yanıt vermek
geçirmiş olan mütevazı evlerden oluşan daha yok- Geçtiğimiz yıl Feeding America tara-
sul mahalleyi görebiliyorsunuz. İnsanlar yemek fından dağıtılan yiyecek miktarı her bir
kuyruklarına giriyor, ama aldıkları şey yalnızca ABD vatandaşına altı günü aşkın bir süre
boyunca günde üç öğün yemek sağla-
birçok yiyecek dağıtım yerindeki gibi konserve yabilecek miktara eşdeğerdi. Örgütün
yiyecek ve sebzelerle dolu kutular değil. Ayrıca, aşevleri 2020 yılında 2019’a oranla yüzde
şefler aksi durumda çöpe gidecek olan yiyecekleri 44 oranında daha fazla yemek servis etti.

gurme yemeklere dönüştürdüğü için Dönüşüm

Feeding America
Mutfağı adı verilen kilise mutfağında hazırlanmış tarafından dağıtılan yemekler
dört ila altı kişilik bir aileyi doyurmaya yetecek 6 milyar
ücretsiz yemekler de alıyorlar.
Bu yemekler gıda israfını azaltarak iklimi iyileş-
tirmeye ve kent gıda güvenliğini artırmaya odak- 4
lanan, kâr amacı gütmeyen Make Food Not Waste
kurumuna ait girişimin bir ürünü. Grup, insan-
lara oraya getirilen kurtarılmış yiyeceklerle neler 2
yapılabileceğini göstererek, insanların tasarruf
etmesi ve gezegenin kurtarılmasını sağlayacağına
inandığı bir çaba için kollarını sıvamış.
Make Food Not Waste’in ardındaki güçlerden
20
10

15

biri olan Şef Phil Jones, “Gıda güvencesizliğiyle

20
20

20

baş etmek, yiyecek yardım kutusu dağıtmanın

fazlası anlamına da geliyor; sistemik değişimler KAYNAK: FEEDING AMERICA

81
ST. PAUL, Involve MN’den bir bölgesinde düzine-
MINNESOTA
gönüllü St. Paul’deki lerce evsiz kampı var.

Çadır evsiz kampında Şük- Pandemi, 2020 yılında,

ran Günü yemekleri eyalette gıda güven-
dağıtıyor. Grup, 2019 cesizliği çekenlere 100

kentte yılında, Minneapolisli bin civarında insan

polis memuru Grant daha ekledi.
Snyder ve eşi Mela- Second Harvest

hayatta nie tarafından evsiz

ve savunmasız insan-
lara yardım etmek
Heartland gıda yar-
dımı ağının bir girişimi
olan Minnesota Mer-

kalmak üzere kuruldu. 16 For-

tune 500 şirketine ev
sahipliği yapan Min-
kez Mutfağı, Twin Cities
bölgesindeki 50’yi
aşkın alanda ücret-
nesota’nın Twin Cities siz yemek dağıtıyor.
 gerektiriyor,” diyor. “İnsanlar ve gezegen için
yapabileceğimiz çok fazla iyilik var,” diye ekliyor,
aynı zamanda Farmacy Food adında bir şirket de
kuran Jones. Bu şirket düşük fiyata taze hazırlan-
mış, iştah açıcı ve besleyici yemekler sunuyor.
Hedefi ise insanlara, özellikle de düşük gelirli
mahallelerle yaşayanlara, hem bütçelerine hem
de midelerine iyi gelecek hazır yemekler bulabi-
leceklerini göstermek.
Make Food Not Waste, marketlerden, satıcılar-
dan ve yerel işletmelerden arta kalan yiyecekleri
alıyor. Yemekler haftalık olarak yaklaşık bin bölge
sakinine yetecek şekilde hazırlanıyor. Grup ayrıca
insanlara her bir çatalda sağlıklarına katkı sağ-
lamayı öğretmeyi de amaçlıyor. “İnsanları yeni
lezzetler denemeye ve daha fazla meyve–sebze
tüketmeye teşvik ediyoruz,” diyor, Make Food
Not Waste’in yetkili yöneticisi Danielle Todd.
“Yalnızca karnınızı dolduracak ucuz yemekler
bulabilirsiniz, ama bu yiyecekler bedene doğru
yakıt sağlamıyor.” Şef Ederique Goudia, Dönü-
şüm Mutfağı’nın, New Orleans’daki (Louisiana)
yetiştirilme şekline çok uygun olduğunu söylüyor.
“Herkese ailemizin bir parçası gibi davranmak
üzere yetiştirildik biz. Bu şekilde hem becerilerimi
kullanabiliyor hem de saygınlıktan ödün veril-
mesini engelliyorum. Yemek almak üzere araba-
nıza binmek, en sevdiğiniz şef ya da restorandan
National yemek yemeye benziyor.”
Geographic Society
Bu düzen aynı zamanda şeflerin yaratıcı olma-
Dünyamızın hari-
kalarını keşfet- sına da olanak tanıyor, çünkü hangi malzemelerle
mek ve korumak mutfak büyüsü yapacaklarını önceden bilemiyor-
için çalışan National lar. “Elimde ne olduğuna bakmak ve sonra neler
Geographic Society,
Kâşif Guttenfelder’in yaratabileceğimi düşünmek çok eğlenceli” diyor
2014 yılından bu Goudia. “Geçen gün elime bol miktarda brokoli
yana insani koşullara geçti ve spagettinin üzerine brokolili pesto yaptım.
odaklandığı yazıla-
rına fon sağladı. Böylece insanlar brokolinin, tadına baktığınızda
İLLÜSTRASYON: JOE MCKENDRY brokoli olduğunu bile anlamayacağınız bir şekilde
de hazırlanabileceğini gördü.”
Ergenlik çağında iki oğlu olan 52 yaşındaki
Marvin Dixon, yemeklerin bir lütuf olduğunu
söylüyor. Bir yaralanma nedeniyle Sosyal Güven-
MCK ile olan ortaklıkları
sayesinde işten çıkarı- lik yardımlarıyla yaşıyor. Ancak birlikte yaşamala-
lan şeflere, açlık çeken rına rağmen, oğullarının yasal velayeti kendisinde
insanlara yemek yap- olmadığı için, yalnızca o yardım alabiliyor. “Kilise-
maları için para ödeni-
yor. Mart 2020’den bu nin yemeklerinin çok büyük yardımı oldu,” diyor.
yana bünyesinde 1,5 “Elimdeki azıcık parayla daha fazla yiyecek almak
milyon yemek dağıtımı zorunda kalmıyorum. Hem, bilirsiniz, ergenlerin
yapıldı. On bir mutfak
ve yemek şirketi prog- iştahı kabarık oluyor.” j
rama katıldı; 200 iş ola-
nağı yaratıldı ve 725 bin Detroit Free Press emektarı Cassandra
kilogram yemek çöpe Spratling aile sorunları ve COVID–19’un
gitmekten kurtarıldı. Detroit üzerindeki etkileri konusunda
DAVID GUTTENFELDER National Geographic için makaleler yazdı.

