‫‪i‬‬ ‫

‫فصہحربمن‬ ‫فرہستاضممنی‬
‫‪1111‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃالزممل‬
‫‪1121‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃابس‬
‫‪1125‬‬ ‫قایمتاقئم کوہر�رہےیگ‬
‫‪1134‬‬ ‫�اسال�مںیمتوصیر�ا�و�رجمہمساس�ز�ی‬
‫‪1140‬‬ ‫�اہلابس�ا�و�ر�اہلہکمںیماشمبتہ‬
‫‪1142‬‬ ‫�اہلابسکا�ز�و�ا�ل‬
‫‪1142‬‬ ‫ما�ر�بدنبکاٹوٹان‬
‫‪1143‬‬ ‫تاج�رتیاظن�م‬
‫‪1144‬‬ ‫�اہلابسکانمرشتہونا‬
‫‪1153‬‬ ‫تام�ملسناناسنتیےکےئلرسو�ل‬
‫‪1156‬‬ ‫گرم�ا�ہوشیپ�ائو�ںا�و�رپری�وکا�ر�و�ںاک�ایکد�وسر�ےرپ�الز�ا�مرت�اشی‬
‫‪1160‬‬ ‫نیباکر�مﷺکےےئلایلست�ں‬
‫‪1169‬‬ ‫مرشکنیوک�دعو�تاصال�ح‬
‫لمطفف� ی ن‬
‫‪1172‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃا �‬
‫‪1176‬‬ ‫نا�پوت�لںیمیمکےکاتنئج‬
‫‪1185‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃالوط�ر‬
‫ُ َ ْ ْ ُ ُ ٔ َ َ ِ َ َ َّ ْ ِ ّ ُ‬
‫‪1205‬‬ ‫س کاقوب�لاسال�م‬ ‫معي ِقيب نب ا ِب فاطة الدو‬

‫‪1211‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃالاشناق�ق‬
‫‪1220‬‬ ‫سدج�ہالت�و�ت‬
 ‫‪ii‬‬

‫‪1220‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃالاحقہ‬
‫‪1235‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃاملاع�ر�ج‬
‫‪1244‬‬ ‫�اناس�نےبربص�ا�‪،‬خبلیا�و�رنکوج�سےہ‬
‫‪1250‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃق‬
‫‪1253‬‬ ‫�الہلےکریحم�اعلوق�لاشہاک�ر‬
‫‪1264‬‬ ‫تمربک�و�ںاکھٹاکنا‬
‫‪1286‬‬ ‫ہمام�نا�و� مرزیبا�ن‬
‫‪1293‬‬ ‫�وعظوصنتحیںیمربص�وضطبیکامہتی‬
‫‪1297‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃون�ح‬
‫‪1299‬‬ ‫نو�ح ‪ u‬سےینکرتک�انا‬
‫‪1300‬‬ ‫�د�وسر�ا�اند�ا�ز‬
‫‪1303‬‬ ‫را�ر‬
‫عموب�د�ا�نابطہلرپ�اص �‬
‫‪1305‬‬ ‫�ر�بےکوضح�راتلاج‬
‫‪1305‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃاشلسم‬
‫ع�ن� ش‬
‫‪1314‬‬ ‫ہمجع �رضیالہلہنع ہ�نباصلحوملیدیسناعرم‪t‬‬
‫‪1316‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃالللی‬
‫‪1325‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃاقلمل‬
‫‪1347‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃافلرج‬
‫‪1354‬‬ ‫وک�ار�ا�مںیہنلبہکاتماح�نوھجمس‬
‫�وستع �رز�ق ک‬
‫َُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ْ‬
‫‪1362‬‬ ‫النف ُس ال ُم ْط َم ِٕى ّنة‬
‫َ‬
‫الن ْفس ّال َّو َ‬
‫ام ِة‬
‫َّ‬
‫‪1363‬‬ ‫ِ‬
‫َّ ْ َ َ َ َّ َ ٌ‬
‫‪1363‬‬ ‫ارة‬ ‫النفس لم‬
‫‪iii‬‬

‫‪1363‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃالماسلدج�ہ‬
‫‪1375‬‬ ‫�اہلد�انشیکالعما�ت‬
‫‪1381‬‬ ‫سرکشوک�ن‬
‫‪1387‬‬ ‫�اب عودب�الہلاسلم‪t‬مولیاب حوذیہف‪t‬کا�اسال�م‬
‫‪1393‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃامقل�ن‬
‫‪1399‬‬ ‫لوہ� لوبع�‪،‬مویسیقا�و�رلوغباتںی‬
‫‪1419‬‬ ‫حاکماعیلرص�فالہلاعتلٰیہے‬
‫‪1421‬‬ ‫ریوپتسےہ‬
‫�الہلےکاسمےنرہچزیقح �‬
‫‪1423‬‬ ‫وہاتےںیہ‬
‫طوفانو�ں� یصم‪،‬وتب�ںںیموخ�دساخہتوبعم�دگم ج‬
‫‪1429‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃابلدل‬
‫‪1438‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃافطر‬
‫‪1455‬‬ ‫عموب�د�ا�نابطہلیکاعجز�یو�د�رماندگی‬
‫‪1459‬‬ ‫�ایکاع�دلانہوم�ا�زنہ‬
‫‪1461‬‬ ‫کائان�تںیمکیرنیگوکیاسنیںیہنےہ‬
‫‪1472‬‬ ‫مدللاغیپ�م‬
‫‪1475‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃالاصفا�ت‬
‫‪1485‬‬ ‫تمویق�ںےکےئلاجن�تا�و�ر�اناعما�ت‬

‫‪1499‬‬ ‫�اسامعلی ‪u‬کیاشب�ر�تا�و� �رزبر�دستٓا�زمائش‬

‫ت‬
‫‪1512‬‬ ‫م�یاھت�‪،‬‬‫یونس ‪ u‬کےو�الدکانا�م ٰ‬

‫‪1523‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃص‬
‫‪1525‬‬ ‫برش�رسو�لرپعتبج‬
 ‫‪iv‬‬

‫‪1532‬‬ ‫صرب�وحتلمیکٓا�زمائش‬
‫‪1537‬‬ ‫�د�ا�و�د ‪u‬کیوبن�تاکو�ا�ر�ثامیلس�ن ‪u‬‬
‫‪1546‬‬ ‫صاحلنیاک�اجر‬
‫‪1549‬‬ ‫�اہلمنہجےکاحو�ا�ل‬
‫‪1555‬‬ ‫‪u‬ا�و�ر�البسییکرسکیش‬
‫ختقیلٓا�د�م �‬
‫‪1558‬‬ ‫مرح�ز‪t‬بنہلضناکقوب�لاسال�م‬
‫‪1561‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃالرب�و�ج‬
‫‪1562‬‬ ‫ہپیلر�و�ایت‬
‫‪1566‬‬ ‫�د� سور�یر�و�ایت‬
‫‪1566‬‬ ‫یترس�یر�و�ایت‬
‫‪1566‬‬ ‫چوتیھر�و�ایت‬
‫‪1566‬‬ ‫پ ناوچیںر�و�ایت‬
‫‪1574‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃالاکف �رو�ن‬
‫‪1578‬‬ ‫ضفتلی‬
‫‪1579‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃافلقل‬
‫‪1584‬‬ ‫ماضمنیوس�ر�ۃالان�س‬
‫‪1584‬‬ ‫جاع�ل‪t‬بنرس�اقہاضلرم�یاکقوب�لاسال�م‬
 ‫�� �� �� �‬ ‫ ‬

‫�‪ ۴‬عبتثِنوب�ی‬
‫ماضمنیوس�ر�ۃالزممل‪:‬‬
‫رپ�ور�ا�مےہسجےکاہماجز�ا�ءیو�ںںیہ�۔‬
‫�ا�سوس�ر�تںیماملسمنو�ںیکانرف�ا�د�یا�و�ر�اتجامعیرتبتیوتزکہیاک�ایکاجمع گ‬
‫‪�z‬ر�وحاینرتبتیےکےئلفصنر�ا�تای�ا�سےسھچکمکایق�م للالی�‪�،‬ا�و� قرای�مےکد�و�ر�ا�نرق�ٓا�ندیجمیکرتتلی( تدبرا�و�ر کتذر�)کےاستھ‬
‫تال�و�تا�و�رتال�و�تےکد�رمای�نالہلاعتلٰیسےانمجا�تا�و گ�رریہ �وز�ا� �ری�۔‬
‫‪z‬ای�مالللیا�و�رتال�و�تےکر�اسہتزتکہیا�و�ر�ر�استاب�ز�یاکحوص�ل۔‬
‫ق‬
‫‪z‬الہلاعتلیےکان�ماکک�ذر�ا�و�ر�ا�سیکرثک�ت�۔‬
‫�‬
‫رہھٹانا�ا�و� �رزندگیےکامت�ماعام�لا�سیکرضاکی‬
‫‪z‬غری�الہلےسیبلققلعتاک�ٹرک�الہلاعتلٰیکیذ�ا�توکحموب�بیقیقحانبنا�‪�،‬اسےاپینیقیقحزنم�ل �‬
‫خاطرکرنا(�الاخال�صہلل)‬
‫‪z‬تام�ماعممال�تںیمالہلاعتٰیلکوکا�رسا�زھٹرہ�انا�ا�و�رصر�فاسیرپبرھ�وسہرکنا�۔‬
‫رپس�در�دیان�۔‬
‫�ں‪،‬بدکالموی�ںا�و�ر�ایذ�ائو�ںرپربصکینیقلتا�و�را�ناکماعمہلالہلاعتلٰیکے ک‬
‫‪z‬کاف�رکیریہشد�و�انوی�ں�‪،‬سا� شزو �‬
‫رذ�ا�بیکقحتسمںینبوتتمےسیکوہیر�و�شاتخای�رکرکے‬
‫وکھجالٹ ع‬
‫�ا�سہلسلسںیم عرفو�ناکقہصایب�ن مرفایاکہ عرفو�نا�و�ر�د� سور�یوقمںیرسولو�ں ک‬
‫حموف�ظر�ہےتکسوہ�۔‬
‫رضو�ر�یںیہن‬
‫سو�ر�تےکاتخات�مرپ�الہلےناپےنرسو�لوبقم�لا�و�رمونمنیرپختفیفاک�اعال�ن مرفایاکہفصنر�ا�تایثثلای�د�وثثلاکقای�م �‬
‫رکلایر�و�ا�و�رتجانقر�ٓا�نٓاسانیےسالت�و�ترککسےتوہ�اتینیہالت�و�ترکلو� ح‪،‬وق�قالہلںیمنام�زکیاپبدن�ی‬
‫لبہکانتجبیھٓاسانیےسنکمم قوہای�مالللی ک‬
‫کر�و�ا�و�رحوق�قاعلاب�دمںیکزٰو�ۃا� کد�ارتےا�و�ر�الہلوکقر�ضہنسحدیےترہو�‪،‬ییہایکین�ںاہمت�ر�ےےئلوتشہٓاخر�تںیہ�‪،‬جناکتمرتہبینہلص‬
‫پائوگے�ا�و�ر�الہلاعتلٰیسےاپےنانگہو�ںا�و�رزغلشو�ںیکششخبامگنےترہو۔‬

‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬ ‫ ‬
‫شر�و�عالہلےکان�مےسوجدحیبرہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫اَهُّيَاٰۤي ُلِّمَّزُمْلاۙ‪ِ۰۰۱‬مُق َلْيَّلا اَّلِا اًلْيِلَقۙ‪ٗۤ۰۰۲‬هَفْصِّن ِوَا ْصُقْنا ُهْنِم اًلْيِلَقۙ‪۰۰۳‬‬

‫�ا�ےڑپک�ے ںیم ےنٹپل و�الے! �ر�ا�ت (کے وقت امن�ز) مںیڑھک�ے وہجا�ٔو مرگمک�‪ٓ� ،‬ا�دھی ر�ا�ت ای ا�س ےسیھبھچکمک‬

‫ْوَاْدِزِهْيَلَعَوِلِّتَرَنٰاْرُقْلااًلْيِتْرَتؕ‪�(۰۰۴‬الزممل�‪۱‬تا�‪)۴‬‬
‫کرلےیاا�سرپڑبھاد�ے ��‪،‬ا�و�ررق�ٓا�نرہھٹرہھٹرک(صا�ف) پڑھارک�۔‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ےھت‪�،‬اسی‬
‫جسوقتا�سٓایا�تاکنز�و�لوہ�ا�ا�سوقتدیس�الاعملنیﷺچا�د�ر�ا� �وڑ�ھرکسوچےکےھتایسونےےکےئلاچ�د�ر�ا� �وڑ�ھرکلٹیےکچ �‬
‫حالتیکانمستبےسالہلاعتلٰینےٓا�پوکا�ےرسو�لای�ا�ےیبنہہکرکخاط�برکنےےکاجبئےایکفیطلاند�ا�زسےاخمطبرفمایا�‪�،‬ا�ےا� �وڑ�ھ‬
‫وھڑ�دیں�‪�،‬ا�بٓا�پایق�ماللیرکیں ��‪،‬ر�اتو�ںوک�الہلیکاب�رگا�ہںیمدجس�ہریز�رہںی� م‪،‬رگپو�ر�یر�ا�تںیہنہکلبرسو�ل‬
‫پلٹیرکسونےو�الےا�باچ�د� چر �‬
‫�الہلﷺکو�اتخای�ر�دیاگایکہوخ�ا�ہہیایق�مٓا�دھیر�ا�تےسزیا�د�ہوہیاکمینعیولطم�بہیےہہکزیا�د�ہر�ا�تامن�زںیمڑھک�ےوہرکگز�ا�ر�و�ا�و�ر�ا�س‬
‫کاکمہصحوسنےںیمرص�فرک�و�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ َّ ْ َ ْ ُ ْ َ ٗ َ َ ّ ْ ُ َ ْ ً َ ْ ً‬
‫‪1‬‬
‫سه ليل ط ِويل ‪۲۶‬۝‬ ‫و ِم الي ِل فاسد له و ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ر�ا�توکیھبا�سےکوضح�ردجس�ہریزوہا�و�رر�ا�تےکوطیلا� قوا�تںیما�سیکحیبسترکتےرہو�۔‬
‫َ ِ َ َّ ْ َ َ َ َّ ْ هٖ َ َ ً َّ َ ‪۰‬۝ َ ٰ ٓ َ ْ َّ ْ َ َ َ َ ُّ َ َ َ ً َّ ً‬
‫‪2‬‬
‫اما مْ ُم ْودا ‪۷۹‬۝‬ ‫ك عس ان يبعثك ربك مق‬ ‫وم الي ِل فتجد ِب ن ِفلة ل ۖۤ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رر�ا�توکدجہتڑپھو�‪،‬یہاہمت�ر�ےےیللفنےہ�‪،‬عبدیںیہنہکاہمت�ر�ار�بںیہمتاقم حم�ِموم�درپافئزرکد�ے�۔‬
‫َ‬ ‫َ َ َ‬
‫َوق ْد كن َو ِاج ًبا َعل ْي ِه َو ْح َد ُه‬
‫‪3‬‬
‫عالمہابنریثک‪a‬فرماتےںیہ�ا�سمکحیکانبپرنام�زہتدج�ٓا�پےکےئلو�اجبیھت�۔‬
‫�ا�و� نرام�زکےایق�مےکد�و�ر�ا�نرق�ٓا�ندیجمکود�و�ر�ا�نر�و�ا�ںد�و�ا�ںہنڑپھںیہکلبٓاسہہتٓاسہہتایکایکظفلزبا�نےسا�د�ارکیں�ا�و�ر�ایکایک‬
‫�ٓایترپ�وقفرکیںتاکہذہنوپ�ر�یرط�حالک�ماٰلیہےکوہفم�مومدعاکومسےھجا�و�ر�ا�سےسدتبرا�و�ررکفتاحصلرک�ے ج�‪،‬اہ�ںالہلاحبسنہوتاعلٰی‬
‫کیذ�ا�ت صواف�تاک�ذکر�ٓائےوت�ا�سیکتمظعویہتبد�ل طرپا�ر�یوہاجئے ��‪،‬رحتماکبای�نوہتو�د�لذجبا�ترکشتسےربلیزوہاجئے�‪�،‬الہلےک‬
‫جائے‪،‬کیسزیچکاحمکدیاگایہویاکیسزیچسےعنمایکگایوہوتاھجمساجئےہک‬
‫غبضا�و�ر�ا�سےکذع�ا�باک�ذکرہوتو�د�لرپ�ا�ساکخو�فاط�ر�یوہ �‬
‫ہےی‪�،‬ا�سمکحےکدعبٓا�پﷺ‬
‫رقا�توغ�ر�وفرکا�و� تردبرکےاستھوہنیاچ �‬
‫کسزیچکاحمکدیاایگےہا�و�رکسزیچسےعنم مرفایاگایہےالرغ�ض �‬
‫تام�مرمعایق�ماللی مرفاتےا�و� قرای�مےکد�و�ر�ا�نوھچٹیوس�رتو�ںوکبیھرہھٹرہھٹکروخ�شٓا�و�ا�ز�یےکاستھڑپھےتسجےسوھچٹیوس�ر�تیھبڑب�ی‬
‫ہوجاتییھت�‪�،‬ا�سرط�حےبملایق�مےسٓا�پﷺکےدقمو�ںا�و�رپڈنلوی�ںرپ�و�ر�مٓاجاتاتاھ�‪،‬‬
‫َ ْ َ َ َ َ َ َ ُ َ َٔ َ ٌ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ُ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َ َ ْ َ ًّ ثُ َّ َ َ َٔ ْ َّ‬
‫{بس ِم للاِ‬
‫عن قتادة‪ ،‬قال‪ :‬س ِئل انس كيف كنت ِقراءة الن ِب ِيّ� صل الهل علي ِه وسل؟ فقال‪:‬كنت مدا‪ � ،‬قرا‪ِ :‬‬
‫‪َّ ْ ُّ ُ َ 4‬‬ ‫َّ ْ َ َّ‬
‫ح ِن‪َ ،‬و َي ُ� ُّد ِب� َّلر ِح ي ِ�‬
‫الل‪َ ،‬و َي ُ� ُّد ب� َّلر ْ َ‬
‫ِ‬ ‫س ِ‬ ‫يم} ي�د ِب ِب ِ‬
‫الر ِح ِ‬ ‫الرح ِن‬
‫رقا�تیسیکیھت�؟�انوہ�ںےنایب�نایککہ‬
‫ریخالا�ولنیو�الاخرینﷺکی �‬ ‫قات�د�ہ‪a‬سےرم�و�یےہمںیےنانس‪t‬بناملکےسوپچاھ �‬
‫مدکےاستھ�‪،‬پرھبمسالہلالرمحنٰالرحمی پڑ�ھرکسانئی�‪�،‬ا�و ک�راہبمسالہلںیمالہلیکال�موکمدکےاستھڑپھےت�‪�،‬الرمحنٰ مںیمیموکمدکےاستھڑپھےت‬
‫‪ 1‬الدھر �‪۲�۶‬‬
‫‪ 2‬نب� ارسائیل �‪۷�۹‬‬
‫کث��‪۲�۴�۹‬؍�‪۸‬‬
‫ا� ی‬ ‫‪3‬تفس� ب ن‬
‫ی‬
‫ت‬
‫‪ 4‬الفا�ة‪۱� :‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ا�و�ر�الرحمیںیماح�ءکودمےکاستھڑپھےت�۔‬ ‫‪1‬‬

‫َ‬
‫َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ْ ّ ِ َّ ْ َ َّ‬ ‫َ ُ‬ ‫َع ْن ُٔا ِ ّم َس َ َل َة‪َٔ ،‬ا نَّ َ�ا َذ َك َر ْت َٔا ْو َ َ ً ْ َ‬
‫َ‬
‫يم‪.‬‬
‫الر ِح ِ‬ ‫الل صل الهل علي ِه وسل‪(ِ :‬بس ِم للا الرح ِن‬ ‫كة غ ي َ�ها ِق َر َاءة َرس ِ‬
‫ول ِ‬ ‫ِ‬
‫َُ ّ ُ َ ََ ُ َٓ ً َٓ ً‬ ‫ّ‬ ‫الر ِحيم‪َ .‬م ِل ِ َ‬ ‫ْ َ ْ ُ َّ ِ َ ّ ْ َ َ َ َّ ْ َ َ‬
‫ني) يق ِطع ِقراءته اية اية‬ ‫ك ْي ِم ِ‬
‫الد ِ‬ ‫الرح ِن ّ ِ‬ ‫المد ِل ر ِب العال ِمني‪.‬‬
‫�ا�مالومنمنی �ا�مہملس‪ r‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺسو�ر�ہافتہحا�سرط�حڑپھےتےھتمسبالہلالرمحنٰالرحمی ‪�،‬ایکٓایتاحلدملہلر�ب‬
‫‪2‬‬
‫�الاعملنی �د� سور�یٓایت�‪�،‬الرمحنٰالرحمیرسیت�یٓایت�‪،‬مالکوی�مالدینوچتیھٓایت�‪،‬ہرہر�ٓایتوک�الگالگڑپھےتےھتالمتےہنےھت�۔‬
‫ّْ‬ ‫ْ ُ ٓ ْ ْٔ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ ْ ن َ ْ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ُ “ :‬يقال ِل َص ِاح ِب الق ْرا ِن‪ :‬اق َرا‪َ ،‬و ْارت ِق‪َ ،‬و َرِتل‬ ‫الل صل‬ ‫الل ب ِ� ع ٍرو‪ ،‬قال‪ :‬قال رسول ِ‬ ‫عن عب ِد ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫َ َكا ُك ْن َت تُ َ� ّتل ف� ُّ‬
‫الدن َيا‪ ،‬ف ِإن َم نْ زِ�لك ِع ْن َد ا ِخ ِر ا َي ٍة تق َر ُٔو َها‬ ‫ِ ِي‬
‫چاننہچدبع�الہلنبرمع‪w‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاصاحبرق�ٓا�نےساہکجائےاگکہڑپھاتجا�ا�و�رچڑھاتجا�‪�،‬ا�و�ر�اسیرط�ح‬
‫‪3‬‬
‫ھٹرہھٹرہکرپڑ�ھےسیجہکدنایمںیڑپھارکتااھت�‪،‬جاہ�ںٓاخر�یٓایتمتخرک�ےاگ�وہںیریت�اماق�موہگا�۔‬
‫چاننہچایق�ماللیںیمرسو�لالہلﷺ�الہلیکدمح�وثانبای�نرکتےا�و�رسو�ر�تیکانمستبےسرحتمیکدعا�ا�و�رذع�ا�بےسانپ�ہامگنےت�‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ ْ ُ َ ْ َ َ َ َ َ َّ ْ ُ َ َ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َ َ‬
‫ات ل ْي ةٍل ِ‪،‬إذا َم َّر ِب� َي ٍة ِف ي َ�ا ت ْس ِب ٌيح َس َّب َح ‪َ ،‬و ِإذا َم َّر ِب ُس َٔو ٍال‬‫عن حذيفة‪ ،‬قال‪:‬صليت مع الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل ذ‬
‫ِ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ َ‬
‫َسال‪َ ،‬و ِإذا َم َّر ِب َت َع ُّو ٍذ ت َع َّوذ‬
‫رقا�تاکیہاند�ا�ز� کیداھجاہ�ں‬ ‫حذیہفنبامی�ن‪w‬ہکےتںیہ�ایکرمتہبںیمر�ا�تیکامن�زمںیرسو�لالہلﷺےکاستھڑھک�اہوگایتو�ٓا�پیک �‬
‫‪4‬‬
‫ستحیباکموقہعٓاتا�وہںیحیبست مرفاتےا�و�راہج�ںدعاکاموقہعٓاتا�وہا�ںدعاماگنےت�ا�و�رجاہ�ںالہلاعتلٰیکیانپ�ہامگنےناکموقہعٓاتا�وہا�ںانپ�ہامگنےت�۔‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َّ َ َ َ َ َٔ ٓ‬ ‫َ ْ َٔ َ ّ َ َ َ َّ َ ُ ُ َّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ل ْي ةًل فق َرا ِب� َي ٍة َح تَّ� ا ْص َب َح‪ َ ،‬ي ْ�ك ُع ِب َ�ا َو َي ْس ُج ُد ِب َ�ا‪{ِ :‬إن‬ ‫الل صل‬ ‫عن ا ِب ي� ذ ٍر‪ ،‬قال‪ :‬صل رسول ِ‬
‫ْ َ ْ ُٔ‬
‫الل‪َ ،‬ما ِزل َت تق َرا‬
‫َ َّ‬ ‫ُْ‬ ‫َ َ َٔ‬
‫ال ِك ي ُ�}‪ ، 5‬ف َّلا ا ْص َب َح‪ ،‬قل ُت‪ َ :‬ي� َر ُسول ِ‬ ‫ُت َع ِّذ بْ ُ� ْم َفإ نَّ ُ� ْم ِع َب ُاد َك َوإ ْن َت ْغ ِف ْر َ ُل ْم َفإ َّن َك َٔا ْن َت ْال َعز ي زُ� ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫ُٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫الَية َح َّت� ا ْص َب ْحت‪َ ،‬ت ْ�ك ُع ِب َ�ا َوت ْس ُجد ِب َ�ا قال ِ‪:‬إ ِ ن ي� َسالت َر ب ّ ي� الشفاعة ِل َّم ِ ت� فاعطا ِن ي َ�ا‪َ ،‬و ِ ي َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ ْٓ‬
‫ه ن� ِئ ةل ِإن ش َاء‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ه ِذ ِه‬
‫َ‬
‫َّ ُ َ ْ َ ُ شْ ُ َّ ً‬
‫لل ش ْيئا‬ ‫�ك ِب� ِ‬ ‫الل ِلن ل ي ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫�ابو�ذ�ر‪t‬کابای�نےہ�ایکرمتہبر�ا�تیکامن�زمںیرسو�لالہلﷺاسیٓایتوک�دہر�اتےرہے�‪ِ ،‬إن ت َع ِذ بْ ُ� ْم ف ِإ نَّ ُ� ْم ِع َب ُادك َو ِإن تغ ِف ْر‬
‫ّ‬ ‫ٓ‬
‫الق َر َاء ِة �‪۵�۰�۴�۶‬‬ ‫‪1‬حصیح ب خ�اری کتاب فضائل القران َ ب� ُب َم ِد ِ‬
‫ا�ةِ َ‬ ‫ف َ ت‬ ‫ْ‬ ‫ابوداودك َتاب ْ ُ‬
‫اب �‪،۲�۹�۲�۷‬مسندامحد�‪۲�۶�۵�۸�۵‬‬ ‫ات �‪ ، ۴�۰�۰�۱‬جامع ت�مذی کتاب القراء ت َ ب� ٌب ِ ي� ف ِ َ ِ‬
‫الكت ِ‬ ‫وف َوال ِق َر َاء ِ‬ ‫ال ُر ِ‬ ‫ِ‬ ‫نن‬
‫‪2‬س�‬
‫َ َٔ‬ ‫ٓ‬ ‫تَّ ْ ف ْ‬ ‫‪3‬س� ابوداودکتاب ت َ ُ ْ ْ‬
‫ال�ِت ِيل ِ ي� ال ِق َر َاء ِة �‪ ، ۱�۴�۶�۴‬جامع ت�مذی کتاب فضائل القران َ ب� ُب َما َج َاء ِف َيم ْن ق َرا‬ ‫اب‬ ‫الو� ب�ب اس ِتح َب ِ‬ ‫نن‬
‫َٔ‬ ‫ًَْ َ ُ‬
‫الق ْر ٓا ِن َم َ ُ‬
‫ال ِم َن اال ْج ِر�‪۲�۹�۱�۴‬‬ ‫حرفا ِمن‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ئ‬ ‫ن‬ ‫ْ َ َ ف ََ‬ ‫َ ُ َ َ ْ ُ َ نَ َ َ ْ َ َ ُ ْ ْ َ َ ْ‬
‫اب تط ِو ِيل ال ِقراء ِة ِ ي� صل ِة اللي ِل�‪،۱�۸�۱�۴‬س� نسا� ِكتاب ِقي ِام‬
‫َ‬ ‫ن‬ ‫ْ‬ ‫صها ب�ب اس ِتحب ِ‬ ‫‪ 4‬حصیح مسمل ِكتاب صل ِة الس ِاف ِر ي� وق ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫الس ْج َدت ْ ي ن� ِ ف� َصل ِة ْ‬ ‫ُ‬
‫اللوس َب ْ ي نَ� َّ‬ ‫ْ‬
‫َ ُّ ُ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ َ َ ُّ نَّ َ َ ُ َ ْ َ ْ َ َ ُّ‬
‫الر ُكوع‪َ ،‬وال ِق َي ِام َب ْع َد ُّ‬
‫اللي ِل�‪،۱�۶�۶�۵‬‬ ‫ِ ي‬ ‫الرك ِوع‪ ،‬والسج ِود و ج ِ‬ ‫اللي ِل وتطو ِع ال� ِار ب�ب تس ِويةِ ال ِقي ِام و ِ‬
‫مسند امحد�‪۲�۳�۳�۶�۷‬‬
‫‪ 5‬املائدة‪۱�۱�۸� :‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ ُل ْم َفإ َّن َك َٔا ْن َت ْال َعز ي زُ� ْ َ‬
‫ال ِك ي ُ� ؔؔ’’�اگر�ٓا�پ اہنںی زس�ا دیںوت�و�ہٓا�پ ےک دنب�ےںیہ ا� �و گر�ارماع�فرک�دیںوت�ٓا�پ اغلب ا�و�ر�د�انا ںیہ�۔‘‘‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ےہ؟�رسو�لالہلﷺےنرفمایامںی‬
‫مںیےنرع�ضایک�ا�ےالہلےک�رسو�لﷺٓا�پحبصکتایکیہٓایتوکدہر�اتےرہےا�سیکایک�وجہ �‬
‫�اپےنر�بےس�اپینامتےکےئلافشعتیکد�رخو�استرکتا�رہا�ا�و�ر�ا�سےنےھجماطعفرما�د�یےہ جوشصخالہلےکاستھرش�کںیہنرک�ے‬
‫‪1‬‬
‫گا�و�ہاسےشخبد�ےاگ�۔‬

‫اَّنِا ْيِقْلُنَس َكْيَلَع اًلْوَق اًلْيِقَث‪َّ۰۰۵‬نِا َةَئِشاَن ِلْيَّلا َيِه ُّدَشَا ًاْطَو َّو ُمَوْقَا‬
‫قیًانی ہمھجت رپ تہب اھب�ر�ی اب�ترقنعیب ان�ز�لرکیں ےگ�‪ ،‬یبکش ر�ا�تاک اھٹان د�ل یعمج ےک ےیل اتناہئی انمسب ےہ‬

‫اًلْيِقؕ‪َّ۰۰۶‬نِا َكَل يِف ِراَهَّنلا اًحْبَس اًلْيِوَطؕ‪َ۰۰۷‬و ِرُكْذا َمْسا َكِّبَر َو ْلَّتَبَت‬
‫باللک د�رسترک�دیےن و�الا ےہ �‪ ،‬قیًانی جتےھ د�ن ںیم تہبلغش رہات ےہ �‪،‬تو اپےن ر�ب ےک ان�م اک ذکرایکرک�‪،‬‬

‫ِهْيَلِا اًلْيِتْبَتؕ‪ُّ ۰۰۸‬بَر ِقِرْشَمْلا َو ِبِرْغَمْلا ۤاَل َهٰلِا اَّلِا َوُه ُهْذِخَّتاَف‬
‫�ا�و�ر امت�م الخئق ےسٹکرک ا�س یک رط�ف وتمجہ وہجا� م‪،‬رش�ق و رغم�ب اک رپ�و�ر�دگا�ر! جس ےک وس�اوکئی وبعم�د ںیہن وت اسیوک‬
‫ُ‬
‫اًلْيِكَو‪َ۰۰۹‬وْرِبْصاىٰلَعاَميَ ُق ْول ْو َ َن ْمُهْرُجْهااًرْجَهاًلْيِمَج‪�(۰۰۱۰‬الزممل�‪۵‬تا�‪) ۱�۰‬‬
‫�اپاناک�رسا�زانبےل�ا�و�روجھچکو�ہںیہکوتاتہسر�ہ�‪� ،‬ا�و�ر ضودع�ا�ر�یےکاستھا�نےسالگگلھتر�ہ�۔‬
‫وکزیرکرنےےکےئلا�و� �رزبا�نوک�د�رست‬
‫�ا�ےیبنﷺ! �ر�ا�تاکقای�مسفناناسنیےکےئلابعلول�مرگ�ا�ںوہتاہےرگم�ر�ا�توکسوکر�اھٹاننسف �‬
‫کرنےےکےئلاسکریہےا�سےکالزت�ا�مرکنےےسٓا�دمیںیمڑب�یتمہ طواقتا�و�رثابتدقمیدیپ�اہوتیےہا�و�ر�و�ہالہلیکر�ا�ہںیمزیا�د�ہ‬
‫ےتکس‪�،‬ا�سےئلمہٓا�پرپیہوبجھا�سےئلڈ�ا�لرہےںیہہکا�ب‬
‫داصلںیہنوہ �‬
‫اتکسہے‪،‬بجہکد�نےکا� قوا�تںیمہیاقمص ح‬
‫�‬ ‫ضموبطیےسلچ‬
‫�ٓا�پرپ�ایکاک�رظعمیاکبوجھڈ�ا�لدیاگایہےجسےکاقتضےھچکا�و�رہںی ینعیرق�ٓا�ندیجمجس ےکاحاک�موفر�ائضرپعلمرکنا�‪�،‬ا�سیکدح�و�دکی‬
‫وکرکسا�ر�ی دنایکے اقمبےل ںیمڑھک�اہونا�‪�،‬ا�س ےکاطمبق اقعئد و�افاک�ر �‪،‬‬
‫رک�داھنا�‪�،‬ا�سیکغیلبت و�دعو�ت یل‬
‫پابدن�ی �‪�،‬ا�سیک امیلعت�تاکنومنہ نب ک‬
‫�اخال�قا�و�رتذہیب تودم�نےکوپ�ر�ےاظن�مںیماقنال�بربپاکرنا�ایکاھب�ر�یا�و�رجا�ںلسگلمعےہ�‪،‬جسےسڑب�ھرککیساھب�ر�یاک�ماکتوص�رہنںی‬
‫کایجاکسات�‪،‬قر�ٓا�نسجاکوصفہیوہ�ا�ساب�تاکسمقحتےہہکا�سےکےئلایت�ر�ییکاجئےا�و�رحتلموبر�د�اشتیکہیاطقتںیہمتر�ا�تیکامن�زہی‬
‫ہمایکرکسیتےہ�۔بضعےنلقث�(باھ�ر�ینپ�)سےو�ہوبجھرم�ا�دلایہے نوجز�و�لوحیےکوقترسو�لالہلﷺپرپ تڑاتاھجسےستخسرس�د�یںیم‬
‫بیھٓا�پےنیسپےسرش�ابو�رہوجاتےےھت�‪،‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َََُ‬
‫� ِذي‪ ،‬فثقل ْت َع َّيل َح تَّ� ِخف ُت‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل‪َ ،‬و فَ ِ خ‬
‫� ُذ ُه َع َل فَ ِ خ‬ ‫ول َص َّل ُ‬ ‫َٔ َّ َ ْ َ ْ نَ ثَ َٔ ْ َ َ ُ َ َٔ نْ زَ َ ُ َ‬
‫الهل َعل َر ُس ِ ِ‬ ‫ان ز يد ب� � ِب ٍت اخ ب�ه‪:‬فا�ل‬

‫اال�ان�‪۱�۸�۸�۰‬‬
‫‪1‬مسندامحد�‪،۲�۱�۳�۲�۸‬شعب ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ُ‬ ‫َٔا ْن تَ ُ� َّض فَ ِ خ‬
‫س َي َع ْن ُه‬
‫� ِذي‪ ،‬ث َّ� ُ ِّ‬
‫�زید‪t‬بناثبتےسرم�و�یےہ�ایکرمتہبرسو�لالہلﷺپر�وحیا�ساحلتںیمان�ز�لوہئیہکٓا�پاپان�ز�انومری�ےز�انوپر�رکےھوہئے‬
‫‪1‬‬
‫یبےھٹےھت�‪،‬مری�ےز�انوپر�ا�سوقتایاسبوجھڑپ�اکہولعم�م توہاتاھکہریم�یر�ا�نا�بوٹ�ٹاجئےیگ�۔‬
‫َ َ‬ ‫َّ‬ ‫ال� ِد‪َ ،‬ف َي ْف ِ ُ‬
‫ص َع ْن ُه َو ِإن َج ِب َين ُه ل َي َتف َّص ُد‬
‫َ َ ْ َ َ ُ َ ض َ َّ ُ َ نْ َ َ َ َ ْ َ َٔ ْ ُ ُ َ نْ ز ُ َ َ ْ َ ْ ُ ف َ ْ َّ‬
‫الش ِد ِيد َب ْ‬
‫� الل ع�ا‪ :‬ولقد رايته ي ِ�ل علي ِه الو ي‬
‫ح ِ ي� اليو ِم‬ ‫قالت عا ِئشة ر ِ ي‬
‫ً‬
‫َع َرقا‬
‫�ا�مالومنمنیاعئہش‪r‬صدیہقےسرم�و�یےہمںیےنتخسڑک�اکےیکرس�د�یںیمرسو�لالہلﷺوک�دکیاھہےہکٓا�پﷺرپوحیان�ز�ل‬
‫ہوئیا�و�رجبا�ساکلسہلسومقو�فوہ�اوتٓا�پیکاشیپنیےنیسپےسرش�ابو�رتیھ�۔‬
‫‪2‬‬

‫اح َل ِت ِه‪َ ،‬ف َت�ضْ ُب ِب ِج� َر ِن َ‬

‫ا�ا‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل َو ُه َو َعل َر ِ‬ ‫الل صل‬ ‫ول ِ‬ ‫َع ْن َعا ِئ َش َة‪َٔ ،‬ا نَّ َ�ا َق َال ْت‪:‬إ ْن َك َن َل ُي َ َ ُ‬
‫وح ِإل َرس ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬
‫�ا�مالومنمنیاعئہشدصیہق‪ r‬سےایکا�و�رر�و�ایتںیمےہجبیھبکٓا�پرپ�ا�ساحلتںیموحیان�ز�لوہتیہکٓا�پا�وٹنینرپسو�ا�رہو�ں‬
‫تو�ا�وٹنیناپانیسہنزمنی ٹرپاک�دییتیھت�۔‬
‫‪3‬‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬

‫وح ِإل ْي ِه َو ُه َو َعل نَ�ق ِت ِه‪َ ،‬و َض َع ْت ِج َر نَ َ‬ ‫ُٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل كن ِإذا ا ِ يَ‬ ‫َّ‬
‫الن َّ� َصل ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َٔ‬ ‫َ ْ َ ْ ن ُ ْ َ َ َ ْ َٔ‬
‫ا�ا‪،‬‬ ‫عن ِهش ِام ب ِ� عروة‪ ،‬عن ا ِب ِيه‪ ،‬ان ِب ي‬
‫سى َع ْن ُه‬ ‫فَ َ�ا َت ْس َت ِط ُيع َٔا ْن تَ َ� َّر َك َح تَّ� ُي َ ّ‬
‫رعو�ہاپےنو�الدسےر�و�ایترکتےںیہجبیھبکٓا�پرپ�ا�ساحلتںیموحی �انز�لوہتیہکٓا�پا�وٹنینرپسو�ا�رہو�ںوت�ا�وٹنینا�س‬
‫�ا�و�رہاش�منب �‬
‫‪4‬‬
‫�وقتکترحکتہنرککسیتیھتہنرگ�د�نا�ونیچوہتیبجکتزن�و�لوحیاکلسہلسمتخہنوہجاتا�۔‬
‫�د�نےکوقتدعو�تدینوبتغیلا�و�ر�دیون�یوماعشیاک�ماک�جیکوجہٓا�پوکتہبرصم� فوای�ترہیتںیہسجیکوجہےسٓا�پد�لیعمجےسالہلابت�ر�ک‬
‫�وتاعلٰی ککا�ذرہنںیرککسےت�‪،‬بجہکر�ا�تیکاخموشی�‪،‬سوک�نا�و�ر �رفاغتیکوجہےسالت�و�ترق�ٓا�ندیجم�زیا�د�ہو�اضحا�و�روضح�ربلقےکےئلزیا�د�ہ‬
‫موثرہوتاہے�‪،‬جسےسامن�ز�یا�سےسزیا�د�ہوفحم�ظ توہا�ا�و�ر�ا�سیکاثرافریینوکحموس�سرکتاےہ�اسےئلا�سلکشماک�میکایت�ر�یےکےئلد�ن‬
‫کوامو�ر�دنایکیا�د�ایئیگےکاستھا�و�رر�ا�توکبسےسٹکرکجاہنو�ںےکاخلقومدبر�ر�بسجابلاودنلبیتسہےکوس�اکوئیوبعم�دںیہنوتمجہ‬
‫ہوجائںی�‪�،‬ا�و�ر�و�ہا�ساب�تاکسمقحتےہہکا�سوکحمتبوعتمیظا�و�ر�اجال�ل تورکیمےسصتخمایکجائے�‪�،‬ا�سیکابع�د�تےکےئلوسکیا�و�رہہمنتوہکر‬
‫خوش�عوضخ�عےکاستھحیبستوحتدیما�و�رریبکت�وہتلیلرکتےرہںی�‪�،‬ا�و�رجسرط�حٓا�پالہلوحد�ہالشریکیکابع�د�ترکتےںیہاسیرط�حاسییہ‬
‫َ ُ َ‬ ‫َ‬
‫امل ْٔو ِم ِن ي نَ��‪۴�۵�۹�۲‬‬
‫ون ِم َن ُ‬ ‫التفس�سورۃ النساء َ ب� ُب ال َي ْس َت ِوي الق ِاعد‬ ‫ی‬ ‫‪1‬حصیح ب خ�اری کتاب‬
‫َّ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫الو ْ َ ُ‬ ‫َْ َ َ َ َْ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل؟�‪ ،۲‬حصیح مسمل کتاب الفضائل‬ ‫ول الهلِ صل‬ ‫ح ِإل َرس ِ‬ ‫‪2‬حصیح ب�اری کتاب بدئ الویح كيف كن بدء ِي‬
‫خ‬
‫َ َ َ َ ُ‬
‫ح�‪،۶�۰�۵�۸‬جامع ت�مذی ابواب املناقب َ ب� ُب َما َج َاء ك ْيف كن َ نيْ زِ�ل‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل ِ ف ي� ْال َب ْ� ِد َو ِح ي نَ� َ ي ْٔ� ِت ِيه ْال َو ْ يُ‬
‫الن ّ� َص َّل ُ‬ ‫َ ُ َ َ َّ‬
‫ب�ب عر ِق ِب ِي‬
‫ف ُْ ٓ‬ ‫‪،۳‬س� ئ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل�‪ �۶�۳�۴‬ن ن‬ ‫الن ّ� َص َّل ُ‬ ‫الو ْ ُ َ َ َّ‬
‫نسا� کتاب االفتتاع ب�ب َج ِام ُع َما َج َاء ِ ي� الق ْرا ِن�‪۹�۳�۵‬‬ ‫ح عل ِب ِي‬ ‫ي‬
‫َ‬
‫‪3‬مسند امحد�‪۲�۴�۸�۶�۸‬‬
‫ط�ی�‪۶�۸�۱‬؍�‪۲�۳‬‬
‫‪4‬تفس� ب‬
‫ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫سہرںی�۔‬
‫کو�اپےنامت�مامو�رکیرتبریکرنےو�الاا�و�راحمفظ کانبر�اسیرپوتکلا�و�ررھب�و ھک‬

‫َو ْيِنْرَذ َو َنْيِبِّذَكُمْلا۠ يِلوُا ِةَمْعَّنلا َو ْمُهْلِّهَم اًلْيِلَق‪َّ ۰۰۱۱‬نِا اَنْيَدَلٓ‬

‫�ا�و�ر ےھجم ا�و�ر ا�نالٹھجنے و�الےٓاسو�د�ہ اح�ل ولگو�ںوک وھچ�ڑ د�ے ا�و�ر اہنںی ذ�ر�ا یس تلہم د�ے�‪ ،‬قیًانی ہام�ر�ے اہ�ں‬
‫َ‬
‫اًلاَكْنَا ّو َ ِجـ ْ ًـي َّواًماَعَط اَذ ٍةَّصُغ َّو اًباَذَع اًمْيِلَاۗ‪َ۰۰۱۳‬مْوَي ُفُجْرَت ُضْرَاْلا‬
‫ستخ ڑیبیا�ں ںیہ ا�و�ریتگلس وہئی منہج ےہ�ا�و�رقلح ںیم اکٹےن و�الااھکنا ےہ ا�و�ر د�ر�د دیےن و�الا ذع�ا�ب ےہ�‪ ،‬جس د�ن زمنی �ا�و�ر‬

‫َوِتَناَكُلاَبِجْلااًبْيِثَكاًلْيِهَّم‪�(۰۰۱۴‬الزممل�‪۱�۱‬تا�‪)۱�۴‬‬
‫پاہ�ڑترھرھت�ائںیےگا�و�راہپ�ڑلثمرھببرھ�یریتےکولیٹ�ںےکوہجائںیےگ�۔‬
‫کہاریہاخملتفوساتنےرپ�ٓاما�د�ہٓاسو�د�ہاح�لول�گنج‬
‫کپرھاف�ر�ومرشکو�ںیکوش�ر�وغوغاپر�رسو�لالہلﷺکوصربکینیقلترککے مرفایاگای گ‬
‫کوہمےناپےنز�ر�قیک �رفاغیاطعکیا�و�راپےنلضفوکر�مےسون�ا�ز�ارسکیشرکتےںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ْ َّ ٰ ُ ْ َ ْ‬ ‫َ َّ ٓ َّ ْ ْ َ َ َ ٰ ٓ‬
‫‪1‬‬
‫استغ ٰ ۭ‬
‫ن ‪۷‬۝‬ ‫غ ‪۶‬۝ ان راه‬‫ان ل َي ْط ۙ‬ ‫ك اِن ِ‬
‫النس‬
‫ترجہم�‪ :‬گہرزہنںی�‪�،‬اناس�نرسکیشرکتاہےا�سانبپرکہو�ہاپےنٓا�پوکبےاین�ز�دکیاتھہے�۔‬
‫�ا�ناقحئقوک�دکیےنھا�و�رجمسےنھےکاب�وجو�دبیھتقیقحدنسپ�انہر�ویہاتخای�رنہرکیںوتٓا�پمغ�‪،‬غےص�ا�و�رنھجالھجہٹےکاجبئےرشیافنہوط�ررپا�ن‬
‫وھڑ�دیںہم‬
‫وہیب�دوی�ںوکنرظ�اند�ا ک�زر�دیںا�و�را�نیکدبمتزییو�ںرپکھچےہکریغبا�نوکا�نےکاح�ل چرپ �‬
‫گلوو�ںےسےبقلعتوہجائںی�‪�،‬ا�نیک گ‬
‫ےگ�‪،‬ا�سزندگیںیمہیھچکافئد�ےاحصلرکلںیرگماناج�ماک�ر�انوہ�ںےنٹلپرکامہ�ر�یرط�فیہٓاناہےاہج�ںمہ‬
‫خو�دہیا�نےسٹمنںیل �‬
‫�اہنںیوھچ�ڑہنںیدیںےگہکلبمہاہنںیا�نےکرج�ائمےکہلصںیماھب�ر�یڑیبیا�ںانہپکرکہ( یہمنہجےکڑگھےےس) �اٹھہنںیکس�ا�و گ�رر�د�ن‬
‫مںیوط�قڈ�ا�لرکڑھبکیتوہئیہنےنھجبو�الیا�و�رنہمکوہنےو�الیمنہجیکٓا�گںیمڈ�ا�لدیںےگ�‪،‬جو�اتناہئید�ر�دنا�کا�و�رکتفیلد�ہذع�ا�بیک‬
‫بدمزگی‪�،‬ذ�ائےقیکرک�اہتا�و�ربےاتناہگدن�یدببوکیانبپر�ا�نےکقلحںیماٹکرک�رہے‬
‫�‬ ‫لتیخ‪،‬‬
‫جہگےہ�‪،‬جسںیمہیاییسوخ�ر�ا�کاھکئںیےگوج �‬
‫لاتہو�ادن�ہاپنیدیںےگوج�ا�نیکانڑتیو�ںوکالگ�د�ےاگ�ا�و�را�سرط�ح‬
‫جائےیگ�‪،‬جےسہیہنوتنلگںیکسےگا�و�رنہاگلںیکسےگ�‪�،‬ا�و�ریپےنوکوھک گ‬
‫کےا�و�راملان�کذع�ا�بدیںےگ�‪،‬ہجمنیکوخ�ر�ا�کا�و�رمرش�و�بےکاب�ر�ےںیمےسیجدعتم�دماقما�ترپفرمایا‬
‫َ ۗ‬ ‫َ‬ ‫ۗ‬
‫َ ُ ُ ْ َ ً َ ْ ً َ َّ َ ْ َ َ ُ ْ ‪2‬‬
‫َّ‬ ‫َ ُ َ ٌ‬
‫حي فقطع امعاءه‬ ‫۔۔۔ك َم ْن ه َو خالِد ِف النا ِر وسقوا ماء ِ‬
‫ترجہم‪( :‬کایو�ہصخشسجےکہصحںیمہیتنجٓانےو�الیےہ) �ا�نولگو�ںیکرط�حوہکساتےہوجمنہجںیمہشیمہرہںیےگا�و�رںیہنجایاسرگ�م‬
‫پانیالپیااجئےاگوجا�نیکٓاتنںیاک�ٹد�ےاگ�؟�۔‬

‫‪ 1‬العلق�‪۶�،۷‬‬
‫‪ 2‬حممد�‪۱�۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َ ُٔ ْ َ ْ َ ْ ُ ُ ْ َ َ ٰ‬ ‫ُ‬
‫م َز ّق ْ‬
‫شر ِّ ْ‬‫م ََ‬ ‫ُ َّ َّ ُ ْ َ ّ ُ َ َّ ۗ ّ ُ ْ َ ْ ُ َ ّ ُ ْ َ َ ٰ ُ‬
‫ك ْو َن ِ ْ‬
‫ش ُ ْب َن‬
‫ِ‬ ‫ف‬ ‫‪۵۳‬۝‬ ‫ۚ‬ ‫ن‬ ‫و‬‫ط‬‫ب‬ ‫ال‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ـو‬‫ـ‬ ‫ـ‬‫ل‬‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ف‬ ‫‪۵۲‬۝‬ ‫ۙ‬
‫م‬ ‫ٍ‬ ‫و‬ ‫ٍ‬ ‫ن ‪۵۱‬۝ ل ِ‬ ‫ثم اِنك ايا الضالون المك ِذب ۙ‬
‫ٰ ُُ ُ ْ َْ َ ّ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫م ‪۵۴‬۝ َف ٰش ُ ْب َن ُ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫‪1‬‬
‫يۭ ‪۵۶‬۝‬
‫الد ِ‬ ‫م ‪۵۵‬۝ ھذا نلهم يم ِ‬ ‫ش َب ال ِه ْي ِ ۭ‬ ‫ِ‬ ‫َعل ْي ِه ِم َنالَ ِم ْي ِ ۚ‬
‫ترجہم�‪:‬پرھا�ےرمگ�اہوا�و�رالٹھجنےو�الو�ں!تمزقو�مےکد�رختیکذغ�ااھکنےو�الےوہ�‪�،‬اسیےسمتٹیپرھب�وےگ�ا�و�را�وپرےسوھکلاتوہ�ااپنی‬
‫تونسےگلوہئےا�ونٹیکرط�حویپےگ�‪،‬یہےہ�(�ا�نابئںیو�الو�ںیک) ضایفتاکاسما�نر� �وزجز�اںیم�۔‬
‫ٌ‬ ‫َ‬
‫َّ َ َ َ َ ْ ُ ُ ْ ٓ َ‬ ‫َّ َ َ ْ ٰ َ ْ َ ً ّ ٰ ّ‬ ‫َ ٰ َ َ ْ ّ ُ ُ ً َ ْ َ َ ُ َّ ّ ُ‬
‫ف ا ْص ِل‬ ‫ي ‪۶۳‬۝ اِنا شــرة ترج ِ‬ ‫لظ ِل ِم ْ َ‬ ‫الزق ْو ِم ‪۶۲‬۝ اِن جعلنا ِفتنة ِل‬ ‫ي نل ام ش َرة‬ ‫اذلِك خ ٌ‬
‫َ َّ ُ ْ َ ٰ ُ ْ َ ْ َ َ َ ٔ ُ ْ َ ْ َ ْ ُ ُ ْ َ ُ َ َ َ‬ ‫َّ ٰ ْ‬ ‫َ ْ ُ َ َ َ َّ ٗ ُ ْ ُ‬ ‫ْ‬
‫ن ‪۶۶‬۝ ث ّم ا ِّن ل ُه ْم‬
‫ي ‪۶۵‬۝ ف ِانم ل ِكون ِمنا فا ِل ـ ـون ِمنا البطو ۭ‬ ‫م ‪۶۴‬۝ طلعها كنه ر ُءوس الشي ِط ِ‬ ‫الَ ِح ْي ِ ۙ‬
‫َّ ُ ْ َ ْ َ ْ ٰ َ ۗ َ ُ ْ َ ۗ ّ ْ َ َ ُ ْ َ ٰ ٓ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫ُ َ َ‬ ‫َعلَ ْيَا َل َش ْو ًب ِّ ْ َ‬
‫ع‬ ‫ِي ‪۶۹‬۝ فهم‬‫م ‪۶۷‬۝ ث ّم ا ِّن َم ْر ِج َع ُه ْم ۟لاِل الَ ِح ْي ِم ‪۶۸‬۝ اِنم الفوا ابءه ضال ۙ‬ ‫ح ْي ٍ ۚ‬‫م ِ‬
‫ٰ ٰ ْ ُ ْ َ ُ ْ َ َ َ َ ْ َ َّ َ ْ َ ُ ْ َ ْ َ ُ ْ َ َّ ْ َ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ ْ ّ ُ ْ ْ َ َ ْ ُ َ َ َ‬
‫ي ‪۷۲‬۝ فانظ ْر ك ْيف ك َن‬ ‫يم من ِذ ِر‬‫ِي ‪۷۱‬۝ ولقد ارسلنا ِف ِ‬ ‫ث ِه يرعون ‪۷۰‬۝ ولقد ضل قبلهم اكث الول ۙ‬ ‫ا ِ‬
‫َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫‪2‬‬
‫َعا ِق َبة ال ُم ْنذ ِر َ ۙ‬
‫ي ‪۷۳‬۝‬
‫ت؟ہمےنا�سد�رختوکاظلوم�ںےکےیلہنتفانبدیاےہ�‪�،‬و�ہایکد�رختےہوجمنہجیکہتےس‬
‫ترجہم‪ :‬بولو�‪،‬یہایضفتاچیھےہایزقو�ماکد� خر �‬
‫کناتلےہ�ا�سےکوگشفےایےسںیہےسیجاطیشنو�ںےکرس�‪،‬ہجمنےکول�گاسےاھکئںیےگا�و�را�سےسٹیپرھبیںےگ�‪،‬پرھا�سرپےنیپےک‬
‫لےیوھکلاتوہ�ااپنیےلماگ�ا�و�را�سےکدعبا�نیکو�اپیساسیٓاتشد� �وز�خیکرط�فوہگی�‪،‬یہو�ہول�گںیہوہنج�ںےناپےناب�پد�ا�د�اوکرمگ�ا�ہاپیا�ا�و�ر‬
‫ےلچ‪،‬حالانہکا�نےسےلہپتہبےسول�گرمگ�ا�ہوہےکچےھتا�و�را�نںیممہےنہیبنترکنےو�الےرسو�لےجیھبےھت�۔‬ ‫�انیہےکشقندق�مرپد�و�ڑ �‬
‫ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ َْ‬ ‫َّ َ َ َ َّ ّ ُ‬
‫‪3‬‬
‫ن ‪۴۵‬۝ كغ ِل الَ ِم ْي ِم ‪۴۶‬۝‬ ‫ل‪۰‬۝ يَ ْغ ِ ْ‬
‫ل ِف ال ُب ُط ْو ِ ۙ‬ ‫م ‪۴۴‬۝ تكل ُم ْه ِۛۚ‬
‫ام الث ِْي ِۛۖۚ‬ ‫م ‪۴۳‬۝ طع‬‫الزق ْو ِ ۙ‬ ‫اِن ش َرت‬
‫� ٹ‬
‫ترجہم�‪�:‬زقو�ماکد�رختانگہاگ�ر�و�ںاکاھکجاوہگالیتیک �چھل�اسیج�‪،‬پٹیںیم�و�ہا�سرط�حوج�شاھکئےاگیجےسوھکلاتہو�اپانیوج�شاھکتاہے۔‬
‫ك ٗ ٓه ا َِّل ْالَاط ـ ُٔ‬
‫َّ َ ْ ُ ُ‬ ‫م غ ْسل ْ‬ ‫َّ َ َ َ ٌ َّ‬ ‫ََْ َُ ْ َ ٰ َ َ‬
‫‪4‬‬
‫‪۳۷‬۝‬ ‫ۧ‬ ‫َ‬
‫ن‬ ‫و‬‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫ۙ‬
‫ي‬
‫ٍ ‪۳۶‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِل‬ ‫م ‪۳۵‬۝ ول طعام ا‬ ‫فلي َس له ال َي ْوم ه ُهنا ِ‬
‫ح ْي ٌ ۙ‬
‫ترجہم�‪:‬لذہ�آا�جہناہی�ںا�ساکوکئیای�رمغوخ�ا�رےہا�و�رہن خزوم�ںےک ھدو�و�نےکوس�اا�سےکےیلوکئیاھکنا�‪،‬جےساطخکا�ر�و�ںےکوس�اوکئیںیہن‬
‫کاھتا�۔‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬
‫م َع ْي ان َي ٍ ۭة ل ْي َس ل ُه ْم َط َع ٌ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬
‫ُو ُج ْو ٌه ّ ْي َمىذ َخ َ‬
‫ام‬ ‫اشع ۙة ‪۲‬۝ عا ِملة ن ِص َب ۙة ‪۳‬۝ ت ْص ٰل ن ًرا َحا ِم َي ۙة ‪۴‬۝ ت ْسق ِ ْ ٍ ِ ‪۵‬۝‬ ‫ِٕ ٍ ِ‬
‫ۭ‬ ‫ع‬ ‫ٍ‬ ‫ْ‬
‫و‬ ‫ُ‬
‫ج‬ ‫ْ‬
‫م‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬
‫ن‬ ‫غ‬
‫ْ‬ ‫م َض ْيعٍ ۙ َّل ي ْسم ُن َول يُ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِل‬
‫َّ‬
‫ا‬
‫‪5‬‬
‫‪۷‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ‪۶‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬کھچرہچ�ےا�سر�و�زوخ�فز�د�ہوہ�ںےگ�‪،‬ستختقشمرکرہےوہ�ںےگ�‪،‬ھتےکاجتےوہ�ںےگ�‪،‬شدیدٓا�گںیمسلھجرہےوہ�ں‬

‫‪ 1‬الواقعۃ�‪ �۱‬ت‪۵�۶��۵‬‬
‫‪ 2‬الصافات�‪ �۲‬ت‪�۷ �۳ �۶‬‬
‫‪ 3‬الدخان�‪ �۳‬ت‪۴�۶��۴‬‬
‫‪ 4‬احلاقۃ�‪ �۵‬ت‪۳�۷��۳‬‬
‫‪ 5‬الغاشیۃ� ت‪۷��۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫گے�‪،‬کوھلےتوہئےےمشچاکاپنیاہنںیےنیپوکدیااجئےاگ�‪،‬خا�ر�د�ا�روسکیھاھگ�سےکوس�اوکئیاھکناا�نےکےیلہنوہگاجوہنومٹارک�ےہنوھب�ک‬
‫ماٹئے�۔‬
‫َْ ُ ُ ُ َ‬ ‫ْ ُ ٰ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ٰ ّ ْ َ َ َ َّ ٰ‬
‫ح ْي ٌم‬ ‫ب ‪۵۵‬۝ َج َه ّن َ ۚ‬
‫م‪۰‬۝ ي ْصل ْونَاۚ‪۰‬۝ ف ِبئ َس ال ِم َهاد ‪۵۶‬۝ ھذاۙ‪۰‬۝ فل َيذ ْوق ْوه ِ‬ ‫ـش َما ٍ ۙ‬ ‫واِن لِلط ِغي ل‬
‫َّ ٰ َ ُ ِ ْ َ ْ َ ْ ٌ‬ ‫َ ََ ٌ‬
‫‪1‬‬
‫كهٖ ٓ از َو ۭ‬
‫اج ‪۵۸‬۝‬ ‫اق ‪۵۷‬۝ واخر م ش ِ‬ ‫ّوغ ّس ۙ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�ررسکوش�ںےکےیلدبتریناکھٹناےہمنہجسجںیمو�ہےسلھجاجئںیےگبتہیہرب�یایق�ماگ�ہ�‪،‬یہےہا�نےکےیل�‪،‬پسو�ہزم�اںیھکچ‬
‫کوھلےتوہئےاپنیا�و�رپیپوہلا�و�را�سمسقیکد� سور�یویخلت�ںاک�۔‬
‫ي َن ًرا َا َح َ‬ ‫ٰ‬
‫َ ُ ْ َ ُّ ِ ْ َّ ّ ُ ْ ‪۰‬۝ َ َ ْ َ ۗ َ َ ْ ُ ْٔ ِ ْ َّ َ ْ َ ۗ َ َ ْ َ ُ ْ َّ َ ْ َ ْ َ ّ‬
‫ِلظ ِل ِم ْ َ‬ ‫ٓ‬ ‫ْ‬
‫اط ِ ِب ْم‬ ‫وق ِل الق م ر ِبكۣ فن شاء فليوم وم شاء فليكف ۙر‪ ۰‬اِن اعتدن ل‬
‫ۗ‬ ‫اثا ِبَاۗ ٍء َك ْل ُم ْهل ي َ ْشوي ْال ُو ُج ْو َ ۭه‪۰‬۝ ِب ْئ َس َّ َ‬
‫سا ِد ُق َهاۭ‪۰‬۝ َوا ِْن يَّ ْس َت ِغ ْي ُث ْوا يُ َغ ُ ْ‬
‫ۙ‪۰‬۝‬

‫ُ ‪۰‬۝ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ ً ‪2‬‬
‫۝‬

‫اب وساءت مرتفقا‬ ‫الش ۭ‬ ‫ُ َ‬

‫ِ ِ‬
‫ترجہم�‪:‬صا�فہہکد�وہکہیقحےہاہمت�ر�ےر�بیکرط�فےس ��‪،‬ا�بسجاکیجاچہےام�نےلا�و�رسجاکیجاچہےاناک�ررکد�ے�‪،‬ہمےن(�اناک�ر‬
‫کرنےو�الے) ظالوم�ںےکےیلایکٓا�گایت�ررکرکیھےہسجیکںیٹپلاہنںیریھگ�ےںیمےلیکچںیہوہا�ںاگرو�ہاپنیامگنںیےگوت‬
‫زیچو�رتہبرب�یٓا�ر�ا�ماگ�ہ�!�۔‬ ‫اگ�‪،‬دترینےنیپیک ا�‬ ‫�ایےساپنیےسا�نیکوت�اضعیکاجئےیگوجلیتیکٹھچلتاسیجوہگاا�و�را�ناکہنموھب�نڈ�الے ب‬
‫ُ‬
‫اب ‪۲۳‬۝ َل يَذ ْو ُق ْو َن ِف ْيَا َ ْب ًدا َّو َل َ َ‬ ‫ّ َّ ْ َ َ ٰ ً ّٰ ْ َ ٓ َ َ‬ ‫ً‬ ‫ا َِّن َج َه َّن َم َكنَ ْ‬
‫ش ًۙ‬
‫اب ‪۲۴‬۝‬ ‫ي ِف ْيَا ا ْحق ً ۚ‬ ‫ت ِم ْر َصاداۙ۠ ‪۲۱‬۝ ِللطا ِغي ما ۙب ‪۲۲‬۝ ل ِب ِث‬
‫َۗ َ ً‬ ‫َّ َ َ َ َ ً‬
‫‪3‬‬
‫ح ْ ًي ّوغ ّساقاۙ ‪۲۵‬۝ َجزا ًء ِّوفاقاۭ ‪۲۶‬۝‬ ‫اِل ِ‬
‫ےہ‪ ،‬کسروش�ںاکاکھٹناسجںیمو�ہدمتو�ںڑپ�ےرہںیےگ�‪�،‬ا�سےکاند�ریسکڈنھٹ�کا�و�رےنیپےکاقبلیسک‬
‫ترجہم�‪�:‬د�رقحتقیمنہجایکاھگ�ت �‬
‫چزیاکزم�ہو�ہہنںیھکچےگ�‪،‬کھچےلماگوتسبرگ�ماپنیا�و�ر خزوم�ںاک ھدو�و�ن�‪�(،‬ا�نےکرکتوتو�ں) کارھبوپ�ردبلہ�۔‬
‫�ا�و�رہجمناکیہذع�ا�بمہاہنںیا�سد�ندیںےگسجد�نزمنیا�و�رلبدن�وبالا�‪�،‬رنگربنگےکاہپ� شڑدی �د لززلہےسہتوبالاہوجائںیےگ�ا�و� �رزمنی‬
‫رکٹ�اربرھبرھ�یریتےکولیٹ�ںیکرط�حےبتیثیحوہاجئںی‬
‫پرضموبطیےسےمجوہئےڑب�ےڑب�ےرپتبیہ�‪،‬ٹوھ�سوستخاہپ� �ڑٓاپسںیم ک‬
‫گے�‪�،‬زمنییکدشیدحرکتا�و�رہو�ایکوجہےسہیرھببرھ�یریتٓاسہہتٓاسہہتلیھپرک�ا�ڑتاہو�اغاب�ربناجئےیگ�‪،‬سا�ر�یزمنیایکاص�فلیٹچ‬
‫مدی�ا�ننباجئےیگ�‪،‬ہکںیا�ونچچینںیہنوہگی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ََٓ‬ ‫َ‬
‫ّ َ‬ ‫َ ُ َ َ ً ْ ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َٔ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ َ ّ ْ ً‬
‫َ‬
‫اعا َصف َصفاۙ ‪۱۰۶‬۝ ل ٰتى ِف ْيَا ِع َو ًجا ّول‬‫ب ن ْسفاۙ ‪۱۰۵‬۝ فيذرها ق‬‫ال فقل ين ِسفها ر ِ‬ ‫الب ِ‬‫ع ِ‬‫ويس ــلونك ِ‬
‫َ ً‬
‫‪4‬‬
‫ا ْمتاۭ ‪۱۰۷‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬یہول�گمتےسوپھچےتںیہہکٓاخرا�سد�نہیاہپ�ڑاہک�ںےلچاجئںیےگ�؟کوہہکریم�ار�با�نوک ھدو�لانبرکا�ڑ�اد�ےاگا�و�رزمنیوکایاس‬
‫‪ 1‬ص�‪ �۵‬ت‪۵�۸��۵‬‬
‫‪ 2‬الہکف�‪۲�۹‬‬
‫‪ 3‬النبا�‪ �۱‬ت‪۲�۶��۲‬‬
‫‪ 4‬طہ�‪ �۰�۵‬ت‪۱�۰�۷��۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ہوم�ا�رلیٹچدیم�ا�نانبد�ےاگہکا�سںیممتوکئیلبا�و�رولس�ٹہندکیوھےگ�۔‬
‫یہلیٹچدیم�ا�ن�‪،‬مدی�ا�نرشحمالہکئےاگ�۔‬

‫ۤاَّنِا ۤاَنْلَسْرَا ْمُكْيَلِا اًلْوُسَر۬ۙ‪ ١‬اًدِهاَش ْمُكْيَلَع ۤاَمَك ۤاَنْلَسْرَا ىٰلِا َنْوَعْرِف اًلْوُسَرؕ‪۰۰۱۵‬‬
‫یبکش مہ ےناہمت�ر�ی رط�فیھبمت رپوگ�اہی دیےن و�الا رسو�لجیھب دیا ےہیجےسہکمہ ےن عرفو�ن ےک اپ�س رسو�لاجیھب اھت�‪،‬‬

‫ُنْوَعْرِف َلْوُسَّرلا ُهٰنْذَخَاَف اًذْخَا اًلْيِبَّو‪َ ۰۰۱۶‬فْيَكَف َنْوُقَّتَت ْنِا ْمُتْرَفَك اًمْوَي ُلَعْجَّي‬
‫تو عرفو�ن ےن ا�س رسو�لیک انفرمانییکوت مہ ےن اسےتخس (�وبا�لیک) پڑک ںیمڑکپایل�‪ ،‬تماگراکفر رہےوت ا�س د�ن‬

‫َناَدْلِوْلااَبْيِشۖۗ‪ُ۰۰۱۷‬ءٓاَمَّسل۟اٌۢرِطَفْنُمٖهِبؕ‪َ١‬ناَكٗهُدْعَواًلْوُعْفَم‪�(۰۰۱۸‬الزممل�‪۱�۵‬تا�‪)۱�۸‬‬
‫اگ�‪،‬الہلاعتلٰیکاہی عود�ہوہرکیہرہےنو�الاہے�۔‬
‫یکےسانپ�ہاپ�ٔوگےوجد�نوچب�ںوکوب�ڑھارکد�ےاگ�‪،‬جسد�نٓاسام�نٹھپاجئے �‬
‫�ا�ےولگو�!�ا�سیبنامیوعربیےکےجیھباجنےرپجوخوخشرب�یدیےنو�الا�‪�،‬ڈ�ر�انےو�الا�ا�و�ر�امترپ�ا�نےکاعام�لےکذ�ریےعےسوگ�ا�ہےہ�(عییندنایمںی‬
‫�ا�نےکاسمےناپےنوق�لولعفےسقحیکاہش�د�تدیں�ا�و�ر�ٓاخر�تںیمبجالہلاعتلٰیکیدع�التربپاہوگیا�سوقتٓا�پہیوگ�اہیدیںہکںیم‬
‫نےا�نولگو�ںےکاسمےنقحشیپرک�دیاتاھ�)�الہلیکرکشا�د�ارک�و�‪�،‬ر�بیکدمح� سواتئشایب�نرک�وا�و�ر�ا�سےباثم�لتمعناک�اعرت�ا�فرک�و�ا�و�ر�اپےن‬
‫�رسو�لاک�اناک�رکرنےا�و�ر�ا�سیکانفرمانیرکنےےسوچب�‪،‬یموخ�ںو�الےرسکش عرفو�نیکامندنہنباج�وجسیکرط�فومسٰی‪u‬کوھکیلاشننوی�ںےک‬
‫ریپایہںیمدعو�ت حوتدی� �دی�‪،‬توحدیکےو�اضحدلائلایب�نےیک�‪�،‬الہلاعتلٰیکیاشننای�ںشیپںیکرگم�ا�س‬
‫ساتھاجیھبگایتاھ�‪�،‬رسو�لےناسےرتہبین �‬
‫رغو�ر�ا�و�ربےاجہٹدھرمیےسا�س کاپزی�ہدعو�توکوبق�لرکنےےساناک ک�رر�دیا�ا�و�ر�الہلےکرسو�ل‬
‫نےاپیناطقتےکڈنمھگ�‪،‬ما�لو�د�ولتےک �‬
‫کےاقمبہلرپ�ٓاگای�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ٰ ْ َْ َ َ َ ٰ َ َ َ ُ َ َ ُ‬ ‫ْ ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ََْ َ ْ‬
‫‪1‬‬ ‫س ٌر َك ّذ ٌ‬
‫اب ‪۲۴‬۝‬ ‫ار ْو َن فقال ْوا ٰ ِ‬ ‫َولـقد ا ْر َسل َنا ُم ْو ٰس ِب ٰي ِت َنا َو ُسل ٰط ٍن ّم ِب ْ ٍ ۙ‬
‫ي ‪۲۳‬۝ اِل ِفرعون وهام وق‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےنومسٰیکوفرعو�نا�و�راہما�نا�و�راق�ر�و�نیکرط�فاپیناشننوی�ںا�و�رنامیا�ںدنسمامو�ریتےکاستھاجیھبرگمانوہ�ںےناہکاسحرےہ‬
‫کذ�ا�بےہ�۔‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ۗ‬ ‫ٰ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫تى ّو َما َ ِ ْ َ ٰ ْ‬‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ت قال ْوا َما ٰهذا اِل ِ ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ َ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َفلَ َّما َجاۗ َء ُ ْ‬
‫ف ا َب ٕى َنا ال ّول ْ َ‬ ‫س ٌر ّمف ً‬ ‫ه ّم ْو ٰس ِبي ِتنا َب ِّين ٍ‬
‫ِي ‪۳۶‬۝‬ ‫سعنا ِبذا ِ ِ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم�‪:‬پرھبجومسٰی(لعہیاسلال�م) �ا�نولگو�ںےکاپ�سامہ�ر�ییلھکیلھکاشننای�ںےلرکاچنہپوتانوہ�ںےناہکہکہیھچکںیہنےہرگمانب�وٹیاج�د�و‬
‫�ا�و�رہیابتںیوتمہےناپےناب�پد�ا�د�اےکزمانےںیمیھبکںینسیہںیہن۔‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ َّ َ َ َّ‬ ‫َ َ ْ َ ُٰ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ال َاج ْئ َت َنا ل ُِت ْخر َج َنا ِ ْ‬
‫م ا ْر ِض َنا ِب ِس ْح ِرك ٰيُ ْو ٰس ‪۵۷‬۝ فل َنا ِت َي ّنك‬
‫َٰ‬
‫َولقد ا َر ْي ٰنه ا ٰي ِت َنا ك َها فكذ َب َواب ‪۵۶‬۝ ق‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪ 1‬املومن�‪۲�۴‬‬
‫‪ 2‬القصص�‪۳�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َ‬
‫ال َم ْو ِع ُد ُ ْ‬
‫ك َ ْي ُم ّ‬ ‫ْ ّ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ ً َّ ُ ْ ُ ٗ َ ْ ُ َ َ ٓ َ ْ َ َ‬
‫الز ْي َن ِة‬
‫ِ‬ ‫ت َمك ًن ُس ًوى ‪۵۸‬۝ ق‬ ‫ِب ِسح ٍر ِمث ِلهٖ فاجعل بيننا وبينك مو ِعدا ل ن ِلفه نن ول ان‬
‫َ َ ّٰ َ َ َ َ َ ٗ ُ َ َ ٰ‬ ‫َ َ ْ ّ ُ ْ َ َ َّ ُ‬
‫اس ُ ً‬
‫‪1‬‬
‫ضي ‪۵۹‬۝ فت َول ِف ْرع ْو ُن ف َـج َمع ك ْيده ث ّم ات ‪۶۰‬۝‬ ‫وان يش الن‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےن عرفو�نوکاپینبسیہاشننای�ں کداھئںیرگمو�ہالٹھجئےالچایگا�و�رہنامنا�‪،‬ہکےناگلا�ےومسٰی(لعہیاسلال�م) ! کایوتامہ�ر�ےاپ�س‬
‫ے؟�اچاھمہیھبریت�ےاقمبےلںیمویاسیہاج�د�والتےںیہ�‪،‬طے‬
‫�ا�سےیلٓایاےہہکاپےناج�د�وےکز�و�رےسمہوکامہ�ر�ےکلمےساکن�لابہررک� �‬
‫رقا�ر�د�ا�دےسرھپیںےگہنوترھپیو�‪،‬ھکےلدیم�ا�نںیماسمےنٓاجا�‪،‬موسی(لعہیاسلال�م) نےاہک‬
‫کرےیلبکا�و�راہک�ںاقمبہلرکناےہہنمہا�س �‬
‫جنشاکد�نےطوہ�اا�و�رد�نڑچھےول�گعمجوہ�ں�‪،‬فرعو�نےنٹلپرکاپےناس�ر�ےڈنکھتہ�ےعمجےیکا�و�راقمبےلںیمٓاگای�۔‬
‫رہے �‪ٓ،‬اخر�ایکرقم�ر�ہتلہمےکدعب�الہلابت�ر�کوتاعلٰینے‬
‫�ا�سیکاطقتا�و�رظملوسمتیکوجہےسا�سیکوق�مےکول�گیھبا�ستمعنےسرحم�و�م �‬
‫�اسےاتناہئیدش�تےکاستھڑکپایلا�و�ر�اسےرکشلستمرغ�قرکدیا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُْ ٰ‬ ‫َََ َ ُ ََُ َ ْٰ‬
‫‪2‬‬
‫هللا نكل ال ِخ َر ِة َوال ْو ۭ‬
‫ل ‪۲۵‬۝‬ ‫فاخذه‬
‫ترجہم �‪ٓ:‬اخرکا�رالہلےناسےٓاخر�تا�و�ر�دنایکےذع�ا�بںیمڑکپایل�۔‬
‫وتا� فرو�ج�‪،‬ما�ل و�د�ولت ےسرھب�ےزخ�انے�‪،‬ہر�ےرھب�ے ابغا�ت ا�س ےکھچکیھباک�م ہن‬
‫�ا�سیک تنطلس ےک اجب طراقوت�ررس�د�ا�ر�‪ ،‬بڑ�ی اطق �‬
‫ایگ�‪�،‬ارفرعو�نیکرط�حاہمت�ر�ےاعام�لیھبیہیرہےہکہنوتخو�د�ا�س‬
‫وکری�وخوبیا�سےکلگنچےس کاچبرلے گ‬
‫�ٓاسےک�‪�،‬ا�و�ر�الہلاپےندنب�و�ں خب‬
‫پاکزی�ہدعو�توکقوب�لرکتےوہ�ا�و�رنہد�وسر�و�ںوکقوب�لرکنےےکےئلٓا�ز�ا�دوھچ�ڑتےوہوتہوکساتہےدنایمںیمہمترپکوئیذع�ا�بہنںیجیھبرگم‬
‫قایمتےکر� �وزیکےساجن�تاحصلرک�وگےوج�ایکرقم�ر�ہوقترپ�وقو�عذپیرہوجائےاگوجناہیتوہلان�کد�نوہگا�‪،‬جسیکدش�توہلانکی‬
‫ےگ‪�،‬ا�سد�نیکتبیہا�و�ر�دہتشےکام�ر�ےٓاسام�نٹھپاجئےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫سےےچبوب�ڑھےوہاجئںی �‬
‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ت ‪۱‬۝ َو َا ِذنَ ْ‬ ‫َ َّ ۗ ْ َ َّ‬
‫‪3‬‬
‫ت ل َِر ِّبَا َو ُحق ْ ۙ‬
‫ت ‪۲‬۝‬ ‫الس َما ُء انشق ْ ۙ‬ ‫اِذا‬
‫ترجہم�‪:‬جبٓاسام�نٹھپاجئےاگ�ا�و�راپےنر�باکمکحاجبالئےاگا�و�راسےیہیو�اجبیھبےہ�۔‬
‫سو�ر�ج�‪،‬چان سدات�ر�ےتسینونابو�دہوجائںیےگوکئیزیچ�ا�سےکاسمےناحئلںیہنوہسےکیگ۔‬

‫َّنِاٖهِذٰهٌةَرِكْذَتۚ‪ْ١‬نَمَفَءٓاَشَذَخَّتاىٰلِاٖهِّبَراًلْيِبَسؒ‪�(۰۰۱۹‬الزممل�‪)۱�۹‬‬
‫یبکشہیتحیصنےہسپوجاچہےاپےنر�بیکرط�فر�ا�ہاتخای�ررک�ے�۔‬
‫ربخد�یےہایکای�د�دہانیےہ�‪،‬جسےس‬
‫یہوعظسجےکذ�ریےعالہلابت�ر�کوتاعلٰینےایقمتےکد�نےکاحو�ا�لا�و�ر�ا�سیکوہ کلانوی�ںیک �‬
‫�اہلوقت�یتحیصناحصلرکتےا�و�راہلایام�نرب�ائوی�ںسےر�کاجتےںیہ�‪،‬پسوجچاہےاپےنر�بیکرط�فر�ا�ہاتخای ک�رر�ے�‪�،‬و�ہر�اسہتسج‬
‫کو�الہلابت�ر�کوتاعلٰینےوھک�لوھک�لرکبای�نرفمایا�ا�و�رپو�ر�یرط�حو�اضحایکہے�‪�،‬ا�و�ر�و�ہر�اسہتالہلا�و�ر�ا�سےکرسو�لیکاطاعتےکذ�ریہعیہ‬

‫‪ 1‬طہ�‪ �۶‬ت‪۶�۰��۵‬‬
‫‪ 2‬النازعات�‪۲�۵‬‬
‫‪ 3‬االنشقاق�‪۱�،۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫اتکسہے‪�،‬ا�سٓایتںیما�سامرکیدللیےہہکالہلاعتلٰینےدنب�و�ںوک�ا�نےکافاع�لرپقد�ر�تا�و�راتخای�راطعکایہے ��‪،‬ایےسںیہنےسیجربجیہ‬
‫�‬ ‫مل‬
‫ریغبو�اقعوہتےںیہ�‪،‬کوینہکہیلقنا�و�رعلقد� نوو�ںےکالخ�فےہ�۔‬
‫ہکےتںیہہکدنب�و�ںےکافاع�لا�نیکتیشمےک �‬
‫ماضمنیوس�ر�ۃابس‪:‬‬
‫زعوجلیکدمح�وثانسےوہئیسجےناس�ر�یولخم�قوکپدی�اکای�‪�،‬ا�سمیظعالاش�ناکئان�تےکےیلمکحتسماظن�ماقئمایک�‪،‬ناظ�ماعلمیک‬
‫سو�ر�تیکابدت�ا�الہل �‬
‫تدبریکی�‪�،‬اسےرہچزیکیربخہےا�و�ر�ا�ساککوئیلمعیھبتمکحےساخلیںیہن توہا�‪�،‬اپےنوقتںیمقو�مابس�ایکد�ولتوشحتمو�الیوق�میھت�‪�،‬الہل‬
‫زآا�ب وہو�ا�ا�و�رز�رخزیزمنی ا�و�رپلھ د�ا�رباغا�تیسیجںیتمعن اطعکیںیھت�‪،‬طویل اسمفتکت د�و�ر�ویہ‬
‫نے اہل ابسکو� �رز�قیک �رفا�و�انی �‪،‬صتح اف �‬
‫باغا�تےلچاجتےےھت�‪،‬نہرگمیا�و�ر� ھدو�پاتستیا�و�رنہیہوھب�کرپیاش�نرکتی�‪،‬پانیذخری�ہرکنےےکےیلایکڈیمیھباھتیلنکانوہ�ںےنا�ن‬
‫عنوتم�ںرپ�الہلاکشرک�ا�د�اکرنےےکاجبئےرفک�ا�و�رناقد�ر�ییکانچنہچالہلاعتلٰینےا�نےکاقعئدونرظیا�تا�و�ر�اعام�لیکانبپر�اہنںید�اسات�نربع�ت‬
‫بان�دیا�‪�،‬ا�نیکاثم�لایب�نرککےاتبیاگایکہاپےنبصعتوہٹدھرمیا�و�روغلرحکا�تےساب�ز�ٓاجائو�و�رنہاہمت�ر�ا�اناج�ما�سوق�مےسفلتخمںیہنوہ‬
‫گا�‪�،‬د�ا�و�د‪� u‬ا�و�رلسامی�ن‪ u‬ککا�ذرفرمایاگایکہالہلاعتلٰینےاہنںیڑب�یاطتقںیںیشخبا�و�ر�و�ہوشکتوشحتماطعکیوجہپےلمکیہیسکوکمیل‬
‫ہےرگم�و�ہبسھچکاپکربیھربک�وغر�و�رمںیالتبمہنوہئےہکلباپےنر�بےکالخ�فملعاغب�و�تدنلبکرنےےکاجبئےرس�اطاعتمخرککےا�س‬
‫رہے‪،‬چاننہچاگرتمول�گیھبر�بیکوتمعن�ںرپرکشرک�وگےوتا�سےکزخ�انو�ںںیمیمکںیہنو�ہاہمت�ر�ےرکشرکنے‬
‫رکشز�ا�ربدن�ےیہےنب �‬
‫کے گ‬
‫ایکایکہدمحم�رسو�لالہلﷺوک�ایکدحم�و� عدالقہےکےئل‬
‫پروتمعن�ںںیمزمیداضافہ مرفا�د�ےاگ�‪�،‬رسو�لاﷲﷺکےاب�ر�ےںیماعال�ن گ‬
‫ھباجیگایہے‪،‬مرشکنیےکاب�ر�ےںیماتبیاگایکہو�ہثعبدعب�الوم�ت ح�‪،‬اس�بواتک�ب‬
‫�‬ ‫ہنںیہکلباہنںیامت�ماقو�ا�ماعلمےکےئلذنیر�وشبریبانکر‬
‫ںیہ‪�،‬الہلےنرفمایاہکٓا�پاپےنر�بیکمسقاھککرہہکدیںہکسبو�ہٓایاہیاچہیتےہ�‪،‬عیینھچکابملعرصہںیہنےہ�‪،‬جب‬
‫�ا�و�رجز�ا�وسز�ااک�اناک ک�ررتے �‬
‫قایمتاک�وقترقم�ر�ہٓاجائےاگتوپرھنہایکہحملا� ھدرہوگانہا� ھدر ��‪،‬اہلہکموکوغ�ر�ورکفکیدعو�تد�یہکو�ہسجاناج�موکچاہںیاکملنیقیےکاستھ‬
‫سپدنکرلںی�‪،‬شافعتاک�ذکرایکایگہکافک�رکےےئلافشعترکنےو�الاکوئیںیہنوہگا�‪،‬متاہ�ر�ایہایخ�لہکاہمت�ر�یریثکا�ولا�د�ا�و�رما�لو�د�ولتںیہمت‬
‫�الہلےکذع�ا�بےساچبنےاکباعثنباجئےیگطلغےہہکلبامہ�ر�امرق�بوت�و�ہوہاگجو�ایام�نالیا�ا�و�ر�اعام�لاصلہحرکتا�رہاہو� ک‪،‬اف�رکےنیتوہشم�ر‬
‫رخسا�و�ریبوہ�د�ہالز�اما�تیک‬
‫طزن�و �‬
‫�اقو�ا�لایب�ن مرفائےوج�و�ہرسو�لالہلﷺیکدعو�ت حوتدی�و�ٓاخر�ترپ�ا�و�رخو�د�ٓا�پﷺیکوبن�ترپ�زیا�د�ہرت مت‬
‫ےہ‪،‬یہرق�ٓا�نالہلاکنا�ز�لرک�د�ہںیہنہکلبدمحمﷺنے‬
‫شلکںیمشیپرکتےےھتہکدمحمﷺںیمہامہ�ر�ےٓابائو�اجد�ا�دکےرطیےقےساٹہنااچہات �‬
‫�اسےوخ�دگڑھلایہےا�و�ریہرق�ٓا�نالھکجا�د�وہے� ک‪،‬اف�رکےا�ناعرت�اضا�تےکدعباہنںیوغ�ر�وفرککیدعو�تد�ی ��‪،‬ر� �و قزایمترمگ�ا�ہڈیل�ر�و�ںا�و�ر�ا�ن‬
‫ریپوکا�ر�و�ںیکایکد�وسر�ےرپ�الز�ا�مرت�اشوی�ںاکذکررفمایاایگ�‪�،‬ایام�ن�‪،‬علماصلحا�و�رحقیکتمظعاک�ذکرایکایگ�ا�و�رفرخ�وغر�و�ر�‪�،‬دعو�تاسال�م‬
‫کے �‬
‫کیذکتیبا�و�ر�اعام�لابطہلیکےبابثتیاکبای�نا�سوس�ر�ہاکطر�ہاتمای�زےہ�۔‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ِمْسِبہللاِِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عالہلےکان�مےسوجدحیبرہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫ُدْمَحْلَا ِهّٰلِل ْيِذَّلا ٗهَل اَم يِف ِتٰوٰمَّسلا َو اَم يِف ِضْرَاْلا َو ُهَل ُدْمَحْلا يِف ِةَرِخٰاْلاؕ‪١‬‬
‫تام�مرعتفیںیا�سالہلےکےیلزس�ا�و�ا�رںیہسجیکتیکلمںیمو�ہبسھچکےہوجٓاسام�نا�و�رزمنیںیمےہ�‪ٓ�،‬اخر�تںیمیھب‬

‫َو َوُه ُمْيِكَحْلا ُرْيِبَخْلا‪ُ۰۰۱‬مَلْعَي اَم ُجِلَي يِف ِضْرَاْلا َو اَم ُجُرْخَي اَهْنِم َو اَم‬
‫ترعیفاسیےکےیلےہ�‪�،‬و�ہ(بڑ�ی) کحوتم�ںو�الاا�و�ر( پو�ر�ا) خرب�د�ا�رےہ�‪،‬جوزمنیںیماجئےا�و�روجا�سےسےلکن�‪،‬جو‬

