1

Laboratoria i pracownie toksykologiczne działające przy oddziałach toksykologii

klinicznej są praktycznie jedynymi dostępnymi całodobowo placówkami zajmującymi
się analityką toksykologiczną.

W toksykologii klinicznej trudno mówić o „standardowych zestawach” badań!

Zlecenie określonych badań powinno wynikać z oceny aktualnego stanu pacjenta,

stwierdzanych zaburzeń narządowo-układowych oraz ze znajomości prawdopodobnej
trucizny i jej toksykodynamiki.

2
Szczegóły – tab. Nr 1

stężenie THC w moczu powyżej 1,5 ng/ml może sugerować przyjęcie przetworów
konopi do 8 h poprzedzających pobranie materiału do badań,

3
W każdej technice chromatograficznej najpierw rozdziela się badaną mieszaninę, a
następnie przeprowadza się detekcję poszczególnych składników.

HPLC

4
5
Szczegóły – tab. Nr 2

6
akt. HCO3 - aktualne stężenie wodorowęglanów w osoczu (21–27 mmol/l)
Ph 7,35-7,45
BE - nadmiar zasad lub niedobór zasad – różnica między należnym a aktualnym
stężeniem zasad buforowych we krwi (-2,3–2,3 mval/l)

7
• Ciężka kwasica metaboliczna, której
charakterystycznym objawem
klinicznym jest oddech Kussmaula,
występuje we wszystkich
wymienionych zatruciach.
• W zatruciach paracetamolem i w
zespole sromotnikowym (amanityna)
kwasica metaboliczna pojawia się w
późniejszym okresie.

8
• Po spożyciu alkoholu metylowego,
glikolu etylenowego oraz kwasu
acetylosalicylowego zaburzenia
równowagi kwasowo-zasadowej
występują już po kilku godzinach od
zatrucia.
• Ze względu na okoliczności zdarzenia
(mężczyzna został znaleziony na
działce) najbardziej prawdopodobną
przyczyną zatrucia jest spożycie
alkoholu metylowego, glikolu
etylenowego lub ich mieszaniny.
• W pierwszej kolejności należy zlecić
oznaczenie ilościowe alkoholu
metylowego i glikolu etylenowego.

8
Kiedyś dużo dzieci się tym truło, obecnie rzadziej.
Ale nadal są one przyczyną zatruć samobójczych lubprzypadkowych,najczęściej u osob
starszych leczących przewlekle ból.

Zatrucie powoduje rozprzeganie fosforylacji oksydacyjnej i zaburzenie metabolizmu

komórkowego

Zaczyna się zazwyczaj od hiperwentylacji i zasadowicy oddechowej spowodowanej

pobudzeniem ośrodka oddechowego a w następnej kolejności do kwasicy
metabolicznej – co wynika z kumulacji mleczanów i wydanialania wodorowęglanów
przez nerki.

Okres półtrwania 2-3 godz. przy małych dawkach (do 325 mg/dobę) do 15-20 godz.
po dużych dawkach terapeutycznych (powyżej 3 g/dobę) lub w przypadku zatrucia –
stąd badanie stężenia po 4 godz. kontrolnie jest zasadne

W zatruciu –płukamy !! żołądek,jelita, węgiel,diureza alkaliczna (diwęglan sodu-

wtedy idą w zjonizowane, polarne formy co ułatwia ich wydalanie)

9
10
• Czas wystąpienia objawów po
ukąszeniu przez żmiję zygzakowatą
może być różny.
• Duża część ukąszeń jest tzw.
ukąszeniami suchymi, w których nie
dochodzi do wpuszczenia jadu. W
tych przypadkach przebieg jest
bezobjawowy.
• Jednak w sytuacji przedostania się

11
 jadu objawy mogą wystąpić do kilku
godzin od ukąszenia.
• Surowicy przeciwżmijowej nie podaje
się rutynowo ze względu na istotne
ryzyko wystąpienia wstrząsu
anafilaktycznego.
• Pacjenta należy unieruchomić w łóżku
do kilkugodzinnej obserwacji, w
czasie której należy regularnie
oceniać dynamikę zmian
obrzękowych w okolicy ukąszenia,
monitorować czynność serca,
ciśnienie tętnicze oraz osłuchiwać
płuca.
• Wskazaniem do podania surowicy
przeciwżmijowej są: bardzo szybko
narastający i rozprzestrzeniający się
obrzęk, znaczne przyspieszenie
czynności serca, spadek ciśnienia
tętniczego, pojawienie się

11
obturacyjnych zmian osłuchowych
nad płucami.