A M E R İ K A’ N I N A Ç L I K K R İ Z İ 83
Ekim gökyüzünün
altında koyunlar
Gürcistan’ın Tuşeti
bölgesinde, Kafkas
Dağları’nın etekle-
rinde giderek sol-
makta olan yaz
otlaklarında otluyor.
Çoban ve sürüsü,
kısa süre içinde,
kış bastırmadan
ovaların güvenliğine
dönmek zorunda.

YERLE GÖK ARASINDA:

 Captiontk ipsem lorem
uis vend occab ipsam
res et et larum et lame
ipis ea que molor pore
pro blaceribus diosm
quis aspie brndan isa
adipsus cearu ptatemp
ossimil litatur sin pore
nulpa consequo berro
quae. Ucillori omll auda
dolorecus ul volporm
orum quat gium quiat.

TUŞETİ
KAFKAS DAĞLARI’NDAKİ GÜRCÜ ÇOBANLAR HER

Y I L K A D İ M B İ R G E L E N EĞ İ İ Z L İ YO R V E S Ü RÜ L E R İ Y L E

B İ R L İ K T E Ç I K T I K L A R I ZO R LU YO LC U LU K TA OT L A K

P E Ş İ N D E M E V S İ M L E R İ K O VA L I YO R …

FOTOĞRAF: FERNANDO JAVIER URQUIJO

Robizon (soldan ikinci)
ve Giorgi Karsamauli
(soldan üçüncü) ile
İlia Basilaşvili’nin de
(sağdan ikinci) arala-
rında bulunduğu ço-
banlar kulübelerden
birinde konuklar için
ziyafet veriyor. Konuk-
severlik, yiyecekler
ve kaldırılan kadeh-
ler Gürcü kültürünün
merkezinde yer alıyor.

FOTOĞRAF: NIKOLOZ MCHEDLIDZE

Basilaşvili sürüsü-
nü sular altında kalan
yoldan geçirerek Tu-
şeti’ye doğru götürü-
yor. Baharda karların
erimesiyle vadiden
yaklaşık 250 kilometre
ötelere yolculuk eden
çobanlar bazen yaz ot-
laklarına dönüş yolla-
rında toprak kaymaları
gibi tehlikeli engeller-
le karşılaşabiliyor.

FOTOĞRAF: NIKOLOZ MCHEDLIDZE

 YA Z I : GIORGI GOGUA

F O T O Ğ R A F L A R : F E R N A N D O J AV I E R U R Q U I J O

G
V E NIKOLOZ MCHEDLIDZE

iorgi Karsamauli’nin gergin sesi beni

uyandırdığında sabah saat altı sularıydı.
Sırılsıklam çadırım, sular altında
kalmış yolun tam ortasındaydı.
“Çabuk, kalk, gitmemiz lazım!” dedi bana.
Serin hava, asfaltı döven sağanak yağmurun
sesiyle birlikte çadırın açık kanadından içeriye
dolmuştu. Giorgi’nin çobanlığını üstlendiği 850
koyunluk sürüden iz yoktu.
29 yaşında şen şakrak bir adam olan Giorgi her
zamanki neşesini yitirmişti. Yüzündeki ifade çok
ciddi, hatta dehşet doluydu. Aceleyle külüstür
kamyonetine yöneldi. Çadırdan çıktım; sadece
dakikalar içinde montum da ben de sırılsıklam-
dım. Uzaklardan diğer çobanların ıslık ve bağrış-
maları duyuluyordu.
Mayıs 2019’daki bu kafa karıştırıcı sabahta, Nati-
onal Geographic ekibimizin eşlik ettiği çobanla-
rın, Şiraki Ovası’ndaki kış otlaklarından ülkenin
kuzeydoğusundaki izole dağlık bölge Tuşeti’ye
yaptıkları 250 kilometrelik göç yolculuklarının
son ayağında olmaları gerekiyordu. Ancak hava
koşulları her şeyi değiştirmişti. Çobanlar, yaz
otlaklarına ulaşacakları bu son etabı bir sıradağ
üzerinden yapmak yerine, daha alçak bir bayırın
güvenliğine çekildiler.
O gece yerini gündüze bırakırken beraberinde
donarak ölen koyunları da götürmüştü.
K A F K A S DAĞ L A R I ’ N I N güney eteğinde, başkent Tif-
lis’ten yüz kilometre uzaklıkta Alvani köyü. Koyun
ağılı hemen nehrin kıyısında. Ahşap direkler ve
tel örgülerle çevrilmiş olan ağıl, koyun çobanlığı
geleneğini üç nesildir sürdüren Karsamauliler’in
sahip olduğu büyük sürüye kolaylıkla ev sahipliği
yapabiliyor. Çoğu Tuşetili gibi Karsamauliler de
gerek Alvani gerekse vadinin otlaklarında yedi–
sekiz ay geçiriyor ve baharla birlikte koyunlarını
Tuşeti yaylalarına götürüyor.
Mayıstan eylüle kadar koyunları, dağlık bölge-
nin, Tuşeti koyununun sütüne sahip olduğu özel
lezzeti veren yüksek proteinli otlarıyla besleni-
yor. Çobanlar Şiraki Ovası’ndan Alvani’ye yedi
gün boyunca, yaklaşık 150 kilometrelik bir yol
katediyor; burada aileleriyle birlikte birkaç hafta
boyunca dinlenip zaman geçirdikten sonra bu kez
de hedefinde Vestomta köyü olan ve üç gün süren
son 100 kilometrelik tırmanışa geçiyorlar.
16. ve 17. yüzyıllarda Gürcistan’ın Kaheti bölge-
sini yöneten Kral Levan tarafından yayla sakin-
lerine Şiraki Ovası ve Alvani’de uzun dönemli
bir anlaşmazlığın sona ermesini kutlamak üzere
kışlalar ve çiftlik alanları verilmiş ve o dönemden
başlayarak Tuşeti’ye yapılan yıllık göç yerel halk
için bir yaşam biçimi hâline gelmiş.
Eğitimli bir veteriner ve aile reisi olan 58 yaşın-
daki Robizon Karsamauli, otuz yılı aşkın bir
süredir, babasının da bir zamanlar yaptığı gibi,
koyunlarla çalışıyor. Ve şimdilerde Robizon’un
büyük oğlu Giorgi de onun izinden gidiyor.
Onlarla tanıştığım güneşli sabahta aile, sürüle-
rini yaz otlağına götürmeye hazırlanıyordu. Dört
Robizon Karsamauli, çobanların kış için çekildikleri Şiraki
Ovası’ndaki kulübesinde koyun ve keçi derilerinden
yapılmış tulumların arasında. Tekerlek hâlinde saklanan
geleneksel Tuşeti koyun peynirleri, hayvan derilerinden
yapılan guda adlı tulumlarda dinlendirilecek.