‫ُلِزْنَيَنِمِءٓاَمَّسلاَواَمُجُرْعَياَهْيِفؕ‪َ١‬وَوُهُمْيِحَّرلاُرْوُفَغْلا‪(۰۰۲‬ساب�‪)۱�،�۲‬‬
‫�ٓاسام�نےساتر�ےا�و�روجڑچ�ھرکا�سںیماجئے�‪�،‬و�ہبسےسابخربےہا�و�ررہمبا�ناہنیتششخبو�الا�۔‬
‫�ا� صوا�فاٰلیہ‪ �:‬ندای�و�ٓاخر�تیکامت�مںیتمعنالہلاعتلٰیہییکرط�فےسںیہ�‪�،‬ا�سےئلاپےنا� صوا�فدیمح�ہیکانبپررہطر�حیکرعتیاف�ت� بست‪،‬احی�ت‬
‫�ں‪�،‬زیمون�ںا�و�ر�ا�نےکد�رمای�نوجکھچےہبساکاخلقومالک‬
‫�‪،‬حدم� ثوان�‪،‬شرک�ا�و�رتام�مابع�د�ا�تالہلوحد�ہالشریکیہےکےئلزس�ا�و�ا�رہںیوجٓاسامنو �‬
‫ولخما�تا�و�ر�اہلایام�ناپےنر�بیکدمح�وثانمںیرطباللاس�نںیہا�و�ر�ر� �و �زٓاخر�تیھبا�سےکےلصیف�‪�،‬ا�سےک‬
‫�و�ر�ا�ز�قےہ�‪�،‬دنایمںییھبامت�م ق‬
‫ےگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫کاملدع�لو�اناص�فایسیکششخبو�رحتمیکانبپردمح�وثانےکرت�انےاگئںی �‬
‫م ْالَـ َّـن ِة َح ْي ُ‬
‫ث ن َ َشاۗ ُ ۚء‪۰‬۝ َفن ْع َم َا ْج ُر ْال ٰعمل ْ‬ ‫َّ ْ َ َ َ َ َ ْ َ ٗ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َّ ُ‬ ‫َ ُ ْ ُ‬
‫‪1‬‬ ‫َ‬
‫ي‬
‫ِ ‪۷‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫َوقالوا الَ ْمد ِل ِال ِذي صدقنا وعده واورثنا الرض نـتبو‬
‫�دیا�‪،‬ا�بمہتنجںیماہج�ں‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رو�ہںیہکےگرکشےہا�سالہلاکسجےنامہ�ر�ےاستھاپان عود�ہچسرکدکاھیاا�و�رمہوکزمنیاکو�ا�ر�ثانب �‬
‫چاہںیاپینہگجانبےتکسںیہسپرتہبیناجرےہلمعرکنےو�الو�ںےکےیل۔‬
‫ُ‬ ‫ۗ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫هللا‪۰‬۝ لق ْد َجا َء ْت ُر ُسل َر ّبناَ‬
‫ىنا ُۚ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِن َتد َي ل ْول ا ْن َه ٰد َ‬ ‫الوا ْالَ ْم ُد ِل ِ َّالذ ْي َه ٰد َ‬
‫ىنا ِل ٰـھ َذاۣ‪۰‬۝ َو َما ُك َّنا ل َ ْ‬ ‫ََ ُ‬
‫وق‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ك الَ ّنة ا ْورث ُت ُم ْو َها ِبَا ك ْن ُت ْم ت ْ‬‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ ّ ‪۰‬۝ َ ْ ُ‬
‫ُ‬
‫‪2‬‬
‫‪۴۳‬۝‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ل‬‫م‬ ‫ع‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ت‬
‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫د‬ ‫ق ون‬ ‫ِبل ِ ۭ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رو�ہںیہکےگہکرعتیفالہلیہےکےیلےہسجےنںیمہر�اسہتدکاھیا�‪،‬ہموخ�در�ا�ہہناپکسےتےھتاگرالہلامہ�ر�ی نہرامئیہنرکتا ہ�‪،‬ام�ر�ے‬
‫�ر�بےکےجیھبوہئےرسو�لو�اقیعقحیہےلرکٓائےےھت ��‪،‬ا�سوقتدن�آائےیگہکہیتنجسجےکمتو�ا�ر�ثانبئےےئگوہںیہمتا�ناعام�ل‬
‫کےدبلےںیمیلمےہوجمترکتےرہےےھت۔‬
‫ۙ‬
‫ر‬
‫َّ َ َّ َ َ َ ُ ٌ َ ُ ُ ۨ‬
‫و‬‫ْ‬ ‫ك‬‫ش‬ ‫ر‬ ‫ْ‬
‫و‬ ‫ف‬ ‫غ‬‫ل‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫ر‬ ‫ِن‬
‫ا‬ ‫‪۰‬۝‬‫ۭ‬ ‫َ‬
‫ن‬ ‫ب َع َّنا ْالَ َ‬
‫ز‬ ‫َ‬ ‫الوا ْالَ ْـم ُد ل ِ َّالذ ْٓي َا ْذ َ‬
‫ه‬
‫ََ ُ‬
‫وق‬
‫‪3‬‬
‫‪۳۴‬۝‬ ‫ِ ِ‬
‫یاقیًانیام�ر�ار�باعم�فرکنےو�الاا�و�ردق�رفرمانےو�الاےہ�۔‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�ر�و�ہںیہکےگہکرکشےہا�سالہلاکسجےنمہےسمغد�و�ررکد ہ‬
‫‪ 1‬الزمر ‪۷��۴‬‬
‫‪ 2‬االعراف�‪۴�۳‬‬
‫‪ 3‬فاطر�‪۳�۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ےہ‪�،‬ا�و�ر�ایےسالمدح�و�دعملاکمالکےہہکمیظعالاش�ن‬
‫ریا� �ور�اپےنامر�ونیہںیمڑب�یوتمکح�ںو�د�انائیو�الا �‬
‫�و�ہالہلوج�وحد�ہالشریکےہاپےناقدت�ا�ر� تودب �‬
‫کائان�تاککوئیذ�ر�ہا�سےسیفخمںیہنےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ۗ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫ي ٰف َعلَ ْي ِہ َ ْ‬
‫َّ َ َ َ ْ‬
‫‪1‬‬
‫الس َما ِءۭ ‪۵‬۝‬ ‫ش ٌء ِف ال ْر ِض َول ِف‬ ‫اِن ہللا ل‬
‫زیچلہلےسوپشدی�ہںیہن�۔‬
‫ترجہم�‪�:‬زمنیا�و�رٓاسام�نیکوکئی ا‬
‫َّ ۗ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫مَ ْ‬ ‫َ َّ َ ٓ َّ َ َ ْ َ ُ َ ُ ْ ْ َ َ ُ ْ ُ ‪۰‬۝ َ َ َ ْ ٰ َ َ‬
‫‪2‬‬
‫الس َما ِء ‪۳۸‬۝‬ ‫ش ٍء ِف ال ْر ِض َول ِف‬ ‫ع ہللاِ ِ ْ‬ ‫ن وما يف‬ ‫ربنا اِنك تعلم ما ن ِف وما نع ِل ۭ‬
‫ترجہم�‪:‬پر�و�ر�دگا�ر! تواجناتےہوجھچکمہاپھچتےںیہا�و�روجھچکمہاظہررکتےںیہ�‪�،‬ا�و�ر�و�اقیعالہلےسھچکیھباپھچوہ�اںیہنےہہنزمنی‬
‫مںیہنٓاسامنو�ںںیم�۔‬
‫ْ ٰ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ََ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬
‫ّ َ َ ْ َ ْ َ َ‬‫ۗ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫۔۔۔و َما يَ ْع ُز ُب َ ْ ّ ّ َ ْ ّ‬
‫َ‬
‫ب‬‫ال ذر ٍۃ ِف الر ِض ول ِف السما ِء ول اصغر ِم ذلِك ول اكب اِل ِف كِت ٍ‬ ‫ع ر ِبك ِم ِمثق ِ‬
‫ُّ ْ‬
‫‪3‬‬
‫ي ‪۶۱‬۝‬
‫م ِب ٍ‬
‫ترجہم�‪:‬کوئیذ�ر�ہرب�ابرزیچٓاسام�نا�و�رزمنیںیماییسںیہنےہ�‪،‬نہوھچٹیہنڑب�یوجریت�ےر�بیکرظنےسوپشدی�ہوہا�و�رایکاص�فدفرتںیم‬
‫�د�ر�جہنوہ۔‬
‫�الہلاعتلٰی نے اپےنملعیکلیصفت ایب�نرکتے وہئے مرفایاکہزمنی ںیم وجکھچیھب اجتاہے ےسیج اب�ر�ش�‪،‬کوئی زخ�انہ ای�دیفہن �‪،‬نابتا�ت ےک جیب‬
‫الثمبا�ر�ش�‪�،‬ا�ولے�‪،‬‬
‫ےلکن‪،‬ثمًالخمفلتاقاس�میکانبتا�توغری�ہا�و�رجوکھچٓاسام�نےساترتاہے ً‬
‫یامر�د�ہاناس�نوحوی�انا�توغری�ہای�ا�سںیمےسوجکھچ �‬
‫گر�ج�‪،‬جبیلا�و�رربکا�تاٰلیہ�‪،‬نزی شرفوت�ںا�و�ر�ٓاسامنیاتکبو�ںاکنز�و�لا�و�ر �رز�ق تودقیروغری�ہ�‪�،‬ا�و�روجکھچڑچ�ھرکاجئےًالثمفرشےت�‪،‬بدن�و�ںےک‬
‫نکیاعام�لا�و�ر�ا�ر�و�ا�حوغری�ہو�ہبسےسوپ�ر�یرط�حابخربہے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ق‪۰‬۝ َو ْال ُق ْر ٰان ْال َمج ْي ۚد ‪۱‬۝ َب ْل َع ُب ْٓوا َا ْن َجاۗ َء ُ ْ‬
‫ه ُّم ْنذ ٌر ِّم ْ ُ‬ ‫ۗ‬
‫ب ‪۲‬۝ َء اِذا ِم ْت َنا‬
‫ش ٌء ِع ْي ٌ ۚ‬‫ن ْم فقال الك ِف ُر ْو َن ٰھذا ْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ۣۚ‬
‫ٌ‬ ‫م‪۰‬۝ َو ِع ْن َد َن ك ِٰت ٌ‬ ‫نْۚ‬‫ال ْر ُض ِم ْ ُ‬
‫َ ُ َّ ُ َ ً ‪۰‬۝ ٰ َ َ ْ ٌ ۢ َ ْ ٌ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُ ْ َ‬
‫‪4‬‬
‫ب َح ِف ْيظ ‪۴‬۝‬ ‫اب ذلِك رجع ب ِعيد ‪۳‬۝ قد ع ِلمنا ما تنقص‬ ‫وكنا ت ۚ‬
‫ربخد�ا�ررکنےو�الاوخ�دانیہںیمےسا�نےکاپ�سٓاگای پرھ‬
‫ترجہم‪� :‬ق�‪،‬قمسےہرق�ٓا�ندیجمیکہکلبا�نولگو�ںوکبجعتا�ساب�ترپوہ�اہکایک �‬
‫نمرکینےنہکےگلہیوتبیجعاب�تےہکایبجمہرماجئںیےگا�و�راخ�کوہاجئںیےگ(تود�وبا�ر�ہاٹاھئےاجئںیےگ)�؟یہو�اپیسوتلقعےس‬
‫عبدیےہ(حالانہک) �زمنیا�نےکمسجںیمےسوجھچکاھکتیےہو�ہبسامہ�ر�ےملعںیمےہا�و�رامہ�ر�ےاپ�سایکاتک�بےہسجںیمبس‬
‫کھچوفحم�ظےہ�۔‬
‫ٓ‬
‫‪ 1‬ال معران�‪۵‬‬
‫اہ��‪۳�۸‬‬
‫‪ 2‬با� ی‬
‫‪ 3‬یونس�‪۶�۱‬‬
‫‪4‬ق� ت‪۴��۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َْ ُ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ََ ْ‬ ‫ف ِس َّـت ِة َا َّي ٍم ثُ َّم ْ‬ ‫ُ َ َّ ْ َ َ َ َّ ٰ ٰ َ ْ َ‬
‫ال ْر َض ِ ْ‬
‫اس َـت ٰوى ع ال َع ْر ِش ۭ يَ ْعل ُم َما يَـ ِل ُج ِف ال ْر ِض َو َما يـ ُـرج‬ ‫هو ال ِذي خلق السمو ِت و‬
‫ْ ٌ‪1‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫كا ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َ َ َ َ ْ ُ ِ َ َّ‬
‫الس َماۗ ِء َو َما يَ ْع ُرج ِف ْيَا ۭ َو ُه َو َم َع ْ‬
‫ي َما ك ْن ُت ْم ۭ َوهّٰللاُ ِبَا ت ْع َمل ْو َن َب ِصي‬ ‫نل م‬ ‫ِمنا وما ي ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬وہیےہسجےنٓاسامنو�ںا�و�رزمنیوکھچ ندو�ںںیمدیپ�اایکا�و�ررھپرع�شرپولج�ہرفاموہ ��ا‪�،‬ا�سےکملعںیمےہوجھچکزمنیںیماجتاےہا�و�ر‬
‫کھچا�سےساتلکنےہا�و�روجھچکٓاسام�نےساتراتےہا�و�روجھچکا�سںیمڑچھاتےہ ��‪،‬و�ہاہمت�ر�ےاستھےہاہج�ںیھبمتوہوجاک�میھبمترکتے‬
‫ہواسےو�ہدیھکرہاےہ�۔‬
‫کررتےوہئے مرفایاکہو�ہر�باپےنانفرما�ندنب�و�ںوکسز�ا�دیےنںیم‬
‫�الہلاعتلٰینےاپینششخبا�و�رخمولقا�تےکےئلاپینےباپیا�ںرحتماک�ذ ک‬
‫جدل�یںیہنرکتالبہکےنلھبنسےکےئلڈھلیدیات�ا�و�ر�د گ�رز�رسےاک�ماتیلےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ ۗ َ ُ‬ ‫َ َ ْ ُ ٔ َ ُ ُ َّ َ ُ ْ ْ َّ َ َ َ َ َ ْ َ ِ ْ َ ۗ َّ َّ ٰ ْ ّ ُ ٔ َ ّ ُ ُ ْ ٰ ٓ َ ُ ً‬
‫ہ اِل ا َج ٍل ّم َس ّمىۚ‪۰‬۝ ف ِاذا َجا َء ا َجل ُہ ْم‬ ‫ولو يا ِخذ ہللا الناس ِبظل ِم ِہم ما تك عليا م داب ٍۃ ولكِن ي ِخر‬
‫ُ ْ َ ‪2‬‬
‫َ َْ َْ ُْ َ َ ًَ ََ َ َْ‬
‫‪۶۱‬۝‬ ‫اعۃ ّول ي ْستق ِدمون‬ ‫ل يسـتا ِخرون س‬
‫ترجہم�‪�:‬اگرںیہکالہلولگو�ںوکا�نیکزیا�دتیرپوف�ر�ایہڑکپایلرکتاوتر�وئےزمنیرپیسکسفنتموکہنوھچ�ڑتانکیلو�ہبسوکایکوقترقم�رکتتلہم‬
‫�دیاتےہ�‪،‬پرھبجو�ہوقتٓاجاتاےہوتا�سےسوکئیایکڑھگ�یرھبیھبٓاگےےھچیپںیہنوہاتکس�۔‬
‫َ َ ۗ‬ ‫َ َ ْ ُ ٔ َ ُ ُ َّ َ َ َ َ ُ ْ َ َ َ َ َ ٰ َ ْ َ ِ ْ َ ۗ َّ َّ ٰ ْ ّ ُ ٔ َ ّ ُ ُ ْ ٰ ٓ َ ُ ً‬
‫ہ اِل ا َج ٍل ّم َس ّمىۚ‪۰‬۝ ف ِاذا َجا َء‬‫ولو يا ِخذ ہللا الناس ِبا كسبوا ما تك ع ظہ ِرہا م داب ٍۃ ولكِن ي ِخر‬
‫َا َجلُ ُہ ْم َف ِا َّن َ‬
‫ہللا َك َن ب ِع َبا ِد ٖہ َب ِص ْ ً‬
‫يا ۧ ‪۴۵‬۝‬ ‫ِ‬
‫‪3‬‬

‫ترجہم�‪�:‬اگرںیہکو�ہولگو�ںوکا�نےکےیکرکتوتو�ںرپڑکپتاوتزمنیرپیسکسفنتموکاتیجہنوھچ�ڑتارگمو�ہاہنںیایکرقم�روقتکتےکےیلتلہم‬
‫�د�ےرہاےہرھپبجا�ناکوقتٓا�نوپ�ر�اوہگاوتالہلاپےندنب�و�ںوکدیھکےلاگ�۔‬
‫�ا�و�ربجوکئیرب�ائیےساتئب کوہر�رجو�عرکلےوت تھداک�رہنںیدیاتلبہکشخبدیانسپدنکرتاہے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ّ ْ ٔ َ ْ ٓ َ ّ ْ ٓ َ َ ْ َ ُ ْ ُ َّ‬
‫‪4‬‬
‫الر ِح ْي ُم ‪۴۹‬۝‬ ‫ن ِب ِعبا ِدي ا ِن ان الغفور‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�ےیبن(ﷺ) ! مری�ےدنب�و�ںوکربخد�ےد�وہکںیمتہبد گ�رز�ررکنےو�الاا�و�ررحمیوہ�ں�۔‬
‫ّ َٗ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ّ ُ‬ ‫ُ ْ ٰ َ َ َّ ْ َ َ ْ َ ُ ْ َ ٰ ٓ َ ْ ُ ْ َ َ ْ َ ُ ْ ِ ْ َّ ْ َ ‪۰‬۝ َّ َ َ ْ‬
‫ج ْي ًعاۭ‪۰‬۝ اِنہ‬
‫ہللا يغ ِف ُر الذ ْن َب ِ‬ ‫ہللاِ اِن‬
‫قل ي ِعبا ِدي ال ِذي اسفوا ع انف ِس ِہم ل تقنطوا م رح ِۃ ۭ‬
‫ُ َ ْ َ ُ ْ ُ َّ‬
‫‪5‬‬
‫الر ِح ْي ُم ‪۵۳‬۝‬ ‫ہوالغفور‬
‫ترجہم‪� :‬ا�ےیبن(ﷺ)! کہہد�وہکا�ےریم�ےدنب�و!نجوہ�ںےناپیناجنو�ںرپزیا�دتییکےہالہلیکرحتمےسامیو�سہنوہاج�ٔو�‪،‬قیانیالہل‬
‫سا�ر�ےانگ�ہاعم�فرکدیاتےہو�ہوتوفغ�ررحمیےہ�۔‬
‫‪ 1‬احلدید�‪۴‬‬
‫‪ 2‬النحل�‪۶�۱‬‬
‫‪ 3‬فاطر�‪۴�۵‬‬
‫‪ 4‬احلجر�‪۴�۹‬‬
‫‪ 5‬الزمر�‪۵�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َو َلاَق َنْيِذَّلا اْوُرَفَك اَل اَنْيِتْاَت ُةَعاَّسلاؕ‪ْ ١‬لُق ىٰلَب َو ْيِّبَر ْمُكَّنَيِتْاَتَلۙ‪ِ ١‬مِلٰع ِبْيَغْلاۚ‪ ١‬اَل‬
‫کاف�رےتہک ںیہ مہ رپایقمتںیہنٓائےیگ�‪ٓ� ،‬ا�پہہک دجیےئ ! جمےھ ریم�ے ر�بیکمسق ! جو اعلم اغلبی ےہہک و�ہ ًانیقی تم رپٓائےگی�‪،‬‬

‫ُبُزْعَي ُهْنَع ُلاَقْثِم ٍةَّرَذ يِف ِتٰوٰمَّسلا َو اَل يِف ِضْرَاْلا َو ۤاَل ُرَغْصَا ْنِم َكِلٰذ َو ۤاَل‬
‫�الہلاعتلٰی سے ایک ذ�ر�ے ےک رب�ابریک زیچیھب وپشدی�ہںیہن �‪ ،‬نہٓاسامنو�ں ںیم ہن زمنی ںیم ہکلب ا�س ےسیھبوھچٹی‬

‫ُرَبْكَا اَّلِا ْيِف ٍبٰتِك ٍنْيِبُّمۙۗ‪َ۰۰۳‬يِزْجَيِّل َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا َو اوُلِمَع ِتٰحِلّٰصلاؕ‪َ ١‬كِٕىٰٓلوُا ْمُهَل‬
‫�ا�و�ر ڑب�ی رہ زیچیلھکاتک�ب ںیم ومجو�د ےہ�‪ ،‬تاکہ و�ہ ایام�ن ا�و�روکین�ںاک�ر�و�ںوکالھب دبلہ اطع مرفائے یہی ول�گ ںیہ‬

‫ٌةَرِفْغَّم َّو ٌقْزِر ٌمْيِرَك‪َ ۰۰۴‬و َنْيِذَّلا ْوَعَس ْۤيِف اَنِتٰيٰا َنْيِزِجٰعُم َكِٕىٰٓلوُا ْمُهَل ٌباَذَع ْنِّم‬
‫جن ےک ےیلغمرف�ت ا�و�رزع�تیک ر� �وز�ی ےہ�‪� ،‬ا�و�ر امہ�ر�ی ٓایوت�ںوک اچین دکاھنےیک وہنج�ں ےنوکششیک ےہ‬

‫ٍزْجِّر ٌمْيِلَا‪َ ۰۰۵‬و ىَرَي َنْيِذَّلا اوُتْوُا َمْلِعْلا ْۤيِذَّلا َلِزْنُا َكْيَلِا ْنِم َكِّبَّر‬
‫یہ و�ہ ول�گ ںیہ نج ےک ےیلبدترینمسقاک د�ر�دنا�ک ذع�ا�ب ےہ�‪� ،‬ا�و�رںیہنجملع ےہ و�ہ دیھک ںیل ےگہک وجٓا�پیک اجنبٓا�پ ےک‬

‫َوُهَّقَحْلاۙ‪َ١‬وْۤيِدْهَيىٰلِاِطاَرِصِزْيِزَعْلاِدْيِمَحْلا‪(۰۰۶‬ساب�‪۳‬تا�‪)۶‬‬
‫وخوی�ںو�الےیکر�ا�ہیکر�اہرب�یرکتاےہ�۔‬
‫�ر�ب یکرط�فےسان�زلوہ�اےہو�ہ(سر�اسر) حقےہ�ا�و�رالہلاغلب ب‬

‫قایمتاقئم کوہر�رہےیگ‪:‬‬
‫قایمت ا�و� حرای�ت دعب�الوم�ت ےکرکنمین وطب� �راتسزہ�ا�رسو�ل الہلﷺ ےسےتہک ےھتہکٓاخرہام�ر�ےالٹھجنے ا�و�ر�اتسزہ�ا�ء کے اب�وجو�دہم‬
‫پرقایمتویک�ںاقئمںیہنوہ� ہری�‪�،‬الہلاعتلٰینےاتکدیکےہغیصںیممسقاھککرفرمایا�ا�ےیبنﷺ�!�ا�نےسوہکمری�ےاعلماغلبیرپ�و�ر�دگا�رکی‬
‫قمس ! قایمتوتبرحق ےہ ا�و�ر اپےن وقترقم�ر�ہ رپضر�و� قرائم وہجائےیگ �‪ ،‬مرگ�ا�س ےک وقتاکعمل الہل ر�ب الزع�ت ےکوس�اکیسوکعمول�م‬
‫ہنںی�‪،‬یجےس�ایکاقم�مرپقمساھککررفمایا‬
‫ْ‬ ‫َْ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ ْ َ ْ ۢ ٔ ُ ْ َ َ َ َ ٌّ ُ َ ُ ْ ْ َ َ ّ ْ ٓ ّ ٗ ٌ‬
‫‪1‬‬
‫ي ‪۵۳‬۝‬ ‫ب اِنه لَ ّۭؔۚ‬
‫ق‪۰‬۝ َو َما ان ُت ْم ِبُ ْع ِج ِز َ ۧ‬ ‫ويستن ِب ــونك احق ھ ۭؔو‪۰‬۝ قل اِي ور ِ‬
‫ترجہم�‪:‬پرھپوھچےتںیہایک�و�اقیعہیچسےہوجتمہہکرہےوہ ک�؟وہمری�ےر�بیکمسق�!یہابللکچسےہا�و�رتماتانبلوبتاہنںیرھکےتہکاسےوہظ�ر‬
‫مںیٓانےےسر�و�کد�و�۔‬
‫َ َ َ َّ ْ َ َ َ ُ ْٓ َ ْ ْ ُّ ْ َ ُ ْ ‪۰‬۝ ُ َ ٰ َ َ ّ ْ ُ ْ َ َّ َّ ُ َ َّ ُٔ َّ َ َ ُ ْ ‪۰‬۝ َ ٰ َ َ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫ِك َع هللاِ‬‫م وذل‬ ‫زع ال ِذي كفروا ان لن يبعثواۭ قل بل ور ِب لتبعث ثم لتـنبون ِبا عِلت ۭ‬
‫‪2‬‬ ‫ي َ ِس ْ ٌ‬
‫ي ‪۷‬۝‬
‫‪ 1‬یونس�‪۵�۳‬‬
‫التغا��‪۷‬‬
‫‪ 2‬بن‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم‪ :‬نمرکینےنڑب�ےدعو�ےےساہکہےہکو�ہرمنےےکدعب گہرز�د�وبا�ر�ہہناٹاھئےاجئںیےگ�‪�،‬ا�نےسوہکںیہنریم�ےر�بیکمسق!‬

‫رضو�راٹاھئےاجئوےگرھپضر�و�رںیہمتاتبیاجایئاگکہمتےن(�دنایمںی�)کایکھچایکہے�ا�و�ر�ا کیاسرنا�الہلےکےئلتہبٓاسا�نےہ�۔‬
‫تم �‬
‫نمرکینایح�تدعب�الوم�تاکسبےسڑب�اشہبہیاھتکہبجاناس�نیٹمںیملمرکمیٹوہاکچوہگاا�و�را�ساک�ذ�ر�ہذ�ر�ہرشتنمہوچاکہوگاتویہسکرط�ح‬
‫رشتنمز�ا�د�وبا�ر�ہرھپ�اٹکےھوہجائںیےگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ممنکےہہکو�ہ اج‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ُ ْ ٓ َ َ َ َ َ ْ َ ْ ِ َ َّ ْ َ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫‪1‬‬
‫ف خل ٍق َج ِدي ٍد۔۔۔ ‪۱۰‬۝‬ ‫وقالوا ء اِذا ضللنا ِف الرض ءاِن ل ِ‬
‫ےگ؟�۔‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رہیول�گےتہکںیہبجمہیٹمںیمر�للمےکچوہ�ںےگوتایکمہرھپےئنرس�ےےسدیپ�اےیکاجئںی �‬
‫ْ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ٌ َ ْ ُ ُ ْ َ َ ُ َّ ُ ٰ ً َ َّ َ َ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ف خل ٍق َج ِدي ٍد۔۔۔ ‪۵‬۝‬ ‫واِن تعجب فعجب قولہم ء اِذا كنا تب ء اِن ل ِ ْ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�باگرںیہمتبّجعترکناےہوتبّجعتےکاقبلولگو�ںاکہیوق�لےہہکبجمہرمرکیٹموہ ئاجںیےگوتایکمہےئنرس�و�ںےسدیپ�اےیک‬
‫جائںیےگ�؟�۔‬
‫ۢ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َ ُ ْ ٓ َ ْ َ ۗ َ ُ ْ ّ ُ ْ ٌ ّ ْ ُ ْ َ َ ْ ٰ ُ ْ َ ٰ َ َ ْ ٌ َ ْ ٌ َ َ ْ َ َ ُ َّ ُ َ ً ٰ َ‬
‫اب‪۰‬۝ ذلِك َر ْج ٌع‬ ‫بل ِعبوا ان جاءہ من ِذر ِمنم فقال الك ِفرون ھذا شء ِعي ۚ‬
‫ب ‪۲‬۝ ء اِذا ِمتنا وكنا ت ۚ‬
‫ٌ‬
‫‪3‬‬
‫َب ِع ْيد ‪۳‬۝‬
‫ربخد�ا�ررکنےو�الاوخ�دانیہںیمےسا�نےکاپ�سٓاگایرھپرکنمینےنہکےگلہیوتبیجعاب�ت‬
‫ترجہم�‪:‬لبہکا�نولگو�ںوکبجعتا�ساب�ترپوہ�اہکایک �‬
‫ہے�‪،‬کایبجمہرماجئںیےگا�و�راخ�کوہاجئںیےگ(تود�وبا�ر�ہاٹاھئےاجئںیےگ)�؟یہو�اپیسوتلقعےسدیعبےہ�۔‬
‫�ا�سےکوج�ا�بںیم مرفایاکہو�ہالہلسجاکعملالمدح�و�دہے�‪،‬جسےکملعےساکئان�تاکوکئیذ�ر�ہوپشدی�ہںیہن�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ً‬ ‫َّ َ ٓ ٰ ُ ُ ُ ُ َّ ْ َ ٓ ٰ َ َّ ُ َ َ َ ُ َّ َ ْ ْ‬
‫‪4‬‬
‫اِنا اِلــہك ہللا ال ِذي ل اِلہ اِل ہ ۭو‪۰‬۝ و ِسع ك ش ٍء ِع ‪۹۸‬۝‬
‫ا‬ ‫م‬ ‫ل‬
‫ترجہم�‪ :‬گلوو�‪،‬متاہ�ر�االہٰوتسبایکیہالہلےہسجےکوس�اوکئیا�و�رالہٰںیہنےہ�‪،‬ہرزیچرپا�ساکملعاح�و�یےہ�۔‬
‫َّ َ َّ َ َ ْ َ َ َ ُ ّ َ ْ ْ‬
‫‪5‬‬
‫ش ٍء ِعل ًماۧ ‪۱۲‬۝‬ ‫۔۔۔وان ہللا قد احاط ِب ِ‬
‫ك‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رہیہکالہلاکملعرہزیچرپطیحمےہ۔‬
‫وہگا‪،‬بجہکذ�ر�ہےسیھبوھچٹیڑب�یرہچزیول�حوفحم�ظ‬
‫توپرھاہمت�ر�ےاجز�ائےرشتنم�ہوکجعمرککےد�وبا�ر�ہ نزد�ہرکدیان�ا�سےکےئلویک�ںانممنک �‬
‫مںید�ر�جےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬

‫‪ 1‬السجدۃ�‪۱�۰‬‬
‫‪ 2‬الرعد�‪۵‬‬
‫‪ 3‬ق�‪۲�،۳‬‬
‫‪ 4‬طہ�‪۹�۸‬‬
‫‪ 5‬الطالق�‪۱�۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ٌ‬ ‫م‪۰‬۝ َو ِع ْن َد َن ك ِٰت ٌ‬ ‫ال ْر ُض ِم ْ ُ‬
‫نْۚ‬
‫َْ َ ْ َ َ َْ ُ ُ ْ َ‬
‫ب َح ِف ْيظ ‪۴‬۝‬ ‫‪1‬‬
‫قد ع ِلمنا ما تنقص‬
‫ترجہم‪(:‬حالانہک) �زمنیا�نےکمسجںیمےسوجھچکاھکتیےہو�ہبسامہ�ر�ےملعںیمےہا�و�رامہ�ر�ےاپ�سایکاتک�بےہسجںیمبس‬
‫کھچوفحم�ظےہ�۔‬
‫�ا�و�ر�الہلاعتلٰینےایح�تدعب�الوم�تیکتمکحایب�ن مرفائیہکو�ہایقمتوکا�سےئلاقئمرک�ےاگتاہکاناص�فےکاقتضےےکاطمبقاہل‬
‫�ایام�نوکجوےچسد�لےسالہلاعت �لٰیا�و�ر�ا�سےکرسولو�ںرپ�ایام�نالئےا�و�ر�ا�نےکاسو�ہابم�ر�کےکاطمبقاعام�لاصلہحاتخای�رکےیاکہبرتینہلص‬
‫عاطفرمائے�‪�،‬ایےسولگو�ںےکےئلا�نےکایام�ن �او�ر�اعام�لاصلہحےکببسےسر�بیکرط�فےسششخبا�و�روتنج�ںاکپاکزی�ہ �رز�قےہ�‪�،‬ا�و�روج‬
‫جدہریںا�نےکےئلدبترین‬
‫لو�گرسولو�ںیکانفرمانیرکیں ��‪،‬دینقحوکولغم�برکنےا�و�رطاغو�تاکبو�لابلاکرنےےکےئلاعمند�انہدج�و ک‬
‫قمساکد�ر�دنا�کذع�ا�بےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ۗ‬ ‫ُ‬ ‫ب َس ّي َئ ًۃ َّو َا َح َ‬
‫َ ْ ۗ ٔ َ ُ ٗ ٰ َ َ ْ ٰ ُ َّ ُ ْ ْ َ ٰ ُ ْ َ َ ْ َ ٰ‬
‫ي ا َم ُن ْوا‬
‫َ‬
‫ت ِبہٖ خ ِطي ـ ـ ــتہ فاول ِٕىك اصب النا ِۚر ھم ِفيا خ ِلدون ‪۸۱‬۝ وال ِذ‬ ‫اط ْ‬ ‫َ‬ ‫م َك َ‬
‫س‬ ‫َب ٰل َ ْ‬
‫ِ‬
‫ٰ ُ‬ ‫ّٰ ٰ ُ ٰ ۗ َ َ ْ ٰ ُ ْ َ‬ ‫َ ُ‬
‫‪2‬‬
‫ب الَ ّن ِ ۚۃ‪۰‬۝ ُھ ْم ِف ْيَا خ ِلد ْو َ ۧ‬
‫ن ‪۸۲‬۝‬ ‫ت اول ِٕىك اص‬ ‫َوعِلوا الص ِلح ِ‬
‫ترجہم‪ٓ� :‬اخرںیہمتد� �وز�خیکٓا�گویک�ںہنوھچئےیگ�؟جویھبدب�یامکئےاگا�و�راپیناطخاک�ر�یےکرّکچںیمڑپ�ارہےاگ�‪�،‬و�ہد� �وزخیےہا�و�ر‬
‫�د� �وز�خیہںیمو�ہہشیمہرہےاگا�و�روجول�گایام�نالئںیےگا�و�رکینلمعرکیںےگوہییتنجںیہا�و�رتنجںیمو�ہہشیمہرہںیےگ�۔‬
‫ریا�و�رسا�ز�شاکمای�بںیہنوہکسیت‬
‫�ا�ےیبنﷺ�!یہرکنمیندینقحوکغمول�برکنےےکےئلاچہےانتکیہز�و ک�روی�ںہن ئاگلںی�ا�نیکوکئیدتب �‬
‫�‪،‬کوینہکملعرھکےنو�الو�ںاکقعدی�ہےہہکالہلاعتلٰینےوجکات�بمترپنا�ز�لیکےہو�ہرس�اسرحقےہ�‪�،‬ا�و�ر�ا�سیتسہیکرط�فر�ا�ہکداھتاہےوجبڑ�ی‬
‫)ہے‪�،‬ا�و�راس�ر�یولخم�قاسیکدمح�وثانمںیرطباللاس�نےہ۔‬
‫عز�تو�الیا�و�رپو�ر�ےہبلغو�الیےہ�‪�،‬ا�و�ر�اپینولخم�قںیمومحم�د�(قابلرعتیف �‬

‫َو َلاَق َنْيِذَّلا اْوُرَفَك ْلَه ْمُكُّلُدَن ىٰلَع ٍلُجَر ْمُكُئِّبَنُّي اَذِا ْمُتْقِّزُم َّلُك ٍقَّزَمُمۙ‪١‬‬
‫�ا�و�ر اکفر�و�ں ےناہک (�ٓا�ٔو) ہمںیہمت ایک ایاس صخش التبئںی وجںیہمت ہیربخ اچنہپ رہا ےہہک بج مت ابللک یہ ریز�ہ ریز�ہ وہجا�ٔو‬

‫ْمُكَّنِا ْيِفَل ٍقْلَخ ٍدْيِدَجۚ‪۰۰۷‬ىٰرَتْفَا ىَلَع ِهّٰللا اًبِذَك ْمَا ٖهِب ٌةَّنِجؕ‪ِ ١‬لَب‬
‫گےوترھپےس ایکیئن دیپ�ائش ںیمٓا�ٔو گے�‪(،‬ہمںیہنہہک ےتکس) کہوخ�د ا�س ےن (ہی) �الہل رپجوھ�ٹ ابند�ھ ایل ےہ ای اسے�دیو�انیگ ےہ�‪،‬‬

‫َنْيِذَّلا اَل ُ ْٔي ِم ُن ْو َن ِةَرِخٰاْلاِب يِف ِباَذَعْلا َو ِلٰلَّضلا ِدْيِعَبْلا‪ْ ۰۰۸‬مَلَفَا اْوَرَي‬
‫لبہک (قحتقی ہی ےہ) کہٓاخر�ت رپنیقی ہن رھکےن و�الے یہ ذع�ا�ب ںیم ا�و�ر د�و�ریکرمگ�اہی ںیم ںیہ�‪،‬کای سپ و�ہ‬

‫ىٰلِا اَم َنْيَب ْمِهْيِدْيَا َو اَم ْمُهَفْلَخ َنِّم ِءٓاَمَّسلا َو ِضْرَاْلا ْنِا ْاَشَّن ؕ‪ْ ١‬فِسْخَن‬
‫�اپےن ٓاگے ےھچیپ ٓاسام�ن و زمنی وک دیھک ںیہن رہے ںیہ �؟ �اگر مہ اچہںی وت اھنںی‬
‫‪ 1‬ق�‪۴‬‬
‫‪ 2‬البقرۃ ‪۸�۱�،۸��۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ُمِهِب َضْرَاْلا ْوَا ْطِقْسُن ْمِهْيَلَع اًفَسِك َنِّم ِءٓاَمَّسلاؕ‪َّ ١‬نِا ْيِف َكِلٰذ‬
‫�زمنی ںیم دنھاس دیں ای ا�ن رپ ٓاسام�ن ےک ڑکٹ�ے رگ�ا دیں�‪ ،‬قیًانی �ا�س ںیم وپ�ر�ی دللی ےہ‬

‫ًةَيٰاَلِّلُكِّلٍدْبَعٍبْيِنُّمؒ‪(۰۰۹‬ساب�‪۷‬تا�‪)۹‬‬
‫ہر�سدنب�ےےکےیلوج(�د�لےس) موتجہوہ�۔‬
‫ا‬
‫لمدحینایقمتوکماح�لاجنےتوہئےوطب�رتذکیبو�اتسزہ�ا�ءکےایکد�وسر�ےےسےتہکےھتایکہماتبئںیںیہمتایاسشصخینعیدمحمصمیفط ﷺ‬
‫ربخدیاتہےہکبجاہمت�ر�ےمسجاک�ذ�ر�ہذ�ر�ہرشتنمہوکرمتاہ�ر�اظاہر�یوجو�دناپدیہوجائےاگ�ا�سوقتںیہمتد�وبا�ر�ہوہیدیون�ی‬
‫جومتںیہانقابلمہف �‬
‫شلک صوو�ر�ت�‪،‬جمسوجا�ںاطعفرماکراہمت�ر�یربق�و�ںےسےئنرس�ےےسدیپ�اایکاجئےاگ�؟ہام�ر�اخای�لوتیہےہہکایتو�ا�سصخشےنرسالت‬
‫�ا�و�ر�وحیےکزن�و�لاک�دعو�ٰیکرکےاج�نوبجھرکالہلےکان�مےسوھج�ٹابندھےنیکرج�ا�تیکےہایپرھیہدیو�انہوہایگہےا�و�ر�اسیدیو�انیگںیم‬
‫ےہ‪�،‬ا�و�ریہو�ہوکئییئناب�تںیہنرکتےےھتہکلبینتجیھباقو�ا�موک�الہلاعتلٰینےا�نےکاعام�لدبکےہلصںیم‬
‫�اییسریغوقعم�لا�و�ربےرس�وپاابتںیرکتا �‬
‫ربمغیپو�ںوکییہاہکتاھ�‪،‬‬
‫فصہحیتسہےساٹم�دیا�ا�نبسےنیھب �‬
‫ٌ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ْ َ ٌ ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ ٰ َ َ ٓ َ َ َّ ْ َ ِ ْ َ ْ ْ ّ ِ ْ َّ‬
‫‪1‬‬
‫كذلِك ما ات ال ِذي م قب ِل ِہم م رسو ٍل اِل قالوا سا ِحر او منو ۚ‬
‫ن ‪۵۲‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬یونیہوہتارہاےہ�‪�،‬ا�نےسےلہپیک موقو�ںےکاپ�سیھبوکئیرسو�لایاسںیہنٓایاےسجانوہ�ںےنہیہناہکوہہکہیاسحرےہایونجم�ن۔‬
‫�الہلاعتلٰینےاکفر�و�ںیکرت�د کیدرتےوہئےفرمایابا�تا�سرط�حںیہنےہسجرط�حہیامگ�نرک�رہےںیہہکلبتقیقحہیےہہکقحےساغیت‬
‫�د�رجہد�و�ر�یا�و�رلقعوفمہا�و�را�د�ر�ا�کاقحئقےساقصرہونےیکانبپرہیول�گٓاخر�ترپ�ایام�نںیہنال�رہےا�و�ر�اپینامحقتیکایغطنیںیم�ا�س‬
‫�ر�اسےتیکرط�فرسپٹد� �وڑ�ےاج�رہےںیہوجدیسھامنہجےکد�ائیمذع�ا�بیکرط�فاجتاہےا�و�ربڑ�یدبخبیتا�و�ر�د�و�رکیرمگ�اہیںیمالتبمںیہ�‪�،‬الہل‬
‫تاعلٰینےایکیلقعدللییکرط�فا�نیکوتجہذبم�و�لیکوجایح�تدعب�الوم�تےکدیعبنہوہنےرپ�دلالترکتیےہ�‪،‬فرمایاکای�انوہ�ںےنیھبک‬
‫�ا�سٓاسام�نوکجسیکدنلب�یا�و�ر�وستعانقابلایب�نےہا�و�روسعیوعریضزمنیوکںیہندکیاھ�؟کای�ٓاسام�نیکہییلینرتھچ�یسجےسہیابہرہنںی‬
‫نلکےتکسا�و�رہیومہ�ا� �رزمنیوخ� بدوخ�د�اتافقاً�وجو�دمںیٓاگےئںیہ�؟کای�ا�سمیظعالاش�ناکئان�تاککیسیجکےسربم�ایہاظن�موخ� بدوخ�داقئموہگایہے�؟‬
‫کای�ر�ا�تےکدعب�د�نا�و�ر�د�نےکدعبر�ا�تا�زخو�د�ٓاجاتیےہ�؟کای�ٓاسام�نےساب�ر�شا�و�رپرھزمنیےسہیانو�ا�حواقاس�میکابنتا�توخ� بدوخ�د�ا�گ‬
‫�ٓاتیںیہ�؟ہنںی�‪،‬لبہکٓاسام�ن �وزمنیوکایکاق�د�رطمقلیتسہےنامک�لد�رجہتمکحےکاستھقیلختایک�ا�و�ر�ا�ساکئان�تاکناظ�ماقئمرفمایاہے�‪،‬جب‬
‫ولخما�توکا�و�ر�ا�نےکد�رمای�نوجھچکےہدنچ� ندو�ںںیمقیلخترکدیےنیکدق�ر�ترھکاتہے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�الہلوحد�ہالشریکا�نمیظعالاش�ن ق‬
‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ َّ ُ ُ ُ َّ ْ َ َ َ َّ ٰ ٰ َ ْ َ ْ َ ْ َّ َ َّ ُ َّ ْ َ ٰ َ َ‬
‫ع ْال َ‬
‫‪2‬‬
‫‪۵۴‬۝‬ ‫۔۔۔‬ ‫ش‬ ‫ر‬ ‫ع‬ ‫اِن ربك ہللا ال ِذي خلق السمو ِت والرض ِف ِسـت ِۃ اي ٍم ثم استوى‬
‫ترجہم‪� :‬د�رقحتقیاہمت�ر�ار�بالہلیہےہسجےنٓاسامنو�ںا�و�رزمنیوکھچ ندو�ںںیمدیپ�اایک�‪،‬پرھاپےنتختتنطلسرپولج�ہرفماوہ�ا�۔‬

‫الذار�ت�‪۵�۲‬‬
‫ی‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 2‬االعراف�‪۵�۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َُ َْ‬ ‫ف س َّت ِۃ َا َّيم ثُ َّم ْ َ َ َ ْ َ‬ ‫َْ َ‬ ‫َّ َ َّ ُ ُ ُ َّ ْ َ َ َ َّ‬
‫‪1‬‬
‫است ٰوى ع الع ْر ِش يد ِّ ُب ال ْم َر۔۔۔ ‪۳‬۝‬ ‫ٍ‬ ‫الس ٰم ٰو ِت َوال ْرض ِ ْ ِ‬ ‫اِن ربك ہللا ال ِذي خلق‬
‫ترجہم�‪:‬قحتقیہیےہہکاہمت�ر�ار�بوہیالہلےہسجےنٓاسامنو�ںا�و�رزمنیوکھچ ندو�ںںیمدیپ�اایکرھپتختوکحمترپولج�ہرگوہ�اا�و�راکئان�تاک‬
‫�اتناظ�مالچرہاےہ۔‬
‫َ َّ ْ ٰ َ ْ‬ ‫ََ ْ‬ ‫َّ ْ َ َ َ َّ ٰ ٰ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ُ َ ْ َّ َ َّ ُ َّ ْ َ‬
‫ح ُن ف ْس ـ َٔـل ِبہٖ‬ ‫است ٰوي ع ال َع ْر ِ ۛۚ‬
‫ش‪۰‬۝ الر‬ ‫ال ِذي خلق السمو ِت والرض وما بينما ِف ِسـت ِۃ اي ٍم ثم‬
‫يا ‪۵۹‬۝‬‫َخب ْ ً‬
‫ِ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم�‪�:‬و�ہسجےنھچ ندو�ںںیمزمنیا�و�رٓاسامنو�ںوکا�و�را�ناس�ر�یزیچ�و�ںوکانبرکرکھدیاوجٓاسام�نوزمنیےکد�رمای�نںیہ�‪،‬پرھٓا�پیہرع�ش‬
‫پرولج�ہرفماوہ�ا ��‪،‬رحام�ن ��‪،‬ا�سیکاش�نسبیسکاجنےنو�الےےسوپچوھ۔‬
‫ُ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ ْ َ َّ ٰ ٰ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ‬
‫‪3‬‬
‫م لغ ْو ٍب ‪۳۸‬۝‬ ‫ف ِس ّـت ِۃ ا ّي ٍۖۤ‬
‫م‪۰‬۝ ّو َما َم ّس َـنا ِ ْ‬ ‫ولــقد خلقنا السمو ِت والرض وما بينما ِ‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےنزمنیا�و�رٓاسامنو�ںوکا�و�را�نےکد�رمای�نیکاس�ر�یزیچ�و�ںوکھچ ندو�ںںیمدیپ�ارکدیا �ا�و�رںیمہوکئیاکت�نالحقہنوہئی�۔‬
‫ےہ؟یجےس‬
‫ردیان�ا�و�ر�اسےد�وبا�ر�ہاسیاحلتںیمےلٓاناجسںیمو�ہےلہپیھتویک�ںرکانممنک �‬
‫دیپ�ا �‬
‫دیپ�ار�د�ہولخم�قوک�د�وبا�ر�ہ ک‬
‫�ا�سےکےئلاپینیہ ک‬
‫فرمایا‬
‫ُ ْ َ ُٰ‬
‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫ع ا ْن يل َق ِمثل ُه ْۭ۬‬
‫م‪۰‬۝ َب ٰ ۤ‬
‫ل‪۰‬۝ ‪۰‬۝ َوه َواللق الع ِل ْـي ُم ‪۸۱‬۝‬
‫ٓ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َا َو َل ْي َس ال ِذ ْي خل َق ّ‬
‫الس ٰم ٰو ِت َوال ْرض بقدر َ ٰ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫‪4‬‬
‫ِ ٍِ‬
‫ےکس�؟وی�ںںیہنبجہکو�ہامہرالخّ�قےہ�۔‬
‫ترجہم‪ :‬کایو�ہسجےنٓاسامنو�ںا�و�رزمنیوکدیپ�اایکا�ساب�ترپاق�د�رںیہنےہہکا�نوسیج�ںوکدیپ�ارک ک‬
‫َ ََْ‬ ‫َ ٰ َّ َ ْ َ َ َّ‬ ‫َ َ ْ ُ َّ ٰ ٰ َ ْ َ ْ َ ْ َ ُ ْ َ ْ َّ‬
‫‪5‬‬
‫اس ل يعل ُم ْو َن ‪۵۷‬۝‬
‫الن ِ‬ ‫اس ولكِن اكث‬ ‫الن ِ‬ ‫لــلق السمو ِت والر ِض اكب ِم خل ِق‬
‫ترجہم‪ٓ� :‬اسامنو�ںا�و�رزمنیاکدیپ�ارکنااناس�نوکد�وبا�ر�ہدیپ�ارکنےےکاقمبےلںیمانیقیڑب�ااک�مےہرگماکرثول�گںیہنےتھجمس�۔‬
‫�الہلاعتلٰینےاپینامک�لدق�ر�تاک�اظاہ�رفرمایاکہمہاچہںیوتاہنںیا�نیکانفرمانیےکببسا�سزمنیںیماہج�ںہیامطانی�نوسوک�نےسرہےت‬
‫�‪،‬ھکیتیاب�ڑ�یا�و�راجت�ر�ترکتےںیہدنھاسدیں�‪،‬یا�د�نای�ر�ا�تےکوقتٓاسام�نےسذع�ا�بےکھچکڑکٹ�ےا�ن گرپر�ا�دیں پ�‪،‬رھیہدیھکںیلےگہک‬
‫ےہ‪�،‬ا�و� حرای�تدعب�ا�ز�الوم�تربحقےہ� م‪،‬رگ�الہلاپےنرحموکر�مےساپےندنب�و�ںوکوسچےنا�و�ربنسےنلھےک‬
‫�الہلےکوس�ا�ا�ناککوئیاحمیوناصرہنںی �‬
‫تاہے�‪،‬د�رقحتقیٓاسام�ن �وزمنیےکیجکےسربم�ااظن�مںیمایکاشننیےہرہ�ا�سصخشےکےئلوج�اخال�صےکاستھالہلاعتلٰی‬
‫لےئتلہماطعفرما �‬
‫سےدہ�ایتاکطالبوہ۔‬

‫َو ْدَقَل اَنْيَتٰا َدٗواَد اَّنِم اًلْضَفؕ‪ُ ١‬لاَبِجٰي ْيِبِّوَا ٗهَعَم َو َرْيَّطلاۚ‪١‬‬
‫�ا�و�رمہ ےن د�ا�ٔو�د رپ اپان لضفایک�‪� ،‬ا�ے اہپ�ڑ�و ! �ا�س ےکاستھ رغتب ےسحیبست ڑپھارک�و�ا�و�ر نرپد�و�ںوکیھب (ییہمکح ےہ)‬
‫‪ 1‬یونس�‪۳‬‬
‫‪ 2‬الفرقان�‪۵�۹‬‬
‫‪ 3‬ق�‪۳�۸‬‬
‫‪ٰ 4‬ی ی ن‬
‫س��‪۸�۱‬‬
‫‪ 5‬املومن�‪۵�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َو اَّنَلَا ُهَل َدْيِدَحْلاۙ‪ِ۰۰۱۰‬نَا ْلَمْعا ٍتٰغِبٰس َّو ْرِّدَق يِف ِدْرَّسلا‬
‫وجڑ�و�ں ںیم اند�ا�ز�ہ رکھ‬
‫�ا�و�رہم ےن ا�س ےکلےی ولہا رن�م رک�دیا ہک وت وپ�ر�ی وپ�ر�ی ز�رہںی انب ا�و�ر �‬

‫َواْوُلَمْعااًحِلاَصؕ‪ْ١‬يِّنِااَمِبَنْوُلَمْعَتٌرْيِصَب‪(۰۰۱۱‬ساب�‪)۱�۰�،�۱�۱‬‬
‫تمبسکیناک�مرک�و�‪(،‬قینیامنو) کہںیماہمت�ر�ےاعام�لدیھکرہاوہ�ں�۔‬
‫� کےد�رمای�ن)‬
‫؁‬ ‫� �ا�و�ر�‪۱�۰�۰�۰‬‬
‫؁‬ ‫ہمےناپےندنب�ےد�ا�و�د ‪u‬کو�دیینا�و�ر� ندای�و�یوتمعن�ںےسرسفر�ا�زفرمایا�‪،‬ہمےناہنںی( �‪۱�۲�۰�۰‬‬
‫وخوی�ں ےسون�ا�ز�ا اھت�‪�،‬ا�ن ںیم ےس ایکنسح وص�تیک تمعنیھت �‪،‬ہم ےنوھٹ�س‬
‫�اپےن اپ�س ےسوبن�ت ےکاستھ اب�دشاہت ا�و�رکیئ اتمای�ز�ی ب‬
‫پاہ�ڑ�و�ںا�و�رہو�امںیا�ڑتے نراگ�رنگےک نرپد�و�ںوکحمکدیاکہبجد�ا�و�د ‪� u‬الہلیکحیبستڑپھںیوتتمیھبحیبستوخ�انیںیما�نےکاستھرصم�و�ف‬
‫ہوجائو�‪،‬چاننہچبجد�ا�و�د ‪�u‬اپینرط�باگنزی�ٓا�و�ا�زمںیالہلیکحیبستوہتلیلا�و مت�ردیج�وحتدیمںیمرصم�و�فوہتےوتجنو�انسےکاستھوھٹ�ساہپ�ڑ�‪،‬‬
‫جام�د�ا�ت� ح‪،‬وی�انا�تا�و�رہو�امںی�ا�ڑتے نرپد�ےرہھٹجاتےا�و�را�نےکاستھٓا�و�ا�زمںیٓا�و�ا�زمالکرر�بیکحیبستوکتریب�ا�و مت�ردیج�وحتدیمںیمرصم�و�ف‬
‫ےھت‪�،‬ایک‬
‫بوموسٰیاشرع�ی‪ t‬کوخوبوص�ر�تٓا�و�ا�زسےون�ا�ز�اتاھ�ا�و�ر�و�ہڑب�ےرتہبیناند�ا�زےسالت�و�ترق�ٓا�نرکتے �‬
‫ہوجاتے‪�،‬الہلاعتلٰینےا �‬
‫�‬
‫بوموسٰی �اشرع�ی‪t‬ناہیتوخ�شالاحنیےسرق�ٓا�نرکیمیکالت�و�ترک�رہےےھتا�نیکالت�و�تنسرک�رسو�لا�الہلﷺ�ر�کےئگا�و�ر�دیر‬
‫مرتہبا ٰ‬
‫تکا�نیکالت�و�تےتنسرہے�‪،‬‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َٔ ُ َ َ ْ َ َٔ ْ َ ن َ َٔ نَ َٔ ْ َ ُ َ َ َ ْ َ َ َ َ َْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َٔ‬
‫َع ْن ا ِب ي� ُم َوس‪ ،‬قال‪ :‬قال َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل ِل ِب ي� موس‪:‬لو رايت ِ ي� وا� است ِمع ِل ِقراء ِتك الب ِارحة‪ ،‬لقد‬
‫ٓ‬ ‫ُٔاوت َ‬
‫يت ِم ْز َم ًارا ِم ْن َم َز ِام ي ِ� ا ِل َد ُاو َد‬ ‫ِ‬
‫بوموسٰیاشرع�ی‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنابوموسی‪t‬سےرفمایاہکاگرمتےھجمزگشہتر�ا�تدکیےتھبجںیماہمت�ر�ارق�ٓا�ندیجم‬ ‫�ا �‬
‫‪1‬‬
‫سنرہااھتًانیقیمتںیہٓا�لد�ا�ٔو�دیکوخ�شالاحنیےسہصحالمےہ�۔‬
‫وھڑ�ےےسوکٹےریغب�اسےوم�میک‬
‫�د� سور�یاتمای�ز�یوخبیہیاطع مرفائیہکیگنجاغر�ا�ضےکےئلولہےیسیجتخس ھدا�توکھبیٹںیماپتئےا�و� تہر �‬
‫یلےت‪�،‬ا�و�راہنںیدہ�ایتیکہکا�ساہمرتیندفاعیاسما�نںیموپ�ر�ییبملز�رہںیانب�ا�و�ر�ا�نےکےقلح‬
‫طر�حسجرط�حاچہےتوم�ڑیلےتا�و�رجوچاہےتانب �‬
‫ئے‪،‬تاکہہیز�رہںیڑلنےو�الےےکوپ�ر�ےمسج‬
‫نہ چوتوھٹےرکوھہککیھٹوط�رپرنہںیھٹیبا�و�رنہاتےنڑب�ےوہ�ںہکا�نںیمڈیھالپنر�ہاج �‬
‫کوحصحیوط�رےسڈھانکںیلا�و�ر�و�ہدشنمےکو�ا�رسےوفحم�ظرہے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ َّ ْ ٰ ُ َ ْ َ َ َ ُ ْ ٍ َّ ُ ْ ُ ْ َ ُ ْ ّ ْ ۢ َ ْ ُ ْ َ ْ َ ْ ُ ٰ‬
‫‪2‬‬
‫ك‪۰‬۝ ف َهل انت ْم شك ُِر ْو َن ‪۸۰‬۝‬
‫وعلمنه صنعة لبوس لك لِتح ِصنك ِم ب ِس ۚ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رہمےنا�سوکمتاہ�ر�ےافئد�ےےکےئلز�ر�ہانبنےیکتعنصاھکس�د�ییھتاتکہمتوک�ایکد�وسر�ےیکام�رسےاچبئے�‪،‬پرھکایتم‬
‫شرکگز�ا�رہو�؟�۔‬

‫ا� حبان �‪۸�۹�۲‬‬ ‫املسافر� َ ب� ُب ْاس ِت ْح َباب تَ ْ� ِس ي ن� َّ‬

‫الص ْو ِت ِب� ْل ُق ْر ٓا ِن �‪،۱�۸�۵�۱‬مسندامحد�‪،۲�۲�۹�۶�۹‬حصیح ب ن‬ ‫ین‬ ‫‪ 1‬حصیح مسمل کتاب صالۃ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪ 2‬االنبیائ�‪۸�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫(�ا�ےٓا�لد�ا�و�د�)�ا�نوتمعن�ںےکرکش�انےںیملمعاصلحاکاتہام�مرک�و�‪،‬جوچوھٹابڑ�اعلممترکتےوہ�و�ہھجمےساپھچہو�اہنںیےہ�۔‬
‫َ َ‬ ‫َ‬
‫الص َي ِام ِإل الهلِ ِص َي ُام َد ُاو َد‪ ،‬كن َي ُص ُوم‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل‪َٔ :‬ا َح ُّب ِ ّ‬ ‫َُ ُ‬
‫ول الهلِ َص َّل ُ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫الل ْب نَ� ْع ٍرو‪ ،‬قال‪ :‬قال ِ يل رس‬
‫َ َّ‬
‫َع ْبد ِ‬
‫َ‬ ‫ُ َُُ‬ ‫َي ْو ًما َو ُي ْف ِط ُر َي ْو ًما َؤَا َح ُّب َّ‬
‫الص َال ِة إ َل الهلِ َص َال ُة َد ُاو َد‪َ ،‬ك َن َي َن ُام ِن ْص َف ْ‬
‫اللي ِل َو َيق ُوم ثلث ُه‪َ ،‬و َي َن ُام ُس ُد َس ُه َ‪،‬وال َي ِف ُّر‬ ‫ِ‬
‫َ َ َق‬
‫ِإذا ال�‬
‫چاننہچدبع�الہلنبرمع‪w‬مر�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایا�الہلاعتلٰیکےزن�دیکر� �وز�ےاکسبےسدنسپید�ہرطیہقد�ا�و�د‪u‬کاطریہق‬
‫ریغبر� �وز�ے ےک رہےت ےھت�‪� ،‬اسی رط�ح الہلاعتلٰی کےزن�دیک امن�زکاسب ےس زیا�د�ہ دنسپید�ہ‬
‫تاھ�ٓا�پ ایک د�ن ر� �وز�ہ رھکےت ا�و�ر�ایک د�ن �‬
‫ایکرتےےھتا�و�رقبہیےٹھچحےصںیم �ٓار�ا�م‬
‫طریہقد�ا�و�د‪u‬کیامن�زکاطریہقاھت�ٓا�پٓا�دھیر�ا�تکتوستےا�و�ر�ایکاہتئیےصحںیمابع�د�ت ک‬
‫‪1‬‬
‫کرتے�‪�،‬ایکوخبیٓا�پںیمہییھبیھتہکدشنمےساہج�دکےوقتہنمہنریھپتےےھت�۔‬

‫َو َنٰمْيَلُسِل َحْيِّرلا اَهُّوُدُغ ٌرْهَش َّو اَهُحاَوَر ٌرْهَشۚ‪َ ١‬و اَنْلَسَا ٗهَل‬
‫�ا�و�ر مہ ےنامیلس�ن ےک ےیل وہ�اوکرخسمرک�دیا ہکحبصیک زنم�ل ا�سیک ہنیہم رھبیک وہتی یھت ا�و�ر اش�میک زنم�ل یھب ا�و�ر مہ ےن ا�ن‬

‫َنْيَع ِرْطِقْلاؕ‪َ ١‬و َنِم ِّنِجْلا ْنَم ُلَمْعَّي َنْيَب ِهْيَدَي ِنْذِاِب ٖهِّبَرؕ‪َ ١‬و ْنَم‬
‫کے ےیلاتنےباک ہمشچ اہب دیا�‪� ،‬ا�و�ر ا�س ےک ر�ب ےکمکح ےسضعب انج�ت ا�سیک امحتیت ںیم ا�س ےکاسمےناک�مرکتے ےھت �ا�و�ر ا�ن ںیم ےس‬

‫ْغِزَّي ْمُهْنِم ْنَع اَنِرْمَا ُهْقِذُن ْنِم ِباَذَع ِرْيِعَّسلا‪َ۰۰۱۲‬نْوُلَمْعَي ٗهَل اَم ُءٓاَشَي ْنِم‬
‫جو یھب امہ�ر�ے مکح ےس رستابی رک�ے مہ اسے ڑھبکیت وہئی ٓا�گ اک زم�ہ اھکچئںی ےگ�‪ ،‬جو ھچک امیلس�ن اچہےت و�ہ انج�ت‬

‫َبْيِراَحَّم َو َلْيِثاَمَت َو ٍناَفِج ِباَوَجْلاَك َو ٍرْوُدُق ٍتٰيِسّٰرؕ‪ ١‬اْۤوُلَمْعِا َلٰا َدٗواَد‬

‫تای�ررک�دیےت�‪ ،‬ثمال ےعلق ا�و�ر ےمسجم ا�و�ر وحضو�ں ےک رب�ابرنگل ا�و�ر وچلوہ�ں رپ یمج وہئی وبضم�ط دگیںی�‪،‬‬

‫اًرْكُشؕ‪َ ١‬و ٌلْيِلَق ْنِّم َيِداَبِع ُرْوُكَّشلا‪ ۰۰۱۳‬اَّمَلَف اَنْيَضَق ِهْيَلَع َتْوَمْلا اَم ْمُهَّلَد‬
‫کےرکشیہ ںیم کینلمعرک�و�‪ ،‬مری�ے دنب�و�ں ںیم ےسرکشزگ�ا�ر دنب�ےمک یہ وہتےںیہ�‪ ،‬پرھبج مہ ےن ا�ن رپرھپبج مہ ےن �ا�ن رپ‬

‫ىٰلَع ٖۤهِتْوَم اَّلِا ُةَّبٓاَد ِضْرَاْلا ُلُكْاَت ٗهَتَاَسْنِمۚ‪ ١‬اَّمَلَف َّرَخ ِتَنَّيَبَت ُّنِجْلا ْنَا ْوَّل‬
‫مو�تاک مکحجیھب دیا وت ا�نیک ربخ انج�توکیسک ےن ہن د�ی وس�ائےنھگ ےکڑیک�ے ےک وج ا�ن ےک اصعوکاھک�رہا اھت�‪ ،‬پس بج‬

‫َ َ‬ ‫َ‬
‫الص َي ِام ِإل الهلِ ِص َي ُام َد ُاو َدكن َي َن ُام‬ ‫الص َال ِة إ َل الهلِ َص َال ُة َد ُاو َد‪َ ،‬ؤَا َح ُّب ِ ّ‬‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری کتاب احادیث االنبیاء َ ب� ٌب‪َٔ :‬ا َح ُّب َّ‬
‫ِ‬
‫ال� َع ْن َص ْو ِم‬ ‫َ ُ نَّ ْ‬ ‫ْ َ ْ َ َُ ُ َُُ ُ َ ََ ُ ُ ُ َ ُ َ َ ُ ُ َْ ً َ ُ ْ ُ َْ ً‬
‫ِنصف اللي ِل ويقوم ثلثه‪ ،‬وينام سدسه‪ ،‬ويصوم يوما ويف ِطر يوما�‪،۳�۴�۲�۰�،۳�۴�۱�۹‬حصیح مسمل کتاب الصیام ب�ب ِي‬
‫ْ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ ًّ َٔ ْ َ ُ ْ ْ َ ْ َ َّ شْ‬ ‫َّ ْ َ ْ َ �ضَ َ َٔ ْ َ َّ َ‬
‫� َيق‪َ ،‬و َب َي ِان تف ِض ِيل َص ْو ِم َي ْو ٍم‪َ ،‬و ِإفط ِار َي ْو ٍم�‪۲�۷��۳ ۴‬‬ ‫الده ِر ِلن ت َّ ر ِب ِه او فوت ِب ِه حقا او ْل يف ِط ِر ال ِعيد ي ِ ن� والت ِ‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ُّنِجْلاْنَاْوَّلاْوُناَكَنْوُمَلْعَيَبْيَغْلااَماْوُثِبَليِفِباَذَعْلاِنْيِهُمْلاؕ‪(۰۰۱۴‬ساب�‪۱�۲‬تا�‪)۱�۴‬‬
‫(لسامی�ن) گرپڑ�ے�ا�سوقتونج�ںےناج�نایلہکاگرو�ہبیغد�ا�نوہتےوتا�سذلتےکذع�ا�بںیمالتبمہنرہےت�۔‬
‫‪u‬کا�ذرفرمایاکہالہلاعتلٰینےا�نوک�اییساب�دشاہت‬
‫ک‬ ‫�الہلاعتلٰینےد�ا�و�دلعہیاسلالمرپ�اپانفلضوکر�مایب�نرکنےےکدعبا�نےک �رفزندامیلس�ن‬
‫عانیت مرفائیہکا�نےکدعبکیسوک�اییساب�دشاہتبیصنہنوہسیک�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ي َْ‬ ‫َ‬
‫َ َ ّ َْ ُ ّ َْ‬‫َ‬ ‫ْ‬
‫ت ال َو َّه ُ‬ ‫َ َ َ ّ ْ ْ ْ َ َ ْ ْ ُ ْ ً َّ َ ْۢ َ ْ َ َ ِّ ْۢ َ ْ ْ ‪۰‬۝ ّ َ‬
‫ك َا ْن َ‬ ‫َ‬
‫ت ِر ْي‬ ‫الر‬
‫ِ‬ ‫ه‬‫ل‬ ‫ن‬ ‫ر‬ ‫خ‬ ‫س‬ ‫ف‬ ‫‪۳۵‬۝‬ ‫اب‬ ‫ي اِن‬
‫قال ر ِب اغ ِفر ِل وهب ِل ملك ل ينب ِغ ِلح ٍد م بع ِد ۚ‬
‫َْ ُ َ ًۗ َ ْ ُ َ‬
‫‪1‬‬
‫ث ا َص َ ۙ‬
‫اب ‪۳۶‬۝‬ ‫ِبم ِر ٖه رخاء حي‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�راہکہکا�ےریم�ےر�ب! جمےھاعم�فرکد�ےا�و�رےھجمو�ہاب�دشاہید�ےوجریم�ےدعبیسکےکےیلزس�ا�و�ا�رہنوہ�‪،‬یبکشوتیہاصل‬
‫�د�اتاےہ�‪،‬تبمہےنا�سےکےیلوہ�اوکرخسمرک�دیاوجا�سےکمکحےسرنمیےکاستھیتلچیھتدجھرو�ہاچہاتاھت۔‬
‫یہاییساب�دشاہتیھتسجںیماناسنو�ںےکالع�و�ہوہ�ابیھا�نےکامتتحیھتا�و�رجسرط�حامیلس�ن ‪ u‬چاہےتا�نےکمکحےسحبصےسد�وپرہتک‬
‫رضو�ر�تیھبکرن�ما�و�ریھبکدنت�وتزیوہتییھت�‪�،‬ا�سرط�حایک‬
‫�ایکےنیہمیکاسمفتا�و�ر�د�وپرہسےر�ا�تکتایکےنیہمیکاسمفتکتبسح �‬
‫�د�نںیمد�وہمونی�ںیکاسمفتےطوہجاتی�‪،‬‬
‫ُ‬
‫َ ْ َ َ ف َ ْ ُ ُ ُّ َ شَ ْ ٌ َ َ َ ُ َ شَ ْ ٌ َ َ َ َ َ ْ ُ َ َ ُ ف ْ َ ْ َ ث َّ َ ُ ُ نْ َ َ َ ُ ُ‬
‫ون َر َو ُ َ‬
‫احا‬ ‫ع ِن الس ِن‪ ِ ،‬ي� قوِ ِل {غدوها �ر ورواحا �ر} قال‪:‬كن يغدو في ِقيل ِ ي� ِإصطخر‪ � ،‬ي�وح ِم�ا‪ ،‬فيك‬
‫َ َ‬
‫ِبك ُبل‬
‫تدقشےساپےنتخت‬ ‫� ٌرکےاب�ر�ےںیمقو�لےہامیلس�ن ‪u‬صحبےک قو م‬ ‫احا شَ ْ‬ ‫رصبی‪ a‬کا�ٓایترکیہم ُغ ُد ُّو َها شَ ْ‬
‫� ٌر َو َر َو ُ َ‬ ‫حنس �‬
‫‪2‬‬
‫پرسرفکرتےا�و�ر�د�وپرہکاکاھنا�اطصرخمںیانت�و�ل مرفاتے�‪،‬پرھاطصرخےسرفسشر�و�عرکتےوت�ر�ا�تاکبلںیمرسبفرماتے�۔‬
‫�ا�و�ر�ٓا�پےکاجت�رتیرحب�یاہج�ز�و�ںوکجاہ�ںٓا�پانجیھباچہےتاچنہپ�دییتیھتا�سےکالع�و�ہاﷲتاعلٰینے�(پاہ�ڑ�و�ںےس) گپےلھوہئےاتنےب‬
‫کاشچہمیھبا�نےکےئلاہبدیااھتاتکہاتنےبیک ھدا�تےسو�ہوجچاہںیانبئںی�‪،‬یایہیھبات�ویلیکاجکسیتےہہکا�نےکد�و�رمںیاتنےبوکگپالھنے‬
‫�ا�و�ر�ا�سےسرط�حرط�حیکزیچیںایت�ررکنےاککا�ماتےنڑب�ےامیپنےرپہوتاتاھکہوگیاوہا�ںاتنےبےکےمشچہہبرہےےھت�‪،‬جان�تاﷲتاعلٰی‬
‫کیایکرسکشولخم�قےہوج�ٓا�گیکٹپلےسدیپ�اکییئگےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ْ َ ۗ َّ َ َ ْ ٰ ُ ِ ْ َ ْ ُ ِ ْ َّ َّ‬
‫‪3‬‬
‫الس ُم ْو ِم ‪۲۷‬۝‬ ‫والان خلقنہ م قبل م ن ِر‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�را�سےسےلہپمہونج�ںوکٓا�گیکٹپلےسدیپ�ارکےکچےھت�۔‬
‫�ا�نوک�الہلاعتلٰینےٓا�پ ‪ u‬کےاتبع مرفا�نرکدیااھتجو�ا�نےکمکحےکاطمبقاک�مرس�اناج�مےھتا�و�رانج�تںیمےسوجہام�ر�ےمکحےسرستابی‬
‫را�ا�سوکہمڑھبکیتوہئیٓا�گاکمز�ہاھکچتے� لس‪،‬امی�ن ‪ u‬کےمکحےسانج�تا�نےکےئلرہ�و�ہزیچبانتےوج�و�ہاچہےت�‪�،‬و�ہا�نےکےئل‬
‫ک ت‬
‫‪ 1‬ص�‪۳�۵�،۳�۶‬‬
‫ط�ی�‪۳�۶�۳‬؍�‪۲�۰‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 2‬ی‬
‫‪ 3‬احلجر�‪۲�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�‪،‬لقےع�‪،‬جمےمس‪،‬غریحوی�ا�نزیچ�و�ںیکوصتیریں�‪،‬شلرک�و�ںکےکیبوقتاھکنےےکےئلوچلوہ�ںرپلقتسم‬
‫�‬ ‫�ا�ونیچاعلیاش�نامع�رتںی�‪،‬ماسجد�وماعبد‬
‫جیموہئیڑب�یڑب�یوبضم�طاتنےبیکدگیںیایت�ررکتےےھت ��‪،‬ا�و�ر�ا�نرکشلیو�ں کےاھکناکاھنےےکےئلڑب�ےڑب�ےوحضو�ںےکرب�ابربرتن‬
‫التے‪�،‬و�ہا�ناکمو�ںےکالع�و�ہا�و�ربیھتہبھچکرکتےےھت�‪،‬‬ ‫�‪،‬مسدن�ر�و�ںںیموغطےاگلتےا�و�رجو�اہر�ا�تاکن�ل �‬
‫ْ َ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َّ ْ ً َ ّ َ َ َّ َ َ َ َ َ َ َٔ ْ َ َ ً نَ‬
‫كة ْ� َو َها ِل َيقط َع‬ ‫ال ِن تفلت ع َّيل الب ِارحة او ِ‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة‪ ،‬ع ِن الن ِب ِيّ� صل الهل علي ِه وسل قال‪ِ :‬إن ِعف ِر يتا ِمن ِج‬
‫َ ُ‬ ‫ُ‬
‫امل ْس ِج ِد َح تَّ� ت ْص ِب ُحوا َوت ْنظ ُروا‬ ‫الهل ِم ْن ُه‪َ ،‬ف َٔا َر ْد ُت َٔا ْن َٔا ْر ِب َط ُه إ َل َسار َي ٍة ِم ْن َس َواري َ‬
‫الص َال َة‪َ ،‬ف َٔا ْم َك َن ن� ُ‬‫َع َ َّل َّ‬
‫ِْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِي‬ ‫ي‬
‫ي‪۰‬۝ اِ َّن َك َا ْنتَ‬ ‫ك َ‪،‬ف َذ َك ْر ُت َقْو َل َٔا ِ�خ ُس َل يْ� َم َان َق َال َر ّب ْاغ ِف ْر ْل َو َه ْب ْل ُم ْل ًك َّل َي ۢن َب غ ْ� ِ َل َح ٍد ِّم ْۢن َب ْع ِد ْۚ‬ ‫َ ْ ُ ُّ ُْ‬
‫ِإلي ِه ك‬
‫ِي‬ ‫ِي‬ ‫ِي‬ ‫ِ‬ ‫ي‬
‫َ ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْال َو َّه ُ‬
‫اب۔قال َر ْو ٌح‪:‬ف َر َّد ُه خ ِاسئا‬
‫�اب ہوریر‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لاﷲﷺےنرفمایایلھچپر�ا�تےکوقتایکرسکشنجاچانکریم�ےاپ�سٓایایا�اسیرط�حیکوکئی‬
‫ڑکپای�‪�،‬ا�و�ر�ا�ر�ا�د�ہایککہ‬
‫با�تٓا�پےن مرفائیو�ہریم�یامن�زمںیللخڈ�الانچاہاتتاھ مرگ�اﷲتاعلٰینےےھجما�س قرپابو�د�ےدیاا�و�رںیمےناسے ل‬
‫گیئ�‪،‬انوہ�ںےن‬
‫�اسےدجسمکےوتس�نےسابند�ھد�و�ںتاکہحبصمتبساسےدیھکوکس�‪ ،‬مرگ�ا�سوقتےھجماپےناھبئیامیلس�ن ‪ u‬کیدعاای�دٓا �‬
‫�اﷲاعتلٰیکےوضح گ�رز�ا�ر�شیکیھتــ ’’�ا�ےریم�ےر�ب�‪،‬جمےھاعم�فرکد�ےا�و�رےھجمو�ہاب�دشاہید�ےوجریم�ےدعبیسکےکےیلزس�او�ا�رہن‬
‫‪1‬‬
‫ہو�‪،‬بےکشوتیہاصلد�اتاےہ�۔‘‘ مںیےن �اسےذللیرکےکوھچ�ڑدیا�۔‬
‫اطعر�د�ہوتمعن�ںرپوقلًا� عفوًالمری�ارکشباجلا�و�‪،‬‬ ‫�اﷲ�ر�بالزع�تےنامیلس�ن‪ u‬کورفمایاا�ےٓا�لد�ا�و�د! مری�یدینو�دنایکیا�ن ک‬
‫الش ْكر ْ َ‬ ‫َّ َ ُ ُ ْ ٌ َ ّ َ ُ ُ ْ ٌ َ ُ ُّ َ ْ َ ْ َ ُ ُ َّ ُ ْ ٌ َ َٔ ْ َ ُ ُّ‬ ‫َ َ َٔ ُ َ ْ َّ ْ َ ُ‬
‫ال ْم ُد‬ ‫ِ‬ ‫الصيام شكر وك خ ي ٍ� تعمل ِل ِل شكر وافضل‬ ‫بل ‪ :‬الصلة شكر و ِ‬ ‫قال ابو عب ِد الرح ِن احل ي‬
‫‪2‬‬
‫اخطرر�ےرکشہے�‪� ،‬ا�و�رافلضرکشحدمہے�۔‬ ‫�ابوعدب�الرمحنٰیلبحےتہکںیہامن�زشرکہے�‪�،‬ر� �وز�ہرکشہے�‪،‬ہرینیکےسجوت�الہلاعتلٰیکیرضاکی ک‬
‫َُ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ ُ َٔ َ ُّ َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َٔ َّ‬ ‫َع ْب َد الهلِ ْب نَ� َ ْع ٍرو َر ِ ض ي َ‬
‫الصال ِة ِإل الهلِ َصالة‬ ‫الهل َع نْ ُ� َما‪ ،‬قال‪:‬ان َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل قال ل‪:‬احب‬ ‫� ُ‬
‫ُ َُُ‬ ‫الص َي ِام إ َل الهلِ ِص َي ُام َد ُاو َد َو َك َن َي َن ُام ِن ْص َف ْ‬‫َ ُ َ َ َ ْ َّ َ ُ َ َٔ َ ُّ ّ‬
‫اللي ِل َو َيق ُوم ثلث ُه ‪َ ،‬و َي َن ُام ُس ُد َس ُه‪َ ،‬و َي ُص ُوم‬ ‫داود علي ِه السالم‪ ،‬واحب ِ ِ‬
‫َ َ قَ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َي ْو ًما‪َ ،‬و ُيف ِط ُر َي ْو ًم َاوال َي ِف ُّر ِإذا ال�‬
‫امن�زہے�‪،‬ا�و�ر‬
‫�‬ ‫عرم�وبنالاع�صےسرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایابےکشالہلاعتلٰیکےاہ�ںسبےسزیا�د�ہدنسپید�ہامن�ز�د�ا�و�د‪u‬کی‬
‫رھا�س�(�ر�ا�ت)‬
‫سبےسزیا�د�ہدنسپید�ہر� �وز�ےد�ا�و�د‪u‬کےر� �وز�ےںیہ�‪�،‬و�ہٓا�دھیر�ا�توستےا�و�ر�(�ر�ا�تاک�)یترس�احہصایق�مرکتے�‪ ،‬پ �‬
‫کاھچاٹحہصوسجاتےےھت�‪�،‬و�ہایکد�نر� �وز�ہرھکےتا�و�ر�ایکد�نانغہرکتےےھت�‪�،‬ا�و�رمدی�ا�نگنجںیمدشنمےکاقمبےلےساھبگےتںیہن‬

‫امل ْس ِج ِد ‪ ، ۳�۴�۲�۳�،۴�۸�۰�۸� ،۴�۶�۱�،۱�۲�۱�۰�،۳�۲�۸��۴‬حصیح مسمل کتاب‬‫الغر ي ِ� ُ ي ْ� َب ُط ِ ف ي� َ‬‫َٔ َ‬ ‫ٰ َ ُ َٔ‬ ‫خ‬

‫‪ 1‬حصیح ب�اری کتاب الصلوۃ ب�ب اال ِس ي ِ� ا ِو ِ‬
‫الت َع ُّو ِذ ِم ْن ُه َو َج َواز ْال َع َمل ْال َق ِليل ِ ف� َّ‬
‫الص َل ِة�‪، ۱�۲�۰�۹‬مسند امحد �‪ �۹�۶�۹‬ن ن‬ ‫الص َلة‪َ ،‬و َّ‬ ‫َّ َ ف َٔ ْ َ‬ ‫َ‬
‫‪،۷‬الس�‬ ‫ِ ي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫املساجد� ُب َج َو ِاز ل ْع ِن الش ْيط ِان ِ ي� اثن ِاء َّ ِ‬
‫َب‬
‫للب� ق� ‪� ،۳�۱�۸��۴‬ش ح السنۃ للبغوی �‪۷��۴ ۶‬‬ ‫الک�ی ی‬
‫ب‬
‫کث��‪۵�۰�۰‬؍�‪۶‬‬ ‫ا� ی‬ ‫تفس� ب ن‬
‫‪ 2‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫تےھ�۔‬ ‫‪1‬‬

‫ُّ ْ‬ ‫ٔ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ ْ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬

‫َ ٓ َ َُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ٌ ف‬
‫السلم‪ َ :‬ي� رب كيف اشكرك َوالشكر‬ ‫اود شك ًرا} ‪.‬قال‪ :‬قال داود علي ِه‬ ‫قال ف ِضيل ِ ي� ق ْوِ ِل ت َعال‪{ :‬اعلوا ال د‬
‫نَ َ ْ َ َٔ َّ ّ َ‬ ‫َ َ َْٓ َ َ َ‬ ‫ْ‬
‫الن ْع َمة ِم ِ نّ ي�‬
‫ْنع َمة ِمنك ‪ ،‬قال‪ :‬الن شك ْرت ِ ن ي� ِح ي� ع ِلت ان ِ‬
‫ضفلی‪� t‬الہلاعتلٰیکاقول’’ �ا�ےآ�لد�ا�ؤ�دلمعرک�ورکشےکرطیےقرپ۔‘‘با�ر�ےںیمےتہکںیہ�د�ا�و�د‪u‬نےرع�ضیکا�ےریم�ےر�ب�!مںی‬
‫ےہ؟�الہلاعتلٰی نےرفمایا�ا�بمت ےنریم�اشرک�ا� کد�ار�دیاجبںیہمت ہیولعم�م‬
‫تری�اشرککس رط�ح ا� کد�ارکساتہو�ںبجہکرکش�ا� کد�ارنابیھوتتری�ی تمعن �‬
‫‪2‬‬
‫ہوگایکہامت�مںیتمعنریم�ییہرط�فےسںیہ�۔‬
‫مںی اپےن دنب�و�ںوک�ا�ولا�د�‪،‬ما�ل و�د�ولت �‪ ،‬مرتہب ویحتیث �‪ ،‬عز�ت وشرہ�ت د�ےرکون�ا�زتاہو�ں ا�و�رسبھچکرکیلبیھٓا�زماتا وہ�ں اتکہرھک�ے‬
‫�ا�و�رکوھٹےالگالگوہاجئںی م�‪،‬رگمری�ےدنب�و�ںںیمےساکرثمری�اشرککرنےےکاجبئےانشرک�ییہرکتےںیہ(شرکسےرم�ا�دہےالہلاعتلٰی‬
‫کیوتمعن�ںاک�د�لےساعرت�ا�فرکنا�‪�،‬اپےنٓا�پوک�ا�ساکحمات�جےتھجمسوہئےا�ستمعنوکقوب�لرکنا�‪�،‬ا�سوک�الہلاعتلٰیکیاطاعتںیمرص�فرکناا�و�ر�ا�س‬
‫کیانفرمانیںیمرص�فرکنےےسرگیزکرنا) لسامی�ن ‪ u‬کےوقتںیمایشطنیا�و�رجان�تےناناسنو�ںوکاکہبیاا�و�را�نںیمیہوہشم�رکایکہ‬
‫ںیہ‪،‬چاننہچبجاﷲتاعلٰینےامیلس�ن ‪ u‬کیوم�تاکیفہلصانفذکایتو�ر�و�ح‬
‫�و�ہبیغاکعملاجنےتںیہا�و�ریپھچوہئیزیچ�و�ںیکاطال�عرھکےت �‬
‫کنےنلےکوقتےسیجو�ہاپینالٹیھےکاہس�ر�ےڑھک�ےےھتویےسیہڑھک�ےرہےا�و�ر�انسوجان�ترپ�ا�نیکوم�تیکتیفیکانعمول�مرہیا�و�ر�و�ہ‬
‫�اہنںی نزد�ہےتھجمسوہئےٓا�پ ‪ u‬کیتبیہےساحاکما�تےکاطمبقرسھجاکئےاپےنتخستخساکمو�ںںیمرصم�و�فرہےہکایاسہنوہکہمہ‬
‫زگ�رای�‪�،‬ایکوق�لےکاطمبقاس�لرھبکاعرصہ‬
‫�ڈھلیرکیںا�و�ر�اﷲکےرسو�لٓاجائںیا�و�رمہںیڑک�یزس�ادیں�‪�،‬ا�سرط�حولعم�مںیہنانتکعرصہ گ‬
‫ڑپ�ے‪�،‬ا�ب‬
‫گز�ر�ا�ا�و�ر�ا�سالٹیھوکجسالٹیھےکاہس�ر�ےٓا�پ ‪ u‬کڑھ�ےےھتدیکمےناچ�ٹرککوھھکالکر�دیاوت�ٓا�پ ‪� u‬زمنیرپرگ �‬
‫جان�تا�و�ر�اناسنو�ںوک�ٓا�پیکوم�تاکہتپالچتبوتہنرص�فاناسنو�ںوکلبہکوخ�دانج�توکبیھنیقیاکمل گوہایکہا�نںیموکئیبیغد�ا�ںںیہنیہ‬
‫مضحا�نیکدھونسےہ� گ‪�،‬ارمہںیبیغاکعملوہتاتو�اتانعرصہا�سذلتیکتبیصمںیمالتبمنہرہےتا�سرط�حاﷲتاعلٰینےامیلس�ن‪ u‬کی‬
‫مو�تےکذ�ریہعےسا�سدیقع�ےےکاسف�دکو�رفعرفمایا�۔‬
‫�اسال�مںیمتوصیر�ا�و�رجمہمساس�ز�ی‪:‬‬
‫ناسنی ح‪،‬وی�انیایغریجاند�ا�ر�اشایہو�ں�ا�و�رجمےمسانبنافلعرح�ا�مےہ�‪�،‬ا�سہلسلسںیمدعتم�د�ر�و�ایا�تومجو�دہںی‬
‫شریتعدمحمیہںیماصت�ویرچاہےو�ہا �‬
‫جنںیمےسدنچپشیںیہ�‪،‬‬

‫َ ُ َّ ْ َ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ َّ َ‬ ‫ال� ُّج ِد َ ب� ُب َم ْن نَ� َم ِع ْن َد َّ‬

‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری ِك َتاب تَّ َ‬
‫السال ُم �‪،۱�۹�۷�۹‬حصیح مسمل‬ ‫‪،‬وكتاب الصو ِم ب�ب صو ِم داود علي ِه‬ ‫الس َح ِر�‪ِ ۱�۱�۳�۱‬‬
‫َْ‬
‫� َيق‪َ ،‬و َب َي ِان تف ِض ِيل َص ْو ِم َي ْو ٍم‪،‬‬
‫َ ًّ َٔ ْ َ ُ ْ ْ َ ْ َ َّ شْ‬ ‫الص َيام َ� ُب نَّ ْ َ ْ َ ْ َّ ْ َ ْ َ �ضَ َ َٔ ْ َ َّ َ‬ ‫َ‬
‫ال� عن صو ِم الده ِر ِلن ت َّ ر ِب ِه او فوت ِب ِه حقا او ْل يف ِط ِر ال ِعيد ي ِ ن� والت ِ‬ ‫ِي‬ ‫ِكتاب ِ ّ ِ ب‬
‫ف‬
‫الص َي ِام َ ب� ُب َما َج َاء ِ ي�‬
‫اب ِ ّ‬ ‫ا� ماجہ ِك َت ُ‬ ‫الص ْو ِم َ ب� ٌب ِ ف ي� َص ْو ِم َي ْو ٍم‪َ ،‬و ِف ْطر َي ْو ٍم �‪ �۴�۴�۸‬ن ن‬
‫‪،۲‬س� ب ن‬ ‫ابوداودك َتاب َّ‬
‫ِ‬ ‫َو ِإ ْف َطار َي ْو ٍم�‪ �۷��۳ ۹‬ن ن‬
‫‪،۲‬س�‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َ َ ُ َ َ َ ْ َّ َ‬
‫ِصي ِام داود علي ِه السلم�‪۱�۷�۱�۲‬‬
‫تفس� املاوردي = النكت والعيون�‪۴�۳�۹‬؍�‪۴‬‬
‫القرط��‪۳�۹�۸‬؍�‪،۱‬الدر املنثور�‪۶�۸�۰‬؍�‪ ،۶‬ي‬
‫بي‬ ‫تفس�‬
‫‪ 2‬ي‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ََْ‬ ‫َ ْ َ َ َ َٔ َّ ُٔ َّ َ َ ُٔ َّ َ َ َ َ َ تَ َ ً َٔ َ‬
‫ول الهلِ َصل‬ ‫عن عا ِئشة‪ ،‬ان ام ح ِب َيبة‪َ ،‬وام س َلة ذ ك َر� ك ِن َيسة َرا ْي ن َ�ا ِب� َلبش ِة ِف ي َ�ا ت َص ِاو ي ُ� ِل َرس ِ‬
‫َ‬ ‫ال‪َٔ ،‬ا ِو َّ‬
‫الر ُج ُل َّ‬ ‫الع ْب ُد َّ‬ ‫الهل َع َل ْيه َو َس َّ َل ُٔ‪:‬اوَلئ َك َق ْو ٌم إ َذا َم َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ َ َ‬
‫ال‪َ ،‬ب َن ْوا َعل‬
‫الص ِ ُ‬ ‫الص ِ ُ‬ ‫ات ِف ي� ُم َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َو َس َل‪،‬فقال َر ُسول الهلِ َصل ُ ِ‬
‫َ‬ ‫ْ َ ُّ َ َ ُٔ َ َ �ش َ ُ خَ ْ‬ ‫َ‬
‫الل ِق ِع ْند الهلِ‬ ‫ق ْب ِ� ِه َم ْس ِج ًدا‪َ ،‬و َص َّو ُروا ِف ِيه ِتلك الصور اول ِئك ِ ار‬
‫�ا�مالومنمنیاعئہشدصیہق‪ r‬سےرم�و�یےہا�مالومنمنیا�مہبیبح‪� r‬ا� �ور�ا�مالومنمنیا�مہملس‪r‬نےشبحںیم�(ہرج�تہشبحےکد�و�رمںی)‬
‫�ایکہسینک کیداھتاھجسںیماصت�ویربینوہئیںیھتانوہ�ںےنا�ساب�تاک�ذکررسو�لالہلﷺسےایک�‪� ،‬رسو�لالہلﷺےنرفمایا�ا�نولگو�ں‬
‫کاحا�لہیاھتہکبجا�نںیموکئیاصلحٓا�دمیوف�توہجاتاتو�(�ا�سیکمیظعتا�و�ریا�دکےےیل�)�ا�سیکربقپر�ایکابع�د�تاگ�ہ کانبر�ا�سںیماصت�ویر‬
‫رقا�راپئںیےگ�۔‬
‫‪1‬‬
‫بانایلرکتےےھت�‪،‬یہول�گایقمتےکر� �وز�الہلےکزن�دیکدبترینالخئق �‬
‫َ َ َ َ َّ‬ ‫َ َٔ ْ‬ ‫ح ًاما‪َ ،‬ف َٔا َم َر ِب َ� َحا ِ�ج ِ ِه‪َ ،‬ف ُك ِ َ‬
‫َٔا ْخ َب َ� ن� َع ْو ُن ْب نُ� َٔا� �جُ َ ْي َف َة‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ر َٔا ْي ُت َٔا� ْاش تَ َ�ى َ ج َّ‬
‫س ْت‪ ،‬ف َسال ُت ُه َع ْن ذ ِلك قال ِ‪:‬إن‬ ‫ِب ي‬ ‫ِب ي‬ ‫ِي‬
‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬
‫الكب‪َ ،‬و َك ْسب اال َم ِة‪َ ،‬ول َع َن َ‬
‫الو ِش َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ َ ْ َ َ نَ َ َ ْ ث َ َّ َ ث َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َُ َ‬
‫امل ْس َت ْو ِش َ�ة‪َ ،‬وا ِك‬
‫ا�ة َو ُ‬
‫ِ‬ ‫الل صل الهل علي ِه وس َل � عن � ِن الد ِم‪ ،‬و� ِن ِ‬
‫ول ِ َ‬ ‫رس‬
‫وك ُه‪َ ،‬وَل َع َن ُ‬
‫امل َص ِّو َر‬
‫َّ َُ َ‬
‫الر ب�‪ ،‬وم ِ‬ ‫ِ‬
‫�ابو �ج�یفہ‪t‬سےرم�و�یےہمںیےناپےنو�الدوکدکیاھہکانوہ�ںےنایکالغ�مرخید�اوجےنھچپاگلتاےہ ��‪،‬انوہ�ںےنا�سےکا� �وز�ا�روت�ڑڈ�الے�‪،‬‬ ‫ح‬