11
12
• Rtęć metaliczna nie jest toksyczna,
natomiast pary rtęci wchłaniające się
drogami oddechowymi mogą być
przyczyną podostrych lub
przewlekłych zatruć.
• Istotną informacją o stopniu
zagrożenia jest ilość znalezionej rtęci
metalicznej oraz czas przebywania w
skażonej atmosferze.

13
• Jeśli ilość znalezionej rtęci metalicznej
jest niewielka (np. równa ilości
znajdującej się w termometrze
rtęciowym), wystarcza zebranie rtęci,
przekazanie jej do utylizacji oraz
intensywne przewietrzenie
pomieszczeń.
• Badanie stężenia rtęci we włosach nie
ma większego znaczenia w zatruciach
ostrych i podostrych, niemniej może
wskazywać okres narażenia na jej
pary.
• Ze względu na nieznany czas
przebywania w atmosferze par rtęci i
dolegliwości odczuwane przez dzieci
właściwym postępowaniem jest
oznaczenie stężenia rtęci u wszystkich
członków rodziny, oznaczenie stężenia
kreatyniny i po uzyskaniu wyników
badań skierowanie na konsultację

13
toksykologiczną.

13
Rtęć metaliczna (np. z rozbitego termometru) po połknięciu nie działa toksycznie, w
całości jest wydalana z kałem. Toksyczne są przede wszystkim opary rtęci
Rozlaną rtęć należy zebrać, na przykład za pomocą szufelki, do zamykanego szklanego
naczynia (do apteki).

Pamiętajmy, że nie wolno używać domowych środków czyszczących (szczególnie tych

zawierających chlor i amoniak), gdyż reagują one z rtęcią dając groźny, trujący gaz.

Nie wolno zbierać rtęci pędzlem, miotłą lub odkurzaczem, gdyż w ten sposób
rozbijamy ją na mniejsze kropelki, przez co zwiększa się jej stężenie w powietrzu!

Nie wolno wyrzucać termometru rtęciowego lub samej rtęci do śmieci, spuszczać w
ubikacji lub wylewać do zlewu. Jest ona przekształcana przez mikroorganizmy wodne
do metylortęci, o właściwościach bardzo toksycznych. Wg badań amerykańskiej
Agencji Ochrony Środowiska, rtęć z jednego rozbitego termometru może zatruć
wszystkie ryby znajdujące się w jeziorze o powierzchni do 8 hektarów.

Problemy stopniowo zanikają, ponieważ zgodnie z przepisami unijnymi w 2009 w

Polsce wstrzymano produkcję termometrów rtęciowych.

14
Potwierdzeniem zatrucia jest stwierdzenie wydalania zwiększonej ilości rtęci wraz z
moczem.

y=230x-3,6 (y-stęż. Włosy, x- stęż. Krew)

14
Zatrucie nieorganicznymi związkami Hg - płukanie żołądka, węgiel aktywny, odtrutka:
DMPS,zwany też unithiolem (dimerkaptopropanosulfon) lub penicylamina,
a w zatruciach organicznymi związkami Hg - cysteina, N-acetylocysteina oraz DMSA
znany też jako sukcymer

Ciężkie zatrucia formami organicznymi i nieorganicznymi Hg i w uszkodzeniu nerek –

hemodializa.

15
16
• W zatruciach związkami
methemoglobinotwórczymi
specyficzną odtrutką jest chlorek
metylotioninium (błękit
metylenowy).

• Hydroksokobalamina stosowana
jest w zatruciach związkami

17
 cyjanowymi
• Pirydoksyna – w zatruciu
hydrazydem kwasu
izonikotynowego i piestrzenicą
(gatunek grzyba)
• Nalokson – w zatruciach opioidami
• Deferoksamina jest odtrutką
specyficzną w ostrych zatruciach
związkami żelaza.