90 N AT I O N A L G E O G R A P H I C FOTOĞRAF: NIKOLOZ MCHEDLIDZE

 Omalo’ya bakan 13.
yüzyıldan kalma Ke-
selo Kalesi, Moğol
akıncılara karşı sa-
vunma amacıyla ya-
pılmış. Köyün özgün
arduvaz evleri yaz
aylarında çoban ai-
lelerinin yanı sıra tu-
ristleri de ağırlıyor.

FOTOĞRAF: FERNANDO JAVIER URQUIJO

 TUŞETİLİLER İÇİN KOYUN YETİŞTİRİCİLİĞİ YALNIZCA BİR
GELİR KAYNAĞI DEĞİL, AYNI ZAMANDA ATALARINDAN KALAN
TOPRAKLARLA ARALARINDAKİ BAĞI KORUMANIN BİR YÖNTEMİ.
Karsamauli nesli, Alazani Nehri’nin yanı başın-
daki iki katlı evde yaşıyordu. Kullandıkları Tuşeti
aksanı Gürcüceden farklıydı. Giorgi, “Babaanne,
çeyizi hazırladın mı?” diye sorduğunda ne demek
istediğini anlamakta zorlandım. Giorgi’nin “çeyiz”
derken, dağa yapılacak yolculukta yanlarında
götürecekleri bagajı ve yolluk olarak hazırladıkları
yiyecekleri kastettiğini daha sonra anladım. Ama
hâlâ bu sözcüğün o anlamda mı kullanıldığı, yoksa
Giorgi’nin şakalarından biri mi olduğu konusunda
tam olarak emin değilim.
Eğitim almış bir çevrebilimci olan Giorgi, bir
zamanların köklü geleneklerini günümüze uyar-
lamak istiyor. Bu fikir, İtalya ve Fransa’ya yaptığı
ziyaretlerden sonra düşmüş aklına. Orada koyun
çiftçilerinin miraslarını aynen koruduklarını;
ancak yeni hayvan üretme ve peynir yapma yön-
temlerini de bu mirasa eklediklerini görmüş.
Giorgi, koyun (ya da bazen keçi) derisinden tulum-
larda dinlendirildiği için guda adı verilen koyun
peyniri yapımında farklı ata yadigârı yöntemlerle
deneyler yapıyor (ve onun peyniri de bu sayede
Tuşeti gudası adını alıyor).
Geleneksel peynir üretim yöntemleri, kolektif
çiftliklerin üretimde başı çektiği ve guda tulum-
larının yerine düşük kaliteli ürünler veren ucuz
plastik torbaların kullanıldığı Sovyet döneminde
hemen hemen yitip gitmiş olsa da Karsamauli gibi
aileler eski yöntemlerin canlı kalmasını sağlamış.
Karsamauli ailesinin diğer üreticilerle güçlerini
birleştirerek kurduğu Tuşuri Guda Birliği, 2019
yılında FAO ve diğer bazı kurumlardan aldıkları
destekler sayesinde, Tuşeti gudasını taklitlerin-
den ayıran ve halk arasında sevinçle karşılanan
bir coğrafi kaynak damgasının çıkarılmasını sağ-
lamış. Bu damgayı taşıyacak peynirin yalnızca
koyun derisinden bir tulumda dinlendirilmesi
yetmiyor; aynı zamanda sütün alındığı koyunların
yalnızca Tuşeti’nin dağlık otlaklarında otlaması
şartı da koşuluyor. Bölge halkına zorlu ekonomik
dönemlerde üstünlük kazandıracak bir damga
bu –ve tüketiciler bu gurme ürün için iki katı ücret
ödemeye çoktan razı.
bir dağ zir-
M İ N İ K B İ R K Ö Y O L A N V E S T O M TA
vesinde bulunuyor. Yaklaşık on ev sayıyorum.
94 N AT I O N A L G E O G R A P H I C
İçlerinden biri, Karsamauliler’e ait. Aile evlerini
otele dönüştürmüş ve artık konuk ağırlıyorlar. Bu
dönüşüm de en az göç kadar zahmetli olmuş: Köye
arabayla ulaşım olmadığı için tüm yapı malzeme-
leri at sırtında taşınmış.
Oraya ulaşabilmek için asfalt yolun sona erdiği
noktada başlayan patikayı yürüyerek aşmanız
gerekiyor. Dar patika sarp ve ormanlık bir bayırda
birkaç kilometre boyunca zikzaklar çizerek iler-
liyor. Manzara nefes kesici; çevreye yalnızca
sessizlik hâkim. Uzaklarda yalnız başına, dağ man-
zarasının üzerinde, yerle gök arasında asılı olup,
olsa olsa avuç içi büyüklükte görünen Vestomta
dışında insan varlığını ele veren hiçbir şey yok.
Tuşeti yolu hâlâ kar örtüsü
M AY I S B A Ş L A R I …
nedeniyle kapalı ve koyun patikalarına uzun
zamandır ayak basılmamış durumda. Giorgi’nin
sürüsü, el değmemiş otlaklara varan ilk sürü ola-
cak. O yıl vadinin yaşlıları tarafından tanınan bir
ayrıcalık bu, ama aynı zamanda da öngörüleme-
yen bahar havası nedeniyle risk barındırıyor.
Birkaç hafta boyunca Alvani’de kalan çobanlar
yolculuğa hazır. 7 Mayıs sabahı Robizon neredeyse
sekiz yıldır Karsamauliler’le birlikte çalışan İlia
Basilaşvili adlı diğer çobanla birlikte tırmanmaya
başlıyor. Giorgi ile ben, ücretli çalışan üç çobanla
birlikte onlara daha sonra katılacağız. Bu yılki
kar örtüsü o kadar kalın ki genellikle malzeme
götürmekte kullanılan atları yanımıza almamız
söz konusu bile değil. Bir kamyonet temel gerek-
sinimlerin taşınmasına yardımcı olmak için grubu
takip ediyor: nabadi adı verilen geleneksel yün
paltolar, paltoları yağmur ve kardan koruyacak
kalın plastik rulolar, üç günlük tırmanış için
gerekli olan yiyecekler ve paket paket ucuz sigara.
Robizon’un karısı Tina Beladidze aile şirketi için
kritik önem taşıyan işletme becerisini kullanarak
lojistik destek sağlıyor. Ücret pazarlığı ve çoban-
ların maaşları ondan soruluyor. Bu arada, Tuşeti
yolculuğuna çıkan hayvanlar koyunlardan ibaret
Bu, foto muhabiri Giorgi Gogua’nın dergide
yer alan ilk makalesi. Arjantin kökenli Fransız
fotoğrafçı Fernando Javier Urquijo, Gürcistan’ı
sık ziyaret ediyor. Fotoğrafçı Nikoloz Mchedlidze
aynı zamanda mimarlık mesleğini sürdürüyor.
 Parsma
P
Pa
Par
aarsma
sm
maa
33
3
3380
338
3 0
38