‫مںیےنا�نےسا�سیکوجہد�ریافتیک توانوہ�ںےناہکہکیبنرکیمﷺےنےتکیکتمیقا�و�رخو�ناکنلےنیکاجر�تےسعنمرفمایاےہ‬
‫�ا� گو�رو�دنےو�ا �لی گ‪،‬د�و�انےو�الی �ا�و�رسو�داھکنےا�و�رالھکنےےسعنمرفمایاا�و�روم�ر�تانبنےو�الےرپتنعل مرفائیےہ�۔‬
‫‪2‬‬

‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫الل‪َ ،‬ق َال َ ِ ْ ُ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ُ ُ َّ َٔ َ َّ َّ‬ ‫َ َّ‬

‫اس َعذ ً با� ِعند الهلِ َي ْو َم ِ‬
‫الق َي َام ِة ُ‬
‫امل َص ِّو ُرون‬ ‫‪:‬سعت الن ِب يَّ� صل الهل علي ِه وس َل يقول ِ‪:‬إن اشد الن ِ‬ ‫َع ْبد ِ‬
‫ےھتایمتےکر� �وز�الہلےکاہ�ں‬ ‫عدب�الہلنبوعسم�د ‪w‬سےرم�و�یےہمںیےنیبنرکیمﷺوکفرماتےوہئےانس�ٓا�پﷺ مرفا�رہے ق‬
‫ستخرتینزس�ااپنےو�الےوصم�رہو�ںےگ�۔‬
‫‪3‬‬

‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل ِ ف ي� َج َن َاز ٍة َف َق َال َٔ‪:‬ا ُّي ُ ْ‬

‫ك َي ْن َط ِل ُق إ َل ْ َ‬ ‫ُ َّ‬
‫الل َص َّل ُ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َٔ ُ‬
‫ال ِد َين ِة‬ ‫ِ‬ ‫َع ِن ا ِب ي� َم َّم ٍد ُالذ ِ ِّيل‪َ ،‬ع ْن َع ِ ٍّيل‪ ،‬قال‪ :‬كن َر ُسول ِ‬
‫الل‪َ .‬ف ْان َط َل َق‪ ،‬فَ َ� َ‬ ‫ً َ َّ َ َ َ َ ٌ َٔ َ‬ ‫َ‬
‫اب‬
‫َ َّ‬
‫س ُه‪َ ،‬وال ق ْب ً�ا ِإال َس َّو ُاه‪َ ،‬وال ُص َورة ِإال لطخ َها؟ فقال َر ُجل‪ :‬ا ن� َ ي� َر ُسول ِ‬
‫َ‬ ‫َفال َي َد ُع ِب َ�ا َوث ًنا ِإال َك َ َ‬

‫ا�ـ ِ ْ ُ ُ‬‫الصـ َـور ف َ�ــا َوالـ نَّ ْـه َعــن ِ تّ خَ‬ ‫ال َســاجد‪َ ،‬عـ َـى ْال ُق ُبــور َو ِ تّ خَ‬ ‫َ ُ نَّ ْ َ ْ َ ْ‬
‫ـور‬
‫ـاذ القبـ ِ‬ ‫ِي ِ‬ ‫ـاذ ُّ ِ ِ ي‬ ‫ا�ـ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ـاء َ ِ ِ‬ ‫ـه عــن ِبنـ ِ‬‫‪ 1‬حصیــح مســم کتــاب املســاجد ب�ب الـ ِي‬
‫نَّ ْ َ ت خَّ‬ ‫ـ� نسـ ئ‬ ‫ف‬ ‫َ‬
‫الصــا ِة ِ ي� الب َيعــةِ �‪ ،۴�۳�۴‬سـ ن ن‬ ‫ـاج َد�‪،۱�۱�۸�۱‬حصیح ب خ�ــاری کتــاب الصلـ ٰـوۃ َ ب� ُب َّ‬
‫ـه عـ ِـن ِا�ـ ِ‬
‫ـاذ‬ ‫ـاجد�ب الـ يُ‬ ‫ـا� کتــاب املسـ ب‬ ‫ِ‬ ‫َم َسـ ِ‬
‫ـاج َد�‪۷�۰�۵‬‬
‫ـور َم َسـ ِ‬ ‫ُْ ُ‬
‫القبـ ِ‬
‫ا�ةِ �‪�،۵�۹�۴�۵‬ش ح‬ ‫الو ِش َ‬
‫‪،۵‬و� ُب َ‬ ‫الكب�‪، ۲�۲�۳�۸‬کتاب اللباس َ ب� ُب َم ْن َل َع َن ُ‬
‫امل َص ِّو َر�‪ َ �۹�۶�۲‬ب‬
‫َْ‬ ‫َ ُ ثَ َ‬ ‫خ‬
‫‪ 2‬حصیح ب�اری کتاب البیوع ب�ب � ِن ِ‬
‫السنۃ للبغوی �‪۲�۰�۳�۹‬‬
‫َّ َ ّ َ َ ُ َ َْ ُ ُ‬ ‫امل َص ّور نَ� َي ْو َم ِ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫خ‬
‫الز ينةِ ب�ب ل تدخل‬ ‫اس و ِ‬ ‫القيامةِ �‪،۵�۹�۵�۰‬حصیح مسمل كتاب ِاللب ِ‬ ‫اب ُ ِ ِ ي‬ ‫‪ 3‬حصیح ب�اری کتاب اللباس ب�ب عذ ِ‬
‫الناس َع َذ ً با� �‪ ،۵�۳�۶�۹‬مسند امحد�‪ �۵�۵�۸‬ن ن‬ ‫ْ َٔ َ ّ َّ‬ ‫نن ئ‬ ‫َْ ٌ َ َ ُ َ ٌ‬ ‫َْ َ َ ُ ًَْ‬
‫‪،۳‬الس�‬ ‫الل ِئكة بيتا ِف ِيه كب ول صورة�‪ ،۵�۵�۲�۸‬س� نسا� کتاب الزینۃ ب�ب ِذ ك ُر اش ِد ِ‬
‫ا� با� شیبۃ �‪۲�۵�۲�۰�۹‬‬ ‫للب� ق� �‪ ،۱�۴�۵�۶�۷‬مصنف ب ن‬ ‫الک�ی ی‬ ‫للنسا��‪ �۷�۰�۹‬ن ن‬
‫‪،۹‬الس� ب‬ ‫ئ‬ ‫الک�ی‬‫ب‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َٔ ْ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ٌّ َٔ نَ َٔ ْ َ ُ َ َ ُ َ َّ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ثُ َّ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ َ َّ َ‬
‫الل‪ْ ،‬ل‬ ‫الل‪ .‬قال‪:‬فانط ِلق فانطلق � رجع‪ ،‬فقال‪ :‬ي� رسول ِ‬ ‫اهل ال ِدين ِة‪ ،‬فرجع‪ ،‬فقال ع ِ يل‪ :‬ا� انط ِلق ي� رسول ِ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬
‫َ َّ ْ ُ ُ َ ُ َ ً َ َّ ْ تُ َ ث َّ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُْ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل َ‪:‬م ْن‬ ‫ست ُه‪َ ،‬وال ق ْب ً�ا ِإال سويته‪ ،‬وال صورة ِإال لطخ�ا‪ � .‬قال رسول ِ‬
‫الل صل‬ ‫ا َد ْع ِب َ�ا َوث ًنا ِإال ك‬
‫َّ‬ ‫َ َ َ ْ َ �شَ ْ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ ُٔ نْ ز َ َ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‬ ‫عاد ِلصنع ِة ي ٍء ِمن هذا‪ ،‬فقد كفر ِب�ا ا ِ�ل عل مم ٍد صل‬
‫�ابوحمدمہذلی�‪،‬سدیناعیلنباب طوالب‪ t‬سےر�و�ایترکتےںیہ�رسو�لالہلﷺایکانج�ز�ےںیمرشیکےھتٓا�پےنرفمایاتمںیمےس‬
‫کو�نےہوججاکرمدیہنںیموکئیتبہنوھچ�ڑ�ےےسجوت�ڑنہد�ےا�و�رکوئیربقنہوھچ�ڑ�ےےسجزمنیےکرب�ابرہنرک�د�ےا�و�رکوئیوصتیرنہ‬
‫وھڑ�ےےسجاٹمنہد�ے�‪�،‬ایکصخشےنرع�ضایک�ا�ےالہلےکرسو�لﷺ�!مںیا�ساک�مےکےئلاحضرہو�ں�‪ ،‬چاننہچو�ہایگمرگاہلدمیہنےک‬
‫چ �‬
‫ریغبو�اپسٹلپٓایا�‪ ،‬سدیناعیل‪t‬نےرع�ضایککہا�ےالہلےک�رسو�لﷺ!مںیاجتاہو�ں�‪�،‬رسو�لالہلﷺنے‬
‫خو�فےسہیاک�مےیک �‬
‫فرمایا�اچاھتماجئو�‪،‬سدیناعیل‪t‬مدیہنےئگا�و�ر�و�اپس کٓار�انوہ�ںےنرع�ضایککہںیمےنوکئیتبںیہنوھچ�ڑ�اجےسوت�ڑہندیاوہ�‪،‬کوئیربقہنںی‬
‫وھڑ�یےسجزمنیےکرب�ابرنہرک�دیاہو�ا�و�رکوئیوصتیرہنںیوھچ�ڑ�یےسجاٹمنہدیاہو�‪�،‬ا�سرپرسو�لالہلﷺےنرفمایا�ا�باگرکیسصخشےنا�ن‬
‫چ �‬
‫‪1‬‬
‫چزی�و�ںںیموکئیزیچانبئیوتا�سےنا�سمیلعتےسرفککایجوحمدمﷺرپنا�ز�لوہئیےہ�۔‬
‫ّ‬
‫اس‪ِ ،‬إ ِ ن ي�‬ ‫ا� َع َّباس َر ِ ض َ َّ ُ َ نْ َ ْ َٔ تَ ُ َ ُ ٌ َ َ َ َ َٔ َ َ َّ‬ ‫احل َسن‪َ ،‬ق َال‪ُ :‬ك ْن ُت ِع ْن َد ْب ن‬ ‫َع ْن َس ِع ِيد ْب ن� َٔا� َ‬
‫� الل ع ُ�ما‪ِ ،‬إذ ا�ه رجل فقال‪ :‬ي� ا ب� عب ٍ‬ ‫ي‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِب ي‬
‫ا� َع َّباس‪َ :‬ال ُٔا َح ّد ُث َك إ َّل َما َ ِس ْعتُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬
‫ِإ ْن َس ٌان ِإ نَّ َ�ا َم ِع َيش ِ ت� ِمن صنع ِة ي ِدي‪ ،‬و ِإ ِ� اصنع ه ِذ ِه التص ِاو ي َ�‪ ،‬فقال ْب ن‬
‫ّ‬ ‫ن‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ِ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ي‬ ‫ي‬
‫الروح‪َ،‬‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫الل َص َّل الهل علي ِه وس َل يقول‪ِ :‬سعته يقول‪:‬من صور صورة‪ ،‬ف ِإن الل مع ِذبه ح� ينفخ ِف ي َ�ا ُّ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ‬
‫َ‬ ‫ت‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َر ُسول ِ‬
‫َ َ َ َ‬ ‫َّ َٔ ْ َ‬ ‫َ َ َ ْ َ ْ َٔ‬ ‫َ َ ْ َ َ ِ ف خ َ َٔ َ ً َ َ َ َّ ُ ُ َ ْ َ ً َ َ ً َ ْ َ‬
‫اصف َّر َو ْ�ج ُ ُه‪ ،‬فقال‪ َ :‬يو َ�ك‪ِ ،‬إن ا َب ْي َت ِإل ان ت ْص َن َع‪ ،‬ف َعل ْيك ِب َ�ذا‬ ‫ا� ِف ي�ا ابدا فر ب� الرجل ر بوة ش ِديدة‪ ،‬و‬ ‫وليس ِبن ٍ‬
‫الش َجر‪ّ ُ ،‬ك �شَ ْ ٍء َل ْي َس ِف ِيه ُر ٌ‬
‫وح‬
‫َّ‬
‫ِ ِ ي‬
‫عسدینبابیاحلنسےسرم�و�یےہمںیدبع�الہلنبابع�س‪t‬کےاپ�ساھتا�نےکاپ�سایکصخشٓایاا�و�راہکا�ےدبع�الہلنبابع�س‪t‬مںی‬
‫�ایاسشصخوہ�ںہکریم�اذ�ریہعاعم�شریم�ےاہتھیکتعنصےہا�و�رںیمہیوصت�ریںانبتاوہ�ں�‪،‬عدب�الہلنبابع�س‪t‬نےا�سےساہکںیمھجت‬
‫سےوہیزیچایب�نرک�و�ںاگوجںیمےنرسو�لالہلﷺےسینسےہںیمےنٓا�پﷺوک مرفاتےوہئےانسہکسجےنیسکزیچیکوصتیر‬
‫اگ�‪،‬ا�سصخشےنتہبڈنھٹ�یاسنسیلا�و�را�ساکرہچ�ہز�ر�دوہ‬
‫بانئیوتالہلاعت �لٰیا�سوکذع�ا�بدیاترہےاگاہی�ںکتہکو�ہا�سںیماج�نہنڈ�ا�لےکس �‬
‫‪2‬‬
‫گای تودبع�الہلنبابع�سےناہکہکریت�ارب�اوہاگروتوصتیریںیہانبنااچہاتےہوتا�ند�رخوت�ںیکنجںیماج�نںیہنوہتیوصتیریںانبیارک�۔‬
‫َ َّ ُ َ َْ‬ ‫ُ‬ ‫ََ ٓ‬ ‫َ‬ ‫ًَ‬ ‫َٔ ْ‬ ‫� َّ ُ‬ ‫َع ْن َعا ِئ َش َة ُٔا ِ ّم ُ‬
‫الل َع نْ َ�ا‪ :‬ا نَّ َ�ا اش تَ َ� ْت نُ ْ� ُرقة ِف ي َ�ا ت َص ِاو ي ُ� ف َّلا َرا َها َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه‬ ‫امل ْٔو ِم ِن ي نَ� َر ِ ض ي َ‬

‫‪ 1‬مسندامحد�‪۶�۵�۷‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫‪ 2‬حصیــح ب خ�ــاری کتــاب البیــوع َ� ُب َب ْيــع َّ‬
‫وح‪َ ،‬و َمــا ُيكـ َـر ُه ِمـ ْـن ذ ِلــك�‪ ،۲�۲�۲�۵‬وکتــاب البــاس َ ب� ُب‬ ‫الت َصــاو ي� الـ ِ تـ� ل ْيـ َ‬
‫ـس ِف ي َ�ــا ُر ٌ‬
‫ِ ِ ي‬ ‫ب‬
‫َ ُ َ ْ َ َ َ ف ُُ‬ ‫َ ْ َ َّ َ ُ َ ً ُ ّ َ َ ْ َ َ َ َٔ ْ َ ْ ُِ َ َ ُّ َ َ َ ْ َ َ خف‬
‫ا��‪،۵�۹�۶�۳‬وکتــاب التعبـری ب�ب مــن كــذب ِ ي� ح ِلـ ِـه�‪،۷�۰�۴�۲‬‬ ‫ِ‬
‫القيامــةِ ان ينفــخ ِف ي�ــا الــروح‪ ،‬وليــس ِبن ٍ‬ ‫مــن صــور صــورة ِكــف يــوم ِ‬
‫ـاب ُّ‬ ‫صـ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ـا� کتــاب الزینــۃ ب�ب ِذ كـ ُـر َمــا ُيكــف ا َ‬ ‫ـ� نسـ ئ‬ ‫ال َصـ ّـور ي نَ� �‪،۱�۷�۵�۱‬سـ ن ن‬‫ْ‬ ‫ف‬ ‫جامــع ت�مــذی ابــواب اللبــاس َ ب� ُب َمــا َجـ َ‬
‫الص َو ِر‬ ‫ِِ‬
‫ـاء ِ ي� ُ‬
‫ْ‬
‫َيـ ْـو َم ال ِق َي َامــةِ �‪ ،۵�۳�۶�۰‬مســندامحد�‪۱�۸�۶�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ‬ ‫َٔ ُ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َُْ‬ ‫َْ‬ ‫ََ ُ ْ َ ْ ف‬ ‫َ َ َّ َ َ َ َ ْ‬
‫وب ِإل الهلِ َو ِإل َر ُس ِ ِ‬
‫ول‪،‬‬ ‫اب‪ ،‬ف ْل َي ْدخل‪ ،‬ف َع َرف ُت ِ ي� َو ْ�ج ِ ِه الك َر ِاه َية‪ ،‬فقل ُت‪ َ :‬ي� َر ُسول الهلِ ‪ ،‬ات‬ ‫وس َل‪ ،‬قام عل ال َب ِ‬
‫ََ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ُ َ ُّ َ َ ُ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ََ َ‬ ‫َٔ ْ َ‬
‫الن ْم ُرق ِة؟فقل ُت‪ :‬اش تَ َ� ْي تُ َ�ا ِل َتق ُع َد َعل يْ َ�ا َوِل َت َو َّس َد َها‪،‬فقال‬ ‫َما اذن ْب ُت؟فقال َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل‪:‬ما ب�ل ه ِذ ِه‬
‫َ َ ْ َ َ َّ ْ‬ ‫َ ُ َ َٔ‬ ‫َّ َ‬ ‫اب َه ِذ ِه ُّ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل‪ :‬إ َّن َٔا ْ َ‬
‫ول الهلِ َص َّل ُ‬‫َُ ُ‬
‫الص ِور ُي َعذ ُبون ِب َ�ا‪ُ ،‬يقال ُل ْم‪ :‬ا ْح ُيوا َما خلق تُ ْ� َوقال ِ‪:‬إن ال َب ْي َت‬ ‫ص َ‬
‫ِ‬ ‫رس‬
‫ُّ َ ُ َ َ ْ ُ ُ ُ ْ َ َ َ ُ‬ ‫َّ‬
‫الل ِئكة‬ ‫ال ِذي ِف ِيه الصورة ل تدخل‬
‫رھرسو�لالہلﷺرشتیفالئے‬
‫�ا�مالومنمنیاعئہشدصیہق‪ r‬سےرم�و�یےہمںیےنایکدگ�ارخید�اجسںیموصتیریںینبوہئیںیھت�‪،‬پ �‬
‫�ا�و�راند�رد�اخلوہنےےکاجبئےد�ر�و�ا�ز�ےیہںیمڑھک�ےوہگےئ�ا�و�رمںیےنرسو�لالہلﷺےکرہچ�ے کرپر�اہتوسحم�سیک�‪،‬مںیےن‬
‫عر�ضایک�ا�ےالہلےک�رسو�لﷺ�!مںیالہلاعت �لٰیا� �ور�ا�سےکرسو�لےکاسمےنسےوتبہرکتیوہ�ںمری�اانگ�ہایکہے�؟�رسو�لالہلﷺےنرفمایایہ‬
‫گد�ااسیکےہ�؟مںیےنرع�ضایکیہا�سرغ�ضےکےئلےہہکٓا�پاہی�ںرشتیفرھکںیا�و�را�سرپٹکی ئاگلںی�‪� ،‬رسو�لالہلﷺےنفرمایا�ا�ن‬
‫وکایمتےکر� �و عزذ�ا�بدیاجائےاگ�ا�نےساہکاجئےاگکہوجکھچمتےنانبیاہےا�نںیماج�نڈ�الو�او�رفرمایاالمئہک‬
‫توصیر�و�ںےکانبنےو�الو�ں ق‬
‫(� حرتم�)کیسایےسرھگمںید�اخلںیہنوہتےسجںیموصتیریںوہ�ں�۔‬
‫‪1‬‬

‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل ِم ْن َس َفر‪َ ،‬و َق ْد َس تَ ْ� ُت ِب ِق َر ٍام ِل َع َل َ ْ‬ ‫ول الهلِ َص َّل ُ‬ ‫َ َ َ َ ض َ َّ ُ َ نْ َ َ َ َ ُ ُ‬

‫س َو ٍة ِ يل ِف ي َ�ا‬ ‫ي‬ ‫ٍ‬ ‫� الل ع�ا‪:‬ق ِدم رس‬ ‫عا ِئشة ر ِ ي‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫الهل َع َل ْيه َو َس َّ َل َه َت َك ُه َو َت َل َّو َن َو ْ�ج ُ ُه َو َق َال َٔ‪:‬ا َش ُّد َّ‬ ‫تَ َ ُ َ َ َّ َ ٓ ُ َ ُ ُ‬
‫ول الهلِ َص َّل ُ‬
‫اس َعذ ً با� َي ْو َم ِ‬
‫الق َي َام ِة ال ِذ ي نَ�‬ ‫ِ‬ ‫الن‬ ‫ِ‬ ‫�ا ِثيل‪،‬فلا راه رس‬
‫َ َْ‬
‫ُي َض ُاهون ِب خ�ل ِق الهلِ‬
‫�ا�مالومنمنیاعئہشدصیہق‪ r‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺایکرفسےسو�اپسرشتیفالئے�‪،‬مںیےننحصںیمایکرپ�د�ہاکٹلیاوہ�ااھتجس‬
‫پروصتیریںںیھت�‪�،‬رسو�لالہلﷺ نےاسےدکیاھوت(غےصےس�)�رسو�لالہلﷺےکرہچئہانو�راک�رنگدب�لایگ�ٓا�پﷺےنا�سرپ�د�ے‬
‫کو�اپےندستابم�ر�کےساھپ�ڑڈ�الا�ا�و�ررفمایاقایمتےکر�و�زستخرتینذع�ا�بنجولگو�ںوکدیااجئےاگا�نںیمےسو�ہول�گیھبںیہوج�الہل‬
‫کیقیلختیکامندختقیلیکوکششرکتےںیہ�۔‬
‫‪2‬‬

‫ال ْي ُل َذ َو ُ‬
‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل م ْن َس َفر‪َ ،‬و َق ْد َس تَّ ْ� ُت َع َل َ ب�� ُد ْر ُن ًوك ِف ِيه ْ خَ‬ ‫َ ْ َ َ َ ََ ْ َ َ َُ ُ‬
‫ول الهلِ َص َّل ُ‬
‫ات‬ ‫ِب ي‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫عن عا ِئشة‪ ،‬قالت‪ :‬ق ِدم رس‬
‫َ‬ ‫َ َٔ‬ ‫ْ َٔ‬
‫ال ْج ِن َح ِة‪ ،‬فا َم َر ِ ن ي� ف نَ زَ� ْع ُت ُه‬
‫�ا�مالومنمنیاعئہشدصیہق‪ r‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺ سرفسےو�اپسرشتیفالئےا�و�رمںیےناپےند�ر�و�ا�ز�ےرپ�ایکرپ�د�ہاکٹل‬

‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ ّ َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ ْ ُ ُْ ُ َ‬

‫النــا ِح َ ب� ُب َهــل َ ي ْ� ِجـ ُـع ِإذا‬ ‫ـال َو ِالن َسـ ِ‬
‫ـاء �‪،۲�۱�۰�۵‬و ِكتــاب ِ‬ ‫الب ُيــوع َ ب� ُب ِّ َ‬
‫التجـ َـار ِة ِف ي� َمــا يكـ َـره لب ُســه ِل ّ ِلرجـ ِ‬ ‫ِ‬
‫‪ 1‬حصیــح ب خ�ــاری ِك َتـ ُ‬
‫ـاب ُ‬
‫الز َينــةِ َ ب� ُب‬ ‫الص َور ِة�‪،۵�۹�۵�۷‬حصیــح مســم كتــاب ِّالل َبـ َ ّ‬ ‫ـود َعـ َـى ُّ‬ ‫َ ُ َ ْ َ َ ُ‬
‫الق ُعـ َ‬ ‫َر َٔاى ُم ْن َكـ ًـرا ف� َّ‬
‫الد ْعـ َـو ِة�‪َ ّ ُ َ ِ ۵�۱�۸�۱‬‬
‫ـاس و ِ‬‫ِ‬ ‫ـاس ب�ب مــن كـ ِـره‬ ‫‪،‬وكتــاب ِاللبـ ِ‬ ‫ِي‬
‫ئ‬ ‫ن‬ ‫َْ ٌ َ َ ُ َ ٌ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ ُ ُ َْ َ َ ُ‬
‫ـاو��‪، ۵�۳�۶�۷‬مســندامحد �‪،۲�۶�۰�۹�۰‬حصیــح‬ ‫ل تدخــل الل ِئكــة بيتــا ِفيـ ِـه كــب ول صورة�‪،۵�۵�۳�۳‬ســ� نســا� کتــاب الزینــۃ ب�ب التصـ ی‬
‫ن‬
‫للب� ـیق �‪۱�۴�۵�۵�۴‬‬ ‫ـ� الکـ بـری ی‬ ‫ا� حبــان�‪�،۵�۸��۴ ۵‬ش ح الســنۃ للبغــوی �‪ ،۲�۳�۲�۱‬السـ ن ن‬ ‫بن‬
‫َ َ ُ ُ‬ ‫َّ‬
‫الز َينــةِ َ ب� ُب ل ت ْدخــل‬ ‫َ ّ‬
‫ــاس و ِ‬ ‫ط ِمــن التص ِاو ي ِ��‪،۵�۹�۵�۴‬حصیــح مســم كتــاب ِاللب ِ‬
‫‪ 2‬حصیــح ب خ�ــاری کتــاب اللبــاس َ ب� ُب َمــا ُو ِ ئَ َ َّ َ‬
‫َ‬ ‫ْ َٔ َ ّ َّ‬ ‫َْ ٌ َ َ ُ َ ٌ‬ ‫َْ َ َ ُ ًَْ‬
‫ـاس َعــذ ً با��‪۵�۳�۵�۹‬‬ ‫ئ‬ ‫نن‬
‫الل ِئكــة بيتــا ِفيـ ِـه كــب ول صــورة �‪ ، ۵�۵�۲�۵‬ســ� نســا� کتــاب الزینــۃ ب�ب ِذ كـ ُـر اشـ ِـد النـ ِ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫وھڑ�و�ںیکوصتیریںںیھت ��‪،‬رسو�لالہلﷺ نےمکحدیاکہاسےاتا�رد�وا�و�رںیمےناتا�ر�دیا�۔‬

‫‪1‬‬
‫ک�راھتاھجسںیمرپ�د�ا گ�ر �‬
‫َ َ‬ ‫َٔ ْ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َعن ُّ‬
‫الص َور ِة ِ ف� َ‬ ‫َ ْ َ َ َ نَ َ َ ُ ُ‬
‫ول الهلِ َص َّل ُ‬
‫الب ْي ِت‪َ ،‬و نَ َ� َع ْن ان ُي ْص َن َع ذ ِلك‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ا� قال‪ � :‬رس‬ ‫عن ج ِب ٍ‬
‫جابربندبع�الہل‪ t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنا�سےسعنمرفمایاہےہکرھگمںیوصتیر�رکیھاجئےا�و�ر�ا�سےسیھبعنم مرفا�دیاکہ‬
‫کوئیصخشوصتیربانئے�۔‬ ‫‪2‬‬

‫َّ‬
‫الن ّ� َصل ُ‬ ‫َ َّ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ُ َ ْ ََ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َٔ‬ ‫َ ْ َ‬
‫الهل‬ ‫ال‪ ،‬عن ا ِب ِيه‪ ،‬قال‪:‬وعد الن ِب يَّ� صل الهل علي ِه وس َل ِج ب ِ� يل‪ ،‬ف َراث علي ِه‪ ،‬ح ت� اشتد عل ِ ِيب‬ ‫عن س ِ ٍ‬
‫ٌ َ‬ ‫َ َ ُ ُ‬ ‫ََ َ َ‬ ‫ََ َ َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ َ ْ َ َ َّ َ فَ خَ َ َ َّ ُّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل فل ِق َي ُه‪ ،‬فشك ِإل ْي ِه َما َو َج َد‪ ،‬فقال ُل‪ِ :‬إ نَّ� ال ن ْدخل َب ْي ًتا ِف ِيه ُص َورة َوال‬ ‫علي ِه وسل‪� ،‬رج الن ِب ي� صل‬
‫َْ‬
‫ك ٌب‬
‫عدب�الہلنبرمع‪t‬سےرم�و�یےہ �ایکرمتہبربجیل ‪ u‬نےرسو�لالہلﷺےکاپ�سٓانےاک� عود�ہایکمرگبتہدیرلگیئگا�و�ر�و�ہہن‬
‫�ٓائےیبنرکیمﷺوک�ا�سےسرپیاشنیوہئی �ا�و�ریبنرکیمﷺرھگسےےلکنوت�و�ہلمےئگ� �‪ٓ،‬ا�پﷺےنا�نےساکشیتیک توانوہ�ں‬
‫نےاہکہمیسکایےسرھگمںید�اخلںیہنوہتےسجںیماتکیاتوصیرہو�۔‬
‫‪3‬‬

‫ال َس ِد ّي‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ق َال ل َع ُّل ْ نُ� َٔا� َطا ِلب‪ :‬ال ا ْب َعث َك َعل َما َب َعث ن� َعل ْي ِه َر ُسول الهلِ َصل ُ‬
‫الهل‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ ْ َٔ ْ َ َّ ْ َٔ‬
‫عن ا ِب ي� الي ِاج‬
‫يِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ ي ِ ي ب ِ يب‬ ‫ِ‬
‫َع َل ْيه َو َس َّ َل؟ َٔا ْن َل َت َد َع ت ْ� َث ًال إ َّل َط َم ْس َت ُه َ‪،‬و َل َق ْ ً�ا ُم شْ� ًفا إ َّل َس َّو ْي َتهُ‬
‫ِ ِ‬ ‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫�ابو�اہلای�جاسد�یےتہکںیہسدینایلع‪t‬نےھجمےساہککاینہوجیھب�ںںیممتوکا�سمہمرپجسرپ�رسو�لالہلﷺےنےھجماجیھبتاھ�؟�ا�و�ر�و�ہہیےہ‬
‫کہمتوکئیوصتیرہنوھچ�ڑ�وجےساٹمنہد�و �ا�و�رکوئیا�ونیچربقنہوھچ�ڑ�وجےسزمنیےکرب�ابرنہرک�د�و�۔‬
‫‪4‬‬

‫َ َ َ َٔ ْ َ ُ َ َ َ َ َ َ َ ن َ َ ْ َ ُ ُ‬ ‫َ ُ َ َ َ َ َ َٔ َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ َّ‬ ‫َع ْن َح َن ٍش ْال ِك َن ِ ن يّ‬

‫ا�‪َ ،‬ع ْن َع ِ ٍّيل‪ :‬ان ُه َب َعث َع ِامل �ش ْ ط ِت ِه‪ ،‬فقال ُل‪ :‬ات ْد ِري عل ما ابعثك؟عل ما بعث ِ ي� علي ِه رسول‬ ‫ِ‬
‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل؟ َٔا ْن َٔا نْ ِ� َت ُ َّك َي ْع ن� ُص َور ًة‪َ ،‬ؤَا ْن ُٔا َس ّو َي ُ َّك َق ب�ْ‬
‫الهلِ َص َّل ُ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِي‬
‫حشناکلاننیےتہکںیہسدینایلع‪t‬نےاپینوپلسیےکوکتو�ا�لےساہکتماجنےتوہکہںیمسکمہمرپںیہمتجیھبرہاوہ�ں�؟ �ا�سمہمرپجسرپ�رسو�ل‬
‫‪5‬‬
‫�الہلﷺےنےھجماجیھبتاھیہہکںیمرہتوصیرکوماٹ�د�و�ںا�و� ہررقربکو�زمنیےکرب�ا کبرر�د�و�ں‬

‫ْدَقَل َناَك ٍاَبَسِل ْيِف ْمِهِنَكْسَم ٌةَيٰاۚ‪ِ ١‬نٰتَّنَج ْنَع ٍنْيِمَّي َّو ٍلاَمِش ۬ؕ‪ ١‬اْوُلُك‬
‫قو�م ابس ےک ےیل اپین ویتسب�ں ںیم (قد�ر�ت اٰلیہیک) ناشنییھت�‪� ،‬ا�ن ےک د�ائںی ابئںی د�و اب�غ ےھت (ہم ےن ا�نوکمکح دیا اھت ہک) �اپےن ر�بیک‬
‫ـا� کتــاب الزینــۃ ب�ب‬‫ـ� نسـ ئ‬ ‫ـور ٌة�‪، ۵�۵�۲�۳‬سـ ن ن‬ ‫ـب َو َل ُصـ َ‬ ‫ال َل ِئ َكـ ُـة َب ْي ًتــا ِفيـ ِـه َ ْكـ ٌ‬
‫‪ 1‬حصیــح مســم کتــاب اللبــاس َ ب� ُب َل َت ْد ُخـ ُـل ْ َ‬
‫الت َص ِاو ي ُ��‪،۵�۳�۵�۴‬مســندامحد�‪۲�۵�۹�۲�۱‬‬‫َّ‬

‫الص َور ِة �‪۱�۷��۴ ۸�،۱�۷��۴ ۹‬‬ ‫‪ 2‬جامع ت�مذی ابواب اللباس َ ب� ُب َما َج َاء ِ ف� ُّ‬
‫ي‬
‫ُ ٌَ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ َ َْ ُ ُ َ َ َ ُ‬
‫‪ 3‬حصیح ب خ�اری کتاب اللباس ب�ب ال تدخل املال ِئكة بيتا ِف ِيه صورة �‪۵�۹�۶�۰‬‬
‫َ‬
‫َْ‬ ‫ف َ‬ ‫ابوداودك َتاب ْ ج َ َ ئ‬ ‫ال ْمر ِب َت ْسو َيةِ ْال َق ْب� ِ�‪ �۲�۴�۳‬ن ن‬ ‫ئ ز َ ُ ْ َٔ‬
‫ا� َ ب� ٌب ِ ي� ت ْس ِو َيةِ الق ْب ِ��‪،۳�۲�۱�۸‬جامع ت�مذی‬
‫الن ِ ز ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪،۲‬س�‬ ‫نا� ب�ب ِ ِ‬ ‫ال‬
‫‪ 4‬حصیح مسمل کتاب ج‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫‪،۱‬س� ئ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ف‬ ‫َٔ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ال َن ئ ِ زا� َ ب� ُب َما َج َاء ِ ي� ت ْسو َيةِ الق ُبور �‪ �۰�۴�۹‬ن ن‬
‫نا� ب�ب ت ْس ِو َية الق ُب ِور ِإذا ُر ِف َعت�‪،۲�۰�۳�۳‬مسندامحد�‪۷��۴ ۱‬‬ ‫ال ئ ز‬
‫نسا� کتاب ج‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ابواب ج ِ‬
‫‪ 5‬مسندامحد ‪ ،۱�۲�۸��۴‬مسند ابویعیل�‪۵�۶�۳‬‬
‫�� �� �� �‬

‫ْنِم ِقْزِّر ْمُكِّبَر َواْوُرُكْشا ٗهَلؕ‪ٌ ١‬ةَدْلَب ٌةَبِّيَط َّو ٌّبَر ٌرْوُفَغ‪ ۰۰۱۵‬اْوُضَرْعَاَفاَنْلَسْرَاَف‬
‫�د�ی وہئی ر� �وز�یاھک�ٔو �ا�و�ررکش ا�د�ارک�و�‪ ،‬یہدمع�ہ رہشا�و�ر و�ہ ےنشخب و�الا ر�ب ےہ �‪ ،‬یلنک انوہ�ں ےن گر�ور�د�انییکوت مہ ےن ا�ن رپ‬

‫ْمِهْيَلَع َلْيَس ِمِرَعْلا َو ْمِهْيَتَّنَجِب ِنْيَتَّنَج ْيَتاَوَذ ٍلُكُا ٍطْمَخ‬

‫�ز�و�ر ےک الیس�ب (کا اپنی) ھبجی دیا�‪� ،‬ا�و�ر مہ ا�ن ےک( ہر�ےرھب�ے) باغو�ں ےک دبلے د�و (�ایےس) با�غ دیےئ وج دبمز�ہ‬

‫َّو ٍلْثَا َّو ٍءْيَش ْنِّم ٍرْدِس ٍلْيِلَق‪َ۰۰۱۶‬كِلٰذ ْمُهٰنْيَزَج اَمِب اْوُرَفَكؕ‪١‬‬
‫موی�و�ں�و�الے ا�و�ر (کبرث�ت) جاھ�ٔو �ا�و�رھچک ریب�ی ےک د خ�روت�ں و�الے ےھت�‪،‬ہم ےن ا�نیک انشرک�یاک دبلہ اھنںی دیا�‪،‬‬

‫َو ْلَه ْۤيِزٰجُن اَّلِاَرْوُفَكْلا‪َ ۰۰۱۷‬و اَنْلَعَج ْمُهَنْيَب َو َنْيَب ىَرُقْلا ْيِتَّلا اَنْكَرٰب‬
‫ہم(�اییس) ستخسز�اڑب�ےبڑ�ےانشرک�و�ںوکیہدیےتںیہ�‪�،‬ا�و�رہمےنا�نےکا�و�را�نویتسب�ںےکد�رمای�نجنںیممہےن‬

‫اَهْيِفًةَرِهاَظَّو اَنْرَّدَق اَهْيِف َرْيَّسلاؕ‪ ١‬اْوُرْيِس اَهْيِفَيِلاَيَل َو اًماَّيَا‬

‫برکت د�ے�رکیھیھت دنچ ایتسب�ں ا�و�ر (�ٓابا�د) �رکیھںیھت وجبررسر�ا�ہ اظہرںیھت�ا�و�ر ا�ن ںیم ےنلچیک زنملںی رقم�رںیھت � �‪،‬ا�ن ںیم‬

‫اَنِراَفْسَا‬ ‫َنْيَب‬ ‫ْدِعٰب‬ ‫اَنَّبَر‬ ‫َنْيِنِمٰا‪۰۰۱۸‬اْوُلاَقَف‬

‫رفسو�رد�ر�ا�زرکد�ے‬
‫�ر�اتو�ںا�و�ر ندو�ںوکیھبامنو�اما�نےتلچرھپتےرہو�‪،‬یلنکانوہ�ںےنرھپاہک�ا�ےامہ�ر�ےرپ�و�ر�دگا�ر! ہام�ر�ے د�‬

‫َثْيِداَحَا‬ ‫ْمُهٰنْلَعَجَف‬ ‫ْمُهَسُفْنَا‬ ‫َواْۤوُمَلَظ‬

‫چونہکوخ�د انوہ�ں ےن اپےن اہتوھ�ں اپان رب�اایک ا�س ےیل مہ ےن ھناںی�(گذشہت) فاسنو�ںیک وص�ر�ت ںیمرک�دیا‬

‫َو ْمُهٰنْقَّزَم َّلُك ٍقَّزَمُمؕ‪َّ ١‬نِا ْيِف َكِلٰذ ٍتٰيٰاَل ِّلُكِّل ٍراَّبَص ٍرْوُكَش‪۰۰۱۹‬‬
‫رہیکربصرکشرکنےو�الےےکےیل�ا�س(ماجر�ے) مںیتہبیسربعتںیںیہ�‪،‬‬
‫�ا�و�را�نےکڑکٹ�ےڑکٹ�ےا�ڑ�ادیےئ ب�‪،‬الشہب ا‬

‫ُهْوُعَبَّتاَف اَّلِا اًقْيِرَف‬ ‫َو ْدَقَل َقَّدَص ْمِهْيَلَع ُسْيِلْبِا ٗهَّنَظ‬

‫�ا�و�ر اطیش�ن ےن ا�ن ےک اب�ر�ے ںیم اپان امگ�ن اچسرک دکاھیایہ ول�گ بس ےک بس ا�س ےک اتبدع�ا�ر نب ےئگ‬
‫ْ‬
‫َنِّم ال ُم ْٔو ِم ِن ْيَ‪َ۰۰۲۰‬و اَم َناَك ٗهَل ْمِهْيَلَع ْنِّم ٍنٰطْلُس‬
‫سو�ائے وممون�ں یک ایک امجعت ےک�‪،‬یشاط�ن اک ا�ن رپ وکئی ز�و�ر (�ا�و�ر دبا�ٔو) نہ اھت‬
 ‫�� �� �� �‬
‫اَّلِا َمَلْعَنِل ْنَم ُّ ْٔ‬
‫يِ ُ‬
‫م ِةَرِخٰاْلاِب ْنَّمِم َوُه اَهْنِم ْيِف ٍّكَشؕ‪١‬‬
‫مرگا�سےیلہکمہا�نولگو�ںوکوجٓاخر�ترپایام�نرھکےتںیہاظہررک�دیںا�نولگو�ںںیمےسوجا�سےسکشںیمںیہ�‪،‬‬

‫َوَكُّبَرىٰلَعِّلُكٍءْيَشٌظْيِفَحؒ‪(۰۰۲۱‬ساب�‪۱�۵‬تا�‪)۲�۱‬‬
‫�ا�و�رٓا�پاکر�ب(ہر) ہرزیچرپابہگن�نےہ�۔‬
‫�اہلابس�ا�و�ر�اہلہکمںیماشمبتہ‪:‬‬
‫جزیر�ہامنئےرع�بںیماب�ر�شمکوہتیےہا�سےئلوکئیلقتسمد�ائیمد�ریاہنںیںیہرص�فہلسلسوکسہات�نےہ�‪،‬پانیاہپ�ڑ�و�ںےسہہبرک�رگیاتسنو�ں‬
‫مںیکشخوہکراضئعوہاجتاےہ�ا�و� �رز�ر�اعتےکرصم�فںیمںیہنٓاتا�‪،‬قو�مابس�ایکلقعدنمقو�میھتانوہ�ںےنز�رعتوکترقیدیےنا�و�راپےن‬
‫مکلیکوخشاحلیےکےئلاب�ر�شےکاضئعوہتےوہئےاپنیوکاقبوکرنےاکنموصبہانبیا�ا�و�رموقعیکانمستبےسوسکےرقیبوھچٹےوھچٹے‬
‫اھت�‪،‬ا�ر�بےکرقیبرہشکےامشلیا�و�رجونبید� نوو�ںرط�فاہپ�ڑتےھجن‬
‫بدنبانئےرگمسبےسڑب�ابدنسدما�ر�باھتوج�د�ا�ر� حلاوکمتےکرقیب م‬
‫کانا�موک�ہابقلےہ�‪،‬جنےکد�رمای�نایکگنتو�ا�د�یےہےسجو�ا�د�یا�ذنہیےتہکںیہ�‪�،‬ا�سو�ا�د�یےکدہانےرپمول�کابسنے�‪ ۸�۰�۰‬قلبحیسمںیم‬
‫شچوم�ںا�و�ربرساتیانلو�ںےکاپنیوکجوبا�ر�شےکومسمںیماہپ�ڑ�و�ںیکدنلبیو�ںےسےتہبےھتر�وکےنےکےئلیٹمیکایکوبضم�طایبلسیٹف‬
‫اھ‪�،‬ا�و�رپانی‬
‫وچڑ�ی دی �وا�رکڑھ�یرک�د�ییھت ا�و�ر�دیو�ا�رکوبڑ�ے ڑب�ے رھتپ�و�ں ےس ڈھانک دیات �‬
‫لبدن �‪۱� ،‬یک وسپاچ�س ٹفیبمل ا�و�ر اچپ�س ٹف �‬
‫رضو�ر�ت اخر�ا�ج ےک ےئل ا�س ےکرشم�ق ومرغ�ب د� نوو�ں اجنب ا�وپرینےچ د�ر�و�ا�ز�ے انب�دیےئ ےھتسجوک�د�اہانصد�ف ا�و�ربایا�ں‬
‫کےبسح �‬
‫صد�فاہکجاتاتاھ�‪�،‬زیمون�ںکتاپنیاچنہپنےےکےئلحطسٓا�بوکبیھدنلبکای�ا�سرط�حا�نےکاہتھںیمزیمون�ںیکریس�ابیاک�ایکدق�رتیذ�ریہع‬
‫یمرس�ٓاگای�(عا�ماملسم�نوم�رخنیا�سدنبکابانیسیقلبہکلمنمیوحر�مامیلسنیوکقر�ا�ر�دیےتںیہ) چاننہچا�ساپنیوکہپاچننےےکےئلد�ا�ر� حلاوکمت‬
‫کے�‪ ۲�۰�۰‬مربعلیمکتںیمنرہ�و�ںاکجا�لاھچبہو�اتاھجسیکوجہےسا� گر�در�دیکزیمںینتشہبز�ا�ر ئگوہںی�‪،‬پانییک �رفا�و�انییکوجہےسرہرط�ف‬
‫یھت‪،‬ہر�ےرھب�ےاش�د�ا�بابغا�تیکرثک�تا�و�رانو�ا�عو�اقاس�مےکذ� ئاوق�ںو�الےولھپ�ںیک‬
‫�ز�ر�اعتوباغا�تںیمہریالیا�و�رشا�د�ابییہرظن�ٓاتی �‬
‫فر�ا�و�انییھت�‪،‬جسےسکلمابسکیوپ�ر�یرس�زمنیزلگ�ا�رینبوہئییھتسجےسکلمڑب�ایہوخشاح�ل گوہای�‪،‬‬
‫َ َ َ ُ‬ ‫ّ‬ ‫َّ تُ ُ‬ ‫َ َ َ ُ َٔ َّ ْ َ ْ َٔ َ َ َ ْ تَ ْ ش تَ ْ َ ْ َٔ شْ َ َ َ َ َ ْٔ َ ْ ٌ َٔ ْ ٌ‬
‫سا ِمك َتل ا ْو ِزن ِبيل‪َ ،‬و ُه َو ال ِذي خْ� تَ َ�ف ِف ِيه ِثال� َم ُار‪ ،‬ف َيت َساقط‬ ‫� ِار وعل را ِ‬ ‫� �ت ال ج‬ ‫قتادة‪ :‬ان الراة كنت � ِ ي‬
‫َْ ُ‬ ‫َ ُ ْ َ َ ُ َّ‬ ‫َ َٔ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َٔ شْ َ ف َ َ‬
‫� ِار ِ ي� ذ ِلك َما َي ْ�ل ُٔو ُه ِم ْن غ ْي ِ� ان ي ْ� َت َاج ِإل كف ٍة َول قطاف‪ِ ،‬لك ث َ�ِت ِه َون ْض ِج ِه َو ْاس ِت َوا ِئه‬
‫ِمن ال ج‬
‫قات�د�ہ‪ a‬کابای�نےہہکوکئیوع�ر�تاپےنرسپرھجیلرکھرکلچیتوتکھچد�و�رجانےکتو�ہیلھجولھپ�ںےسابللکرھبجاتییھت�‪�،‬د�رخوت�ںےس‬
‫‪1‬‬
‫جوپلھوخ� بدوخ�دجڑھتےےھتو�ہا�سرثک�تےسوہتےےھتہکاہتھےسوت�ڑنےیکاحجتںیہنوہتییھت�۔‬
‫یہکلمرب�یوبرح�یاجت�ر�تںیماتمم�زاھت�ا�و� �رز�ر�اعتوباغابنیںیمیھبرسلبدنتاھجو�ر�بیکایکاشننییھتویکنہکہید� نوو�ںیہزیچیںیسککلما�و�ر‬

‫کث��‪۵�۰�۷‬؍�‪۶‬‬ ‫تفس� ب ن‬
‫ا� ی‬ ‫‪ 1‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫قو�میکوخ�شاحلیاکباعث کوہ�ارتیےہا�و�راچیھٓا�بوہو�اکیوجہےسہییھکمرھچم�ا�و�ر�ا�سمسقےکدیرگمو�ذ�یاجنو�ر�و�ںےساپ�کایکدمع�ہرہشاھت‬
‫تاکہو�ہر�بیکانعیترک�د�ہںیتمعناھکئںیا�سےکاحاکما�ترپعلمد�ر�ٓامدرکیںا�و�رر�باکشرکباجلائںیا�و�رنافرمانوی�ںےساتجان�برکیں�‪،‬جس‬
‫سےوفغ�ر�و�رحمیر�بوفع�و�د گ�رز�رسےاک�مےتیلوہئےاہمت�ر�ےانگ�ہیھباعم�فرفماد�ےاگ۔‬
‫ُ َّ َ‬ ‫‪:‬ع ْب ُت ِم ْن َق َض ِاء الهلِ ِل ْ ُل ْٔو ِمن‪ ،‬إ َّن َٔا ْم َر ْ ُ‬‫َّ َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ‬
‫ال ْٔو ِم ِن ك ُه خ ْي ٌ�‬ ‫ِ ِ‬ ‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ِج‬ ‫َع ْن ُ َ‬
‫ص ْي ٍب‪ ،‬قال‪:‬قال َر ُسول الهلِ صل‬
‫َ َ َ َ‬ ‫ْ َٔ َ َ ْ ُ َ َّ ُ َ َ َ َ َ َ َ ْ ً َ ُ َ ْ َٔ َ َ ْ ُ ضَ َّ َ‬ ‫َ َ َّ ْ‬ ‫َ‬
‫� ُاء ف َص َب َ�‪ ،‬كن خ ْي ً�ا ُل‬ ‫َول ْي َس ذ ِلك ِإل ِل ُل ْٔو ِم ِن‪ِ ،‬إن اصابته ساء فشكر‪ ،‬كن خ ي�ا ل و ِإن اصابته‬
‫ہصبی‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاوممنٓا�دمیاکیھببیجعاح�لےہہکا�سےکرہاح�لںیمریخیہریخےہا�و�رہیاب�تیسکوک‬
‫حاصلںیہنوس�ائےا�سوممنٓا�دمیےک گ�‪� ،‬ار�اسےر�احتا�و�رخوشییتچنہپےہوتشرککرکےالھبئیاحصلرکتاہے �ا�و� گر�اربر�ائیا�و�رغماتچنہپہے‬
‫‪1‬‬
‫ربصرتاہےا�و�ربدلہاحصلرکتاہے�۔‬
‫تویہ ک‬
‫ےئگ‪�،‬ر�برکیمےناپینتنس‬ ‫رغو�رکت�ورببرھ�دیا�ا�و�ر�و�ہر�بےکدینےسد�و�رہوتےےلچ �‬ ‫اطعر�د�ہوتمعن�ںےنا�سوق�مںیم �‬ ‫مرگ�اﷲتاعلٰیکی ک‬
‫م ت‬
‫�ل‬
‫ڑکپایلبہکا�نوکر�ا�ہر�استرپٹلپٓانےیک ہ ��یںدیں�‪،‬‬ ‫کےاطمبقاہنںیا�نےکرفک�وشر�کا�و�رناشرک�ی فرپو�ر�اًہیںیہن ل‬
‫َ ْ َ ْ ْ ن ُ َ ّ ْ َ َ ن ّ َ َ َ َ ْ َ َ َ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ شَ َ َ‬
‫� ن ِب ًّيا‬ ‫ا�‪ ،‬قال‪ :‬لقد بعث الهل ِإل سب ٍإ‪ ،‬ثلثة ع‬ ‫عن وه ِب ب ِ� من ِب ٍه ال ي�م ِ ِي‬
‫�وہبنبہبنمایلامنیےتہکںیہا�نیکرط�فاب�ر�ہایتری�ہربمغیپھبےجی�‪،‬نجوہ�ںےناہنںیدعو�ت حوتدی�د�ی�‪،‬عاب�د�تاکطریہقاھجمسیا�ا�و�رنممعوحمنسیک‬
‫عاطکر�د�ہوتمعن�ںرپشرکگز�ا�رہونےیکنیقلتیک۔‬
‫‪2‬‬

‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ َٔ‬
‫فا ْع َر ُضوا} ا ْي‪َ :‬ع ْن ت ْو ِح ِيد الهلِ َو ِع َب َاد ِت ِه َوشك ِر ِه َعل َما ان َع َم ِب ِه َعل يْ ِ� ْم‪َ ،‬و َع َدلوا ِإل ِع َب َاد ِة الش ْم ِس‬
‫کھچرعصہکتو�ہوینیہرہےیلنکرھپ�انوہ�ںےنالہلیک حوتدیکو�ا�سیکابع�د�توک�ا�و�ر�ا�سیکوتمعن�ںےکرکشکوھبال�دیا�ا�و�رسو�ر�جیکرپسشترکنے‬
‫‪3‬‬
‫لےگ�۔‬
‫یجےسرفمایا‬
‫َّ َ َ َ ٌ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ش ٍء ولہا ع ْرش‬ ‫ك َ ْ‬ ‫ْ ُ ْ َ ْ َ ْ ِ ْ ّ‬ ‫ْ‬
‫ِن َو َجد ّت ام َراۃ ت ِلكہم واو ِتيت م ِ‬
‫ْ‬ ‫ي ‪۲۲‬۝ ا ِ ْ‬ ‫َ ْ ُ َ ْ َ َ َ ّ ْ‬
‫و ِجئتك ِم سـبـ ٍ ؚا ِبنب ٍا ي ِق ٍ‬
‫َ َ َّ َ َ ُ ُ َّ ْ ٰ ُ َ ْ َ َ ُ ْ َ َ َّ ُ ْ َ‬ ‫ْ ُْ‬ ‫َ َ ْ ّ ُ َ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُ ْ َ َّ ْ‬ ‫َ ْ ٌ‬
‫ع ِظيم ‪۲۳‬۝ وجدتا وقومہا يسجدون لِلشم ِس ِم دو ِن ہللاِ وزي لہم الشيطن اعالہم فصدہ ِ‬
‫ع‬
‫َّ ْ َ ُ ْ َ َ ْ ُ‬
‫‪4‬‬
‫ي َتد ْو َ ۙ‬
‫ن ‪۲۴‬۝‬ ‫الس ِبي ِل فہم ل‬
‫ترجہم‪ :‬مںیابسےکقلعتمینیقیاطال�عےلرکٓایاوہ�ں�‪،‬مںیےنوہا�ںایکوع�ر�تدکییھوجا�سوق�میکرمکح�ا�ںےہا�سوکرہرط�حاکرس�وساما�ن‬
‫خباشایگےہا�و�را�ساکتختڑب�امیظعالاش�نےہ�‪،‬مںیےندکیاھہکو�ہا�و�را�سیکوق�مالہلےکاجبئےوس�ر�جےکٓاگےدجس�ہرکتیےہاطیش�نےن‬
‫َٔ ُ ُّ َ‬ ‫‪ 1‬مسندامحد �‪،۲�۳�۹�۲�۴‬حصیح مسمل کتاب الزھد َ ب� ُب ْ ُ‬
‫ال ْٔو ِم ُن ا ْم ُر ُه ك ُه خ ْي ٌ� �‪۷�۵�۰�۰‬‬
‫کث��‪۵�۰�۷‬؍�‪۶‬‬
‫ا� ی‬ ‫ط�ی�‪۳�۷�۸‬؍�‪ �۰‬ی‬
‫‪،۲‬تفس� ب ن‬ ‫تفس� ب‬
‫‪ 2‬ی‬
‫کث��‪۵�۰�۷‬؍�‪۶‬‬
‫ا� ی‬ ‫تفس� ب ن‬
‫‪ 3‬ی‬
‫ت‬
‫‪ 4‬النمل�‪۲�۴��۲�۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ا�نےکاعام�لا�نےکےیلوخنشامانبدیے�ا�و�راہنںیاشہر�ا�ہےسر�و�کدیاا�سوجہےسو�ہہیدیسھار�اسہتںیہناپتے�۔‬
‫�د�وسر�ےونعم�ںںیماہلہکموکمساھجیاگایکہسجرط�حہیرہشمہکامنوسوک�نا�و�رکاھنےےکےئلرہطر�حےکلھپا�و� مروی�ہاج�تاب�افر�ا�طںیہ�‪�،‬اییس‬
‫ہیاحلتاہلابسکییھبیھت ��‪،‬انوہ�ںےنالہلےسرفک� �او�ر�ا�سیکوتمعن�ںیکانقد�ر�ییکوت�ا�نےکاپ�سھچکہناچب�ا�و�ر�اگرتمےنیھبرفک�ا�نتمعنیکر�و�ش‬
‫�اتخای�رکیوتمتاہ�ر�احا�لا�نےسفلتخمہنوہگا�‪،‬چاننہچیہیوہ�ا�رسو�لالہلﷺیکرجہ�تےکدنچسا�لدعبہیہیول�گدبترینطحقاکشاک�رہوگےئ۔‬
‫�اہلابسکا�ز�و�ا�ل‪:‬‬
‫سابابللکحلصدنسپ�ا�و�ر�امنومرس�تیکوکحمتیھت�‪�،‬اہلابسایکاتجرقو�میھتا�و�ر�ٓا�باپشیےکرتہبیناظن�مےکدب�ولتز�ر�اعتیھبرکتے‬
‫تےھ�‪�،‬ا�سےکالعقو�ںںیموسنےا�و�رجو�اہر�ا�تیکاکنںیرثک�تےسںیھت�‪�،‬اسیحلصدنسپ�ییکوجہےسابسنےاپینوق�تاک�زیا�د�ہرتحہصالسہح‬
‫کےاجبئےامع�ر�ا�ترپصر�فایک�‪�،‬ا�بکتوجتنیزہ�ا�رابتک�تد�ریافتوہئےںیہو�ہزیا�د�ہرت�ا�نیہامع�رتو�ںیکای�دگا�ر�یولحںیںیہ� ن‪،‬وش�ا�ن‬
‫بندیعسمحری�یےندیصق�ہریمحیہںیمرقتیابً�‪ ۲�۵‬شاہیامع�ر�ا�تاکک�ذرکایہے�‪ ۶�۵�۰�،‬قلبحیسمےسلبقوق�مابساکاپیہتخترص�د�ا�حاھت�(جسےک‬
‫�ٓاثا�رمرغ�بیکرط�فام�ر�تا�و�رنصاعکےد�رمای�نابیھکتابقیںیہا�و�رخربہیےکان�مےسوہشم�رہںی�)�ا�و�راب�دشاہو�ںاکلبقاکم�ر�بابس(کاہن‬
‫راتاھ�‪�،‬اسید�و�رمںیوہشم�رما�ر�بدنبکیانب�رکیھیئگےسجدعبمںیٓانےو�الےاب�دشا�ہ‬ ‫با�دشا�ہ�‪،‬عییناناسنو�ں �ا�و�ر�دی توا�و�ںےکد�رمای�نو�اسہط ک‬
‫�)ہو�ا ت‬
‫توسعیرکتےرہے�‪،‬ماک�ر�ب ابس�‪۳�۵�۰‬سوسا�لکتوکحمترکتے رہے �‪ ۶�۵�۰� ،‬قلبحیسم ےس �‪ ۱�۱�۵‬قلبحیسم ںیمسایسی وجو�ہیک انبپرپایہتخت‬
‫وکوھک�ڑرما�ر�بوک�(جساک�د�وسر�انا�مابستاھ) جواقم�مدنمس�رسے�‪ ۳�۹�۰�۰‬فٹیکدنلب�یرپاعنص�ءسےاسٹھلیمرشمقیاجنبو�اقع‬ ‫رد�ا�ع چ‬
‫ص �‬
‫سل ن‬
‫�ی‪،‬با�دشاہو�ںاکلبقکلم(با�دشا�ہ) قر�ا�راپیاا�و�ررصقشاہیاکنا�م ح�ی�اھت�‪ ۴�۸��۴ ،‬بر�سکت‬
‫رقا�ر�دیاگای�ا�و�ر�اسےریغعموملیرتقید �‬
‫ہےاپیہتخت �‬
‫یاہ�ںسرت�ہولم�کاب�دشاہو�ںےنوکحمتیک ��‪،‬ا�س �دو�رمںیتکلممابسجسےکڈنےک ندایبرھمںیےتجبےھتز�و�ا�لتمعناکہلسلسرش�و�عوہ�اا�نںیم‬
‫رھایک ہز�ا�رسا�ل‬
‫سملسلاخنہایگنج�ںوہئںیسجےسریب�ونی موقو�ںوکمد�اختلاکموقہعالم�‪،‬ہپےلوچتیھقمےکا�و�اخرمںیوینانوی�ںےنا�و� پر �‬
‫سےزیا�د�ہدم�تکتاجت�ر�تاکو�اسہطےننبےکدعبہپیلقمںیمر� مووی�ںےکاہتوھ�ں�انیکرحب�یاجت�ر�تمتخوہئیا�و�رپرھبتہےساساب�بیک‬
‫وتڑ�دیاا�و�ربالآخر�‪� ۵�۲�۵‬ءمںی�ٓاخر�یریمح�ی‬
‫گیئ‪،‬پرھبدنوٹٹےنیکوجہےسز�ر�اعتےنیھبد�م �‬
‫وتڑ �‬
‫بانپربحویش�ںےکاہتوھ�ںرب�یاجت�ر�تیھبد�م �‬
‫ےناوسمیویشبح�ںےکاہتوھ�ںتسکشاھکئیوت�ا�نیکٓا�ز�ا�د�ییھبمتخوہیئگ ��‪،‬ا�سرط�حہیوق�مرفک�ا�نتمعنےکببسالہلاعتلٰیکے‬
‫با�دشا�ہذ�و�انو�ا�س ک‬
‫غبضاکشاک�رہوگیئا�و�ر�ا�ناکنا�موناش�نکتہنرہا�‪،‬بحیشوہا�ں ‪ ۷��۲‬سا�لکترمکح�ا�نرہےنجںیمابر�اہہیھباھتجسےنتیبالہلرپچڑھائییک‬
‫ناپا�کاسج�ر�تیکیھتسجرپ�الہلابت�ر�کوتاعلٰینےاسےرہیتدنایتکےکےئلاگن�ہربع�تانب�دیا ��‪،‬ا�سرط�حالہلاق�د�رطمقلےنرفک�ا�نتمعنیک‬
‫سےک‪�،‬ا�نیکٓا�ز�ا�د�ی‬
‫رگ�ار�ا�سدنگ�ےڑگھےںیمکنیھپدیاجاہ�ںےسرھپکوئیوضغم�بوق�میھبکرسنہاٹاھ �‬
‫رعو�جےس ک‬
‫بد�ولتا�سوق�موک�اتناہئی �‬
‫باح�لوہئیرگمشموہ�ربدنما�ر�بںیمرخےنڑپنےرش�و�عوہگےئ۔‬
‫ما�ر�بدنبکاٹوٹان‪:‬‬
‫قر�ٓا�ندیجمکےاطمبقاہلابسکیاجت�ر�توتہپےلیہر� مووی�ںا�و بح�رویش�ںےکاہتوھ�ںد�موت�ڑچیکیھتسجےسنمیےساش�مکتا�نیکویتسب�ں‬
 ‫�� �� �� �‬

‫وکوپڈییاب ٹرایناک� ضم‪،‬وم�نابس) �ا�سرط�حہیانشرک�ا�و�رنافرما�نوق�م‬

‫مںی ھدو�لا�ڑنےیگل�‪�،‬ا�نیکامت�مون�ٓابا�دیا�ںےباشن�ن کوہر�ر�ہںیئگ(�اناسیئ ل‬
‫لبدنیو�ںےسیتسپںیمیلچیئگ پ�‪،‬رھپانوچیںدص�یوسیع�ی( �‪�۴�۵�۰‬ءیا�‪۴�۵�۱‬ئ) مںی�ر�بیکرط�فےسا�سوق�مےکرفک�ا�و�رناشرک�یاکبدلہدیےن‬
‫�ا�و�رکملمابتہیوبربا�د�یاکناش�نانبنےےکےئلا�ناہپ�ڑ�و�ںرپسملسلیئک ندو�ںکتوطفانیاب�ر�شوہتیرہیسجےنرکےناکنا�میہہنایلجس‬
‫کا اپنی ہہبرکبدنمںی عمج توہا�رہا�ا�و�ربالآخر دنبکیحطس وبع�رکرگای ا�و�ر�دیو�ا�رکے ا�وپرسے ےنہب اگل�‪،‬با�ر�شیک وجہ ےس وپ�ر�اعالقہ ےلہپ یہلجلھت‬
‫ہوچاکتاھ�ا�و�رپانییکاکنسیاککوئیر�اسہتںیہناھتایکوقتنیعمرپزیتودنتیسالبیریےلےنا�نوبضم�طدنب�و�ںا�و� شپروت�ںوکجنرپ�ا�نوکنا�زتاھجو‬
‫�انوہ�ںےناپنیاکذخری�ہرکنےےکےئلانب�رکےھےھتوٹ�ٹےئگا�و�ر�ا�سےسےنلکنو�الایسالبیاپنیر�اسےتںیمدنبپربدنتو�ڑتاچالگایجسےسمیظع‬
‫یسال�بٓایاجسےسایکایقمتربپاہوگیئ�‪ ،‬طہرر�فاپنییہاپنیلیھپایگ� �‪ٓ،‬ا�باپشیاکپو�ر�اناظ�مد�رہمربہم گوہای�‪�،‬ز�و�ر�د�ا�ربا�رشو�ںا�و�ریسال�ب‬
‫وخوص�ر�تاکمنا�ت‬
‫کیوجہےساش�د�ا�با�و�رپلھد�ا�رباغا�تویر�ا�نو�اجا�ڑا�و� �رز�رعیںیلصفتاب�ہوبربا�دوہرکر�ہںیئگ�‪،‬سبویت�ںےکڑب�ےڑب�ے ب‬
‫پانیںیمڈ�و�برکڈنھک�ربنےئگ�‪�،‬وہیالعقہوجبکیھتنجریظنبانہو�اتاھیپول� ج‪،‬اھئو� یک‪،‬رل�‪،‬بوب�لےسیجد�رخوت�ںسےرھبایگا�و�راخ�ر�د�ا�ربوٹیریبکے‬
‫عال�و�ہوکئیزیچکاھنےےکاقبلہن ہری�‪،‬یہاھت�ا�سےکرفککابدلہوجہمےنانوکدیا�ا�و�رانشرک�ےاناس�نےکوس�ا�ایاسبدلہمہا�و�ریسکوکہنںیدیےت�‪،‬‬
‫َّ ْ ُ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ ُ ْ َ ْ ُّ َ َ َ ُ ْ‬
‫الهل ال َع ِظ ي ُ�‪ .‬ل ُي َعاق ُب ِب ِ�ث ِل ِف ْع ِ ِل ِإل الكف ُور‬ ‫صي‪ :‬صدق‬
‫وقال السن الب ِ‬
‫‪1‬‬
‫حنسرصب�ی‪a‬فرماتےںیہالہلمیظعےنچسرفمایاہےہکاکفر�ا�و�رانشرک�ےیہوک�ا�سےکلعفےکلثمزس�ا�د�یاجتیےہ�۔‬

‫تاج�رتیاظن�م‪:‬‬
‫مکل ابس�(ینم )�ا�و�رشا�م ےک د�رمای�ن اجت�رتی اشہر�ا�ہیھت نج رپلبڑس�کلسلسم ایتسب�ںٓابا�دکی وہئیںیھت وج�ایک �د�وسر�ے ےس ویپست‬
‫ھتںی�(فمرسینےنا�نویتسب�ںیکدعت�ا�داچ�رزہ�ا�رسا�توسبای�نیکےہ) جنیکوجہےساجت�رتیاک�ر�و�انو�ںوکایکوتکاھنےےنیپا�و�رٓا�ر�ا�مرکنے‬
‫رضو�ر�تںیہنڑپتییھتا�و�رد�وسر�ےویر�انییکوجہےسول�ٹام�را�و�رلتقوغا�ر�تاکجو�اندیہشوہتاہےو�ہیھبںیہن‬
‫کےےئلز�ا�د�ر�ا�ہاستھےنیلیک �‬
‫ہوتاتاھ�‪،‬سرفکیاسمتفںیےطرکنےےکےئلایکٓابا�د�یےسد� سور�یٓابا�د�یاکفاصہلولعم�مونیعتماھت�ا�سےئلو�ہول�گد�نوہیا�ر�ا�تسجڑھگ�ی‬
‫ریغبذ�ا�د�ر�ا�ہیکتقشمےسےباین�ز�امنوچنیےسزنملو�ںےکاسح�بےکاطمبقہبٓاسانیاھکتےےتیپ‬
‫چاہےتاج�نوما�لےکیسکاندیےشےک �‬
‫�ا�و�ر�ٓا�ر�ا�مرکتےاپانرفسےطرکیلےتےھت�‪،‬‬
‫َ‬ ‫ُّ ّ َ ْ ن َ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َ‬
‫ْ َ َ ََ‬ ‫َٔ‬ ‫َو َق َال ُ ج َم ِاه ٌد‪َ ،‬و ْ َ ُ َ ُ ُ ُ ْ َ ٌ َ ْ َ ْ‬
‫ا� ز ْي ٍد َوغ ْي ِ� ِ ْه‬‫ال َسن‪َ ،‬وس ِعيد ْب ن� ج َب ي ٍ�‪َ ،‬وما ِلك عن ز ي ِد ْب ِ ن� اس َل‪َ ،‬وقتادة‪َ ،‬والضح ِاك‪ ،‬والس ِدي‪ ،‬و ِب‬
‫َ ْ ُ َ َٔ نَّ ُ ْ َ ُ َ ُ َ َ ْ َ َ َ َّ ف ُ ً َ َ ُ َ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫اص ةٍل‬
‫‪َ :‬ي ْع ِ ن ي�‪ :‬ق َرى الش ِام ‪ ،‬يعنون ا�م كنوا ي ِس ي�ون ِمن اليم ِن ِإل الش ِام ِ ي� قرى ظ ِاهر ٍة متو ِ‬
‫دی�‪�،‬ابنزید�ا�و�ر�دیرگبتہےسائہمریسفت‪a‬کاقو�لےہہکا�نےساش�م‬ ‫ریبج‪،‬مالکا� �ززیدبناسمل�‪،‬قات�د�ہ�‪� ،‬ضاحک�‪،‬س �‬
‫ماجہد�‪،‬حنس� عس‪،‬دیبن �‬
‫‪2‬‬
‫رفسرتےوت�ا�سےکرسےتںیمابم�ر�کا�و�رسملسلویتسب�ںاکجا�لالیھپہو�اتاھ�۔‬
‫کیایتسب�ںرم�ا�دہںی�‪،‬عیینبجو�ہنمیےساش�میکرط�ف ک‬

‫کث��‪۵�۰�۸‬؍�‪۶‬‬ ‫تفس� ب ن‬
‫ا� ی‬ ‫‪ 1‬ی‬
‫کث��‪۵�۰�۹‬؍�‪۶‬‬ ‫تفس� ب ن‬
‫ا� ی‬ ‫‪ 2‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫وہسوت�ںوکانوہ�ںےن‬
‫رغو�رکت�ورببرھ�دیا�ا�و�ر�و�ہر�بےکدینےسد�و�رہوتےےلچےئگ�‪،‬سرفکیا�ن ل‬
‫اطعر�د�ہوتمعن�ںےنا�سوق�مںیم �‬
‫�اﷲتاعلٰیکی ک‬
‫کوئیامہتیہند�یہکلبا�نوکانگو�ا�رزگ�رنےںیگلا�و�ر�ٓابا�د�ییکرثک�توک�اپےنےئلتبیصمےنھجمسےگلا�و�رسجرط�حینباسر�ائلیےننموسولٰ�ی‬
‫کےدبلےنسہلایپ�ز�وغری�ہبلطایکتاھ�‪،‬‬
‫ۗ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْۢ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ْ ُ َ َ َّ َ ُ ْ ْ َ َّ ُ ۢ ُ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُ ْ ُ ْ ٰ ُ ْ ٰ َ ْ َّ ْ َ َ ٰ َ َ َ‬
‫م َبق ِل َها َو ِقثـا ِٕى َها‬‫ت ال ْرض ِ‬ ‫ام ّوا ِح ٍد فادع لنا ربك ي ِرج لنا ِمـما تن ِب‬
‫واِذ قلتم يوس لن نص ِب ع طع ٍ‬
‫ََ‬ ‫ُ‬
‫‪1‬‬
‫َوف ْو ِم َها َوعد ِس َها َو َب َص ِل َها۔۔۔ۧ ‪۶۱‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬یا�درک�وبجمتےناہکاھتہکا�ےومسٰی( لعہیاسلال�م)! ہمایکیہرط�حےکاھکنےرپربصںیہنرکےتکس�اپےنر�بےسدعارک�وہک‬
‫ہام�ر�ےےیلزمنییکدیپ�ا�و�ا�راس�گ�‪،‬ترکا�ر�ی�‪،‬یگوہ�ں�‪،‬ہلنس�‪،‬پای�ز ��‪،‬د�ا�لوغری�ہدیپ�ارک�ے۔‬
‫�انوہ�ںےنیھباچہتیکہکٓابا�د�یاتینٹھگاجئےہکرفسکیزنملںید�و�رد�و�روہجائںیچاننہچو�ہدعاکرنےےگلا�ےامہ�ر�ےر�ب! ہام�ر�ے‬
‫روی�ں‬
‫�ے گ‪ ،‬م‬
‫لسلسمٓابا�دیو�ںےکاجبئےد�رمای�نںیماسنس�نو�ویر�ا�نالگنج�تا�و�رصرح�ا�و�ںےسزگ�رناپڑ �‬
‫سرف�ا�سرط�حد�و�ر�د�و�ررک�د�ےہکںیمہ‬
‫مںی ھدو�پیکدش�تا�و�رسر�دیو�ںںیمخیہتسبوہ�ائںیںیمہرپیاش�نرکیں ��‪،‬ر�اسےتںیموھب�کوایپ�سا�و�رومسمیکویتخس�ںےسےنچبےکےئلںیمہ‬
‫ڑپ�ے‪�،‬ا�سرط�حانوہ�ںےنوخ�د�اپےناہتوھ�ںاپانبر�اکای�‪�،‬ر�برکیمےناپینتنسےکاطمبقاہنںیا�نےکرفک�وشر�ک‬ ‫�ذ�ا�د�ر�ا�ہاکبیھاتناظ�مرکنا �‬
‫م ت‬
‫ل‬ ‫�‬
‫ڑکپایلبہکا�نوکر�ا�ہر�استرپٹلپٓانےیک ہ ��یںدیں ��‪،‬اپےنرسو�لےجیھبوہنج�ںےناہنںیدعو�ت حوتدی�د�یا�و�ر�ر�ب‬
‫�ا�و�رناشرک�یرپوف� �رًاہیںیہن ل‬
‫عدہر�رکاھاھت�۔‬
‫کارکشرکنےیکنیقلتیکرگم�انوہ�ںےنوتو�اپسہنٓانےاک ک‬
‫�اہلابسکانمرشتہونا‪:‬‬
‫جبرحب�یاجت�رتو�ںےنابسکوماٹ�دیاتوینمیکوکحمترشم�قےسلقتنم کوہرمرغ�بںیمریمحیو�ںیکرط�فیلچٓا �ئی م‪،‬رش�قےسرغم�بیکرط�ف‬
‫حوکمتاکہلیبقریمحمںیلقتنموہنےا�و� پررھیسال�بےکےجیتنںیم�اﷲتاعلٰینےاہنںیانپدی�ا�و�رنمرشتکر�دیا�‪�،‬ا�نیکالہکتاکقہصزبا�نز� خدالئق‬
‫کررتےںیہوتہکےتںیہ‬
‫وو�عوگتفگنبایگ�‪�،‬اہلرع�بٓا�جیھبیسکرگ�و�ہےکاتناش�رکا�ذ ک‬
‫ہوگایا�و�روسلجم�ںا�و�رولفحم�ںاکم ض‬
‫ٔ‬ ‫َ َ ُ َٔ‬
‫تف َّرقوا ا ْي ِد َي َس َب ٍا‬
‫‪2‬‬
‫ابسپر�ادن�ہوہئییھت�۔‬
‫�و�ہوت�ایےس گرپ�ادن�ہوہگےئےسیجوق�م گ‬
‫� �رز�قوماع�شیکالت�شںیمرشمقیابقئلںیمبقہلیاسغنیا�ر�د�نوشا�میکرط�فالچگای�‪،‬بقےلیا�و�سوخز�ر�جدمیہنںیماجبےس�‪،‬بقہلیزخ�اعہدج�ہےک‬
‫ئےی‪،‬بقےلیمخل�‪،‬جذ�ا�ما�و ک�ردن�ہیھبرشتنمہوگےئ ��‪،‬ا�ساک�ذکرصر�فافاسنو�ںںیمیہر�ہ‬
‫قریباہتمہںیماجباس�‪،‬بقہلیا�ز�دنےامع�نںیمڈیر�ےڈ�ا�لد �‬
‫گای�ا�و�ر�اہنںیزیمون�ںرپسجرپبکیھڑب�ےڑب�ےرہ�ےرھب�ےاش�د�ا�بابغا�تےھتر�بےناھج�ڑاکنھج�ردیپ�ارکدیےئنجرپ�ا�و�لوتکوئیلھپ‬
‫ہنںیاتگلا�و�راگراتگلبیھےہوتستخڑک�و�ا� سک‪،‬الی�ا�و�ردبمز�ہ�‪�،‬ابلہتھچکریب�یےکد�رختیھبےھتنجںیماکنےٹزیا�د�ہا�و�ربریکم�‪�،‬ابر�اہہےکزمانے‬
‫‪ 1‬البقرۃ�‪۶�۱‬‬
‫کث��‪۵�۰�۹‬؍�‪۶‬‬ ‫تفس� ب ن‬
‫ا� ی‬ ‫‪ 2‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫تکا�سدنبکیلسلسمرممتوہتیرہیرگمیسال�بیکوجہےسوج�ٓابا�د�یرشتنمہوئییھتو�ہاجکینہ سوہیک�‪�،‬ا�و�ریسال�بیکوجہےسز�ر�اعتاکجوناظ�م‬
‫�د�رہمربہموہچاکتاھد�وبا�ر�ہاحب�لہن سوہاک�ا�سرط�حوق�مابسکانا�مدنایمںیابقیہنرہاکشیباکفر�و�ں� م‪،‬رشکو�ںا�و�رانفرمانو�ںرپ�ر�باکعذ�ا�بڑب�اہی‬
‫ستخوہتاےہ ��‪،‬ا�سہصقںیمرہاصبرواشکراناس�نےکےئلڑب�ییہاشننای�ںںیہ۔یشاط�نرم�د�و�دنےر�بیکاب�رگا�ہںیمدعو�ٰیکایتاھ‬
‫ن ُم ْال ُم ْخلَ ِص ْ َ‬ ‫َّ َ َ‬
‫اد َك ِم ْ ُ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ ُ ْ َ َّ ُ َ‬
‫‪1‬‬
‫ي ‪۸۳‬۝‬ ‫ن ْم ا ْجَ ِع ْ َ ۙ‬
‫ي ‪۸۲‬۝ اِل ِعب‬ ‫قال ف ِب ِعز ِتك لغ ِوي‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�سےناہکتری�یزع�تیکمسق�!مںیا�ببسولگو�ںوکہباکرکرہو�ںاگبزجتری�ےا�ندنب�و�ںےکںیہنجوتنےاخلصرکلایہے۔‬
‫َ َ َ َ َ ُ َّ َ ٗ ٓ َّ َ ً‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ َ َ ٰ َ َّ ْ َ َّ ْ َ َ َ َّ ‪۰‬۝ َ ْ َ َّ ْ َ ٰ‬
‫‪2‬‬
‫ت اِل َ ْي ِم ال ِق ٰي َم ِۃ ل ْحت ِنك ّن ذ ِّريتہ اِل ق ِل ْيل ‪۶۲‬۝‬ ‫قال ارءيتك ہذا ال ِذي كرمت عۡ ل ِٕى اخر ِ‬
‫ترجہم�‪:‬پرھو�ہوبلا�دیھکوتیہس�‪،‬کایہیا�ساقبلاھتہکوتےناسےھجمرپتلیضف �دی�؟�اگروتےھجمایقمتےکد�نکتتلہمد�ےوتںیما�سیک‬
‫پو�ر�یلسنیکخیبینکرکڈ�الو�ں�‪،‬بسوھت�ڑ�ےیہول�گھجمےسچبںیکسےگ�۔‬
‫ُ َّ َ ٰ َ َّ ُ ْ ِّ ْۢ َ ْ َ ْ ْ ْ َ ِ ْ َ ْ ْ َ َْ‬ ‫ك ْال ُم ْس َت ِق ْي َ‬‫َ َ َ َ ٓ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ َ َّ َ ُ ْ َ َ َ‬
‫ي اي ِد ِيم وم خل ِف ِہم وع‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫ي‬ ‫ت‬
‫ِ‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫ث‬ ‫‪۱۶‬۝‬ ‫ۙ‬
‫م‬ ‫قال ف ِب اغويت ِن لقعدن لہم ِصاط‬
‫ہ ٰشكِر ْ َ‬ ‫ثُْ‬ ‫م‪۰‬۝ َو َل َت ُد َا ْك َ َ‬ ‫شاۗى ِلہ ْ‬
‫عََ‬
‫ان ْم َو َ ْ‬ ‫ََْ‬
‫ي ‪۱۷‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۭ‬ ‫ِٕ ِ‬ ‫اي ِ ِ‬
‫‪3‬‬

‫ترجہم�‪:‬بولااچاھوتسجرط�حوتےنےھجمرمگ�اہیںیمالتبمایکےہںیمیھبا�بریت�یدیسھیر�ا�ہرپا�ناناسنو�ںیکاھگ�تںیماگلرہو�ںاگ� �‪ٓ،‬اگےا�و�ر‬
‫یپےھچ�‪،‬د�ائںیا�و�ر ئابںی�‪،‬ہررط�فےسا�نوکریھگ�و�ںاگا�و�روتا�نںیمےساکرثوکرکشزگ�ا�رہناپئےاگ�۔‬
‫�‬
‫�ا�و�ریشاط�نےناپانگام�ناچسرک�دکاھیا�‪�،‬اہلابسکےدنچوممنولگو�ںےکالع�و�ہبسالبسیےکرکم�وفریبںیمسنھپےئگا�و�رطاغو�تیکرپسشت‬
‫اکٹھبر�اپےنےھچیپاگللے�‪،‬یجےسرفمایا‬‫کرنےےگل�‪�،‬اسےاہلابسرپکوئیطلستا�و�رلغہباحصلہناھتکہو�ہزبر�دسیتاہنںیوتحدیکیر�ا�ہےس ک‬
‫ْ َ ْ ُ َّ َ َ َ َ ُ ْ َ ْ َ ْ َ ّ َ َ َ ْ ُّ ُ ْ َ َ ْ َ ْ ُ ُ ْ َ َ َ َ َ َ َ ْ ُْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َّ‬
‫ك‪۰‬۝ وما كن ِل عليك‬ ‫ض المر اِن هللا وعدك وعد ال ِق ووعدتك فاخلفت ۭ‬ ‫الش ْي ٰط ُن ل َّما ُق ِ َ‬ ‫وقال‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬
‫ك َو َما ان ُت ْم‬ ‫ك‪۰‬۝ َما ا َن ِبُ ْص ِخ ْ‬
‫ِ‬ ‫اس َت َج ْب ُت ْم ِ ْلۚ‪۰‬۝ فل تل ْو ُم ْو ِ ْ‬
‫ن َول ْو ُم ْوا انف َس ْ ۭ‬ ‫كف ْ‬ ‫م ُسل ٰطن اِل ا ْن َد َع ْوت ْ‬ ‫ِّ ْ‬
‫ٍ‬
‫ْ َ ْ ُ ‪۰‬۝ َّ ٰ ّ ْ َ َ ُ ْ َ َ ٌ َ‬ ‫ُ ْ َّ ّ ْ َ َ ْ ُ َ ٓ َ ْ َ ْ‬
‫‪4‬‬
‫‪۲۲‬۝‬ ‫ٌ‬
‫م‬ ‫ْ‬
‫ِي‬‫ل‬ ‫ا‬ ‫ل اِن الظ ِلـ ِمي لهم عذاب‬ ‫شك ُت ُم ْو ِن ِم قب ۭ‬ ‫خ‪۰‬۝ ا ِِن كفرت ِبا ا‬ ‫صِ ۭ‬‫ِب ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ربجہلصیفاکچدیااجئےاگوتاطیش�نےہکاگتقیقحہیےہہکالہلےنوج عود�ےمتےسےیکےھتو�ہبسےچسےھتا�و�رںیمےنےنتج‬
‫� عود�ےےیکا�نںیمےسوکئییھبوپ�ر�اہنایک�‪،‬مری�امترپوکئیز�و�روتاھتںیہن�‪،‬مںیےنا�سےکوس�اھچکںیہنایکہکاپےنر�اسےتیکرط�فںیہمتدعو�ت‬
‫�د�یا�و�رمتےنریم�یدعو�ترپل ّ�ب�یکاہک�ا�بےھجمالممتہنرک�و�اپےنٓا�پیہوکالممترک�واہی�ںہنںیماہمت�ر�یرفیا�درسیرککساتوہ�ںا�و�رہنمت‬
‫ریی ��‪،‬ا�سےسےلہپوجمتےنےھجمدخ�ائیںیمرشیکانبرکاھاھتںیما�سےسرب�یالّذمہوہ�ں ��‪،‬ایےساظلوم�ںےکےیلوتد�ر�دنا�کزس�اینیقیےہ�۔‬
‫م �‬

‫‪ 1‬ص ‪۸��۲ ،۸��۳‬‬

‫‪ 2‬نب� ارسائیل�‪۶�۲‬‬
‫‪ 3‬االعراف�‪۱�۷‬‬
‫اہ��‪۲�۲‬‬
‫‪ 4‬با� ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫اکتاقضارتیےہاتکہٓاخر�تےکامنےنو�الو�ں‬
‫مرگیہالہلیکتمکحےہوجیشاط�نےکطلستا�و�ربینٓا�د�موکگرم�ا�ہرکنےںیما�سیکرفیباک�ر�ی ک‬
‫�ا�و�ر�ا�س ےک اب�ر�ے ںیم کش وشہب رھکےن و�الو�ں ںیم رف�ق اظہرہوجائے�‪�،‬ا�و�رتری�ا�ر�ب رہچزیپرنرگ�ا�ن ےہ�ا�و�ر�و�ہ دنب�و�ںوک�ا�ن ےک اعام�لیک‬
‫پو�ر�یزج�ا�د�ےاگ�۔‬

‫ِلُق اوُعْدا َنْيِذَّلا ْمُتْمَعَز ْنِّم ِنْوُد ِهّٰللاۚ‪ ١‬اَل َنْوُكِلْمَي َلاَقْثِم‬
‫کہہ دجیےئ ! کہ الہل ےک وس�ا نج نجاکںیہمتامگ�ن ےہ (سب) کو اکپ�ر ول�‪ ،‬نہ ا�ن ںیم ےسیسکوکٓاسامنو�ں‬

‫ٍةَّرَذ يِف ِتٰوٰمَّسلا َو اَل يِف ِضْرَاْلا َو اَم ْمُهَل اَمِهْيِف ْنِم ٍكْرِش َّو‬
‫�ا�و�ر زیمون�ں ںیم ےس ایک ذ�ر�ہ اک اتخای�ر ےہ ہن ا�ن اک ا�ن ںیموکئی ہصح ہن ا�ن ںیم ےسوکئی الہل اک دم�دگا�ر‬

‫اَم ٗهَل ْمُهْنِم ْنِّم ٍرْيِهَظ‪َ ۰۰۲۲‬و اَل ُعَفْنَت ُةَعاَفَّشلا ۤٗهَدْنِع اَّلِا ْنَمِل َنِذَا ٗهَلؕ‪١‬‬
‫ہے�‪ ،‬شافعت (شاف�ر�ش) بیھ ا�س ےک اپ�سھچک عفن ںیہن دییت زجب ا�ن ےک نج ےک ےیل اجا�ز�ت ہوجائے�‪،‬‬

‫ىّٰۤتَح اَذِا َعِّزُف ْنَع ْمِهِبْوُلُق اْوُلاَق اَم اَذۙ‪َ ١‬لاَق ْمُكُّبَرؕ‪١‬اوُلاَقَّقَحْلاۚ‪١‬‬
‫ٹ‬
‫یاہ�ں کتہک بج ا�ن ےک لدو�ں ےسربھگ�ا�ہ��د�و�ررک�د�ی اجتی ےہتو وپھچےت ںیہ اہمت�ر�ے رپ�و�ر�دگا�ر ےنایک رفمایا �؟‬