17
18
• W produktach chemii gospodarczej
stosowanych do czyszczenia
urządzeń sanitarnych znajduje się
m.in. podchloryn sodu, z którego
uwalnia się chlor w postaci par.
• Chlor należy do gazów drażniących
układ oddechowy (powodujących
wystąpienie „toksydromu

19
 drażniącego”) i jako dobrze
rozpuszczalny w wodzie oddziałuje
przede wszystkim na górny
odcinek dróg oddechowych.
• Jeśli jednak jego stężenie jest
większe, może również silnie
drażnić błony śluzowe tchawicy i
oskrzeli. Działa silnie drażniąco na
drogi oddechowe, oczy i skórę. W
kontakcie z błonami śluzowymi
powstaje chlorowodór, który
wywołuje oparzenie. Głównymi
objawami są: ból gardła,
podrażnienie i zaczerwienienie
śluzówek, chrypka i kaszel,
trudności w oddychaniu,
przyspieszenie czynności serca,
świszczenie przy oddychaniu.
• Działanie par substancji

19
 drażniących powoduje niemal
natychmiastowe objawy w postaci
drapania w gardle, suchego kaszlu i
duszności.
• Większe stężenie może
spowodować skurcz oskrzeli,
obrzęk płuc

19
20
• Objawy przemawiają za wystąpieniem
zespołu cholinergicznego, dla którego
charakterystyczne są: nasilenie
aktywności gruczołów
zewnątrzwydzielniczych (zaleganie w
oskrzelach, znaczne łzawienie, ślinienie i
potliwość skóry), zwolnienie czynności
serca, wąskie źrenice i biegunka.
• Ponadto okoliczności towarzyszące
zatruciu oraz „chemiczny” zapach z ust

21
 wskazują na zatrucie insektycydami
fosforoorganicznymi. (zapach
rozpuszczalnika)
• To rozpoznanie można potwierdzić,
badając aktywność
acetylocholinoesterazy w surowicy krwi.
(nastepuje zahamowanie
acxetylocholinesterazy)
• Zatrucie alkoholem metylowym i
glikolem w początkowej fazie
przypomina upojenie etanolem, w
późniejszej dominującym objawem są
kwasica metaboliczna i głębokie
zaburzenia świadomości.
• W doustnym zatruciu mocnymi kwasami
dochodzi do widocznych rozległych
chemicznych zmian oparzeniowych błon
śluzowych jamy ustnej i dalszych
odcinków przewodu pokarmowego.

21
22
• Okoliczności zachorowania – spożycie
potrawy grzybowej, gatunek spożytych
grzybów i czas wystąpienia objawów –
wskazują na możliwość zatrucia
muchomorem sromotnikowym, z którym
często mylona jest gąska zielonka i młode
owocniki pieczarki polnej.
• Obserwowane u pacjenta objawy, tj.
uporczywa wielogodzinna biegunka i
zmniejszenie ilości oddawanego moczu,
mogą wskazywać na fazę jelitową zespołu

23
 sromotnikowego, a zmniejszenie ilości
oddawanego moczu i podwyższenie
kreatyniny – na fazę przednerkowej
niewydolności nerek, do której często
dochodzi u starszych osób, które zatruły się
tym gatunkiem grzyba.
• Podwyższona aktywność aminotransferaz i
zachowana jeszcze prawidłowa wartość
wskaźnika INR mogą wskazywać na
uszkodzenie wątroby w wyniku spożycia
grzybów.

• Prawidłowym postępowaniem jest dążenie

do uzupełnienia strat wodno-
elektrolitowych i prawidłowego
nawodnienia chorego (przy czym nie zaleca
się stosowania środków
przeciwbiegunkowych), monitorowanie
parametrów czynności nerek i ilości
wydalanego moczu oraz częste
monitorowanie wskaźników czynności
wątroby.
• Niemniej ze względu na okoliczności

23
 zdarzenia konieczna jest pilna telefoniczna
konsultacja z lekarzem regionalnego ośrodka
toksykologii klinicznej.
• Niestwierdzenie zarodników muchomora
sromotnikowego w badaniu stolca nie może
być nigdy podstawą do wykluczenia zatrucia
tym gatunkiem grzyba.