Dartlo
Dar
Dartlo
ttllo
lo
Verkhov
erk
kho
hovaan
hov ani
nni
Verkhovani
Iliurta
Il
IIli
lliiurt
urta
ur
rrta
Bochorna
B
Boc
oc
ochor
hor
ho
orna
na
Şat
Şat
a ili
illi
Şatili Diklo
Di
D
Dik
ik
kllo
o
Vestomta
Vessttomt
est omtaa
om Omalo
Oma
Om
O maloo

4492
44
449
449
492
Ortskali
O
Ort
rttska
skk
kaali K
Kh
Khi
hiiso
Khiso o
3098
3
30
309
098
0
4285
4
42
428
22855

3304
33
330
3 304
3294
32
329
3 29
94

Vest
esstomtta
Vestomta Oma
O
Ommallo
ma
Omalo o

Yo
Yolun
Yol
Y olun n 9 Mayıs
Mayı
ayyıs
2019’daki
2
201
019’d
0 9’’daki
9 ak
ki çığ
ççıığ
ssırasında
sır
ırrası
asında
as nda tahrip
tahri
ta hrip
hrip
hr
3578
35
5778 olan bölümü
ol
olan
ola bölü
bölü
öllüm
mü ü

Bir
Birkia
kiani
ki ni
Birkiani

Du si
Du
Dui si
Duisi Lechuri
Le
ecchur
hu
ui

Yuuk
Yuk
Yu kar
Yukarıarıı
arı Pşavel
Pşa
şavel
veelli
Pşaveli
Alvvaan
Al
Alv
Alvaninnii
Aşağı
Aşa
A şaağ
ğıı
Ahm
Ah meeta
Ahmetat Alvani
Alv ani
ni
Gre
G r mi
remi
Gremi
GÜRCİSTAN
KARADENİZ
K
KAA RADENİZ
ARADENİZ
Tiflis

Tela
Te laavi
Telavi K
Kv
var
arel
elli
Kvareli
BÜYÜTÜLMÜŞ
BÜYÜ
ÜY
ÜYÜ
ÜY
ÜYÜTÜ
YÜÜTÜÜL
Ü LM
MÜŞ
A
ALA
AL
ALAN
LA
L AN
A N

Lagodehi
La
aggo
od
deehi

EESKİMEYEN
SK İ M EY E N GELENEK
GELENEK
H r bahar
Her bahar
ba haarr mevsiminde
a mevsi
me vsimin
vs
s min
m de
mi
minde e çob
obban
anlar
anl
çobanlarlar
ar süssürülerini
sür
ürüle
ü üle
ü
ülerin
ülle
l rin
rin
nii
Gürcis
Gür cis
ci
i tan
an
Gürcistan’ın n’ınn dağlık
da
d ağlı
ğ k Tuşeti
ğl Tuşe
uşetiti bölgesindeki
bölges
böl esind
es ind
innd
n d
deki
ek
eki
kii yaz
yaz otlak-
ya otla
otla
t ak-
la
lar ına
na
larına a götürüyor.
g tür
gö ürüy
ür üyo
üy
yor.r. Şiraki
Şirraki
Şi akki Ovası’ndan
Ovası
Ov
Ovası
as ’nd
as nd dan
an Vestomta’ya
Vesto
Ves tom
o ta’t ya
y
kad
kaad
a da
kadar arr 2
250
50
0 kikilo
lom
lo
ometr
ometre eli
kilometrelikel k yol
yo
oll yap
ya
y apıyo
ıyorr v
yapıyor vee ssonbahar
onbaha
onb
nbahaaharr b a ş-
aş-
aş
baş-
lar
a ıınd
ar ın
nd
n a geri
larında geri
e dönüyorlar.
dönüy
dö nüyorl
o ar.
or
orl ar Yolculuk,
Y lcu
Yo lc
culuk
ukk , Alvani’de
A
Alva
l ani’
lva
lv n de
de verilen
verile
ver ile
len
en
uz
uza
z tma
t lılı mol
tm
uzatmalı molaola
a haricinde,
hari
a cin
cinde,
i de,
de yaklaşık
yakla
ya k şık
kla k 10 0 gü
g
günün ssürüyor.
ürr yor
ürü
ü yor..

Koyunların
Koy
o unl
un
n arı
arrın Şiraki
Ş
Şira
ira
ra
ak kii Ovası’
Ovası’
Ova Ortr skakaa li’
Ortskali’den lii’ de
den
d en Vestomta’ya
Ve sto
Ve stomta
to mt
m ta
mta t ’yaa Deed
dooplis
pllists
p ists
is tsk
Dedoplistskarokaaro
nın
n kış
kış ootlaklarından
t akl
tl
tla kl rrıın
kla ından
daan
a n ula
l şma
la ma
m
ulaşmanın a nın yegâne
yegân
ye g â e yolu
gân
gâ yolu
ol
Alvani’ye
Alvani
Alv anni’ye
ni ye
y e götürülmesi
götür
gö tü
tür
ürülm
ür ülmesiessi
esi
si dağ
da
d ağ ğ lar
ğlar
dağlarına ın arasındaki
ar arasın
arara sın
sındak
dak
da
d ak i yay-
a y ay
a -
yaklaşık
yak
klaş
laş
aşık
ık
k bir
bir hafta
haffta
ha fta al
ft alıyo
alıyor.
ıyo
or.r a yollarını
la yo
yolo la
ol l arr ın
lar ını
nıı kullanmak.
n k ll
ku ll n
lla nma
ma
m a k.
ak.
k Yaz
otl
tll akl
a arı
otlakları rıı köyü
köyü ü çevreliyor.
ç rell iiyo
çev y r.
r
Sürü
Sü
Sür
Sürü rotası
ü rot
r ası
as
Yolculuk,
Yolculuk,
Yolcul uk, araçların
araçl
ar açl
ç arı
çl arın g
güçlük-
üç ük
üçl ük-- Patika
Pat
Pati
at ka
ka
le
e geçebildiği
geçebi
geç ebildi
ldiği
ği ancak
an
anc
an
ncakk yaya-
yaya
yay a- Ö rii olarak
Öne
Öneri ola
l rak
r sunulan
ra suunul
ulan
ul an
a n bir Tuşeti
Tuş
Tuşe ti yolu
yolu
lar
ar iç
iiçin
çin
i daha
daha güvenli
güvenli
güüvenli olan
ollann yan
annyol
yanyolyo ttü
üm köyleri
tüm köyl
köyl
öy eri
rii birbiri-
bi
birbi
b ri
ri-- Ö
Öne
Öner ile yol
ilen
Önerilen y
Tuşeti
Tuş
Tuşetie yolunu
et yo
olun
unu takip
un
unu taki
kip
p ediyor.
ediy
ediy
diyor.
or
or. nee bağlayacak
b lay
bağ l aca cak k ve
ve bölgeye
bölg
bölg
ölgey
eye
e ye
y
Kasaba
Kasa
Ka
Kasa
sa
aba
ba
yıl
y ılın her
yılın er döneminde
dönem
dö nem
em
emind
mind
ndde
Köy
ulaaşıl
ş massını
şı
ulaşılmasınıın
n sağlayacak.
sağla
sa ğl y
ğla yaccak.
ak
S
Sü
Sürrünü
ünün
Sürünün nk ullan
ull and
an dığı
kullandığığ güzer-
güzer
gü zer--
gâh
gââhın
ın en
gâhın en z
zor
orlu
zorlul bölümü
bölümü kakar
kar- r-
la
a örtülü
ört
rttülü
ülü
ü olan
o an dağ geçidi.
ol geçid
ge ç dii..
çid