‫َوَوُهُّيِلَعْلاُرْيِبَكْلا‪(۰۰۲۳‬ساب�‪)۲�۲�،�۲�۳‬‬
‫جو�ا�بدیےتںیہہکقحرفمایا�ا�و�رو�ہدنلبوبالاا�و�رتہبڑب�اےہ�۔‬
‫زجعا�و�ر�ا�نیکابع�د�تاکطبال�نو�اضحرکتےوہئےرفمایاا�ےیبنﷺ�!جولو�گالہلیکولخم�قوک�الہلاکشریک‬
‫�الہلاعتلٰینےوخ�دساخہتوبعم�د�و�ںےک �‬
‫وکوھ�ڑکرجنوکتموبعم�دگام�نرکتے گوہ�ارمتاہ�ر�اپاک�رناکوئیافئد�ہاچنہپکساتہےوت�اہنںیپاک�ر�دکیوھ�‪�،‬ا�نیکےبیسب‬
‫ھٹرہ�اتےںیہ�‪�،‬ا�نےسوہک�الہل چ‬
‫�ا�و�رمتاہ�ر�یاکپ�رکاجو�ا�بہند�ےےنکسرپقد�ر�تےکاساب�برہلاح�ظےستہبزیا�د�ہا�و�ر�و�اضحںیہ�‪�،‬ا�نںیمےسیسکوکبیھٓاسامنو�ں�ا�و� �رزمنیںیم‬
‫�ا�دنٰیسیزیچکا�اتخای�رہنںیےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫م ق ْطم ْ‬
‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫م ُد ْونہٖ َما َ‬
‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ي َت ْد ُ‬
‫َ‬ ‫َ َّ ْ‬
‫‪1‬‬
‫ۭ‬ ‫ي‬
‫ِ ِ ٍ ‪۱۳‬۝‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ك‬ ‫ل‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ع‬ ‫۔۔۔وال ِذ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رنجولگو�ںوکمتا�سےکوس�ااکپ�رتےوہو�ہوجھک�ریکیلھٹگےکایکےکلھچےکیھباملکںیہن�۔‬
‫نہوت�اہنںیریخرپکوئیاتخای�رہےہنرشپر�‪�،‬و�ہافئد�ہاچنہپنےیکدق�ر�ترھکےتںیہا�و�رہنیہاصقن�ناچنہپنےرپ�‪،‬متاہ�ر�ےوبعم�د�ا�نابطہلوخ�ا�ہو�ہ‬
‫لقلیوہ�ںایثکریٓاسام�ن �وزمنییکتیکلمںیمیھباشرت�ا�کںیہنرھکےتںیہا�و�رنہیہاہنںیا�سرپترص�فاحصلےہ�‪�،‬ا�نںیمےسوکئیٓاسام�ن‬
‫� �وزمنیا�و�ر�ا�نےکد�رمای�نوجکھچےہیکقیلختںیما�و�رکائان�تاکناظ�مالچنےںیمیھبالہلاککوئیاعم�و�نا�و�ر� �وزیرہنںیوجاقدت�ا�را�و�ردتبریتکلمم‬
‫‪ 1‬فاطر�‪۱�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫مںیا�سیک کدم�در�ے�‪،‬لبہکالہلاعتلٰیہیالبشرکتریغ�ےامت�ماتخای�ر�ا�تاکمالکےہا�و�رکیسےکاعت�و�نےکریغبہیاکئان�تاکناظ�مالچ�رہاہے‬
‫(باقیرہیافشعتوت) �اگرتما�سطلغیمہفںیمالتبمہوہکہیر� �و قزایمتامہ�ر�ےافس�رشیوہ�ںےگوتمتںیہولعم�موہناچاہےیہکا�سمیظعالاش�ن‬
‫کائان�تںیموکئیوھچٹیڑب�یاییسیتسہومجو�دہنںیوجا�زخو�د�ٓاگےڑب�ھرککیسےکقحںیمافس�ر�شرکسےکبجکتہکالہلا�سصخشوکافس�ر�شیک‬
‫�اجا�ز�تہند�ےد�ے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ْ َ َّ َ ْ َ ُ ْ َ ٗ ٓ ّ ْ‬
‫َ‬
‫‪1‬‬
‫م ذا ال ِذ ْي يشفع ِعنده اِل ِبـ ِاذ ِنهٖ ۔۔۔ۭ ‪۲۵۵‬۝‬‫۔۔۔‬
‫ےک؟�۔‬
‫ترجہم�‪:‬کو�نےہوج�ا�سیکانج�بںیما�سیکاجا�ز�تےکریغبساف�ر�شرکس �‬
‫َ ٰ‬ ‫َ َ َ ْ َ ُ َ َّ‬
‫‪2‬‬
‫ن‪۰‬۝ اِل ل َِم ِن ْارتض۔۔۔ ‪۲۸‬۝‬
‫۔۔۔ول يشفع ْو ۙ‬
‫ترجہم�‪�:‬و�ہیسکیکافس�ر�شںیہنرکتےزجب�ا�سےکسجےکقحںیمافس�ر�شےننسرپ�الہلر�اضیوہ�۔‬
‫ٰ‬ ‫ۗ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ٰ ٰ َ ُ ْ ْ َ َ َ ُ ُ ْ َ ْ ٔ ً َّ ِ ْ ۢ َ ْ َ ْ َّ ْ َ َ ُ َ ْ ّ‬ ‫َ َْ ّ ْ ََ‬
‫‪3‬‬
‫‪۲۶‬۝‬ ‫ض‬ ‫ْ‬
‫ي‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫و‬ ‫ُ‬
‫ء‬ ‫ا‬‫ش‬ ‫ك ِف السمو ِت ل تغ ِـن شفاعتم شـي ـ ــا اِل م بع ِد ان يذن ہللا لِمن ي‬ ‫م ّمل ٍ‬‫وك ِ‬
‫ترجہم �‪ٓ:‬اسامنو�ںںیمےنتکیہرفشےتومجو�دںیہا�نیکافشعتھچکیھباک�مںیہنٓاکسیتبجکتہکالہلیسکایےسصخشےکقحںیما�سیکاجا�ز�ت‬
‫نہد�ےسجےکےیلو�ہوکئی ضرعد�اشتاننساچہےا�و�را�سوکدنسپرک�ے�۔‬
‫�ا�س رط�ح الہلاعتلٰی نے رہطر�ح ےکرش�کیک ڑجکا�ٹرکرشمکنییک امت�م امدی�و�ں رپپانیریھپ�دیا �‪�،‬ر�و�ایت ےہہک ر� �و قزایمت بج رسو�ل‬
‫�الہلﷺاقم�مومحم�دمںیشافعتےکےئلرشتیفےلاجئںیےگہکالہلاعت �لٰیٓائےا�و�رخمول�قےکےلصیف مرفائے�‪�،‬ا�سوقتیکتبسن‬
‫َ َ َ َٔ‬ ‫َ َُ‬ ‫َ ْ َٔ َ َٔ َّ َّ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َ ْٔ ُ ن َ َٔ ْ َ َ َٔ ْٔ ُ َ‬
‫و�‪ ،‬فانط ِل ُق‪ ،‬فا ْس َتا ِذن َعل َر ِب ّ ي�‪ ،‬ف ُي ْٔوذن ِ يل َعل ْي ِه‪ ،‬ف ِإذا َرا ْي ُت َر ِب ّ ي�‬ ‫عن ان ٍس‪ :‬ان الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل قال‪:‬فيات ِ ي‬
‫ْ َ ُ َ َّ‬ ‫ْ ُ َ‬ ‫ُْ‬ ‫َْ ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ْ ُ َ ُ َ ً َ َ َ ُ ن َ َ َ َّ ُ َٔ ْ‬
‫‪:‬ارف ْع َم َّم ُد َوقل ُي ْس َم ْع‪َ ،‬و َسل ت ْعط ْه‪َ ،‬واشف ْع تشف ْع‪،‬‬ ‫الل ان َي َد َع ِ ن ي�‪ ،‬ث َّ� ُيقال ِ يل‬ ‫وقعت ل س ِاجدا‪ ،‬فيدع ِ ي� ما شاء‬
‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ح ُد َر ّ� ب َ� َح ِام َد َع َّ َل ِن ي َ�ا‪ ،‬ثُ َّ� َٔا ْش َف ُع ف َي ُح ُّد ِل َح ًّدا‪ ،‬ف ُٔا ْد ِخ ُل ُه ُم ج َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َف َٔا ْ َ‬
‫ال َّنة‪ ،‬ث َّ� ا ْر ِج ُع‪ ،‬ف ِإذا َرا ْي ُت َر ِب ّ ي� َوق ْع ُت َس ِاج ًدا‪،‬‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ب‬
‫ِي‬
‫ح ُد َر ّ� َ� َحامدَ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ ُ ن َ َ َ َّ ُ َٔ ْ َ َ َ ن ثُ َّ ُ َ ُ ْ َ ْ ُ َ َّ ُ َ ُ ْ ُ ْ َ ْ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ ْ َ ْ ُ َ َّ ْ َ َٔ‬
‫ِب ي ِب ِ‬ ‫فيدع ِ ي� ما شاء الل ان يدع ِ ي�‪ � ،‬يقال‪:‬ارفع ممد وقل يسمع‪ ،‬وسل تعطه‪ ،‬واشفع تشفع‪ ،‬فا‬
‫ُ َٔ ْ َ َ‬ ‫َّ‬
‫َع َل ِن ي َ�ا َر ِب ّ ي�‪ ،‬ث َّ� اشف ُع ف َي ُح ُّد ِ يل َح ًّدا‪،‬‬
‫�انس‪ t‬سےرم�و�یےہرسو�لالہلﷺےنرفمایا �ٓاخریہبسول�گعمج کوہرمری�ےاپ�سٓائںیےگ�‪،‬مںیولچ�ںاگ�ا�و�ر�اپےنرپ�و�ر�دگا�رکی‬
‫با�رگا�ہںیماحضرہونےیکاجا�ز�تامنوگ�ںاگ�‪،‬جمےھاجا�ز�تےلمیگ�‪،‬مںیاپےنرپ�و�ر�دگا�روکدکیےتھیہدجس�ےںیمرگپڑ�و�ںاگ�ا�و�رجبکتا�س‬
‫کونموظ�رہےو�ہھجموکسدج�ےیہںیمڑپ�ا�رہےند�ےاگ�‪�،‬ا�سےکدعبحمکوہگاحمدم(ﷺ)�اپانسر�اٹاھئو�ا�و�رعر�ضرک�واہمت�ر�یرع�ضینساجئےیگ‬
‫�ا�و�ر متاہ�ر�ید�رخو�استوظنم�رہوگیا�و�رساف�ر�شرک�ومتاہ�ر�یافس�ر�شوبقم�لوہگی�‪�،‬ا�سوقتںیماپےناملکیکاییساییسرعتفیںیرک�و�ںاگجو�و�ہھجم‬

‫‪ 1‬البقرۃ�‪۲�۵�۵‬‬
‫‪ 2‬االنبیائ�‪۲�۸‬‬
‫‪ 3‬النجم�‪۲�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫‪1‬‬
‫مرق�رر�د�یاجئےیگ�۔‬
‫پرھلوو�ںیکافس�ر�شرش�و�عرک�د�و�ںاگ�‪،‬ساف�ر�شیکایکدح ک‬
‫کوکساھچاکہے�(یاکسالھئےاگ�) گ‬
‫رسھجاکر�الہلاعتلٰیسےیسکےکقحںیمافس�ر�شیکاجا�ز�تبلطرک�ےاگا�و�رڈ�رتے‬
‫�ر� �و قزایمتبجابنای�ء�‪،‬مالئہکایصاحلنیںیمےسوکئی ک‬
‫ش‬
‫�وکاپنےتوہئےوج�ا�باکرظتنمہوگا�‪،‬جباب�رگا�ہاٰلیہےسامطانی�نشخبوج�ا�بٓائےاگجوم�ف�و�عےکرہچ�ےےساظہرہوجائےاگوتسجیک‬
‫شافعتیکاجا�ز�تبلطیکیئگیھتٓاگےڑب�ھرکشافعترکنےو�الےےسوپچےھاگ�ر�بالزع�تےنایکجو�ا�با�رشا�دفرمایاہے�؟شافعوج�ا�ب‬
‫�دیاتہےہکالہلاعتلٰینےافشعتیکاجا�ز�ت مرفا�د�یےہ۔ا�سٓایتیک �ایکریسفتیو�ںےہہکبجالہلاعت �لٰیٓاسام�نںیمیسکامرکایفہلصرکتاہے‬
‫تو�ٓاسام�نرپومجو�درفشےتوخ�فویہتبےساکنپاھٹےتںیہا�و�ر�ا�نرپبےوہشییکیستیفیکاط�ر�یوہجاتیےہرھپبجا�نیکربھگ�اہٹد�و�رہوتی‬
‫رھو�ہاپےنےسےچینو�الے شرفوت�ںوکتبالتےںیہا�و�ر�ا�س‬
‫ےہ‪،‬پ �‬
‫ہےوتپوھچےتںیہوتعر�شد�ا�رفرشےتد�وسر�ے شرفوت�ںوکتبالتےںیہہکقحرفمایا �‬
‫‪2‬‬
‫طر�حربخہپےلٓاسام�نےک شرفوت�ںکتچنہپاجتیےہ�۔‬
‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬
‫الل اال ْم َر ِ ف� َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َل قال‪ :‬إذا ق ضَ� ُ‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫الل َص َّل ُ‬ ‫َ ُ ُ َّ َ َّ‬ ‫َٔ‬
‫املال ِئكة ِب� ْج ِن َح ِت َ�ا‬ ‫� َب ِت َ‬ ‫الس َم ِاء‪ ،‬ضَ َ‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ا َ ب� ُه َر ْ ي َ�ة‪َ ،‬يقول‪ِ :‬إن ن ِب يَّ� ِ‬
‫ك؟ َق ُالوا ِل َّل ِذي َق َال‪َ :‬‬ ‫و� ْم َق ُالوا‪َ :‬م َاذا َق َال َر ُّب ُ ْ‬ ‫ُ ْ َ نً َ ْ َ َٔ َّ ُ ْ َ ةٌ َ َ َ ْ َ َ َ ُ ّ َ َ ْ ُ ُ‬
‫احل َّق‪َ ،‬و ُه َو‬ ‫خضعا� ِلقوِ ِل‪ ،‬كنه ِسل ِسل عل صفو ٍان‪ ،‬ف ِإذا ف ِزع عن قل ِب ِ‬
‫َ َ َ َ ُ ْ َ ُ َ ّ فَ َ فَ‬ ‫الس ْمع َه َك َذا َب ْع ُض ُه َف ْو َق َب ْ‬ ‫الكب ي ُ�‪َ ،‬ف َي ْس َم ُ َعا ُم ْس تَ� ُق َّ‬
‫الس ْمع‪َ ،‬و ُم ْس تَ� ُق َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫� َر َ�ا‪،‬‬ ‫ض ووصف سفيان ِبك ِف ِه‬ ‫ٍ‬ ‫ع‬ ‫ُِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الع ِ ُّيل ِ‬
‫الس ِاح ِر‬ ‫اال َخ ُر إ َل َم ْن تَ ْ� َت ُه‪َ ،‬ح تَّ� ُي ْل ِق يَ َ�ا َع َل ِل َس ِان َّ‬ ‫َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ ْ َ َ َ ْ تَ ْ َ ُ ث َّ ُ ْ َ ٓ‬
‫الكة فيل ِق ي�ا ِإل من �ته‪ � ،‬يل ِق ي�ا‬
‫َٔ‬
‫َو َبد َد َب ْ ي نَ� ا َص ِاب ِع ِه فيسمع ِ‬
‫َّ‬
‫ِ‬
‫ََ َْ َ َ ُ‬ ‫َٔ ْ َ َ َ َٔ ْ َ َ ْ‬ ‫َ ُ َّ َ َٔ ْ َ َ شّ َ ُ َ َ َٔ ْ ْ‬ ‫َٔ َ‬
‫اب ق ْبل ان ُيل ِق يَ َ�ا‪َ ،‬و ُر َّب َ�ا الق َاها ق ْبل ان ُي ْد ِرك ُه‪ ،‬ف َيك ِذ ُب َم َ َعا ِمائة كذ َب ٍة‪ ،‬ف ُيقال‪:‬‬ ‫ال�‬‫ا ِو الك ِه ِن‪ ،‬فر ب�ا ادرك ِ‬
‫الك ِة َّال ت� َ ِس َع ِم َن َّ‬
‫الس َم ِاء‬ ‫َٔ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ َ َّ ُ ْ َ َ َ‬
‫اليس قد قال لنا يوم كذا وكذا‪ :‬كذا وكذا‪ ،‬فيصدق ِب ِتلك ِ ِ ي‬
‫�ا�سٓایتیکایکریسفتمںی �اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہیبنرکیمﷺےنرفمایابجالہلاعت �لٰیٓاسام�نںیمکیسزیچےکاب�ر�ےںیمہلصیف مرفاتا‬
‫ہےوتفرشےتاعجز�یےکاستھاپےن ھجرپاکیلےتںیہا�و�ر�ر�باککال�مایاس�و�اقعوہتاہےےسیجا�سزجنرییکٓا�و�ا�زوجرھتپپرباجئیاجتیوہ�‪،‬جبتبیہ‬
‫کموہجاتیےہوتپوھچےتںیہہکاہمت�ر�ےر�بےنا�سوقتایکرفمایا�؟جو�ا�باتلمہےہکوجفرمایاحقےہا�و�ر�و�ہیلعریبکہے�‪ ،‬بضعرمتہبایاسوہتاےہ‬
‫ںیہ‪�،‬ا�وپر�و�الاینےچ‬
‫کہوججان�ت شرفوت�ںیکابتںیےننسیکرغ�ضےسےئگوہئےںیہا�و�رجوتہہہبہہتایکد�وسر�و�ںےکا�وپرہںیو�ہوکئیہملکنسےتیل �‬
‫وکان�دیاتہےا�و�ر�و�ہاج�د�وگریاکاہون�ںےکاکنو�ںکتاچنہپ�دیےتںیہ ��‪،‬ا�نےکےھچیپوف�ر ً��اا�نےکالجنےوک�ٓا�گ‬
‫�و�الےوک�‪�،‬و�ہاپےنےسےچینو�الے س‬
‫کاعشہلاتکپلہےنکیلیھبکیھبکوت�و�ہا�سےکٓانےےسےلہپیہایکد�وسر�ےوکہپاچن�دیاتہےا�و�ربکیھاچنہپنےےسےلہپیہالج�دیاجاتاہے�‪،‬کاہن‬
‫�ا�سایکےملکےکاستھوسجوھ�ٹالمکر گلوو�ںںیمالیھپتاہے�‪،‬جو�ایکاب�تیچسیتلکنےہول�گا�سےکرمیدبناجتےںیہہکدکیوھیہاب�تا�س‬
‫‪3‬‬
‫کےےنہکےکاطمبقیہوہئی�۔‬
‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری کتاب التوحید َ ب� ُب َقْو ِل الهلِ َت َع َال ِ َلا َخ َل ْق ُت ب َي َد َّي�‪،۷��۴ ۱�۰‬وکتاب الرقاق َ ب� ُب ِص َفةِ ج َ‬
‫ال َّنةِ َو َّ‬
‫الن ِار�‪،۶�۵�۶�۵‬حصیح‬ ‫ِ‬
‫ئ‬ ‫ن‬ ‫َ ُب َٔا ْد نَ� َٔا ْهل ْ َ َّ ْ َ ً‬
‫النةِ َم ن زِ� ةل ِف ي َ�ا�‪ ،۴�۷�۵‬مسند امحد �‪،۱�۲�۱�۵�۳‬الس� ب‬
‫الک�ی للنسا� �‪۱�۱�۳�۶�۹‬‬ ‫ن‬ ‫ِ ج‬ ‫اال�ان ب�‬
‫مسمل کتاب ی‬
‫کث��‪۵�۱�۵‬؍�‪۶‬‬ ‫تفس� ب ن‬
‫ا� ی‬ ‫‪ 2‬ی‬
‫َ‬ ‫ك؟ َق ُالوا َ‬
‫احل َّق َو ُه َو َ‬ ‫و� ْم َق ُالوا َم َاذا َق َال َر ُّب ُ ْ‬ ‫َ ُ َ تَّ َ ُ ّ َ َ ْ ُ ُ‬
‫الع ِ ُّيل الك ِب ي ُ� �‪۴�۸�۰�۰‬‬ ‫التفس�سورۃ سبا ب�ب ح� ِإذا ف ِزع عن قل ِب ِ‬
‫ی‬ ‫‪ 3‬حصیح ب خ�اری کتاب‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ُ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ َٔ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ّ َ َّ ُ َ‬ ‫َٔا َّن َع ْب َد الهلِ ْ نَ� َع َّباس‪َ ،‬ق َال‪َٔ :‬ا ْخ َب َ� ن� َر ُج ٌل ِم ْن َٔا ْ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ِم َن الن َص ِار‪ ،‬ا نَّ ُ� ْم َب ْي نَ� َما ْه‬ ‫اب الن ِب ي� صل‬ ‫ِ‬ ‫ص‬ ‫ِي‬ ‫ٍ‬ ‫ب‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ُ َ َ ْ َ ْ َِ َ َ َ َ َ َ ُ ْ َ ُ ُ‬ ‫ُج ُل ٌ َ َ ةً َ ُ‬
‫م ِبنج ٍم فاستنار‪ ،‬فقال لم رسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل‪:‬ماذا‬ ‫ول الهلِ صل الهل علي ِه وسل ر ِ ي‬ ‫وس ل ْيل َمع َرس ِ‬
‫ُ َ َ ُ ُ ُ َٔ ْ َ ُ ُ َّ َ ُ ُ ُ َ َّ ْ َ ةَ َ ُ ٌ َ ٌ َ َ َ ٌ‬ ‫ُ ْ تُ ْ َ ُ ُ َ ف ْ َ َّ َ ُ َ ْ َ َ ُ‬
‫ات َر ُجل‬ ‫م ِب ِ�ث ِل َهذا؟قالوا‪ :‬الهل ورسول اعل‪ ،‬كنا نقول وِلد الليل رجل ع ِظ ي�‪ ،‬وم‬ ‫كن� تقولون ِ ي� ج‬
‫ال ِاه ِلي ِة‪ِ ،‬إذا ر ِ ي‬
‫َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ََ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪:‬ف ِإ نَّ َ�ا ل ُ ي ْ� َم ِب َ�ا ِ َل ْو ِت ا َح ٍد َول ِ َل َيا ِت ِه‪َ ،‬ول ِك ْن َر ُّب َنا ت َب َارك َوت َعال‬ ‫َع ِظ ي ٌ�‪ ،‬فقال َر ُسول الهلِ صل‬
‫ْ ُ ُ َ َ ضَ َٔ ْ ً َ َّ َ َ َ َ ُ ْ‬
‫ح ةل ال َع ْر ِش‪،‬‬ ‫اسه‪ِ ،‬إذا ق� امرا سبح‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪ w‬سےرم�و�یےہاناص�رمںیےسھچکاحصبہرک�ا�م‪ y‬نےےھجمالتبیاہکایکرمتہبر�ا�تےکوقترسو�لالہلﷺصاحبہ‬
‫کر�ا�م‪ y‬کیسلجمںیمرشتیفرفماتےھہکٓاسام�نےسایکاتس�ر�ہوٹٹاا�و�رزبر�دستر�وشینوہگیئ �رسو�لالہلﷺےند�ریافترفمایاجالہتی‬
‫مںیاہمت�ر�اخای�لا�ناتس�ر�و�ںےکوٹٹےنیکتبسنایکتاھ�؟�انوہ�ںےنرع�ضایک�الہلا�و�ر�ا�ساک�رسو�لزیا�د�ہاجناتہےہما�سومقہعرپجمسےتھےھتہک‬
‫یاتوکوئیتہبڑب �آا�دمیدیپ�اہو�اہےایمرگایہے�‪�،‬رسو�لالہلﷺنےرفمایاتا�ر�ہیسکےکرمنےایپدی�اہونےےسںیہن ٹوٹاتیلنکامہ�ر�امالکلج‬
‫وتامال�نرع�شا�سیکحیبستایب�نرکتےںیہ�‪،‬‬ ‫جاللہبجھچکمکحدیاتہے ح‬
‫ْ‬ ‫ََ َ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫الس َماء ُّ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ثُ َّ� َس َّب َح َٔا ْه ُل َّ‬
‫ح ةل ال َع ْر ِش‬ ‫الدن َيا ث َّ� قال‪:‬ال ِذ ي نَ� َيلون‬ ‫و� ْم‪َ ،‬ح تَّ� َي ْبلغ الت ْس ِب ُيح اهل ه ِذ ِه َّ ِ‬ ‫الس َم ِاء ال ِذ ي نَ� َيل نَ ُ‬
‫الس َم َاوات َب ْع ًضا‪َ ،‬ح تَّ� َي ْب ُل َغ ْ خَ‬
‫ال َب ُ�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ك؟ َف ُي ْخ ِب ُ� نَ ُ‬
‫و� ْم َم َاذا َق َال‪َ :‬ق َال َف َي ْس َت ْخ ب ُ� َب ْع ُض َٔا ْهل َّ‬ ‫ِ َل َم َ ةِل ْال َع ْر ِش‪َ :‬م َاذا َق َال َر ُّب ُ ْ‬
‫ِ‬
‫فَ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫الد ْن َيا‪َ ،‬ف َت ْخ َط ُف ْ ج ُّ َّ ْ َ َ َ ْ ُ َ َ َٔ ْ َ ئ‬ ‫الس َم َاء ُّ‬
‫ا� ْم‪َ ،‬و ُ ي ْ� َم ْون ِب ِه‪ ،‬ف َ�ا َج ُاءوا ِب ِه َعل َو ْ�ج ِ ِه ُ� َو َح ٌّق‪،‬‬ ‫الن السمع فيق ِذفون ِإل اوِلي ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َه ِذ ِه َّ‬
‫َ‬ ‫ْ ُ َ‬ ‫َ‬
‫َول ِك نَّ ُ� ْم َيق ِرفون ِف ِيه َو َ ي ز ِ� ُيدون‬
‫رھا�نیکٓا�و�ا�زسنرک�ا�نےکاپ�سو�الےٓاسام�نےکرفشےتحیبستےتہکںیہ�‪،‬یاہ�ںکتحیبستیکونبتٓاسام�ندنایتکیتچنہپےہ�‪،‬پرھجولو�گرع�ش‬ ‫پ �‬
‫�اٹاھنےو�الے شرفوت�ںےسرقیبںیہو�ہا�نےسد�ریافترکتےںیہہکاہمت�ر�ےاملکےنایکحمکدیاہے�؟�و�ہاہنںیاتبتےںیہ�‪�،‬ا�سرط�ح‬
‫�ٓاسام�نو�الےایکد�وسر�ےےسایب�نرکتےںیہاہی�ںکتہکو�ہربخٓاسام�ندنایتکیتچنہپےہ�‪�،‬ا�نےسو�ہربخنجا�ڑ�ایلےت�ا�و�ر�اپےند�وسوت�ںوک‬
‫ںیہار�اتینیہںیہکوتچسےہ یلنک‬
‫�ٓاکرانستےںیہ ‪ ،‬فرشےتبجا�نونج�ںوک�دکیےتھںیہوت�ا�نات�ر�و�ںےسام�رتےںیہ�‪،‬پرھوجربخنجالتے گ‬
‫�و�ہا�سےکاستھتہبوھج�ٹالمکر گلوو�ںںیمرہش�تدیےتںیہ�۔‪� 1‬ا�و�ر�و�ہزب�ر�گوبرترہے�۔‬

‫ْلُق ْنَم ْمُكُقُزْرَّي َنِّم ِتٰوٰمَّسلا َو ِضْرَاْلاؕ‪ِ ١‬لُق ُهّٰللاۙ‪َ ١‬و ۤاَّنِا ْوَا ْمُكاَّيِا‬
‫’’پوھچےئہکںیہمت ٓاسامنو�ں ا�و�ر زمنی ےس ر� �وز�یوک�ن اچنہپتا ےہ �؟ (خو�د) جو�ا�ب دجیےئ ہک الہل اعتلٰی�‪( ،‬سون) ہم ای مت یا وت‬

‫ىٰلَعَل ىًدُه ْوَا ْيِف ٍلٰلَض ٍنْيِبُّم‪ْ ۰۰۲۴‬لُق اَّل َنْوُلَٔـْسُت ۤاَّمَع اَنْمَرْجَا َو اَل‬
‫قیًانی ہد�ایت رپ ںیہ اییلھکرمگ�اہی ںیم ںیہ �؟ کہہ دجیےئ ہام�ر�ے ےئک وہئےانگہو�ںیک اببت مت ےسوکئی وس�ا�ل‬

‫ٔ‬ ‫ٓ‬
‫تفس�القران َ ب� ٌب َو ِم ْن ُس َور ِة َس َب ٍا‬
‫ك ِان�‪،۵�۸�۱�۹‬جامع ت�مذی ابواب ی‬ ‫‪ 1‬حصیح مسمل کتاب السالم َ ب� ُب َت ْ� ِر ي ِ� ْال َ َ‬
‫ك َانةِ َو ِإ ْت َي ِان ْال ُ َّ‬
‫للب� ق� �‪۱�۶�۵�۱�۲‬‬
‫الک�ی ی‬ ‫‪،۶‬الس� ب‬ ‫ا� حبان �‪ �۱�۲�۹‬ن ن‬ ‫�‪،۳�۲�۲�۴‬مسندامحد ‪ ،۱�۸�۸��۲‬حصیح ب ن‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ُلَٔـْسُن اَّمَع َنْوُلَمْعَت‪ْ ۰۰۲۵‬لُق ُعَمْجَي اَنَنْيَب اَنُّبَر َّمُث ُحَتْفَي اَنَنْيَب ِّقَحْلاِبؕ‪َ ١‬و َوُه‬
‫نہایک اجئے اگ ہناہمت�ر�ے اعام�لیک اب�ز رپ�س مہ ےسیک اجئےیگ�‪� ،‬اہنںی ربخ د�ے دجیےئہکبسوک امہ�ر�ا ر�ب عمجرک ےک رھپ‬

‫ُحاَّتَفْلا ُمْيِلَعْلا‪ْ ۰۰۲۶‬لُق َيِنْوُرَا َنْيِذَّلا ْمُتْقَحْلَا ٖهِب َءٓاَكَرُش اَّلَكؕ‪ْ ١‬لَب َوُه‬
‫ہممںی ےس ےچس ےلصیفرک د�ےاگ�‪� ،‬و�ہ ےلصیف اکچنے و�الا ےہ ا�و�ر�د�انا�‪ ،‬کہہ دجیےئ اچاھ ےھجم یھب وت اھنںی دکاھ د�و ںیہنج مت الہل‬

‫ِساَّنلِّل‬ ‫ًةَّفٓاَك‬ ‫اَّلِا‬ ‫َكٰنْلَسْرَا‬ ‫ۤاَم‬ ‫ُمْيِكَحْلا‪َ۰۰۲۷‬و‬ ‫ُزْيِزَعْلا‬ ‫ُهّٰللا‬

‫کا رشیکرہھٹ�ارک ا�س ےک استھ الم رہے وہ�‪� ،‬ایاس رہگزںیہن ہکلب وہی الہل ےہ غالب ابکحتم مہ نےآ�پوک امت�م ولگو�ں‬

‫اًرْيِشَبَّواًرْيِذَنَّوَّنِكٰلَرَثْكَاِساَّنلااَلَنْوُمَلْعَي‪(۰۰۲۸‬ساب�‪۲�۴‬تا�‪)۲�۸‬‬
‫کےےئلوخخشربیا�ںانسنےو�الاا�و�رڈ�ر�انےو�الا بانرکاجیھبہ ہا�ںرگم(یہحیحصےہ�)کہولگو�ںیکاکرثیتےبعملےہ�۔‬
‫�ا�ےیبنﷺ�!�ا�نےسوپچوھمتںیہ�ٓاسامنو�ںا�و� �رزمنیےس �رز�قوک�نایہمرکتاہے�؟مرشکنیہکمالہلیکیتسہےسرکنمنہےھتہکلبمیلسترکتے‬
‫دیپ�ارتاہے�‪،‬مرگچونہکانوہ�ںےن‬
‫وک نزد�ہرککےا�سںیمرہطر�حیکابنتا�تا�و�رجام�د�ا�ت ک‬
‫تےھہکالہلیہٓاسام�نےساب�ر�شربساتا�ا�و�ررم�د�ہزمنی �‬
‫رہھٹا ک�راھتاھ�ا�سےئلا�سوس�ا�لےکوج�ا�بںیمہناہ�ںہہکےتکسےھتا�و�رنہیہا�ساک�اناک�رہیرککسےت‬
‫�د�وسر�و�ںوک�الہلےکاتخای�ر�ا�تںیمرشیک �‬
‫ﷺ�!�ار�و�ہا�ستقیقحاک�اقر�ا�رنہرکیںوتٓا�پوخ�دہی‬
‫تےھا�سےئلاپےندیقع�ےےکالخ�فھچکےنہکےساخمو�شرہے�‪،‬فرمایا�ا�ےیبن گ‬
‫ولخما�توکٓاسامنو�ںا�و� �رزمنیےسرہطر�حاکر� �وز�یدیےنو�الاہے‬
‫�اہنںیوج�ا�بد�ےدیںکہالہلیہوجمتاہ�ر�اخالقومالکےہوہیںیہمتا�و�رتام�م ق‬
‫�‪،‬پرھتمویک�ںا�سےکاستھا�نویتسہ�ںیکابع�د�ترکتےوہجومتںیہ �رز�قایہمکرکسیتںیہا�و�رنہوکئیعفناچنہپکسیتںیہ�‪،‬لبہکاپینذ�ا�تےکےئل‬
‫بیھیسکعفنوقناص�ن�‪،‬مو�ت حوای�تا�و�رمرنےےکدعبد�وبا�ر�ہزندگیاککوئیاتخای�ر�رھکےتںیہہناپےنابع�د�تزگ�ا�ر�و�ںےکےئل�‪�،‬ا�و�را�نےس‬
‫کوہہام�ر�ےا�و�رمتاہ�ر�ےد�رمای�نرف�قوتاظہر گوہایہموت�الہلوحد�ہالشریکوک�اپان�ر�بامنےتںیہا�و�ر�اسییکابع�د�ترکتےںیہوجہام�ر�اخالق‬
‫یھب‪�،‬ا�و�رتمولگو�ں نےایوس�ںوک�اپانعموب�دبان�رکاھہےوہنج�ںےنھچکیھبقیلختںیہنایکا�و�رمتںیہ �رز�قدیےنرپقد�ر�تںیہن‬
‫بیھےہا�و�ر�ر�ا�ز�ق �‬
‫ےگ‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫�رھکےتا�و�ر�ر� �و قزایمتایکد�وسر�ےاک�اناک ک�رریںےگا�و�ر�ایکد�وسر�ےرپعلتنںیجیھب �‬
‫َ َ ُ َ َّ ُ َ ُ ْ َ ُ ْ َ ْ َ ۗ ً َّ َ ُ ْ َ َ‬
‫اد ِت ْم ٰك ِفر ْ َ‬
‫ي ‪۶‬۝‬ ‫ِ‬ ‫واِذا ح ِش الناس كنا لهم اعداء وكنا ِب ِعب ِ‬
‫‪1‬‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ربجامت�ماناس�نعمجےئکاجئںیےگا�سوقتو�ہاپےناکپ�رنےو�الو�ںےکدشنما�و�را�نیکابع�د�تےکرکنمہو�ںےگ�۔‬
‫َ َ ُ ْ َ َّ َ ٓ َّ ٓ َ َ ْ َ َ َ ََ‬ ‫َّ َ ُ ْ ُ ْ َ ٰ َ ْ َ َ ٓ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َّ َ‬ ‫َ‬
‫الر ُس ْول ‪۶۶‬۝ وقالوا ربنا اِن اطعنا سادتنا‬ ‫ب ُو ُج ْو ُہ ُہ ْم ِف النا ِر يقولون يليتنا اطعنا ہللا واطعنا‬ ‫َ ْي َم ُت َق ّل ُ‬
‫ن ْم َل ْع ًنا َكب ْ ً‬‫م ْال َع َذاب َو ْال َع ْ ُ‬ ‫َ ُ َ َ ۗ َ َ َ َ َ ّ ُ ْ َ َّ‬
‫السب ْي َل ‪۶۷‬۝ َر َّب َن ٓا ٰا ِت ْم ِض ْع َف ْي ِ َ‬
‫ياۧ ‪۶۸‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫وكباءن فاضلون ِ‬
‫‪2‬‬

‫‪ 1‬االحقاف�‪۶‬‬
‫ت‬
‫‪ 2‬االحزاب�‪۶�۸��۶�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم�‪:‬جسر�و�زا�نےکرہچ�ےٓا�گرپالٹٹلپےیکاجئںیےگا�سوقتو�ہںیہکےگہکاک�شمہےنالہلا�و�ررسو�لیکاطاعتیکوہتی�‪�،‬ا�و�ر‬
‫ہکںیےگا�ےر�بامہ�ر�ے! ہمےناپےنرس�د�ا�ر�و�ںا�و�راپےنڑب�و�ںیکاطاعتیکا�و�رانوہ�ںےنںیمہر�ا�ہر�استےسےب�ر�ا�ہرکدیا�ا�ے‬
‫�ر�ب!�ا�نوکد�وہر�اذع�ا�بد�ےا�و�را�نرپتخستنعلرک�۔‬
‫�ا�بالماحلامہد� نوو�ںکیبوقتر�ا�ہر�استرپہنںیوہکسےتہکلبمہںیمےسایکرص�ا�طمیقتسمرپہےا�و�ر�ایکےنرمگ�اہییکر�ا�ہاتخای�رکیوہئیےہ�‪،‬‬
‫ني}‬ ‫ب‬ ‫ك َل َع َل ُه ًدى َٔا ْو ِف َض َلل ُ‬
‫م‬ ‫هللا َو�إ َّن َٔا ْو �إ َّي ُ ْ‬
‫ال ْر ِض ُقل ُ‬ ‫َ ْ َٔ‬
‫و‬ ‫ات‬
‫ِ‬ ‫و‬
‫َ ْ َ َ َ َ ُ ْ َ ْ َ ْ ُ ُ ُ ْ ِ َ َّ‬
‫الس َم َ‬ ‫عن قتادة‪{ ،‬قل م يزقك م‬
‫ٍ ِ ٍ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َّ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ َ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫اب ُ َم َّم ٍد ِل ْ ُل شْ� ِك ي نَ�‪َ ،‬و ُ‬ ‫َق َال َ‪:‬ق ْد َق َال َذ ِل َك َٔا ْ َ‬
‫اح ٍد‪ِ ،‬إن ا َح َد الف ِر يق ْ ي ِن� ُل ْه َت ٍد‬ ‫الهل َما ا نَ� َوان تُ ْ� َعل ا ْم ٍر َو ِ‬ ‫ِ‬
‫ص ُ‬
‫قات�د�ہ‪ٓ� a‬ایترکیہم’’پوھچےئہکںیہمتٓاسامنو�ںا�و� �رزمنیےس �رز�قوک�ناچنہپتاہے�؟(خو�د�)جو�ا�بدجیےئہکالہلاعتلٰی�‪(،‬سون�)ہمایتم‬
‫یاتوقیانیہد�ایترپہںیایھکیلرمگ�اہیںیمںیہ�؟�۔‘‘کےاب�ر�ےںیمہکےتںیہاصاح�بدمحمﷺےنہیاب�ترشمکنیےسیہکیھتہکالہلیکمسق!ہم‬
‫‪1‬‬
‫�ا�و�رتمایکیہاب�ترپہنںیںیہہکلبمہد� نوو�ںںیمےسایکرفیقیہدہ�ایترپوہاتکسےہ۔‬
‫�ا�نےسوہک�الہلیکاب�رگا�ہںیمہرشصخاپےناعام�لاکخو�دوج�ابد�ہوہگا� گ‪�،‬ارہمرمگ�ا�ہںیہوتاپینرمگ�اہیوجر�ائماکمخای�ز�ہمہیہںیتگھبےگاہمت�ر�یا�س‬
‫وہگی‪�،‬ا�و�رجواعام�لدبمترک�رہےوہ�ا�سےکاب�ر�ےںیممہےسوکئیوج�ا�بیبلطںیہنیکاجئےیگ�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫پرکوئیڑکپنہ �‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ۗ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫عل َوا َن َب ْي ٌء ِمَّا ت ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ۗ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ْ َ ْ َ ْ َ ْ ‪۰‬۝ ُ ْ َ ْ ُٔ ْ َ ِ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ َّ ُ ْ َ َ‬
‫‪2‬‬
‫‪۴۱‬۝‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫ع‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ن‬‫و‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ي‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫م‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ۚ‬ ‫ك‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫ك‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫ع‬
‫ِ ِ‬‫ل‬ ‫ل‬ ‫ق‬ ‫ف‬ ‫واِن كذبك‬
‫ترجہم�‪�:‬اگرہیےھجتالٹھجتےںیہوتہہکد�ےہکریم�المعریم�ےےیلےہا�و�راہمت�ر�المعاہمت�ر�ےےیل�‪،‬جوھچکںیمرکتاوہ�ںا�سیکذمہد�ا�ر�یےس‬
‫تمرب�یوہا�و�روجھچکمترکرہےوہا�سیکذمہد�ا�ر�یےسںیمرب�یوہ�ں�۔‬
‫َ َْ‬ ‫َ‬ ‫اَْ‬‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫حۃ َب ْي َن َنا َو َب ْي َن ْ‬‫َ‬ ‫َ‬
‫ك‪۰‬۝ ل ُ ّ‬ ‫َ ُ َ ُّ َ َ َ ُّ ُ ْ َ َ ٓ َ ْ َ ُ َ َ َ ُ ْ َ ْ َ ُ ُ‬
‫ي َم ُع َب ْين َناۚ‪۰‬۝ واِلي ِہ‬ ‫كۭ‪۰‬۝ ُ‬ ‫ك اعال ْ ۭ‬ ‫ك‪۰‬۝ لنا اعالنا ول‬ ‫۔۔۔ا ربنا ورب ۭ‬
‫ْ‬
‫‪3‬‬
‫ي ‪۱۵‬۝‬ ‫ال َم ِص ْ ُ ۭ‬
‫یھب�‪،‬ام�ر�ےاعام�لامہ�ر�ےےیلںیہا�و�راہمت�ر�ےاعام�لاہمت�ر�ےےیل ہ�‪،‬ام�ر�ےا�و�راہمت�ر�ے‬
‫ترجہم‪� :‬الہلیہامہ�ر�ار�بیھبےہا�و�راہمت�ر�ار�ب ہ‬
‫�د�رمای�نوکئیڑگھج�اںیہن�‪�،‬الہلایکر�و�زمہبسوکعمجرک�ےاگا�و�راسییکرط�فبسوکاجناےہ۔‬
‫�وفرکرلودعبںیماتھچپنےےسھچکاحصلہن‬
‫�ا�و�ر�اعام�لےکےلصیفےکےئلٓاخر�تاکگرھہےا�سےئلیسکیھبدیقع�ہرپمجےنےسےلہپوخ�بوغ�ر ک‬
‫ہوگا ��‪،‬ا�و�ر�ا�نوک�و�اضحوط�رپرکہہد�وکہایکوقترقم�ر�ہرپ�الہلاعتلٰیتام�ماناسنو�ںوک�ا�نیکربق�و�ںےس ندای�و�یمسجوجا�ںا�و�رشلک صوو�ر�تےکاستھ‬
‫� نزد�ہرککےدیم�ا�نرشحممںیجعمرک�ے �اگ‪،‬پرھتر�ا�ز� عود�لاقئمرککےقحو�اناص�فےکامت�ماقتضو�ںوکپو�ر�اکرکےہلصیفاکچد�ےاگ�‪،‬ینوککا�ر�و�ں‬
‫کو�ا�نےکاعام�لےکاطمبقال�ز�و�ا�لوتمعن�ںرھب�یوتنج�ںمںیا�و�رافک�ر�ورشمکنیا�و�ربدکا�ر�و�ںوک�دکہیتمنہجںیمد�اخل مرفائےاگ�‪�،‬ا�سد�نںیہمت‬
‫ہام�ر�یاقحنتی صود�اقتولعم�موہجائےیگ�‪،‬یجےسرفمایا‬

‫ط�ی �‪۴�۰�۱‬؍�‪۲�۰‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 1‬ی‬
‫‪ 2‬یونس�‪۴�۱‬‬
‫‪ 3‬الشوری�‪۱�۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ف َر ْو َض ٍة ُّ ْي َ ُ‬
‫ب ْو َن ‪۱۵‬۝‬ ‫ت َف ُه ْم ِ ْ‬
‫الص ِل ٰح ِ‬ ‫اع ُة َ ْي َمىذ َّي َت َف َّر ُق ْو َن ‪۱۴‬۝ َف َا َّما َّالذ ْ َ‬
‫ي ٰا َم ُن ْوا َو َعِلُوا ٰ ّ‬ ‫َ َ ْ َ َ ُ ْ ُ َّ‬
‫الس َ‬ ‫ويم تقوم‬
‫‪1‬‬
‫ِ‬ ‫ِٕ ٍ‬
‫ترجہم�‪:‬جسر�و�زاسعتربپاہوگی�‪�،‬ا�سد�ن�(سباناس�ن) �الگالگرگ�وہو�ںںیمٹباجئںیےگ�‪،‬جوول�گایام�نالئےا�و�رنجوہ�ںےنکین‬
‫علمےیکںیہو�ہایکاب�غںیماش�د�ا�ںوفرحا�ںرکےھاجئںیےگ�‪�،‬ا�و�رنجوہ�ںےنرفککایہےا�و�رامہ�ر�یٓایا�توک�ا�و�ر�ٓاخر�تیکالمقا�توکالٹھجیا‬
‫ہےو�ہذع�ا�بںیماحضرکےیاجئںیےگ�۔‬
‫�و�ہایاس�زبر�دستاحکمےہوجسبھچکاجناتہے�‪�،‬ا�نےسوہک�!�ذ�ر�اجمےھ کداھ�ووتیہسو�ہوک�نیسز�و�ر�ٓا�و�رایتسہ�ںںیہوجاہمت�ر�ےزعمابطلےک‬
‫ماطبقالہلیکدع�التںیماہمت�ر�یامحییتنبیتکسا�و�ر�الہلےکرگفتےسںیہمتاجن�تدلاکسیتںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ض ُھ ْم َو َل يَ ْن َف ُع ُھ ْم َويَ ُق ْو ُل ْو َن ٰ ٓه ُٔو َلۗء ُش َف َعاۗ ُٔو َن ِع ْن َد هللاِۭ‪۰‬۝ ُق ْل َا ُت َن ّب ـ ـ ُٔ ْو َن َ‬
‫هللا ِبَا‬
‫ِ َ َ َ ُ ُّ‬ ‫ََُُْ ْ َ ِ ْ ُ‬
‫م د ْو ِن هللا ما ل ي‬ ‫ويعبدون‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫شك ْو َن ‪۱۸‬۝‬
‫ُ ْ ٰ َ ٗ َ َ ٰ ٰ َ َّ ُ ْ ُ‬
‫ي‬ ‫ا‬ ‫ع‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫ت‬‫و‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫س‬ ‫‪۰‬۝‬ ‫ۭ‬ ‫ض‬‫ِ‬ ‫ر‬
‫َّ ٰ ٰ َ َ ْ َ‬
‫ال ْ‬ ‫ف‬‫ِ‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫الس‬ ‫ف‬‫ِ‬ ‫َل يَ ْعلَ ُ‬
‫م‬
‫ِ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم�‪:‬یہول�گالہلےکوس�ا�ا�نیکرپسشترک�رہےںیہوج�ا�نوکنہاصقن�ناچنہپکسےتںیہہنعفنا�و�رہکےتہیںیہہکہیالہلےکاہ�ںامہ�ر�ےافس�رشی‬
‫ربخدیےتوہجےسو�ہہنٓاسامنو�ںںیماجناتہےہنزمنیںیم�؟پا�کےہو�ہا�و�ربالا�وبرترہےا�س‬
‫ہںی�‪�،‬ا�ےیبن�!�ا�نےسوہککایتمالہلوک�ا�ساب�تیک �‬
‫شر�کےسوجیہول�گرکتےںیہ�۔‬
‫�ایکاقم�مرپوی�ںرفمایا‬
‫ُ َّ َ ْ‬ ‫َّ َّ ُ َّ َّ َ‬ ‫َُ َۗ‬
‫شك َ ۭء‪۰‬۝ ا ِْن يت ِبع ْو َن اِل الظ ّن َوا ِْن ھ ْم اِل ي ُر ُص ْو َن ‪۶۶‬۝‬ ‫۔۔۔ َو َما يَ َّتب ـ ُـع َّالذ ْ َ‬
‫ي يَ ْد ُع ْو َن ِ ْ‬
‫م ُد ْو ِن هللاِ‬
‫‪3‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�روجول�گالہلےکوس�اکھچ�(�اپےنوخ�دساخہت) شریوک�ںوکاکپ�ررہےںیہو�ہرن�ےوہموگام�نےکریپ�وہںیا�و�رمضحایق�سٓا�ر�ائای�ںرکتے‬
‫ہںی�۔‬
‫ل ث‬
‫ہرگزںیہن�‪،‬مری�ےر�باککوئیریظنہنںیہنمہرس�‪�،‬و�ہدعیما م��یلےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬
‫۔۔۔ل ْي َس َك ِم ْث ِلہٖ َ ْ‬
‫‪۰‬۝ ‪4‬‬
‫ش ٌء۔۔۔ ‪۱۱‬۝‬
‫زیچ�سےکاشمبہںیہن۔‬
‫ترجہم�‪:‬کائان�تیکوکئی ا‬
‫�ا�سےکوس�اکوئیالوہتیا�و�رعاب�د�تاکسمقحتںیہن�ا�و�رو�ہرہچزیپرغالبےہا�و�ر�ا�سےکرہکا�ما�و�رقو�لںیمتمکحےہ�۔‬

‫َو َنْوُلْوُقَي ىٰتَم اَذٰه ُدْعَوْلا ْنِا ْمُتْنُك َنْيِقِدٰص‪ْ۰۰۲۹‬لُق ْمُكَّل ُداَعْيِّم ٍمْوَي‬
‫پوھچےت ںیہہک و�ہ عود�ہ ےہبک �؟سےچ وہ وت اتب�د�و�‪،‬جو�ا�ب دجیےئ ہک عود�ے اک د�ن کیھٹنیعم ےہ‬

‫‪ 1‬الروم �‪۱�۴�،۱�۵‬‬
‫‪ 2‬یونس �‪۱�۸‬‬
‫‪ 3‬یونس�‪۶�۶‬‬
‫‪ 4‬الشوری�‪۱�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫اَّلَنْوُرِخْاَتْسَتُ۠هْنَعًةَعاَسَّواَلَنْوُمِدْقَتْسَت۠ؒ‪(۰۰۳۰‬ساب�‪)۲�۹�،�۳�۰‬‬
‫جسےسایکاسعتہنمتےھچیپٹہےتکسوہہنٓاگےڑب�ھےتکسوہ�۔‬
‫تام�ملسناناسنتیےکےئلرسو�ل‪:‬‬
‫�ا�و�ر�ا�ےیبنﷺ�!ہمےنٓا�پوکپو�ر�یلسناناسنتیاکہا�د�یا�و�ر� نہرامبانکرھباجیہے�‪�،‬ا�و�ر�ا�ساتک�بوکبیھہیاعز�ا� حزاصلےہہکہیوپ�ر�یاناسنتی‬
‫کےےئلان�ز�لوہئیےہ ��‪،‬رسو�لالہلﷺکیرسالتےسیجاہمومضم�نوکقر�ٓا�ندیجمنےدعتم�دماقما�ترپبای�نایکہے�۔‬
‫َ ُ ْ َ َۨ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ْ ٰ ٓ َ ّ ُ َ َّ ُ‬
‫‪1‬‬
‫ج ْيعا۔۔۔ ‪۱۵۸‬۝‬ ‫اس ا ِ ّ ْ‬
‫ِن َر ُس ْول هللاِ اِل ْيك ِ‬ ‫قل ييا الن‬
‫ترجہم‪� :‬ا�ےدمحم�!کوہکہا�ےاناسنو�!مںیمتبسیکرط�فا�سالہلاکغیپربمہو�ں۔‬
‫َ ٰ َ َ َّ ْ َ َّ َ ْ ُ ْ َ َ َ ٰ َ ْ َ ُ ْ َ ْ ٰ َ ْ َ َ ْ َ ۨ‬
‫‪2‬‬
‫ياۙ ‪۱‬۝‬ ‫تبك ال ِذي نل الفرقان ع عب ِد ٖه لِيكون لِلعل ِمي ن ِذ‬
‫ربخد�ا ک�رر�دیےنو�الاہو۔‬
‫ترجہم‪ :‬ناہیتربتم�کےہو�ہسجےنہی قرفا�ناپےندنب�ےرپنا�ز�لایکہےاتکہاس�ر�ےاہج�نو�الو�ںےکےئل �‬
‫‪3‬‬
‫ي ‪۱۰۷‬۝‬ ‫ك ا َِّل َر ْ َ‬
‫ح ًة ِّل ْل ٰعلَ ِم ْ َ‬ ‫َ َ َْٓ َ ْٰ َ‬
‫وما ارسلن‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�ےیبن�!ہمےنمتوک� ندای�و�الو�ںکےےئلرحتمانبکرھباجیہے�۔‬
‫َ ُ ْ َ َ َّ ٰ َ ْ ُ ْ ٰ ُ ُ ْ َ ُ ْ َ َ ْ ۢ َ‬
‫‪4‬‬ ‫م َبل َغ۔۔۔ ‪۱۹‬۝ ‪۰‬۝‬ ‫۔۔۔واو ِح اِل هذا القران ِلن ِذرك ِبهٖ و‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و� مرری�یرط�فہیرق�ٓا�نذب�ریہعوحیاجیھبایگہےاتکہںیہمتا�و�رجسسجوکیہےچنہپبسوکہبنتمرک�د�و�ں�۔‬
‫�رسو�لالہلﷺنےا�سومضم�نوکخمفلترطیوق�ںےسایب�نرفمایا�۔‬
‫َ‬
‫ص ُت ِب� ُّلر ْع ِب َم ِس ي َ�ة‬ ‫يت �خَ ْ ًسا َ ْل ُي ْع َط ُه َّن َٔا َح ٌد َق ْب ِل‪ُ :‬ن ِ ْ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َق َال ُٔ‪:‬ا ْع ِط ُ‬
‫الن َّ� َص َّل ُ‬‫َج ُا� ْ نُ� َع ْبد َّ ِ َٔ َّ َّ‬
‫ي‬ ‫الل‪ ،‬ان ِب ي‬ ‫ِ‬ ‫ِب ب‬
‫َ َ ن ُ َ َْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ُٔ َّ ت َٔ ْ َ َ ْ ُ َّ َ ُ َ ْ ُ َ ّ َ ُٔ َّ‬
‫ط ًورا‪ ،‬فا ُّي َ�ا َر ُج ٍل ِمن ام ِ ي� ادر كته الصالة فليص ِل‪ ،‬وا ِحلت ِ يل املغ ِا� ول‬
‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫�ر‪َ ،‬و ُج ِعلت ِل اال ْرض َم ْس ِجدا َو ُ‬ ‫شَ ْ‬
‫ي‬ ‫ٍ‬
‫ً‬ ‫اص ًة َو ُبع ْث ُت إ َل َّ‬ ‫الن ُّ� ُي ْب َع ُث إ َل َق ْو ِم ِه َخ َّ‬ ‫تَ َّ َٔ َ َ ْ َ ُٔ ْ ُ َّ‬
‫الش َف َاع َة‪َ ،‬و َك َن َّ‬
‫اس َع َّامة‬ ‫ِ‬ ‫الن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِب ي‬ ‫ِ�ل ِلح ٍد قب ِ يل‪ ،‬واع ِطيت‬
‫جابربن دبع�الہل ‪ t‬سےرم�و�ی ےہ نیبرکیم ﷺ ےنرفمایاجمےھ اپنچ زیچیں اییس د�ییئگ ںیہ وجمھج ےس ےلہپیسکیبنوکہنںی د�یںیئگ�‪،‬‬
‫ہمےنییک اسمفت رپ�دشنم ےک د�ل ںیم ریم�ی دھا�ک اھٹبنے ےسریم�ی دم�دفرمائییئگ ےہ�‪�،‬ا�و�رتام�م ر�وئے زمنی ریم�ے ےئلدجسم�ا�و�رپا�ک‬
‫ہے�‪،‬جاہ�ںیھبامن�زکا�وقتٓاجائےریم�یامتوہا�ںامن�ز�ا�د�ارکد�ے�‪�،‬ا�و�رما�لتمینغریم�ےےئلالح�لرک�دیاگایہےوجمھجےسلبقیسکےک‬
‫لےئالح�لںیہناھت�‪�،‬ا�و�رجمےھافشعتاکحقدیاایگہے�‪،‬ہپےلیبنرص�فاپینوق�میکرط�فاجیھبجاتااھتےھجماکئان�تےکامت�ماناسنو�ںےکےئلیبن‬

‫‪ 1‬االعراف�‪۱�۵�۸‬‬
‫‪ 2‬الفرقان�‪۱‬‬
‫‪ 3‬االنبیائ�‪۱�۰�۷‬‬
‫‪ 4‬االنعام�‪۱�۹‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫بانکرھباجیگایہے�۔‬
‫‪1‬‬

‫َ َّ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َٔ ْ‬ ‫َّ ُ ْ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ ُ َ‬

‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪:‬ف ِّضل ُت َعل الن ِب َي ِاء ِب ِس ٍّت ِقيل‪َ :‬ما ُه َّن ا ْي َر ُسول ِ‬
‫الل؟‬ ‫الل صل‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة‪ ،‬قال‪ :‬قال رسول ِ‬
‫ُٔ ْ‬ ‫ال ْر ُض َ ُ‬
‫ط ًورا َو َم ْس ِج ًدا‪َ ،‬وا ْر ِسل ُت‬
‫ْ َٔ‬ ‫َ‬ ‫ص ُت ب� ُّلر ْعب‪َ ،‬ؤُا ِح َّل ْت ل ْال َغ َن ِئ ُ‬
‫ا�‪َ ،‬و ُج ِعل ْت ِ يل‬
‫َ َ ُٔ ْ ُ َ َ َ ْ َ َ ُ‬
‫ِي‬ ‫ك‪ ،‬ون ِ ْ ِ ِ‬ ‫قال‪:‬اع ِطيت جو ِامع ال ِ ِ‬
‫َ ْ خَ ْ َ َّ ً َ ُ ت َ َ َّ َ‬
‫الن ِب ُّيون‬ ‫ِإل الل ِق كفة‪ ،‬وخ ِ� ِب ي�‬
‫�اب ہوریر�ہ ‪t‬سےرم�و�ی ےہ �رسو�ل الہلﷺ ےنرفمایا ےھجم دیرگ ابنای�ء پرھچ زیچ�و�ں ںیم تلیضف د�ییئگ ےہکیس ےن وپچاھ ا�ے الہل‬
‫کے�رسو�لﷺو�ہایکزیچیںںیہ�؟فرمایاےھجموج�امعاکلملدیےئےئگںیہا�و�ر �رعبےکذ�ریےعریم�یدم�دیکیئگےہا�و�رمری�ےےیلام�لتمینغ‬
‫ولخما�تیکرط�ف�(خو�ا�ہنجوہ�ں‬
‫رقا�رد�ےدیاایگےہا�و�ر مری�ےےئلزمنیوکاپکزیگیشخبا�و�ردجسمانبدیاایگےہ�‪�،‬ا�و�رمںیامت�م ق‬
‫کوالح�ل �‬
‫یا�ٓا� مدی�‪،‬عر�بےکوہ�ںایغریعر�ب�)ھباجیگایہو�ںا�و� بنروی�ںاکلسہلسھجمرپمتخرک�دیاگایہے�۔‬
‫‪2‬‬

‫َ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ُ ْ ُ َٔ نَ َ َّ َ ُ َ َ َ ْ ن َ َٔ َ َ َّ َّ َ َ ْ ُ ْ َ‬ ‫َٔ َ‬
‫َع ْن ان ٍس‪ ،‬ع ِن الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل قال‪:‬ب ِعثت ا� والساعة كات ي ِ� ‪ ،‬واشار ِب�لسباب ِة والوسط‬
‫ِ‬
‫ےہری�یتثعبا�و� قرایمتا�سرط�حںیہ�‪،‬یہ مرفاتےوہئےیبنﷺنےاپیناہش�د�تو�الیاگنیلا�و�ر�د�رمای�نو�الیاگنیل‬ ‫�انس‪ t‬سےرم�و�ی م‬
‫مالئی�(عیینریم�ےا�و� قرایمتےکد�رمای�نوکئیوبن�تںیہن�‪،‬مںیایقمتکتےکےئلیبنوہ�ں�)�۔‬
‫‪3‬‬

‫َ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ َٔ ْ َ ْ َ َ َّ َ َّ ً َّ ِ َ َ َٔ ْ َ َ ُ ُ َ َّ ً َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َٔ ْ َ َ ُ ْ َ َ‬
‫عن قتادة‪ ،‬قول‪{ :‬وما ارسلناك ِ�إ ل كفة لِلناس} قال‪:‬ارسل الهل ممدا ِإل العر ِب والعج ِم‪ ،‬فا كرمم عل‬
‫َ‬ ‫َٔ ْ‬
‫الهلِ اط َو ُ ُع ْم ُل‬
‫قات�د�ہ‪a‬نےا�سٓایترکیہم’’ �ا�و�ر(�ا�ےیبنﷺ) ہمےنمتوکامت�میہاناسنو�ںےکےیلریشبوذنیرانبرکاجیھبےہ۔‘‘کےاب�ر�ےںیم‬
‫کاہہےالہلاعتلٰینےدمحمﷺوکتام�مرع�بوعمجیکرط�فاجیھبہے�‪ٓ� ،‬ا�پالہلابت�ر�کوتاعلٰیکےزن�دیکبسےسزیا�د�ہرکم�میھبںیہا�و�ر�الہل‬
‫‪4‬‬
‫تاعلٰیکیبسےسزیا�د�ہاطاعترکنےو�الےیھب�۔‬
‫مرگ�اکرثلو�گٓا�پیکدق�رومزنلتوکہنںیےتھجمس�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫اس َو َل ْو َح َر ْص َ‬
‫ت ِبُ ْٔو ِم ِن ْ َ‬ ‫َ َ ٓ َ ْ َ ُ َّ‬
‫‪5‬‬
‫ي ‪۱۰۳‬۝‬ ‫الن ِ‬ ‫وما اكث‬

‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری کتاب التیمم ب�ب �‪،۱‬ح�‪،۳�۳�۵‬حصیح مسمل کتاب املساجدومواضع الصالۃ ب�ب املساجدومواضع الصالۃ�‪ ۱�۱�۶�۳‬ن ن‬
‫‪،‬س�‬
‫للب� ق� �‪�،۱�۰�۱�۷‬ش ح السنۃ للبغوی �‪۳�۶�۱�۶‬‬
‫الک�ی ی‬ ‫‪،۶‬الس� ب‬ ‫ا� حبان �‪ �۳�۹�۸‬ن ن‬ ‫نسا� کتاب الغسل ب�ب التیمم ب�لصعید�‪،۴�۳�۵‬حصیح ب ن‬ ‫ئ‬
‫الص َل َة�‪ ، ۱�۱�۶�۷‬حصیح ب ن‬ ‫َََ‬ ‫َْ َ‬
‫‪ 2‬مسندامحد �‪ ،۹�۳�۳�۷‬حصیح مسمل کتاب املساجدومواضع الصالۃ ب�ب الس ِاج ِد ومو ِ ِ‬
‫ا� حبان‬ ‫اضع َّ‬
‫للب� ق� �‪،۴�۲�۶�۵‬مسندابویعیل �‪�،۶�۴�۹�۱‬ش ح السنۃ للبغوی �‪۳�۶�۱�۷‬‬ ‫الک�ی ی‬ ‫‪،۲‬الس� ب‬ ‫�‪ �۳�۱�۳‬ن ن‬
‫الس َاع َة َ َك َات ْ ي ن��‪، ۶�۵�۰�۴‬حصیح مسمل کتاب ت ن‬
‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل ُب ِع ْث ُت َٔا نَ� َو َّ‬
‫الن ّ� َص َّل ُ‬ ‫َ ُ َ ْ َّ‬ ‫خ‬
‫الف�‬ ‫ِ‬ ‫‪ 3‬حصیح ب�اری کتاب الرقاق ب�ب قو ِل ِب ِي‬
‫‪،۶‬س� الداریم �‪،۲�۸�۰�۱‬مسندابویعیل �‪۲�۹�۲�۵‬‬ ‫ا� حبان �‪ �۶�۴�۱‬ن ن‬ ‫الس َاعةِ �‪ ،۷��۴ ۰�۸‬مسند امحد �‪،۱�۲�۲�۴�۵‬حصیح ب ن‬‫َ ب� ُب ُق ْرب َّ‬
‫ِ‬
‫ط�ی�‪۴�۰�۵‬؍�‪۲�۰‬‬ ‫تفس� ب‬
‫‪ 4‬ی‬
‫‪ 5‬یوسف �‪۱�۰�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم�‪:‬مرگتموخ�ا�ہانتکہیاچہو�ا�نںیمےساکرثلو�گام�نرک�دیےنو�الےںیہنںیہ۔‬
‫وتایمتا�و�ر�ا�سیکوہ کلانوی�ںوکحقوسچاج�نرکپکاپکتےا�و�ر�الہلاعتلٰیسےششخبوغمرف�تیکدعائںیرکتےرہےتےھترگمٓاخر�ت‬
‫�اہلایام�ن ق‬
‫کےرکنمینایقمتوکناممنکےتھجمسوہئےوطب�راتسزہ�اےکوپھچےتےھتہکا�ےدمحم�(ﷺ) �اگرتماپےندعو�ٰیمںیےچسوہتوالتبئوقایمتبک‬
‫قائموہگی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ناۙ‪۰‬۝ َويَ ْعل ُم ْو َن ا ّنَا الَ ّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬
‫ي ا َم ُن ْوا ُمشفق ْو َن ِم ْ َ‬‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫يم ُن ْو َن بَ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ْ ُ َ َّ‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫‪1‬‬
‫‪۱۸‬۝‬ ‫۔۔۔‬ ‫ق‬ ‫ِ‬ ‫ذ‬
‫ِ‬ ‫ال‬ ‫و‬ ‫‪۰‬۝‬‫ا‬
‫ۚ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٔ‬ ‫ل‬ ‫ي‬ ‫ي ْستع ِجل ِبا ِ‬
‫ذ‬ ‫ال‬
‫ترجہم�‪:‬جوول�گا�سےکٓانےرپایام�نںیہنرھکےتو�ہوتا�سےکےیلدلج�یاچمتےںیہرگموجا�سرپایام�نرھکےتںیہو�ہا�سےسڈ�رتےںیہا�و�ر‬
‫جانےتںیہہکانیقیً�و�ہٓانےو�الیےہ۔‬
‫رقم�رر�رکاھہے‬
‫�الہلاعتلٰینےرفمایا�ا�نےسوہکایقمتاہمت�ر�ےاقتضو�ںےسربپاہنںیوہگیہکلبالہلاعتلٰینےایقمتاقئمرکنےاک�ایکوقت ک‬
‫وکہے‪،‬تاہمبجو�ہوقتومعو�د�ٓاجائےاگوتپرھایکاسعتٓاگےوہیگہنےھچیپ�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫جساکعملرص�فاسی �‬
‫َ‬ ‫ُُْ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۗ‬
‫َ َ َ َ ُ َٔ ّ‬ ‫َ َ َ‬
‫‪2‬‬
‫يخ ُ ۘر ل ْو كنت ْم تعل ُم ْو َن ‪۴‬۝‬ ‫۔۔۔ ا ِّن ا َجل هللاِ اِذا جاء ل‬
‫ترجہم‪ :‬قحتقیہیےہہکالہلاکمرق�رکایہو�ا�وقتبجٓاجاتاےہوترھپٹالاہنںیاجتااک�شںیہمتا�ساکعملوہ۔‬
‫ُ َ ّ ٗ ٓ َّ َ َ ْ ُ‬
‫‪3‬‬
‫َو َما ٔن ِخ ُره اِل ِل َج ٍل ّمعد ْو ٍ ۭد ‪۱۰۴‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬ہما�سےکالنےںیمھچکتہبزیا�د�ہاتخریہنںیرک�رہےںیہسبایکینگینچدم�تا�سےکےئلرقم�رہے�۔‬

‫َو َلاَق َنْيِذَّلا اْوُرَفَك ْنَل نُّؤَْنِم اَذٰهِب ِنٰاْرُقْلا َو اَل ْيِذَّلاِب َنْيَب ِهْيَدَيؕ‪١‬‬
‫�ا�و�ر اکفر�و�ں ےن ہک مہ رہگز ہن وت ا�س رق�ٓا�ن وک امنںینہ ا�س ےس ےلہپ یک اتکبو�ں وک !‬

‫َو ْوَل ىٰۤرَت ِذِا َنْوُمِلّٰظلا َنْوُفْوُقْوَم َدْنِع ْمِهِّبَرۚۖ‪ُ ١‬عِجْرَي ْمُهُضْعَب‬
‫�ا�ے دکیےنھ و�الے اک�شہکوت ا�ن اظلوم�ںوک ا�س وقت دکیاتھ ہکبج ہی اپےن ر�ب ےک اسمےنڑھک�ے وہئے‬

‫ىٰلِا ِضْعَب َلْوَقْل۟اۚ‪ُ ١‬لْوُقَي َنْيِذَّلا اْوُفِعْضُتْسا َنْيِذَّلِل اْوُرَبْكَتْسا ْوَل ۤاَل‬
‫�ایک د�وسر�ے وک الز�ا�م اگل رہے وہ�ں ےگ�‪ ،‬کزم�و�ر ول�گ ڑب�ے ولگو�ں ےسںیہک ےگ اگر مت ہن وہتے‬

‫ْمُتْنَا اَّنُكَل مُؤْمِنِيْنَ‪َ۰۰۳۱‬لاَق َنْيِذَّلا اْوُرَبْكَتْسا َنْيِذَّلِل اْۤوُفِعْضُتْسا ُنْحَنَا ْمُكٰنْدَدَص‬

‫وہے�‪ ،‬یہ ڑب�ے ول�گ ا�نزمک�و�ر�و�ںکو وج�ا�ب دیں ےگکہ یا اہمت�ر�ے اپ�س‬
‫تو مہ وممون�ں ںیم ےس ت‬

‫‪ 1‬الشوری�‪۱�۸‬‬
‫‪ 2‬نوح�‪۴‬‬
‫‪ 3‬ھود�‪۱�۰�۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ِنَع ىٰدُهْلا َدْعَب ْذِا ْمُكَءٓاَج ْلَب ْمُتْنُك َنْيِمِرْجُّم‪َ ۰۰۳۲‬و َلاَق َنْيِذَّلا اْوُفِعْضُتْسا‬
‫ہد�ایتآکچےن ےک دعب مہ ےنںیہمت ا�س ےس ر�وکا اھت�؟ (ہنںی) لبہکمت (خو�د) ہی رجم�م ےھت�(�ا�س ےک وج�ا�ب ںیم) یہزمک�و�ر ول�گ‬

‫َنْيِذَّلِل اْوُرَبْكَتْسا ْلَب ُرْكَم ِلْيَّلا َو النَّهَار َرُفْكَّن ِهّٰللاِب َو َلَعْجَن ۤٗهَل اًداَدْنَاؕ‪١‬‬
‫�ا�ن ربکتم�و�ں ےسںیہک ےگ�‪( ،‬ہنںیںیہن) لبہک د�ن ر�ا�ترکم�وفریب ےسںیمہ الہل ےک استھرفککرنے �ا�و�ر ا�س ےک رشیک‬

‫َو اوُّرَسَا َةَماَدَّنلا اَّمَل اُوَاَر َباَذَعْلاؕ‪َ ١‬و اَنْلَعَج َلٰلْغَاْلا ْۤيِف ِقاَنْعَا‬
‫مرق�ررکنے اک امہ�ر ا مکح دیان امہ�ر�ی ےب ایامنی اک ابعث وہ�ا�‪� ،‬ا�و�ر ذع�ا�بوک دکیےتھ یہ بس ےک بس د�ل ںیم امیشپ�ن وہ‬

‫َنْيِذَّلااْوُرَفَكؕ‪ْ١‬لَهَنْوَزْجُياَّلِااَماْوُناَكَنْوُلَمْعَي‪(۰۰۳۳‬ساب�‪۳�۱‬تا�‪)۳�۳‬‬
‫ےگ�‪،‬ا�و�راکفر�و�ںیکرگ� ندو�ںںیممہوط�قڈ�ا�لدیںےگاھنںیرص�فا�نےکےئکرک�ائےاعام�لاکدبلہدیااجئےاگ�۔‬
‫�رہےوہ�ں �‬

‫گرم�ا�ہوشیپ�ائو�ںا�و�رپری�وکا�ر�و�ںاک�ایکد�وسر�ےرپ�الز�ا�مرت�اشی‬
‫�وجو�درکینٓاخر�تاپےنانع�د�وغطای�نیکانبپرہکےتںیہہکمہدمحمﷺرپا�و�ر�ا�سرق�ٓا�نرپ گہرز�ایام�ن‬
‫قر�ٓا�ندیجمکےامت�مرت�دلائلےننسےکاب نم‬
‫ہنںیلائںیےگا�و�رنہیہا�سےسےلہپان�ز�لدش�ہاتکبو�ںوت�ر�ا�ت�‪�،‬اجنلی�‪�،‬زبو�ر�‪،‬صفحابر�اہمیوغری�ہرپ�ایام�نالئںیےگ�‪�،‬الہلاعتلٰینےاہنںی‬
‫سر�زنشرکتےوہئےرفمایا�ا�ےیبنﷺ! کا�شٓا�پا�سوقتا�نرجممنیاکحا�لدکیںیھجبہیرفک�وشر�کںیمایکد�وسر�ےےکدم�دگا�ر‬
‫�ا�و�را�سانطےےسایکد�وسر�ےےستبحمرکنےو�الےںیہا�و�رکیسانصحیکاب�ترپکا�ندھرنےوکتای�رہنںیںیہ�‪�،‬ر� �و �زٓاخر�تاپےنر�بیک‬
‫با�رگا�ہںیم�ذلتےسرسھجاکئےڑھک�ےوہ�ںےگ�‪،‬مدی�ا�نرشحمںیمہجمنوک�اپینوپ�ر�یرشحاسمانوی�ںےکاستھاپینٓاکنوھ�ںےکاسمےندیھکرک‬
‫�ا�و�ر�ا�سیکوہلان�کٓا�و�ا�ز�و�ںوکسنرکخو�فےسا�نےکرہچ�ےایس�ہڑپچےکوہ�ںےگ�‪،‬جباہنںیاپےناناج�ماک�اند�ا�ز�ہوہجائےاگوت�ا�سوقت‬
‫ریپوکا�ر�ایکد�وسر�ےوکوم�ر�دالز�ا�مانبئںیےگ بتم�‪،‬نیع ق�‪،‬ائدینرفکرپغہصےسٹلپڑپیںےگا�و�رچخیخیچ‬
‫یپوش�ا�ا�و�رکرف� ضواللتںیم�ا�نےک �‬
‫ربمغیپو�ںا�و�ر�د�اعای�نقحےکےھچیپےنلچےسر�وکے کراھتاھ�اگرتمںیمہاپےنرکم�وفریب‬
‫کرہکںیےگمتےناپےنرکم�ورفیبا�و� لرافظیےسںیمہ �‬
‫رفک�ن ےک ا�س الز�ا�م‬
‫رگائدین ا‬
‫مںی ہناجلاھتےا�و�رکرفوک امہ�ر�ےاسمےنزمین ہنرکتےوتہمیھب ایام�نالنے و�الو�ں ںیماشملوہتے�‪،‬م ق‬
‫کو� کر�درتےوہئےںیہکےگہام�ر�ےاپ�سںیہمتہد�ایتےسر�وکےنےکےئلوکئیطلستا�و�ر�اتخای�رہناھتہکمہدنچ�اناس�نمترک� �وڑ�ںاناسنو�ں‬
‫ریپو�یرپوبجم ک�رر�دیےت�‪،‬حقےکو�اضحدلائلاہمت�ر�ےاسمےنےھتنکیلمتےنوخ�دہیا�سدہ�ایترپغو�ر�وفرکہنںیایک�ا�و�ر�اپین‬
‫کو�زبر�دسیتاپین �‬
‫�اغر�ا�ضا�و�رفناسنیوخ�اہاش�تیکانبپر�اسےوبق�لرکنےےسرگیز�ا�ںرہےا�و�ر�ا�بوصعم�موہنےاکڈھونگرچاکراپانقوص�رہام�ر�ےرسپروھتپےن‬
‫وہ‪�،‬و�ہدبےوہئےول�گوشیپ�ائو�ں‬
‫زا�مد�ےرہے �‬
‫کیوکششرک�رہےوہ�‪،‬جبمتےنبسھچکاپینرمضیےسایکتومرج�میھبمتیہوہمہںیویک�ںال �‬
‫ربمغیپو�ںیکذکتیبرکتے‬
‫رہھٹا�رہےوہ�‪،‬ہمرجم�موتتبوہتےبجمہاپینرمضیےس �‬
‫سےںیہکےگںیہنںیہن�‪،‬تمںیمہرب�ابرکاشریکاہک�ں �‬
‫�‪،‬بجہکتقیقحوتیہیھتہکمت ولگو�ںنےرفیباک�ریو�ں �‪� ،‬دھوکے اب�زیو�ں�‪،‬سا� شزو�ں�ا�و�رجوھٹے رپ�ویپڈنگ�ےاک�ایاسلطمس ابند�ھ کراھتاھجومہںی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�امطانی�ندلاتاتاھکہامہ�ر�ےاقعئدا�و�ر�افاع�لکیھٹںیہ�‪�،‬ا�و�رتمول�گد�نر�ا�تیلقعڈھوکسےلانسرک�‪،‬حقںیمرج�حوقد�حرککےںیمہدیسھیر�ا�ہ‬
‫سےاکٹھبنےا�و�رالہلےکاستھرفککرنےا�و�ر�ا�ساکرشیکرہھٹ�انےرپ�ٓاما�د�ہرکتےرہےتےھت�‪،‬جسےسابلآخرہماہمت�ر�ےےھچیپگلرک�ایام�ن‬
‫کید�ولتےسرحم�و�مرہے�‪،‬قر�ٓا�ندیجممںیدعتم�داقمما�ترپ�ا�سومضم�نوکنلقایکہے�۔‬
‫ٌ َٰ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ ُ ْ ٰ ُ ْ ُ ْ ٰ ُ ْ َ َّ َ ٰ ٓ ٔ ُ َ ۗ َ َ ّ ُ ْ َ َ ٰ ْ َ َ ً ْ ً ّ َ َّ‬
‫النار‪۰‬۝ ۭۥ َقال ل ُ ّ‬
‫ِك ِض ْعف ّولك ِْن‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫تم عذاب ِضعفا ِم‬ ‫۔۔۔قالت اخرىهم ِلولىهم ربنا هول ِء اضلون فا ِ ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫م َف ْضل َفذ ْو ُقوا ال َعذ َ‬ ‫َ‬ ‫ىه ْم َفَا َك َن ل ْ‬
‫ك َعل ْي َنا ِ ْ‬‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ْ َ ُ ْ َ َ َ َ ْ ُ ْ ٰ ُ ْ ُ‬
‫ل ْخ ٰر ُ‬
‫اب ِبَا ك ْن ُت ْم‬ ‫ٍ‬ ‫ل تعلمون ‪۳۸‬۝ وقالت اولىهم ِ‬
‫َ ْ ُ‬
‫‪1‬‬
‫تك ِسب ْو َن ‪۳۹‬۝‬
‫ترجہم‪ :‬ہربدعو�الارگ�و�ہےلہپرگ�و�ہےکقحںیمےہکاگ�ا�ےر�ب�!یہول�گےھتوہنج�ںےنمہوکگرم�ا�ہایکلذہ�ا�اہنںیٓا�گاک�د�وہر�اعذ�ا�بد�ے‬
‫ہپالر�و�ہد�وسر�ےرگ�و�ہےسےہکاگ(�اگرمہاقبلالز�ا�م‬
‫�‪،‬جو�ا�بںیما�رشا�دہوگاہر�ایکےکےئلد�وہر�اعذ�ا�بیہےہرگمتماجنےتںیہنوہ�‪�،‬ا�و�ر گ‬
‫یھت‪�،‬ا�باپینامکئیےکہجیتنںیمذع�ا�باکمز�اوھکچ۔‬
‫تےھ)توتموکہمرپکو�نیستلیضفاحصل �‬
‫َ ْ ً َ َ َ ّ ُ َ ٰ ۗ ٔ ُ َّ ْ َ ْ َ ْ َ ُ ْ ٓ َّ ُ َّ َ ُ ْ َ َ ً َ َ ْ َ ْ ُ ْ ّ ُ ْ ُ ْ َ َ َّ ْ َ َ‬ ‫ُ‬
‫جيعا فقال الضعفوا لِل ِذي اسـتكبوا اِن كنا لك تبعا فهل انتم مغنون عنا ِم عذ ِ‬
‫اب هللاِ‬ ‫َو َ َبز ْوا ِل ِ ِ‬
‫َ ُ ْ َ ْ َ ٰ َ ُ َ َ َ ْ ٰ ُ ْ َ َ ۗ َ َ ْ َ ٓ َ َ ْ َ ٓ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َّ‬
‫‪2‬‬
‫م م ِْي ٍ ۧ‬
‫ص ‪۲۱‬۝‬ ‫ك‪۰‬۝ سوا ٌء علينا اج ِزعنا ام صبن ما لنا ِ‬ ‫ش ٍ ۭء‪۰‬۝ قالوا لو هدىنا هللا لهدين ۭ‬ ‫مَ ْ‬ ‫ِ ْ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ریہول�گبجاٹکےھالہلےکاسمےنےباقن�بوہ�ںےگوت�ا�سوقتا�نںیمےسوج�دنایمںیزمک�و�رتےھو�ہا�نولگو�ںےسوجبڑ�ے‬
‫وہ؟�و�ہوج�ا�ب‬
‫بےنوہئےےھتںیہکےگ�دنایمںیمہاہمت�ر�ےاتبعےھتا�بایکتمالہلےکذع�ا�بےسمہوکباچنےےکےئلیھبھچکرککسےت �‬
‫رضو�رمتںیہ کداھ�دیےتا�بوتکیاس�ںےہوخ�ا�ہمہزج�عوزف�عرکیںایصرببرہحا�ل‬
‫�دیںےگ�اگرالہلےنںیمہاجن�تیکوکئیر�ا�ہ کداھئیوہتیوتہم �‬
‫ہام�ر�ےےنچبیکوکئیوص�ر�تںیہن�۔‬
‫َ ُٓ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬
‫َ َ َّ ْ َ َ َّ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ َّ َ ٰ ٓ ُٔ َ ۗ ّ ْ َ َ ْ َ ْ َ ‪۰‬۝ َ ْ َ ْ ٰ ُ ْ َ َ َ َ ْ َ ‪۰‬۝ َ َ َّ ْ َ َ‬
‫ُ‬
‫با َن اِل ْي ۡ‬
‫ك‪۰‬۝ َما ك ْنا‬ ‫يم القول ربنا هول ِء ال ِذي اغويناۚ اغوينم كـما غويناۚ ت‬ ‫قال ال ِذي حق عل ِ‬
‫َ َ َْ ُ‬
‫‪3‬‬
‫ا ِّين يع ُبد ْو َن ‪۶۳‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬یہوق�لنجرپاپسچ�ںوہاگو�ہںیہکےگ�ا�ےامہ�ر�ےر�ب�!بےکشیہیول�گںیہنجوکہمےنرمگ�ا�ہایکتاھ�‪�،‬اہنںیمہےناسیرط�حرمگ�ا�ہ‬
‫کاییجےسمہوخ�دگرم�ا�ہوہئےمہٓا�پےکاسمےنرب�ا�تاک�اظاہ�ررکتےںیہیہامہ�ر�یوتبدنگیںیہنرکتےےھت۔‬
‫ٓ‬
‫َ ُ َ ٓ َ َ‬ ‫َّ َ ُ ْ ُ ْ َ ٰ َ ْ َ َ ٓ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َّ َ‬ ‫َ‬
‫ََ‬
‫الر ُس ْول ‪۶۶‬۝ َوقال ْوا َر ّب َنا ا ِّن ا َط ْع َنا َسادت َنا‬ ‫ب ُو ُج ْو ُه ُه ْم ِف النا ِر يقولون يليتنا اطعنا هللا واطعنا‬ ‫َ ْي َم ُت َق ّل ُ‬
‫ن ْم َل ْع ًنا َكب ْ ً‬
‫م ْال َع َذاب َو ْال َع ْ ُ‬ ‫َ ُ َ َ ۗ َ َ َ َ َ ّ ُ ْ َ َّ‬
‫السب ْي َل ‪۶۷‬۝ َر َّب َن ٓا ٰا ِت ْم ِض ْع َف ْي ِ َ‬
‫‪4‬‬
‫ياۧ ‪۶۸‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫وكباءن فاضلون‬

‫‪ 1‬االعراف�‪۳�۸�،۳�۹‬‬
‫اہ��‪۲�۱‬‬
‫‪ 2‬با� ی‬
‫‪ 3‬القصص�‪۶�۳‬‬
‫ت‬
‫‪ 4‬االحزاب�‪۶�۸��۶�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم‪ :‬جسر�و�زا�نےکرہچ�ےٓا�گرپ�الٹٹلپےیکاجئںیےگا�سوقتو�ہںیہکےگہکاک�ش! ہمےنالہلا�و�ر�رسو�لیکاطاعتیک‬

‫ہوتی�‪�،‬ا�و�رہکںی ےگ ا�ے امہ�ر�ے ر�ب�!ہم ےن اپےنرس�د�ا�ر�و�ں ا�و�ر اپےن ڑب�و�ںیک اطاعتیک ا�و�ر�انوہ�ں ےنںیمہ ر�ا�ہ ر�است ےس ےب ر�ا�ہ‬
‫کر�دیا�‪�،‬ا�ےر�ب�!�ا�نوک�د�وہر�اعذ�ا�بد�ےا�و�ر�ا�نرپتخستنعلرک�۔‬
‫َ َ‬ ‫َّ َ َ ُ ْ ُ ّ ُ َ ٰ ۗ ٔ ُ َّ ْ َ ْ َ َ ُ ْ ٓ َّ ُ َّ َ ُ ْ َ َ ْ َ ْ ُ ْ‬
‫ْ‬ ‫ۗ ُ‬ ‫ْ‬
‫ك ت َب ًعا ف َهل ان ُت ْم ّمغ ُن ْو َن َع ّنا ن ِص ْي ًبا‬ ‫َواِذ يَ َت َـحا ّج ْو َن ِف النا ِر فيقول الضعفوا لِل ِذي استكبوا اِن كنا ل‬
‫َ َ ّ َ ْ َ ْ َ ْ َ ُ ْ ٓ ّ َ ُ ٌّ ْ َ ٓ ّ َ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ْ‬ ‫ّ َ َّ‬
‫‪1‬‬
‫ي ال ِع َبا ِد ‪۴۸‬۝‬ ‫النا ِر ‪۴۷‬۝ قال ال ِذي استكبوا اِن ك ِفي ۙا‪۰‬۝ اِن هللا قد حك ب‬ ‫ِم‬
‫ےگ‪�،‬دنایمںیوجلو�گزمک�و�رتےھو�ہڑب�ےےننب‬
‫رھذ�ر�اخای�لرک�و�ا�سوقتاکجبہیول�گد� �وز�خںیمایکد�وسر�ےےسڑگھج�رہےوہ�ں �‬
‫ترجہم�‪:‬پ �‬
‫ے؟�و�ہڑب�ےےننبو�الےوج�ا�ب‬
‫�و�الو�ںےسںیہکےگہکمہاہمت�ر�ےاتبعےھتا�بایکیاہ�ںمتان�رہجمنیکفیلکتےکھچکےصحےسمہوکاچبلوگ �‬
‫�دیںےگمہبساہی�ںایکاح�لںیمںیہ�ا�و�ر�الہلدنب�و�ںےکد�رمای�نہلصیفرکچاکہے�۔‬
‫ٰ‬ ‫َ َ َ َّ ْ َ َ َ ْ َ َّ َ ٓ َ َ َّ َ ْ‬
‫ُ‬
‫ت َا ْق َدا ِم َنا ل َِيك ْو َن ِ َ‬ ‫م ْال ّن َو ْالنْس ْن َعل ُه َما ْ‬
‫ت َ‬‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ي َا َض ّل َنا ِ َ‬
‫م‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِِ‬ ‫وقال ال ِذي كف ُروا ربنا ا ِرن الذ ِ‬
‫َْ‬
‫ال ْس َف ِل ْ َ‬
‫‪2‬‬
‫ي ‪۲۹‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬وہا�ںہیاکفرہکںیےگہکا�ےامہ�ر�ےر�ب! �ذ�ر�اںیمہ کداھ�د�ےا�نونج�ںا�و�راناسنو�ںوکنجوہ�ںےنںیمہرمگ�ا�ہایکتاھہماہنںیاپئو�ں‬
‫تےلر� نود�ڈ�الںیےگاتکہو�ہوخ�بذللیوخو�ا�رہو�ں�۔‬
‫یگ �‪ٓ،‬اخرکا�رجبہید� نوو�ںرفیقذع�ا�بمنہجدکیںیھےگوت�ا�ستجحاکتا�ر�وپو�دکبرھجائےاگجسےک‬
‫مرگیہوگتفگ�اہنںیوکئیافئد�ہہناچنہپسےک �‬
‫�ذ�ریےعےسو�ہایکد�وسر�ےرپحتجاقئمرکتےےھتہکو�ہذع�ا�بےسچب ئاجںی�ا�و�ر�و�ہاج�نںیلےگہکو�ہاظلمںیہا�و� عرذ�ا�بےکقحتسمںیہ‬
‫�‪،‬جسرپ�و�ہاپےن لدو�ںںیمامیشپ�نوہ�ںےگرگمظاہرہنںیرکیںےگرگمجبد�اخلمنہجوہ�ںےگوتلبدن�ٓا�و�ا�زمںی�اپیندن�امتاکاظاہ�ررکتے‬
‫ہوئےںیہکےگ�۔‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫َْٰ ٰ ْ َ ْ َ ُ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ ُ َ َ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ ُّ ّ ُ َ ٰ َ‬
‫َ‬
‫ن ْل اتِذ فل ًن‬ ‫الر ُس ْو ِل َس ِب ْيل ‪۲۷‬۝ ييلت ليت ِ‬ ‫ع يَد ْي ِه يَق ْول ٰيل ْيت ِن اتذت مع‬ ‫ال‬ ‫ويم يعض الظ ِ‬
‫ۗ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫ََْ َ َ ْ َ‬ ‫َ ًْ‬
‫ن۔۔۔ ‪۲۹‬۝‬ ‫الذكر َب ْع َد اِذ َجا َء ِ ْ‬
‫ِ‬ ‫ع‬ ‫ن‬‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ض‬ ‫ا‬ ‫د‬‫ق‬ ‫ل‬ ‫‪۲۸‬۝‬ ‫ل‬ ‫خ ِلي‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪3‬‬

‫ترجہم�‪:‬ظالماناس�ناپےناہتھابچئےاگ�ا�و�رکےہاگکا�ش�!مںیےنرسو�لاکساتھدیاہوتا�‪،‬ہائےریم�یمکیتخباک�ش! مںیےنالف�ںصخشوک�د�وست‬
‫نہانبیاوہتاا�سےکاکہبئےںیمٓاکرمںیےنو�ہتحیصنہنامنیوجمری�ےاپ�سٓائییھت�۔‬
‫�ایکاقم�مرپ�ا�نیکرسح�توی�ںایب�نیکیئگےہ�۔‬
‫ْ‬
‫صب َّ ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫تف ْوابذ ۢنب ْ ۚ ُ ْ ً ْ ٰ‬‫اع َ َ‬ ‫َ‬
‫السع ْي ف ْ‬ ‫َ‬
‫ب ّ ِ ِ ‪۱۰‬۝‬ ‫َ َ ُ ْ َ ْ ُ َّ َ ْ َ ُ َ ْ َ ْ ُ َ ُ َّ ْ ٓ ْ ٰ‬
‫َ‬
‫الس ِع ِ‬
‫ي ‪۱۱‬۝‬ ‫م‪۰‬۝ فسحقا ِل ِ‬ ‫ِ ِِ‬ ‫وقالوالوكنانسمعاونع ِقلماكنا ِفاص ِ‬
‫‪4‬‬