• Leczenie obejmuje
• : a. szybkie usunięcie toksyn, forsowaną
diurezę1–6;
• b. blokowanie wnikania amatoksyn
do komórki wątrobowej (W licznych
badaniach eksperymentalnych
wykazywano, że sylibina oraz penicylina
(mniej efektywnie od sylibiny) hamują
penetrację amatoksyn do komórki
wątrobowej

23
• c. wyrównywanie ogólnoustrojowych
zaburzeń metabolicznych
• d. pozaustrojowe podtrzymywanie
funkcji wątroby (np. metodą dializy
albuminowej z zastosowaniem systemu
MARS – Molecular Adsor- bents
Recirculating System) Metoda
ta umożliwia częściową eliminację
toksyn endogennych powstających
w przebiegu narastającej niewydolności
tego narządu, odpowiedzialnych w dużej
mierze za występowanie obrzęku mózgu.
P
• e. w określonych przypadkach
przeszczepienie wątroby

23
24
25
26
• Oleander zawiera toksynę oleandrynę
o działaniu kardiotoksycznym,
podobnym do działania glikozydów
naparstnicy.
• Difenbachia zawiera tzw. rafidy
(nierozpuszczalne sole wapnia) o
silnie drażniącym działaniu na błony
śluzowe jamy ustnej i przewodu
pokarmowego.

27
• Taksyna znajdująca się w igłach i
owocach cisu wpływa na gospodarkę
potasową oraz działa
kardiotoksycznie. Czerwona, mięsista
osłonka nasion podobna do jagody
nie jest toksyczna - połknięcie nasion
w całości, bez żucia nie powoduje
zatrucia, ponieważ osłonki nasion są
odporne na działanie enzymów
trawiennych. Do zatruć dochodzi
najczęściej wskutek wypicia odwaru z
igieł cisu używanego w celach
poronnych.
• Poinsencja zawiera lateks, który
wykazuje działanie drażniące na
przewód pokarmowy oraz działanie
uczulające.

• Objawy, które wystąpiły u pacjenta,

są charakterystyczne dla toksydromu

27
 antycholinergicznego wywoływanego
m.in. alkaloidami tropanowymi
znajdującymi się w bieluniu
dziędzierzawie.

Alkaloidy tropanowe – estry alkoholi tropanowych z kwasami aromatycznymi lub

alifatycznymi.
Atropina
Hioscyjamina
Skopolamina
Kokaina

27
wzmaga czynność kory mózgowej, powoduje niepokój ruchowy i podniecenie
psychiczne mogące prowadzić do psychoz.

Ostre zatrucia u człowieka charakteryzują drgawki pochodzenia korowego

działanie lecznicze - Piołun poprzez swoją gorycz pobudza funkcje

wydzielnicze przewodu pokarmowego, zwiększa apetyt, a dzięki olejkom eterycznym
działa żółciopędnie i spazmolitycznie

28
Kwiaty działają lub przypisywane jest im działanie: moczopędnie, napotnie,
przeciwgorączkowo, wykrztuśnie, a zewnętrznie także przeciwzapalnie. Owoce mają
własności przeczyszczające, działają napotnie, moczopędnie, przeciwgorączkowo,
przeciwbólowo, odtruwająco[16], hipolipemicznie (obniżają stężenie triglicerydów,
cholesterolu ogółem i cholesterolu LDL (w testach medycznych poglądy te nie zostały
potwierdzone[20])), przeciwwirusowo i immunostymulująco[46]. Ze względu na dużą
zawartość antocyjanów owoce mają potencjalne działanie przeciwutleniające[20].

We wszystkich częściach świeżej rośliny

występują glikozydy cyjanogenne: sambunigryna i sambucyna, które dla ludzi w
większych ilościach są trujące[19]. Owoce zawierają je w stanie niedojrzałym[20].
Wysoka temperatura (gotowanie i smażenie bez przykrycia) usuwa ich własności
trujące. Najczęściej dochodzi do zatrucia w wyniku spożycia niedojrzałych i
nieprzetworzonych owoców. Objawami zatrucia są: osłabienie, bóle i zawroty głowy,
nudności, wymioty, biegunka, przyspieszenie tętna i zaburzenia oddychania aż do
duszności włącznie

29
Kilkaset gatunków roślin

Rafidy mogą być przyczyną podrażnień skóry u osób pracujących przy uprawie i
przetwórstwie tej rośliny[5]. Także inne rośliny zawierające rafidy mogą być szkodliwe
dla zdrowia człowieka i powodować pieczenie oraz bolesne obrzęki jamy ustnej po
spożyciu[6].