H
HAR
HA
HARİT
HARİTA:
A: NG
A N G GÜRC
GÜR
GÜRCİSTAN
İSTAN
STAN
AN GIORGI
GIOR
GIO
GIIO
O RGII PARTSKHALADZE,
PARTS
PARTSKH
PA RTS
RTSKHALADZ
ALADZE,
E, RUSUDAN
RU SUDAN KIPI
KIPIANI
PII ANI
A
AN
K
KAY
KAYNA
KAYNAK:
Y K: G
K GE
GEOGRAP
GEOGRAPHIC;
EOGRAP
OGRAPHIC;
OGRA
O
OGR
R P HIC
HIC;
H
HIIC
C GIORGI
G ORG
GIORG
R I GOG
GOGUA
OGUA
G UA
UA
Son tırmanışın önce-
sinde çobanların özel
bir çözeltiyle koyunları
arındırması gerekiyor.
Bu “yıkama” işleminin
amacı koyunları el değ-
memiş dağ otlaklarına
bulaşabilecek parazit-
lerden arındırmak.

FOTOĞRAF: NIKOLOZ MCHEDLIDZE

 KENDİ AKRANLARI ARASINDA YALNIZCA 10 YA DA 15 KOYUN
YETİŞTİRİCİSİNİN KALDIĞINI TAHMİN EDEN GİORGİ
KARSAMAULİ, GÖÇEBELİĞİ CANLI TUTMAYI UMUYOR.
değil. Tina bahar sonlarına doğru aileye ait olan
sığırları da yaylaya çıkaracak. Vestomta’daki aile
otelini de işleten Tina, turistlere Tuşeti’nin gele-
neksel geçim kaynağını anlatırken, “Biz Tuşetililer
çocukluğumuzdan beri koyun yetiştiriciliğinin
içindeyiz. Kocalarımız ve çocuklarımız da bu işi
yapıyor ve biz kadınlar da destek olup onlarla
birlikte çalışıyoruz,” diyor. “Bu şekilde çalışarak
büyüyen çocuklar topraklarına daha bağlı oluyor;
ki bu da kendisi de küçük bir ülke olan Gürcis-
tan’ın daha da küçük bir bölgesi olan Tuşeti’nin
varlığını sürdürmesine katkı sağlıyor.”
Tina ve Karsamauliler’le konuştukça, gelenek-
lerini yeni nesillere aktarmanın onlar açısından
neden bu kadar büyük bir öneme sahip olduğunu
daha iyi kavrıyorum. Tina, et ve peynir için koyun
yetiştirmenin yalnızca bir geçim kaynağı değil,
aynı zamanda atalarının yüzyıllardır yaşadığı top-
raklarla olan bağlarını korumanın da bir yolu oldu-
ğunu açıklıyor. Tuşeti’nin koyun yetiştiriciliğini
konu alan masal ve efsaneleri, dördüncü yüzyılda
Hıristiyanlığın gelişinden önceye, balmumun-
dan mumlarla bezenmiş arduvaz tapınaklarının
kadim ritüellere ev sahipliği yaptığı (ve hâlâ da
yapmakta olduğu) bir döneme dayanıyor. Yerel
tarihçi Zurab Murtazaşvili, bazı ayinlerin daha da
eskiye, “sığır yetiştiriciliğinin aşk ve doğurganlık
tanrıçası İnanna, koyun yetiştiriciliğinin ise aşk,
doğurganlık ve bahar getiren çoban tanrı Dorael
(Dumuzi) tarafından korunduğu” Sümer dönem-
lerine dayanabileceğini yazıyor.
Bugün yeni nesil daha kârlı mesleklere ve çağ-
daş yaşamlara çekilirken, halkın geleneksel yaşam
biçimi de yavaş yavaş solup gidiyor. Yaşanan mı?
Giderek daha az sayıda Tuşetili dağları seçiyor.
Gençler genellikle inşaat işlerinde çalışıyor –ya
da göç ediyorlar.
ile birlikte koyunları dezenfekte
A KŞA M , G İ O RG İ
etmek için yıkama, yani el değmemiş dağ otlak-
larına girmeden önce parazitlerini temizleme
işlemine başladıkları Pşaveli köyünde çobanlarla
buluşuyoruz. Devlet tarafından işletilen ücretsiz
dezenfeksiyon istasyonları mayıs ayının bu ilk
günlerinde hâlâ kapalı; bu nedenle Karsamauli-
ler yeni sistemin öncesinde var olan, Pşaveli’deki
98 N AT I O N A L G E O G R A P H I C
eski, özel banyoyu kullanmak için para ödemiş.
Koyun yetiştiricileri çağdaş mevzuat kurallarını
izlemenin yanı sıra aynı zamanda Hıristiyanlık–
öncesi bir geleneğe de sadık kalıyor: Tuşeti’de
domuz eti yasak. Bu hayvanın kötü şans getir-
diğine inanılıyor. Bazı aileler domuz etinden
tamamen uzak durarak, vadideyken de domuz
eti yemekten kaçınıyor. Tuşeti’nin yaşlılarından
olan 83 yaşındaki Maşo Abaidze–Betsunaidze,
yayla yoluna koyulmadan önce ailesiyle birlikte
domuz derisinden yapılma ayakkabılarını dahi
vadide bıraktıkları dönemleri anımsıyor.
Yıkamayı izleyen sabah, çobanlar sürüyü Pşa-
veli–Abano–Omalo yolunda ilerletmeye başlıyor
–burası Gürcistan genelindeki en tehlikeli yol olsa
da genellikle yaya yolcular için güvenli sayılıyor.
Yol, Abano Geçidi boyunca Stori Nehri’ni izleyerek
Omalo köyüne varıyor. Karsamauliler’in her yıl
yaptığı tırmanışta bu etap, genellikle mevsimsel
göçlerinin en düşük risk içeren bölümünü oluş-
turuyor –elbette güzel havalarda. Bizim tanık
olduğumuz sağanak gibi şiddetli yağmurlar ise
tehlike yaratıyor.
2000 metrede. Bu rakımdaki Tuşeti
K E RVA N I M I Z
köylerinin güzelliği, terk edilmişliklerinin doku-
naklı doğasıyla karşıtlık oluşturuyor.
Yüzyıllar öncesinde ücra mezralar arduvazdan
yapılmış ve onları kuzeyden gelecek istilacı kabile-
lere karşı koruyan sinyal kuleleriyle bezenmiş. Bu
el değmemişlikte dahi mevsimsel geçişlerin yansı-
ması insanların yaşamlarında görünür izler bırak-
mış: Kadim Tuşetililer, Şiraki Ovası’na gitmeden
önce daha alçak rakımlı, güneşli bayırlarda kışlık
yerleşkelerde kalır; yazın da otlaklar için daha yük-
sek, daha ücra yerleşkelere geçiş yaparmış.
“Artık köyler bomboş. Genellikle buraya çıkan-
lar otel sahipleri,” diyor 63 yaşındaki Nunu Saghi-
ridze. Nunu, Verkhovani’de bulunan 18. yüzyıldan
kalma bir hisar kulesini yenileyerek otele dönüş-
9 Mayıs 2019’da çıkan fırtına birçok toprak kaymasını
tetikledi ve sürülerin Tuşeti’ye giderken geçirildiği anayolu
yok etti (sağda, üstte). Yerli halk geçtiğimiz on yıllarda bu
ölçekte bir doğal afetin görülmediğini söylüyor. Dondu-
rucu soğuklar Karsamauli’nin yaklaşık 5 bin dolar değerin-
deki yüz kadar koyununu yitirmesine neden oldu (sağda).
FOTOĞRAFLAR: NIKOLOZ MCHEDLIDZE
FOTOĞRAF: NIKOLOZ MCHEDLIDZE
“Çobanlar çadır ve
uyku tulumu taşımıyor.
Bunlar yolculuk için
fazla ağır,” diyor Basi-
laşvili. Kendisi (solda)
ve diğer bir çoban
geceyi nabadi adı
verilen yün paltolarla
geçiriyor. Yağmur yağ-
dığında üstlerine bir
muşamba geriyorlar.
FOTOĞRAF: NIKOLOZ MCHEDLIDZE
Uzaklarda, Telavi’nin
üzerinde fırtına şekille-
niyor. Yolculukları geci-
ken çobanlar, karanlık
çökene dek her zaman-
ki kamp alanlarına ulaş-
ma şanslarını yitirdikleri
için, sürülerini yolun
üzerine yerleştirdi.