‫‪ 1‬املومن �‪۴�۷�،۴�۸‬‬
‫‪ 2‬مح السجدۃ�‪۲�۹‬‬
‫‪ 3‬الفرقان �‪ �۷‬ت‪۲�۹��۲‬‬
‫‪ 4‬امللک�‪۱�۰�،۱�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�و�ہںیہک ےگ�‪،‬کا�ش مہ ےتنس ایجمسےتھوت�ٓا�ج ا�سڑھبکیت وہئیٓا�گ ےکزس�ا�و�ا�ر�و�ں ںیم اشمل ہن وہتے�‪� ،‬ا�س رط�ح و�ہ اپےنوصق�رکا‬
‫خو�د�اعرت�ا�فرکلںیےگ�‪،‬علتنےہا�ند� �و خزوی�ںرپ�۔‬
‫ریپو�ںںیمڑیبیا�ں�‪،‬ہاتوھ�ںںیمڑکھتہیا�ںا�و گ�رر�د�نںیموط�قڈ�ا�لرکمنہجںیمدکھلیدیںےگ‬
‫�ا�و�رہما�ناقئدینرفک�ا�و�ر�ا�نےکنیعبتمےک �‬
‫�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ن ‪۷۲‬۝ ث َّم ِق ْيل ل ُه ْم ا ْ َ‬ ‫ّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َ ْ ٰ ْ ْ َ ْ َ َّ ٰ‬
‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ‬
‫ي‬ ‫النا ِر ي ْس َج ُر ْو َ ۚ‬ ‫ن ‪۷۱‬۝ ِف الَ ِم ْي ِم‪۰‬۝ ۙۥ ث ّم ِف‬
‫ل‪۰‬۝ ي ْس َح ُب ْو َ ۙ‬
‫السل ِس ۭ‬ ‫ِا ِذ الغلل ِف اعنا ِق ِهم و‬
‫َ ُُْ ْ ُْ ُ‬
‫‪1‬‬
‫شك ْو َ ۙ‬
‫ن ‪۷۳‬۝‬ ‫ما كنتم ت ِ‬
‫ڑکپر�و�ہوھکلےتوہئےاپنییکرط�ف‬ ‫ترجہم�‪:‬نعرقیباہنںیولعم�موہجائےاگجبوط�قا�نیکرگ� ندو�ںںیموہ�ںےگا�و�ر جنزرییںنجےس ک‬
‫رھد� �وز�خیکٓا�گںیموھجنکدیےاجئںیےگ�۔‬ ‫یھکےچناجئںیےگا�و� پر �‬
‫ُ َّ َ ّ ْ َ ّ ْ ُ ّ ّ‬
‫الله َّم َس ِ ْل َس ِ ْل‬ ‫اللهم س ِل س ِل‪،‬‬
‫رھکان‪�،‬ا�ےامہ�ر�ےرپ�و�ر�دگا�روتمہںیالسمترھکان�۔‬
‫�ا�ےامہ�ر�ےرپ�و�ر�دگا�ر! تومہںیالسمت �‬
‫رفک‪،‬فقسا�و�رانفرمانیاکا�رتاک�برککےر�بےکضیغوغبض‬
‫کای�ا�ند� نوو�ںرفیوق�ںوک�ا�سےکوس�اا�و�رکوئیدبلہدیاجاکساتہےہکسجرط�حو�ہ �‬
‫کو�دعو�تدیےتےھتا�بوییسیہزج�ا�و�ہ ئاپںی ��؟ایکا�و�رماق�مرپفرمایا‬
‫ُ ّ ْ ٌ َ ٰ َّ َ ْ َ‬
‫‪2‬‬
‫ِك ِضعف ّولك ِْن ل تعل ُم ْو َن ‪۳۸‬۝‬
‫ل ٍ‬
‫ترجہم�‪:‬ہر�ایکوکد�وگانذع�ا�بےہرگمتماجنےتںیہنوہ�۔‬

‫َو ۤاَم اَنْلَسْرَا ْيِف ٍةَيْرَق ْنِّم ٍرْيِذَّن اَّلِا َلاَق ۤاَهْوُفَرْتُمۙ‪ ١‬اَّنِا ۤاَمِب ْمُتْلِسْرُا‬
‫�ا�و�رمہ ےنسج یتسب ںیم وجیھبٓاگا�ہرکنے و�الااجیھب وہا�ں ےک شوخاح�ل ولگو�ں ےن یہیایکہکسج زیچےکاستھمتےجیھب‬

‫ٖهِب َنْوُرِفٰك‪َ۰۰۳۴‬و اْوُلاَق ُنْحَن ُرَثْكَا اًلاَوْمَا َّو اًداَلْوَاۙ‪َّ ١‬و اَم ُنْحَن‬
‫گےئ ہوہم ا�س ےک استھ وجرفکرکنے و�الے ںیہ�‪� ،‬ا�و�راہک مہ ام�ل ا�ولا�د ںیم تہب ڑبھے وہئے ںیہ ہیںیہن وہکسات ہک ہم‬

‫َنْيِبَّذَعُمِب‪ْ ۰۰۳۵‬لُق َّنِا ْيِّبَر ُطُسْبَي َقْزِّرلا ْنَمِل ُءٓاَشَّي َو ُرِدْقَي َو َّنِكٰل‬
‫عذ�ا�ب دیےئ ئاجںی�‪ ،‬کہہ دجیےئہکریم�ا ر�بسج ےک ےیل اچہے ر� �وز�یاشک�د�ہ �ر�دیات ےہ ا�و�رتگنیھبرک�دیاتہےنکیل‬

‫َرَثْكَا ِساَّنلا اَل َنْوُمَلْعَيؒ‪َ ۰۰۳۶‬و ۤاَم ْمُكُلاَوْمَا َو ۤاَل ْمُكُداَلْوَا ْيِتَّلاِب ْمُكُبِّرَقُت اَنَدْنِع‬
‫�اکرثول�گںیہن اجنےت�‪� ،‬ا�و�راہمت�ر�ا ام�ل ا�و�ر ا�ولا�د ایےسںیہنہکںیہمت امہ�ر�ے اپ�س (مرتوب�ں ےس�)قریبرک�دیں�‪،‬‬

‫‪ 1‬املومن�‪ �۱‬ت‪۷��۳ �۷‬‬

‫‪ 2‬االعراف �‪۳�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ىٰۤفْلُز اَّلِا ْنَم َنَمٰا َو َلِمَع اًحِلاَص‪َ ١ٞ‬كِٕىٰٓلوُاَف ْمُهَل ُءٓاَزَج ِفْعِّضلا اَمِب اْوُلِمَع‬
‫ہا�ں وج ایام�ن الئںی ا�و�ر کین لمع رکیں ا�ن ےک ےیل ا�ن ےک اعام�ل اک د�وہر�ا اجر ےہ‬

‫َو ْمُه يِف ِتٰفُرُغْلا َنْوُنِمٰا‪َ ۰۰۳۷‬و َنْيِذَّلا َنْوَعْسَي ْۤيِف اَنِتٰيٰا َنْيِزِجٰعُم‬
‫�ا�و�ر و�ہ ڈن�ر و ےبخو�ف وہرک ابلا اخنو�ں ںیم رہںی ےگ�‪� ،‬ا�و�ر وجول�گ امہ�ر�یٓایوت�ں ےک اقمبےلیکگت و د�و ںیم ےگل رہےتںیہ‬

‫َكِٕىٰٓلوُايِفِباَذَعْلاَنْوُرَضْحُم‪(۰۰۳۸‬ساب�‪۳�۴‬تا�‪)۳�۸‬‬
‫ییہںیہوجذع�ا�بںیمڑکپرکاحضررکےھاجئںیےگ�۔‬

‫نیباکر�مﷺکےےئلایلست�ں‪:‬‬
‫�رسو�لالہلﷺوکستیلدیےتوہئے مرفایاکہاگرسر�د�ا�ر�ا�نہکمرکممہو�اضحدلائلوبر�اہنیےکاب�وجو�دٓا�پرپ�ایام�نںیہنال�رہےا�و�ر�ٓا�پےک‬
‫ےہ �‪ٓ،‬ا�پےسےلہپمہےنبجیھبیسکیتسبںیما�نیکدہ�ایت‬
‫مدماقبلڑھک�ےوہکر�ٓا�پوکایذ�ائںیاچنہپ�رہےںیہوتیہوکئیانوکیھاب�تںیہن �‬
‫ربمغیپو�ںیکذکتیبیہیکےہ�‪�،‬ا�و� ہررغیپربمپر�ایام�نالنےو�الےےلہپ‬
‫�و� نہرامئیےکےئلرسو�لوعبم�ثایکا�سیتسبےکوخشاح�لولگو�ںےن �‬
‫پلہاعمشر�ےےکرغیبا�و�رنا�د�ا�رقمسےکول�گیہوہتےےھت�‪،‬یجےسون�ح‪ u‬کیوق�مےناپےنربمغیپےساہکتاھ‬
‫َ ُ ْ ٓ َ ُ ْ ٔ ُ َ َ َّ َ َ ْ َ َ ُ‬
‫‪1‬‬
‫م لك َوات َبعك ال ْرذل ْو َنۭ ‪۱۱۱‬۝‬‫قالـوا ان ِ‬
‫ےہ؟�۔‬
‫ریپو�یر�ذیلرتینولگو�ںےناتخای�ریک �‬
‫ترجہم�‪�:‬انوہ�ںےنوج�ا�بدیامہےھجتام�نںیلاحلانہکریت�ی �‬
‫ْ‬ ‫َ َ َ ٰ َ َّ َ َ َ َّ َّ ْ َ ُ ْ َ َ ُ َ َ َ َّ‬
‫‪2‬‬
‫۔۔۔ وما نىك اتبعك اِل ال ِذي ه ارا ِذلـنا ب ِدي الرا ِي۔۔۔ ‪۲۷‬۝‬
‫ریپو�یاتخای ک�ررلیےہ۔‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رہمدیھکرہےںیہہکامہ�ر�یوق�مںیمسبا�نولگو�ںےنوجہام�ر�ےاہ�ںا�ر�ا�ذ�لےھتےبوسچےےھجمساہمت�ر�ی �‬
‫ربکتملوو�ںےنوفیعض�ںےساہک‬ ‫صالح‪ u‬کیوق�مےک گ‬
‫َ‬
‫م َق ْو ِمهٖ ل ِّلذ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫ال ْال َم َلُ َّالذ ْ َ‬
‫َ َ‬
‫ن ْم َا َت ْعلَ ُم ْو َن َا َّن ٰص ِل ًحا ُّم ْر َس ٌل ِّ ْ‬
‫م‬ ‫اس ُت ْض ِع ُف ْوا ل َِم ْن ٰا َ َ‬
‫م ِم ْ ُ‬ ‫ي ْ‬
‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫بْ‬
‫و‬ ‫ُ‬ ‫اس َـتك َ‬
‫ي ْ‬
‫ِ‬ ‫ق‬
‫ْ ُ‬ ‫ٓ‬
‫َ ُ ٓ َّ ُ َ‬ ‫َ‬
‫‪3‬‬
‫ّر ّ ِبهٖ ۭ‪۰‬۝ قال ْوا اِن ِبَا ا ْر ِسل ِبهٖ ُم ٔو ِمن ْو َن ‪۷۵‬۝‬
‫ترجہم‪� :‬ا�سیکوق�مےکرس�د�ا�ر�و�ںےنوجبڑ�ےےنبوہئےےھتزمک�و�ربطہقےکا�نولگو�ںےسوجایام�نےلٓائےےھتاہککایتمو�اقیعہی‬
‫جانےتوہکہاصلح‪� u‬اپےنر�باکربمغیپےہ ��؟انوہ�ںےنوج�ا�بدیابےکشسجاغیپ�مےکاستھو�ہاجیھبگایہےاسےمہامنےتںیہ�۔‬
‫هللا َعلَ ْي ْم ِّ ْۢ َ‬
‫م ُ‬ ‫َ َ ٰ َ َ َ َّ َ ْ َ ُ ْ َ ْ ّ َ ُ ْ ُ ْ ٓ َ ٰ ٓ ٔ ُ َ ۗ َ َّ‬
‫‪4‬‬
‫م َب ْي ِننا۔۔۔ ‪۵۳‬۝‬ ‫ِ‬ ‫وكذلِك فتنا بعضهم ِببع ٍض لِيقولوا اهول ِء‬

‫‪ 1‬الشعرائ�‪۱�۱�۱‬‬
‫‪ 2‬ھود�‪۲�۷‬‬
‫‪ 3‬االعراف�‪۷�۵‬‬
‫‪ 4‬االنعام�‪۵�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم�‪�:‬د�ر�اصلا�سرط�حا�نولگو�ںںیمےسضعبوکبضعےکذ�ریہعےسٓا�زمائشںیمڈ�الاہےاتکہو�ہاہنںیدیھکرکہکںیکاییہںیہو�ہول�گ‬
‫جنرپہام�ر�ےد�رمای�نالہلاکفلضوکر�موہ�اہے�؟�۔‬
‫ع ٰا ٰث ِ ْ‬ ‫ۗ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ ٰ َ َ ٓ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ ّ ْ ّ ْ ّ َ ُ ْ َ ُ ْ َ ‪۰‬۝ َّ َ َ ْ َ ٰ َ َ َ َ ٰ ٓ ُ َّ َّ َّ َ ٰ ٓ‬
‫ٓ‬
‫ه‬ ‫ِ‬ ‫ي اِل قال متفوه ۙا اِن وجدن ابءن ع ام ٍة واِن‬ ‫وكذلِك ما ارسلنا ِم قب ِلك ِف قري ٍة ِم ن ِذ ٍ‬
‫ُْ َُ‬
‫‪1‬‬
‫ّمقتد ْو َن ‪۲۳‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬تمےسےلہپسجیتسبںیمیھبمہےنوکئیذنیرھباجی�ا�سےکاھکتےےتیپولگو�ںےنیہیاہککہمہےناپےناب�پد�ا�د�اوکایکرطیےق‬
‫ریپو�یرک�رہےںیہ�۔‬
‫پرپایاہےا�و�رہمانیہےکشقندق�میک �‬
‫رایمتربپاہوئییھبوتںیمہذع�ا�بںیہندیاجائےاگلبہک‬
‫اھتکہا ق‬
‫�و�ہ ندای�و�یام�لو�اساب�بیک �رفا�و�انیوک� ضرائےاٰلیہاکظمرہجمسےتھرہے�‪�،‬ا�ناکایخ�ل گ‬
‫جسرط�ح ندایںیماہنںیالہلیکو�افرمعنںیتلمرہیںیہٓاخر�تںیمیھبیتلمرہںییگاحلانہکایاسںیہنےہ�‪�،‬اگرایاسہوتاتو�الہلاعتلٰی�اپےن مرفا�ں‬
‫بر�د�ا�ربدن�و�ںوکسبےسزیا�د�ہام�لو�ا�ولا�دےسون�ا� تزا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬
‫ّ َْ ُ‬ ‫ْ‬
‫ت‪۰‬۝ َبل ل يشع ُر ْو َن ‪۵۶‬۝‬
‫ـي ِ ۭ‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫ع ل ُه ْم ِف الَـ ْ ٰ‬‫ْ َّ َّ َ ْ َ ُ َ ُ‬
‫ي ‪۵۵‬۝ نسا ِر‬ ‫ال وب ِن ۙ‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫هٖ‬ ‫ب‬ ‫َا َ ْي َس ُب ْو َن َا َّنَا ُ ِن ُّد ُ ْ‬
‫ه‬
‫‪2‬‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫رتجہم�‪:‬ایکیہےتھجمسںیہہکمہوج�اہنںیام�لو�ا�ولا�دسےدم�د�دیےاجرہےںیہوتگویا�اہنںیالھبئای�ںدیےنںیمرسگر�مںیہ�؟ںیہن�‪�،‬اصلاعممےل‬
‫کا�اہنںیوعش�رہنںیےہ�۔‬
‫ُّ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُ ُ ْ َ ُْ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫َ ُ‬
‫هللا ا ْن ّي َع ِذ َبُ ْم ِبَا ِف الدنيا وتهق انفسهم وه‬ ‫ه‪۰‬۝ اِنَا ُي ْيد ُ‬
‫ِ‬ ‫َول ت ْع ِج ْبك ا ْم َوال ُه ْم َوا ْولد ْ ۭ‬
‫ٰ‬
‫‪3‬‬
‫ك ِف ُر ْو َن ‪۸۵‬۝‬
‫ترجہم‪� :‬ا�نیکاملد�ا�ر�یا�و�ر�ا�نیکرثک�تا�ولا�دتموک�دھوکےںیمہنڈ�الے�‪�،‬الہلےنوت�ا�ر�ا�د�ہرکلایہےہکا�سام�لو�ا�ولا�دکےذ�ریہعےسا�نوک�اسی‬
‫�دنایمںیزس�اد�ےا�و�ر�ا�نیکاجنںیا�ساح�لںیمںیلکنہکو�ہاکفروہ�ں�۔‬
‫�ایکاقم�مرپرفمایا‬
‫ُ َ‬ ‫َ َْ ُ َٗ َ ً‬ ‫َّ َ ْ َ ُ ً‬ ‫َ‬
‫َّ َ َ ْ ُ َ ٗ ً ّ ُ ً‬ ‫ً‬ ‫م َخلَ ْق ُ‬ ‫َذ ْر ِ ْ‬
‫ن َو َ ْ‬
‫ي ش ُه ْوداۙ ‪۱۳‬۝ ّو َم ّهد ّت له تْ ِه ْيداۙ ‪۱۴‬۝ ث ّم يَ ْط َم ُع‬ ‫ت له َمال مْد ْوداۙ ‪۱۲‬۝ وب ِن‬ ‫ت َو ِح ْيداۙ ‪۱۱‬۝ وجعل‬
‫ُ ُٗ ُ ً‬ ‫َّ ٗ َ ٰ ٰ َ َ ً‬ ‫َ َ ْ َ َ َّ‬
‫‪4‬‬
‫ا ْن ا ِزي ۙۤد ‪۱۵‬۝ كۭ‪۰‬۝ اِنه ك َن ِلي ِتنا ع ِن ْيداۭ ‪۱۶‬۝ َسا ْر ِهقه َصع ْوداۭ ‪۱۷‬۝‬
‫وھڑ�د�وجمےھا�و�ر�ا�سصخشوکجےسںیمےنایکالدیپ�اایک�‪،‬بتہاسام�لا�سوک�دیا�‪�،‬ا�سےکاستھاحضر�رہےنو�الےےٹیبدیےا�و�ر�ا�سےک‬
‫ترجہم�‪:‬چ �‬
‫رھو�ہعمطرھکاتہےہکںیماسےا�و�ر�زیا�د�ہد�و�ں�‪،‬ہرگزںیہن�‪�،‬و�ہامہ�ر�یٓایا�تےسانع�د�رھکاتہےںیموت�اسےرقنعیب‬
‫لےئریاستیکر�ا�ہومہ�ا�رکی�‪،‬پ �‬
‫�ایکنھٹکڑچھائیڑچھو�ائو�ںاگ�۔‬

‫‪ 1‬الزخرف�‪۲�۳‬‬
‫‪ 2‬املومنون�‪۵�۵�،۵�۶‬‬
‫‪ 3‬التوبۃ�‪۸�۵‬‬
‫املد��‪ �۱‬ت‪۱�۷��۱‬‬
‫‪ 4‬ث‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ےہ‪،‬لبہکا�ساکعتقلالہلیکتمکحوشمتی‬
‫کاف�رکےاغملےطےکا�ز�الہےکےئلرفمایا �رز�قیکاشک�دگیا�و�رنتیگالہلیکرضایادع�مرضاکیرہظمہنںی �‬
‫سےےہ�‪�،‬ا�سےئلو�ہام�لو�د�ولتاپےن مرفانرب�د�ا�ربدن�و�ںوکبیھاطعرکتاےہا�و�ر�ا�نولگو�ںوکبیھون�ا�زتاہےوج�ا�سےکانفرما�نںیہرگماکرث‬
‫لو�گالہلیکتمکحوکںیہناجنےت�‪،‬ہمےنوجخمرصتساما�لود�ولتںیہمتاطعکایےہسجرپتماتر�ا�رہےوہ�ا�ساب�تیکدللیںیہنےہہکالہلںیہمت‬
‫سپدنکرتاےہا�و�ر�ا�سیکاب�رگا�ہںیمںیہمتوکئیاخ�صاقم�ماحصلےہلبہکالہلیکتبحما�و�را�ساکرق�باحصلرکنےاک�ذ�ریہع صوتر�فابنای ��ءومرلسنی‬
‫کیدعو�ترپایام�نا�و�رلمعاصلہحںیہ�‪،‬‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َّ َ َ َ ْ ُ ُ َ ُ َ ُ ْ َ َٔ ْ َ ُ ْ َ َ ْ نَّ َ َ ْ ُ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َٔ‬
‫َع ْن ا ِب ي� ُه َر ْ ي َ�ة‪،‬قال َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل ِ‪:‬إن الهل ل ينظر ِإل صو ِرك‪ ،‬واموا ِلك‪ ،‬ول ِكن ِإ�ا ينظر ِإل‬
‫ك‬ ‫ك‪َ ،‬و ُق ُل ِوب ُ ْ‬
‫َٔا ْ َعا ِل ُ ْ‬
‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایا�اہللاعتلٰیمتاہ�ر�یںیلکشا�و�رمتاہ�ر�ےام�لںیہندکیاتھ�‪�،‬و�ہوتمتاہ�ر�ے لدو�ںا�و�ر�اعام�ل‬
‫‪1‬‬
‫کو�دکیاتھہے�۔‬
‫�ایےساصلحولگو�ںےکےئلا�نےکلمعیکزج�اکیئیئکانگ ��‪،‬ایکیکیناکاجرمکا�زکمد�سانگزمیداس�توسگانلبہکا�سےسزیا�د�ہکتےہا�و�ر�و�ہالہل‬
‫بالا‪،‬موتوی�ںےسایت ک�رر�د�ہالحم�تںیمامطانی�نےسرہںیےگ�‪،‬‬ ‫کیایت ک�رر�د�ہال�ز�و�ا�لوتمعن�ںرھب�یوتنج�ںںیملبدن�و �‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫الل َع ْن ُه‪َ ،‬ق َال َ‪:‬ق َال‪َ :‬ق َال َر ُسول الهلِ َصل ُ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪:‬إن ِ ف� ج َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫� َّ ُ‬
‫و�ا ِم ْن �ظ ُ ِور َها‬ ‫ال َّن ِة لغ َرفا ُ ي َ�ى ُبط نُ َ‬ ‫ِ ي‬ ‫َع ْن َع ِ ّيل‪َ ،‬ر ِ ض ي َ‬
‫َ ْ َ َ َ َ ْ َٔ َ َ ْ َ َ َ َٔ ْ َ َ َّ‬
‫الط َع َام َؤَا َد َام ِ ّ‬
‫الص َيامَ‬ ‫َ �ظُ ُ ُ َ ٍ ْ ُ ُ ن َ َ َ َ َٔ ْ َ ٌّ َ َ ُ َ‬
‫ا�‪ :‬ي� رسول الهلِ ِلن ِ يه؟ قال ِ‪:‬لن اطاب الكم واطعم‬ ‫و ورها ِمن بط ِو�ا فقال اعر ِب ي‬
‫اس ِن َي ٌام‬
‫الن ُ‬ ‫َو َص َّل ل َّ ِل � ْلليل َو َّ‬
‫ِ ِب ِ‬
‫رظنماند�رکی اجنب‬
‫سدیناعیل‪t‬سے رم�و�ی ےہ�رسو�ل الہلﷺ ےن رفمایابالشہب تنج ںیم ایےس ابلاخانے وہ�ں ےگ نجاکبری�ونی �‬
‫سے�‪�،‬ا�و�ر�اند�ر�ونیرظنمباہرکیاجنبےسرظن�ٓاتاہوگا�‪�،‬ایکاعر�ابیڑھک�اہو�ا�ا�و�ر�ا�سےنرع�ضیکا�ےالہلےکرسو�لﷺ�!یہسکےکےیل‬
‫وگتفگر�ےا�و�ر کاھناھکالئےا�و�ر �ر� �وز�ہرھکےن عموکوم�لانبلے�‪�،‬ا�و�ر�ر�ا�توک�ا�سوقت‬
‫ہو�ںےگ�؟�ٓا�پﷺےنرفمایا�ا�سےکےیلوج کاپزی�ہ ک‬
‫‪2‬‬
‫نام�زڑپھےبجول�گوس�رہےوہ�ں�۔‬
‫�رہےو�ہول�گوجلکہمقحوکاچیندکاھنےا�و�رطاغو�توکرسلبدنکرنےےکےئلوکششںیرکتےںیہوت�و�ہذع�ا�بمنہجد�اخلےیکاجئںیےگ�۔‬

‫ْلُق َّنِا ْيِّبَر ُطُسْبَي َقْزِّرلا ْنَمِل ُءٓاَشَّي ْنِم ٖهِداَبِع َو ُرِدْقَي ٗهَلؕ‪١‬‬
‫کہہ دجیےئ ! کہریم�ا ر�ب اپےن دنب�و�ں ںیم سج ےک ےیل اچہے ر� �وز�یاشک�د�ہرکتا ےہ�‪� ،‬ا�و�رسج ےک ےیل اچہے گنترک�دیاتہے�‪،‬‬

‫َو ۤاَم ْمُتْقَفْنَا ْنِّم ٍءْيَش َوُهَف ٗهُفِلْخُيۚ‪َ ١‬و َوُه ُرْيَخ َنْيِقِزّٰرلا‪َ ۰۰۳۹‬و‬
‫تم وجھچک یھب الہلیک ر�ا�ہ ںیم رخ�چرک�و ےگ الہل ا�ساک (پو�ر�ا وپ�ر�ا) بدلہ د�ےاگ�ا�و�ربس ےس رتہب ر� �وز�ی دیےن و�الا ےہ�‪،‬‬
‫لۃ َ ُ تَ ْ ُ ْ ْ ُ ْ َ َ ْ َ ْ َ‬
‫ا� ماجہ کتاب‬ ‫‪،۶‬س� ب ن‬ ‫اح ِتق ِار ِه َو َد ِم ِه‪َ ،‬و ِع ْر ِض ِه‪َ ،‬و َم ِ ِ‬
‫ال�‪ �۵�۴�۳‬ن ن‬ ‫‪ 1‬حصیح مسمل کتاب بال� والص ب�ب � ِر ي ِ� ظ ِل الس ِ ِل‪ ،‬وخذ ِ ِل‪ ،‬و‬
‫ا� حبان �‪،۳�۹�۴‬مسند امحد �‪۷�۸��۲ ۷�،۱�۰�۹�۶�۰‬‬ ‫الزھد� ُب ْال َق َن َاعةِ �‪،۴�۱�۴�۳‬حصیح ب ن‬
‫َب‬
‫الز ْه ِد َ ب� ُب َما َج َاء ِ ف� ِص َفةِ ُغ َر ِف ج َ‬
‫ال َّنةِ �‪ ،۲�۵�۲�۷‬مسند امحد �‪۱�۳�۳�۸‬‬ ‫حا� �‪۳�۰�۷�۷‬؍�‪ ،۹‬جامع ت�مذی َٔا ْب َو ُ‬
‫اب ُّ‬ ‫ا� ا� ت‬
‫ي‬ ‫تفس� ب ن ب‬ ‫‪ 2‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ‬
‫َمْوَي ْمُهُرُشْحَي اًعْيِمَج َّمُث ُلْوُقَي ِةَكِٕىٰٓلَمْلِل۠ ا ٰ ۤهؤُاَلٓءِ ْمُكاَّيِا اْوُناَك َنْوُدُبْعَي‪۰۰۴۰‬‬
‫�ا�و�ر ا�ن بسوک الہل ا�س د�ن عمجرککے شرفوت�ں ےس د�ریافت مرفائے اگ ہکایک ہی ول�گاہمت�ر�ی ابع�د�ترکتے ےھت �‪،‬‬

‫اْوُلاَق َكَنٰحْبُس َتْنَا اَنُّيِلَو ْنِم ْمِهِنْوُدۚ‪ْ ١‬لَب اْوُناَك َنْوُدُبْعَي َّنِجْلاۚ‪١‬‬
‫�و�ہںیہک ےگ ریت�ی ذ�ا�ت اپ�ک ےہ ا�و�ر امہ�ر�ا ولی وت وت ےہ ہنہک ہی ہکلب ہی ول�گ ونج�ںیک ابع�د�ترکتے ےھت�‪،‬‬
‫ُ‬
‫ْمُهُرَثْكَا ْمِهِب ّم ْٔو ِم ُن ْونَ‪َ۰۰۴۱‬مْوَيْلاَف اَل ُكِلْمَي ْمُكُضْعَب ٍضْعَبِل اًعْفَّن َّو اَل اًّرَضؕ‪١‬‬
‫�ا�ن ںیماکرثاک انیہ رپ ایام�ن اھت�‪ ،‬پس ٓا�ج مت ےسوکئی (بیھ�)کیس ےک ےیل (بیھیسکمسق ےک) نعف اصقن�ناک املک ہن وہگا‬

‫َوُلْوُقَنَنْيِذَّلِلاْوُمَلَظاْوُقْوُذَباَذَعِراَّنلاْيِتَّلاْمُتْنُكاَهِبَنْوُبِّذَكُت‪(۰۰۴۲‬ساب�‪۳�۹‬تا�‪)۴�۲‬‬
‫�ا�و�رمہاظلوم�ںےسہہکدیںےگہکا�سٓا�گاکذع�ا�بوھکچوجےسجمتالٹھجتےرہے�۔‬
‫بوط�رتاکدیکےد�وبا�ر�ہرفمایا�ا�ےیبنﷺ�!�ا�نےسوہک�‪،‬مری�ا�ر�باپینتمکحوشمتیےساپےندنب�و�ںںیمےسےسجاچہاتہےالھک� �رز�قدیاتہے‬
‫�ا�و�رجےساچہاتہےاپنتالدیاتےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َّ َ ۗ َ ْ‬ ‫َ َُْ ُ ُ ّْ َ‬
‫‪1‬‬
‫الرزق ل َِم ْن يشا ُء َويــق ِد ُر۔۔۔ۧ ‪۲۶‬۝‬‫ا يبسط ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬الہلسجوکاچہاتےہ �رز�قیک �رفاخیاتشخبےہا�و�رےسجاچہاتےہاپنالت �رز�قدیاتےہ�۔‬
‫�و�ہاپےنانفرمانو�ںوکبیھوخ�بام�لو�ا�ولا�دسےون�ا�زتاہےنکیلاسدت�ر�ا�جےکوط�رپر�‪�،‬ا�و�ربکیھاپےن مرفا�ںبر�د�ا�ربدن�و�ںوکتگندسترک�دیاتہے‬
‫تاکہا�سےکاجر� ثوو�ا�بںیماضافہوہجائے�‪�،‬ا�سےئلرجم�دما�لیک �رفا�و�انیا�سیک ضرا�وخوشون�د�یا�و�ر�ا�سیکیمکا�سیکان�ر�اضییکدللیںیہن‬
‫ہے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ُ ْ ُ ْ َ ْ َ َ ّ ْ َ َ ْ َ ُ ْ َ ٰ َ ْ ‪۰‬۝ َ َ ٰ َ ُ َ ْ َ ُ َ َ ٰ َّ َ ْ َ ُ َ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ب تف ِض ْيل ‪۲۱‬۝‬ ‫ت واك‬ ‫ض ولل ِخرة اكب درج ٍ‬ ‫انظر كيف فضلنا بعضهم ع بع ٍ ۭ‬
‫ترجہم� م‪:‬رگ�دیھکول�‪ �،‬ندایہیںیممہےنایکرگ�و�ہوک�د�وسر�ےرپیکیستلیضفد�ےرکیھےہا�و�ر�ٓاخر�تںیما�سےکد�رجےا�و�ربیھزیا�د�ہوہ�ں‬
‫گےا�و�ر�ا�سیکتلیضفا�و�ربیھزیا�د�ہڑب�ھڑچ�ھرکہوگی�۔‬
‫�ا�و�روجکھچمتالہلیکر�ا�ہںیمرخ�چرکتےوہ�ا�ساکبدلہو�ہ ندای�و�ٓاخر�تںیماکچ�د�ےاگ�‪،‬‬
‫َ َ َ َ‬ ‫َّ َٔ ْ ُٔ ْ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َق َال‪َ :‬ق َال ُ‬
‫ول الهلِ َص َّل ُ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ ض َ َّ ُ َ ْ ُ َٔ َّ َ ُ َ‬
‫الهل َع َّز َو َجل‪ :‬ان ِف ْق ان ِف ْق َعل ْيك َ‪،‬وقال‪:‬‬ ‫� الل عنه‪ :‬ان رس‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة ر ِ ي‬
‫اللي َل َو نَّ َ‬
‫ال� َار‬ ‫س ُاء ْ‬‫ي�ا َن َف َق ٌة َ َّ‬
‫َي ُد الهلِ َم ْ َٔلى َال َت ِغ ضُ َ‬
‫زعوجل مرفاتاہے�ا�ےابنٓا� �دم�!مری�یر�ا�ہںیمرخ�چرک�وتومںییھبمترپخر�چ‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہرسو�لالہلﷺنےرفمایا�الہل �‬

‫‪ 1‬الرعد�‪۲�۶‬‬
‫‪ 2‬نب� ارسائیل�‪۲�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫‪1‬‬
‫اگ�‪،‬ا�و�ررفمایاالہلاکد�اہاناہتھرھب�اوہ�اا�و�روخ�باخس�و�ترکنےو�الاہےاسےیسکزیچےسیمکںیہنٓاتیا�و�رو�ہر�ا�تد�نرخ�چرکتارہاتےہ�۔‬ ‫کر�و�ں �‬
‫َّ َ َ َ َ نْ ز َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َٔ‬ ‫َع ْن َٔا� ُه َر ْ َ�ة َر ض َ ُ َ ْ ُ‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫الع َب ُاد ِف ِيه‪ِ ،‬إل ملك ِن ي ِ�ال ِن‪،‬‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل قال َ‪:‬ما ِم ْن َي ْو ٍم ُي ْص ِب ُح ِ‬
‫الن َّ� َصل ُ‬
‫� الل عنه‪ ،‬ان ِ يب‬ ‫ِب ي ي ِ ي‬
‫َ َ ُ ُ َٔ َ ُ ُ َ َّ ُ َّ َٔ ْ ُ ْ ً َ َ ً َ َ ُ ُ ٓ َ ُ َّ ُ َّ َٔ ْ ُ ْ ً َ َ ً‬
‫فيقول احدها‪ :‬اللهم اع ِط من ِفقا خلفا‪ ،‬ويقول االخر‪ :‬اللهم اع ِط م ِسك تلفا‬
‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےمر�و�یےہنیبرکیمﷺےنرفمایاکوئید�نایاسہنںیاجتاجبدنب�ےحبصوک�اھٹےتںیہوت�د�ورفشےتٓاسام�نےسہناترتے‬
‫ہو�ں�‪�،‬ایک رفشہتوتیہاتہکہے ا�ے�الہل�!خر�چرکنے و�الےوک�ا�ساکبدلہ د�ے ا�و�ر�د�وسر�ااتہکہے ا�ے�الہل�!ممکس ا�و�رخبلی ےک ام�لوکتفل‬
‫‪2‬‬
‫کر�د�ے�۔‬
‫رتہب �رز�ا�قےہ�‪�،‬ا�و�رجسد�نو�ہامت�ماناسنو�ںوک�ا�نےکاعام�لیکزج�اکےےئلدیم�ا�نرشحممںیجعمرک�ےاگرھپمرشکنی‬
‫�الہلیہبس �رز�اقو�ںےس �‬
‫ع‬
‫ایکرتےےھتذللیوخو�ا�رکرنےےکےئل شرفوت�ںےسوپچےھاگ�‪،‬یجےسالہلاعتلٰی � ٰیسی‪u‬‬ ‫کوجوفرشوت�ںوک�الہلیکایٹیب�ںھجمسرک�ا�نیکرپسشت ک‬
‫سےوپچےھاگ�۔‬
‫ُْٰ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ َ َّ ٰ َْ ِ ْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ‬
‫س َنك َما‬ ‫هللاِ‪۰‬۝ قال‬ ‫م د ْو ِن ۭ‬ ‫ِلن ِ‬‫تل ّ‬‫ت قل َ‬ ‫هللا ٰي ِع ْي َس ْ َ‬
‫اب َم ْريَ َم َءان َ‬ ‫ال ُ‬
‫ي‬‫اس اتِذو ِن وا ِم اِلــه ِ‬ ‫واِذ ق‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬
‫س َول ا ْعل ُم َما ِ ْ‬‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٗ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٗ‬
‫ت قل ُته فقد َع ِل ْم َت ۭه‪۰‬۝ ت ْعل ُم َما ِ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ‬
‫ف‬ ‫ف نف ِ ْ‬ ‫ق‪۰‬۝ ا ِْن ك ْن ُ‬ ‫يَك ْو ُن ِ ْل ا ْن اق ْول َما ل ْي َس ِ ْلۤ‪۰‬۝ ِبَ ٍّۭ۬‬
‫َ ْ َ ‪۰‬۝ َّ َ َ ْ َ َ َّ ُ ْ ُ‬
‫‪3‬‬
‫ت علم الغ ُي ْو ِب ‪۱۱۶‬۝‬ ‫ك اِنك ان‬ ‫نف ِس ۭ‬
‫ترجہم‪� :‬الہل مرفائےاگہکا�ےٰیسیع�ابنرمیم! کایوتےنولگو�ںےساہکاھتہکدخ�اےکوس�اےھجما�و�رریم�یام�ںوکیھبدخ�اانبلو�؟توو�ہوج�ا�ب‬
‫رضو�رملع‬
‫مںیرع�ضرک�ےاگبساح�نالہل‪ ،‬مری�اہیاک�مہناھتہکو�ہاب�تاتہکسجےکےنہکاکےھجمقحہن گاھتارںیمےناییساب�تیہکوہتیوتٓا�پوک �‬
‫ہوتا�‪ٓ�،‬ا�پاجنےتںیہوجھچکریم�ےد�لںیمےہا�و�رںیمںیہناجناتوجھچکٓا�پےکد�لںیمےہ ��‪ٓ،‬ا�پوتاس�ر�یوپشدی�ہوتقیقح�ںےکاعلمںیہ�۔‬
‫�الہلاعت �لٰیا�نویتسہ�ںوکبیھعمجرک�ےاگجنوکپاک�رکونسےنو�الا�‪،‬شمالک�تںیملکشماشکئیرکنےو�الا�‪،‬حاجا�تںیمحاجتر�و�ائیرکنےو�الا� ب‪،‬ڑگ�ی‬
‫تدقیریںونس�ا�رنےو�الا�‪� �،‬رز�قںیم �رفا�و�انیرکنےو�الا�ا�و�ربےا�ولا�د�و�ںوک�ا�ولا�د�دیےنو�الامسھجرک�دنایمںیابع�د�تیکاجتیےہا�و�رپوچےھاگ�۔‬
‫ٰ ٓ ُ َ ۗ َ ْ ُ َ ُّ‬
‫ه ضلوا‬ ‫م ُد ْون هللاِ َف َي ُق ْو ُل َء َا ْن ُت ْم َا ْضلَ ْل ُت ْم ِع َبا ِد ْي ه ٔول ِء ام ْ‬ ‫شُْ‬
‫ه َو َما يَ ْع ُب ُد ْو َن ِ ْ‬ ‫َو َ ْي َم َ ْي ُ ُ‬
‫ِ‬
‫َّ َ‬
‫‪4‬‬
‫الس ِب ْيلۭ ‪۱۷‬۝‬
‫َّ َ َ ُ ْ َ ّ َ َ َّ َ َ‬ ‫التفس�سورۃ َ ب� ُب َق ْوِ ِل َو َك َن َع ْر ُش ُه َع َل َ‬
‫النفقةِ‬ ‫امل ِاء ‪ ،۴�۶�۸��۴‬حصیح مسمل ِك َتاب الزك ِة ب�ب ال ِث عل‬ ‫ی‬ ‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری کتاب‬
‫الک�ی‬ ‫الن ْذر �‪ ،۲�۱�۲�۴‬مسندامحد�‪ ��۲ ۹�۸‬ن ن‬ ‫ا� ماجہ کتاب الکفارات َ� ُب نَّ ْ َ َّ‬ ‫ل َل ِف�‪ ۲�۳�۰�۸‬ن ن‬
‫‪،‬س� ب ن‬ ‫ال ْنفق ب� ْ خَ‬
‫ُْ‬ ‫ََْ‬
‫‪،۷‬الس� ب‬ ‫ال� ع ِن ِ‬ ‫ِي‬ ‫ب‬ ‫وتب ِش ي ِ� ِ ِ ِ‬
‫للب� ق� �‪،۷�۸�۱�۵‬مسندابویعیل �‪�،۶�۲�۶�۰‬ش ح السنۃ للبغوی �‪۱�۶�۵�۶‬‬ ‫ی‬
‫َ َ َ َ َٔ َّ َ ْ َٔ ْ َ َ َّ قَ َ َ َّ َ ُ ْ نَ َ َ ُ َ ّ ُ ُ ْ ُ ْ َ َ َٔ َّ َ ْ َ خ َ‬ ‫ٰ َ ُ َْ‬ ‫خ‬
‫‪ 2‬حصیح ب�اری کتاب الزکوۃ ب�ب قو ِل الهلِ تعال فاما من اعط وات�‪ ،‬وصدق ِب�حلس�‪ ،‬فسني ِسه ِلليسى‪ ،‬واما من ب ِ�ل‬
‫الک�ی‬ ‫‪،۲‬الس� ب‬ ‫ال ْم ِس ِك�‪ �۳�۳�۶‬ن ن‬‫ال ْن ِفق َو ْ ُ‬
‫ِ‬
‫الزکوۃ َ ب� ٌب ِ ف ي� ْ ُ‬
‫س ٰى�‪ ، ۱�۴�۴�۲‬حصیح مسمل کتاب ٰ‬ ‫َو ْاس َت ْغ نَ�‪َ ،‬و َك َّذ َب ِب� ُحل ْس نَ�‪َ ،‬ف َس ُن َي ِّ ُ‬
‫س ُه ِل ْل ُع ْ َ‬
‫للب� ق� �‪�،۷�۸�۱�۶‬ش ح السنۃ للبغوی �‪۱�۶�۵�۷‬‬ ‫الک�ی ی‬ ‫‪،۹‬الس� ب‬ ‫للنسا� �‪ �۱�۳�۴‬ن ن‬ ‫ئ‬
‫‪ 3‬املائدۃ�‪۱�۱�۶‬‬
‫‪ 4‬الفرقان �‪۱�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�وہی د�ن وہگاجبہک (متاہ�ر�ا�ر�ب�)�ا�ن ولگو�ںوکبیھریھگلائےاگ�ا�و�ر ا�ن ےک ا�ن وبعم�د�و�ںوکبیھ البلےاگنجںیہٓا�ج ہی الہل‬
‫رھو�ہا�نےسوپچےھاگکایتمےنریم�ےا�ندنب�و�ںوکگرم�ا�ہایکتاھ�؟یایہوخ�در�ا�ہر�استےسکٹھبےئگےھت�؟�۔‬
‫کوچوھک�ڑرپو�جرہےںیہ�‪،‬پ �‬
‫ایکرتےےھت�؟یاکایتما�نیکا�سابع�د�تےس‬
‫�اسیرط�حالہلاعتلٰیفرشوت�ںےسیھبوپچےھاگکاییہول�گاہمت�ر�ےےنہکرپمتاہ�ر�یابع�د�ت ک‬
‫�ر�اضیےھت�‪،‬توفرشےتالہلاعتلٰیکیاپکزیگیایب�نرککےاظاہ�ربر�ا�ء�ترکیںےگا�و�رعر�ضرکیںےگا�ےامہ�ر�ےر�ب! تو�ا�سےستہب‬
‫لبدن�ا�و�رپا�کےہہکریت�اکوئیرشیکوہمہوتتری�ےدنب�ےںیہا�و�روتامہ�ر�ا�ولیےہ�‪،‬ہام�ر�اا�نےسوکئیقلعتںیہنےہ�‪،‬ہما�نےسا�و�ر�ا�نےک‬
‫وکزینرککےدکاھےتا�و�ر�اہنںیرمگ�ا�ہرکتے‬
‫�افاع�لےسرب�یالذمہںیہ�‪�،‬در�اصلہیاطیشنو�ںےکاجپ�ر�یںیہویکنہکوہیا�نوکغری�الہلیکابع�د�ت م‬
‫تےھ�‪�،‬ا�نںیمےساکرثجون�ںکوساچجانےتا�و�ر�ا�نیکاطاعترکتےےھت�‪،‬یجےسفرمایا‬
‫َّ ْ ُ َّ َ ْ ً َ ْ ً‬ ‫ْ َّ ْ ُ ْ َ ِ ْ ُ ٓ َّ ٓ ٰ ً‬
‫‪1‬‬
‫م د ْو ِنهٖ اِل اِنثاۚ‪۰‬۝ َوا ِْن يدع ْو َن اِل شي ٰطنا ّم ِريداۙ ‪۱۱۷‬۝‬ ‫اِن يدعون‬
‫وکوھ�ڑکردیویو�ںوکعموب�دبانتےںیہ�‪�،‬و�ہا�سابغیاطیش�نوکوبعم�دبانتےںیہسجوک�الہلےنتنعلز�د�ہایکہے�۔‬
‫ترجہم�‪�:‬و�ہالہل چ‬
‫ےگ‪�،‬ر�و�زٓاخر�تاہمت�ر�ےافس�رشی‬
‫�ا�سوقتالہلاعت �لٰیڈ�انٹرک مرفائےاگ�دنایمںیمتہیھجمسرک�ا�نیکابع�د�ترکتےےھتہکہیںیہمتافئد�ہاچنہپئںی �‬
‫ہو�ںےگا�و�رمتںیہالہلےکذع�ا�بےساجن�ت لدو�ائںیےگنکیلا�بمتولگو�ںےندیھکایلکہہییسکیھباب�ت قرپا�د�رہنںیںیہ�‪�،‬ا�و�ر�الہلرشمکنی‬
‫ولخما�تیکرپسشترکتےےھتہہکد�ےاگتمر� �و �زٓاخر�تا�و�راعام�لیک‬
‫سےوج�الہلوحد�ہالشریکوکوھچ�ڑرکونج�ں�‪،‬فرشوت�ںا�و�ر�ا�سیکد� سور�ی ق‬
‫جز�اکوھجالٹتےےھتا�بذکتیبےکدبلےںیممنہجےکد�ر�دنا�کذع�ا�باکمز�ہوھکچ�۔‬

‫َواَذِا ىٰلْتُت ْمِهْيَلَع اَنُتٰيٰا ٍتٰنِّيَب اْوُلاَق اَم ۤاَذٰه اَّلِا ٌلُجَر‬
‫’’�ا�و�ر بج ا�ن ےک اسمےن امہ�ر�ی اص�ف اص�فٓاتیںی ڑپھی اجتی ںیہ وتےتہک ںیہہک ہی ایاسصخش ےہ وجمتںیہ‬
‫ٰ ُٓ ُ‬
‫ْنَا ْمُكَّدُصَّي اَّمَع َناَك ُدُبْعَي ا َب ٔو ْ‬
‫كۚ‪َ ١‬و اْوُلاَق اَم ۤاَذٰه ۤاَّلِا ٌكْفِا ىًرَتْفُّم ؕ‪١‬‬
‫متاہ�ر�ے اب�پ د�ا�د�ا ےکوبعم�د�و�ں ےس ر�و�ک دیان اچہات ےہ (�ا�س ےک وس�اوکئی اب�تںیہن) �ا�و�رےتہک ںیہ ہیوتڑھگ�ا وہ�ا وھج�ٹ ےہ‬

‫َو َلاَق َنْيِذَّلا اْوُرَفَك ِّقَحْلِل اَّمَل ْمُهَءٓاَجۙ‪ْ ١‬نِا ۤاَذٰه اَّلِا ٌرْحِس ٌنْيِبُّم‪َ ۰۰۴۳‬و ۤاَم‬
‫�ا�و�رقح ا�ن ےک اپ�سٓاچاک ےہ رھپیھباکفریہیےتہک رہےہک ہیوتالھک وہ�ا اج�د�و ےہ�‪� ،‬ا�و�ر ا�ن (مہک و�الو�ں) کو ہن‬

‫ْمُهٰنْيَتٰا ْنِّم ٍبُتُك اَهَنْوُسُرْدَّي۠ َو ۤاَم ۤاَنْلَسْرَا ْمِهْيَلِا َكَلْبَق ْنِم ٍرْيِذَّنؕ‪َ۰۰۴۴‬و‬
‫تومہ ےناتکبںی د�ے رکیھ ںیہںیہنج ہی ڑپھےت وہ�ں�‪ ،‬نہ ا�ن ےک اپ�سٓا�پ ےسہپےلوکئیٓاگا�ہرکنے و�الآایا �‪� ،‬ا�و�ر‬

‫‪ 1‬النسائ�‪۱�۱�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َبَّذَك َنْيِذَّلا ْنِم ْمِهِلْبَقۙ‪َ ١‬راَشْعِم ۤاَمْمُهٰنْيَتٰا اْوُبَّذَكَف ْيِلُسُر ۫‪١‬‬

‫�ا�ن ےس ےلہپ ےک ولگو�ں ےنیھب امہ�ر�ی ابتو�ںوکالٹھجیا اھت ا�و�ر اہنںی مہ ےن وج د�ے رکاھ اھت ہیوت ا�س ےک دسویں‬

‫َفْيَكَفَناَكِرْيِكَنؒ‪(۰۰۴۵‬ساب�‪۴�۳‬تا�‪)۴�۵‬‬
‫حےصیھبںیہنےچنہپ�‪،‬پسانوہ�ںےنریم�ےرسولو�ںوکالٹھجیا(پرھدیھکہک) مری�اذع�ا�باسیک(ستخ) تاھ�۔‬
‫�ا�نولگو�ںوکجبامہ�ر�یو�اضحٓایا�تانسئیاجتیںیہوتمرشکنیدمحمﷺکاجر�مایب�نرکتےوہئےنیتاعرت�اضا�ترکتےںیہ�۔‬
‫‪ z‬یہصخشںیمہ�ا�نوبعم�د�و�ںیکرپسشتےساٹہنااچہاتےہنجیکامہ�ر�ےٓابائو�اجد�ا�دعاب�د�ترکتےرہےںیہ�۔‬
‫ےہ‪،‬حالانہکا�نوکدعتم�داب�ر�ا�سیکریظنلانے‬
‫‪z‬یہرق�ٓا�نےسجہیربج�ائلی ‪u‬کےذ�ریہعالہلاکنا�ز�لرک�د�ہاتہکہےالہلرپتر�اشاہو�ا�ایکاتہب�ن �‬
‫کوکاہگای�ا�و�ر�و�ہا�سےساعجز�رہے�۔‬
‫‪� z‬ا�ناکفر�و�ںےکاسمےنبجالہلاکپاکزی�ہالک�مٓاگایتو�انوہ�ںےنا�سےکوسعیوہفم�موماطلب� عم‪،‬زج�انہمظنو�اسول�با�و�راعاج�زوالبغت‬
‫کو�دیھکرکبےلقعولگو�ںوکفریبںیمالتبمکرنےےکےئلہہکدیاہکہی صوتریحاج�د�وہے۔‬
‫حالانہکا�سےسےلہپمہےناہلہکموکوکئیاتک�بںیہند�ییھتہکو�ہاتک�با�نےکےئلوکئیدللیوہتیا�و�رنہمتےسےلہپا�نیکرط�فوکئی‬
‫غیپربمھباجیگایتاھجسےکاقو�ا�لو�احو�ا�لیکاینب�دپر�دعو�ت ھٹوکرک�ا�رہےوہ�ں�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ ْ َ َ ْ ً َّ ٓ ُ ْ َ ٰ َ ۗ ٔ ُ ُ ْ َ ٰ ُ‬ ‫َ ْ ْ َ ْ َ ْ َّ‬
‫‪1‬‬
‫ہ ف ُہ ْم غ ِفل ْو َن ‪۶‬۝‬ ‫م ‪۵‬۝ لِتن ِذر قوما ما ان ِذر ابو‬ ‫الر ِح ْي ِ ۙ‬ ‫ي‬
‫نيل الع ِز ِ‬
‫ت ِ‬
‫ربخد�ا�رہنےیکےئگےھت‬
‫ربخد�ا�ررک�وایکاییسوق�موکسجےکاب�پد�ا�د�ا �‬‫ترجہم‪�( :‬ا�و�رہیرق�ٓا�ن) غالبا�و�ررحمییتسہاک �انز�لرک�د�ہےہاتکہمت �‬
‫�ا�و�را�سوجہےسو�ہتلفغںیمڑپ�ےوہئےںیہ۔‬
‫�ا�سےئلہیول�گیسکدللیا�و�رربہا�نیکانبپرہنںیہکلباپےنٓابائو�اجد�ا�دکےافاع�لوک�دللی کانبر�دعو�تقحاکاناک ک�رر�رہےںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َوا َِذا ق ْي َل َل ُہ ُم َّاتب ُع ْوا َم ٓا َا ْ َن َل ُ َ ُ ْ َ َّ ُ ٓ َ ْ َ َ َ َ ٰ ۗ َ‬
‫‪2‬‬
‫ہللا قال ْوا َبل نت ِبــع َما الف ْينا عل ْي ِہ ا َب َءن۔۔۔ ‪۱۷۰‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ریپو�یرکیں‬
‫ریپو�یرک�ووتوج�ا�بدیےتںیہہکمہوتاسیرطیےقیک �‬ ‫ترجہم�‪�:‬ا�نےسبجاہکاجتاےہہکالہلےنوجاحاک�مان�ز�لےیکںیہا�نیک �‬
‫گےسجرپمہےناپےناب�پد�ا�د�اوکاپیاےہ�۔‬
‫‪3‬‬ ‫َ‬ ‫ۗ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫َُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫الر ُس ْو ِل قال ْوا َح ْسبنا َما َو َجدن عل ْي ِہ ا َب َءن۔۔۔ ‪۱۰۴‬۝‬
‫َ‬ ‫ال ْوا ا ِٰل َم ٓا َا ْ َن َل ُ‬
‫ہللا َواِل‬
‫َ َ َْ َُ ْ ََ َ‬
‫واِذا ِقيل لہم تع‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�ربجا�نےساہکاجتاےہہکٓا ��ٔوا�ساقنو�نیکرط�فوجالہلےنان�ز�لایکےہا�و�رٓا�ٔوغیپربمیکرط�فوتو�ہوج�ا�بدیےتںیہہکامہ�ر�ے‬
‫لےیوتسبوہیرطیہقاکفیےہسجرپمہےناپےناب�پد�ا�د�اوکاپیاےہ۔‬

‫‪ٰ 1‬ی ی ن‬
‫س��‪۵�،۶‬‬
‫‪ 2‬البقرۃ�‪۱�۷�۰‬‬
‫‪ 3‬املائدۃ�‪۱�۰�۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ْ َ ََ ٰ ۗ َ‬ ‫َوا َِذا ق ْي َل َل ُہ ُم َّاتب ُع ْوا َم ٓا َا ْ َن َل ُ َ ُ ْ َ َّ ُ‬
‫‪1‬‬
‫ہللا قال ْوا َبل نت ِبع َما َو َجدن عل ْي ِہ ا َب َءن۔۔۔ ‪۲۱‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ریپو�یرکیںےگسجرپمہ‬
‫ریپو�یرک�وا�سزیچیکوجالہلےنان�ز�لیکےہوتےتہکںیہہکمہوتا�سزیچیک �‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ربجا�نےساہکاجتاےہہک �‬
‫نےاپےناب�پد�ا�د�اوکاپیاےہ۔‬
‫یوہ�د� نواص�ر�ٰی کو دیھکرک دمتو�ں ےس انیک انمتتیھہک ا�ن ےک اپ�سیھبوکئی ربمغیپ�ٓائے ا�و�رکوئی ہفیحصٓاسامنی ان�ز�ل وہتوہم ا�س ےکعیطم‬
‫ریخالا�ولنیو�الآخرینﷺوکوعبم�ثایک‬
‫�ا�و�رپابدنہوجاتے�‪،‬یلنکبجالہلاعتلٰینےا�نیکہیدیریہنٓا� �رز�وپو�ر�یرک�د�یا�و�روخ�دانیہںیمےس �‬
‫�ا�و�ر�ا�نیکدہ�ایتو� نہرامئیےکےئلمیظعالاش�ناتک�بان�ز�لیکوتگرم�اہو�ںےکےنہکرپحقوکالٹھجنےا�و�ر�اناک�رکرنےےگل�‪�،‬الہلاعتلٰینےاہنںی‬
‫�ابنای�ءکیذکتیبرکنےو�الی موقو�ںےکاناج�مےسڈ�ر�اتےوہئے مرفایامرگہیوکئیانوکیھاب�تںیہنےہ ��‪،‬ا�نےسےلہپزگ�ر�ےوہئےول�گیھب‬
‫سو�ل‪،‬حای�تدعب�الوم�تا�و�راعام�لیکزج�اکےرکنمتےھ�‪،‬ہمےناہنںیاتان�زیا�د�ہام�لو�د�ولت‬
‫�رسولو�ںا�و�راتکبو�ںوکالٹھجےکچںیہ�‪�،‬و�ہیھبرشبیتر �‬
‫�‪،‬قو�ت طواقتا�و�ر�ا�ولا�د�و�ںےسون�ا�ز�ااھتہکمتا�سےکرشعریشعکوبیھںیہنےچنہپ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ َ ْ َ َّ ٰ ّ ُ ْ ْ َ ٓ ْ َّ َّ ٰ ّ ُ ْ ْ َ َ َ ْ َ َ ُ ْ َ ْ ً َّ َ ْ َ ً َّ َ ْ َ ً‪۰‬۝ َ َ ٓ َ ْ ٰ َ ْ ُ ْ َ ْ ُ ُ ْ َ َ ٓ‬
‫ولقد مكنم ِفي اِن مكنك ِفي ِه وجعلنا لهم سعا وابصارا واف ـ ِٕدۖۡة فا اغن عنم سعهم ول‬
‫َ َْ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ي َـح ُد ْو َ ۙ ٰ ٰ‬
‫ش ٍء ا ِْذ َك ُ ْنا َ ْ‬ ‫ل َا ْف ـ َد ُتُ ْم ِّ ْ‬
‫مَ ْ‬ ‫َْ َ ُ ُ ْ َ َ ٓ‬
‫‪2‬‬
‫ت هللاِ َو َحاق ِ ِب ْم ّما ك ْنا ِبهٖ ي ْست ِز ُء ْو َنۧ ‪۲۶‬۝‬‫ن‪۰‬۝ ِبي ِ‬ ‫ابصاره و ِٕ‬
‫ےہ‪�،‬ا�نوکہمےناک�ن�‪ٓ�،‬اکنںیھا�و�ر�د�لبسھچکد�ےرکےھےھت�‪،‬مرگنہو�ہاک�نا�نےکیسک‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�نوکہمےنو�ہھچکدیااھتجوتموکہنںیدیا �‬
‫کا�مٓائے�‪،‬نہٓاکنںیھ�‪،‬نہد�لویکنہکو�ہالہلیکٓایا�تاک�اناک ک�ررتےےھتا�و�ر�اسیزیچےکریھپمںیو�ہٓاگےئسجاک�و�ہذم�ا�قا�ڑ�اتےےھت۔‬
‫مرگبجانوہ�ںےنریم�ےرسولو�ںوکالٹھجیا�‪،‬ہام�ر�یٓایا�تاکمذ�ا�قا�ڑ�ایا�ا�و�ر�الہلیکڑکپسےےبوخ�فوہکراطملہبذع�ا�بیھبرکدیاتوہمےن‬
‫�رسولو�ںیکرصن�تیک�‪،‬چاننہچزمنیںیموھگ�مرھپکر�دیھکولالٹھجنےو�الو�ںاک�اناج�مایکوہ�ا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ُ ْ ٓ َ ْ َ َ ْ ُ َ َ َّ ُ َ ً‬ ‫َ َ ْ ُ ُ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ُ َّ ْ َ ْ َ‬ ‫َْ‬ ‫َا َفلَ ْم ي َ ِس ْ ُ‬
‫ن ْم َواشد ق ّوۃ‬ ‫م‪۰‬۝ كنا اكث ِم‬ ‫م ق ْب ِل ِہ ْ ۭ‬‫ي ْوا ِف ال ْر ِض فينظروا كيف كن عا ِقبۃ ال ِذي ِ‬
‫َ ٓ َ ْٰ َْ ُ َ َ ُ َ ْ ُ‬ ‫َْ‬ ‫َٰ َ‬
‫‪3‬‬
‫ّواث ًرا ِف ال ْر ِض فَا اغن عن ْم ّما ك ْنا يك ِسب ْو َن ‪۸۲‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬پرھایکہیزمنیںیمےلچرھپ�ےںیہنںیہہکا�نوکا�نولگو�ںاکاناج�مرظنٓاتاوجا�نےسےلہپزگ�رےکچںیہ ��؟و�ہا�نےسدعت�ا�دںیمزیا�د�ہےھت�‪،‬‬
‫�ا�نےسڑب�ھرکاطقوت�رےھت ��‪،‬ا�و�رزمنیںیما�نےسزیا�د�ہاشند�ا�رٓاثا�روھچ�ڑےئگںیہوجھچکامکئیانوہ�ںےنیکیھتٓاخرو�ہا�نےکسکاک�مٓائی�؟�۔‬
‫َ َ ْ ُ ُ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ُ َّ ْ َ ْ َ ْ ْ ‪۰‬۝ َ ُ ْٓ َ َ َّ ْ ُ ُ َ ً َ َ َ‬ ‫َْ‬ ‫َا َو َ ْل ي َ ِس ْ ُ‬
‫ن ْم ق ّوۃ ّواث ُروا‬ ‫م كنا اشد ِم‬ ‫ي ْوا ِف ال ْر ِض فينظروا كيف كن عا ِقبۃ ال ِذي ِم قب ِل ِہ ۭ‬
‫َ ُٓ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ َ ْ َ َ َ َ ُ ْ َ ٓ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ْ َ َ َ ۗ َ ْ ُ ْ ُ ُ ُ ُ ْ ْ َ ّ ٰ ‪۰‬۝ َ َ َ َ ُ ْ‬
‫ہللا ل َِيظ ِل َم ُہ ْم َولك ِْن ك ْنا‬ ‫ت فا كن‬ ‫الرض وعــروہا اكث ِما عــروہا وجاءتم رسلہم ِبلب ِين ِ ۭ‬
‫َْ‬ ‫َْ ُ‬
‫‪4‬‬
‫انف َس ُہ ْم يظ ِل ُم ْو َنۭ ‪۹‬۝‬
‫‪ 1‬لقمان�‪۲�۱‬‬
‫‪ 2‬االحقاف�‪۲�۶‬‬
‫‪ 3‬املومن ‪۸��۲‬‬
‫‪ 4‬الروم�‪۹‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رایکہیول�گیھبکزمنیںیمےلچرھپ�ےںیہنںیہہکاہنںیا�نولگو�ںاکاناج�مرظنٓاتاوجا�نےسےلہپزگ�رےکچںیہ�؟�و�ہا�نےسزیا�د�ہ‬
‫طاقترھکےتےھت�‪�،‬انوہ�ںےنزمنیوکوخ�با�دھڑی�ااھتا�و�راسےاتانٓابا�دایکاھتانتجانوہ�ںےنںیہنایکےہ�‪�،‬ا�نےکاپ�سا�نےکرسو�لر�وشن‬
‫ناشنای�ںےلرکٓائےپرھالہلا�نرپملظرکنےو�الاہناھتمرگو�ہوخ�دیہاپےنا�وپرملظرکرہےےھت�۔‬
‫َ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬
‫ّ ُْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ ُ ُ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ُ َّ ْ َ ْ َ‬ ‫َْ‬ ‫َا َو َ ْل ي َ ِس ْ ُ‬
‫ن ْم ق ّو ۭۃ‪۰‬۝ َو َما ك َن‬ ‫م ق ْب ِل ِہ ْم َوك ْنا اشد ِم‬ ‫ي ْوا ِف ال ْر ِض فينظروا كيف كن عا ِقبۃ ال ِذي ِ‬
‫َ‬
‫‪1‬‬ ‫ض‪۰‬۝ اِنّ ٗہ َك َن َع ِلـ ْ ًـي َق ِد ْ ً‬
‫يا ‪۴۴‬۝‬
‫َ َْ‬ ‫َّ‬
‫الس ٰم ٰو ِت َول ِف ال ْر ِ ۭ‬ ‫ش ٍء ِف‬‫مَ ْ‬
‫ہللا ل ُِي ْعج َز ٗہ ِ ْ‬
‫ِ‬
‫ُ‬

‫ترجہم�‪:‬کایہیول�گزمنیںیمیھبکےلچرھپ�ےںیہنںیہہکاہنںیا�نولگو�ںاکاناج�مرظنٓاتاوجا�نےسےلہپزگ�رےکچںیہا�و�را�نےستہبزیا�د�ہ‬
‫طاقوت�رےھت�؟�الہلوکوکئیزیچاعجزرکنےو�الیںیہنےہ�‪،‬نہٓاسامنو�ںںیما�و�رہنزمنیںیم�‪�،‬و�ہبسھچکاجناتےہا�و�ررہزیچرپدق�ر�ترھکاتےہ�۔‬
‫م‪۰‬۝ َول ِْل ٰك ِفر ْ َ‬
‫ي‬ ‫ۡ‬ ‫ہللا َعلَ ْي ْ‬
‫م‪۰‬۝ َد َّم َر ُ‬
‫ۭ‬ ‫م َق ْب ِلہ ْ‬ ‫ال ْر ِض َف َي ْن ُظ ُر ْوا َك ْي َف َك َن َعا ِق َب ُۃ َّالذ ْ َ‬
‫يِ ْ‬ ‫َْ‬ ‫َا َفلَ ْم ي َ ِس ْ ُ‬
‫ي ْوا ِف‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُ‬
‫‪2‬‬
‫ا ْمثال َہا ‪۱۰‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬کایو�ہزمنیںیمےلچرھپ�ےہنےھتہکا�نولگو�ںاکاناج�مدکیےتھوجا�نےسےلہپزگ�رےکچںیہ�؟�الہلےنا�ناکبسھچکا�نرپالٹدیا‬
‫�ا�و�رایےساتنئجا�ناکفر�و�ںےکےیلدقم�رںیہ�۔‬
‫ہمےنھچک موقو�ںوک�ا�نیکانفرمانیا�و�رتذکیبےکببسدنمس�رمںیرغ�قرک�دیا�‪،‬کھچوکستخوطفانیوہ�اکےذ�ریےعےسالہ�کرک�ڈ�الا�‪،‬کھچ موقو�ں‬
‫وکزمنیںیم نھداس�دیا�ا�و�ربضع موقو�ںرپہو�اکےذ�ریےع‬
‫لےنےفانر�دیا�‪،‬کھچ موقو�ں �‬
‫ک‬ ‫کو�ایکتخساھگنچ�ڑےکذ�ریےعےساٹمدیا�‪،‬کھچوک لزز‬
‫سےٓاسام�نےسرھتپبرسائے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ُ ًّ َ َ ْ َ َ ْۢ ‪۰‬۝ َ ْ ُ ْ َّ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ً ‪۰‬۝ َ ْ ُ ْ َّ ْ َ َ َ ْ ُ َّ ْ َ ُ ‪۰‬۝ َ ْ ُ ْ َّ ْ َ َ َْ‬
‫اصباۚ و ِمنم م اخذتہ الصيح ۚۃ و ِمنم م خسفنا‬ ‫فك اخذن ِبذن ِبہٖ ۚ فِنم م ارسلنا علي ِہ ح ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ن ْم َّ ْ‬
‫م َا ْغ َر ْق َناۚ‪۰‬۝ َو َما َك َن ُ‬ ‫ض‪۰‬۝ َو ِم ْ ُ‬ ‫َْ َ‬
‫‪3‬‬
‫ہللا ل َِيظ ِل َم ُہ ْم َولك ِْن ك ْنا انف َس ُہ ْم يظ ِل ُم ْو َن ‪۴۰‬۝‬ ‫ِب ِہ ال ْر ۚ‬
‫ترجہم �‪ٓ:‬اخرکا�ررہایکوکمہےنا�سےکانگ�ہںیمڑکپ�ا�‪،‬پرھا�نںیمےسیسکرپمہےنرھتپ�ا�ٔوکرنےو�الیوہ�ایجیھبا�و�ریسکوکایکزبر�دست‬
‫�دھامکےےنٓالایا�و�ریسکوکمہےنزمنیںیمدنھاسدیاا�و�ریسکوکرغ�قرکدیا�الہلا�نرپملظرکےنو�الاہناھترگمو�ہوخ�دیہاپےنا�وپرملظرکرہےےھت�۔‬
‫رھگو�ر�ا�نےکوبعم�د�ا�نےکھچکاک�مہنٓائےا�و�ر�و�ہہشیمہ‬
‫ےھتج‪،‬نکےبےلیبق� ضم‪،‬وب�طیگنس ا�‬
‫جبا�ن عرپذ�ا�باککو�ڑ�اربساوتام�لو�د�ولت ��‪،‬ا�ولا�د�و�ںےک �‬
‫کےےئلاشن�نربع�تنبرک�ر�ہےئگ�۔‬

‫ْلُق ۤاَمَّنِا ْمُكُظِعَا ٍةَدِحاَوِبۚ‪ْ ١‬نَا اْوُمْوُقَت ِهّٰلِل ىٰنْثَم َو ىٰداَرُف َّمُث اْوُرَّكَفَتَت۫‪١‬‬
‫کہہ دجیےئہک ںیمںیہمت رص�ف یاک یہ اب�تیکتحیصنرکتا وہ�ںہکمت الہل ےک و�اسےط (ضدوھچ�ڑرک) �و�ہ د�ولمرک ای اہنت اہنتڑھک�ے وہرکوسچووتیہس‬

‫‪ 1‬فاطر�‪۴�۴‬‬
‫‪ 2‬حممد�‪۱�۰‬‬
‫‪ 3‬العنکبوت�‪۴�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫اَم ْمُكِبِحاَصِب ْنِّم ٍةَّنِجؕ‪ْ ١‬نِا َوُه اَّلِا ٌرْيِذَن ْمُكَّل َنْيَب ْيَدَي ٍباَذَع ٍدْيِدَش‪۰۰۴۶‬‬
‫متاہ�ر�ے ا�س رفقیوکوکئی ونج�نںیہن�‪� ،‬و�ہوتںیہمت ایک ڑب�ے (ستخ) عذ�ا�ب ےکٓانے ےس ےلہپ ڈ�ر�انے و�الا ےہ�‪،‬‬

‫ْلُق اَم ْمُكُتْلَاَس ْنِّم ٍرْجَا َوُهَف ْمُكَلؕ‪ْ ١‬نِا َيِرْجَا اَّلِا ىَلَع ِهّٰللاۚ‪١‬‬
‫مری�ابدلہ وت الہل یہ ےک ذمے ےہ�‪،‬‬ ‫کہہ دجیےئ! کہ وج دبلہ مت ےس امنوگ�ں و�ہ اہمت�ر�ے ےیل ےہ‬

‫َو َوُه ىٰلَع ِّلُك ٍءْيَش ٌدْيِهَش‪ْ ۰۰۴۷‬لُق َّنِا ْيِّبَر ُفِذْقَي ِّقَحْلاِبۚ‪١‬‬
‫ےہ�‪،‬‬ ‫علطم‬ ‫ا�و�ر‬ ‫ابخرب‬ ‫ےس‬ ‫زیچ‬ ‫رہ‬ ‫�و�ہ‬

‫ُّقَحْلا‬ ‫َءٓاَج‬ ‫ِبْوُيُغْلا‪ْ۰۰۴۸‬لُق‬ ‫ُماَّلَع‬

‫کہہ دجیےئ! �ہ ریم�ا ر�بقح (سیچ وحی) نا�ز�ل مرفاتا ےہ و�ہ رہبیغاک اجنےن و�الا ےہ�‪ ،‬کہہ دجیےئ! کہقح ٓاچاک‬

‫َو اَم ُئِدْبُي ُلِطاَبْلا َو اَم ُدْيِعُي‪ْ۰۰۴۹‬لُق ْنِا ُتْلَلَض ۤاَمَّنِاَف ُّلِضَا ىٰلَع ْيِسْفَنۚ‪١‬‬
‫باطل ہن ےلہپھچکرکساک ےہ ا�و�ر ہنرکسےکاگ �‪،‬کہہ دجیےئہکاگر ںیم کہب اج�ٔو�ںوتریم�ےےنکہب (کا وبا�ل) مھج رپ ےہ‬

‫َوِنِاُتْيَدَتْهااَمِبَفْۤيِحْوُيَّيَلِاْيِّبَرؕ‪ٗ١‬هَّنِاٌعْيِمَسٌبْيِرَق‪(۰۰۵۰‬ساب�‪۴�۶‬تا�‪)۵�۰‬‬
‫�ا�و�راگرںیمر�ا�ہدہ�ایترپوہ�ںوتبہببسا�سوحیےکوجریم�ارپ�و�ر�دگا�رےھجمرکتاےہ ��‪،‬و�ہڑب�ایہےننسو�الاا�و�رتہبیہرقیبےہ۔‬

‫مرشکنیوک�دعو�تاصال�ح‪:‬‬
‫�ا�ےیبنﷺ�!�ا�نذکمبنیوماعندینےسوہککہںیمںیہمتاہمت�ر�ےومجو�د�ہرط�زعلمےسڈ�ر�اتا�ا�و�رایکیہاب�تاکموش�ر�ہدیاتہو�ںکہمتاپینےب‬
‫�وفرکر ��و‪،‬مری�یوپ�ر�یزندگینپچب‬
‫رری�یاببتوغ�ر ک‬
‫یک‪�،‬د�و�‪�،‬د�وہوک م‬
‫وکوھ�ڑرکاخال�صےکاستھ�‪،‬حتقیقوسجوجتکیاخطرایکا �‬
‫جاضدا�و�رانانتی چ‬
‫وہ‪،‬مری�یلقعو�د�انشاکبیھںیہمت‬
‫سےرکیلا�بکتاہمت�ر�ےاند گ�رز�ر�یےہ�‪،‬مری�ے کاپزی�ہرک�د�ا�رکےمتوگ�ا�ہوہ�ا�و�رجمےھاص�د�قو�امنیےتہک �‬
‫ترجبہوہچاکہےا�و�را�بوجصفحیولبغیالک�مھجمرپنا�ز�لوہ�اہےسجیکرط�فںیمںیہمت�دعو�تد�ےرہاہو�ں�‪،‬کای�ا�سںیموکئیاییساب�تےہہک‬
‫ےہ؟�اگرتمتیبصعا�و�رخو�اہشسفنےسابلاہوکروسچوگےوتًانیقیتمھجمساجئوگےہک‬
‫در�دیو�انیگ �‬
‫جسےسا�ساب�تیکاشنندہیوہتیوہکہریم�ےان �‬
‫ےہ‪�،‬و�ہ صوتر�فاہمت�ر�یدہ�ایتےکےئلٓایاہےاتکہمتا�سذع�ا�بدشید‬
‫متاہ�ر�ےرفقییکذ�ا�تا�و�ر�ا�سیکدعو�تںیماییسوکئیالعمتںیہن �‬
‫سےچباجئووجہد�ایتاک�ر�اسہتہناپاننےیکوجہےسںیہمتانتگھبپڑ�ےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ي ُّمب ْ ٌ‬
‫ي ‪۱۸۴‬۝‬ ‫َا َو َ ْل يَ َت َف ّك ُر ْوا۫‪۰‬۝ َما ِب َصا ِح ِب ْم ِّ ْ‬
‫م ِج َّن ٍ ۭۃ‪۰‬۝ ا ِْن ُہ َوا ِّل نَ ِذ ْ ٌ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪1‬‬

‫ربخد�ا�رےہوج( بر�ااناج�ماسمےنٓانےےس‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رایکا�نولگو�ںےنیھبکوسچاںیہن�؟�ا�نےکرفقیرپونج�ناکوکئیاثرںیہنےہ�‪�،‬و�ہوتایک �‬

‫‪ 1‬االعراف ‪۱�۸��۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ہپےل) صا�فاص�فہبنتمرکرہاےہ�۔‬
‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫ثُْ‬‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ہ بلَ ّق َواك ُ‬ ‫َا ْم يَ ُق ْو ُل ْو َن بہٖ ج َّن ٌ ۭۃ‪۰‬۝ َب ْل َجاۗ َء ُ ْ‬
‫‪1‬‬
‫ہ لِل َح ِق ك ِرہ ْو َن ‪۷۰‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ترجہم�‪:‬یاہیا�ساب�تےکاقئلںیہہکو�ہونجم�نےہ�؟ہنںی�‪،‬لبہکو�ہقحالیاےہا�و�رقحیہا�نیکاکرثیتوکانگو�ا�رےہ�۔‬
‫�ا�و�ر�ا�نےساپینےبرغضیا�و�ر�دنایکےام�ل موات�عےسےبربغیتاکاظاہ ک�ررتےوہئےا�و�را�نےک لدو�ںےسکشوشہبد�و�رکرنےےکےئل‬
‫کوہمںیوجمتاہ�ر�یریخخو�اہیےکےئلوعظوصنتحیرکتاہو�ں�ا�سرپمںیمتےسیسکیھبرط�حےکدبلےاکطالبںیہنوہ�ں�‪،‬مںی صوتر�فہی‬
‫چاہاتوہ�ںہکمتاطغو�تےکاٹھگگپھاندھری�و�ںےسلکنرک�الہلوحد�ہالشریکیکدنبگیاتخای ک�رر�و�‪�،‬اگرمںیےنمتےسوکئیاجرماناگہےوت�و�ہمتیہ‬
‫رگری�یا�و�راہمت�ر�یاحلتا�س‬
‫کوماب�ر�کرہےمری�ےاک�ماکاجرتو�الہلاعتلٰیکےذمہےہ�‪�،‬ا�بالز�ا�ماگلنےو�الےوجچاہںیالز�ا�ماگلتے�رہںیم م‬
‫پرخو�بر�وشنےہ�‪،‬یجےسفرمایا‬
‫ً‬ ‫َ‬
‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ّّ‬ ‫َ‬ ‫ۗ‬ ‫َ‬
‫م شا َء ا ْن يت ِخذ اِل َر ّ ِبهٖ َس ِب ْيل ‪۵۷‬۝‬
‫ّ‬ ‫َ‬
‫م ا ْجر اِل َ ْ‬ ‫ُق ْل َم ٓا َا ْس ـ َٔـلُ ُ ْ‬
‫ك َعلَ ْي ِه ِ ْ‬
‫ٍ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�ےیبنﷺ�!�ا�نےسہہکد�ومںیا�ساک�مرپتمےسوکئیاجر�تںیہنامگناتمری�یاجر�تسبیہیےہہکسجاکجیاچہےو�ہاپےنر�ب‬
‫کا�ر�اسہتاتخای ک�ررلے۔‬
‫�ا�نےسوہکمری�ار�بقحےکاستھوگتفگفرماتا�‪�،‬اپےنرسولو�ںرپ�وحیان�ز�ل مرفاتا�ا�و�ر�ا�نےکذ�ریےعےسولگو�ںےکےئلقحو�اضح مرفاتاہے�‪،‬یجےس‬
‫فرمایا‬
‫َ‬ ‫ُ ْ َ َ ْ َ َّ‬ ‫ۗ‬ ‫َ‬
‫م يّ َشا ُء ِ ْ‬ ‫م َا ْمره َ ٰ‬
‫عَ ْ‬ ‫ُّ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ ُْ ّ َ ٰ ُ‬
‫‪3‬‬
‫ق ‪۱۵‬۝‬
‫التل ِ ۙ‬ ‫م ِع َبا ِد ٖه لِين ِذر يم‬ ‫الر ْوح ِ ْ ِ ٖ‬ ‫ش‪۰‬۝ يُل ِق‬
‫ت ذو ال َع ْر ِ ۚ‬
‫ر ِفيع الدرج ِ‬
‫ترجہم‪� :‬و�ہدنلبد�رجو�ںو�الامالکرع�شےہ�‪�،‬اپےندنب�و�ںںیمےسسجرپچاہاتہےاپےنمکحےسر�و�حان�ز�لرک�دیاتےہاتکہو�ہالمقا�تےک‬
‫ربخد�ا ک�رر�د�ے�۔‬
‫�د�نےس �‬
‫�ا�و�ر�الہلوحد�ہالشریک لدو�ںںیمدیپ�اہونےو�الےوسوسو�ںا�و�رہشاب�تاکجانےنو�الاےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫م َح ْب ِل ال َو ِري ِد ‪۱۶‬۝‬ ‫ت ْسو ُس بہٖ نَ ْف ُسٗۖۚہ‪۰‬۝ َو َ ْن ُن َا ْق َر ُب ا َِل ْي ِہ ِ ْ‬ ‫َو َل َق ْد َخلَ ْق َنا ْالنْ َس َ‬
‫ان َونَ ْعلَ ُم َما ُ َ‬
‫‪4‬‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےناناس�نوکدیپ�اایکےہا�و�را�سےکد�لںیمابرھنےو�الےوسوسو�ںکتوکمہاجنےتںیہا�و�رمہا�سیکہشر�گےسیھبزیا�د�ہ‬
‫قریبںیہ�۔‬
‫�ا�ےیبنﷺ�!�ڈنےکیکوچ�ٹ کرپوہ�الہلاککاپزی�ہالک�مرق�ٓا�ندیجمنا�ز�لوہگایےہ�‪�،‬ا�و�رسو�ر�جیکامندن�ر�وشنوہگایہےسجےسابطلےکڈنکھتہ�ے‬
‫ضملحموہکررس�اٹاھنےےکاقبلںیہنرہے�‪،‬باطلہنےلہپھچکرکاکسےہا�و�رنہا�بھچکرکسےکاگیجےسفرمایا‬

‫‪ 1‬املومنون�‪۷�۰‬‬
‫‪ 2‬الفرقان�‪۵�۷‬‬
‫‪ 3‬املومن�‪۱�۵‬‬
‫‪ 4‬ق�‪۱�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َْ َْ ُ َّْ ََ ْ‬
‫‪1‬‬ ‫ع ال َبا ِط ِل َف َي ْد َم ُغ ٗه َف ِا َذا ُه َو َزا ِه ٌق۔۔۔ ‪۱۸‬۝ ‪۰‬۝‬ ‫بل نق ِذف ِبل ِق‬
‫ترجہم‪ :‬مرگہموتباطلرپحقیکوچ�ٹاگلتےںیہوج�ا�ساکسرتو�ڑ�دییتےہا�و�ر�و�ہدکیےتھیہدکیےتھٹماجتاہے۔‬
‫ُّ َ َ َ َ ُ‬ ‫الف ْتح‪َ ،‬و َحْو َل َ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ َ ض َ َّ ُ َ ْ ُ َ َ َ َ َ َّ ُّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َّ َ َ ْ َ َ‬
‫الب ْي ِت ِستون وثالث‬ ‫� الل عنه‪ ،‬قال‪ :‬دخل الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل مكة يوم ِ‬ ‫الل ر ِ ي‬
‫عن عب ِد ِ‬
‫فَ َ َ َ َ ْ ُ نُ َ ُ ف َ َ َ ُ ُ َ َ َ ُّ َ َ َ َ َ ُ َ َ َ ُّ َ َ ُ ْ ُ َ ُ‬ ‫َ ُ‬
‫الب ِاطل َو َما ُي ِع ُيد‬ ‫ِمائ ِة ن ُص ٍب ج�عل يطع�ا ِبع ٍود ِ ي� ي ِد ِه‪ ،‬ويقول‪:‬جاء احلق وزهق الب ِاطل‪ ،‬جاء احلق وما يب ِدئ‬
‫عدب�الہل نبوعسم�د ‪w‬سےمر�و�ی ےہفحت ہکم ےک د�نیبنرکیمﷺ اخنہہبعک ںیم د�اخل وہئے �‪�،‬اند�رچا�ر�و�ں رط�ف تب بصن ےھت‬
‫َ ُ َ َ َ‬ ‫َ ْ َْ ُ ْ َ ْ‬
‫یتبل نق ِذف ِب� َل ِّق َع يل ال َب ِاط ِل ف َي ْد َمغ ٗه ف ِاذا ُه َوز ِاه ٌق ’’ مرگہم‬ ‫�ٓا�پﷺامک�نیکون�کےسا�نوتب�ںوکما�رتےاجتےا�و�ریہٓا‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫َ َ َ َ َ‬ ‫ۗ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ل‪۰‬۝‬‫ال ُّق َوز َه َق ال َب ِاط ۭ‬ ‫توباطلرپحقیکوچ�ٹاگلتےںیہوج�ا�ساکرسوت�ڑدییتےہا�و�ر�و�ہدکیےتھدکیےتھٹماجتاےہ�۔‘‘ �ا�و�روقل جاء‬
‫َّ ْ َ َ َ َ ً‬
‫‪2‬‬
‫اِ ن ال َب ِاطل كن ز ُه ْوقا ’’ �ا�و�ر�اعال�نرک�د�وکہقحٓاگایا�و�رابطلٹمایگ�‪،‬باطلوتٹمےنیہو�الاےہ�۔‘‘پڑھےتاجتےےھت�۔‬
‫�ا�و�ر�ا�نےسوہکتمولگو�ںےکایخ�لےکاطمبقاگرمںیرمگ�ا�ہوہگایہو�ںا�و�رریم�ایہوبن�تاک�دعو�ٰی�ا�و� مرری�یہیدعو�ت حوتدی�اسیرمگ�اہیاکتنہجیےہ‬
‫توریم�یرمگ�اہیاک�وبا�لھجمرپےہ�‪�،‬ا�سیکذمہد�ا�ر�یںیممتےساب�زپر�سںیہنیکاجئےیگا�و�ر�اگرمںیدہ�ایترپوہ�ںوت�ا�سوحیا�و�رقحنیبمیک‬
‫بانپرہو�ںوجمری�ا�ر�بریم�ےا�وپرنا�ز�لرکتاہے�‪�،‬و�ہبسھچکاتنسا�و�ررقیبےہ�۔‬
‫َ‬
‫َ َ‬ ‫َّ ف َ َ َٔ ْ ْ َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫َع ْن َٔا� ُم َوس َر ِ ض َ َّ ُ َ ْ ُ َ َ ُ َّ َ ُ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ِ ي� َسف ٍر‪ ،‬فا�ش َ ف َنا َعل َو ٍاد‪ ،‬فذك َر ِم ْن‬ ‫ول الهلِ صل‬ ‫� الل عنه‪ ،‬قال‪ :‬كنا َمع َرس ِ‬ ‫ي‬ ‫ِب ي‬
‫َ ْ فَ َ َ َ َّ ُ ُ َ ّ ُ َ َ ُ َ ّ ُ َ َ َ َ َّ ُّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َٔ ُّ َ َّ ُ ْ َ ُ َ َ َٔ ْ ُ ُ ْ َ َّ ُ ْ َ‬
‫هوِ ِل ج�عل الناس يك ِب�ون و ي� ِللون‪،‬فقال الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل‪:‬ا ي�ا الناس ار بعوا عل انف ِسك‪ ،‬ف ِإنك ال‬
‫َ َ َ‬ ‫َ ْ ُ َ َٔ َ َّ َ َ‬
‫ص َوال غا ِئ ًبا‪َ ،‬ول ِك ْن ت ْد ُعون َ ِس ًيعا َب ِص ي ً�ا‬ ‫تدعون ا‬
‫بوموسٰیاشرع�ی‪t‬سےرم�و�یےہہمیبنرکیمﷺےکاستھایکرفسمںیےھت�‪،‬جبمہیسکدنلبجہگرپچڑھےتوتکتریبہکےت�‪،‬نیبرکیمﷺ‬
‫�ا �‬
‫مایالوو�!�اپےنا�وپر�رحمرک�و�‪،‬تمیسکرہب�ےایغائبذ�ا�توکہنںیاکپ�ر�رہےوہلبہکا�سوکپاک�ر�رہےوہجوبتہزیا�د�ہےننسو�الا�‪،‬بتہزیا�د�ہ‬
‫نےرف گ‬
‫‪3‬‬
‫�دکیےنھو�الاہے�۔‬

‫َو ْوَل ىٰۤرَت ْذِا اْوُعِزَف اَلَف َتْوَف َو اْوُذِخُا ْنِم ٍناَكَّم ٍبْيِرَقۙ‪۰۰۵۱‬‬
‫�ا�و�راگرٓا�پ(�و�ہوقت) مالحہظرکیںہکبجہیافک�رربھگ�ائےرھپیںےگرھپلکناھبگےنیکوکئیوص�ر�تہنوہگیا�و�ررقیبیکہگجےسرگفات�رکرےیل‬

‫َّو اْۤوُلاَق اَّنَمٰا ٖهِبۚ‪َ ١‬و ىّٰنَا ُمُهَل ُشُواَنَّتلا ْنِم ٍۭناَكَّم ٍدْيِعَبۖۚ‪۰۰۵۲‬‬
‫ےگ�‪،‬ا�سوقتںیہکےگہکمہا�سرق�ٓا�نرپایام�نالئےنکیلا�سدق�رد�و�رہگجےس(طمولبہزیچ) یکےساہتھٓاکسیتےہ�‪،‬‬
‫جائںی �‬

‫‪ 1‬االنبیاء �‪۱�۸‬‬
‫َ ٌ َٔ ْ نَ َ َ َ َّ ُّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َّ َ َ َ ْ َ َْ‬ ‫َ ُ ََ‬
‫‪ 2‬حصیح ب خ�اری ِكتاب املغ ِازي ب�ب ا ي� ر كز الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل الراية يوم الفت ِح؟ �‪۴�۲�۸�۷‬‬
‫للب� ق� �‪،۳�۰�۱�۲‬مصنف ب ن‬
‫ا� با�‬ ‫الک�ی ی‬ ‫الد َع ِاء ِإ َذا َع َال َع َق َب ًة ‪،۶�۳�۸��۴‬مسند امحد�‪ �۹�۵�۲�۰‬ن ن‬
‫‪،۱‬الس� ب‬
‫‪ 3‬حصیح ب خ�اری کتاب الدعاء َ� ُب ُّ‬
‫ب‬
‫شیبۃ�‪،۸��۴ ۶�۳‬مصنف عبدالرزاق�‪�،۹�۲�۴�۴‬ش ح السنۃ للبغوی ‪۱�۲�۸��۳‬‬
 ‫���� �� �‬

‫َّو ْدَق اْوُرَفَك ٖهِب ْنِم ُلْبَقۚ‪َ ١‬و َنْوُفِذْقَي ِبْيَغْلاِب ْنِم ٍۭناَكَّم‬
‫�ا�س ےس ےلہپ وت انوہ�ں ےن ا�س ےس رفک ایک اھت ا�و�ر د�و�ر د�ر�ا�ز ےس نب دکیےھ ےتکٹھب رہے�‪،‬‬

‫ٍدْيِعَب‪َ۰۰۵۳‬و َلْيِح ْمُهَنْيَب َو َنْيَب اَم َنْوُهَتْشَي اَمَك َلِعُف ْمِهِعاَيْشَاِب‬