30
Wiskotoksyna, występuje w jemiole w śladowych ilościach (0,1 %), jest substancją
peptydową.

Wyciąg z pędów i liści stosuje się pomocniczo w leczeniu choroby nadciśnieniowej,

ponieważ obniża ciśnienie tętnicze krwi, działając bezpośrednio na serce.

powoduje bradykardię),

a w miejscu wstrzyknięcia powoduje obumieranie tkanki,

31
bardzo powszechna roslina ogrodnicza-tez ma rafidy

32
konwalotoksyna to glokozyd który ma silne działanie nasercowe.
przedawkowana powoduje zaburzenia czynności serca w skrajnych przypadkach
kończące się śmiercią.

33
jak atropina/kokaina

34
glikozyd, który znajduje się w licznych ziołowych preparatach.

zaleca się w przewlekłych zaburzeniach czynnościowych serca o łagodnym przebiegu,

w przewlekłej niewydolności krążenia z towarzyszącymi obrzękami i zmniejszonym
wydalaniu moczu,

może spowodować nudności, wymioty, zwolnienie akcji serca

35
36
37
Zatrucie rycyną powoduje śmierć w ciągu kilkudziesięciu godzin (w przypadku zatrucia
pokarmowego trucizna może się wchłaniać nawet do 5 dni).

szlak działania jest dość długi, ale w skrócie- niszczy rybosomy

W czasie I wojny światowej opracowano pociski wypełnione talkiem nasączonym

rycyną oraz badano możliwości wytwarzania aerozolu (tzw. agent W). Nie znano
jednak wówczas jeszcze odtrutki na rycynę[3], eksperymenty więc zawieszono. W
czasie II wojny wyprodukowano ok. 1700 kg czystej rycyny do eksperymentów oraz
opracowano metody jej krystalizacji i proszkowania. Przygotowywano także bomby
chemiczne z rycyną

38
Jest to trucizna cholinergiczna, powodująca śmierć poprzez uszkodzenia centralnego
układu nerwowego.
Objawy zatrucia w organizmie ludzkim to nudności, wymioty i bóle brzucha
pojawiające się ok. 60 minut po spożyciu[3].
Następnie mogą wystąpić drgawki i śmierć.

zalej jadowity był używany do skrytobójczych otruć w historii

39
Działanie toksyczne polega na początkowym pobudzeniu, a potem porażeniu
wegetatywnych zwojów nerwowych obwodowych, poza tym poraża zakończenia
nerwów ruchowych podobnie do kurary.
Wywołuje porażenie ośrodka oddechowego

Medycyna ludowa wykorzystuje tę roślinę jako środek przeciwbólowy, rozkurczowy i

znieczulający

40
Powodują one zaburzenia w pracy układu pokarmowego i uszkadzają organy
wewnętrzne (głównie wątrobę i trzustkę

Zawarte w nim substancje mają działanie mutagenne, kancerogenne i

hepatotoksyczne

41
Jest jedną z najsilniejszych trucizn roślinnych,

łatwo wchłania się przez skórę i błony śluzowe, większe dawki mogą wywołać
porażenie ośrodka oddechowego,

42
Cała roślina jest bardzo silnie trująca. Zjedzenie 10-12 dojrzałych owoców może
spowodować śmierć dorosłego człowieka, dla dziecka nawet 1-2 owoce mogą być
śmiertelne

silne bóle brzucha i głowy, odurzenie, skurcze, wymioty i krwawe biegunki. Śmierć
występuje wskutek zatrzymania krążenia

43
kolchicyna lek stosowany w leczeniu dny moczanowej.

W dawkach terapeutycznych wykazuje działanie przeciwzapalne,

zatrzymując podział komórki i
zmniejszające wytwarzanie kwasu moczowego.
Nawet dawki lecznicze są toksyczne, dłuższe stosowanie na skutek odkładania się
trucizny w tkankach doprowadza do wyłysienia, agranulocytozy,
zahamowania spermatogenezy.

44
45
Barszcz Sosnowskiego jest objęty prawnym zakazem uprawy, rozmnażania i sprzedaży
na terenie Polski.

furanokumaryny stanowią zagrożenie dla zdrowia ludzi. Związki te w kontakcie ze

skórą i w obecności światła słonecznego, w szczególności ultrafioletowego[6],
powodują oparzenia (fotodermatozę) II i III stopnia.

46
47
48
49
50