 GİDEREK DAHA FAZLA SAYIDA TUŞETİLİ, AİLELERİNİN
GEÇİMİNİ SAĞLAMAK İÇİN KOYUN YETİŞTİRİCİLİĞİNİN
ZORLUKLARINI HAFİFLETEN TURİZME YÖNELİYOR.
türmüş. Diğer Tuşeti köyleri gibi Verkhovani de
asfalt yolun çok uzağında ve gözü pek ziyaretçile-
rin oraya ulaşabilmek için arabayla bir nehirden
geçmesi gerekiyor. Asırlardır dağlar tarafından
tecrit edilen Tuşeti bölgesinin tamamı Gürcis-
tan’ın geri kalanını dönüştüren kitlesel turizm-
den uzak kalmış durumda. Yağmur, Tuşeti’de bazı
yolların tamamını silip süpürmüş –çok geçmeden
bizim de keşfedeceğimiz gibi…
T K İ S TAV İ ya da “ormanın sonu”nda bulunan 3000
metrelik zirveye karanlık çökmeden ulaşmayı
umuyoruz. Burası, Karlı Geçit olarak bilinen ve
Vestomta’ya ulaşan dar patikayı geçmeden önce
son kamp alanımız olacak.
Ama başaramıyoruz. Alacakaranlık bize yetişi-
yor; sürüyü yolda bir dönemecin yanı başındaki
sarp bayıra yerleştirmek zorunda kalıyoruz.
“Çobanlar çadır ve uyku tulumu taşımıyor.
Yolculuk için fazla ağırlar,” diyor İlia Basilaşvili.
“Kendimizi plastik örtülerle örtüyoruz ya da eğer
yağmur yağıyorsa bir parça muşamba geriyoruz.
Yerde uyuyoruz.”
Akşam sıcaklık düşüyor ve yağmur çisele-
meye başlıyor. Kamp ateşinin etrafına toplanan
çobanlar yağmurun duracağına ilişkin birbirle-
rini rahatlatmaya çalışıyor. Ama gecenin ilerleyen
saatlerinde fırtına baş gösteriyor. Şafak vaktinde
yağmur önce doluya, sonra sulusepkene ve sonra
da kara dönüşüyor.
Giorgi o keşmekeşli sabahta beni uyandırdı-
ğında, bir gün önce sarı çimlerle kaplı olan dağlar
kar örtüsü altında. Kayalar etrafımızdaki bayırlar-
dan yuvarlanıyor, heyelanlar her dakika daha da
büyüyor. Çobanlar koyunları tepenin aşağısına,
güvenli alana götürmek için koştururken ben de
onların peşinden gidiyorum. Yarı uykulu ve yağ-
murla gökgürültüsünden sağırlaşmış bir hâlde,
gece kampa bir ayının girdiğini ve koyunlara sal-
dırıp kuzuları çaldığını fark etmemişiz.
Bir saat sonra kar hâlâ yağıyor; taşlar tepeden
yuvarlanmayı sürdürüyor. Beşimiz (sürücümüz
ve National Geographic ekibi) bir arabaya sığınmış
durumdayız. Çaresizce telefon sinyali bulmaya
çalışarak sarp bir kayalığın kenarında mahsur
beklerken, dağdan bir kar kütlesinin gürüldeyerek
104 N AT I O N A L G E O G R A P H I C
yerinden koptuğunu görüyoruz. Çığın devirdiği
ağaçlardan çıkan sesler geçitte yankılanıyor.
Ölmüş –ya da ölmek üzere olan– koyunlar
yola saçılmış. Çobanlar yaralı hayvanların peri-
şanlığına son vermek için boğazlarını kesiyor ve
etleriyle postlarını kurtarmayı umuyor. Hayatta
kalan, bayıra dağılmış aç koyunlar orada burada
bulabildikleri çimleri kemiriyor.
Robizon uykusuz gecenin ardından, “Neler olu-
yor böyle!” diye mırıldanıyor. “Hayatım boyunca
bu dağlara geliyorum ama daha önce hiç bu
ölçekte bir felaketle karşılaşmamıştım.” Bu yaşa-
nanlar onu can evinden vuruyor.
Karsamauliler o gün yüz civarında koyun kay-
betti. Yaklaşık 5 bin dolarlık bir kayıp bu.
Toprak kaymaları yolun büyük bölümünü yok
etmiş; birkaç metre genişliğinde yarıklar oluşmuş
ve bazı bölümler tamamen yıkılmış. Haberci eki-
bimiz yürüyerek Alvani’ye dönüyor. Bizim için
Tuşeti yolculuğu sona erdi. Yalnızca, mevsimin
ilerleyen aylarında, Karsamauliler’e yeniden katı-
lıp vadiye dönüş yolunda onlara eşlik edeceğiz.
Diğerlerine gelince, korucular olaydan iki gün
sonra yolu buldozerlerle temizlemiş ve çoban-
lar zorlukla da olsa ilerlemeyi sürdürmüş. Karlı
Geçit sırtını ancak birkaç denemede aşabilmiş-
ler. Diğer tarafta karşılaştıkları görüntü de bir o
kadar ümit kırıcıymış. Geçit suyla dolmuş ve yol
yok olmuş. Çobanlar suyun etrafından bir yol bul-
mak zorunda kalmış.
her bahar mevsiminde yolu yok
S U L A R N E R E D E YS E
ediyor. 2017 yılında yaşanan bir toprak kayması
nehrin önüne set çekmiş; ortaya çıkan göl artık
her yıl taşıyor. Karayolları Müdürlüğü yılmadan
Tuşeti yolunun zarar gören bölümlerini onarıyor.
Ancak doğa koruma yasaları ve çevresel kaygılar,
Tuşeti’ye yıl boyu ulaşımı savunanlar tarafından
önerilen yapım planlarını aksatıyor. “Tuşeti’nin
gelişmesi için buraya yılın dört ayı değil, 12 ayı
boyunca ulaşım sağlanabilmeli,” diyor GeoGrap-
Kaç yaşında olursa olsunlar, kadınlar da çobanlık
görevi üstleniyor (üstte, sağda). Çoğunlukla sığırlarla
ilgilenerek erkeklerle birlikte çalışıyorlar. Diklo köyündeki
açık hava mutfağında erkekler (sağda) bir kutlama
şöleni için khinkali adı verilen mantılardan pişiriyor.
FOTOĞRAFLAR: GERNANDO JAVIER URQUIJO (ÜSTTE), NIKOLOZ MCHEDLIDZE
hic şirketinin kurucusu Giorgi Gotsiridze. GeoG-
raphic ve mimarlık şirketi Studio 21, Tuşeti’yi de
içeren Akhmeta bölgesinin gelişimi için bir plan
önermiş. Tuşeti’ye giden yolun iyileştirilmesi
doğal olarak projenin kritik parçasını oluşturuyor.
Tüm Tuşeti köylerine ulaşımı olanaklı kılacak bir
yol da plana dahil.
2003 yılı itibarıyla Gürcistan Parlamentosu
Tuşeti’nin 114 bin hektarlık bir bölümünü park-
lar ve diğer doğal koruma alanları kapsamında
koruma altına alınacak yerler olarak belirledi.
Altyapı projelerinin, şimdilerde planın çevresel
etkilerini değerlendirme sürecinde olan Çevre
Koruma ve Tarım Bakanlığı tarafından onaylan-
ması gerekiyor.
Aralarında bazı yerlilerin de bulunduğu eylem-
ciler yeni yola karşı çıkan bir dilekçe için imza top-
lamış. “Bu proje Tuşeti’de yaban hayatını tehlikeye
sokan kitlesel turizmi artırmayı hedefliyor,” diye
açıklıyor, Kafkas Doğa Fonu’nun kurul üyelerin-
den Ted Jonas. Kendisi aynı zamanda dilekçenin
de yazarları arasında. “İnsanlar Tuşeti’yi yürüye-
rek ve at binerek uzun mesafeler kat edebildikleri,
arabaların ulaşamadığı yerlere gidebildikleri için
seviyor. Bu, başlı başına bir cazibe kaynağı.”
“Dilekçe,” diye ekliyor, “yeni yolların yapımına
karşı çıkıyor, var olan yolun yenilenmesine değil.”