‫�ا�ن یک اچہوت�ں ا�و�ر ا�ن ےک د�رمای�ن رپ�د�ہ احئل رک�دیا ایگ ےسیجہک ا�س ےس ےلہپ یھب ا�ن وسیج�ں‬

‫ْنِّمُلْبَقؕ‪ْ١‬مُهَّنِااْوُناَكْيِفٍّكَشٍبْيِرُّمؒ‪(۰۰۵۴‬ساب�‪۵�۱‬تا�‪)۵�۴‬‬
‫کےاستھایکایگ�‪�،‬و�ہیھب(�انیہیکرط�ح) شکورت�د�دںیم(پڑ�ےوہئے) تےھ�۔‬
‫کا�شٓا�پاہنںیا�سوقتدکیںیھبجدیم�ا�نرشحممںیکاف� عرذ�ا�بےساکٹھچ�ر�اپانےےکےئلربھگ�ائےرھپ�رہےوہ�ںےگنکیلںیہکاھب�گ‬
‫ےگ�‪،‬ا�سوقتہیںیہکےگہک‬
‫کرجاہنںیںیکسےگہکلبذع�ا�بیکہگجےسرقیبیہےسدھرےیلاجئںیےگا�و�رہجمنںیموھجنکدیےئاجئںی �‬
‫ہمالہلرپ�ا�سےک شرفوت�ںرپ�ا�سےکرسولو�ںا�و�ر�ا�نیکامیلعت�ترپ�ا�و�رنا�ز�لدش�ہاتکبو�ںرپ�ایام�نےلٓائے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬
‫الًا ا ِّن‬
‫َ ْ‬ ‫س ْع َنا َف ْ‬
‫ار ِج ْع َنا ن ْع َمل َص ِ‬ ‫م‪۰‬۝ َر َّب َن ٓا َا ْب َ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َٓ‬
‫َول ْو ٰتي ِا ِذ ال ُم ْج ِر ُم ْو َن َنك ُِس ْوا ُر ُء ْو ِس ِه ْم ِع ْند َر ِّ ِب ْ ۭ‬
‫صن َو ِ‬
‫ُ‬
‫‪1‬‬
‫ُم ْو ِقن ْو َن ‪۱۲‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬کا�شمتدکیوھ�و�ہوقتبجہیرجم�مرساکھجئےاپےنر�بےکوضح�رکڑھ�ےوہ�ںےگ(�ا�سوقتہیہہکرہےوہ�ںےگ�)�ا�ےامہ�ر�ے‬
‫�ر�ب�!ہمےنوخ�بدیھکایل�ا�و�رسنایل�ا�بںیمہو�اپسجیھبد�ےاتکہمہکینلمعرکیںںیمہا�بنیقیٓاگایہے�۔‬
‫َ ْ َ ٗ َ َ َ ْ َ َ ُ َّ ُ ْ ْ َ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ ُ ُ ْ ْ َ ُ َ َ َ‬ ‫َ َ َّ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ُ ْ ٓ ٰ َ َّ‬
‫انُ ْم ل ّما َرا ْوا‬‫شكِي ‪۸۴‬۝ فلم يك ينفعهم اِي‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫هٖ‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ك‬ ‫ا‬ ‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ر‬‫ف‬ ‫ك‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫د‬‫ح‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫هلل‬ ‫فلما راوا بسـنا قالوا ام ِ‬
‫ب‬ ‫ا‬ ‫ن‬
‫َّ‬
‫‪2‬‬
‫ٰ‬ ‫َ ْ‬
‫س ُه َنالِك الك ِف ُر ْو َ ۧ‬
‫ن ‪۸۵‬۝‬ ‫ف ِع َبا ِد ٖ ۚه‪۰‬۝ َو َخ ِ َ‬
‫تِْ‬ ‫َ‬
‫ت َق ْد َخل ْ‬ ‫َ ْب َس َـناۭ‪۰‬۝ ُس َّن َ‬
‫ت هللاِ ال ِ ْ‬
‫ترجہم�‪:‬جبانوہ�ںےنامہ�ر�اعذ�ا�بدیھکایلتوپاک�ر�اٹےھہکمہےنام�نایل�الہلوحد�ہالشریکوک�ا�و�رہماناک ک�ررتےںیہا�نبسوبعم�د�و�ںاکنجںیہ‬
‫کساتتاھوی�ںہکیہیالہلاکمرق� ضرابہط‬
‫ریھٹاتےےھت� م‪،‬رگہام�ر�اعذ�ا�بدیھکےنیلےکدعب�ا�ناک�ایام�نا�نےکےئلھچکیھبانفعہنوہ ک‬
‫ہما�ساکشریک �‬
‫ہےوجمہہشیا�سےکدنب�و�ںںیماج�ر�یرہاہے ��‪،‬ا�و�ر�ا�سوقتاکفرلو�گاسخ�ر�ےںیمڑپگےئ�۔‬
‫دعبریہز�ا�ر�ی�‪،‬توبہوفریا�د�‪�،‬ایام�نو�اسال�مایکفائد�ہاچنہپکساتہےہکبجدنایمںیا�سےس‬
‫چاننہچاسیاضبہطےکاطمبقالہلاکعذ�ا�بدیھکےنیلےک گ‬
‫ایر�ا�توسنپرک�ا�نیکرپسشتںیمنگمرہے�‪�،‬ا�و�رنہ‬
‫رہے‪ �،‬ندای�و�یزندگیںیم�انوہ�ںےن�الہلوحد�ہالشریکہنامنا�ا�و�رغری�الہلوکخد�ائیےکاتخ �‬
‫نمرک �‬
‫وصت�ررتے ےھت�‪ ،‬جتن و�د� �وز�خاکمذ�ا�ق ا�ڑ�اتے ےھت‬
‫�رسولو�ں رپ ایام�ن الئے ا�و�ر اپےنامگ�ن ںیم ایح�ت دعب�الوم�ت �‪ ،‬حاس�باتک�بوکناممنک ک‬
‫گر‪،‬کاہن�‪،‬شاعر�‪،‬جمون�نےکالاق�با�و�رطر�حرط�حےکالز�اما�تاگلتےا�و�ر�ٓا�و�ا�ز�ےےتسک‬
‫�ا�و�ربال�دللیاص�د�قو�امنیدمحم�رسو�لالہلﷺ�وجا�د�و �‬

‫‪ 1‬السجدۃ�‪۱�۲‬‬
‫‪ 2‬املومن�‪۸��۴ ،۸�۵‬‬
 ‫���� �� �‬

‫ئے‪،‬یلنکا�نیکوخ�اہشوکر�درکدیااجئےاگ‬
‫تےھ‪�،‬ا�سوقتو�ہاچہںیےگہکا�ناک�ایام�نوبق�لرکلایجائےا�و� عرذ�ا�بمنہجےسا�نیکاجن�توہاج �‬
‫�‬
‫ایکایجبو�ہذع�ا�بوکدکیےنھےکدعبایام�نالئںی�‪�،‬ا�سےئلا�باعمئہنذع�ا�بےک‬
‫جسرط�حیلھچپاموت�ںاکایام�نیھبا�سوقتوبق�لںیہن گ‬
‫کساتہے‪،‬بجہکدنایمںیہیےبینیقییکتیفیکںیمالتبمےھت�۔‬
‫�‬ ‫بدع�ا�ناک�ایام�نسکرط�حوبق�لوہ‬
‫َ َ َّ ُ ْ َ َّ َّ َ َّ ْ َ َ َ َّ ُ َ ْ َ َ َ َ ّ َ َ‬
‫ات َعل ش ٍك ُب ِعث َعل ْي ِه‪،‬‬‫يب قال‪ِ :‬إ ي� ك والشك والر يبة‪ ،‬ف ِإنه من م‬ ‫َع ْن َق َت َاد َة ف� َق ْوِ ِل‪َّ :‬نُ ْم َك ُنا ِف َش ٍّ ُ‬
‫ك م ِر ٍ‬ ‫ِ�إ‬ ‫ِي‬
‫َ‬ ‫َو َم ْن َم َ‬
‫ات َعل َي ِق ي ٍن� بعث عليه ‪.‬‬
‫قات�د�ہٓایترکیہم’’ یہڑب�ےرمگ�ا�ہنککشںیمڑپ�ےوہئےےھت۔‘‘کےاب�ر�ےںیمفرماتےںیہ شوک�کوبشاہ�تےسوچبجوشکیکاحلت‬
‫‪1‬‬
‫اگ�‪،‬ا�و�رجوقینیرپمر�ےاگقایمتو�الےد�ننیقییکاحلترپاٹاھیاجائےاگ�۔‬
‫مںیوف�توہاگ�اسےکشیہرپاٹاھیاجائے �‬
‫لمطف ن‬
‫ماضمنیوس�ر�ۃا ف�ی�‪:‬‬
‫را�ا�و�رما�رتاہے�‪�،‬زندگیسب‬
‫دیپ�ا ت‬
‫�اہلرع�بالہلاعتلٰیکیافص�توکمانےتےھترگمدیقع�ہٓاخر�تےکرکنمتےھا�ناکایخ�لاھتکہزمانہیہاہنںی ک‬
‫�اسیدنایکیزندگیےہ�‪،‬مرنےےکدعب نزد�ہوہناعبدی�ا� قزای�سےہ�‪،‬کوئیر� �وزجز�اہنںی�‪،‬کوئیتنجا�و�رکوئیمنہجںیہنےہ�۔‬
‫ْ ُ َ ٓ َّ َّ ْ‬ ‫َ َ ُ ْ َ َ َّ َ َ ُ َ ّ ُ ْ َ َ ُ ْ ُ َ‬
‫‪2‬‬
‫ت َو ْن َيا َو َما ُي ِلكنا اِل الده ُر۔۔۔ ‪۲۴‬۝‬ ‫وقالوا ما ِه اِل حياتنا الدنيا نو‬
‫ترجہم‪�:‬ا�و�رہیول�گےتہکںیہہکوجکھچےہیہیامہ�ر�یدنایکیزندگیےہ�‪،‬ہیںیامہ�ر�امرنا�ا�و�ریجانہےا�و گ�رر�د�شایا�مےکوس�اکوئیزیچہنںیوجمہںی‬
‫ہال�کرکتیوہ�۔‬
‫ث َۙ‬
‫ن ‪۴۷‬۝‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫اما َء ا ِّن ل َم ْب ُع ْو ُ ْ‬ ‫َو َك ُ ْنا يَ ُق ْو ُل ْو َن‪۰‬۝ ۙۥ َاىذا ِم ْت َنا َوك َّنا ُ َ‬
‫ت ًاب َّو ِع َظ ً‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫‪3‬‬
‫ِٕ‬
‫رھاٹاھکڑھ�ےےیکاجئںیےگ�؟�۔‬
‫رجر�ہاجئںیےگ پوت �‬
‫ترجہم‪ :‬ہکےتںیہایکجبمہ کرمرخا�کوہجائںیےگا�و�رہڈیو�ںاکنپ �‬
‫�و�ہاپےننیقیںیماتےنہتخپےھتہکںیمسقاھککرہکےتےھت�۔‬
‫‪۰‬۝ ‪4‬‬ ‫م َّيُ ْو ُ‬
‫هللا َ ْ‬
‫ث ُ‬ ‫م‪۰‬۝ َل يَ ْب َع ُ‬
‫ان ْ ۙ‬ ‫َ ْ َ ََْ‬ ‫ََْ َ ُْ‬
‫ت۔۔۔ۙ ‪۳۸‬۝‬ ‫واقسموا ِبهلل ِجهد اي ِ ِ‬
‫ترجہم‪:‬یہول�گالہلےکان�مےسڑک�یڑک�یںیمسقاھککرہکےتںیہہکالہلیسکرمنےو�الےوکرھپےس نزد�ہرکےکہناٹاھئےاگ�۔‬
‫�ا�سےئلاہنںیالہلیکاب�رگا�ہںیموج�ابدہیا�و�رزج�ا�وسز�اکاکوئیوخ�فںیہناھت� �‪ٓ،‬اخر�تےستلفغےکےجیتنںیم�اہنںییلھکیٹھچیھتہکالہلیکزمنی‬
‫رضو�ریا�ت‬
‫پروجچاہںیرکتےرھپیں�‪،‬ماسفر�و�ںا�و� حراجوی�ںاکما�لوچ�ر�یرکیں� ق‪،‬افول�ںرپ�ڈ�اکےڈ�الںیا�و�ر گلوو�ںاکما�لڑہ�پرکلںی�‪،‬ماعشی �‬
‫پو�ر�یرکنےا�و�رزمک�و�ر�دشنمابقئلوکخمترکنےےکےئلہلمحرکےکلتقوغا�ر�ترکیں�‪�،‬ا�نیکوع�رتو�ںیکےلھکدیم�انو�ںںیمتمصعات� ترا�ررکیں‬
‫وک نزد�ہدفنرک�دیں�‪،‬نا�پوت�لںیمیمکیشیباکمر�ضرہد�و�ر‬
‫�ا�و�روع�رتو�ںوبوچ�ںوکغال�مانبلںی�‪�،‬ا�نےکام�ل مووییشاہنکرکلے ئاجںی�‪،‬چبوی�ں �‬
‫ا� ا� ت‬
‫حا��‪۳�۱�۶�۹‬؍�‪۱�۰‬‬ ‫تفس� ب ن ب‬
‫‪ 1‬ی‬
‫الاثیۃ�‪۲�۴‬‬
‫‪ 2‬ج‬
‫‪ 3‬الواقعۃ �‪۴�۷‬‬
‫‪ 4‬النحل �‪۳�۸‬‬
 ‫���� �� �‬

‫ےہ‪�،‬ا�سدصقمکےےئلرخیدوفر�وختےکامیپنےفلتخمرکےھاجتےےھت�‪،‬عشبی ‪ u‬کیوق�موک�اسیرخ�ابیےکابعثذع�ا�ب‬
‫مںیاع�مرہا �‬
‫سےد�وچا�رایکایگاھت�‪�،‬ا�سہگجا�سرخ�ابییکاینب�دا�و�رببساکک�ذرکایکہٓاخر�تیکوج�ابدہیےسےبوخ�فوہنےےکابعثاناس�نںیمہیرم�ض‬
‫پدی�اہوتاہےویکنہکٓاخر�تیکوج�ابدہیاکفرکر�استاب�ز�یا�و�ر�ر�استوگئیںیماینب�د�یتیثیحاکحاملےہویکنہکٓاخر�تےکرکنم�امانتو�دیانت‬
‫رک�ار�اپانبیھںیلےگوت�ذ�اتیرغ�ض مواف�دکےومقعرپ�و�ہدب�دیانیتا�و�رایخنتیکرط�فامئلوہکسےتںیہہکبجٓاخر�تےک‬
‫کواچاھئیا�و�رخوبیھجمس گ‬
‫خو�فےسامانتو�دیانتاپاننےو�الایسکیھبوص�ر�تںیمرب�ائییکرط�فامئلںیہنوہکسات ��‪،‬الاحصلاخال�قہنسحرپماعشر�ےےکامت�مافر�ا�دوک‬
‫کا�ر دنبرکنے ےک ےئل ال�ز�م ےہہکدیقع�ہٓاخر�توک�ر�اسخ ایکجائے �‪ ،‬جس رط�ح د�وسر�ےولگو�ں ےن وج�ابدہی ےس ےبوخ�ف وہرک الہلیک‬
‫اجتر�تہشیپول�گیھباخالقیوط�رپر�دیو�الہیوہچےکےھت�‪�،‬انوہ�ںےنیھبفلتخمامیپنےرکےھ‬
‫�زمنیرپفاس�دربپاکایہو�اتاھاسیرط�حرع�بےک �‬
‫ہوئےےھتبجانوہ�ںےند�وسر�و�ںےسام�لانیلہوتاتوحیحصامیپنےےسوپ�ر�اوپ�رانا�پرکیلےترگمجبد�وسر�و�ںوک�دیےناکماعمہل توہاتوحصحی‬
‫یےت‪،‬جباسال�مٓایاتو�ا�سےنان�پوت�لںیمںیمیمکیکتخسذممتا�و�رحصحیانپےنا�و�رتولےن‬
‫یپامنےےکاجبئےیمکو�الےامیپنےےسان�پرک�د �‬
‫اتکدیکی‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�‬ ‫کیتخس‬
‫ْ‬ ‫ي َ‬‫ْ َ َْ‬‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫‪1‬‬ ‫ان ِبل ِق ْس ِط۔۔۔ ‪۱۵۲‬۝ ‪۰‬۝‬ ‫۔۔۔ َوا ْوفوا الكيل وال ِم‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رنا�پوت�لںیموپ�ر�ا�اناص�فرک�و�۔‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ ْ َ َ‬
‫‪2‬‬ ‫َ‬ ‫َوا ْوفوا الك ْيل ا َِذا ِك ُت ْم َو ِز ُ ْنا ِبل ِق ْس َط ِ‬
‫اس ال ُم ْست ـ ِق ْي ِم۔۔۔ ‪۳۵‬۝‬
‫برھر�د�وا�و�رتولوتوھٹکیرت�ا�ز�وےسوتلو۔‬ ‫ترجہم�‪:‬یپامنےےسد�وتوپو�ر�ا ک‬
‫َْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ْ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ْ َ ْ ْ ْ َ‬
‫‪3‬‬ ‫ي َ‬
‫ان ‪۹‬۝‬ ‫ت ُِ‬
‫سوا ال ِم‬ ‫ان ‪۸‬۝ َوا ِق ْي ُموا ال َوز َن ِبل ِقس ِط ول‬‫ال تطغوا ِف ال ِمي ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�ساکتاقضایہےہہکمتزیم�ا�نںیمللخہنڈ�الو�‪�،‬اناص�فےکاستھکیھٹکیھٹوتلوا�و�ررت�ا�ز�ومںیڈنڈ�یہنام�ر�و�۔‬
‫سو�ر�ۃےکٓاغا�زمںیرفمایابڑ�یرخ�ابیےہان�پوت�لںیمیمکرکنےو�الو�ںیکہکبجولگو�ںےسان�پرکیلےتںیہوتپو�ر�اپو�ر�ایلےتںیہا�و�رجب‬
‫ںیہ‪،‬یہرم�ضرہ�د�و�رمںیاع�مرہاکہرخید�وفر�وختےکامیپنےفلتخمرکےھاجتے�‪�،‬ا�سےسلبقوق�م‬
‫�اہنںیان�پرکیاتو�لرک�دیےتںیہوتکمدیےت �‬
‫عشبیےکو�اقاع�تںیمیھبا�سرخ�ابیےکابعثذع�ا�باکذکرےہ ��‪،‬ا�سہگجا�سرخ�ابییکاینب�د�ا�و�رسبباکک�ذرکایکہٓاخر�تیکوج�ابدہیےس‬
‫بےوخ�فوہنےےکابعثہیرم�ضاناس�نںیمدیپ�اہوتاہےویکنہکٓاخر�تیکوج�ابدہیاکرکف�ر�استاب�ز�یا�و�ر�ر�استوگئیںیماینب�د�یتیثیح‬
‫کاحاملےہ�‪،‬کوینہکٓاخر�تےکرکنم�امانتو�دیانتوک�اچاھئیا�و�روخبیھجمسرک�اپانیھبںیلےگوت�ذ�اتیرغ�ض مواف�دکےومقعرپ�و�ہدب�دیانیتا�و�رایخنت‬
‫کیرط�فامئلوہکسےتںیہہکبجٓاخر�تےکوخ�فےسامانتو�دیانتاپاننےو�الاکیسیھبوص�ر�تںیمرب�ائییکرط�فامئلںیہن توہا�‪�،‬الاحصل‬

‫‪ 1‬االنعام�‪۱�۵�۲‬‬
‫‪ 2‬نب� ارسائیل�‪۳�۵‬‬
‫الرمحن�‪۸�،۹‬‬
‫‪ٰ 3‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�اخال�ق ہنسح رپماعشر�ے ےکامت�م افر�ا�دکوکا�ر دنبرکنے ےک ےئل ال�ز�م ےہہکدیقع�ہٓاخر�توک�ر�اسخ ایک اجئے �‪�،‬ا�س وس�ر�ۃمںی ا�ن ولگو�ں ےک‬
‫�اناج�ماک�ذکرہےوج�اہلتنجںیہا�و�ر�ا�ساب�ر�ےںیمزمیدرفمایاہکاہلتنجافک�رکےاناج�موک�دیھکرک�ٓاخر�تںیموکس�ناحصلرکیںےگ�۔‬
‫�ا�سےکالع�و�ہا�سوس�ر�ۃںیمہیابتںیوصخصتیےکاستھایب�نیکیئگںیہوجاناسنیایسفن�تےکزجتئےیںیماشہاک�رکا�د�رجہرھکیتںیہ�۔‬
‫‪z‬ا�نولگو�ںیکذہیناحلتاکک�ذرکایجو�د�وغےلنپاکشاک�رںیہ ��‪،‬د�ورہچ�ےرھکےتںیہ�اپےنےئلھچکا�و�ر�ا�و�ر�د�وسر�و�ںےکےئلھچکا�و�ر�‪�،‬ا�س‬
‫�‬
‫لسہلسںیمرسو�لالہلﷺنےرفمایامتںیمےسوکئیصخشا�سوقتکتاملسم�نںیہنوہکساتجبکتاپےناملسم�ناھبئیےکےئلیھبوہی‬
‫سپدننہرک�ےوج�اپےنےئلرکتاہے�۔‬
‫زا�ءکوالٹھجتےںیہ۔‬
‫رحمو�مںیہہیول�گ �ر �و جز �‬
‫وج بادہی �ا �و �ر حااس�سذمہ �د �ار�یےس �‬
‫‪z‬ا�سذہین �امیبر�یاکسببہیالتبیاکہہیول�گالہلےکاسمےن �‬
‫�‬
‫رھر� �وزجز�اکوھجالٹنےو�الو�ںیکایسفن�توی�ںایب�ن مرفائی�۔‬
‫پ �‬
‫‪z‬یہول�گدحسےزگ�رنےو�الےںیہا�و�ربدعلمول�گوہتےںیہ�۔‬
‫‪�z‬ہول�گالہلیکان�ز�لدش�ہٓایا�ت�‪�،‬ا�سیکامیلعت�تا�و�ر�ابنای�ءکےوعظوصنتحیوک�د�و�رحاضرمںیاقبللمعںیہنےتھجمسہکلبرپ�انےوقوت�ںیک‬
‫رقا�ردیےتںیہ�۔‬
‫کاہنای�ں �‬
‫‪�z‬ا�نےکاعام�لیکایسہیےکابعثا�نےکد�لزنگٓالو�دہوجاتےںیہا�و�ر�د�لاک�ٓایئہناص�فہنوہنےیکوجہےسا�نیکںیتیصخشاقحئق‬
‫�اٰلہیہےکحیحصسکعےسرحم�و�موہجاتیںیہ۔‬
‫‪z‬ا�سزنگا�و�رایسہید�لیکوجہےسو�ہایقمتےکد�نیھبرپ�و�ر�دگا�رکیدیدسےرحم�و�مرکےھاجئںیےگ�۔‬
‫�‬
‫‪z‬یہول�گ ندای�و�یزندگیںیموت�اہلایام�نرپنہےتسرہے�‪�،‬ا�نوک�دیھکرک�ٓاکنوھ�ںیہٓاکنوھ�ںںیماشا�ر�ےرکتےرہےنکیلایقمتےکد�ن‬
‫صو�رتاح�لالٹاجئےیگ�‪�،‬ا�سد�ناہلایام�نتنجںیما�ونیچدنسم�و�ںرپیبےھٹوہئےافک�رکیانفگہتہباحلتوک�دیھکرک�د�لیہد�لںیموخ�شوہ�ں‬
‫گےہکالہلاعتلیےناہنںیا�ساناج�مےساچبلای�ا� کو�راف�رکیاحلتہپبسوکنہیسٓا�رہیوہگی�‪،‬یہو�ہول�گوہ�ںےگوج�دنایمںیتہبالج�لوشا�نےک‬
‫�ٰید�ا�رتےھا�و�را�نیک نزد�ہاب�دپاک�ر�یاجتییھتنکیلا�بو�ہاتناہئیذلتےکاعلمںیموہ�ںےگ�۔‬
‫�دعو �‬

‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عالہلےکان�مےسوجدحیبرہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫ٌلْيَو َنْيِفِّفَطُمْلِّلۙ‪َ۰۰۱‬نْيِذَّلا اَذِا اْوُلاَتْكا ىَلَع ِساَّنلا َنْوُفْوَتْسَيۖ‪۰۰۲ٞ‬‬

‫بڑ�ی رخ�ابی ےہ ان�پ وت�ل ںیمیمکرکنے و�الو�ںیکہک بج ولگو�ں ےس ان�پرکیلےت ںیہ وت وپ�ر�ا وپ�ر�ایلےت ںیہ�‪،‬‬

‫َو اَذِا ْمُهْوُلاَك ْوَا َّو ْمُهْوُنَز َنْوُرِسْخُيؕ‪۰۰۳‬اَلَا ُّنُظَي َكِٕىٰٓلوُا ْمُهَّنَا َنْوُثْوُعْبَّمۙ‪۰۰۴‬‬
‫جب اہنںی ان�پرک ای وت�لرک�دیےت ںیہ وتمک دیےت ںیہ�‪ ،‬کای اہنںی رمنے ےک دعب اھٹےن اک ایخ�ل ںیہن�‪،‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫لمطف ن‬
‫ٍمْوَيِلٍمْيِظَعۙ‪َ۰۰۵‬مْوَّيُمْوُقَيُساَّنلاِّبَرِلَنْيِمَلٰعْلاؕ‪�(۰۰۶‬ا ف�ی��‪۱‬تا�‪)۶‬‬
‫�ا�سمیظعد�نےکےئلسجد�نبسول�گر�بالاعملنیےکاسمےنڑھک�ےوہنےگ�۔‬

‫نا�پوت�لںیمیمکےکاتنئج‪:‬‬
‫َ‬ ‫الناس َك ْي ًل َ‪،‬ف َٔ نْا زَ� َل ُ‬
‫الهل ُس ْب َحان ُه‪:‬‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ ْ َ َ َ َ ُ ْ َٔ ْ َ‬ ‫َعن ْب ن َ َّ‬
‫اس‪ ،‬قال‪ :‬لا ق ِدم الن ِب يُّ� صل الهل علي ِه وس َل ال ِدينة كنوا ِمن اخب ِث ِ‬
‫ا� عب ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ َٔ ْ َ ُ ْ َ ْ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫ٌَْ َُْ ّ‬
‫{ويل لِلمط ِف ِفنيَ} فاحسنوا الكيل بعد ذ ِلك‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪t‬فرماتےںیہجبیبنرکیمﷺدمیہنونم�ر�ہرشتیفالئےا�سوقتاہلدمیہنان�پوت�لےکاتعاب�رسےتہبرب�ے‬
‫‪1‬‬
‫تےھبجہیٓایتابم�رکہ’’ بڑ�یرخ�ابیےہان�پوت�لںیمیمکرکنےو�الو�ںیک۔‘‘َنا�ز�لوہئیوت�انوہ�ںےنان�پوت�لتہبد�رسترکلی�۔‬
‫�الہلاعتلٰینےدمھاکیاہکدینو�ٓاخر�تںیمالہکتےہا�نولگو�ںےکےئلوجنا�پوت�لںیمیمکیشیبرکتےںیہ�‪،‬جوول�گاپانحقوتپو�ر�اپو�ر�ا‬
‫یھت‪�،‬و�ہولگو�ں‬
‫� صوو�لرکتےںیہرگمگاہکوکپو�ر�اما�لدیےنےکاجبئےمک �وز�ند�ےرکقناص�ناچنہپتےںیہ�‪،‬عشبی ‪u‬کیوق�مںیمیہیامیب�ر�ی �‬
‫کونا�پا�و�رتو�لمکرککےدیےتےھتا�سےیلانوہ�ںےناپینوق�مےساہکتاھ�۔‬
‫م َّر ّب ُ ْ‬ ‫ي ٗ ۭه‪۰‬۝ َق ْد َجاۗ َء ْت ُ ْ‬
‫ك َب ّي َن ٌة ِّ ْ‬ ‫م ا ِٰل ٍه َغ ْ ُ‬ ‫هللا َما َل ُ ْ‬
‫ك ِّ ْ‬ ‫َ َ‬
‫ال ٰي َق ْوم ْ‬
‫اع ُب ُدوا َ‬ ‫َ ٰ َْ ََ ََ ُْ ُ‬
‫ك‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اه ش َع ْي ًباۭ‪۰‬۝ ق‬ ‫واِل مدي اخ‬
‫ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ ٰ ُْ‬ ‫ۗ‬
‫َّ َ َ ْ َ َ ُ ْ َ ُ ْ ُ‬ ‫ََْ ُ ْ َْ َ َ َْ َ َ َ َ‬ ‫ْ‬
‫ه َول تف ِسد ْوا ِف الر ِض بعد اِصل ِحهاۭ‪۰‬۝ ذلِك‬ ‫ان َول ت ْبخ ُسوا الناس اشـياء‬ ‫فاوفوا الكيل وال ِمي‬
‫َ ْ َ‬
‫‪2‬‬ ‫ُْ‬ ‫ُ‬ ‫ي ّل ُ ْ‬
‫ك ا ِْن ك ْن ُت ْم ّم ٔو ِم ِن ْ َ ۚ‬
‫ي ‪۸۵‬۝‬ ‫خ ٌ‬
‫ن‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ردم َ�ی�و�الو�ںیکرط�فمہےنا�نےکاھبئیبیعش‪ u‬کواجیھبا�سےناہکا�ےرب�ا�د�ر�ا�ن �وقم�!�الہلیکدنبگیرک�وا�سےکوس�ااہمت�ر�ا‬
‫کوئیالہٰںیہنےہ�‪،‬متاہ�ر�ےاپ�ساہمت�ر�ےر�بیکاص�ف نہرامئیٓاگیئےہ ہل�‪،‬ذٰ�ا �وز�نا�و�رامیپنےوپ�ر�ےرک�و�‪ ،‬گلوو�ںوکا�نیکزیچ�و�ںںیماھگٹا‬
‫نہد�و ��‪،‬ا�و�رزمنیںیماسف�دربپاہنرک�وبجہکا�سیکاصال�حوہیکچےہ�‪�،‬اسیںیماہمت�ر�یالھبئیےہاگرمتو�اقیعوممنوہ�۔‬
‫چاننہچالہلاعتلٰینےدعتم�دماقما�ترپ�ا�ساکحمکرفمایا‬
‫ََْ ُ ْ َْ َ َ ْ َْ َ ْ‬
‫‪3‬‬
‫ان ِبل ِق ْس ِط۔۔۔ۙ ‪۱۵۲‬۝‬ ‫۔۔۔واوفوا الكيل وال ِمي‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�ران�پوت�لںیموپ�ر�ااناص�فرک�و�۔‬
‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ ْ َ َ‬
‫‪4‬‬ ‫َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ِك َخ ْ ٌ‬
‫ي ّوا ْح َس ُن ت ِويل ‪۳۵‬۝‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َوا ْوفوا الك ْيل ا َِذا ِك ُت ْم َو ِز ُ ْنا ِبل ِق ْس َط ِ‬
‫اس ال ُم ْست ـ ِق ْي ِ ۭ‬
‫م‪۰‬۝ ذل‬
‫ترجہم�‪:‬یپامنےےسد�ووتوپ�ر�ارھبرکد�وا�و�روتلووتکیھٹرت�ا�ز�وےسوتلو�‪،‬یہاچاھرطیہقےہا�و�راحلب�ظاناج�میھبیہیرتہبےہ�۔‬

‫ْ ْ‬ ‫َّ قّ ف ْ َ‬ ‫ا� ماجہ ك َت ُ ّ‬

‫ط�ی �‪۲�۷�۷‬؍�‪۲�۴‬‬ ‫ات َ ب� ُب الت َو ِ ي� ِ ي� الك ْي ِل َوال َوز ِن�‪ ،۲�۲�۲�۳‬ی‬
‫تفس� ب‬ ‫الت َج َار ِ‬
‫اب ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ 1‬نن‬
‫س� ب ن‬
‫‪ 2‬االعراف�‪۸�۵‬‬
‫‪ 3‬االنعام�‪۱�۵�۲‬‬
‫‪ 4‬نب� ارسائیل�‪۳�۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َْ ُ ْ َ ْ َ َ َ َ ُْ ُْ ِ َ ْ ُ ْ ْ‬
‫‪1‬‬
‫س َۚ‬
‫ي ‪۱۸۱‬۝‬ ‫اوفوا الكيل ول تكونا م المخ ِ ِ‬
‫وتو�ا�و�ر گلوو�ںوک�ا�نیکزیچیںمکہند�و۔‬
‫ترجہم�‪:‬حصحیرت�ا�ز�وسے ل‬
‫َْ‬
‫ي َ‬ ‫ْ‬ ‫ََ ْ ُ َْْ َ ْ ْ َ ْ‬
‫ت ُِ‬‫ُ‬ ‫َ‬
‫‪2‬‬
‫ان ‪۹‬۝‬ ‫سوا ال ِم‬ ‫وا ِقيموا الوزن ِبل ِقس ِط ول‬
‫ترجہم‪� :‬اناص�فےکاستھکیھٹکیھٹوتلوا�و�ررت�ا�ز�وںیمڈنڈ�یہنام�ر�و۔‬
‫ال َه ِاج ِر ي نَ� �خَ ْ ٌس ِإ َذا ْاب ُت ِل تُ ْ‬
‫ي�‬ ‫� ُْ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل‪َ ،‬ف َق َال‪ َ :‬ي� َم ْع شَ َ‬
‫الل َص َّل ُ‬‫ُ َّ‬ ‫ُ َ َ َٔ ْ َ َ‬ ‫َّ‬
‫الل ْب ِ ن� َع َر‪ ،‬قال‪ :‬اق َبل َعل ْي َنا َر ُسول ِ‬
‫َع ْن َع ْب ِد ِ‬
‫َّ ُ ْ َٔ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َّ َ َٔ ُ ُ َّ َٔ ْ ُ ْ ُ ُ َ َ ْ ْ َ َ ُ ف َ َ ُّ‬
‫وه َّن‪ْ :‬ل تظ َه ِر الف ِاحشة ِ ي� ق ْو ٍم قط‪َ ،‬ح تَّ� ُي ْع ِل ُنوا ِب َ�ا‪ِ ،‬إل فشا ِف ي ِ� ُم الط ُاعون‪َ ،‬وال ْو َج ُاع‬ ‫لل ان تد ِرك‬
‫ِب ِ�ن‪ ،‬واعوذ ِب� ِ‬
‫ْ‬
‫ّ نَ َ َّ َ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُٔ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ف َ ف‬ ‫َٔ‬ ‫َّ َ َ ُ‬
‫الئون ِة‪،‬‬ ‫ال ِ ت ي� ْل تك ْن َم َض ْت ِ ي� ا ْسل ِ ِ� ُم ال ِذ ي نَ� َم َض ْوا‪َ ،‬و ْل َي ْنق ُصوا ِالك َيال َو ِال ي زَ�ان‪ِ ،‬إل ا ِخذوا ِب� ِلس ِن ي�‪ ،‬و ِشد ِة‬
‫َ‬ ‫َ َ ْ ُّ ْ َ َ َ ْ ْ َ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ َ َٔ ْ َ ْ َّ ُ ُ ْ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ئ ُ َ‬
‫ا� ْل ُي ْ�ط ُروا‪،‬‬ ‫وجو ِر السلط ِان عل ي ِ�م‪ ،‬ول ي�نعوا زكة امو ِ ِالم‪ِ ،‬إل م ِنعوا القطر ِمن السم ِاء‪ ،‬ولول ال ب� ِ‬
‫عدب�الہلنبرمع‪w‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺہام�ر�یرط�فوتمجہوہئےا�و�رفرمایا�ا�ےاہمجرینےکرگ�و�ہ!پانچابتںیںیہبجمتںیم‬
‫بمالتوہ�ا�و�ر�الہلیکانپ�ہامگناتہو�ںا�سےسہکمتا�نںیمالتبمہو�‪،‬جبیسکوق�مںیمالعنہیقسفوفوج�رہوتاہے�(یجےسرش�ا�برمخ�وغری�ہ�)تو�ا�نںیماطعو�ن‬
‫�ٓاتاےہ(عیینوبا�)�ا�و�ر�اییساییسامیب�ریا�ںدیپ�اہوتیںیہہکاگےلولگو�ںںیمو�ہامیب�ریا�ںیھبکںیہنوہتیںیھت�‪�،‬ا�و�رجبوکئیوق�موت�لا�و�رما�پںیم‬
‫یکزٰو�ۃںیہندییت‬
‫چو�ر�یرکتیےہتو�ا�نرپقطحاترتاہے�ا�و�رستختبیصمڑپتیےہ�ا�و�ربا�دشا�ہوقتا�نرپظملرکتاہے�‪� ،‬ا�و�رجبوکئیوق�ماپےنام�ل ک‬
‫تو�الہلا�نرپبا�ر�شوک�ر�و�کدیاتہےا�و� گر�ار�دنایمںیاچ�رپائےہنوہتےوتباللکاپنیہنڑپتا�‪،‬‬
‫ُ‬
‫الل َع َل يْ ِ� ْم َع ُد ًّوا ِم ْن َغ ْي ِ� ِ ْه‪َ ،‬ف َٔا َخذوا َب ْع َض َما ِ ف ي� َٔا ْي ِد ي ِ� ْم‪َ ،‬و َما َ ْل تَ ْ� ُ ْ‬
‫ول‪ ،‬إ َّل َس َّل َط َّ ُ‬ ‫َو َ ْل َي ْن ُق ُضوا َ ْع َد َّ ِ َ َ َ َ ُ‬
‫ك‬ ‫الل‪ ،‬و ْعد رس ِ ِ ِ‬
‫الل َ ب ْٔ� َ ُ‬
‫س ْم َب ْي نَ ُ� ْم‬ ‫الل‪َ ،‬و َي َت َخ َّي ُ�وا ِ َّما َٔ نْا زَ� َل َّ ُ‬
‫الل‪ ،‬إ َّل َج َع َل َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َٔ ئ تُ‬
‫ِ‬ ‫اب ِ‬‫ا ِ َّ� ُ� ْم ِب ِكت ِ‬
‫وھڑ�دییتےہ�)تو�الہلا�ن‬
‫�ا�و�رجبوکئیوق�مالہلا�و�ر�ا�سےکرسو�لاکعدہتو�ڑتیےہ(عیینالہلیکاتک�با�و�ر�ا�سےکرسو�لیکتنسرپعلمرکناچ �‬
‫پر�ایکدشنمطلسمرکتاہےوج�ا�نیکوق�ماکہنںیوہتاا�و�ر�و�ہا�نےکام�لوج�ا�نےکاہتوھ�ںںیموہتےںیہنیھچاتیلہے�‪�،‬ا�و�رجباملسم�ناحکم‬
‫�الہلاعتلٰیکیوکحمترپہنںیےتلچا�و�ر�الہلےنوجنا�ز�لایکہےاسےاتخای�رہنںیرکتے(لبہکاپےنیلقعاقنو�نا�و�رقو�اعدپرلچےتںیہایظملوتدع�یرپ‬
‫‪3‬‬
‫کرمابندھےتںیہ) تو�الہلا�نےکاند�رلڑ�ائیڈ�ا�لدیاتہے�۔‬
‫دیانئیہکا�سرط�حان�پوت�لںیمڈنڈ�یام�رنےو�الو�ںوکہیوخ�فںیہنہکر� �و قزایمتالہلاعتلٰی�اہنںید�وبا�ر�ہمسجوجا�نےکاستھ‬
‫�الہلاعتلٰینےوع س‬
‫ریپو�ںرپکڑھ�ےوہکرذ�ر�ہذ�ر�ہاکاسح�بدیانہوگا�‪،‬یجےس‬
‫� نزد�ہ مرفائے �اگ‪�،‬ا�و�رمدی�ا�نرشحممںیاہنںی�ر�بالاعملنییکاب�رگا�ہںیمےگنندب�نا�و�رننےگ �‬
‫فرمایا‬
‫َ َّ ٍ ّ ِ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫َونَ َض ُع ال َم َواز ْ َ‬
‫م خ ْرد ٍل‬ ‫ي ال ِق ْس َط ل َِي ْو ِم ال ِق ٰي َم ِة فل تظل ُم نف ٌس ش ْـي ـ ـ ٔاۭ‪۰‬۝ َوا ِْن ك َن ِمثقال حبة‬ ‫ِ‬
‫‪ 1‬الشعرائ�‪۱�۸�۱‬‬
‫الرمحن�‪۹‬‬
‫‪ٰ 2‬‬
‫ْ ُ‬
‫الف� َ ب� ُب ال ُعق َ ب‬
‫و� ِت �‪۴�۰�۱�۹‬‬ ‫ا� ماجہ کتاب ت ن‬ ‫‪ 3‬نن‬
‫س� ب ن‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ابَاۭ‪۰‬۝ َو َك ٰف ِب َنا ٰح ِسـب ْ َ‬
‫ي ‪۴۷‬۝‬
‫ََْ َ‬
‫اتين ِ‬
‫ِ‬
‫‪1‬‬

‫ترجہم�‪:‬قایمتےکر�و�زمہکیھٹکیھٹوتلےنو�الےرت�ا�ز�ورکھدیںےگرھپیسکصخشرپذ�ر�ارب�ابرملظہنوہگا�‪،‬جساکر�ائیےکد�انےرب�ابریھبھچک‬
‫کایدھر�اوہگاو�ہمہاسمےنےلٓائںیےگا�و�راسح�باگلنےےکےیلمہاکفیںیہ۔‬
‫هللا‪۰‬۝ ا َِّن َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ ُ َ َّ َّ َ ٓ ْ َ ُ ْ َ َ َ َّ ّ ْ َ ْ َ َ َ ُ ْ ْ َ َ‬
‫هللا‬ ‫الس ٰم ٰو ِت ا ْو ِف ال ْر ِض َي ِت ِبَا ُۭ‬ ‫ف صْ َـر ٍة ا ْو ِف‬‫يبن اِنا اِن تك ِمثقال حب ٍة ِم خرد ٍل فتكن ِ‬
‫َل ِط ْي ٌف َخب ْ ٌ‬
‫ي ‪۱۶‬۝‬ ‫ِ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم‪�(:‬ا�و�رامقل�نےناہکاھتہک) یباٹ�!کوئیزیچر�ائیےکد�انہرب�ابریھبوہا�و�ریسکاٹچ�نںیمایٓاسامنو�ںایزمنیںیمںیہکیپھچوہئیوہالہلاسے‬
‫ناک�لالئےاگ�‪�،‬و�ہاب�ریکںیبا�و�رابخربےہ۔‬
‫َ َ ْ َّ ْ َ ْ ْ َ َ َ َّ َ ْ ً َّ َ ٗ َ َ ْ ّ ْ َ ْ َ َ َّ َ ّ ً َّ َ ٗ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫‪3‬‬
‫ي ۧه ‪۸‬۝‬ ‫فن يعمل ِمثقال ذر ٍة خيا ي ۭه ‪۷‬۝ وم يعمل ِمثقال ذر ٍة شا‬
‫ترجہم�‪:‬پرھسجےنذ�ر�ہرب�ابریکینیکوہگیو�ہا�سوکدیھکےلاگ�ا�و�رسجےنذ�ر�ہرب�ابردب�ییکوہگیو�ہا�سوکدیھکےلاگ�۔‬
‫َ َ‬ ‫َٔ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َ‬ ‫َٔ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل َ‪:‬ي ْو ٍم كن ِمق َد ُار ُه �خ ْ ِس ي نَ� الف َس َن ٍة ِ َّما ت ُع ُّدون‬ ‫َع ْن ا ِب ي� ُه َر ْ ي َ�ة‪ ،‬قال‪ :‬قال َر ُسول الهلِ صل‬
‫‪4‬‬
‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایا �ا�سوہلان�کد�نیکدقم�ا�رمتاہ�ر�ییتنگےکاطمبقاچپ�سزہ�ا�رسا�لوہگی�۔‬
‫الع َِال ي نَ� َح تَّ� َي ِغ َ‬
‫اس ِل َر ّب َ‬ ‫الل ْ ن� ُ َع َر َر ض َ َّ ُ َ نْ َٔ َّ َّ َ َّ ُ َ َ َ َ َّ َ َ َ ْ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫يب‬ ‫� الل ع ُ� َما‪ :‬ان الن ِب يَّ� صل الهل عل ْي ِه وس َل قال‪:‬يوم يقوم الن ُ ِ‬ ‫ِ ي‬ ‫عن عب ِد ِ ْ ب ِ‬
‫ُٔ ُ َ‬ ‫َٔ َ ُ ُ ْ ف َ ش َ َٔ ْ‬
‫� ِه ِإل ان َص ِاف اذن ْي ِه‬ ‫احده ِ ي� ر ِ‬
‫عدب�الہلنبرمع‪w‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺنےرفمایاسجد�نول�گاسح�بدیےنےکےئلر�بالاعملنیےک �دربا�رںیمڑھک�ےوہ�ں‬
‫‪5‬‬
‫گےوتہنیسپاناسنو�ںےکٓا�دھےٓا�دھےاکنو�ںکتاچنہپوہگا�۔‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ُ ُ ْ نَ َّ ْ ُ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ خَ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ َٔ‬ ‫ْْ‬
‫الل ِق‪،‬‬ ‫ِالق َد ُاد ْب نُ� ال ْس َو ِد‪ ،‬قال‪ِ َ :‬س ْع ُت َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل‪ ،‬يقول‪:‬تد� الشمس يوم ال ِقيام ِة ِمن‬
‫َٔ ْ َ َّ‬ ‫َٔ َ َ ْ َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ ُ َ‬
‫َح تَّ� تكون ِم نْ ُ� ْم ِكق َد ِار ِم ٍيل قال ُسل ْي ُ� ْب نُ� َع ِام ٍر‪ :‬ف َوالهلِ َما ا ْد ِري َما َي ْع ِ ن ي� ِب� ِل ِيل؟ ا َم َسافة ال ْر ِض‪ ،‬ا ِم ِاليل ال ِذي‬
‫ُ ُ َ‬ ‫ُ ُ َ َ‬ ‫فَ‬ ‫ف ْ‬ ‫ْ َ ْ نُ َ َ َ َ ُ ُ َّ ُ َ َ َٔ ْ‬ ‫ُ ْ ُ‬
‫اس َعل ق ْد ِر ا َع ِ ِال ْم ِ ي� ال َع َر ِق‪ �ِ ،‬نْ ُ� ْم َم ْن َيكون ِإل ك ْع َب ْي ِه‪َ ،‬و ِم نْ ُ� ْم َم ْن َيكون ِإل‬ ‫تك َت َحل ِب ِه الع ي� قال‪:‬فيكون الن‬
‫َّ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ ُ ْ َ َ َٔ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ُ َ ْ‬ ‫ْ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‬ ‫ُر ك َبت ْي ِه‪َ ،‬و ِم نْ ُ� ْم َم ْن َيكون ِإل َحق َو ْي ِه‪َ ،‬و ِم نْ ُ� ْم َم ْن ُيل ِج ُم ُه ال َع َرق ِإ ج َل ًاما قال َ‪:‬واش َار َر ُسول الهلِ صل‬
‫َ‬
‫ِب َي ِد ِه ِإل ِف ِيه‬

‫‪ 1‬االنبیائ�‪۴�۷‬‬
‫‪ 2‬لقمان�‪۱�۶‬‬
‫ۃ‬
‫الزلزل�‪۷�،۸‬‬ ‫‪3‬‬
‫َّ َ‬ ‫ْ‬
‫الزك ِة�‪۲�۲�۹�۰‬‬ ‫‪ 4‬حصیح مسمل کتاب الزاکۃ َ ب� ُب ِإ ث ِ� َما ِن ِع‬
‫ف َ‬ ‫ن َ ُ َ ْ َ َ ُ ُ َّ ُ َ ّ َ َ‬
‫الع ِال ي نَ� �‪ ،۴�۹�۳�۸‬حصیح مسمل کتاب ج‬
‫النۃ َ ب� ٌب ِ ي� ِصفةِ‬ ‫املطفف� ب�ب يوم يقوم الناس ِلر ِب‬ ‫ی‬ ‫تفس�سورۃ‬ ‫‪ 5‬حصیح ب خ�اری کتاب ی‬
‫َ ْ ْ َ َ َٔ َ َ َ ُ َ َٔ‬
‫اال�ان �‪�،۲�۵�۴‬ش ح السنۃ للبغوی �‪،۴�۳�۱�۶‬مسندامحد�‪۴�۶�۹�۷‬‬ ‫الهل َعل ا ْه َو ِ َالا �‪ ،۷��۲ ۰�۵‬شعب ی‬ ‫يو ِم ال ِقيامةِ اعاننا‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ےھتایمت و�الے د�ن وس�ر�جولخم�ق ےک اتانقریب‬

‫مدق�ا�دبن اسو�د ‪t‬سےرم�و�ی ےہمںی ےن رسو�ل الہلﷺ ےس انس�ٓا�پ مرفاتے ق‬
‫ہوگاکہایکلیمیکدقم�ا�رکےرقیبافصہلرپ�ٓاجائےاگ�‪ ،‬لسمینباعمرنےاہک�الہلیکمسق! مںیںیہناجناتکہیبنﷺےنلیمےسزمنی‬
‫کیاسمفتو�الاملیرم�ا�دلایہےای�و�ہالسئیسجےسرسمہٓاکنوھ�ںںیمڈ�الااجتاےہ�‪،‬پسول�گاپےناعام�لےکاطمبقےنیسپںیم �ڈ�وبےہو�ں‬
‫گے�‪ ،‬یہہنیسپیسکےکونخٹ�ںکت�‪�،‬ا�و�رکیسےکونٹھگ�ںکتا�و�رکیسیکرمککتوہگا�ا�و�ر�ا�و�رکیسےکےئلہیاگل�مانبہو�اہوگا �ا�و�ر�رسو�لالہلﷺ‬
‫‪1‬‬
‫نےاپےنہنمیکرط�فاشا�ر�ہایک‬
‫ف‬ ‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ َ َ ُ َّ‬ ‫َ ْ َٔ ُٔ َ َ َ َٔ َّ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل قال‪:‬ت ْدنو الش ْم ُس َي ْو َم ال ِق َي َام ِة َعل ق ْد ِر ِم ٍيل‪َ ،‬و ُ ي زَ� ُاد ِ ي� َح ّ ِر َها‬ ‫الل صل‬ ‫عن ا ِب ي� امامة‪ ،‬ان رسول ِ‬
‫ُُ‬ ‫ُُ َ َ‬ ‫َ َ َ َ ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫ْ َ َ ْ ُْ‬ ‫ََ ََ ْ‬
‫كذا َوكذا َيغ ِ يل ِم نْ َ�ا َال ُّام َكا تغ ِ يل الق ُد ُور َي ْع َرقون ِف ي َ�ا َعل ق ْد ِر خط َ يا� ْه ِم نْ ُ� ْم َم ْن َي ْبلغ ِإل ك ْع َب ْي ِه‪َ ،‬و ِم نْ ُ� ْم َم ْن َي ْبلغ‬
‫ْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُُ َ‬ ‫َ َ‬
‫ِإل َساق ْي ِه‪َ ،‬و ِم نْ ُ� ْم َم ْن َي ْبلغ ِإل َو َس ِط ِه‪َ ،‬و ِم نْ ُ� ْم َم ْن ُيل ِج ُم ُه ال َع َرق‬
‫�ابوامامہےسمر�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاقایمتےکد�نوس�ر�جرص�فایکلیمیکاسمفتےکرب�ابرقریبٓاجائےاگا�و�را�سیکرگمی‬
‫مںیاتاناضافہوہجائےاگہکدما�غاہنڈیو�ںیکرط�حالبےنںیگلےگ�‪�،‬ا�و�رامت�مول�گاپےناپےنانگہو�ںےکاتعاب�رےسےنیسپںیمڈ�وبےوہئےوہ�ں‬
‫‪2‬‬
‫گے�‪،‬چاننہچیسکاکہنیسپا�سےکونخٹ�ںکتوہگا�ا�و�ر کیساکڈنپلیکتا�و�رکیساکجمسےکد�رمای�نکت �ا�و�ریسکےکہنمںیمےنیسپیکاگل�موہگی�۔‬
‫ُ ُ َ َٔ‬ ‫َ ْ َ َ ُ ُ َّ ُ َ ّ ْ َ َ َ َ َ‬ ‫ف َ‬
‫ني} قال‪َ :‬ي ْ�كثون ا ْر َب ِع ي نَ� َع ًاما َر ِاف ِ يع‬ ‫َع ْن َع ْب ِد الهلِ ْب ِ ن� َم ْس ُع ٍود‪ ِ ،‬ي� ق ْوِ ِل‪{ :‬يم يقوم الناس لِر ِب العال ِم‬
‫َ‬ ‫ُ ُ ْ َ َّ َ َ ُ َ ّ ُ َٔ َ َٔ ْ ْ ُ ُ َّ‬
‫ك ُه ْم ا َح ٌد ق ْد ا ج َل َم ال َع َرق ك َ ب ّ ٍ� َوف ِاج ٍر‬
‫وسم ِإل السم ِاء‪ ،‬ل ي ِ‬
‫رء ِ ِ‬
‫عدب�الہلنبوعسم�د ‪w‬سےٓایترکیہم’’جسد�نبسول�گر�بالاعملنیےکاسمےنڑھک�ےوہنےگ�۔‘‘کےاب�ر�ےںیمر�و�ایتےہول�گ‬
‫چالسیاس�لکتاپےنرس�و�ںوک�ٓاسام�نیکرط�فاٹاھئےڑھک�ےرہںیےگ�ا�و�ر�ا�نےسوکئیاب�تیھبںیہنرک�ےاگا�و�رسپےنیےنکینوبدسب‬
‫کولاگ�مانہپ�رکیھوہگی�۔‬ ‫‪3‬‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫الناس ل َِر ّب ال َعال ِم َ‬ ‫ُ‬
‫{ي َم يَق ُ‬
‫وم ّ‬ ‫ا� ُ َع َر‪ ِ ،‬ف� َق ْوِ ِل‪ْ َ :‬‬
‫ني} قال‪َ :‬يق ُومون ِمائة َس َن ٍة‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫َعن ْب ن‬
‫ِ ِ‬
‫عدب�الہل بنرمع‪w‬سےٓایترکیہم’’جسد�نبسول�گر�بالاعملنیےکاسمےنڑھک�ےوہنےگ�۔‘‘َکےاب�ر�ےںیمر�و�ایتےہ�‪،‬لو�گ‬
‫‪4‬‬
‫سوسا�لکتڑھک�ےرہںیےگ�۔‬
‫امناگرتےےھت�‪،‬‬
‫�رسو�لالہلﷺایقمتےکد�نڑھک�ےوہنےیکیگنتےسانپ�ہ ک‬
‫َ ْ َ ْ ن ُ َ ْ َ َ َ َٔ ْ ُ َ َ َ َٔ ّ �شَ ْ َ َ َ ْ َ ُ َ ُ ُ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َّ ْ َ َ َْ‬
‫الل صل الهل علي ِه وسل ِقيام اللي ِل فقالت‪:‬‬ ‫عن ع ِ ِ‬
‫اص ب ِ� حي ٍد‪ ،‬قال‪ :‬سالت عا ِئشة‪ِ :‬ب� ِي ي ٍء كن يفت ِتح رسول ِ‬
‫َ ٌ ف َ َ ْ ْ َ َ َٔ َ َ َ ُ َ َٔ‬
‫الهل َعل ا ْه َو ِ َالا �‪،۷��۲ ۰�۶‬جامع ت�مذی ابواب القیامۃ َ ب� ُب‬ ‫والنۃ ب�ب ِ ي� ِصفةِ يو ِم ال ِقيامةِ اعاننا‬
‫‪ 1‬حصیح مسمل صفۃ القیامۃ ج‬
‫�ش‬
‫ا� حبان �‪ ،۷��۳ ۳�۰‬ح السنۃ للبغوی �‪۴�۳�۱�۷‬‬ ‫اص �‪ ،۲�۴�۲�۱‬مسندامحد�‪،۲�۳�۸�۱�۲‬حصیح ب ن‬ ‫ال َس َ ْ َ َ‬ ‫َ َ َ ف َ ْٔ ْ‬
‫اب والقص ِ‬ ‫ما جاء ِ ي� شا ِن ِ ِ‬
‫‪ 2‬مسندامحد�‪۲�۲�۱�۸�۶‬‬
‫ط�ی�‪۲�۸�۱‬؍�‪۲�۴‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 3‬ی‬
‫ط�ی �‪۱�۸�۹‬؍�‪۲�۴‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 4‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َّ َ‬
‫�ا‪َ ،‬و َهلل‬ ‫�ا‪َ ،‬و َس َّب َح َع شْ ً‬ ‫�ا‪َ ،‬و َ ِح َد َّ َ‬
‫الل َع شْ ً‬ ‫َل َق ْد َس َٔا ْل َت ِ ن� َع ْن �شَ ْ ٍء َما َس َٔا َل ِ ن� َع ْن ُه َٔا َح ٌد َق ْب َل َك َك َن ِإ َذا َق َام َك َّب َ� َع شْ ً‬
‫ي‬ ‫ي‬ ‫ي‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ن‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫�ا‪َ ،‬و ْاستغف َر ع ش ً‬ ‫َع شْ ً‬
‫الق ِام َي ْوم ال ِق َي َام ِة‬‫�ا‪َ ،‬وقال‪:‬الله َّم اغ ِف ْر ِل َواه ِد� َو ْارزق ن� َوع ِاف ن� َو َيتع َّوذ ِمن ِضيق َ‬
‫ِ‬ ‫ِي‬ ‫ِي‬ ‫ِي‬ ‫ي‬
‫عاصمنبدیمحسےرم�و�یےہ مںیےنا�مالومنمنیاعئہشدصیہق‪ r‬سےوپچاھہکرسو�لالہلﷺر�ا�تےکون�افلسکدعاےسرش�و�ع‬
‫ےھت؟�انوہ�ںےنرفمایامتےنھجمےساییساب�توپچیھےہوجا�بکتیسکےنہنوپچیھیھت�‪،‬فرمایابجٓا�پﷺڑھک�ےوہتےوت‬
‫فرماتے �‬
‫�د�سرمتہبالہلاکربہکےت�‪�،‬د�سرمتہباحلدملہلےتہک�‪�،‬د�سرمتہباحبس�نالہلےتہک�‪� ،‬د�سرمتہبالا�الہٰالاالہلےتہکا�و�رد�سرمتہباتسرفغ�الہلڑپھےت�‪� ،‬ا�و�ررھپ‬
‫فرماتے’’ �ا�ےالہلےھجمشخبد�ے�‪،‬جمےھدہ�ایتاطعفرماجمےھ �رز�قانعیت مرفا�ا�و�رعافتیا�و�رصتحبیصنرفماا�و�رںیمقایمتےکد�نڑھک�ے‬
‫‪1‬‬
‫ہونےیکہگجیکیگنتےسانپ�ہاچہاتہو�ں�۔‘‘‬

‫ۤاَّلَك َّنِا َبٰتِك ِراَّجُفْلا ْيِفَل ٍنْيِّجِسؕ‪َ۰۰۷‬و ۤاَم َكىٰرْدَا اَم ٌنْيِّجِسؕ‪ٌ۰۰۸‬بٰتِك ٌمْوُقْرَّمؕ‪۰۰۹‬‬
‫قیًانی بدکا�ر�و�ں اک اعاملانمہنیجس ںیم ےہ �‪،‬جتےھ ایک ولعم�منیجس ایک ےہ�‪(،‬یہ وت) کلیھ وہئی اتک�ب ےہ�‪،‬‬

‫ٌلْيَو ٍذِٕىَمْوَّي َنْيِبِّذَكُمْلِّلۙ‪َ۰۰۱۰‬نْيِذَّلا َنْوُبِّذَكُي ِمْوَيِب ِنْيِّدلاؕ‪َ۰۰۱۱‬و اَم ُبِّذَكُي ٖۤهِب اَّلِا‬
‫�ا�س د�نالٹھجنے و�الو�ںیک ڑب�ی رخ�ابی ےہ�‪ ،‬جو زج�ا ا�و�رزس�ا ےک د�نوکالٹھجتے رہے�‪� ،‬اسے رص�ف وہیالٹھجتا ےہ وج‬

‫ُّلُك ٍدَتْعُم ٍمْيِثَاۙ‪۰۰۱۲‬اَذِا ىٰلْتُت ِهْيَلَع اَنُتٰيٰا َلاَق ُرْيِطاَسَا َنْيِلَّوَاْلاؕ‪۰۰۱۳‬‬

‫حدےسٓاگےلکناجنےو�الا(�ا�و�ر) گان�ہاگ�روہتاےہ�‪،‬جبا�سےکاسمےنامہ�ر�یٓاتیںیڑپھیاجتیںیہوتہہکدیاتےہہک اگہیول�ںےک‬

‫اَّلَك ْلَب‪َ ١ٚ‬ناَر ىٰلَع ْمِهِبْوُلُق اَّم اْوُناَك َنْوُبِسْكَي‪ۤ۰۰۱۴‬اَّلَك ْمُهَّنِا ْنَع‬
‫�افاسنے ںیہ�‪ ،‬یو�ںںیہن ہکلب ا�ن ےک لدو�ں رپ ا�ن ےک اعام�لیک وجہ ےس زنگ (چڑ�ھایگ) ہے�‪ ،‬ہرگزںیہن ہی ول�گ‬

‫ِمْيِحَجْلاؕ‪۰۰۱۶‬‬ ‫اوُلاَصَل‬ ‫ْمُهَّنِا‬ ‫َنْوُبْوُجْحَمَّلؕ‪َّ۰۰۱۵‬مُث‬ ‫ٍذِٕىَمْوَي‬ ‫ْمِهِّبَّر‬

‫�ا�س د�ن اپےن ر�ب ےس ا�و�ٹ ںیم رکےھ اجئںی ےگ�‪ ،‬پرھ ہی ول�گ ابیلنیق منہج ںیمجوھنےک اجئںی ےگ�‪،‬‬
‫لمطف ن‬
‫َّمُثُلاَقُياَذٰهْيِذَّلاْمُتْنُكٖهِبَنْوُبِّذَكُتؕ‪�(۰۰۱۷‬ا ف�ی��‪۷‬تا�‪)۱�۷‬‬
‫پرھہہکدیااجئےاگہکیہیےہو�ہےسجمتالٹھجتےرہے�۔‬
‫رکنے‪�،‬دینںیمیئن‬
‫وکھجالٹنے�‪،‬رسو�لالہلﷺیکذکتیب �‬
‫�‬ ‫رکنے‪�،‬الہلیکٓایا�ت‬
‫فاس�دھپالینے‪،‬نا�پوت�لںیمیمک �‬
‫�‬ ‫گہرزہنںی�‪�،‬الہلیکزمنیرپ‬
‫وکوھ�ڑرکریغ�الہلوکپاک�رنےو�الو�ںوغری�ہےکاعام�لہثیبخدیقخانےےکرسجرٹمںید�ر�جےیکاج�رہےںیہ�‪�،‬ا�و�رمتںیہ‬
‫نیئابتںیاشملرکنے�‪�،‬الہل چ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫نسا� کتاب قیام اللیل َ ب� ُب ِذ ك ِر َما ُي ْس َتف َت ُح‬ ‫الد َع ِاء�‪ ،۷�۶�۶‬ن ن‬ ‫الص َل ُة م َن ُّ‬ ‫ََْ‬
‫س� ئ‬ ‫س� ابوداود کتاب الصالۃ َ ب� ُب َما ُي ْستفت ُح ِب ِه َّ ِ‬ ‫‪ 1‬نن‬
‫ا� با� شیبۃ‬ ‫اللي ِل�‪،۱�۳�۵�۶‬مصنف ب ن‬ ‫الد َع ِاء ِإ َذا َق َام َّ‬
‫الر ُج ُل ِم َن ْ‬ ‫ا� ماجہ کتاب اقامۃ الصلوات َ� ُب َما َج َاء ف� ُّ‬
‫ِي‬ ‫ب‬ ‫ِب ِه ْال ِق َي ُام �‪ �۶�۱�۸‬ن ن‬
‫‪،۱‬س� ب ن‬
‫�‪�،۲�۹�۳�۳�۶‬ش ح السنۃ للبغوی�‪۹�۵�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫کایعمول�مہکا�سدیقخانےاک� فدرتکایہے�؟یہو�ہدفرتہےسجںیمرہمرج�میکلمکماچ�ر�جٹیشیھکلوہئیےہ�‪،‬یہیھباہکجاتاہےہکنیجساستویں‬
‫�زمنیاکسبےسالچنحہصےہوجکہاعم�دمںیاجف�رکاسمرقت�ا�و�رھٹاکنہےہ�‪،‬‬
‫ُّ ْ َ‬ ‫َ َ َ َ ُ ُ ُ َ َّ َ َ َّ ْ ُ ُ َ َ ُ ف ّ ف ْ َٔ‬ ‫ْ‬
‫السفل‬ ‫َع ِن ال َب َ� ِاء ْب ِ ن� َع ِاز ٍب‪ ،‬قال‪:‬فيقول الهل عز وجل‪:‬اكتبوا ِكتابه ِ ي� ِ ِج‬
‫س ي ٍن� ِ ي� ال ْر ِض‬
‫یجےسبر�ائ نباع�ز�ب‪t‬سےرم�و�یر�و�ایتںیمےہ�الہلاعتلٰیکافرکیر�و�حےکاب�ر�ےںیم مرفاتاہےا�سیکاتک�بوکجسنیںیمھکلد�وجو�زمنی‬
‫‪1‬‬
‫کاچنالحہصےہ�۔‬
‫�ا�نولگو�ںےکےئلالہکتوبربا�د�یےہ�‪،‬جولو�گدیقع�ہٓاخر�توکقو�لوفلعےسالٹھجتےںیہ�‪�،‬ا�و�ر�ا�سدیقع�ےوکقو�لوفلعےسرہ�و�ہصخش‬
‫ھجالٹتاہےوج�الہلیکاقئمرک�د�ہدح�و�دکوالھپگناتےہ�‪،‬جوحال�لوحر�ا�میکزیمتہنںیرکتا�‪،‬جوبتہزیا�د�ہانگہو�ںاک�ا�رتاک�برکنےو�الاہےبجایےس‬
‫ربخد�یاجتیےہ‬
‫گلوو�ںوک�ایکوقترقم�ر�ہ قرپایمتےکاقئموہنے�‪،‬حای�تدعب�الوم�تا�و�رمدی�ا�نرشحممںی�اعام�لرپزج�ااکا�و�رتنجوہجمنیک �‬
‫رب عوان�د�ا�و�ررسکیشںیم�اسےدش�تےسالٹھجتےوہئےےتہکںیہوھچ�ڑ�وجیہیوتدقتممنیےکوھجٹےےصقاہکنای�ںںیہ�‪،‬ھبالحای�تدعب�الوم�ت‬
‫توکت �‬
‫یکےسنکممےہ�؟یجےسرفمایا‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫َ َ ْ َ َ ُ ْ َّ َ ٓ َ ْ َ َ ُّ ْ ‪۰‬۝ َ ْٓ َ َ ْ ُ ْ َ َ‬
‫ُ‬
‫‪2‬‬
‫ي ال ّول ْ َ ۙ‬
‫ِي ‪۲۴‬۝‬ ‫واِذا ِقيل لهم ماذا انل ربكۙ قالوا اسا ِط‬
‫ےہ‪،‬توہکےتںیہاجیو�ہوت�اگےلوقوت�ںیکرفسو�د�ہاہکنای�ںںیہ�۔‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رجبوکئیا�نےسوپھچاتہےہکاہمت�ر�ےر�بےنہیایکزیچنا�ز�لیک �‬
‫َ َ ُ ْ ٓ َ َ ْ ُ ْ َ َّ ْ َ ْ َ َ َ َ ُ َ َ ْ ً َ َ ً‬
‫‪3‬‬
‫ِي اكتت َبا ف ِه َي تْ ٰل عل ْي ِه ُبك َرة ّوا ِص ْيل ‪۵‬۝‬
‫وقالوا اسا ِطي الول‬
‫ترجہم�‪:‬ہکےتںیہہیرپ�انےولگو�ںیکیھکلوہئیزیچیںںیہںیہنجہیصخشلقنرک�اتاہےا�و�ر�و�ہاسےحبصوشا�مانسئیاجتیںیہ�۔‬
‫گہرزہنںیلبہکہیرق�ٓا�نالک�ماٰلیہےہ�‪�،‬الہلےک مرفا�نےکاطمبقًانیقیقایمتاقئموہگیا�و�ر�الہلیکاب�رگا�ہںیم�اہنںیاپےناعام�لیکوج�ابدہیرکنی‬
‫ہوگی�‪�،‬اصلاب�تہیےہہکنجڑب�ےڑب�ےانگہو�ںاکیہا�رتاک�برکتےےلچٓا�رہےںیہ�ا�ناکزنگا�نےک لدو�ںرپپو�ر�یرط�حڑچ�ھایگہے�‪�،‬د�ل‬
‫کا�ٓایئہناص�فہنوہنےیکوجہےسا�نیکںیتیصخشحاقئقاٰلہیہےکحیحصسکعےسرحم�و�موہچیکںیہ�ا�سےئلرس�اسرعموق�لابتںیوج�دللیےس‬
‫ثابتیکاج�رہیںیہاہنںیافاسنہرظن�ٓاتیںیہ�‪،‬‬
‫ف َْ ُ ْ ٌ‬ ‫َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َّ َ َ َٔ ْ َ َٔ َ َ ً ُ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ َ ْ ُ‬
‫الع ْب َد ِإذا اخطا خ ِطيئة ن ِك َت ْت ِ ي� قل ِب ِه نك َتة َس ْو َد ُاء‪،‬‬ ‫ول الهلِ صل الل علي ِه وسل قال‪ِ :‬إن‬ ‫عن ا ِب ي� ه َر ْ ي َ�ة‪ ،‬عن َرس ِ‬
‫َ ُ َْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َْ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ‬
‫ف ِإذا ُه َو نَ زَ� َع َو ْاس َتغف َر َو تَ� َب ُس ِقل قل ُب ُه‪َ ،‬و ِإن َع َاد ِز َيد ِف ي َ�ا َح تَّ� ت ْعل َو قل َب ُه‬
‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایامومنبجانگ�ہرکتاہےوت�ا�سےکد�لرپ�ایکایس�ہہتکنڑپجاتاہے�‪�،‬اگرو�ہوتبہرکیلاتہے‬
‫�ا�و�ر�ٓائدن�ہےکےئلا�سےساب�زٓاتاےہ�ا�و�ر�اتسافغ ک�ررتاہےوت�ا�ساک�د�لکمچرکصا�فوہجاتاہے�ا�و� گر�ارتوبہےکاجبئےانگ�ہرپگان�ہےیکاجتاہے‬

‫‪ 1‬مسند امحد �‪۱�۸�۵�۳�۴‬‬

‫‪ 2‬النحل�‪۲�۴‬‬
‫‪ 3‬الفرقان�‪۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫‪1‬‬
‫تو�و�ہایسہیڑبھیتاجتیےہیتحہکا�سےکوپ�ر�ےد�لرپاھچجاتیےہ�۔‬
‫ہرگزںیہن�‪،‬بایلنیقا�سر� �وزجبالہلا�و�ر�ا�سےکرسو�لےکاطاعتزگ�ا�ر�انو�ا�عواقاس�میکوتمعن�ںرھب�یوتنج�ںںیم�دید�ا�ر�اٰلیہاکشر�فاحصل‬
‫کریںےگوت�اہنںیتنجیکرہعنتمدید�ا�ر�اٰلیہےکاقمبےلںیمہچیوسحم�سوہگی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٰ َ َ ٌ‬ ‫ُ ُ ْ ٌ َّ ْ َ َّ َ ٌ‬
‫‪2‬‬
‫ض ۙة ‪۲۲‬۝ اِل َر ِّبا ن ِظ َر ۚة ‪۲۳‬۝‬ ‫وجوه يم ِٕى ٍذ ن ِ‬
‫ےگ‪�،‬اپےنر�بیکرط�فدیھکرہےوہ�ںےگ۔‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�سر�و�زکھچرہچ�ےرت� توا�ز�ہوہ�ں �‬
‫مرگا�ندبصنبیولگو�ںوکمنہجیکگنتہگجںیموھجنکدیاجائےاگا�و�ریہدید�ا�ر�اٰلیہیکاعس�د�تےسرحم�و�موہ�ںےگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ًََُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َُْ ْ ّ ْ َ َ‬ ‫َ ْ َ َّ ُ ْ َّ َ ‪۰‬۝ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ َّ َ َّ‬
‫لس َ‬
‫اع ِة َس ِع ْ ً‬
‫س ُع ْوا ل َها تغ ّيظا‬
‫م ّمك ٍ ؚن َب ِع ْي ٍد ِ‬ ‫ياۚ ‪۱۱‬۝ اِذا راتم ِ‬ ‫بل كذبا ِبلساع ِ ۣة واعتدن لِمن كذب ِب‬
‫َ َ ٓ ُ ْ ُ ْ ْ َ َ َ ً َ ّ ً ّ ُ َ َّ ْ َ َ َ ُ َ َ ُ‬ ‫َّو َز ِف ْ ً‬
‫‪3‬‬
‫ي دع ْوا هنالِك ث ُب ْو ًراۭ ‪۱۳‬۝‬ ‫يا ‪۱۲‬۝ واِذا القوا ِمنا مكن ض ِيقا مقر ِن‬
‫ترجہم�‪�:‬اصلاب�تہیےہہکہیول�گا�سڑھگ�یوکالٹھجچےکںیہا�و�رجو�ا�سڑھگ�یوکھجالٹئےا�سےکےئلمہےنڑھبکیتوہئیٓا�گایہمکر�رکیھےہ‬
‫�‪�،‬و�ہبجد�و�رسےا�نوک�دکیےھیگوتیہا�سےکبضغا�و�رجو�شیکٓا�و�ا�زیںنسںیلےگا�و�رجبہیدستوپاسبہتا�سںیمایکگنتہگجوھٹنےس‬
‫جائںیےگوت�اپینوم�توکپاک�رنےںیگلےگ(�ا�سوقتا�نےساہکجائےاگ� �)ٓا�جایکوم�توکہنںیتہبیسومتو�ںوکاکپ�ر�و�۔‬
‫ربخد�یاجتییھترگممت‬
‫فرشےتاقح�ر�تو�ذلتےکوط�رپراہنںیںیہکےگا�ےویمنہج�ں�!یہوہیر� �وزجز�اہے�‪�،‬وہیتنجومنہجےہسجیکںیہمت �‬
‫قو�لوفلعےساسیکذکتیبرکتےےھت۔‬

‫ۤاَّلَك َّنِا َبٰتِك ِراَرْبَاْلا ْيِفَل َنْيِّيِّلِعؕ‪َ۰۰۱۸‬و ۤاَم َكىٰرْدَا اَم َنْوُّيِّلِعؕ‪۰۰۱۹‬‬
‫قیًانی قیًانی ینوککا�ر�و�ں اک انمہ اعام�ل نییلع ںیم ےہ�‪ ،‬جتےھ ایک ہتپ ہک نییلع ایک ےہ �؟‬

‫ٍمْيِعَنۙ‪۰۰۲۲‬‬ ‫ْيِفَل‬ ‫َراَرْبَاْلا‬ ‫َنْوُبَّرَقُمْلا۠ۙ‪َّ۰۰۲۱‬نِا‬ ‫ٌمْوُقْرَّمۙ‪ُ۰۰۲۰‬هُدَهْشَّي‬ ‫ٌبٰتِك‬

‫(�و�ہ وت) کلیھ وہئی اتک�ب ےہ�‪ ،‬مرق�ب (فرشےت) �ا�س اک اشمہد�ہرکتے ںیہ�‪ ،‬قیًانی نکی ول�گ (بڑ�ی�)عنوتم�ں ںیم وہنےگ�‪،‬‬

‫ىَلَع ِكِٕىٓاَرَاْلا َنْوُرُظْنَيۙ‪ُ۰۰۲۳‬فِرْعَت ْيِف ْمِهِهْوُجُو َةَرْضَن ِمْيِعَّنلاۚ‪۰۰۲۴‬‬

‫سمرہیو�ں ںیم ےھٹیب دیھک رہے وہنےگ�‪ ،‬تو ا�ن ےک رہچ�و�ں ےس یہ وتمعن�ں یک رت�و ات�زگی اچہپ�ن ےل اگ�‪،‬‬

‫َ ُ ْ ُّ ُ‬ ‫تفس�الق ٓران َ ب�ب َو ِم ْن ُس َور ِة َو ْي ٌل ِل ْ ُل َط ِّف ِف ي نَ� �‪ �۳�۳�۴‬ن ن‬

‫وب‬
‫الذھد�ب ِذ ك ِر الذن ِ‬
‫ب‬ ‫‪،۳‬س� ب ن‬
‫ا� ماجہ کتاب‬ ‫‪ 1‬جامع ت�مذی کتاب ی‬
‫ا� حبان �‪ ،۲�۷�۸�۷‬مسند امحد �‪� ،۷�۹�۵�۲‬ش ح السنۃ للبغوی�‪۱�۳�۰�۴‬‬ ‫�‪، ۴�۲�۴�۴‬حصیح ب ن‬
‫‪ 2‬القیامۃ�‪۲�۲�،۲�۳‬‬
‫‪ 3‬الفرقان�‪ �۱‬ت‪۱�۳��۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َنْوَقْسُي ْنِم ٍقْيِحَّر ٍمْوُتْخَّمۙ‪ٗ۰۰۲۵‬هُمٰتِخ ٌكْسِمؕ‪َ ١‬و ْيِف َكِلٰذ ِسَفاَنَتَيْلَف َنْوُسِفاَنَتُمْلاؕ‪۰۰۲۶‬‬
‫یہ ول�گ رسرہمباخلص رش�ا�ب الپئے اجئںی ےگ سج رپکشمیک رہموہگی�‪ ،‬بستق ےل اجنے و�الو�ںوک اسی ںیم تقبسرکنی اچہےی �‪،‬‬
‫لمطفف� ی ن‬
‫َوٗهُجاَزِمْنِمٍمْيِنْسَتۙ‪۰۰۲۷‬اًنْيَعُبَرْشَّياَهِبَنْوُبَّرَقُمْلا۠ؕ‪�(۰۰۲۸‬ا ��‪۱�۸‬تا�‪)۲�۸‬‬
‫�ا�و�را�سیکٓامزی�شمینستوہگی�‪�،‬و�ہہمشچسجاکاپنیرقم�بول�گںیئپےگ�۔‬
‫گہرزہنںی�ا�نولگو�ںاکامگ�نحیحصںیہنہکالہلاہنںیرمنےےکدعب�د�وبا�ر�ہ نزد�ہںیہنرک�ےاگا�و�را�نےکاعام�لاکماحسہبںیہنرک�ےاگ�‪،‬بےکش‬
‫�الہلاعتلٰی�ا�و�ررسو�لالہلﷺےکاطاعتزگ�ا�ر�‪�،‬الہلوحد�ہالشریکیکاب�رگا�ہںیمرسھجاکنے�‪�،‬الہلےکاحاکما�توفر�ائضوککامحہقوپ�ر�اکرنے‬
‫�‪�،‬الہلیک دح�و�دکوقائمرکنے �‪،‬حر�ا�م وحال�لیکزیمت�رھکےن �‪�،‬ا�و�ر�الہلیک ضرا�ووخشون�د�ی احصلرکنے ےک ےئلنیقحتسم ںیم اپےن کاپزی�ہ ام�لمیسقت‬
‫کرنے�‪�،‬الہلےکدینوکنافذکرنےیکوکششرکنے�‪�،‬الہلیکر�ا�ہںیمدج�وجدہکرنےو�الےولگو�ںےکاعام�لاناع�مایفہتولگو�ںےکدفرتمںی‬
‫ل نت‬
‫�د�ر�جںیہجو�ٓاسامنو�ںںیمایجتنںیمایسد�ر�ۃا م� ٰ�یایعر�شےکاپ�سہگج �‬
‫ےہ‪�،‬ا�و�رمتںیہایکعمول�مہکا�ندنلبپایہ ��‪،‬اناع�مایفہتولگو�ںاک�دفرتایک‬
‫ہے�؟یہیھبایکیھکلوہئیاتک�بےہسجیکافحظتوگندہ�اشترقم�برفشےترکتےںیہ�‪،‬قیًانی�اناع�مایفہتول�گوتنج�ںںیمد�اخلےیکاجئںی‬
‫وھچبو�ںےسٓا�ر�اسہتا�ونیچدنسم�و�ں‬
‫ےچین‪�،‬ر�و�ا�ںومشچ�ںےکانک�ر�و�ںرپخوبوص�ر�ت ن‬
‫گے ��‪،‬اپےنومتوی�ںےکولحم�ںا�و�رھگےند�رخوت�ںےکاسئےےک �‬
‫پریبےھٹالہلاکعاطکر�د�ہکلموما�لا�و عن�روتم�ںےکاظن�ر�ےرکرہےوہ�ںےگ�‪�،‬اعز�ا�زت�ورکیم�‪ٓ�،‬اسائوش�ں�‪،‬سوہلوت�ں�‪،‬لذتو�ں�ا�و عن�روتم�ںیکا� �رز�انیو‬
‫یگ�‪،‬ا�و�ر�و�ہاپےننسحوجام�لا�و�رچرہ�و�ںیکاش�د�ابی‬
‫فر�ا�و�انییکوجہےسوخشاحلیوشا�د�ابییکر�ونقو�اضحوط�رپر�ا�نےکرہچ�و�ںےسوسحم�سوہ�رہیوہ �‬
‫سےاچہپ�نےئلاجئںیےگہکہییتنجںیہ�‪،‬جتنےکفلتخمرش�ا�بےکر�و�ا�ںومشچ�ںےکالع�و�ہتنجےکدخ�ا�ماہنںیکشمیکرہمےگلوہئے‬
‫برتون�ںںیمریغبکیسزیچکیٓامزی�شو�الیدمع�ہوسیفنرتینرش�ا�بیھبشیپرکیںےگ�‪،‬بضعےکزن�دیکا�سرش�ا�بںیموتسک�ر�ییکٓامزی�شوہگی‬
‫وبزیدخو�شنکا�و�ر�ر�احتافز�اہوجائےیگ�‪،‬بضعےتہکںیہہیاییسرش�ا�بوہگیسجیکوخشوبسکوت�ر�ییک‬
‫جسےسا�ساک�ذ�ائہقد�وبالاا�و�رخوش م‬
‫طر�حوہگی�‪،‬جولو�گد�وسر�و�ںرپبستقاحصلرکناچاہےتوہ�ںو�ہایےسولمع�ںںیمتقبساحصلرکیںسجےکےلصںیمتنجا�و�ر�ا�سیکہی‬
‫�انوم�لا�و�رلافانیںیتمعناحصلوہ�ں�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ٰ‬ ‫َ ٰ َ َ َْ ُ َْ‬
‫‪1‬‬
‫ا ِّن ھذا ل ُه َوالف ْوز الع ِظ ْي ُم ‪۶۰‬۝ ِل ـ ِمث ِل ھذا فل َيع َم ِل الع ِمل ْو َن ‪۶۱‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬قیًانیییہمیظعالاش�ناکمایبیےہ�‪�،‬اییسیہاکمایبیےکےئللمعرکنےو�الو�ںوکعلمرکناچاہےی۔‬
‫دنلبیےسےچینیکرط�فاتہبوہ�اہمشچےہسج کےاپنیےکاستھیتنجرش�ا�ب‬‫جتنیکا�ساعٰیلترینرش�ا�بںیممینستیکٓامزی�شوہیگ�‪،‬یہ �‬
‫ئپںیےگ�۔‬

‫َّنِا َنْيِذَّلا اْوُمَرْجَا اْوُناَك َنِم َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا َنْوُكَحْضَيۖ‪َ۰۰۲۹ٞ‬و اَذِا اْوُّرَم ْمِهِب َنْوُزَماَغَتَيۖ‪۰۰۳۰ٞ‬‬
‫گان�ہ اگ�ر ول�گ ایامند�ا�ر�و�ںیک یسنہ ا�ڑیارکتے ےھت�‪� ،‬ا�ن ےک اپ�س ےسزگ�رتے وہئے ٓاپس ںیم ٓانھک ےک�اشا�ر�ےرکتے ےھت�‪،‬‬

‫‪ 1‬الصافات�‪۶�۰�،۶�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َو اَذِا اْۤوُبَلَقْنا ىٰۤلِا ُمِهِلْهَا اْوُبَلَقْنا َنْيِهِكَفۖ‪َ۰۰۳۱ٞ‬و اَذِا ْمُهْوَاَر اْۤوُلاَق‬
‫�ا�و�ر بج اپےن و�الو�ں یک رط�ف ولٹےت وت د�ل لگ�ی�ا�ں رکتے ےھت �‪�،‬ا�و�ر بج اہنںی دکیےتھ وت ےتہک‬
‫َٓ‬
‫َّنِا ٰ ۤه ُٔول ِء َنْوُّلٓاَضَلۙ‪َ۰۰۳۲‬و ۤاَم اْوُلِسْرُا ْمِهْيَلَع َنْيِظِفٰحؕ‪َ۰۰۳۳‬مْوَيْلاَف‬
‫ےر�ا�ہ) ہںی�‪،‬یہ ا�ن رپ اپساب�ن انب رک وت ںیہن ےجیھب ےئگ�‪ ،‬پس ٓا�ج‬
‫قیًانی یہ ول�گ رمگ�ا�ہ (ب �‬

‫َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا َنِم ِراَّفُكْلا َنْوُكَحْضَيۙ‪۰۰۳۴‬ىَلَع ِكِٕىٓاَرَاْلاۙ‪َ ١‬نْوُرُظْنَيؕ‪۰۰۳۵‬‬

‫�ایام�ن و�الے ا�ن اکفر�و�ں رپ ںیسنہ ےگ�‪ ،‬ختوت�ں رپ ےھٹیب دیھک رہے وہنےگکہ‬
‫لمطف ن‬
‫ْلَهَبِّوُثُراَّفُكْلااَماْوُناَكَنْوُلَعْفَيؒ‪�(۰۰۳۶‬ا ف�ی��‪۲�۹‬تا�‪)۳�۶‬‬
‫�ا�با�نرکنم�و�ںےناسیجہیرکتےےھتوپ�ر�اوپ�ر�ادبلہاپایل۔‬
‫�دنایمںی اطیش�ن ےک ہی ےلیچ اہل ایام�نوکقحریجانےت وہئے ا�ناک�اتسزہ�ا�ومذ�ا�ق ا�ڑ�اتے ا�و�رحاق�ر�ت توذللی ےک ےئل ا�ن رپ�ٓا�و�ا�ز�ےےتسک‬
‫�ں‪،‬لپوک�ںا�و�رہاتوھ�ںسےاشا�ر�ےرککےا�نیکریقحت�ا�و�ر�ا�ن‬
‫تےھ�‪،‬بر�ےرب�ےالاق�بدیےتےھت�‪،‬جبا�نوک�دکیےتھوت�ایکد�وسر�ےوکٓاکنوھ �‬
‫کےذمہبرپطنعرکتےےھت�ا�و�رہکےتےھتہیدکیوھجتنےکو�الیا�و�رحو�ر�و�ںےکاخ� نودجا�رہےںیہ�‪،‬جنےکاپ�سہنرہےناکماک�نےہہن‬
‫وکاب�س �‪،‬جنیکوکئیسلجم ےہ ہن د�وسیت �‪�،‬ا�ن ےک اپ�س د�و�وقتیک ر�وٹیوتموجو�دہنںیرگم� ندای�و�ٓاخر�ت ںیماکمایبی ےکوخ�ا�ب دیھک رہے‬
‫ہپےنن ل‬
‫ہںی� ک‪،‬اف�رمہک ام�ل و�د�ولتیک �رفا�و�انی ا�و�ر� �رز�قیکاشک�دگیوکحقیک اشننیےتھجمس ےھت�‪�،‬و�ہ ا�س زعم ںیم التبمتےھہک الہلمہ رپ�ر�اضی ا�و�رہام�ر�ے‬
‫وتمعن�ں‪،‬لذتو�ںا�و�ر�ٓاسائوش�ںےسون�ا�ز�رکاھہے�‪،‬مرگو�ہوھب�لےئگہکالہلےن‬
‫عاقئد�ا�و�رنرظیا�ترپخو�شےہبتیھوت�ا�سےنںیمہامت�م ندای�و�ی �‬
‫�ا�نےسزیا�د�ہام�لو�د�ولترھکےنو�الی موقو�ںوک�ا�نےکرش�کا�و�ر�اعام�لہثیبخیکوجہےسہحفصیتسہےساٹم�دیا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ََ ً َ‬ ‫َ َْ ََْ ْ َ َْ َُ ْ ّ ْ َْ ُْ َ‬
‫‪1‬‬
‫ه ا ْح َس ُن اثث ّو ِر ْء ًي ‪۷۴‬۝‬ ‫وك اهلكنا قبلهم ِم قر ٍن‬
‫ترجہم‪ :‬حالا�ںہکا�نےسےلہپمہینتکیہاییس موقو�ںوکہال�کرکچےکںیہوج�ا�نےسزیا�د�ہرس�وساما�نرھکیتںیھتا�و�رظاہر�یاش�نوشوکتںیم‬
‫�ا�نےسڑبھیوہئیںیھت�۔‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ً‬ ‫َ‬
‫َ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ‪۰‬۝ َ َ َ ٰ ُ ُ ْ ْ ُ ْ ْ ّ ْۢ َ ْ ْ ّ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ل‪۰‬۝ َوك ّنا ْن ُن‬
‫ه اِل ق ِل ْي ۭ‬‫وك اهلكنا ِم قري ٍ ؚةب ِطرت م ِعيشتاۚ ف ِتلك مسكِنم ل تسكن ِم بع ِد ِ‬
‫‪2‬‬ ‫ْال ٰو ِرث ْ َ‬
‫ِي ‪۵۸‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رتکینیہاییسایتسب�ںمہابت�ہرکچےکںیہنجےکول�گاپینتشیعمرپ�اتر�اگےئےھت�‪،‬سو�دیھکول�و�ہا�نےکنکسمڑپ�ےوہئےںیہا�ن‬
‫کےدعبکمیہوکئیاسبہے ��‪ٓ،‬اخرکا�رہمیہو�ا�ر�ث کوہر�رہے�۔‬