KESKİN KIVRIMLI sarp yollara düşen ziyaretçiler

bunun karşılığında çarpıcı manzaranın, bölgenin
özgün kültürünün ve Gürcistan’ın her köşesinde
rastlanabilen konukseverliğin tadına varma şan-
sını elde ediyor. Verkhovani’deki gibi kalelerden
yapılan oteller kadim yöntemlere çağdaş bir doku-
nuş katıyor: Giderek daha fazla sayıda Tuşetili aile
geçimini sağlamak için koyun yetiştiriciliğinin
zorluklarını hafifleten turizme yöneliyor.
Karsamauli ailesi atalarından kalan mirası
koruma hedefini turizm ile harmanlamayı başa-
rıyor. Vestomta’da birkaç yıl önce açtıkları otelin
bir yılda ağırladığı konuk sayısı 300’e varabiliyor.
Tina turistlerle ilgilenirken Robizon köyün dışında
sürüye bakıyor.
Çobanlar besi hayvanlarını günde bir ya da iki
kez sağıyor. Elde edilen çiğ süt çevreden toplanan
ısırgan yapraklarıyla işlemden geçiriliyor. “Isırga-
nın tüyleri vardır, öyle değil mi? Bunlar güğümün
içine sıkıldığında sütü süzerek temizliyor,” diye
açıklıyor Robizon. Kesilen süte yuvarlak bir şekil
veriliyor, tuzlanıyor ve hayvan derisinden yapı-
lan –kısa kesilen yünlerin peynire dokunması ve
ona karakteristik tuzlu tadını vermesi için tersyüz
edilmiş– tulumların içinde, en az 45 gün boyunca,

106 N AT I O N A L G E O G R A P H I C FOTOĞRAF: NIKOLOZ MCHEDLIDZE

 Atingenebi adı verilen geleneksel Tuşeti şenliklerine yarışmalar
damga vuruyor. Khitanoba olarak anılan at yarışlarında (üstte)
genellikle çok sayıda katılımcı ve seyirci bulunuyor. 2019 yılındaki
yarışlar, Tuşeti yolunda can verenlerin anısına yapıldı.

YERLE GÖK ARASINDA 107

 “TARİHSEL OLARAK TUŞETİLİ KADINLAR ERKEKLERLE BİRLİKTE
SAVAŞ SANATLARI ÖĞRENİRDİ. KADINLAR TUŞETİ KÖYLERİNİN
İHTİYAR MECLİSLERİNDE ERKEKLERLE EŞİT ROLLER ÜSTLENİYOR.”
–KOBA BAKHTURIDZE, İLİURTA KÖYÜ
ideal sıcaklık ve hava akımında bekletiliyor.
Yerel rehberler eski köyler ve Tuşeti Ulusal Par-
kı’nda yürüyüş ya da at turları düzenliyor. Karsa-
mauliler’in oteli gibi yerel pansiyonlarda konuklar
için supra adı verilen, birkaç saat süren geleneksel
Gürcü ziyafetleri veriliyor. Her temmuz ayında
köylerde atingenebi adlı, at binme turnuvaları
ve ayaklıkla yürüme yarışmaları içeren şenlikler
yapılıyor. Bazen kadınlar ile erkekler arasında, küt
mızraklar ve kırbaçların kullanıldığı sahte savaşlar
düzenleniyor.
“Tarihsel olarak Tuşetili kadınlar erkeklerle
birlikte savaş sanatları öğrenirdi,” diye açıklıyor,
yazlarını atalarının köyü İliurta’da geçiren Koba
Bakhturidze. Ardından gururla, “Kadınlar Tuşeti
köylerinin ihtiyar meclislerinde erkeklerle eşit
roller üstleniyor,” diye ekliyor.
memleketinin karlı zirvele-
H E R YA Z I N B A Ş I N DA
rine özlemle bakmayan bir Tuşetili bulamazsınız.
Derin koyaklardan geçen dar patikalarla birbirine
bağlanan, muhteşem dağların üzerine yayılmış
küçük köyler yalnızca atalarının toprakları değil,
aynı zamanda geleneklerle yaşayan, şarkılar ve
şiirlerle onurlandırılan kutsal yerler.
Yurtdışında yaşayan Tuşetililer genellikle bu
topraklara geri dönmeye can atıyor. “Bir yılımı
buraya dönmeden geçirdiğimi hayal bile edemi-
yorum,” diyor, 15 yıldır Amerika Birleşik Devlet-
leri’nde yaşayan 34 yaşındaki Maia İukuridze.
Omalo’daki otelin avlusunda bir bankta otur-
duğumuz sırada, içinden geçen nehrin çağıltılı
seslerini derinliklerinden bize duyuran, dağların
arasındaki koyağa bakıyoruz.
Bir gece öncesinde Maia ve kızı ateş başında
Fransız turistler için gitar ve akordeon eşliğinde
şarkı söylemişti. “Herkese bu dağlara neden
değer verdiğimizi, onları neden çok sevdiğimizi
göstermek istiyorum,” diyor Maia, kendi kızını
da kastederek.
G Ü Z M E V S İ M İ Y L E B İ R L İ K T E iniş başlıyor. Geçidin
daha şimdiden karlarla örtülen sarp patikalarında
dişi koyunlar sıra hâlinde yürürken meleyen
kuzuları arkalarından geliyor. Sürünün başında
108 N AT I O N A L G E O G R A P H I C
ve sonundaki çobanlar koyunların ilerlemesi için
ıslık çalıyor.
Robizon Karsamauli yaylacılık olarak ifade
ettikleri bu göç döngüsünü Tuşeti geleneklerine
göre sonlandırıyor: Bir tapınağın taş duvarında bal
peteğinden yapılmış bir mum yakıyor, votkayla
yolculuğa kadeh kaldırıyor ve haşlanmış hamur-
dan yapılan Tuşeti yemeği gordila eşliğinde kade-
hini kafaya dikiyor.
Robizon üç gün sonra Alvani’ye varır varmaz el
sıkışmaya hazır bir hâlde patikanın yanında bek-
leyen koyun tüccarları tarafından karşılanıyor.
Genellikle her sonbaharda yaklaşık yüz koyun
satıyor ve bunların büyük bölümü Orta Asya’ya
ihraç ediliyor.
Robizon’un bir şeyleri kurcalamayı seven
oğlu Giorgi evde yeni peynir üretme deneylerine
başlamış; aralarında geleneksel guda peyniri de
var. Kendi akranları arasında yalnızca 10 ya da
15 koyun yetiştiricisinin kaldığını tahmin eden
Giorgi, göçebeliği canlı tutmayı umuyor.
Tina ile oğlu Parna sığırları çobanların önün-
den ovalara çıkarmış. Tina bir kez daha nadinaya
sarınıp, yıldızların altında üç gece, çobanların kış
aylarını geçirecekleri Alvani’de onlara katılmasını
bekleyecek.
Robizon ile Tina’nın koyunlarıyla birlikte göç
ettikleri 30 yıl içinde bir kez dahi tatil yapmamış-
lar. Onlara, “Seçme şansınız olsaydı,” diye soruyo-
rum, “yaşamlarınızı değiştirir miydiniz?”
“Ben yıllardır başka bir şeyler yapmak istiyo-
rum, ama sanırım Tuşeti bizim kanımızda var,”
diye yanıtlıyor sorumu Tina.
“Toprağınıza bağlandığınızda onu o kadar çok
seviyorsunuz ki yaz boyu katlandığınız zorluk-
ları ve ağır işleri umursamıyorsunuz. Dağ geçidini
yürüyerek geçerken her şeyi unutuyorsunuz: tipi,
kar, yağmur, fırtına. Ve vadiye bahar geldiğinde
dönüp tekrar dağlara baktığınızda içinize yeniden
yola çıkma sevdası doluyor.” j
Robizon Karsamauli’yle evli olan Tina Beladidze, aile işlet-
mesinde kritik rol üstleniyor. Tina sığır sürüsünü yaya ola-
rak yayla otlaklarına götürüyor ve diğer Tuşetili kadınlar
gibi o da çobanların işgücü konusundaki pazarlıklarda
belirleyici konumda. Aynı zamanda aile otelini de işletiyor.
FOTOĞRAF: FERNANDO JAVIER URQUIJO
FOTOĞRAF: FERNANDO JAVIER URQUIJO
Deniz seviyesinden
yaklaşık 2350 metre
yükseklikteki Boçorna,
Avrupa’daki en yük-
sek yerleşim yeri. Bir
zamanlar köyde kalı-
cı olarak yaşayan kim-
se yoktu. 2014 yılındaki
nüfus sayımında bu sayı
değişti ve 1’e yükseldi.
 INSTAGRAM
JULIA WIMMERLIN
FOTOĞRAFÇILARIMIZDAN

KİM
Ukrayna’da doğan ve İsviç-
re’de yaşayan Wimmerlin,
hayvan, portre ve mimari
fotoğrafçılığında uzman.
NEREDE
Hong Kong’un popüler
doğa yürüyüşü bölgelerin-
den Kowloon Tepesi
NE
70–200mm lensli
Canon 5D Mark 3
Wimmerlin, Hong Kong binalarının akşam saat-
lerinde oluşturduğu manzaranın önünde siluet
fotoğrafı çekmek için, bir arkadaşını Kowloon Te-
pesi’ne götürmüş. Ancak kente tepeden bakan bu
subtropikal dağ ormanında uygun bir seyir noktası
bulamamışlar. Ertesi gün tek başına geri gelen Wim-
merlin, bir model için ışıltılı arka plan sunabilecek
dik bir bayır bulmuş ve bizzat kendisi model olmuş.
Her uzun pozlama için hiç hareket etmeksizin poz
veren fotoğrafçı, iki saatten uzun bir süre boyunca
kamerayla bayır arasında mekik dokumuş. Daha
sonraları tepeye geri dönse de, o mükemmel noktayı
tam olarak hiç bulamamış.

Bu sayfa Instagram’da en popüler marka olan National Geographic’in Instagram

hesaplarındaki görselleri sergiliyor. 235 milyonu aşkın takipçimize katılın: @natgeo,
@natgeotravel, @natgeointhefield, @natgeoadventure, @natgeoyourshot.

FACEBOOK /NatGeoMagazineTurkiye TWITTER @NatGeoMagTR INSTAGRAM @natgeomagturkiye

112 N AT I O N A L G E O G R A P H I C