‫مر� ‪۷��۴‬‬
‫‪ 1‬ی‬
‫‪ 2‬القصص�‪۵�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫وکوٹےتےھتہکٓا�جالف�ںاملسم�ن‬
‫�ا�و�رجبو�اپسرھگ�و�ںوکلپےتٹوتاپینرحکا�تہثیبخرپخایلو�ںیہایخلو�ںںیمفطلاند�و�زہوتےوہئےرھگ�و�ں ل‬
‫کاذم�ا�قا�ڑ�اکرا�و�را�سرپٓا�و�ا�ز�ےا�و� بھپرایت�ںسکرککسدق�رلفطاٹاھیا�ا�و�ر گلوو�ںںیما�سیکوخ�بتگینب�‪�،‬ایکینعمہیےہہکبجرھگ�و�ں‬
‫کو�و�اپسےتٹلپوت�وہا�ںوخشاحلیا�و�ر �رفاغتا�ناکاتسابق�لرکتیا�و�رجوچاہےتو�ہاہنںیلماجتا�ا�سےکاب�وجو�د�انوہ�ںےنالہلاکشرک�ا�د�اہنںیایکلبہک‬
‫�اہلایام�نیکریقحت�ا�و�ر�ا�نرپحدسکرنےںیمیہوغشم�لرہے�‪،‬کرفپر�ٓاما�د�ہوہرکبجالہلوحد�ہالشریکےکامنےن�‪�،‬الہلےکرسو�لﷺکی‬
‫�ت‪،‬جز�ا�وسز�ااکقعدی�ہرھکےنا�و�رپاکزی�ہزندگیزگ�ا�رنےو�الےولگو�ںوک�دکیےتھ‬
‫اکھجنے‪،‬حای�تدعب�الوم �‬
‫�‬ ‫رکنے‪�،‬الہلیکاب�رگا�ہںیماشیپنی‬
‫�اطاعت �‬
‫ںیہ‪،‬حمدم�(ﷺ�)نےاہنںیٓاخر�تا�و�رجتنو�د� �وز�خےکرکچمںی‬
‫توعطہنےکوط�رےتہکہیامہ�ر�ےٓابائو�اجد�ا�دکےدینےسےکٹھبوہئےول�گ �‬
‫�اجلاھ�دیاہے�‪،‬یہومجو�د�ہٓا�ر�ا�موعشیوک�ا�ستنجیکومہو�مامدیپروھچ�ڑ�رہےںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ت َخ ْ ُ‬‫ح َنا َو َا ْن َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ٗ َ َ َ ْ ٌ ّ ْ َ ْ َ ُ ْ ُ ْ َ َ َّ َ ٰ َ َّ َ ْ‬
‫اغ ِف ْر ل َنا َو ْار َ ْ‬ ‫ٓ‬ ‫َ َ ْ َ ُٔ ْ ْ َ َ َ ُ َ ّ‬
‫ي‬ ‫ك ُم ْو ِن ‪۱۰۸‬۝ اِنه كن ف ِريق ِم ِعبا ِدي يقولون ربنا امنا ف‬ ‫قال اخســوا ِفيا ول ت ِ‬
‫ٓ‬
‫ْ‬
‫ت ُم ال َي ْو َم ِباَ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬
‫ن ْم َت ْض َحك ْو َن ‪۱۱۰‬۝ ا ِ ْ‬
‫ِن َج َز ْي ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ك ذكر ْي َوك ْن ُت ْم ِّم ْ ُ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫ٰ ّ ِ ْ َ َ َّ َ ْ ُ ُ ْ ُ ْ ِ ْ ّ ً‬
‫ي ‪۱۰۹‬۝ فاتذتوه س ِري ح انسو ِ ِ‬ ‫ح ۖۚ‬ ‫الر ِ‬
‫ُ‬ ‫ۗ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬
‫ب ْواۙ‪۰‬۝ ا ّنُ ْم ُ‬‫َص َ ُ‬
‫‪1‬‬
‫ه الفا ِىٕز ْو َن ‪۱۱۱‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬الہلاعتلٰیجو�ا�بد�ےاگ�د�و�رہومری�ےاسمےنےس�‪،‬پڑ�ےرہو�اسیںیما�و�رمھجےساب�تہنرک�و�‪،‬تموہیول�گوتہوکہریم�ےھچکدنب�ے‬
‫جبےتہکےھتہکا�ےامہ�ر�ےرپ�و�ر�دگا�رہمایام�نالئےںیمہاعم�فرک�د�ے�‪،‬ہمرپ�رحمرکتوسبرح�یم�و�ںےساچاھ�رحمیےہوتتمےنا�ن‬
‫کامذ�ا�قانبلاییاہ�ںکتہکا�نیکدضنےںیہمتہییھبالھب�دیاکہںیمیھبوکئیوہ�ںا�و�رتما�نرپنہےتسرہے� �‪ٓ،‬ا�جا�نےکا�سربصکامںیےنہی‬
‫پلھدیاہےہکوہیاکمای�بںیہ�۔‬
‫�الہلاعتلٰینےذم�ا�قا�ڑ�انےو�الو�ںوکنتہیبیکہکا�نافک�رورشمکنیوکمومون�ںیکایکپڑ�یےہہکا�نےکاقعئد�‪�،‬اعام�لو�افاع�لرپنرظ�رھکےتںیہ�‪،‬‬
‫�ا�نرپبترص�ےرکتےںیہ�‪�،‬الہلےناہنںیاہلایام�ن نرپرگ�ا�نای�وکلی کانبرتوہنںیاجیھبہے�‪�،‬دکیوھٓا�جہکبجبستقیقحلھکرکاسمےنٓاگیئےہ‬
‫�‪،‬حقوباطلاکیفہلصاکچ�دیاگایہے�‪�،‬اہلایام�نوکجتنںیما�و�رافک�ر�ومرشکنیا�و�رگان�ہاگ�ر�و�ںوکہجمنںیمڈ�ا�لدیاگایہے�‪،‬تواہلوتحدیتنجںیم‬
‫خوبوص�ر�تڑپک�و�ںےسٓا�ر�اسہتا�ونیچدنسم�و�ں کترپوی�ںےسٓاسو�دگیےکاستھتشپاگلئےا�ندبکا�ر�و�ںیکہتفگہباحلتوک�دیھکرک�‪�،‬ا�نیکٓا�ہ‬
‫�ٰید�ا�رتےھ‬
‫�وپاک�رسنا�و�ر�ا�نوکذع�ا�بمنہجںیموغطہز�ندیھکرکد�لیہد�لںیم�ا�نرپہسنرہےوہ�ںےگہکہیدنایمںیتہبالج�لوشا�نےکدعو �‬
‫یھت‪،‬یہںیمہےکہبوہئےےتہکےھتا�باہنںیاچیھرط�حولعم�م گوہایکہوک�ناکٹھبہو�اتاھ�ا�و�رکو�ندیسھےر�اسےت‬
‫��‪،‬ا�و�ر�ا�نیک نزد�ہاب�دپاک�ر�یاجتی �‬
‫پرگامز�ناھت�ٓاخرافک�ر�ورشمکنیوکاپینا�ن کرحوت�ں پاکو�ر�اپو�ر�ابدلہلمیہایگجو�و�ہاہلایام�نےکالخ�فرکتےےھت ��‪،‬ا�نےکیسنہ�‪،‬مذ�ا�قا�و�ربر�ے‬
‫�الاق�بےکدبلےٓا�جا�نرپنہیسا�ڑ�رہیےہ�۔‬
‫ماضمنیوس�ر�ۃالوط�ر‪:‬‬
‫وو�ع انبیاگایہے �‪،‬کو�ہ وط�ر�‪،‬ھکےل وہئےاکغذپرکلیھ وہئی ا�ساتک�بیک �‪،‬بتیومعم�ر�‪،‬موجز�نٓاسام�ن‬
‫وک ض‬
‫�ا�س وس�ر�ۃ ےکٓاغا�زمںیٓاخر�ت م‬

‫‪ 1‬املومنون�‪ �۰�۸‬ت‪۱�۱�۱��۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ا�و�رمسدن�رکیمسقاھککرفرمایاکہایقمت ًانیقی�و�اقع وہیگ ا�و�رکیس یتسہ ںیم ہیاطقتںیہنہک اسے ربپاہونے ےس ر�و�ک ےکس ا�و�ر�ا�ستقیقحوک‬
‫ھجالٹنے و�الو�ںاک�اناج�ممنہج وہگا�ا�و�رجن ولگو�ں ےن ایام�ن وبق�لرکلایہے ا�و�روقت�ٰی کی ر�و�ش اتخای�رکی و�ہ الہلاعتلٰی کے انوم�ل اناعما�ت ےس‬
‫سرفر�ا�زہو�ںےگ�‪�،‬ا�ستقیقحےکاظاہ�رکےدعبقرییشرس�د�ا�ر�و�ںرپدیقنتیکیئگےہوج�رسو�لالہلﷺکوونجم�ن�‪،‬کاہنا�و�رشاعرقر�ا�ر�دیےت‬
‫تےھا�و�ریہبسھچکا�سےئلایکجاتاتاھہکولگو�ںوکہباکیاجاسےک�‪،‬مہکرکممہےکرس�د�ا�ر�رسو�لالہلﷺکیوبن�توکاپےنےئلایکتبیصمےتھجمس‬
‫تےھا�و�ر�ا�سوکششںیمرہےتےھتہکیسکہنیسکوط�رپر�ٓا�پےساکٹھچ�ر�احاصلایکاجسےک�ا�سدصقمکےےئلو�ہرہرحبہاتسامع�لرکتے�‪،‬جب‬
‫کہرسو�لالہلﷺد�نر�ا�تا�سگتو�د�ومںیرہےتےھتہکا�نولگو�ںوکجاہلتوگرم�اہیےکات�ریکاغ�ر�و�ںےساکن�لرک�ر�ا�ہدہ�ایترپلے‬
‫�ٓائںی�‪،‬قریشہکمٓا�پیکاب�تمیلستہنرکنےےکےئلایکا�و�رذع�رگنلیھبشیپرکتےےھتہکمہٓا�پیکابتو�ںےکبتاقئلوہ�ںےگہکٓا�پ‬
‫مہںیوکئیزجعم�ہ کداھئںیاسیجکہےلہپابنای�ءکےاہتوھ�ںزجعم�ا�تاکوہظ�روہ�اا�ساب�ر�ےںیم مرفایاکہہیرص�فا�نیکایکتجحےہاگرا�ن عموکزج�ہ‬
‫ک�داھبیھدیاجائےوتتبیھبہیٓا�پﷺکیوبن�توکستمیلہنرکیںےگہکلبا�سںیموکئیات�ویلرککےاپےنرفکپررصمہوجائںیےگ�‪�،‬ا�ن‬
‫وکاطرمںیہنالئںیا�و�ر�دینقحےکاغیپ�م‬
‫باتو�ںےکدعبدیس�الامم ﷺسے مرفایاگایکہٓا�پا�نولگو�ںےکاعرت�اضا�تا�و�ر�ا�نیکنعطوشتعین خ‬
‫ےگ�‪،‬ا�و�ر�دعو�تقحےکہلسلس‬
‫�یرںی�الہلٓا�پیکافحظت مرفائےاگ�ا�و�ریہٓا�پاککھچںیہناگب�ڑکسںی �‬
‫کواچنہپنےےکےئلدعو�تاکہلسلساج�ر ھک‬
‫مںیوج�رکا�وٹںیٓائںیایکاف�رکیاجنبےسزم�احتموہتوربص�و�اتساقمتےکاستھا�نامت�مزم�امحوت�ںاکماقبہلایکجائےا�و�ر�الہلاعتلٰیکیدمحوانث‬
‫�ا�و�رحیبستوحتدیمےسوق�تاحصلیکاجئے�۔‬
‫بجریبنمعطم‪� t‬زمانہرفکمںیدیقیو�ںےکہلسلسںیماب�تتیچرکنےےکےیلدمیہنونم�ر�ہٓائے�‪،‬جبو�ہےچنہپوت�رسو�لالہلﷺامن�زمرغ�ب‬
‫َّ َ َ َ َ َ‬
‫اب َر ّ ِبك ل َوا ِق ٌع ’’بےکشریت�ےر�باکعذ�ا�بو�اقع‬ ‫مںیوس�ر�ہوط�رکیالت�و�ت مرفا�رہےےھت�‪،‬جبٓا�پﷺےنٓایت اِن عذ‬
‫ہوکر�رہےاگ�۔‘‘پڑھیوتبجریبنمعطم‪ t‬فرماتےںیہےھجموی�ںاگلکہریم�ا�د�لٹھپاجئےاگچاننہچںیمےنزن�و�لذع�ا�بےکڈ�رسےاسال�م‬
‫قوب�لرکلای�‪،‬پرھجبٓا�پﷺےنہیٓایتالت�و�ترفمایئ‬
‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َْ ُ ُ ْ ْ َ ْ َ ْ َْ ُ ُ ْٰ ُ ْ َ َ َ ُ‬
‫َ‬
‫‪1‬‬
‫ض‪۰‬۝ َبل ل ُ ْي ِق ُن ْو َ ۭ‬
‫ن ‪۳۶‬۝‬ ‫الس ٰم ٰو ِت َوال ْر ۚ‬ ‫ن ‪۳۵‬۝ ا ْم خلقوا‬ ‫ام خ ِلقوا ِم غ ِ‬
‫ي ش ٍء ام ه ال ِلقو ۭ‬
‫ترجہم‪ :‬کاییہیسکاخلقےکریغبخو�ددیپ�اہوگےئںیہ�؟یایہوخ�داپےناخلقںیہ�؟یازمنیا�و�رٓاسامنو�ںوک�انوہ�ںےندیپ�اکایہے�؟�اصلاب�تہیےہ‬
‫کہہینیقیںیہن ھکرےت�۔توفرماتےںیہہکہیٓایا�تنسرکجمےھایخ�لوہ�اکہریم�ا�د�لا�و�رہو�ش حوو�ا�سا�ڑجائںیےگ۔‬

‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عالہلےکان�مےسوجدحیبرہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫َو ِرْوُّطلاۙ‪َ۰۰۱‬و ٍبٰتِك ٍرْوُطْسَّمۙ‪ْ۰۰۲‬يِف ٍّقَر ٍرْوُشْنَّمۙ‪َّ۰۰۳‬و ِتْيَبْلا ِرْوُمْعَمْلاۙ‪۰۰۴‬‬

‫قمس ےہ وط�ر یک�‪� ،‬ا�و�ر یھکل وہئی اتک�ب یک وج یلھج ےک ےلھک وہئے و�ر�ق ںیم ےہ�‪� ،‬و�ہ ٓابا�درھگ یک�‪،‬‬
‫‪ 1‬الطور �‪۳�۵�،۳�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َوِفْقَّسلا ِعْوُفْرَمْلاۙ‪َ۰۰۵‬و ِرْحَبْلا ِرْوُجْسَمْلاۙ‪َّ۰۰۶‬نِا َباَذَع َكِّبَر ٌعِقاَوَلۙ‪۰۰۷‬‬

‫�ا�و�ر ا�ونیچ تھچ یک�‪� ،‬ا�و�ر ڑھبکائے وہئے دنمس�ر یک�‪ ،‬یبکش ٓا�پ ےک ر�ب اک ذع�ا�ب وہرک رہےن و�الا ےہ�‪،‬‬

‫اَّم ٗهَل ْنِم ٍعِفاَدۙ‪َ۰۰۸‬مْوَّي ُرْوُمَت ُءٓاَمَّسلا اًرْوَمۙ‪َّ۰۰۹‬و ُرْيِسَت ُلاَبِجْلا اًرْيَسؕ‪۰۰۱۰‬‬
‫�اسے وکئی ر�وکےن و�الا ںیہن�‪ ،‬جس د�ن ٓاسام�ن رھتترھ�انے ےگل اگ�‪� ،‬ا�و�ر اہپ�ڑ ےنلچ رھپنے ںیگل ےگ�‪،‬‬

‫ٌلْيَوَفٍذِٕىَمْوَّيَنْيِبِّذَكُمْلِّلۙ‪َ۰۰۱۱‬نْيِذَّلاْمُهْيِفٍضْوَخَنْوُبَعْلَّيۘ‪�(۰۰۱۲‬الوط�ر�‪۱‬تا�‪)۱�۲‬‬
‫�ا�سد�نالٹھجنےو�الو�ںیک(پو�ر�ی) خر�ابیےہ�‪،‬جواپینوہیب�د�ہوگئیںیماچلھوک�درہےںیہ�۔‬
‫کو�ہوط�رجسرپ�الہلاعتلٰینےومسٰی‪ u‬سےالک�مرفمایاتاھ�ا�و�رہیںیرپتو�ر�ا�تاطعکییھت�‪�،‬ا�و�ربا�ریکڑمچ�ےرپکلیھوہئیول�حوفحم�ظسجںیم‬
‫ہرچزیکلیھوہئیےہ�‪،‬یاقدیمزمانےںیمےنھکلےکےیلرہ�نیکاھک�لےسایت ک�رر�د�ہاب�ریکیلھج�‪،‬یاقر�ٓا�ندیجمجو�ا�و�ر�ا�قںیماھکلہو�اہے�‪،‬مہکرکممہ‬
‫رمع�ہ‪،‬حجا�و�رطو�ا�فو�زیا�ر�ترکنےو�الو�ںےسرھب�ارہاتہے�‪،‬یجےسایکا�و�رماق�مرپ�ا�سیکمسقاھکئییئگ�۔‬
‫مںیو�اقعتیبالہلوجہر�وقت �‬
‫َ ْ َ َْ‬
‫‪1‬‬
‫َو ٰهذا ال َبل ِد ال ِم ْ ِ ۙ‬
‫ي ‪۳‬۝‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�ر�ا�سرپ�امنرہش�(مہک�)کیمسق�۔‬
‫یاتیبالہلےکنیعا�وپرساتویںٓاسام�نرپبتیاملومع�ر‬
‫َ َٔ ْ َ َ َ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ّ‬ ‫الب ْي ُت َ‬ ‫َ‬
‫امل ْع ُم ُور َف َس َٔا ْل ُت ِج ْب� َيل َ‪،‬ف َق َال‪َ :‬هذا َ‬ ‫َف ُر ِف َع ِل َ‬
‫الب ْي ُت َ‬
‫امل ْع ُم ُور ُي َص ِ يل ِف ِيه ك َي ْو ٍم َس ْب ُعون الف َمل ٍك ِ‪،‬إذا‬ ‫ِ‬ ‫ي‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫خ َر ُجوا ْل يعودوا ِإلي ِه ا ِخ َر ما عل ي ِ� ْم‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫جبرسو�لالہلﷺرعم�ا�جرپترشیفےلےئگوت�ٓا�پﷺوکبتیومعم�ر ک�داھیاگای�ٓا�پﷺےنربجیل ‪u‬سےا�سےکاب�ر�ے‬
‫مںید�ریافتایک�‪،‬تو�انوہ�ںےنوج�ا�بدیایہتیباملومع�رہے�‪�،‬ا�سںیمر� �وز�انہرتسہز�ا�ررفشےتامن�زپڑھےتںیہ�ا�و�ر�ایکرمتہبڑپ�ھرکجو�ا�سےس‬
‫‪2‬‬
‫وترھبکیھد�اخلںیہن توہا�۔‬
‫نلکاجتاےہ پ‬
‫غبریسوتنو�ںےکدنلب�وبال �آاسام�نوجزمنیےکا�وپر�ایکتھچیکرط�حےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ َ ْ َ َّ َ ۗ َ َ ْ ً َّ ْ ُ ْ ً ‪۰‬۝ َّ ُ ْ َ ْ ٰ ٰ َ ْ ُ‬
‫‪3‬‬
‫ع اي ِـتا ُمع ِرض ْو َن ‪۳۲‬۝‬ ‫وجعلنا السماء سقفا مفوظاۖۚ وه‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رہمےنٓاسام�نوک�ایکوفحم�ظتھچانب�دیامرگیہںیہہکاکئان�تیکاشننوی�ںیکرط�فوتجہیہںیہنرکتے۔‬
‫ولخما�تےکےیلتھچےہ�‪�،‬ا�و�رپانیےسرھب�ےومجز�ندنمس�رکی�‪،‬یابضعےکزن�دیکا�سےسرم�ا�د�و�ہ‬
‫یاضعبےکزن�دیکرع�شوجتام�م ق‬
‫مسدن�رےہسجںیمایقمتےکد�نٓا�گڑھبکائیاجئےیگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫الت��‪۳‬‬
‫‪ 1‬ین‬
‫َّ‬
‫ـول الــهِ َصــى‬ ‫ُ‬ ‫اال�ــان َ ب� ُب ْ ِإال ْ َ‬
‫س ِاء ِب َ�سـ ِ‬
‫خ َ ُ ْ َ َ َ‬
‫املال ِئكــةِ �‪،۳�۲�۰�۷‬حصیــح مســم کتــاب ی‬ ‫‪ 2‬حصیــح ب خ�ــاری کتــاب بــدء اللــق ب�ب ِذ كـ ِـر‬
‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫ـم إ َل َّ‬‫ُ َ َ ْ َ َ َّ‬
‫الکب�للطـ بـر نا� �‪،۵�۹�۹‬مســندامحد�‪۱�۷�۸��۳ ۳‬‬ ‫خز�ــۃ �‪،۳�۰�۱‬املعجــم ی‬ ‫ات�‪،۴�۱�۱‬حصیــح ب ن‬
‫ا� ی‬ ‫الصل َو ِ‬ ‫ات‪َ ،‬وفـ ْـر ِض‬
‫السـ َـم َاو ِ‬ ‫الــه عليـ ِـه وسـ َ ِ‬
‫‪ 3‬االنبیائ�‪۳�۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫س َر ْۙ۠‬
‫ت ‪۶‬۝‬ ‫َ َ ْ َ ُ‬
‫ار ُ ّ‬
‫‪1‬‬
‫واِذا ال ِبح ِ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�ربجدنمس�ربڑھکا�دیےاجئںیےگ�۔‬
‫َ َ ْ َ ُ ُ‬
‫‪2‬‬
‫ت ‪۳‬۝‬‫ار ِف ّـ َـر ْ ۙ‬ ‫واِذا ال ِبح‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رجبدنمس�رپاھ�ڑ�دیےاجئںی گے�۔‬
‫�الہلاحبسنہوتاعلٰینےا�ناپنچاقحئقو�ٓاثا�رکیمسقاھککرپو�ر�ےز�و�رکےاستھ مرفایاکہالہلاعت �لٰیاپےنوق�لا�و�ر عود�ےےکالخ�فںیہنرکتا�ا�س‬
‫ًانیقیایکوقترقم�ر�ہرپایقمتاقئم کوہر�رہےیگ�‪،‬تمےسیلہپ موقو�ںےنیھباپےنزعمںیماپےنوبعم�د�و�ںرپبرھ�وسہایکاھتکہو�ہاہنںی‬
‫لےئ �‬
‫�الہلےکذع�ا�بےساچبلںیےگرگمجبالہلاکعذ�ا�بو�اقعوہ�اتونہو�ہول�گیہےچبا�و�رنہیہا�نےکابطلوبعم�د�‪�،‬ا�سےئلاپےنابطلوبعم�د�و�ں‬
‫پرکتہیرکنےےکاجبئےر�بیکرط�فٹلپٓائو�‪�،‬اسیںیماہمت�ر�یاجن�تےہ� گ‪�،‬ار�الہلےنذع�ا�بان�ز�ل مرفا�دیاتو�الہلےکوس�اکیسںیمہیاجم�لںیہن‬
‫کہاسےر�و�کایٹا�لےکس�‪،‬کوئیالہلاعتلٰیکیدق�ر�تاکماقبہلںیہنرکاتکسا�و�رنہیہوکئیاھب�گرک�ا�سےسچباتکسہے�‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ْ ن َ ْ َْ ْ ّ ٔ َُُ َ َ َ َ ّ َْ َ َ َ‬
‫عوف‪َّ �،‬ر ِب َد ِار َر ُج ٍل‬
‫فَ‬ ‫ال ِد َينة ل ْي ةٍل ومعه غالم هل وعبد الرمحن ب ن�‬ ‫عن جعف ِر ب ِ� ز ي ٍد العب ِد ِي ان عرخرج ي ِعس‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫}ح تَّ� َب َل َغ {إ َّن َعذ َ‬ ‫َ ْ ُ ْ نَ َ َ َ َ ُ َ ئ ً ُ َ ّ َ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ُ َ َ َٔ َ ُّ‬
‫اب َر ِّبك ل َو ِاق ٌع َما ُل ِم ْن‬ ‫ِ‬
‫الطور َ‬
‫ِمن الس ِ ِل ي�‪ ،‬فوافقه ق ِا�ا يص ِ يل فوقف يست ِمع ِق َراءته فق َرا‪{ :‬و ِ‬
‫� ًرا‬‫حار ِه َو ْاس َت َن َد إ َل َحا ِئ ٍط فَ َ� َك َث َم ِل ًّيا ثُ َّ� َر َج َع إ َل ِم نْ ز�ِ ِل فَ َ� َك َث شَ ْ‬ ‫َد ِافع َ}ق َال‪َ :‬ق َ ٌ َ َ ّ ْ َ ْ َ َ ٌّ َ ن زَ َ َ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫س ور ِب الكعب ِةحق‪،‬ف�ل عن ِ ِ‬ ‫ٍ‬
‫الهل َع ْنهُ‬
‫� ُ‬ ‫َ ُ ُ ُ َّ ُ َ َ ْ ُ َ‬
‫ون َما َم َر ُض ُه‪َ ،‬ر ِ َض‬
‫ي‬ ‫يعوده الناس ل يدر‬
‫عجرفبنزیدعدب�یےسر�و�ایتےہامری�الومنمنیدیسناعرم‪�t‬ایکر�ا�تدمیہنونم�ر�ہںیمسیھبدب�لرککنےل�‪�،‬ا�ناکغال�ما�و�رعدب�الرمحنٰنب‬
‫عو�ف‪� t‬ا�نےکرمہ�ا�ہےھت ‪�،‬ا�ناکزگ�راملسمنو�ںےکایکایےسرھگکےاپ�سےسوہ�اجسںیمالہلاعتلٰیکا�ایکدنب�ہڑھک�اامن�زڑپ�ھرہاتاھ �ٓا�پ‬
‫َّ َ َ َ َ َ‬
‫اب َر ّ ِبك ل َوا ِق ٌع َما‬ ‫رقا�توکبوغ�رنسانشر�و�عایکتو� کیداھکہو�ہوس�ر�ہالوط�رپڑ�ھرہااھت یاہ�ںکتہکو�ہا�سٓایترکیہمإِن عذ‬
‫نےا�سیک �‬
‫َُِ ْ َ‬
‫رھاپےندگھےےسےچیناتر�ٓائےا�و�ر�دیو�ا�رکے‬ ‫ےہ‪،‬پ �‬
‫م دافِعٍ پرہپاچن توانوہ�ں(سدیناعرم‪ )t‬نےاہک�ر�بہبعکیکمسق!یہذع�ا�بربحق �‬ ‫له‬
‫رھاپےنرھگکیرط�فول�ٹٓائے�ا�و�ر�ایکےنیہمکتامیب�ر�رہے�‪ ،‬لو�گٓا�پیک‬
‫ساتھکیٹاگلکرکڑھ�ےوہئے�ا�و� خراصیدیرتکڑھک�ےرہے�‪،‬پ �‬
‫‪3‬‬
‫یبام�رپرسیےکےیلٓاتےےھترگمجانےتںیہنےھتہکٓا�پاکمر�ضایکہے�۔‬
‫‪u‬و�رمںیوھپنکدیںےگسجیکٓا�و�ا�زسےاعلمابلاکاسا�ر�اناظ�مد�رہم‬
‫�ا�و�رہیذع�ا�با�سد�نو�اقعوہگاجبالہلاعتلٰیکےمکحےساسر�افلی ص‬
‫یگ‪ ،‬طہرر�فایکاضرط�ا�بربپاہوگاا�و� �رزمنییکرگفتڈیھیل‬
‫برہموہجائےاگ�‪،‬پا�شاپ�شرکنےو�الیڑککںیا�و�رہمبیٓا�و�ا�زیںرہسولہلچاچم�دیں �‬
‫پڑجائےیگسجیکوجہےساہپ�ڑوجزمنیاکتو�ا�ز�ناقئمرکنےےکےئلبصنےیکےئگےھتا�و�ر�دیرگجممسایکلف�تاضفمںیدنھیکوہئیرنگربنیگ‬
‫�ر�وئیےکاگلو�ںیکرط�حا�ڑتےرھپیںےگ�‪(،‬چونہکاہپ�ڑ�و�ںےکرنگفلتخمںیہ ��‪،‬ا�سےیلبجو�ہاپینہگجےساکڑھرکا�و�رےب� �وز�نوہرک‬

‫التکو��‪۶‬‬
‫ی‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 2‬االنفطار�‪۳‬‬
‫ال� عساکر �‪۳�۰�۸‬؍�‪۴�۴‬‬ ‫‪ 3‬ت� یخ‬
‫ر� دمشق ب ن‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ا�ڑنےںیگلےگوتایےسولعم�موہنےگےسیجرنگربنگاکدنھاکوہ�اا�و�نا�ڑرہاوہ�)یجےسرفمایا‬
‫ْ ُ‬ ‫ََ ُْ ُ ْ ُ َ ْ‬
‫‪1‬‬
‫ش ‪۵‬۝‬ ‫ال َبال كل ِع ْہ ِن ال َم ْنف ْو ِ ۭ‬
‫وتكون ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�راہپ�ڑرنگربنگےکدنھےکوہئےا�و�نیکرط�حوہ�ںےگ�۔‬
‫ََ ُْ ُ ْ ُ َ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ن ‪۹‬۝‬‫ال َبال كل ِع ْہ ِ ۙ‬
‫وتكون ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�راہپ�ڑرنگربنگےکدنھےکوہئےا�و�نےسیجوہجائںیےگ�۔‬
‫تى ْ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ ً َّ َ َ ُ ُّ َ َّ َّ َ‬ ‫َو َ َ‬
‫اب۔۔۔ ‪۸۸‬۝‬ ‫البال تسبا جا ِمدۃ و ِہ تر مر السح ِ‬ ‫ِ‬
‫‪3‬‬

‫ترجہم �‪ٓ:‬ا�جوتاہپ�ڑ�و�ںوکدکیاتھےہا�و�راتھجمسےہہکوخ�بےمجوہئےںیہرگما�سوقتہیاب� لدو�ںیکرط�حا�ڑرہےوہ�ںےگ�۔‬

‫�ا�و�ر�ٓاپسںیمرکٹ�اٹرک�اکرریتےکذ�ر�و�ںیکرط�حابغ�ربنرکا�ڑجائںیےگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ُ ّ َ ْ َ ُ َ َ َ‬
‫‪4‬‬
‫‪۲۰‬۝‬ ‫ۭ‬ ‫اب‬‫س‬ ‫ت‬ ‫البال فكن‬‫وس ِي ِت ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�راہپ�ڑالچئےاجئںیےگاہی�ںکتہکو�ہرس�ا�بوہاجئںیےگ�۔‬
‫ً‬ ‫َْ َ َْ ُ ُ ْ َْ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ ُ َ ْ َ‬
‫‪5‬‬
‫ال َبال ك ِثي ًبا ّم ِہ ْيل ‪۱۴‬۝‬‫ت ِ‬ ‫البال وكن ِ‬ ‫يم تجف الرض و ِ‬
‫ترجہم�‪:‬یہا�سد�نوہگابجزمنیا�و�راہپ�ڑرل�زاھٹںیےگا�و�راہپ�ڑ�و�ںاکاح�لایاسوہاجئےاگےسیجریتےکڈھریوجرھکب�ےاجرہےںیہ۔‬
‫َ َ ْ َٔ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ َ ّ ْ َ ً‬
‫‪6‬‬
‫ب ن ْسفاۙ ‪۱۰۵‬۝‬‫ال فقل ين ِسفہا ر ِ‬ ‫الب ِ‬‫ع ِ‬‫ويس ــلونك ِ‬
‫ترجہم�‪:‬یہول�گمتےسوپھچےتںیہہکٓاخرا�سد�نہیاہپ�ڑاہک�ںےلچاجئںیےگ�؟کوہہکریم�ار�با�نوک ھدو�لانبرکا�ڑ�اد�ےاگ�۔‬
‫مرگایقمتےکرکنمینےکےئلوج�ا�سوہلان�کد�نےسالپر�و�ا�ہوہل�ولبعںیموغشم�ل�‪،‬کرف�وباطلںیمرصم�و�فا�و�رحقیکذکتیبو�اتسزہ�امںی‬
‫لےگوہئےںیہا�سد�نڑب�یرخ�ابیےہ�۔‬

‫َمْوَي َنْوُّعَدُي ىٰلِا ِراَن َمَّنَهَج اًّعَدؕ‪ِ۰۰۱۳‬هِذٰه ُراَّنلا ْيِتَّلا ْمُتْنُك‬

‫جس د�ن و�ہ دھےک د�ےرک ٓاتش منہج یک رط�ف الئے اجئںی ےگ�‪ ،‬ییہ و�ہ ٓاتش د� �وز�خ ےہ ےسج مت‬

‫اَهِب َنْوُبِّذَكُت‪ٌ۰۰۱۴‬رْحِسَفَا ۤاَذٰه ْمَا ْمُتْنَا اَل َنْوُرِصْبُتۚ‪۰۰۱۵‬اَهْوَلْصِا اْۤوُرِبْصاَف‬

‫جوھ�ٹ التبتے ےھت �‪�(،‬ا�ب اتب�ٔو) کای ہی اج�د�و ےہ ای مت دکیےتھ ںیہن�؟ جا�ٔو �د� �وز�خ ںیم�‪� ،‬ا�ب اہمت�ر�ا ربصرکنا‬
‫‪ 1‬القارعۃ�‪۵‬‬
‫‪ 2‬املعارج�‪۹‬‬
‫‪ 3‬النمل�‪۸�۸‬‬
‫‪ 4‬النبا�‪۲�۰‬‬
‫‪ 5‬املزمل�‪۱�۴‬‬
‫‪ 6‬طہ�‪۱�۰�۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ْوَااَلاْوُرِبْصَتۚ‪ٌ١‬ءٓاَوَسْمُكْيَلَعؕ‪١‬اَمَّنِاَنْوَزْجُتاَمْمُتْنُكَنْوُلَمْعَت‪�(۰۰۱۶‬الوط�ر�‪۱�۳‬تا�‪)۱�۶‬‬
‫�ا�و�رہنرکنااہمت�ر�ےےیلاسکی�ںےہ�‪،‬متںیہطقفاہمت�ر�ےےئکاکدب�لدیااجئےاگ�۔‬
‫جسد�ناہنںیدھےکام�رما ک�ررعیینیتخسےکاستھان�رہجمنیکرط�فدکھالیجائےاگیا�اہنںیرہچ�و�ںےکلبےٹیسھگوہئےد� �وز�خیکرط�فالیاجائے‬
‫گا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َٰ‬ ‫ْ‬ ‫شُْ َ‬ ‫۔۔۔و َ ْن ُ ُ‬
‫‪1‬‬
‫ہ َ ْيم ال ِق ٰي َم ِۃ ع ُو ُج ْو ِہ ِہ ْم۔۔۔ ‪۹۷‬۝‬ ‫َ‬

‫ترجہم‪� :‬ا�نولگو�ںوکمہایقمتےکر�و�زا� نودھےہنمچنیھکالئںیےگ�۔‬

‫ً‬ ‫ُ ٰ ۗ َ َ ٌ َ َ ً َ َ َ ُّ‬ ‫َ َّ ْ َ ُ ْ َ ُ ْ َ َ ٰ ُ ُ ْ ْ ٰ َ َ َّ‬
‫ل‬
‫ۧ‬
‫ِ ‪۳۴‬۝‬ ‫ْ‬
‫ي‬ ‫ب‬‫س‬‫َ‬ ‫ل‬ ‫ض‬ ‫ا‬ ‫و‬‫ّ‬ ‫ن‬ ‫ك‬ ‫م‬‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬ ‫ك‬ ‫ى‬ ‫ول‬ ‫ا‬ ‫‪۰‬۝‬ ‫ۙ‬
‫م‬ ‫َ‬ ‫ن‬ ‫ال ِذي يشون ع وجو ِہ ِہم اِل جہ‬
‫ِٕ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم�‪:‬جوول�گا� نودھےہنممنہجیکرط�فدکھےلیاجنےو�الےںیہا�ناکومٔقفتہبرب�اا�و�را�نیکر�ا�ہدحد�رجہطلغ۔‬
‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ت ُو ُج ْوہ ُہ ْم ِف النا ِر۔۔۔ ‪۹۰‬۝‬ ‫لس ّي َئ ِۃ َف ُك َّب ْ‬
‫َ َ ْ َ ۗ َ َّ‬
‫وم جاء ِب ِ‬
‫‪3‬‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�و�روجرب�ائیےیلوہئےٓائےاگایےسبسول�گا� نودھےہنمٓا�گںیمےکنیھپاجئںیےگ۔‬
‫َ‬ ‫َّ َ ٰ ُ ُ ْ ْ ُ ُ َ‬ ‫ُ‬
‫‪4‬‬
‫م‪۰‬۝ ذ ْوق ْوا َم ّس َسق َر ‪۴۸‬۝‬ ‫َ ْي َم ي ْس َح ُب ْو َن ِف النا ِر ع وجو ِہ ِہ ۭ‬
‫ترجہم�‪:‬جسر�و�زہیہنمےکلبٓا�گںیمےٹیسھگاجئںیےگا�سر�و�زا�نےساہکاجئےاگہکا�بوھکچمنہجیکٹپلاکزم�ا�۔‬
‫ےھت‪،‬پرھمزیدجڑھ�کرککےہاگ�دنایمںی‬
‫�ا�سوقتد�ر�وغہمنہجا�نےسالممتےکوط�رپرےہکاگہکہیوہیٓا�گےہےسجمتدنایمںیالٹھجیاکرتے �‬
‫ربخد�ا ک�ررتے ےھترگمتم رسولو�ںیک دعو�توکجا�د�وقر�ا�ر�دیےت ےھت�‪�،‬ا�س کاپزی�ہ دعو�تاکمذ�ا�ق ا�ڑ�اتے‬
‫�الہل ےک ربمغیپمتںیہ ذع�ا�بمنہج ےس �‬
‫تےھ�‪�،‬ا�سدعو�تاک�ر�اسہتر�وکےنےکےیلرھبپو�رکوششرکتےےھت�ا�بہکبجمتاپینٓاکنوھ�ںےسمنہجوک�اپےناسمےندیھکرہےوہتوا�باتبئویہ‬
‫جا�د�وہےایجسرط�حمتدنایمںیقحےکدکیےنھےساندھےےھتہیذع�ا�بیھبںیہمترظنںیہن �ٓارہاہے�؟جائو�ا�بہشیمہہشیمہےکےیلا�سںیم‬
‫ربصر�ویا�ٓا�ہ فواغ�ںرک�و�ا�بمتا�سےسیسکرط�حوھچ�ٹںیہنےتکسالہل‬
‫ھجوسل�‪،‬ہجمنیکٓا�گںیہمترہطر�فےسریھگلےیگا�سےکاند�رتموخ�ا�ہ ک‬
‫مالکوی�مالدینےنمترپکوئیملظںیہنایک�ا�و�رنہو�ہیسکرپظملرکتاےہہکلبا�سےنںیہمتاہمت�ر�ےاقعئد�و�اعام�لےکاطمبقیہوپ�ر�اپو�ادبلہدیا‬
‫ہے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُُْ َْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َْ ُْ َ ّ‬
‫‪5‬‬
‫تز ْو َن اِل َما كنت ْم تع َمل ْو َن ‪۹۰‬۝‬ ‫۔۔۔ہل‬
‫ترجہم‪ :‬کایمتول�گا�سےکوس�اوکئیا�و�رزج�ااپےتکسوہہکاسیجرک�وویاسرھب�و�؟ �۔‬

‫‪ 1‬نب� ارسائیل�‪۹�۷‬‬
‫‪ 2‬الفرقان�‪۳�۴‬‬
‫‪ 3‬النمل�‪۹�۰‬‬
‫‪ 4‬القمر�‪۴�۸‬‬
‫‪ 5‬النمل�‪۹�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َّنِا َنْيِقَّتُمْلا ْيِف ٍتّٰنَج َّو ٍمْيِعَنۙ‪َ۰۰۱۷‬نْيِهِكٰف ۤاَمِب ْمُهىٰتٰا ْمُهُّبَرۚ‪١‬‬

‫قیًانی پرہزیگا�رول�گوتنج�ں ںیم ا�و�روتمعن�ں ںیم ںیہ�‪ ،‬جو اہنںی ا�ن ےک ر�ب ےن د�ے رکیھ ںیہ ا�س رپوخ�ش وخ�ش ںیہ�‪،‬‬

‫َو ْمُهىٰقَو ْمُهُّبَر َباَذَع ِمْيِحَجْلا‪۰۰۱۸‬اْوُلُك َو اْوُبَرْشا اًۢٔـْٓيِنَه اَمِب ْمُتْنُك‬

‫�ا�و�ر ا�ن ےک رپ�و�ر�دگا�ر ےن اہنںی منہج ےک ذع�ا�ب ےس اچب ایل ےہ�‪،‬تم زم�ے ےساھکتے ےتیپ رہو ا�ن اعام�ل ےک دبلے‬

‫ٍرْوُحِب‬ ‫َوْمُهٰنْجَّوَز‬ ‫ٍةَفْوُفْصَّمۚ‪١‬‬ ‫ٍرُرُس‬ ‫ىٰلَع‬ ‫َنْوُلَمْعَتۙ‪َ۰۰۱۹‬نْيِٕـِكَّتُم‬

‫جو مترکتے ےھت �‪ ،‬بر�ابر ےھچب وہئے اشند�ا�ر ےتخت رپ ےیکت اگلئے وہئے�‪� ،‬ا�و�ر مہ ےن ا�ن ےک اکن�ح ڑب�ی ڑب�ی ٓاکنوھ�ں و�الی (حو�ر�و�ں)‬

‫ٍنْيِع‪َ۰۰۲۰‬و َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا َو ْمُهْتَعَبَّتا ْمُهُتَّيِّرُذ ٍناَمْيِاِب اَنْقَحْلَا ْمِهِب ْمُهَتَّيِّرُذ‬

‫ریپو�ییک�‪ ،‬ہم ا�نیک ا�ولا�دوک‬
‫سےرک�ا دیےئ ںیہ�‪�،‬ا�و�ر وجول�گ ایام�ن الئے ا�و�ر ا�نیک ا�ولا�د ےنیھب ایام�ن ںیم ا�نیک �‬

‫َوۤاَمْمُهٰنْتَلَاْنِّمْمِهِلَمَعْنِّمٍءْيَشؕ‪ُّ١‬لُكٍۭئِرْمااَمِبَبَسَكٌنْيِهَر‪�(۰۰۲۱‬الوط�ر�‪۱�۷‬تا�‪)۲�۱‬‬
‫ےگ�‪،‬ا�و�را�نےکلمعےسمہھچکمکہنرکیںےگ�‪،‬ہرصخشاپےناپےناعام�لاکرگ�و�یےہ�۔‬
‫�ا�نکتاچنہپدیں �‬
‫کروتم�ںرھب�یوتنج�ں ںیم‬
‫نہجویم�ں ےک ربعسکیقتم وپرہزیگا�رولگو�ںوک�ا�ناک�ر�ب اپےنلضفوکر�م ےس د� �وز�خ ےک املان�ک ذع�ا�ب ےس اچب عن‬
‫اگ�‪،‬اہ�ںو�ہاب�ریکریمشےکزبسلاب�سا�و�ر�اطسلو�دیابکیوپشا�کنہپرکجتنیکال�ز�و�ا�لانو�ا�عو�اقاس�میکوتمعن�ںا�و�رھگےناسیو�ں‬
‫�د�اخل مرفا�د�ے ج‬
‫ےگ‪�،‬ا�ناک�ر�باہنںی گوجونا�ںوگ�ںمعنںیتاطعفرمائےاگ�ا�نےسرفحتوسر�و�رکےاستھفطلاند�و�زوہرہےوہ�ںےگ‬
‫�و�الےابغا�تںیموہ�ں �‬
‫�‪�،‬ا�و�ر�ا�نےساہکجائےاگ�دنایمںی�اپےنا�ناقعئد�واعام�لاصلہحےکےلصںیمرہطر�حیکرپیاشنوی�ںےسےبوخ�ف کوہر�ا�نوتمعن�ںوکاھکئو�ا�و�ر�ا�ن‬
‫ہبےتومشچ�ںےسویپ�‪،‬یجےسفرمایا‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُ ْ َ ْ َ ُ ْ َ ْ ۗ ًٔ ۢ ٓ‬
‫‪1‬‬
‫ـابَا ا ْسلفت ْم ِف ال ّي ِم الال َِي ِة ‪۲۴‬۝‬‫كوا واشبا ه ِني ـ ـ ِ‬
‫ترجہم‪�(:‬ایےسولگو�ںےساہکاجئےاگ) مز�ےےساھکئوا�و�رویپاپےنا�ناعام�لےکدبلےوجمتےنزگ�ر�ےوہئے ندو�ںںیمےیکںیہ�۔‬
‫ُُْ َْ ُ‬ ‫ُ ُ ْ َ ْ َ َ ۗ ًۢ‬
‫‪2‬‬
‫ـابَا كنت ْم تع َمل ْو َن ‪۴۳‬۝‬
‫اش ُ ْبا ه ِن ْي ـ ٔـ ِ‬‫كوا و‬
‫ترجہم� ک‪:‬اھئو�ا�و�رپویمز�ےےساپےنا�ناعام�لےکےلصںیموجتمرکتےرہےوہ�۔‬
‫وھچبو�ںےس �ٓار�اسہتا�ونیچدنسم�و�ںرپ�ٓامےناسمےناگئوےیکت‬
‫�ے‪،‬ھگےند�رخوت�ںےکےچین�‪،‬فنسی شرفو�ںرپخوبوص�ر�ت ن‬
‫�و�ہر�و�ا�ںومشچ�ںےکانک�ر �‬
‫لاگئےاشہانہاش�نےسےھٹیبوتمعن�ںےسفطلاند�و�زہو�رہےوہ�ںےگ�‪،‬یجےسرفمایا‬

‫‪ 1‬احلاقۃ�‪۲�۴‬‬
‫‪ 2‬املرسالت�‪۴�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ي َعلَ ْيَا ُم َت ٰقب ِل ْ َ‬
‫ي ‪۱۶‬۝‬ ‫س ٍر َّم ْو ُض ْونَ ٍ ۙة ‪۱۵‬۝ ُّم َّت ِك ـ ْ َ‬ ‫َٰ‬
‫عُ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِٕ‬
‫‪1‬‬

‫ترجہم�‪:‬مرصعوتخت�ںرپکتےیاگلئےٓامےناسمےنںیھٹیبےگ�۔‬
‫ي ‪۴۴‬۝‬‫س ٍر ُّم َت ٰـقب ِل ْ َ‬ ‫َٰ‬
‫عُ ُ‬
‫ِ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم� خت‪:‬وت�ںرپٓامےناسمےنںیھٹیبےگ�۔‬
‫وخوص�ر�تٓاکنوھ�ںو�الیوح�ریںا�نےسایب�ہدیںےگ�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫�ا�و�رہمنیسحولیمج�‪،‬نا�ز�کاند�ا�م�‪،‬نوزیخا�و�رمہنس ب‬
‫الط ْرف ِع ْ ٌ ۙ َ َ َّ ُ َ ٌ َ ُ‬
‫ْ‬ ‫َ َْ ُْ ٰ ٰ ُ َ‬
‫‪3‬‬
‫ي ‪۴۸‬۝ كن ّن َب ْيض ّمكن ْو ٌن ‪۴۹‬۝‬ ‫ت ّ ِ‬ ‫و ِعنده ق ِص‬
‫وصر�تٓاکنوھ�ںو�الیوع�رتںیوہ�ںیگ�‪�،‬اییسان�ز�کےسیجانڈ�ےےکےکلھچےکےچینیپھچوہئی‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�ا�نےکاپ�ساگنہںیاچبنےو�الی�‪،‬خوب �‬
‫ھجیل۔‬
‫ْ‬ ‫ّْ ُ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َ ُْ ٌ ٌْ َ ْ َ‬
‫‪4‬‬
‫ال الل ٔول ِٔـو ال َمك ُن ْو ِ ۚ‬
‫ن ‪۲۳‬۝‬ ‫ي ‪۲۲‬۝ كمث ِ‬
‫وحور ِع ۙ‬
‫وخوص�ر�تٓاکنوھ�ںو�الیوح�ریںوہ�ںیگ�‪�،‬اییسنیسحےسیجاپھچرکرکےھوہئےومتی�۔‬ ‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�ا�نےکےیل ب‬
‫َو َز َّو ْج ٰ ُ‬
‫ن ْم ِبُ ْو ٍر ِع ْ ٍ ۭ‬
‫‪5‬‬
‫ي ‪۵۴‬۝‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رمہوگ�ر�یوگ�ر�یٓاہومشچوع� ترںی�ا�نےسایب�ہدیںےگ۔‬
‫�الرغ�ضویتنج�ںےکاچ�ر�و�ںرط�فںیتمعنیہںیتمعنوہ�ںیگا�و�ر�و�ہےبرکفہوکر�ا�نےسفطلاند�و�زہو�رہےوہ�ںےگےسیجرفمایا‬
‫يا ‪۲۰‬۝‬‫ت نَ ِع ْ ًي َّو ُم ْل ًك َكب ْ ً‬
‫ت ثَ َّم َر َا ْي َ‬
‫َوا َِذا َر َا ْي َ‬
‫ِ‬
‫‪6‬‬

‫ترجہم�‪�:‬وہا�ںدجھربیھمتاگن�ہڈ�الوگےںیتمعنیہںیتمعنا�و�ر�ایکڑب�یتنطلساکسر�وساما�نںیہمترظن�ٓائےاگ�۔‬
‫علمور�د�ا�رکیاینب�دپرجتنےکاعیل‬
‫�ا�نوتمعن�ںےکالع�و�ہہییھبالہلاکلضفوکر�موہگاکہوجول�گایام�نالئےںیہو�ہاپےناخال�صوتوق�یا�و�ر ک‬
‫�د�رجو�ںرپفائزہو�ںےگا�و�ر�ا�نیکا�ولا�دبیھیسکد�رجہایام�نںیماپےنو�الدکےشقندق�مرپچیلوہگیوتہما�نیکا�ولا�دکےیھبد�رجےدنلبکرکے‬
‫جتنںیم�ا�نےکو�الدکےاستھالم�دیںےگاتکہا�نیکٓاکنںیھڈنھٹ�یوہ�ں�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ َ ُ ّ ٰ ّ ْ َ ْ َ ٰ َ ُ َ ْ ُ ُ ْ َ َ َ ْ ْ ّ ْ ُّ‬
‫يم ِم ِ‬ ‫َ ٰ ّ ُ َ ْ َّ ْ ُ ُ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ ٰ َ ۗ ْ َ َ ْ َ‬
‫ك‬ ‫ـتم والمل ۗ ِٕىكة يدخلون عل ِ‬ ‫جنت عد ٍن يدخلونا وم صلح ِم اب ِٕى ِهم وازوا ِج ِهم وذ ِريـ ِ ِ‬

‫‪ 1‬الواقعۃ �‪۱�۵�،۱�۶‬‬
‫‪ 2‬الصافات�‪۴�۴‬‬
‫‪ 3‬الصافات �‪۴�۹� ، ۴�۸‬‬
‫‪ 4‬الواقعۃ�‪۲�۲�،۲�۳‬‬
‫‪ 5‬الدخان�‪۵�۴‬‬
‫‪ 6‬الدھر�‪۲�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫‪1‬‬ ‫ب ‪۲۳‬۝ َسلٰ ٌم َعلَ ْي ُ ْ‬
‫ك ۔۔۔ۭ ‪۲۴‬۝‬ ‫َب ٍ ۚ‬
‫ترجہم‪� :‬و�ہوخ�دبیھا�نںیمد�اخلوہ�ںےگا�و�ر�ا�نےکٓابائو�اجد�ا�د�ا�و�ر�ا�نیکویبیو�ںا�و�ر�ا�نیکا�ولا�دمںیےسوججوصالحںیہو�ہیھبا�نےکاستھ‬
‫�وہا�ںاجئںیےگ�‪،‬مالئہکرہرط�فےسا�نےکاتسابق�لےکےیلٓائںیےگا�و�را�نےسںیہکےگمترپالسمیتےہ�۔‬
‫عاکا�ذرفرمایا‬
‫�ایکاقم�مرپ شرفوت�ںیکد ک‬
‫َ‬ ‫ۗ‬ ‫َ‬ ‫ََ َْ ْ‬
‫ّ َ َْ َ ْ‬
‫ت ال َع ِز ْ ُي‬ ‫ـت ْ ۭ‬
‫م‪۰‬۝ اِنك ان‬ ‫ْ َ ُ ّ ّٰ‬ ‫ت َع ْدن ّال ِ ْ َ َ ْ َّ ُ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ ٰ َ ْ َ َ ْ َ‬ ‫ّٰ‬
‫َر ّبنا َواد ِخل ُه ْم َجن ِ‬
‫ت وعدتم وم صلح ِم اب ِٕى ِـهم وازوا ِج ِهم وذ ِريـ ِ ِ‬ ‫ِۨ‬
‫ْ‬
‫‪2‬‬
‫م ‪۸‬۝‬‫الَك ِْي ُ ۙ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�ےامہ�ر�ےر�ب! �د�اخلرکا�نوکہشیمہرہےنو�الیا�نوتنج�ںںیمنجاکوتےنا�نےس عود�ہایکےہ ��‪،‬ا�و�را�نےکو�الدین ب�‪،‬وییو�ںا�و�ر‬
‫�ا�ولا�دںیمےسوجاصلحوہ�ں(�ا�نوکبیھوہا�ںا�نےکاستھاچنہپد�ے) توالبشہباق�د�رقلطما�و�رمیکحےہ�۔‬
‫�ا�و�ر�ا�نےکلمعںیموکئیاھگٹا�ا�نوکنہدیںےگ�‪،‬‬
‫ُ َ َٔ‬ ‫َ ْ ن َ َّ َ َ َّ َ َ َ ْ َ ُ ُ ّ َّ َ ُْ‬
‫ال ْٔومن ف� َد َر َجته ‪َ ،‬وإ ْن َك ُنوا ُد َون ُه ف� ْال َع َمل‪ ،‬ل َت َق َّر � ْم َع ْي ُنهُ‬
‫ث َّ� ق َرا‪:‬‬ ‫ِ ِ ِب ِ‬ ‫ِي‬ ‫ِِ ِ‬ ‫اس قال‪ِ :‬إن الهل ل ي�فع ذ ِر ية ِ ِ ِ ي‬ ‫ا� عب ٍ‬
‫ع ِن ب ِ‬
‫َ َّ َ ٓ َ ُ َ َّ َ َ ْ ُ ْ ُ ّ َّ ُ ُ ْ َ َٔ ْ َ ْ َ ْ ُ ّ َّ َ ُ ْ َ َ َٔ َ ْ َ ُ ْ ْ َ َ ْ ْ َْ‬
‫ان القنا ِ ِبم ذ ِريتم وما التناه ِم ع ِل ِهم ِم ش ٍء‬ ‫وال ِذني امنوا واتبعتم ذ ِريتم ِب ِإمي ٍ‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪t‬سےر�و�ایتےہالہلاعتلٰیمومنیکا�ولا�دکو�ا�سےکد�رجےںیمرسلبدنکر�د�ےاگ�‪ ،‬خو�ا�ہو�ہلمعںیما�سےسمکرتہوتاکہ‬
‫رھانوہ�ںےنا�سٓایترکیہم’’ �ا�و�روجول�گایام�نالئےا�و�را�نیکا�ولا�دےنیھبایام�نںیم‬
‫�ا�سیکاپینا�ولا�دکیوجہےسٓاکنںیھڈنھٹ�یوہ�ں�‪،‬پ �‬
‫‪3‬‬
‫ریپو�ییک�‪،‬مہا�نیکا�ولا�دوک�ا�نکتاچنہپدیںےگا�و�ر�ا�نےکاعام�لںیموکئییمکںیہنیکاجئےیگ۔‘‘ کیالت�و�تیک�۔‬ ‫�ا�نیک �‬
‫َ ٔ َ ْ َ ْ َ ْ ُ ّ َّ َ ُ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫َ َٓ ُ َ َّ َْ ُ ْ ّ ُُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫َ َّ َ َ َّ َ‬ ‫ا� َع َّب ف ْ‬ ‫َعن ْب ن‬
‫ان القنا ِ ِبم ذ ِريتم‪ ،‬قال‪:‬‬ ‫اس ِ ي� قو ِل الهلِ عز وجل وال ِذني امنوا واتبعتم ذ ِريتم ِب ِإمي ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫ون َع َل ْ إال ْي َ� ِان َ‪،‬فإ ْن َك َن ْت َم َناز ُل ٓا َ ب� ِئ� ْم َٔا ْر َف َع ِم ْن َم َنازِل ْم ُٔا ْ ِل ُقوا ب ٓ� َ ب� ِئ� ْم‪َ ،‬و َ ْل َي ْن ُق َص ْوا ِمنْ‬
‫ُ ْ ُ ّ َ ُ ْ ُ ْٔ َ ُ ُ َ‬
‫ه ذ ِر ية الو ِم ِن‪ ،‬ي�وت‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ ُ َ ً‬ ‫َٔ ْ‬
‫ا َع ِ ِال ُم ال ِ ت ي� ِعلوا ش ْيئا‬
‫ریپو�ییک�‪،‬مہا�نیکا�ولا�دوک�ا�ن‬ ‫عدب�الہلنبابع�س‪t‬سےا�سٓایترکیہم’’ �ا�و�روجول�گایام�نالئےا�و�را�نیکا�ولا�دےنیھبایام�نںیما�نیک �‬
‫تکاچنہپدیںےگ۔‘‘کیریسفتمںیر�و�ایتےہ�‪�،‬ا�سےسرم�ا�دمومنیکو�ہا�ولا�دےہوج�ایام�نےکاستھوف�توہ� گ‪�،‬ار�ا�نےکٓابائ ےکرم�اتب‬
‫‪4‬‬
‫�ا�نےکرم�اتبےسدنلبہوئےوت�اہنںییھباپےنٓابائ ےکرم�اتبںیماچنہپ�دیاجائےاگ �ا�و�ر�ا�نےکاعام�لںیموکئییمکںیہنیکاجئےیگ�۔‬
‫َ ْ َ ّ َ َ َ َٔ َ ْ َ َ ُ َّ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ َ َ َ ْ ن َ تَ َ َ ف ْ َ َّ َ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ‬
‫الل صل‬ ‫ال ِاه ِلي ِة‪ ،‬فقال رسول ِ‬ ‫عن ع ِ ٍيل‪ ،‬قال‪ :‬سالت خ ِد ي ج�ة الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل عن ولد ي ِ� ما� لا ِ ي� ج‬
‫َ‬ ‫ََ‬ ‫َ َٔ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َٔ‬ ‫َ ف‬ ‫ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ُ َ ف َّ َ َ َ َ َٔ ْ َ‬
‫الن ِار ‪.‬قال‪ :‬ف َّلا َراى الك َر ِاه َية ِ ي� َو ْ�ج ِ َها قال‪:‬ل ْو َرا ْي ِت َمك نَ ُ� َما ْلبغ ْض ِت ِ� َما قال ْت‪ َ :‬ي� َر ُسول‬ ‫الهل علي ِه وسل‪:‬ها ِ ي�‬

‫‪ 1‬الرعد�‪۲�۳�،۲�۴‬‬
‫‪ 2‬املومن�‪۸‬‬
‫ن‬
‫للشواک� �‪۱�۲�۰‬؍�‪۵‬‬ ‫القرط� �‪۶�۶‬؍�‪،۱�۷‬الدر املنثور�‪۶�۳�۲‬؍�‪،۷‬فتح ی‬
‫القد�‬ ‫ط�ی �‪۴�۶�۷‬؍�‪ �۵‬ی‬
‫‪،۲‬تفس� ب‬ ‫تفس� ب‬
‫‪ 3‬ی‬
‫ت‬
‫ا� با� حا��‪۳�۳�۱�۶‬؍�‪۱�۰‬‬
‫تفس� ب ن‬
‫‪ 4‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ال ْٔو ِم ِن نَ� َؤَا ْو َ‬
‫الد ُ ْه ِ ف� ْ ج َ‬ ‫َّ َّ ْ‬ ‫ْ َ َ َ ف ْ َ َّ َ َ ثُ َّ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ ُ َ َ‬ ‫َّ َ َ َ‬
‫ال َّن ِة‪،‬‬ ‫ي‬ ‫الهل عل ْي ِه َو َس َل ِ‪:‬إن ُ ي‬ ‫الل صل‬ ‫الن ِة قال‪ � :‬قال رسول ِ‬ ‫‪ �:‬ج‬ ‫الل‪ ،‬فول ِدي ِمنك؟ قال ِ ي‬ ‫ِ‬
‫ت ْم ُذ ّر َّي ُ ُ‬‫ني ٓا َم ُنوا َو َّات َب َع ْ ُ‬ ‫َ‬
‫(و ّالذ َ‬ ‫َ َّ ْ ُ شْ نَ َ َٔ ْ َ ُ ْ ف َّ ُ َ َٔ ُ َّ‬
‫ت ْم‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل‪َ :‬‬
‫الل َص َّل ُ‬
‫الن ِار ث َّ� ق َرا َر ُسول ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫� ِك ي� واوالده ِ ي�‬ ‫و ِإن ال ِ‬
‫َ ٔ َ ْ َ ْ َ ْ ُ ّ َّ‬
‫ت ْم‬‫ان‪ ،‬القنا ِ ِبم ذ ِري ِ ِ‬ ‫ِب ِإمي ٍ‬
‫�امری�الومنمنیدیسناعیل‪t‬سےرم�و�یےہ�ا�مالومنمنیدخیہج‪ r‬نےیبنرکیمﷺےساپےنا�ند�ویبوٹ�ںیکاببتوپچاھجو�زمانہاجلہتیںیم‬
‫فو�توہگےئےھت ‪�،‬رسو�لالہلﷺےنرفمایا�و�ہد� �وز�خںیمںیہ�‪،‬پرھجبٓا�پﷺےندخیہج‪r‬کےرہچ�ےرپناگو�ا�ر�یےکاثر�ا�ت‬
‫�دکیےھ توفرمایا�اگرتم ا�نیک ہگج دیھکولتو�اہنںی انسپدنکر�و�‪�،‬ا�م الومنمنی دخیہج‪r‬نےرع�ضیک ا�ے الہل ےک رسو�ل ﷺ�!�ٓا�پ ےسریم�ے‬
‫�د�ویبےٹوف�توہئےںیہ�ا�نےکاب�ر�ےںیمایک�ا�رشا�دہے�؟فرمایا�و�ہتنجںیمںیہ�‪�،‬ر�ا�و�یےتہکںیہہکرھپ�رسو�لالہلﷺےنرفمایامومنا�و�ر�ا�ن‬
‫رھرسو�لالہلﷺےنا�سٓایترکیہمیکالت�و�ت مرفائی ’’�ا�و�روج‬
‫کیا�ولا�دجتنںیماجئےیگ �ا�و�رمرش�کا�و�ر�ا�نیک �اولا�دہجمنرسدیہوگی�‪،‬پ �‬
‫ریپو�ییک�‪،‬ہما�نیکا�ولا�دوکا�نکتاچنہپدیںےگ�‪�،‬ا�و�را�نےکلمعےسمہھچکمکہن‬
‫لو�گایام�نالئےا�و�را�نیکا�ولا�دےنیھبایام�نںیما�نیک �‬
‫‪1‬‬
‫کریںےگ�۔‘‘‬
‫� َٔا ْل َف ُٔا ِوق َّي ٍة‪ُّ ُ ،‬ك ُٔا ِوق َّي ٍة َخ ْي ٌ� ِ َّما َب ْ ي نَ� َّ‬ ‫ْ‬
‫الس َم ِاء‬ ‫‪:‬ال ِق ْن َط ُار اث َنا َع شَ َ‬
‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ْ‬
‫عن ا ِب ي� هر ي�ة‪ ،‬ع ِن الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل قال‬
‫ِ‬
‫َُ ُ ْ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َٔ ْ َ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َّ َّ ُ َ تُ ْ ُ َ َ َ ُ ُ ف َ َّ َ ُ ُ نَّ‬
‫َٔ‬ ‫ْ‬
‫الن ِة فيقول‪ :‬ا� هذا؟ فيقال‪ِ :‬ب�س ِتغف ِار‬ ‫الل صل الهل علي ِه وسل‪ِ :‬إن الرجل ل�فع درجته ِ ي� ج‬ ‫والر ِض وقال رسول ِ‬
‫َ َ َ َ‬
‫َول ِدك لك‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺےنرفمایاایکاطنق�راب�ر�ہزہ�ا�را�وقہیاکوہتاےہا�و�رایکا�وقہیزمنیوٓاسام�نیکد�رماینیاکئان�تا�و�ر‬
‫ہرزیچےسرتہبےہ�‪�،‬ا�و�ر�رسو�لالہلﷺےنرفمایا�ا�ولا�دکےدعاواتسافغ�رسےٓابائ کےد�رجا�تںیماضافہوہتاہے�‪،‬جبایکصخشےکتنج‬
‫مںید�رجا�تدنلبہوتےںیہوت�و�ہالہلےسا�ساکسببوپھچاتےہ�‪�،‬الہلاعتلٰیفرماتاہےہکریت�یا�ولا�دکیریت�ےےیلدعائےرفغم�ترکنےیک‬
‫�وجہےس�۔‬
‫‪2‬‬

‫َ َ َ َّ‬ ‫َ ُ َّ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َ َ ْ ْ ُ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َٔ َّ‬ ‫َٔ‬

‫ات ِإالن َسان انقط َع َع ْن ُه َع ُل ِإل ِم ْن ثلث ٍة‪ِ :‬إل ِم ْن‬‫َع ْن ا ِب ي� ُه َر ْ ي َ�ة‪ ،‬ان َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل‪ ،‬قال ِ‪:‬إذا م‬
‫َ‬
‫ال َي ْد ُعو ُل‬‫َص َد َق ٍة َج ِار َي ٍة‪َٔ ،‬ا ْو ِع ْ ٍل ُي ْن َت َف ُع ِب ِه‪َٔ ،‬ا ْو َوَل ٍد َص ِ‬
‫ٍ‬
‫�ا�و�راب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہ �رسو�لالہلﷺےنرفمایاےہبجاناس�نرمجاتاہےوت�ا�سےکلمعاکلسہلسعطقنموہجاتاہےابلہتنیتزیچ�و�ں‬
‫کاثو�ا�بوم�تےکدعببیھاج�ر�یرہاتہے�‪�،‬ایکدصقہاج�ریہ�(�و�ہدصقہوجمتیےناپینزندگیںیموخ�دکایہونہہکتیمیکرط�فےسا�سیک‬
‫�وفا�تےکدعبکایجائے�)�د�وسر�او�ہملعسجےسول�گضیفای�بوہتےرہںی (ثمًالصتفیندش�یاتکبںیایتربتیدش�ہاشگر�د) �ا�و�ریترس�ی‬
‫‪ 1‬مسندامحد�‪۱�۱�۳�۱‬‬
‫للط� نا� �‪،۵�۱�۰�۸‬مصنف ب ن‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ا� با�‬ ‫ا� ماجہ کتاب االدب َ ب� ُب ِب ّ ِ� ال َوا ِلد ْي ِ ن��‪، ۳�۶�۶�۰‬مسندامحد�‪ ،۱�۰�۶�۱�۰‬املعجم االوسط ب‬ ‫‪ 2‬نن‬
‫س� ب ن‬
‫شیبۃ�‪۲�۹�۷��۴ ۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫‪1‬‬
‫نکیا�ولا�دجو�ا�سےکےیلد کعارتیوہ�۔‬
‫ہرشصخاپےنبسکےکوع�ضرہنےہ�‪،‬یجےسفرمایا‬
‫ٌَ‬ ‫ُ ُّ‬
‫ك نَ ْف ؚسب َما َك َس َب ْ‬
‫‪2‬‬
‫ت َر ِه ْين ۙة ‪۳۸‬۝‬ ‫ٍ ِ‬
‫ترجہم�‪:‬ہرشصخاپےنبسکےکدبلےرہنےہ�۔‬
‫عیینوہا�ںکوئیاج�نیسکد�وسر�ےاکبوجھہناٹاھئےیگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٌ ْ ُْ‬ ‫َ َّ َ‬
‫‪3‬‬
‫ت ُر َو ِاز َرۃ ِّوز َر اخ ٰرىۙ ‪۳۸‬۝‬
‫ال ِ‬
‫ترجہم�‪:‬یہوکئیوبجھاٹاھنےو�الاد�وسر�ےاکوبجھںیہناٹاھئےاگ۔‬
‫ٌ ْ ُْ‬ ‫ََ َ‬
‫‪4‬‬
‫ت ُر َو ِاز َرۃ ِّوز َر اخ ٰرى۔۔۔ ‪۷‬۝‬
‫۔۔۔ول ِ‬
‫ترجہم�‪:‬کوئیوبجھاٹاھنےو�الایسکد�وسر�ےاکوبجھہناٹاھئےاگ۔‬
‫َ ٰ‬‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ ٌ ّ ْ َ ُ ْ ٰ ‪۰‬۝ َ ْ َ ْ ُ ُ ْ َ َ ٌ ٰ ْ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ْ َ‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫‪5‬‬
‫ش ٌء ّول ْو ك َن ذا ق ْرب۔۔۔ ‪۱۸‬۝‬ ‫تر و ِازرۃ ِوزر اخرىۭ واِن تدع مثقلۃ اِل ِح ِلہا ل يمل ِمنہ‬ ‫ول ِ‬
‫ےا�ا�و�راگروکئیدل�اوہ�اسفناپانوبجھاٹاھنےےکےیلاکپ�ر�ےاگوتا�سےکاب�راکایک‬
‫ترجہم�‪:‬کوئیوبجھاٹاھنےو�الایسکد�وسر�ےاکوبجھہناٹاھئ گ‬
‫�ا�دنیہصحیھباٹبنےےکےیلوکئیہنٓائےاگاچہےو�ہرقیبرتینرشہتد�ا�ریہویک�ںہنوہ�۔‬
‫�ا�و�رنہیسکرپکیسد�وسر�ےاکگان�ہڈ�الاجائےاگہکلبوجیجاسعلمرک�ےاگاسیےکاطمبقیہزج�اپائےاگ�۔‬

‫َو ْمُهٰنْدَدْمَا ٍةَهِكاَفِب َّو ٍمْحَل اَّمِّم َنْوُهَتْشَي‪َ۰۰۲۲‬نْوُعَزاَنَتَي اَهْيِف‬

‫ہمےنا�نےکےیلویم�ےا�و�ررمغو�بوگشتیکریللیپرک�دیںےگ�‪(،‬خو�شیعبطےکاستھ) �ایکد�وسر�ےےساج�م(شر�ا�ب) ھچانییٹپھج‬

‫اًسْاَك اَّل ٌوْغَل اَهْيِف َو اَل ٌمْيِثْاَت‪َ۰۰۲۳‬و ُفْوُطَي ْمِهْيَلَع ٌناَمْلِغ‬

‫کریںےگ�‪،‬جسرش�ا�بےکرس�و�رںیموتوہیب�د�ہوگئیوہگیہن گان�ہ ��‪،‬ا�و�را�نےکا�ر�درگ�دا�نےکونرمعالغ�م پرھرہےوہنےگ�‪،‬‬

‫ف‬
‫الوصا� َ ب� ُب َما َج َاء ِ ي�‬
‫ی‬ ‫‪،۴‬س� ابوداودکتاب‬‫اب َب ْع َد َو َفا ِت ِه�‪ �۲�۲�۳‬ن ن‬ ‫َ ُ َ َ ْ َ ُ ْ ْ َ َ َ َّ َ‬
‫‪ 1‬حصیح مسمل کتاب الوصیۃ ب�ب ما يلحق ِإالنسان ِمن الثو ِ‬
‫َ ْ ُ َّ َ‬ ‫الو ْق ِف�‪ �۳�۷�۶‬ن ن‬ ‫َّ َ َ َ ْ َ‬
‫ال ّي ِت�‪،۲�۸�۸�۰‬جامع ت�مذی ابواب االحاکم َ ب� ٌب ِ ف� َ‬
‫الص َدقةِ َع ِن‬ ‫الوصا� ب�ب فضل‬‫ی‬ ‫نسا� کتاب‬ ‫‪،۱‬س� ئ‬
‫ي‬ ‫الصدقةِ ع ِن ِ‬
‫للب� ق� �‪۱�۲�۶�۳�۵‬‬
‫الک�ی ی‬ ‫‪،۶‬الس� ب‬ ‫للنسا� �‪ �۴�۴�۵‬ن ن‬ ‫ئ‬ ‫الک�ی‬ ‫ال ّي ِت�‪ ،۳�۶�۸�۱‬مسند امحد�‪ �۸��۴ ۴‬ن ن‬
‫‪،۸‬الس� ب‬ ‫َْ‬
‫ِ‬
‫املد��‪۳�۸‬‬
‫‪ 2‬ث‬
‫‪ 3‬النجم�‪۳�۸‬‬
‫‪ 4‬الزمر�‪۷‬‬
‫‪ 5‬فاطر�‪۱�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ْمُهَّلْمُهَّنَاَكلُؤْلُؤٌٌنْوُنْكَّم‪�( ۰۰۲۴‬الوط�ر�‪۲�۲‬تا�‪)۲�۴‬‬
‫گویاومتیےھتوجڈھےکرکےھےھت�۔‬
‫اکبوھناہو�اوشتسجزیچکوبیھا�ناکجیاچہےاگخو�بدیےےلچاجئںیےگ�‪،‬یجےسفرمایا‬‫گ‬ ‫ہمویتنج�ںوک طہرر�حےکلھپا�و�رخمفلت نرپد�و�ں‬
‫ت ْو َ ۭ‬ ‫ن َو َ ْلم َط ْي ِّمَّا ي َ ْش َ ُ‬‫َو َفاك َِه ٍة ِّمَّا يَ َت َخ َّ ُ ْ َ‬
‫‪1‬‬
‫ن ‪۲۱‬۝‬ ‫يو ۙ ‪۲۰‬۝ ِ ٍ‬
‫ترجہم�‪�:‬و�ہ ا�ن ےکاسمےنرط�ح رط�ح ےک ذلیذپلھ شیپرکیں ےگہک ےسج اچہںی نچ ںیل�ا�و�رپرند�و�ں ےکوگشت شیپرکیں ےگہکسج‬
‫پرند�ےاکاچہںیاتسامع�لرکیں�۔‬
‫�و�ہیسنہوخشیایکد�وسر�ےےساخ�صدقم�ا�رمںیرھب�ےاج�مرش�ا�بکپلکپلرکلےرہےوہ�ںےگ ��‪،‬و�ہاییسسیفنرش�ا�بوہگیوجہندب�ذ�ائہق‬
‫وتاصلوہگامرگ�ا�سںیمہیاتثریہنںیوہگیہکا�سوکپیرککوئیکہباجئےا�و�رنہہی‬
‫ہوگیا�و�رنہدببو�د�ا�ر�‪�،‬ا�سرش�ا�بوکیپےنےسرس�و�ر�وکفی ح‬
‫�اتاندمحو�شرک�ےیگہکوح�ا�سلطعموہجائںی�‪،‬یجےسفرمایا‬
‫َّ ُ َ َّ ُ ْ َ َ ْ َ َ َ ُ ْ ُ‬
‫‪2‬‬
‫نف ْو َ ۙ‬
‫ن ‪۱۹‬۝‬ ‫ل يصدعون عنا ول ي ِ‬
‫ترجہم�‪:‬جےسیپرکہنا�ناکرسرکچ�ائےاگہنا�نیکلقعںیموتف�رٓائےاگ�۔‬
‫َ ْ َ ۗ َ َ َّ ّ ٰ ّ ْ َ َ ْ َ َ ْ َّ َ ُ ْ َ ْ َ ُ ْ َ ُ‬
‫ٌ‬ ‫م َّمع ْ‬ ‫َُ ُ ََْ ْ َْ‬
‫ك ٍس ِّ ْ‬
‫‪3‬‬
‫ه عنا ينف ْو َن ‪۴۷‬۝‬ ‫ي ‪۴۶‬۝ ل ِفيا غول ول‬
‫لش ِب ۖۚ‬
‫ِ‬ ‫ل‬‫ِ‬ ‫ة‬
‫ٍ‬ ‫ذ‬ ‫ل‬ ‫ء‬ ‫ا‬ ‫ض‬‫ي‬ ‫ب‬ ‫‪۴۵‬۝‬ ‫ۙ‬
‫ي‬ ‫ٍؚ‬ ‫ِ‬ ‫يم ِب‬
‫يطاف عل ِ‬
‫اسغربرھبرھر�ا�نےکد�رمای�نرھپ�ائےاجئںیےگ�‪،‬مچیتکوہئیرش�ا�بوجیپےنو�الو�ںےکےیلذل�توہگیہن‬
‫ک‬ ‫ترجہم�‪:‬شر�ا�بےکومشچ�ںےس‬
‫�ا�نےکمسجوک�ا�سےسوکئیرض�رہوگا�ا�و�رنہا�نیکلقعا�سےسرخ�ا�بوہیگ۔‬
‫ےگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�ا�و�ر�ا�نیکدخمتںیمہشیمہونعرم�رہےنو�الےڑلکےد� �وڑتےرھپ�رہےوہ�ںےگوج�انیہیکدخمتےکےئلوصخم�صوہ�ں �‬
‫ْ‬ ‫َ ْ َ َّ َ َ ْ َ ‪۰‬۝ َ َ ْ ٍ ّ ْ َّ‬
‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ ْ ُ َ َ ْ ْ ْ َ ٌ ّ ُ َ َّ ُ‬
‫‪4‬‬
‫اب واب ِريق ۙۥ وكس م م ِع ٍ ۙ‬
‫ي ‪۱۸‬۝‬ ‫ن ‪۱۷‬۝ ِبكو ٍ‬
‫يم ِولدان ملدو ۙ‬ ‫يطوف عل ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�نیکوسلجم�ںںیمابد�یڑلکےرش�ا�بہمشچاج�ر�یےسربلیزپایلےا�و�راسغرےیلد� �وڑتےرھپتےوہ�ںےگ۔‬
‫اپھچر�رکےھوہئےومتیاتکہاہتھےنگلےسا�سیککمچدمکامندنہڑپاجئے�۔‬
‫جوحنسوجام�لا�و� صرافئیو�رعانئیںیم�ایےسوہ�ںےگےسیج ک‬

‫َو َلَبْقَا ْمُهُضْعَب ىٰلَع ٍضْعَب َنْوُلَءٓاَسَتَّي‪۰۰۲۵‬اْۤوُلاَق اَّنِا اَّنُك ُلْبَق‬

‫�ا�و�ر ٓاپس ںیم ایک د�وسر�ےیک رط�فوتمجہ وہرکوس�ا�لرکیں ےگ�‪ ،‬ہکںی ےگہک ا�س ےس ےلہپ مہ اپےن‬

‫ْۤيِف اَنِلْهَا َنْيِقِفْشُم‪َّ۰۰۲۶‬نَمَف ُهّٰللا اَنْيَلَع َو اَنىٰقَو َباَذَع ِمْوُمَّسلا‪۰۰۲۷‬‬

‫گرھو�الو�ں ےک د�رمای�ن تہب ڈ�ر�ارکتے ےھت�‪ ،‬پس الہل اعتلٰی نے مہ رپ ڑب�ا احاس�نایک�‪� ،‬ا�و�رںیمہ زیت و دنترگ�م وہ�ا�ٔو�ں ےک ذع�ا�ب‬
‫‪ 1‬الواقعۃ�‪۲�۰�،۲�۱‬‬
‫‪ 2‬الواقعۃ�‪۱�۹‬‬
‫‪ 3‬الصافات �‪ �۵‬ت‪۴�۷��۴‬‬
‫‪ 4‬الواقعۃ�‪۱�۷�،۱�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫اَّنِااَّنُكْنِمُلْبَقُهْوُعْدَنؕ‪ٗ١‬هَّنِاَوُهُّرَبْلاُمْيِحَّرلاؒ‪�(۰۰۲۸‬الوط�ر�‪۲�۵‬تا�‪)۲�۸‬‬
‫سےاچبایل�‪،‬ہما�سےسےلہپیہا�سیکابع�د�تایکرکتےےھت�‪،‬یبکشو�ہنسحما�و�ررہمبا�نےہ�۔‬
‫�اسید�و�ر�ا�نہیول�گٓاپسںیمایکد�وسر�ےیکرط�فوتمجہوہکردنایمںیزگ�ر�ےوہئےاعممال�تا�و�ر�احو�ا�لےکاب�ر�ےںیموپھچںیےگہک‬
‫�دنایمںیو�ہنکاحلا�تںیمزندگیزگ�ا�رتےا�و�ر�ایام�نوعلمےکاقتضےسکرط�حوپ�ر�ےرکتےرہے�‪،‬یہںیہکےگہکمہاپےناہل عوای�لںیم‬
‫فغتلںیمزندگیںیہنزگ�ا�رتےےھتہکلبںیمہرہ�وقتہی ھدڑکااگلرہاتاھتکہاپےنویب�یوچب�ںیکتبحمںیممہےسوکئیایاسفلعرس�ز�دنہوہجائے‬
‫جس سےمہاپیناعقتبرخ�ا�برکٹیبںیھ ��‪ٓ،‬اخرکا�ر�الہلےندہ�ایتا�و�رتوفقیےکاستھمہرپ�احاس�نرفمایاا�و�رںیمہزیتودنتاسلھج�دیےنو�الیوہ�اکے‬
‫عذ�ا�بےساچبلای�‪�،‬دنایمںیہماسیوحد�ہالشریکیکابع�د�ترکتےےھتا�و�ر�ا�سےکاستھیسکوکشریکںیہنرگ�د�انےتےھت�‪،‬خمفلتابع�د�ا�تںیم‬
‫ےھت‪�،‬اپینالکشم�ت مواصئبںیم�اسیےسدعائںیامگنےتےھت ��‪،‬ا�و�ر�اسیےساپینششخبوغمرف�ت�‪،‬‬
‫�اسیاکترق�باحصلرکنےیکوکششرکتے �‬
‫عنوتم�ںرھب�یتنجںیمد�اخہلا�و�رذع�ا�بومس�مےسےنچبیکدعائںیرکتےرہےتےھت�‪�،‬ا�و�راپےناعام�لرپ�اتر�انےےکاجبئےالہلر�بالزع�ت‬
‫کےاحاسنو�ںوکیا�د�رھکںیےگا�و�رںیہکےگا�سےنامہ�ر�یدعائںیوبق�ل مرفائںیںیمہتنجےسرہب�ہو�رکای�ا�و�رذع�ا�بمنہجےساچبلای�‪،‬یبکشو�ہ‬
‫�و�اقیعڑب�اہینسحما�و�ر�رحمیےہ�۔‬

‫ْرِّكَذَفۤاَمَفَتْنَاِتَمْعِنِبَكِّبَرٍنِهاَكِبَّواَلٍنْوُنْجَمؕ‪�(۰۰۲۹‬الوط�ر�‪)۲�۹‬‬
‫توٓا�پاھجمستےرہںیویکنہکٓا�پاپےنر�بےکلضفےسہنوتاکہنںیہہندیو�انہ�۔‬
‫�ٓاخر�تاک�ایکاکلہساقنہششیپرکنےےکدعب�رسو�لالہلﷺوکستیلدیےتوہئےرفمایا�!یہرس�د�ا�ر�ا�نرقیش�‪،‬یہاجہلذمہیبوشیپ�ا�ا�و�ر�ا�وبا�ش‬
‫عللق‪�،‬دیو�انہ)‬
‫اٹہنے‪�،‬ا�نوکدبگام�نرکنےا�و�رفریبدیےنےکےئلٓا�پوکبکیھاکہن�(جوتیش�‪،‬غبیوگ) بکیھونجم�ن�(فاتر�ا �‬
‫لو�گوع�ا�میکوتجہ �‬
‫زا�ماگلتےںیہ� �‪ٓ،‬ا�پا�نالز�اما�ت�‪�،‬ایذ�ا�رسانیا�و�رتذکیبیکھچکرپ�و�ا�ہہنرکیںا�و�رالہلےک‬
‫بکیھاشعر�ا�و�ربکیھوخ�دقر�ٓا�نفینصترکنےاک�ال �‬
‫ربخد�ا�رکرنےےکےئلوعظوبتغیلا�و�رصنتحیےیکاجئںی�‪،‬کوینہکالہلےکفطلوکر�مےسہنٓا�پ‬
‫بدن�و�ںوکفغتلےسوچناکنےا�و�رقحتقیےس �‬
‫کاہنںیہا�و�رنہیہافتر�اعللق�‪،‬لبہکٓا�پالہلیکرط�فےسبصنمرسالترپفائزہںیا�و�رامہ�ر�یرط�فےسٓا�پوکابقاعد�ہوحییکاجتیےہ‬
‫وکانتےںیہو�ہد�انش صبوری�تاک�ٓایئہند�ا�رہوتاہے� گ‪�،‬ار�اہنںیکشےہوتہام�ر�ایہجنلیچےہہک‬
‫جوکاہنرپہنںییکاجتی�‪�،‬ا�و�رجوکال�مٓا�پولگو�ں س‬
‫�ا�سےکاقمبلا�و�رکال�مالکردکاھدیں۔‬

‫ْمَا َنْوُلْوُقَي ٌرِعاَش ُصَّبَرَتَّن ٖهِب َبْيَر ِنْوُنَمْلا‪ْ۰۰۳۰‬لُق اْوُصَّبَرَت ْيِّنِاَف ْمُكَعَم َنِّم‬
‫کایاکفروی�ںےتہکںیہہکہیاشعرےہ�‪،‬ہما�سرپزمانےےکوح�ا�د�ث(عیینوم�ت) کااتناظ�ررکرہےںیہ�‪،‬کہہدجیےئ! تمرظتنم‬

‫َنْيِصِّبَرَتُمْلاؕ‪ْ۰۰۳۱‬مَاْمُهُرُمْاَتْمُهُماَلْحَاۤاَذٰهِبْمَاْمُهٌمْوَقَنْوُغاَطۚ‪�(۰۰۳۲‬الوط�ر�‪۳�۰‬تا�‪)۳�۲‬‬
‫�رہوںیمیھباہمت�ر�ےاستھاتناظ�ررکنےو�الو�ںںیموہ�ں�‪،‬کایا�نیکںیلقعاہنںییہیاھکستیںیہایہیول�گیہرسکشںیہ�۔‬
 ‫�� �� �� �‬
‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َق َال َقا ِئ ٌل ِم نْ ُ� ْم‪ْ :‬‬
‫اح َت ِب ُس ُوه‬ ‫الن ّ� َص َّل ُ‬ ‫ا� َع َّب َٔ َّ ُ ْ ً َ َّ ْ َ َ ُ ف َ َّ ْ َ ف َٔ ْ َّ‬ ‫َعن ْب ن‬
‫اس‪،‬ان ق َريشا لا اجتمعوا ِ ي� د ِار الندو ِة ِ ي� ام ِر ِ ِيب‬ ‫ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫الناب َغ ٌة‪ ،‬إ نَّ َ�ا ُهوَ‬
‫الش َع َراء‪ُ :‬ز َه ْ ٌ� َو َّ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ُ َ تَّ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ُ َ ُّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ت‬ ‫َّ‬ ‫ف ثَ ثُ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ي‬ ‫ِ ي� ِو� ٍق‪ �َ � ،‬بصوا ِب ِه ر يب الن ِون ح� ي�لك‪ ،‬كا هلك من هلك قبل ِمن‬
‫ب ْال َم ُ‬ ‫َ‬ ‫ت َّب ُص ب ِه َر ْ‬ ‫ون َشا ِع ٌر نَ َ َ‬ ‫َ َٔ َ ْ َ َٔ نْ َ َ ُ ف َ َ ْ َ ْ ْ َٔ ْ َ ُ ُ‬
‫ول َ‬
‫ون‬
‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫كح ِد ِه‪ ،‬فا ز�ل الهل ِ ي� ذ ِلك ِمن ق ِو ِلم‪ :‬ام يق‬
‫ایکایکہدمحمﷺ یھب‬
‫عدب�الہل نب ابع�س ‪w‬سےرم�و�ی ےہ�ٓاخر�د�ا�ر�الدن�و�ہ ںیم رس�د�ا�ر�ا�ن رقیشاک�اجال�س دقعنمہو�اجس ںیم وشم�ر�ہ گ‬
‫�د�وسر�ےاشعر�و�ںیکرط�حایکاشعرہںی�‪�،‬ا�و�ر�ا�سےکاپ�سوجچزی�ٓاتیےہو�ہاشعر�یےہ�‪�،‬اہنںییھبزہری�ا�و�رنابہغاشعر�و�ںیکرط�حالہ�ک‬
‫ہونےکت کدیقرلایجائےمرگ�الہلےنا�نیکرسح�تا�نےکد�لںیمیہدفنرک�د�یا�و�ر�و�ہھچکیھبہنرکسےک�‪�،‬ا�سرپیہٓاتیںی’’کایکافریو�ں‬
‫‪1‬‬
‫ہکےتںیہہکہیاشعرہےمہا�س �رپزمانےےکوح�ا�د�ث�(عیینوم�ت�)کا�اتناظ ک�رر�رہےںیہ�۔‘‘ نا�ز�لوہئںی�۔‬
‫یہول�گرس�ا ضسرد�‪،‬ہٹدھرمیا�و�ربضغ عوان�دکےوج�شںیمدمحم�رسو�لالہل ﷺکواکہنونجم�نا�و�رشاعرہونےےکےبرس�وپاالز�اما�تاگلتے‬
‫�ن‪،‬کاہنا�و�رشاعرےسیکوہکساتہے�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫ہںی ��‪ٓ،‬اخربکیوقتوکئیصخشونجم �‬
‫ٌ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫غ ل ٗ ۭه‪۰‬۝ ا ِْن ُه َواِل ذك ٌر ّوق ْرا ٌن ّمب ْ‬‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َّ ْ ٰ ُ ّ ْ َ َ َ َ ْ ۢ‬
‫‪2‬‬
‫ۙ‬
‫ي‬
‫ِ ‪۶۹‬۝‬ ‫ِ‬ ‫الشعر وما ي ِ‬
‫ب‬ ‫ن‬ ‫وما علمنه ِ‬
‫ترجہم‪ :‬ہمےنا�س( نیبﷺ) کورعشںیہناھکسیاےہا�و�رہناشعر�یا�سوکزیبیہدییتےہ�‪،‬یہوتایکتحیصنےہا�و�راص�فڑپھیاجنے‬
‫�و�الیاتک�بےہ�۔‬
‫�ا�و�رقریشہکموجبڑ�ےاشمئخا�و�ربڑ�ےدنملقعبےنرھپتےںیہا�ساتناظ�رمںیںیہہکاشیدحو�ا�د�ثزمانہےسبیبحر�بالاعملنی ﷺکومو�ت‬
‫�ٓاجائےایہام�ر�ےیسکوبعم�دکیام�رپڑجائےنجیکہیڑب�ےز�و�رشو�رسےاخملتفرکتاہےایکوئیصخشا�سیکدعو�تنسرک�ٓاپےےسابہرہوجائے‬
‫�ا�و�ر�اسےلتقرک�د�ےا�و�ر�اہنںینیچو�ر�احتبیصنوہجائےوجا�سیکدعو�توتحدینےمہےسنیھچایلےہ�‪�،‬ا�ےیبنﷺ!�ٓا�پا�سامحقت‬
‫ےہ؟�ا�و�ر�اناج�ماک�رلغہبا�و�رریغفانیاکمایبیےسکاحصلوہتیےہ‬
‫�ٓامزیبا�تےکوج�ا�بںیما�نےسہہکدیںکہاتناظ ک�رر�وکہےلہپوم�تسکوک�ٓاتی �‬
‫ےہ؟سر�د�ا�ر�ا�نرقیشوجریت�ےاب�ر�ےںیموج�ا�سرط�حانا�پانش�پوھج�ٹا�و�رغطلطلسابتںیرکتےرہےت‬
‫�ا�و�رالہکتوبربا�د�یسکاکمدق�رنبیت �‬
‫ہںیکای�ا�نیکد�انائیا�نوکییہاھجستیےہکہاب�وجو�دجانےنےکرھپبیھریت�یتبسنطلغافو�اہںیا�ڑ�ائںیا�و�رہبات�ناب�ز�یرکیں�‪،‬قحتقیہیےہہکہی‬
‫بڑ�ےرسکشا�و�رگرم�ا�ہول�گںیہا�و�رییہرسکیشا�و�رگرم�اہیاہنںیا�نابتو�ںرپبریگنہتخرکتیےہ�۔‬

‫اْوُتْاَيْلَف‬ ‫اَّل ُ ْٔي ِم ُن ْو َنۚ‪۰۰۳۳‬‬ ‫ْلَب‬ ‫ٗهَلَّوَقَتۚ‪١‬‬ ‫َنْوُلْوُقَي‬ ‫ْمَا‬

‫کای ہی ےتہک ںیہ ا�س یبن ےن (قر�ٓا�ن) خو�د ڑھگ ایل ےہ�‪� ،‬و�اقع ہی ےہ ہک و�ہ ایام�ن ںیہنلاتے�‪،‬‬

‫ٍثْيِدَحِبٖۤهِلْثِّمْنِااْوُناَكَنْيِقِدٰصؕ‪�(۰۰۳۴‬الوط�ر�‪)۳�۳�،�۳�۴‬‬
‫�اچاھاگرہیےچسںیہوتالھبا�سیسیجایک(ہی) با�تہی(بیھ) توےل ئٓاںی�۔‬

‫کث��‪۴�۳�۶‬؍�‪۷‬‬
‫ا� ی‬ ‫ط�ی�‪۴�۳�۵‬؍� ی‬
‫‪،۷‬تفس� ب ن‬ ‫تفس� ب‬
‫‪ 1‬ی‬
‫‪ٰ 2‬ی ی ن‬
‫س��‪۶�۹‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�اچاھ�اگرسدی�الاعملنی ﷺ!نےہی کاپزی�ہالک�موخ�دصتفینرکلایہےوتتموج�اپینزبا�ند�انیےکاقمبےلںیمد�وسر�و�ں مکوکرتجانےتوہ�‪،‬تمںیم‬

‫ہبرتینےھجنموہئےاشعربیھںیہتوتموجاہنیتحیصفرع�با�و�ربڑ�ےغیلبول�گوہتام�مونج�ںتیمسبسلمرکایاسکال�مانبلائو� گ‪�،‬ارپو�ر� کاال�مںیہن‬
‫بانکسےتوت�اپےندعو�یےکوبث�تںیم�ا�سیسیجد�سوس�رتںی کانبرلائو�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ ُ ْ َ ْ َ ٰ ُ‪۰‬۝ ُ ْ َ ْ ُ ْ َ ْ ُ َ ّ ْ ہٖ ُ ْ َ َ ٰ َّ ْ ُ ْ َ ْ َ َ ْ ُ ْ ِّ ْ ُ‬
‫م د ْو ِن ہللاِ ا ِْن ك ْن ُت ْم‬ ‫م استطعتم‬ ‫ت وادعوا ِ‬ ‫ش سو ٍر ِمث ِل مفتي ٍ‬ ‫ىہ قل فاتا ِبع ِ‬ ‫ام يقولون افت ۭ‬
‫‪1‬‬ ‫ٰص ِد ِق ْ َ‬
‫ي ‪۱۳‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬کایہیےتہکںیہہکربمغیپ(ﷺ) نےہیاتک�بوخ�دڑھگیلےہ�؟کوہاچاھہیاب�تےہوتا�سیسیجڑھگ�یوہئید�سوس�رتںیمتانبال�ٔو�ا�و�ر‬
‫�الہلےکوس�اا�و�روجوج( متاہ�ر�ےوبعم�د�)ہںیا�نوکدم�دےکےیلالبےتکسوہتوالبولاگرمت( �اہنںیوبعم�دےنھجمسںیم) سےچوہ۔‬
‫اسول�ب‪�،‬ا�و�ر�وسعیرتینومضو�عںیما�س‬
‫�‬ ‫�ن‪،‬ند�ر�ت‬
‫جونمظ‪�،‬اعاج�ز�وبالغت�‪،‬حنسایب �‬
‫�اچاھ�د�سوس�رتںیںیہنانبکسےتوت�ایکٓا�د�ھوس�ر�تیہانبالئو�‪� ،‬‬
‫کاماقبہلرکسےکاتکہاہمت�ر�یاخملتفیکدص�اقتاثبتوہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫َ ْ ُ ْ ُ ْ ْ َ ْ ّ َّ َ َّ ْ َ َ ٰ َ ْ َ َ ْ ُ ْ ُ ْ َ ِّ ْ ّ ْ هٖ ‪۰‬۝ َ ْ ُ ْ ُ َ َ ۗ َ ْ ِّ ْ ُ‬
‫م د ْو ِن هللاِ ا ِْن ك ْن ُت ْم‬ ‫ب ِمـما نلنا ع عب ِدن فاتا ِبسور ٍة م ِمث ِل ۠ وادعوا شهداءك‬ ‫واِن كنتم ِف ري ٍ‬
‫‪2‬‬ ‫ٰص ِد ِق ْ َ‬
‫ي ‪۲۳‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬اگرںیہمتا�سامرںیمکشےہہکہیاتک�بوجمہےناپےندنب�ےرپاتا�ر�یےہہیامہ�ر�یےہایںیہنتوا�سےکامندنایکیہوس�ر�تانب‬
‫لا�ٔو ��‪،‬اپےناس�ر�ےمہون�ا�ٔو�ںوکالبولایکالہلوکوھچ�ڑرکابقیسجسجیکاچہودم�دےلول�‪�،‬اگرمتےچسوہوتہیاک�مرکےک کداھ�ٔو�۔‬
‫م ُد ْون ہللاِ ا ِْن ُك ْن ُت ْم ٰص ِد ِق ْ َ‬
‫اس َتـ َـط ْع ُت ْم ِّ ْ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ ُ ْ َ ْ َ ٰ ُ‪۰‬۝ ُ ْ َ ْ ُ ْ ُ ْ َ ّ ْ ہٖ َ ْ‬
‫اد ُع ْوا َم ْ‬
‫‪3‬‬
‫ي ‪۳۸‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ىہ قل فاتا ِبسور ٍۃ ِمث ِل و‬‫ام يــقولون افت ۭ‬
‫ترجہم�‪:‬کایہیول�گےتہکںیہہکربمغیپےناسےوخ�دفینصترکایلےہ ک�؟وہ�اگرمتاپےنا�سالز�ا�مںیمےچسوہوتایکوس�رئہا�سیسیجفینصترکال�ٔو‬
‫�ا�و�رایکالہلوکوھچ�ڑرکسجسجوکالبےتکسوہدم�دےکےیلالبول۔‬
‫مرگیہامہ�ر�ادعو�ٰیہےہکمتا�و�رمتاہ�ر�ےےھجنموہئےاشعر�ا�و�رتام�منجو�انسلمرکیھبایقمتکترق�ٓا�نیکریظنلانےےساعجزہیرہںیےگ�‪،‬‬
‫�ا�سےئلٓاخر�تیکرکفرک�و�ا�و�ررق�ٓا�نیکدص�اقتوکستمیلرکلو�‪،‬قحتقیہیےہہکہیا�سدعو�تقحوکستمیلںیہنرکناچاہےتا�و�ر�ر�ا�ہ �رفا� حراصل‬
‫رقا�ر�د�ےرکےبرس�وپا�الز�اما�تاگل�رہےںیہ�۔‬
‫کرنےےکےئلںیہمتاکہن�‪،‬جمون�ن�‪،‬شاعرا�و�ررق�ٓا�نیسیجلیلجالدق�رکات�بوکمتاہ�ر�یفینصت �‬

‫ْمَا اْوُقِلُخ ْنِم ِرْيَغ ٍءْيَش ْمَا ُمُه َنْوُقِلٰخْلاؕ‪ْ۰۰۳۵‬مَا اوُقَلَخ ِتٰوٰمَّسلا َو َضْرَاْلاۚ‪١‬‬
‫’’کای ہیریغبیسک (پدی�ارکنے و�الے) کےوخ�دوخب�د دیپ�ا وہگےئںیہ �؟ یا وخ�د دیپ�ارکنے و�الےںیہ�‪ ،‬کای انوہ�ں ےن یہٓاسام�ن ا�و�رزمنیوک‬

‫‪ 1‬ھود�‪۱�۳‬‬
‫‪ 2‬البقرۃ�‪۲�۳‬‬
‫‪ 3‬یونس�‪۳�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ْلَب اَّل َنْوُنِقْوُيؕ‪ْ۰۰۳۶‬مَا ْمُهَدْنِع ُنِٕىٓاَزَخ َكِّبَر ْمَا ُمُه َنْوُرِطْيَۜصُمْلاؕ‪۰۰۳۷‬‬

‫پدی�اایک ےہ�‪ ،‬لبہک ہینیقی ہنرکنے و�الےول�گ ںیہ�‪،‬یاایک ا�ن ےک اپ�سریت�ے ر�ب ےکزخ�انےںیہ ای (�ا�ن زخ�انو�ں ےک) یہ �د�ر�وغہںیہ�؟‬

‫ْمَا ْمُهَل ٌمَّلُس َنْوُعِمَتْسَّي ِهْيِفۚ‪ِ ١‬تْاَيْلَف ْمُهُعِمَتْسُم ٍنٰطْلُسِب ٍنْيِبُّمؕ‪۰۰۳۸‬‬

‫یاایکا�نےکاپ�سوکئیڑیسھیےہسجرپڑچ�ھرکےتنسںیہ�؟(�اگرایاسےہ) توا�ناکےننسو�الاوکئیر�وشندللیشیپ کر�ے�‪،‬‬

‫ْمَا ُهَل ُتٰنَبْلا َو ُمُكَل َنْوُنَبْلاؕ‪ْ۰۰۳۹‬مَا ْمُهُلَٔـْسَت اًرْجَا ْمُهَف ْنِّم ٍمَرْغَّم َنْوُلَقْثُّمؕ‪۰۰۴۰‬‬
‫کای الہل ےکوتبس ڑلکای�ں ںیہ ا�و�راہمت�ر�ے اہ�ں ڑلکے ںیہ �؟ کای وت ا�ن ےسوکئی اجر�ت بلطرکتا ےہہک ہی ا�س ےک ات�و�ا�ن ےس‬

‫ْمَا ُمُهَدْنِع ُبْيَغْلا ْمُهَف َنْوُبُتْكَيؕ‪ْ۰۰۴۱‬مَا َنْوُدْيِرُي اًدْيَكؕ‪َ ١‬نْيِذَّلاَف اْوُرَفَك‬

‫بولھج وہ رہےںیہ�‪ ،‬کای ا�ن ےک اپ�سملعبیغ ےہ ےسج ہیھکل ےتیل ںیہ �؟ کای ہیول�گوکئی رفیبرکنا اچہےتںیہوتنیقی‬

‫ُمُه َنْوُدْيِكَمْلاؕ‪ْ۰۰۴۲‬مَا ْمُهَل ٌهٰلِا ُرْيَغ ِهّٰللاؕ‪َ ١‬نٰحْبُس ِهّٰللا اَّمَع َنْوُكِرْشُي‪۰۰۴۳‬‬
‫کرلںیہکرفیبوخ�ر�د�ہاکفریہںیہ�‪،‬کایالہلےکوس�اوکئیوبعم�دےہ�؟(ہرگزںیہن) �الہلاعتلٰی�ا�نےکرش�کےساپ�کےہ�‪،‬‬

‫َوْنِااْوَرَّياًفْسِكَنِّمِءٓاَمَّسلااًطِقاَساْوُلْوُقَّيٌباَحَسٌمْوُكْرَّم‪�(۰۰۴۴‬الوط�ر�‪۳�۵‬تا�‪)۴�۴‬‬
‫ت‬
‫�اگرہیول�گٓاسام�نےکیسکڑکٹ�ےوکرگتاوہ�ادیھکںیلبتیھبہہکدیںہکہیہت�ب��ہہاب�د�لےہ�۔‬
‫توحدی�ربوبتیا�و�رتوحدی�الوہتییکدعو�ترپلمتشما�نٓایا�تںیمرشمکنیہکمےکاسمےنہیوس�ا�لرکاھگایکہوج�دعو�تدمحمﷺشیپرک�رہے‬
‫ہںیٓاخر�ا�سںیمو�ہایکبا�تےہسجرپتمول�گا�سدق ب�رڑگ�رہےوہ�‪�،‬ا�نےتھبچوہئےوس�الا�تےنرشمکنییکوچلںی کالہر�رکھدیں�۔‬
‫ںیہ�ار�ایاسہےوتپرھکیسوکیہقحںیہن‬
‫‪z‬کایمتاہ�ر�اکوئیاخلقںیہنسجےنمتوکختقیلایکہویایہہکمتیسکایاج�د�ا�و�رموجدکےریغب�وجو�دمںیٓائے گ‬
‫ریغبوجدکےوکئیزیچ�وجو�دمںیںیہنٓاتی�‪،‬جبایاسہنںی‬
‫رک�ےرگیہاب�تنیعاحم�لےہ م‬
‫ہےہکاہنںییسکاب�تاکحمکد�ےایکیساب�تےسعنم م‬
‫ہےہکلباہنںیایکدیپ�اکرنےو�الےےندیپ�اکایہےوتظاہرہےاہنںیدیپ�ارکنےاک�ایکاخ�صدصقمہےا�و�رپدی�اکرنےو�الاپدی�اکرکےوی�ں‬
‫ہیسکرط�حوھچ�ڑ�د�ےاگ�۔‬
‫‪z‬یاتم ےن وخ�د�اپےنٓا�پوکختقیلرکلایہے �‪،‬یہیھب نیع احم�ل ےہویکنہک ا�س اب�تاکتوص�رہنںیایکجاکساتکہوکئی اپےنٓا�پوکبذ�ا�ت‬
‫خو�د�وجو� خبدےش�‪�،‬ا�سےکالع�و�ہہیالہلےکاخلقوہنےاک�اعرت�ا�فرکتےںیہجبہید� نوو�ںابتںیابطلاثبتوہئگںیوتیہاب�تنیعتموہگیئہکالہل‬
‫ولخما�تیکقیلخت مرفائیےہ�‪�،‬ا�و�ر�و یک�ہاالہیوبعم�دہےسجےکوس�اکیسا�و�رسہیتیکابع�د�تانمسبےہہند�رست�۔‬
‫تاعلٰینےیہبس ق‬
‫یسکیھبولخم�قںیمہیدق�ر�ت‬
‫‪z‬ا�و�رکایتمولگو�ںےناستو�ںٓاسامنو�ںا�و� �رزمنییکقیلختیکےہا�و�ر�ا�ساکناظ�ماقئمایکہے�؟یہیھبنیعاحم�لےہ‬
‫�‬
‫ہنںیہکاکئان�تیکقیلخترکسےک�‪�،‬اصلتقیقحہیےہہکہینیقیہنرکنےو�الےول�گںیہا�و�ر�الہلےک عود�و�ںا�و�ر�وعدی�و�ںےکاب�ر�ےںیم‬
 ‫�� �� �� �‬

‫شکوشہبںیمالتبمہںی�۔‬
‫اطعریںا�و�رجےساچہںیرحم�و�مرک�دیں�؟�ا�سےئلانوہ�ں‬
‫‪z‬کای�ا�نالٹھجنےو�الو�ںےکاپ�سریت�ےر�بیکرحتمےکزخ�انےںیہہکےسجاچہںی ک‬
‫وکوب�تےسرسفر�ا�زکرنےےسر�و�کدیاہےوگیاکہالہلاعتلٰیکیرحتمےکزخ�انےا�ن‬
‫نےالہلاعتلٰیکو�اپےندنب�ےا�و�ر�رسو�لدمحمﷺ ن‬
‫رپسدکایجائے�‪�،‬ا�نےکاہتھںیموتخو�د�اپینذ�ا�تےکےئلعفن‬
‫رپس�در�دیےئےئگںیہحالانہکو�ہا�سےسریقح�ا�و�ر�ذللیرتہںیہکہیاک�ما�نےک �‬
‫کے ک‬
‫دعب نزد�ہوہناہنںیےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�وقناص�ن�‪�،‬زندگیا�و�رمو�تا�و�رمرنےےک �‬
‫ُ‬
‫ّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َُ َ ْ َ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُْ َ ْ ُْ َ َ َْ َ َّ َ َ‬
‫‪1‬‬
‫ك‪۰‬۝ ْن ُن ق َس ْمنا َب ْين ْم ّم ِعيشت ْم ِف الَ ٰيو ِة الدن َيا۔۔۔ ‪۳۲‬۝‬
‫اه يــق ِسمون رحت ر ِب ۭ‬
‫ترجہم�‪:‬کایریت�ےر�بیکرحتمہیول�گمیسقترکتےںیہ ��؟دناییکزندگیںیما�نیکزگ�ررسبےکذ�ر�ائعوتمہےنا�نےکد�رمای�نمیسقتےیکںیہ�۔‬
‫‪z‬یا�و�ہالہلاعتلٰیکیولخم�قا�و�ر�ا�سےکاقدت�ا�رپرقرہ�ا�و�رلغہبےسطلسمںیہ�؟مرگماعمہلایاسہنںیےہہکلبو�ہوتعاجز�ا�و� حمرات�جںیہ�۔‬
‫‪�z‬ا�و�رکای�ا�نےکاپ�سبیغاکعملےہا�و�ر�و�ہالم�اعٰیلکیابتںیےتنسںیہا�و�ر�ایےسامو�رکےاب�ر�ےںیمربخیںدیےتںیہںیہنجا�نےکوس�اکوئی‬
‫ہنںیاجنات� گ‪�،‬اریہالم�اعٰیلکیابتںیےننس‬
‫کےدعو�ےد�ا�رہںیوتکوئیرصیحدللیالئںی�۔‬
‫‪�z‬ا�سےسزیا�د�ہہکحضماگنزیقعدی�ہا�و�رکایہوکساتہےہکمتالہلر�بالاعملنیےکےئلا�ولا�دتوج کیزرتےوہ�ا�و�ر�ا�ولا�دبیھ �و�ہےسجمتاپےنقحںیم‬
‫ےٹیب؟یکیسےبڈنھیگمیسقترکتےںیہ�۔‬
‫باعثگننوعا�رجمسےتھںیہ(عیینایٹیب�ں) �ا�و�ر�اپےنےئلےٹیبیہ �‬
‫‪z‬ا�و�ر�ا�ےرسو�لالہلﷺ!جسرط�حاع�مذمہبےکدیکیھٹ�ا�راپیند�وکاند�ا�ریا�ںاکمچنےےکےئلاجر�تبلطرکتےںیہایک�ٓا�پا�ن‬
‫�‬
‫سےا�سغیلبترسالترپکوئیاجرماگنےتںیہکہو�ہا�سیکا�د�ایئیگےسوبجلھوہ�رہےںیہ�؟حالانہکاعممہلایاسہنںیےہٓا�پوت�ا�نوککیساعم�وضے‬
‫کےریغبعملالھکسنےےکوخ�اہشدنمہںی�‪�،‬ا�و�رما�لاحصلرکنےےکاجبئےا�نرپ�زیا�د�ہےسزیا�د�ہام�لرخ�چرکتےںیہاتکہا�نےک لدو�ں‬
‫مںیملعو�ایام�ن گاجزیںوہجائے�۔‬
‫‪�z‬ا�و�رکایغبیےساہنںیولعم�موہتاہےا�و�ریہاسےھکلےتیلںیہہکالہلایکںیہنےہہکلبو�ہبسیھباٰلیہافص�تو�اتخای�ر�ا�ترھکےتںیہ‬
‫نجںیہمتےنوبعم�دانبرکاھہے�‪،‬کایتمولگو�ںےن شرفوت�ںوک�دکیاھہےہکو�ہڑلکای�ںںیہا�و�رنوع�ذبالہلالہلےکاہ�ںدیپ�اہوئیںیہ�‪،‬کای�و�اقیعںیہمت‬
‫رایمت‬
‫عملےہہکایقمتربپاںیہنوہیگا�و�رمرنےےکدعبکوئید� سور�یزندگیںیہنجسںیماہمت�ر�اماحسہبوہ�ا�و�رجز�ا�وسز�ا�د�یاجئے�‪�،‬ا�و� گر�ا ق‬
‫قائموہگیئوتمتاہ�ر�ا�اناج�مایکہوگا۔‬
‫‪z‬کاییہول�گٓا�پ ا�و�ر�ٓاپیک الئی وہئیاتک�ب ںیم رج�ح وقد�حرککےوکئی اس�ز�شرکناچاہےتںیہ�‪،‬جس ےک ذ�ریےع ےس و�ہٓا�پ ےک دین‬
‫�ا�و�ر�ٓا�پےکاک�موکفاسدکرناچاہےتںیہوتا�نوکجا�نانیلچاہےیا�نیکاس�زشںیا�نےکونیس�ںیہںیمرہںییگا�و�ر�ا�سدیک�ومرکاکسا�ر�اقناص�نانیہ‬
‫کیرط�فولٹےاگ�۔‬

‫‪ 1‬الزخرف�‪۳�۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫‪z‬یا�الہلےکوس�ا�ا�ناککوئیوبعم�دہےےسجاکپ�ر�اجائے�‪�،‬ا�سےسیسکعفنیکامدی�رکیھاجئےا� �ور�ا�سےکرض�رسےڈ�ر�اجائے�‪�،‬الہلاپ�کےہا�ن‬
‫رہھٹاتےںیہ�‪�،‬اقدت�ا�رمںیا�ساککوئیرشیکےہہنو�احدنتیا�و�رعوب�دیتںیم�۔‬
‫سےنجوک�و�ہرشیک �‬
‫‪z‬مرشکنیےنقحےکاقمبےلںیمرسکیشرکتےوہئےابطلرپناہیتیتخسےسمجےئگںیہ�‪�،‬اگرحقےکاثاب�تےکےئلرہقمسیکدللیاقئم‬
‫ینعیار�و�ہتہب‬
‫کر�د�یاجئےوتپرھبیھو�ہا�سیکاتاب�عںیہنرکیںےگہکلبا�سیکاخملتفرکتےرہںیےگا�و�ر�ا�سےسضغب عوان�د�رھکںیےگ گ‬
‫را�دکیںیھ ضوتد ��‪،‬ڈھاٹئیا�و�رہٹدھرمیاکماظہر�ہرکتےوہئےا�سیکات�ویلرککےیسکہن‬
‫بڑ�یاشننوی�ںںیمےسٓاسام�ناکٹڑک�اعذ�ا�بنبرکگ ت‬
‫ہاہے‪،‬یجےسرفمایا‬
‫کیسرط�حاپےنرفکپرجےمرہےناکباہنہڈھونڈناکلںیےگا�و�رںیہکےگہیوتتہہہبہہترہگ�ابا�د�لےہوجامڈن�االچٓا�ر �‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ار َن َبل ْن ُن ق ْومٌ‬ ‫َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ ْ َ ً ّ َ َّ َ ۗ َ َ ّ ُ ْ ْ َ ْ ُ ُ ْ َ َ َ ُ‬
‫ال ْٓوا ا َِّنَا ُس ّك َِر ْت َا ْب َص ُ‬ ‫يم بب ِم السما ِء فظلوا ِفي ِہ يعرجو ۙ‬
‫ن ‪۱۴‬۝ لق‬ ‫ولو فتحنا عل ِ‬
‫َ‬
‫‪1‬‬
‫ّم ْس ُح ْو ُر ْو َ ۧ‬
‫ن ‪۱۵‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬اگرمہا�نرپٓاسام�ناکوکئید�ر�و�ا�ز�ہوھک�لدیےتا�و�رو�ہد�ندہا�ڑ�ےا�سںیمڑچھےنیھبےتگلبتیھبو�ہیہیےتہکہکامہ�ر�یٓاکنوھ�ںوک‬
‫� ھدوکاوہرہاےہلبہکمہرپاج�د�ورکدیاایگےہ�۔‬
‫عیینزجعم�ا�توجیہبلطرک�رہےںیہ�ا�نیکاچہتےکاطمبقیہکداھ�دیےئاجئںیہکلبوخ�د�اہنںیٓاسامنو�ںرپچڑھا�دیاجائےبتیھبہیوکئیاب�ت‬
‫را�لدیںےگا�و�ر�ایام�نہنالئںیےگ�۔‬
‫بانک ٹ‬

‫َنْوُقَعْصُيۙ‪َ۰۰۴۵‬مْوَي‬ ‫ِهْيِف‬ ‫ْيِذَّلا‬ ‫ُمُهَمْوَي‬ ‫اْوُقٰلُي‬ ‫ىّٰتَح‬ ‫ْمُهْرَذَف‬

‫تو اہنںیوھچ�ڑ د�ے اہی�ںکتہک اہنںی ا�س د�ن ےساسبہق ڑپ�ےسج ںیم ہی ےبہو�شرک�دیےئ اجئںی ےگ�‪ ،‬جس د�ن‬

‫اَل ْيِنْغُي ْمُهْنَع ْمُهُدْيَك أًـْيَش َّو اَل ْمُه َنْوُرَصْنُيؕ‪َ۰۰۴۶‬و َّنِا َنْيِذَّلِل اْوُمَلَظ‬
‫�اہنںی ا�ن اک رکم ھچک اک�م ہن د�ے اگ ا�و�ر ہن و�ہ دم�د ےئک اجئںی ےگ�‪ ،‬یبکش اظلوم�ں ےک‬

‫اًباَذَعَنْوُدَكِلٰذَوَّنِكٰلْمُهَرَثْكَااَلَنْوُمَلْعَي‪�(۰۰۴۷‬الوط�ر�‪۴�۵‬تا�‪)۴�۷‬‬
‫لےیا�سےکالع�و�ہا�و�رذع�ا�بیھبںیہ�‪،‬یلنکا�نولگو�ںںیمےساکرثےبعملںیہ�۔‬
‫وھڑ�دیں�‪�،‬ر� �و قزایمتاہنںیوخ�دعمول�موہجایئاگکہایکسچاھت�ا�و�رکایجوھ�ٹ�‪�،‬ا�سد�نا�نیکامت�م‬
‫�ا�ےیبنﷺ!�ٓا�پاہنںیا�نےکاح�ل چرپ �‬
‫فریباک�ریا�ں�‪،‬ماک�ریا�ں�‪،‬چالاب�زیا�ں�‪،‬چالاکای�ں� ھدر�ییک ھدر�یر�ہاجئںییگ�‪�،‬ا�نیکاس� شزو�ں تاکا�ر�وپو�دکبرھجائےاگ�‪�،‬ا�نیکد� �وڑ� ھدو�پر�ایئاگ�ں‬
‫جائےیگا�و�ریہالہلےکذع�ا�بےسہنچباپئںیےگ ��‪ٓ،‬ا�جنجویتسہ�ںوکیہاپانمد�دگا�رجانےتںیہا�و�رمد�دکےےئلاکپ�رتےںیہا�سد�نبسےک‬
‫وہگا‪�،‬ا�و�ر�ا�نولگو�ںےکےئلالہلاکعذ�ا�برص�فایقمتےکد�نیہںیہن‬
‫سبہنمںیکتےگا�و�رکوئیا�نیکافس�ر�شرکنےا�و�رمد�دکرنےو�الانہ �‬
‫ہوگاہکلبدنایمںییھب قوًاتفوقاتً نتہیبےکےئلیصخشا�و�رقومیںیتبیصمان�ز�لرککےذع�ا�باکمز�ہاھکچتےرہںیگےاتکہہیاپینابغاینہر�و�شےس‬
‫‪ 1‬احلجر�‪۱�۴�،۱�۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫با� �زٓاکررجو�عرکیں�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫ال ْك َ َ‬
‫َْ‬ ‫ْ‬
‫ْ َْ ُْ َ َ َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ َ ُ ْ َ َّ ُ ْ ّ َ ْ َ َ‬
‫‪1‬‬
‫ب لعل ُه ْم َ ْي ِجع ْو َن ‪۲۱‬۝‬ ‫ِ‬ ‫اب‬
‫ِ‬ ‫ذ‬ ‫ع‬ ‫ال‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫د‬ ‫ن‬ ‫د‬ ‫ال‬ ‫ولن ِذيـقنم ِم الع ِ‬
‫اب‬ ‫ذ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�سڑب�ےذع�ا�بےسےلہپمہاسیدنایمںی(کیسہنیسکوھچٹے�)عذ�ا�باکمز�ا�اہنںیاھکچتےرہںیےگ�‪،‬شایدکہہی�(�اپینابغاینہر�و�ش‬
‫سے) با�زٓاجائںی�۔‬
‫یگ‪�،‬ا�سےئلاتئبںیہنوہتےا�و�رانگ�ہرپگان�ہےیکاجتےںیہ�‪،‬‬ ‫مرگ�ا�نںیمےساکرثلاعملںیہا�و�رہنںیاجنےتہکالہلیکانفرمانای�ںرنگالئںی �‬
‫َ ً‬ ‫ُُ‬ ‫َ َ َ َّ ً‬
‫الهل ِم ْن ُه‪ ،‬كن كف َارة ِ َلا َم ضَ� ِم ْن ذن ِوب ِه‪َ ،‬و َم ْو ِعظة‬ ‫الس َق ُم‪ ،‬ثُ َّ� َٔا ْع َف ُاه ُ‬ ‫الر ِام‪َ ،‬ف َق َال‪ :‬إ َّن ْ ُ‬
‫ال ْٔو ِم َن إ َذا َٔا َص َاب ُه َّ‬ ‫َع ْن َع ِام ٍر َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َُ‬ ‫َ َ َٔ ُ ُ َٔ ُ َ َ‬ ‫َ َ َْ‬ ‫ُ ُٔ‬ ‫َ‬ ‫َ ُل ِف ي� َما َي ْس َت ْقب ُل ‪َ ،‬وإ َّن ْ ُ‬
‫ال َن ِاف َق ِإذا َم ِر َض ث َّ� ا ْع ِف يَ� كن كل َب ِع ي ِ�‪َ ،‬عق ُل ا ْه ُل‪ ،‬ث َّ� ا ْر َسل ُوه ف ْل َي ْد ِر ِ َل َعقل ُوه‪َ ،‬و ْل َي ْد ِر‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َٔ ُ‬
‫ِ َل ا ْر َسل ُوه‬
‫رھالہلاسےاعفتیا�و�رشاف�د�ےدیاتہےوت�و�ہا�س‬
‫عامر�ر�ا�م‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایامومنوکبجوکئیامیب�ر�یٓاتیےہا�و� پر �‬
‫کےاسبہقانگہو�ںاککاف�ر�ہنباجتیےہا�و�ر�ٓائدن�ہےکےئلتحیصناکسببوہتیےہ�‪�،‬ا�و�رجبانمفقامیب�رہوکرصتحدنمہوجاتاہےوت�ا�سیک‬
‫‪2‬‬
‫وھڑ�دیاگای�۔‬
‫ماث�لا�ونٹیکیسےہ�‪�،‬و�ہںیہناجناتکہاسےویک�ںرسوی�ںےسابندھاایگا�و�رویک�ںالھکچ �‬
‫ِدْمَحِب‬ ‫ْحِّبَس‬ ‫َو‬ ‫اَنِنُيْعَاِب‬ ‫َكَّنِاَف‬ ‫َكِّبَر‬ ‫ِمْكُحِل‬ ‫ْرِبْصا‬ ‫َو‬
‫تو اپےن ر�ب ےکمکح ےک اتناظ�ر ںیم ربصےساک�م ےل�‪ ،‬یبکشوت امہ�ر�یٓاکنوھ�ں ےکاسمےن ےہ�‪ ،‬صحبوک بجوت اٹےھ‬

‫َكِّبَرَنْيِحُمْوُقَتۙ‪َ۰۰۴۸‬وَنِمِلْيَّلاُهْحِّبَسَفَوَراَبْدِاِمْوُجُّنلاؒ‪�(۰۰۴۹‬الوط�ر�‪)۴�۸�،�۴�۹‬‬
‫رک�‪،‬ا�و�رر�ا�توکیھبا�سیکحیبستڑپ�ھ ��‪،‬ا�و�راتس�ر�و�ںےکڈ�وبےتوقتیھب�۔‬
‫�اپےنر�بیکاپکیا�و�ردمحایب�ن �‬
‫�ا�ےیبن ﷺ !کاف�ر�ومرشکنی ےک ےبرس�وپا�الز�اما�ت رپکا�ن ہن ھدریں ا�و�رصرب�و�اتساقمت ےکاستھ اپےن ر�ب ےکمکحیکلیمعت رپ�ڈٹے‬
‫یسکسلجمےساھٹںیوت�ر�بیکدمح�وستحیبایب�ن‬
‫رک�رہے�‪،‬ا�و�رجب‬
‫�‬ ‫�رہںی�‪،‬ہمےنٓا�پوک�اپےناح�لرپہنںیوھچ�ڑدیالبہکمہمشدون�ںےسٓا�پیکرگن�انی‬
‫کریں�‪،‬‬
‫َ َٔ َٔ ْ ُ‬ ‫َّ ُ ُ َٔ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ْ َٔ َ ْ َ َ ْ َٔ ْ َ ّ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ َّ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪َ ،‬يقول‪ِ :‬ب�خ َر ٍة ِإذا ا َر َاد ان َيق َوم ِم َن‬ ‫الل َصل‬‫ل‪ ،‬قال‪ :‬كن رسول ِ‬ ‫عن ا ِب ي� ب�زة الس ِ ِي‬
‫َ َّ‬ ‫ٌ‬ ‫ُ ْ َ َ َ َّ ُ َّ َ َ ْ َ َٔ شْ َ ُ َٔ ْ َ َ َ َّ َٔ ْ َ َٔ ْ َ ْ ُ َ َ َٔ ُ ُ َ َ َ َ َ‬ ‫َْ‬
‫وب ِإل ْيك فقال َر ُجل‪ َ :‬ي� َر ُسول ِ‬
‫الل‪،‬‬ ‫ال�جْ ِل ِس‪:‬سبحانك اللهم ِبو�م ِدك‪ ،‬ا�د ان ل ِإل ِإل انت‪ ،‬استغ ِفرك وات‬
‫َّ َ َ َ ُ ُ َ ْ ً َ ُ ْ َ َ ُ ُ ُ َ َ ضَ َ َ َ َ َّ َ ٌ َ َ ُ ُ‬
‫ون ِ ف ي� ْ َ‬
‫ال�جْ ِل ِس‬ ‫ِإنك لتقول قول ما كنت تقول ِف ي�ما م�‪ ،‬فقال‪:‬كفارة ِلا يك‬
‫یسکسلجمےساھٹےتوتیہاملک�ت مرفاتےےھت �ا�ےالہل�!مںی‬
‫ےنٓاخر�یایا�مںیمجب‬
‫چاننہچابوب �رز�ہالسیم‪ t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺ �اپ �‬
‫تری�یدمحکےاستھحیبسترکتاوہ�ں�‪،‬مںی(�د�لوجا�ںےس�)گو�اہیدیاتوہ�ںہکریت�ےوس�اکوئیوبعم�دہنںی�‪،‬مںیھجتےس(�اپےنریغص�ہوریبک�ہانگہو�ں‬
‫‪ 1‬السجدۃ�‪۲�۱‬‬
‫ُ‬ ‫ُّ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫‪ 2‬نن‬
‫وب �‪�،۳�۰�۸�۹‬ش ح السنۃ للبغوی�‪۱�۴�۴�۰‬‬ ‫اض ُ‬
‫الك ِف َر ِة ِللذن ِ‬ ‫نا� ب�ب الم َر ِ‬ ‫ال ئ ز‬
‫س� ابوداودکتاب ج‬
 ‫�� �� �� �‬

‫کی�)غمرف�تاچہاتہو�ںا�و�رتری�ےوضح�رتوبہرکتاوہ�ں�‪�،‬ایکٓا�دمیےنوپچاھ�ا�ےالہلےک�رسو�لﷺ!�ٓا�پہیاملک�تےتہکںیہوجہپےلںیہن‬
‫‪1‬‬
‫کاہرتےےھت�(�ا�سیکایک�وجہےہ�؟)�ٓا�پےنرفمایا�ا�سدعاسےسلجمںیموجباتںیوہتںیںیہا�نامت�ماککاف�ر�ہوہجاتاہے�۔‬
‫ک‬
‫ایکریں�‪،‬‬ ‫یاجبدنینسےدیب�ا�رہورکرتسبےساھٹںیوت�ر�بیکدمح�وستحیبایب�ن ک‬
‫َ‬
‫الل َو ْح َد ُه ال‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َق َال َ‪:‬م ْن َت َع َّار ِم َن َّالل ْيل‪َ ،‬ف َق َال‪َ :‬ال إ َ َل إ َّل َّ ُ‬
‫الن ّ� َص َّل ُ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ َّ َ ن ُ َ َ ُ ْ نُ َّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫حدث ِ ي� عبادة ب� الص ِام ِت‪ ،‬ع ِن ِب ِي‬
‫�شَ َ َ ُ َ ُ ُ ْ ُ َ َ ُ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ّ �شَ ْ َ ٌ َ ْ ُ َّ َ ُ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َّ َّ ُ َ َّ ُ َٔ ْ‬
‫الل ا ك َب ُ�‪،‬‬ ‫الل‪ ،‬وال ِإل ِإل الل‪ ،‬و‬ ‫ِ يك ل‪ ،‬ل امللك ول احلمد‪ ،‬وهو عل ِك ي ٍء ق ِد ي�‪ ،‬احلمد ِل ِل‪ ،‬وسبحان ِ‬
‫َُ‬ ‫َٔ ْ َ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ َٔ َّ ُ َ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ َ ُ َّ َ َّ َّ ُ َ َ َّ ْ‬
‫يب ُل‪ ،‬ف ِإن ت َو َّضا َو َصل ق ِبل ْت َصالت ُه‬ ‫لل‪ ،‬ث َّ� قال‪ :‬الل ُه َّم اغ ِف ْر ِ يل‪ ،‬او دعا‪ ،‬است ِج‬ ‫وال حول وال قوة ِإل ِب� ِ‬
‫چاننہچابع�د�ہنبالاصمت‪ t‬سےرم� �ویےہنیبرکیمﷺےنرفمایاجوشصخر�ا�توکبدی�ا�رہوکریہدعاپڑھے �الہلےکوس�اکوئیوبعم�دہنںیو�ہ‬
‫یکالہے‪�،‬ا�ساککوئیرشیکںیہن�‪،‬مکلاسیےکےئلےہا�و�رتام�مرعتفیںییھباسیےکےئلںیہا�و�ر�و�ہرہچزیپرقا�د�رہے�‪،‬تام�مرعتفیںیالہلیہےک‬
‫�‬ ‫�ا‬
‫�اہے�‪،‬الہلیکدم�دکےریغبنہیسکوکگانہو�ںےسےنچبیک‬
‫لےئںیہ�‪�،‬ا�و�ر�الہلیکذ�ا�تاپ�کےہ�‪�،‬ا�و�ر �الہلےکوس�اکوئیوبعم�دہنںیا�و�رالہلبسےسڑب �‬
‫رھ�ار�ا�س‬
‫تمہ‪،‬پرھیہڑپھے�ا�ےالہلریم�یرفغم�ترفمایا�(یہاہککہ�)کوئیدعارک�ےوتاسیکدعاقوب�لوہتیےہ�‪،‬پ گ‬
‫طاقتےہہنیکینرکنےیک �‬
‫‪2‬‬
‫نے�وضوایک(�ا�و�رامن�زڑپھی�)تونام�زبیھوبقم�لوہتیےہ�۔‬
‫یاجبامن�زکےےئلڑھک�ےوہ�ںوت�الہلیکدمح�وستحیبےسا�ساک�ٓاغا�زکایکریں�‪،‬‬
‫ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َ َّ ْ َ َّ َ ثُ َّ َ ُ ُ ُ ْ َ َ َ‬ ‫ْ خُ ْ ّ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ َّ‬ ‫َٔ‬
‫الل َصل الهل علي ِه وسل ِإذا قام ِمن اللي ِل ك ب�‪ � ،‬يقول‪:‬سبحانك‬ ‫َع ْن ا ِب ي� َس ِع ٍيد الد ِر ِي‪ ،‬قال‪ :‬كن رسول ِ‬
‫َّ ُ َّ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ ْ ُ َ َ َ َ َ َ ُّ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ ثُ َّ َ ُ ُ َ َ َ َّ َّ ُ َ َ ثً ثُ َّ َ ُ ُ َّ ُ َٔ ْ َ‬
‫‪:‬الل ا ك َب ُ� ك ِب ي ً�ا‬ ‫اللهم ِبو�م ِدك وتبارك اسك‪ ،‬وتعال جدك‪ ،‬ول ِإل غ ي�ك‪ � ،‬يقول‪:‬ل ِإل ِإل الل ثل�‪ � ،‬يقول‬
‫َْ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫الش ْي َط ِان َّ‬
‫َ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ً َٔ ُ َّ‬
‫الر ِج ي ِ� ِم ْن ْه ِز ِه‪َ ،‬ونف ِخ ِه‪َ ،‬ونف ِث ِه‬ ‫الس ِم ِيع ال َع ِل ي ِ� ِمن‬ ‫ثل ث�‪،‬ا ُعوذ ِب� ِ‬
‫لل َّ‬
‫وکای�م مرفاتےوتالہلاکربہکےت پرھیو�ںےتہک�ا�ےالہل!توپا�کےہ�‪،‬‬ ‫چاننہچابوعسدیخد�ر�ی‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺبجر�ا�ت ق‬
‫ہنںی‪،‬پرھتنیاب�رہکےتال�الہٰ‬
‫تام�مرعتیوف�ںاکسمقحتےہ�‪،‬تری�انا�مربکوت�ںو�الاہے�‪،‬تری�یزب�رگیتہبدنلب�وبالاہے�‪ ،‬تری�ےوس�اعموب�دبرحقوکئیا�و�ر �‬
‫�الا�الہل�(�الہلےکوس�اکوئیوبعم�دہنںی) ہکےت�‪،‬پرھتنیاب�رہکےتالہلاکرببکری�ا�(�الہلبسےسڑب�ا�ا�و�ربتہڑب�اہے) مںیالہلےننس�و�الے�‪،‬جانےنو�الے‬
‫کیانپ�ہاچہاتہو�ںہکاطیش�نرم�د�و�دمھجرپکوئیونج�ناک�اثر�ڈ�الےایجمےھربکتپر�ٓاما�د�ہرک�ےایغطلرعش�وشاعر�ییکرط�فےلٓائے�‪�،‬ا�سےک‬
‫‪3‬‬
‫بدع�ٓا�پرق�ائ�ت مرفاتے�۔‬
‫ف َ َّ‬ ‫‪ 1‬جامع ت�مذی َٔا ْب َو ُ َّ‬
‫س� ابوداودکتاب االدب َ ب� ٌب ِ ي� كف َار ِة‬ ‫ات ب�ب مایقول اذاقام من مج لسہ�‪ ، ۳�۴�۳�۲‬ن ن‬ ‫اب الد َع َو ِ‬
‫‪،‬مسندا� یعیل�‪۷��۴ ۲�۶‬‬ ‫ا� با� شیبۃ �‪۲�۹�۳�۲�۵‬‬ ‫‪،۱‬س� الداریم�‪، ۲�۷�۰�۰‬مصنف ب ن‬ ‫ال�جْ ِلس�‪ ،۴�۸�۵�۹‬مسند امحد �‪،۱�۹�۷�۶�۹‬مستدرک حامک�‪ �۹�۷�۱‬ن ن‬ ‫َْ‬
‫ب‬ ‫ِ‬
‫َ ُ َ َ ُ ُ َّ ُ َ‬
‫الر ُجل ِإذا‬ ‫الليل َف َص َّل �‪ ،۱�۱�۵�۴‬ن ن‬ ‫َ ُ َ ْ َ ْ َ َ َّ َ ْ‬ ‫خ‬
‫س� ابوداودکتاب االدب ب�ب ما يقول‬ ‫‪ 2‬حصیح ب�اری کتاب التھجد ب�ب فض ِل من تعار ِمن ِ‬
‫للب� ق� �‪۴�۶�۶�۷‬‬‫الک�ی ی‬
‫‪،۲‬الس� ب‬ ‫س� داریم �‪ �۷��۲ ۹‬ن ن‬ ‫ا� حبان�‪ ،۲�۵�۹�۶‬ن ن‬ ‫اللي ِل�‪،۵�۰�۶�۰‬مسند امحد ‪،۲�۲�۶�۷��۳‬حصیح ب ن‬ ‫َت َع َّار ِم َن ْ‬
‫ْ‬ ‫َٔ‬
‫‪،۸‬س� ابوداود کتاب الصالۃ َ ب� ُب َم ْن َراى ِال ْس ِتف َت َاح‬ ‫حةِ َم ْن َق َال َل ي ُ ج ْ� َه ُر ِب� ْل َب ْس َم َ ةِل �‪ �۹�۲‬ن ن‬
‫‪ 3‬حصیح مسمل کتاب الصالۃ َ ب� ُب ُ ج َّ‬
‫نسا� کتاب االفتاح‬ ‫‪،۲‬س� ئ‬ ‫ول ِع ْن َد ْاف ِت َتاح َّ‬
‫الص َال ِة �‪ �۴�۳‬ن ن‬ ‫َ ُ َ َُ ُ‬
‫الله َّم َ ِبو َ� ْم ِدك �‪، ۷�۷�۵‬جامع ت�مذی کتاب الصالۃ ب�ب ما يق‬
‫َ‬ ‫ب ُس ْب َح َان َك ُ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ٓاغا�زریں�‪،‬چاننہچرسو�لالہلﷺاکسملقتومعم�لاھتکہاپین‬
‫یاجبدعو�تقحدیےنےکےئلڑھک�ےوہ�ںوت�الہلیکدمح�وستحیبےسا�ساک ک‬
‫طخوب�ںاک�ٓاغا�زمہہشیالہلیکدمح�وستحیبےس مرفایاکرتےےھت ��‪،‬ا�و�رمرغ�ب عواش�ا�و� قرای�مالللی(ہتدج�)�ا�و�رفرجکیامن�ز�و�ںںیمالہلیکدمح�وستحیب(تال�و�ت‬
‫قر�ٓا�ن) کایرکیں�‪،‬فرجسےرم�ا�دفرجکید�ونسںیتںیہ�‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ َ‬ ‫الهل َع َل ْيه َو َس َّ َل َع َل �شَ ْ ء م َن َّ‬
‫الن َو ِاف ِل اش َّد ِم ْن ُه ت َع ُاه ًدا َعل‬
‫َّ‬ ‫َ َ َ ُ َّ‬ ‫َع ْن َعا ِئ َش َة َر ِ ض ي َ‬
‫� َّ ُ‬
‫ي ٍ ِ‬ ‫الل َع نْ َ�ا‪ ،‬قال ْت‪ْ :‬ل َيك ِن الن ِب يُّ� َصل ُ ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫َرك َع تَ ي� الف ْج ِر‬
‫ِ‬
‫‪1‬‬
‫�ا�مالومنمنیاعئہشدصیہق‪ r‬سےرم�و�یےہرسو�لالہلﷺ کیسلفنامن�زکیرجفکید�و عک�روت�ںےسزیا�د�ہاپبدن�یںیہنرکتےےھت�۔‬
‫َ ْ َ َ َ َ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ ْ ٌ َ ُّ ْ‬
‫الدن َيا َو َما ِف ي َ�ا‬ ‫عن عا ِئشة‪،‬ع ِن الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل‪ ،‬قال‪:‬ركعتا الفج ِر خ ي� ِمن‬
‫ِ‬
‫‪2‬‬
‫�ایکر�و�ایتںیماعئہشدصیہق مرفاتیںیہ نیبرکیمﷺےنرفمایافرجکید�ونسںیت ندای�ومایفاہسےرتہبہںی�۔‬
‫ئے‪،‬لذہ�ا�اہنںیرفسمںییھبہنوھچ�ڑ�اجائے�۔‬
‫عیینرجفکیدنس�ووت�ںاکثو�ا�با�ساب�تےسہبرتہےہکاسےاس�ر�ی ندای�د�ےد�یاج �‬
‫ئے‪�،‬ا�سوقترسو�لالہل‬
‫زو�ہدب�رکےدعبرقیشےکدیقیو�ںیکرہائییکاب�تتیچرکنےےکےئلافک�رمہکیکرط�فےسریبجبنمعطمدمیہنٓا �‬
‫غ �‬
‫ےھت‪�،‬و�ہےتہکںیہںیماک�ناگلئےنسرہاتاھ‬
‫ﷺاحصبہرک�ا�م‪ y‬کونام�زمرغ�بڑپھاتےوہئےوس�ر�ہوط�رکیالت�و�ت مرفا�رہے �‬
‫ال ُي ِق ُن َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ َ َ َ ٔ ْ َ َ‬ ‫ْ َ ْ َ ْ َٔ ْ ُ ُ َ ُ َ َٔ ْ َ َ ُ‬ ‫ٓ َ َٔ ْ ُ ُ‬ ‫ََ َ َ َ‬
‫ون‪،‬‬ ‫ات واالرض بل‬ ‫ون‪ ،‬ام خلقوا السمو ِ‬ ‫ي ش ٍء ام ه اخلالِق‬ ‫ف َّلا َبلغ ه ِذ ِه االَية‪{ :‬ام خ ِلقوا ِم غ ِ‬
‫َٔ ْ ْ َ ُ ْ َ َ ُ َ ّ َ َٔ ْ ُ ُ ُ َ ْ ُ َ َ َ َ َ ْ َٔ ْ‬
‫ون} قال‪ :‬ك َد قل ِب ي� ان َي ِط ي َ�‬ ‫ام ِعنده خزائِن ر ِبك ام ه المسي ِطر‬
‫جبرسو�لالہلﷺ�ا�سٓایت’’ کایہییسکاخلقےکریغبوخ�ددیپ�اوہگےئںیہ�؟یاہیوخ�داپےناخلقںیہ�؟یازمنیا�و�رآسامنو�ںوکانوہ�ںےن‬
‫پدی�اایکےہ ��؟اصلاب�تہیےہہکہینیقیںیہنرھکےت۔‘‘پرہپےچن موتری�یہیاحلتوہگیئہکوگیامری�ا�د�لےنیسےسا�ڑ�اجا�رہاہے�۔بدعمںیا�نےک‬
‫‪3‬‬
‫سمامل�نوہنےیکایک بڑ�یوجہہییھتہکا�سد�نہیٓایا�تنسرک�اسال�ما�نےکد�لںیمڑجڑکپاکچاھت�۔‬
‫ُ َ ْ ْ ُ ُ ٔ َ َ ِ َ َ َّ ْ ِ ّ ُ‬
‫معي ِقيب نب ا ِب فاطة الدوس کاقوب�لاسال�م‪:‬‬
‫َّ َ‬ ‫ْ‬ ‫الص َل ِة َو َب ْ ي نَ� ْال ِق َر َاء ِة �‪ �۰�۰‬ن ن‬ ‫الذ ْكر َب ْ ي نَ� ْاف ِت َتاح َّ‬‫َْ ٌ ٓ َ ُ َ ّ‬
‫الصل ِة �‪،۸�۰�۶‬‬ ‫ا� ماجہ کتاب اقامۃ الصلوات َ ب� ُب اف ِت َت ِاح‬ ‫‪،۹‬س� ب ن‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب�ب نوع اخر ِمن‬
‫خز�ۃ�‪۴�۶�۷‬‬
‫ا� ی‬ ‫مسندامحد ‪،۱�۱�۴�۷��۳‬حصیح ب ن‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری کتاب التھجد َ ب� ُب ت َع ُاه ِد َر ك َع َت� الف ْجر َو َم ْن َ َّس َ‬
‫اها تط ُّو ًعا�‪۱�۱�۶�۹‬‬ ‫ِ‬ ‫ِي‬
‫ال َح َاف َظةِ َع َل يْ� َما‪َ ،‬و َب َي ِان ماَ‬ ‫ال ِّث َع َل يْ� َما َو تَ خْ� ِف ف ِي� َما‪َ ،‬و ْ ُ‬ ‫الصلوۃ َ ب� ُب ْاس ِت ْح َباب َر ْك َع تَ ْ� ُس َّنةِ ْال َف ْجر‪َ ،‬و ْ َ‬
‫ِ‬
‫ٰ‬ ‫‪ 2‬حصیح مسمل کتاب‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي‬
‫‪،۴‬س� نسا� کتاب قیام‬ ‫ئ‬ ‫ن‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫الصال ِة ب�ب َما ج َاء ِ ي� َركع ت� الفجر ِمن الفضل �‪ �۱�۶‬ن‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ف‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُي ْس َت َح ُّب َٔا ْن ُي ْق َر َٔا ِف ي� َما�‪ ،۱�۶�۸�۸‬جامع ت�مذی اب َواب َّ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِي‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ ُ َ َ َ ُ َ َ َّ ْ َ َ ْ ن َ ْ َ ْ َ‬
‫اللیل ب�ب الحافظة عل الركعت ي ِ� قبل الفج ِر �‪۱�۷�۶�۰‬‬
‫ُ شْ‬ ‫‪ 3‬حصیح ب خ�اری کتاب ال َ ُ َ‬
‫التفس�سورہ والطور�‪، ۴�۸�۵�۴‬حصیح مسمل کتاب الصالۃ ب�ب‬ ‫ی‬ ‫� ِك ي نَ��‪ ،۳�۰�۵�۰‬وکتاب‬ ‫ہاد�ب ِفد ِاء امل ِ‬ ‫ج ب‬
‫ْ َ َُ ف‬ ‫‪،۸‬س� ئ‬ ‫الغر ِب�‪ �۰�۱‬ن ن‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ف‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٰ َ ُ‬ ‫نن‬ ‫ف‬
‫القراء ۃ � املغرب �‪،۱�۰�۳�۵‬س� ابوداودکتاب الصلوۃ ب�ب قد ِر ال ِق َراء ِة ِ ي� ِ‬
‫نسا� کتاب االفتتاح ال ِقراءة ِ ي�‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ٰ َ ُ ْ َ َ ف َ َ َْ ْ‬ ‫لطور�‪ �۸�۸‬ن ن‬ ‫ُّ‬ ‫َْ ْ‬
‫الغ ِر ِب�‪۸��۳ ۲‬‬ ‫ا� ماجہ کتاب اقامۃ الصلو بۃ�ب ال ِقراء ِة ِ ي� صل ِة‬ ‫‪،۹‬س� ب ن‬ ‫الغ ِر ِب ِب� ِ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫مہکرکممہ ںیمھچک ایےسرغیب الدیا�رلو�گیھب ےھت وجکیسوبجم�ر�ی ایضر�و�ر�ت�(غالمی ایتال�ش ر�و�زگا�ر�)کے ابعثہکمرکممہ ںیمٓابےس‬
‫تےھ�‪،‬یعمبیقنبابیافطہمالد�وسییھباہنںیولگو�ںںیمےھتو�ہالت�شر�و�زگا�رکےہلسلسںیمہکمرکممہٓائےا�و�ر‬
‫َ‬ ‫ْ ن ٔ َ َ َ َّ‬
‫ب� َع ْب ِد ش ْ� ٍس‬
‫ن‬
‫وس حليف ي‬
‫معيقيب ب ِ� ا ب ي� ف ِاطمة الد ي‬
‫َُ‬
‫‪1‬‬
‫یعمبیقنبابیافطہمالد�وسی بیندبعشسمنبدبعمان�فےکفیلحنبرک�رہےنےگل�۔‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌْ ف ٓ‬
‫ِحلف ِ ي� ا ِل ُع ْت َبة ْب ِ ن� َر ِب َيعة‬
‫‪2‬‬
‫�ایکر�و�ایتںیمےہ �و�ہٓا�لہبتعنبریبہعےکفیلحےھت�۔‬
‫ٔ‬ ‫ٓ‬ ‫َٔ‬
‫الدوس حليف الل َس ِعيد ْب ن� العاص ْب ن� امية‬
‫ي‬ ‫معيقيب ْب ن� ا ِب ي� فاطمة‬
‫‪3‬‬
‫�ایکر�و�ایتںیمےہ یعمبیقنبابیافطہمالد�وسیہلیبقد�و�سےسقلعترھکےتےھتا�و�ربقہلیدیعسبنالاع�صنبامہیےکفیلحےھت�۔‬
‫َٔ َ َّ َ َ‬
‫َوا ْس َل ِب َ�كة ق ِد ي ً�ا‬
‫‪4‬‬
‫تام�ما�ربا�بریسکا�ا�ساب�ترپتو�اتاف�قےہہکبیقیعم‪�t‬دعو�ت حوتدی�(عبتثوبن�ی�)کےابللکابدت�ائیزمانےںیمرشم�فہباسال�موہئے�۔‬
‫ربیخ(�ا�و�ائلاس�ترجہ�ی�)تک �ا�نیکزندگیاہک�ںا�و�ریکےسزگ�ر�یا�سےکاب�ر�ےںیماہلریسمںیتہباتخال�ف‬
‫زو�ہ �‬
‫یلنکوبق�لاسال�مےکدعبغ �‬
‫ہے�‪،‬‬
‫َْ‬ ‫َ َ َ َ ُ َ ْ ٌ ْ َ َّ َ َ ْ َ َٔ ْ َٔ ْ َ َ َ َ ْ ضُ ُ ْ َ ُ ُ َ َ َ َ‬
‫الد قو ِم ِه‬
‫وخرج معي ِقيب ِمن مكة بعد ان اسل وبع�م يقول رجع ِإل ِب ِ‬
‫‪5‬‬
‫بضعول�گےتہکںیہ(�ا�و�ائلتثعبںیم�)�و�ہہکمںیماسال�مالئےا�و�ررھپ�اپےنوطنو�اپسےلچےئگ�۔‬
‫یلنکاحفظابنرجحسعالقنی‪� a‬ا�و� حرافظابندبع�الرب‪a‬نےاھکلہےہکو�ہہکمرکممہںیمرشم�فہباسال�موہئےا�و�ر�د� سور�یرجہ�تہشبح‬
‫مںیرشیکوہئے�‪،‬مجوہ�ر�اہلریسنےاسیر�و�ایتوکترجحید�یےہ�‪،‬قوب�لاسال�مےکدعبیعمبیق‪ t‬بیھد�وسر�ےاہلقحیکرط�حرشمکنی‬
‫مہکےکملظوسمتاکہد�فنبےئگ�‪،‬‬
‫َّ‬ ‫َ ُ َ ْ ُ َ َ َْ َ ف ْ‬
‫ال َبش ِة ِ ي� ِال ْج َر ِة الثا ِن َي ِة‬ ‫وهو ِمن م ِاجر ِة‬
‫موسی نب ہبقع ےکاطمبق ھچ بدععبتث ںیم ولظم�م اہلقحاک�ایک ڑب�اقافہلرجہ�ترککےشبح اچنہپیعمبیق ‪t‬بیھ ا�س اقفےل ںیم اشمل‬
‫‪6‬‬
‫تےھ�۔‬
‫ف ٔ‬
‫‪ 1‬امكل ت�ذيب الامكل ي� اامسء الرجال�‪۳�۱�۳‬؍�‪۱�۱‬‬
‫ا� سعد�‪۸�۷‬؍�‪۴‬‬
‫‪ 2‬بن‬
‫ٔ‬ ‫ف‬
‫نع��‪۲�۵�۸�۹‬؍�‪۵‬‬ ‫‪ 3‬االستيعاب ي� معرفة االحصاب �‪۱�۴�۷�۸‬؍�‪ ،۴‬اسد الغابۃ �‪۲�۳�۱‬؍�‪،۵‬معرفة الصحابة ب‬
‫ال� ی‬
‫ف ٔ‬ ‫ف‬ ‫ٔ‬
‫ا� سعد�‪۸�۷‬؍�‪،۴‬اسد الغابة ي� معرفة الصحابة�‪۲�۳�۱‬؍�‪،۵‬إامكل ت�ذيب الامكل ي� اامسء الرجال�‪۳�۱�۳‬؍�‪۱�۱‬‬ ‫‪ 4‬بن‬
‫ا� سعد �‪۸�۷‬؍�‪۴‬‬
‫‪ 5‬بن‬
‫ف ٔ‬ ‫ف‬ ‫ٔ‬
‫ا� سعد�‪۸�۷‬؍�‪،۴‬اسد الغابة ي� معرفة الصحابة�‪۲�۳�۱‬؍�‪ ،۵‬إامكل ت�ذيب الامكل ي� اامسء الرجال�‪۳�۱�۳‬؍�‪۱�۱‬‬ ‫‪ 6‬بن‬
 ‫�� �� �� �‬

‫بضعر�و�ایوت�ںںیمےہہکو�ہزغ�و�ہدب�رسےےلہپشبحےسو�اپسٓاگےئ�‪،‬‬
‫َّ‬ ‫َ َ َّ ّ َ َّ ُ َ‬ ‫ٔ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ب�ملدينة‬ ‫واقام ب�ا َح تَّ� قدم عل الن ِب ي� صل‬
‫موسینبہبقعےتہکںیہ ہرج�تہشبحےکدعب�و�ہوہںیوکسنتذپیر�رہےاہی�ںکتہکیبنرکیمﷺرجہ�ترفماکرمدیہنونم�ر�ہرشتیفےل‬
‫�ٓائے�۔‬
‫‪1‬‬

‫َٔ َّ ُ شَ َ َ ْ ً‬ ‫وقال ب ن‬
‫�د بدرا‬ ‫ا� منده‪ :‬انه ِ‬
‫‪2‬‬
‫زو�ہدب�رمںیرشیکےھت�۔‬
‫�ابندنم�ہ‪ a‬ہکےتںیہبیقیعم‪ t‬غ �‬
‫ش�د بدرا‬
‫زو�ہدب�رمںیرشیکےھت�۔‬ ‫یعمبیق‪ t‬غ �‬
‫‪3‬‬

‫َٔ َّ ُ شَ َ َ ْ ً َ َ َ ُّ َ َ‬
‫�د بدرا‪ .‬وال ي ِصح هذا‬ ‫انه ِ‬
‫‪4‬‬
‫زو�ہدب�رمںیرشیکوہئے حصحیںیہنےہ�۔‬
‫یلنکالعمہذہیب‪ a‬فرماتےںیہیہاب�تہک یعمبیق‪ t‬غ �‬
‫زو�ہدب�رسےےلرکتوب�ککتامت�مزغ�و�ا�تںیمدیس�الاممﷺیکرمہکابیاکشر�فاحصلایک�ا�و�ریبتعرضو�ا�ن‬
‫بضعےتہکںیہبیقیعم‪t‬غ �‬
‫مںییھبرشیکوہئے�۔‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ثُ َّ� َق ِد َم َم َع َٔا� ُم َوس االش َعر ّي ِح ي نَ� ق ِد َم االش َعر ُّيون َو َر ُسول الهل َصل ُ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ِب خَ� ْي َب َ�‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِب ي‬
‫‪t‬ا�و�ر�د�وسر�ےاہمجرینیکایکامجعتےک‬
‫یلنکابناشہ�ما�و�ربتہےسد�وسر�ےاہلریسکابای�نےہیعمبیق‪� t‬ابوموسیاشرع�ی �‬
‫‪5‬‬
‫ساتھا�سوقتشبحےسدمیہنونم�ر�ہٓائےبجرسو�لالہلﷺزغ�و�ہربیخمںیرصم�و�فےھت�۔‬
‫یہاصاح�باسلاہسا�لیکدج�ائیےکدعب�رسو�لالہلﷺیکزیا�ر�تےکےیلا�سدق�ربےات�بےھتہکٓا�پﷺیکرم�اجتعاک�اتناظ�رنہ‬
‫کرسےکا�و�رسدیھےربیخہپچنرک�زیا�ر�تےساش�دکا�موہئے�‪،‬سدی�الاممﷺےناہنیترسم�تےسا�ناک�اتسابق�لایک�ا�و�رہر�ایکےساعمنہق‬
‫زو�ہںیمرشیکوہنےاکموقعںیہنالماھتنکیلرسو�لالہلﷺےنبسوکما�ل‬
‫وک �‬
‫ربیخا�سوقتحتفوہچاکتاھ�ا�و�ر�ا�ناصاح�ب غ‬
‫ایک�ارچہ �‬
‫� مواصفہ گ‬
‫نغتمیےسہصحاطعفرمایا�‪،‬‬
‫سدی�الاممﷺےندمیہنونم�ر�ہوکمر�اجتع مرفائیوتیعمبیق‪t‬بیھٓا�پﷺےکاستھدمیہنٓائےا�و�رںیہیلقتسماقامتاتخای�ررکلی�‪،‬‬
‫خي� وما بعدها‬
‫�د ب‬ ‫ش‬
‫ِ‬
‫ٔ‬ ‫ف‬
‫‪ 1‬االستيعاب ي� معرفة االحصاب�‪۱�۴�۷�۸‬؍�‪۴‬‬
‫ف‬ ‫ٔ‬
‫‪ 2‬اسد الغابة ي� معرفة الصحابة �‪۲�۳�۱‬؍�‪۵‬‬
‫ف ٔ‬
‫‪ 3‬إامكل ت�ذيب الامكل ي� اامسء الرجال �‪۳�۱�۳‬؍�‪۱�۱‬‬
‫ٔ‬
‫س� اعالم النبالء�‪۱�۰�۳‬؍�‪۴‬‬
‫‪ 4‬ي‬
‫ا� سعد�‪۸�۸‬؍�‪۴‬‬ ‫‪ 5‬بن‬
 ‫�� �� �� �‬
‫‪1‬‬
‫ئے‪،‬یعمبیق‪� t‬ا�نبسںیمرشیکوہئے�۔‬
‫زو�ہوبت�کشیپٓا �‬
‫زو�ہاطئفا�و�رغ �‬
‫زو�ہنینح�‪،‬غ �‬
‫زو�ہربیخکےدعبفحتہکم�‪،‬غ �‬
‫غ �‬
‫حۃجالو�د�ا�عںیمیھبرسو�لالہلﷺےکرمہکا�بےھت‬
‫ٌ َ َ َ ف‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ تَ ُ َّ ّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ِمن َح ِد ٍيد‪َ ،‬م ِلو ٌّي َعل ِيه ِف َّضة‪.‬ف ُر بَّ�ا كن ِ ي� َي ِدي‬ ‫كن خا� الن ب ي� صل‬
‫ِ‬
‫مدیہنونم�ر�ہںیمبیقیعم‪ t‬کو خوجا�صرش�فاحصلوہ�ا�و�ہہیاھتکہرس�و�راعلمﷺےناپینرہمماب�ر�کا�نیکوحتیلوحافظتںیمد�ے‬
‫یکرتش�ییکوص�ر�تںیمیھتا�سںیمیشبحہنیگناھتجسرپدمحم�رسو�لالہلےکالاف�ظدنک�ہےھت�‪،‬سدیکوننی ﷺنے‬
‫�د�ی�‪،‬یہرہمماب�ر�کاچند�ی اگن‬
‫�اسے اکمتبی وفر�امنی رپثتبرکنے ےک ےیل ونب�ایاتاھ �اسےٓا �پﷺ یھبکیھبک اہتھیک اگنتش ابم �ر�ک ںیم ےتنہپ ےھتنکیلاکرثیہ‬
‫‪2‬‬
‫یعمبیق ‪t‬کیوحتیلںیمرہیتیھت�۔‬
‫ٔ ن‬
‫لبا�‪ :‬ضعيف‬
‫حمك اال ي‬
‫َ َ‬ ‫َّ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ َ َ تَ ُ َّ ّ َ َّ ُ َ‬
‫‪3‬‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ِم ْن َح ِد ٍيد َمل ِو ٍّي َعل ْي ِه ِف َّضة‪َ ،‬و ُه َو ال ِذي َسقط ِم ْن ُم َع ْي ِق ٍ �‬
‫يب۔‬ ‫قال‪:‬كن خا� الن ِب ي� صل‬
‫ِ‬
‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّلَ‬
‫الن ّ� َص َّل ُ‬ ‫تَ‬
‫خا� َّ‬ ‫َ َ َُ ُ َ‬
‫وكن املع ِيقيب عىل ِ ب ِي‬
‫‪4‬‬
‫�ا�سرط�حو�ہاختمرب�د�ا�ر�رسو�لالہلﷺےکبقلےسوہشم�رہوگےئےھت�۔‬
‫ظمرہاھکہرسو�لالہلﷺےکزن�دیکو�ہایکامنیا�و�رناہیتذمہد�ا�ر�ٓا�دمیےھت�‪�،‬اسی‬
‫رفنمد�ا�و�ربتہڑب�ا�اعز�ا� تزاھ�ا�و�ر�ا�ستقیقحاک ت‬
‫یہایک �‬
‫بانپرتام�ماحصبہرک�ا�م‪y‬یعمبیق‪t‬کیےبدحعتمیظتورکیمرکتےےھت‬
‫َ‬ ‫َٔ ْ‬
‫واستعمهل ا ُبو َبكر ومعر َعل بيت املال‬
‫�رسو�ل الہلﷺ ےک صوا�ل ےک دعبلخۃفی الرسو�ل دیسنا ابوبرک ‪ t‬صدیق ا�و�ر�امری�الومنمنی دیسنا رمعفا�ر�و�ق ‪t‬نےبیقیعم ‪t‬‬
‫‪5‬‬
‫کا�اعز�ا�ز� کو�ار�ا�مربقر�ا�ر ک�راھ�ا�و�راہنںیتیبالام�ل نرپرگ�ا�نرقم�رکای�۔‬
‫سدیناعرم‪t‬یعمبیق‪t‬کاناہیتاحرت�ا�ما�و� لراح�ظرکتےےھت‬
‫املال‬ ‫وواله معر ْب ن� ْ خ‬
‫الطاب عىل َبيت َ‬
‫‪6‬‬
‫�انوہ�ںےناپےندہعخالفتںیمتیبالام�لاقئمایکتویعمبیق‪t‬کوبتیالام�لاکنرگ�ا�نرقم�رفرمایا�۔‬
‫ن َ‬
‫خاز� َعل بيت املال‬ ‫واستعمهل معر ْب ن� خ‬
‫الطاب‬

‫ر� اسالم بشار �‪۱�۹�۴‬؍�‪۲‬‬ ‫‪ 1‬ت� یخ‬

‫ال تَ ِا� َ ب� ُب َما َج َاء ِ ف� َخ تَ ِا� ْ َ‬
‫ال ِد ِيد�‪۴�۲�۲�۴‬‬ ‫ابوداودك َتاب ْ خَ‬
‫ِ‬ ‫‪ 2‬نن‬
‫س�‬
‫ي‬
‫نع��‪۲�۵�۹�۰‬؍�‪۵‬‬
‫ال� ی‬
‫‪ 3‬معرفة الصحابة ب‬
‫الکب�للبخاری ب�وا�ش حممودخیل �‪۲�۱�۲�۳�،۵�۲‬؍ ‪�۸‬‬ ‫‪ 4‬یخ‬
‫التار� ی‬
‫ٔ‬ ‫ف‬
‫‪ 5‬االستيعاب ي� معرفة االحصاب�‪۱�۴�۷�۸‬؍�‪۴‬‬
‫ال� حبان�‪۴�۰�۴‬؍�‪۳‬‬‫‪ 6‬الثقات ب ن‬
 ‫�� �� �� �‬

‫‪1‬‬
‫�ا�و�ر�امری�الومنمنیدیسناعرمفا�ر�و�ق‪t‬نےاہنںیتیبالام�ل نرپرگ�ا�نرقم�رفرمایا�۔‬
‫رطا�زہںی�۔‬
‫عالمہیلبشامعننیالاف�ر�و�قںیمرمق �‬
‫(�امری�الومنمنیدیسناعرم‪t‬نے�)عدب�الہل‪t‬بنا�رقموکجوناہیتزعم� صزاحبیےھتا�و�رکلےنھڑپھےنںیمامک�لرھکےتےھتزخ�انہاک�افرسمرق�رکای�ا�س‬
‫ےھت‪،‬یعمبیق‪t‬کویہرش�فاحصلاھتکہو�ہ‬
‫کےاستھالئقول�گا�نےکامتتحرقم�رےیکےئگنجںیمدبع�الرمحنٰ‪t‬بندیبع�الاق�ر�ییھب �‬
‫یکرتش�یرب�د�ا�رتےھا�و�ر�ا�سیکوجہےسا�نیکدیانتا�و�ر�امانترہطر�حرپطقیعا�و�رسمملاثلوب�تیھت۔‬ ‫�رسو�لالہلﷺ اگن‬
‫بضعر�و�ایوت�ںںیمےہہکامری�الومنمنیدیسناعرمفا�ر�و�ق‪t‬نےبیقیعم‪t‬کو�زید‪t‬بناثبتاکمد�دگا�ربیھرقم�رفرمایاجوعدہ�ہاتکبت‬
‫‪t‬افرسخز�انہا�و�ر�افرسکاتبتد� نوو�ںاینبتاکفر�ضاناج�مدیےتےھت۔‬
‫پرفائزتےھ‪،‬یعمبیق �‬
‫�امری�الومنمنیدیسناعرمفا�ر�و�ق‪t‬کویعمبیق‪t‬سےےباتناہحمتبےھت�‪�،‬ابندعسکابای�نےہ�‪،‬‬
‫َ َٔ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ تُ َ ف ن َٔ َّ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ ْ ن َ َ َ َٔ َّ َ ن َ ْ َ ْ نُ ْ َ َ َ َ ُ َ‬
‫دثو� ان َع ْب َد الهلِ ْب نَ� َج ْعف ٍر َح َّد ث ُ� ْم ان‬ ‫عن مم ِود ب ِ� ل ِب ٍيد قال‪:‬امر ِ ي� ي� ي� ب� ال ِك عل جر ٍش ‪ ،‬فق ِدم�ا � ي‬
‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫الس ْب ُع ‪ِ ،‬إذا َه َبط َو ِاد ً ي� ف ْاه ِبطوا‬‫ال َذ ِام َّات ُق ُوه َ َكا ُي َّت قَ� َّ‬
‫الهل َع َل ْي ِه وسمل قال‪ِ :‬ل َص ِاحب َه َذا ْال َو َجع ْ ج ُ‬ ‫َُ َ‬
‫ول الهلِ َص َّل ُ‬ ‫رس‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫الد َينة ف َلق ُ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َ ُ ُ ْ ُ ُ ْ َ ئ نْ َ َ ْ نُ َ ْ َ َ َّ ُ ْ َ َ َ َ ُ ْ َ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫يت‬ ‫ِ‬ ‫ك‪ ،‬ف َّلا َع َزل ِ ن ي� َع ْن ُج َر ٍش ق ِد ْمت َ ِ‬ ‫غ ي�ه‪ ،‬فقلت لم‪ :‬والهلِ ل ِ� كن با� جعف ٍر حدثك هذا ما كذب‬
‫ُ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ َُْ‬
‫َع ْب َد الهلِ ْب نَ� َج ْعف ٍر فقل ُت‪ َ :‬ي� ا َ ب� َج ْعف ٍر َما َح ِديث َح َّدث ِ ن ي� ِب ِه َع ْنك ا ْهل ُج َر ٍش؟‬
‫ایگتولوو�ںےنایب�نایککہدبع�الہلنبرفعجنےا�نولگو�ںےس‬ ‫حموم�دبندیبلسےرم�و�یےہجمےھٰییحیبناحلمیکےنرج�شاک�امریبانیامںیوہا�ں گ‬
‫کاہ�رسو�لالہلﷺےنرم�ضذج�ا�مو�الےےکےیل مرفایاکہا�سےسا�سرط�حوچبجسرط�حد� نرد�ےےساچبجاتاہے�‪ ،‬جبو�ہیسکو�ا�د�ی‬
‫ہل�!�ار�ابنرفعجنےمتولگو�ںےسہیایب�نایکہےوتغطلںیہناہک�‪ ،‬جبےھجم‬
‫مںیاتر�ےوتتمول�گد� سور�یو�ا�د�یںیماتر�و�‪ ،‬مںیےناہککہو�ال گ‬
‫رف!�و�ہدحیثایکہےوج�اہلرج�ش‬
‫جر�شےسذعم�و�لرک�دیاگای�ا�و�رمںیدمیہنونم�ر�ہٓاگایتوعدب�الہلابنرفعجسےالم�‪،‬مںیےنوپچاھ�ا�ےاب عجو �‬
‫نےھجمےساہمت�ر�یرط�فوسنم�بیکےہ�؟‬
‫َ َ‬ ‫َْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ ُ َ َ َ َّ َ تْ ُ ْ َ َ َ َ ْ َ َٔ ْ ُ ُ َ َ ْ نَ ْ خَ َّ‬
‫َ‬
‫ال ُاء ف ُي ْع ِط ِيه ُم َع ْي ِق ًيبا َوكن‬ ‫اب ُي ْٔو ت� ِب� ِإل نَ� ِء ِف ِيه‬
‫قال فقال‪ :‬كذبوا والهلِ ما حدث�م هذا ولقد رايت عر ب� ال ِ‬
‫ط‬
‫َ َ ْ َ َ ُ َ َ شْ َ ُ ْ ُ ثُ َّ َ َ َ َ ُ ُ ُ َ ُ ْ َ َ َ َ ُ فَ َ ُ َ ْ َ فَ َ تَّ َ شْ َ َ ْ ُ ََ‬ ‫َر ُجال َق ْد َٔا ْ َ‬
‫س َع ِف ِيه ذ ِلك الوجع في�ب ِمنه � يتناول عر ِمن ي ِد ِه فيضع �ه مو ِضع ِ� ِه ح� ي�ب ِمنه ‪ ،‬قال‪:‬‬
‫ُ‬ ‫ََ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ ََ‬ ‫َ َ‬ ‫ُّ‬ ‫َ َ َ َ ُْ ُ َُ ّ‬
‫الن ِم ْن ا ْه ِل ال َي َم ِن فقال‪َ :‬هل ِع ْن َد َكا ِم ْن‬ ‫الط َّب ِم ْن ِك َم ْن ِس َع ُل ِب ِط ٍب َح تَّ� ق ِد َم عل ْي ِه َر ُج ِ‬‫وكن يطلب ل ِ‬
‫ال؟‬ ‫الص ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِط ٍّب ِ َل َذا َّ‬
‫الر ُجل َّ‬
‫ِ‬
‫�انوہ�ںےناہک�و�الہل�!�ا�نولگو�ںےنطلغاہکمںیےنا�نےسہیدحیثایب�نںیہنیک�‪،‬مںیےنامری�الومنمنیدیسناعرم‪t‬بناطخ�بوک�دکیاھہے‬
‫کہا�نےکاپ�ساپنیےسرھب�ابرتنالیاجاتاتاھ�و�ہاسےبیقیعم‪t‬کو�دیےتےھت�‪�،‬ا�و�ریعمبیق‪�t‬ایےسصخشےھتہکا�نںیمہیرم�ضزیت�ی‬
‫سےڑب�ھرہاتاھ�و�ہا�سربتنےسےتیپےھترھپسدیناعرم‪�t‬ا�نےکاہتھےسو�ہربتنےلےتیلا�و�ر�اپانمہنا�نےکہنمےکاقم�مرپ�رکھرکیپےت‬
‫‪ 1‬اسدالغابۃ �‪۲�۳�۱‬؍�‪ ،۵‬ت� یخ‬
‫ر� اسالم بشار�‪۱�۹�۴‬؍�‪۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫تےھ�‪ ،‬سدیناعرم‪t‬جسےکاپ�سا�سرم�ضاکعال�جےتنسا�سےسا�ناکعال�جرک�اتےےھتیاہ�ںکتہکنمیےسد�و�ٓا�دمیٓائےوت�ا�نےس‬
‫پوچاھکایمتاہ�ر�ےاپ�سا�سکینصخشےکرم�ضاککوئیالع�جےہ�؟‬
‫َ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َٔ َ‬ ‫َف ِإ َّن َه َذا ْال َو َج َع َق ْد َٔا ْ َ‬
‫س َع ِف ِيه‪ ،‬فقاال‪ :‬ا َّما �ش يْ ٌء ُيذ ِه ُب ُه ف ِإ نَّ� ال نق ِد ُر َعل ْي ِه َول ِك َّنا َس ُن َد ِاو ِيه َد َو ًاء َي ِقف ُه فال َ ي ز ِ� ُيد‪ ،‬قال‬
‫َ َٔ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ُ َ َ ٌ َ َ ٌ َٔ ْ َ َ َ َ ز ُ َ َ َ ُ َ ْ ُ ْ ُ َٔ ْ ُ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ‬
‫ال ْنظل؟قال‪:‬ن َع ْم‪،‬قاال‪ :‬فا�جْ َ ْع ل َنا ِم ْن ُه‪ ،‬فا َم َر َم ْن‬ ‫عر‪ :‬ع ِاقبة ع ِظيمة ان ي ِقف فال ي ِ� يد ‪ ،‬فقاال ل‪ :‬هل تن ِبت ارضك‬
‫ُّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ََ ََ َ‬ ‫َ ُّ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬
‫�جَ َ َع ُل َما ِم ْن ُه ِمك َتل ْ ي ِن� َع ِظ َيم ْ ي ِن�‪ ،‬ف َع َم َدا ِإل ِك َح ْنظ ةٍل فشق َاها ِب ِثن َت ْ ي ِن� ث َّ� ا�ض ج َ َعا ُم َع ْي ِق ًيبا ث َّ� اخذ ك َر ُج ٍل ِم نْ ُ� َما‬
‫ْ َ َ َ َ ْ ثُ َّ ُ ْ ُ َ ّ َ ُ ُ َ َ َ َ ْ ْ َ ْ َ َ ة َ تَّ َ َّ َ َ َٔ ْ ً ُٔ ْ‬
‫امق َت اخذا اخ َرى‬ ‫ِب ِإ�حدى قدمي ِه � جعال يد ِلك ِن بطون قدمي ِه ِب�لنظ ِل‪ ،‬ح� ِإذا‬
‫یہرم�ضا�نںیمزیت�یےسڑب�ھرہاہے�‪�،‬انوہ�ںےناہکہما�سرپتوقا�د�رہنںیںیہہکا�سرم�ضوکخمترک�دیںابلہتمہاییسد�و�اکرکسےتںیہوج�ا�س‬
‫مر�ضوکبڑھےنےسر�و�کد�ےا�و�رزمیدنہڑبھے�‪ ،‬سدیناعرم‪t‬نےرفمایاییہالع�جیھبتہبےہہکرم�ضزمیدنہڑبھےا�و�ر�وہںیر�ک‬
‫�خ ن ظ‬
‫جائے�‪�،‬ا�ند� نوو�ںےنوپچاھکای�ا�سرس�زمنیرپ ��لیھبدیپ�اوہتاےہ�؟ �انوہ�ںےناہکہا�ں�‪� ،‬انوہ�ںےناہک�ا�سںیمےسھچکامہ�ر�ےےیلعمج‬
‫کریں�‪ ،‬سدیناعرم‪t‬نےلظنحےکد�وبڑ�ے کوٹر�ےعمجرکنےاکحمکرفمایا�‪� ،‬د� نوو�ںےنرہنحلظےکد�وٹڑک�ےےیک�‪ ،‬پرھیعمبیق‪t‬‬
‫ایا�و�رنحلظوک�ا�نےکاپئو�ںےکولت�ےںیمےنلمےگل�‪،‬جبو�ہڑکٹ�اگسھاجتاتو�د�وسر�اٹڑک�الے‬
‫ڑکپ �‬
‫کولاٹیا�ا�و�رہر�ایکےنا�ناک�ایکایکاپئو�ں ل‬
‫کرتول�ےرپلمےنےتگلتےھ�‪،‬‬
‫َ َ َ‬ ‫ٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬
‫َح تَّ� َر َٔا ْي َنا َم َع ْي ِق ًيبا َي َت َن َّخ ُم ا ْخ�ضَ َ ُم َّر ًاء ث َّ� ا ْر َس ُ‬
‫َٔ‬
‫اله‪ ،‬فقاال ِل ُع َم َر‪ :‬ال َ ي ز ِ� ُيد َو َج ُع ُه بعد هذا ابدا‪،‬قال فو الهل ما زال‬
‫ح� مات‬ ‫يب ُم تَ� َم ِاس ًك ال َ ي ز� ُيد َو َج ُع ُه ت‬ ‫ُم َع ْي ِق ٌ‬
‫ِ‬
‫ہمےنبیقیعم‪t‬کو� کیداھکہو�ہزبس�وتخلمغلبوھتکےتےھتپرھ�اہنںیوھچ�ڑ�دیا�ا�و�رسدیناعرم‪t‬سےاہک�ا�سےکدعب�ا�ناکمر�ضیھبکںیہنڑبھے‬
‫گا�‪� ،‬و�الہل�!یعمبیق‪�t‬اسیاحلتںیمرہےا�ناکمر�ضزمیدبڑھاتنہاھتیاہ�ںکتہکا�نیکوفا�توہگیئ�‪،‬‬
‫يب‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اه ِل َغ َدا ِئ ِه ف�ابوا واكن يف�م معيقيب واكن به ُجذ ٌام‪،‬فا ك ُم َع ْي ِق ٌ‬ ‫َح َّد َث ن� َخار َج ُة ْ نُ� َز ْيد َٔا َّن ُ َع َر ْ نَ� ْ خَ‬
‫ال َّطاب َد َع ُ ْ‬
‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ِي ِ ب ٍ‬
‫ُْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ف‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َم َ ُع ْم َ‪،‬ف َق َال َ ُل ُ َع ُر‪ُ :‬خذ ِ َّما َي ِليك َو ِم ْن ِش ِقك فل ْو كن غ ْي ُ�ك َما ا ك ن� � َ ْ‬
‫َ‬
‫صف ٍة َولكن َب ْي ِ ن ي� وبينه ِق ِيد ر ٍم‬ ‫ِي ِي‬
‫خا�رجہنبزیدسےرم�و�یےہسدیناعرم‪t‬بناطخ�بےنا�نولگو�ںوک�اپےنانشےتےکوقتالبیاتو�و�ہڈ�ر�ے�‪،‬یعمبیق‪t‬بیھاستھےھت�‪،‬‬
‫�اہنںیذج�ا�ماھت�‪،‬یعمبیق‪t‬نےدیسناعرم‪t‬کےاستھانشہتایک�‪،‬سدیناعرم‪t‬نےبیقیعم‪t‬سےاہکوجاہمت�ر�ےرقیبا�و�رمتاہ�ر�ے‬
‫نز�دیکےہا�سںیمےسولکوینہکاہمت�ر�ےوس�اکوئیا�و�رہوتاتو�و�ہایکایپلےںیمریم�ےاستھہناھکتا�‪،‬‬
‫س‪.‬‬‫الد ْو ِ يّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الناس َي َت َع َّش ْو َن ‪ ،‬فَ خَ‬
‫� َر َج َف َق َال ُل َع ْيقيب ْ ن� َٔا� َفاط َم َة َّ‬ ‫َع ْن َخار َج َة ْ ن� َز ْيد َٔا َّن ُ َع َر ُوض َع َ ُل ْال َع َش ُاء َم َع َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ بِ ٍ‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َٔ َ‬ ‫َ َ ُٔ‬ ‫َ َ َ َ ُ ُ ْ َ ٌ َ َ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ َ ْ ْ َ ْ ُ َّ َ َ َ َ َ َّ‬
‫الل ل ْو كن غ ْي ُ�ك ِب ِه ال ِذي ِبك َلا ا ْج ِل َس ِم ِ نّ ي� ا ْد ن�‬‫وكن ل صبة وكن ِمن م ِاجر ِة البش ِة‪ :‬ادن فاج ِلس و يا� ِ‬
‫ْ‬
‫ِم ْن ِق ِيد ُر ٍم‪.‬‬
‫خا�رجہنبزیدسےرم�و�یےہ�امری�الومنمنیدیسناعرم‪t‬کےےیلر�ا�ت کاکاھ گنالوو�ںےکاستھرکاھگایجوکاھ�رہےےھت�‪�،‬و�ہبیقیعم‪t‬بن‬
 ‫�� �� �� �‬

‫مسق!�ارمتاہ�ر�ےوس�اکوئیا�و�ر‬
‫�ابیافطہمالد�وسیےسےلکنوج�ا�نےکد�وستےھتا�و�رماہجرینہشبحںیمےسےھت�ا�و�رکاہ مری�ےرقیبٓائو �الہلیک گ‬
‫ہوتاےسجوہیرم�ضوہتاجومتںیہےہوت�و�ہھجمےسزین�ہرھبسےزیا�د�ہرقیبہناتھٹیب�۔‬
‫‪1‬‬

‫َّ َ َ ف َ َ ْ‬ ‫ٔ َ‬ ‫َٔ‬ ‫َم َ‬

‫ات ِ ي� خلفة ُع ث� َمان‬ ‫ات سنة ا ْر َب ِع ي نَ� بعد َع ّيل ْب ن� ا ب ي� طالب َوقد قيل ِإنه م‬
‫دعبو�توہئےا�و�ربضعےتہکںیہدیسناثعام�ن‪t‬بنافع�نےک‬
‫یعمبیق‪t‬چالسیرجہ�یںیمدیسناعیل‪t‬بناب طوالبیکوفا�تےک ف‬
‫دہالفتںیمٓاخر�ید�و�رمںیوفا�تاپئی�۔‬
‫‪2‬‬
‫ع خ‬
‫زبا�د�ےدمحم‪t‬بنبیقیعم‪t‬کاپہتاتلچہے�‪،‬‬
‫�ا�نیکا�ولا�دںیمرص�فایکاصح �‬
‫وهل عقب‬
‫‪3‬‬
‫بضعر�و�ایوت�ںںیمےہہکوکئیا�ولا�دہنںیوھچ� �ڑی�۔‬

‫ماضمنیوس�ر�ۃالاشناق�ق‪:‬‬
‫مطف ن‬
‫سو�ر�ۃ ف�ی��‪،‬سو�ر�ہافناط�ر�‪،‬سو�ر�ہاتلوکیر�ا�و�رسو�ر�ہاشناق�قںیمایقمتےکاحو�ا�لفلتخماند�ا�زمںیایب�نےیکےئگںیہ�‪�،‬ا�سوس�ر�ۃیکابدت�ائی‬
‫روم�ا�رمدی�ا�نانب�د�ی‬
‫الیھپ ہ‬
‫پانچٓایا�تںیما�ناکئانتیدبتلیوی�ںاک�ذکرہےوجایقمتےکوقتر�ونامہو�ںیگینعیٓاسام�نٹھپاجئےاگ�‪�،‬زمنی ک‬
‫وکاک�لرکباہرھپکنی‬
‫جائےیگا�و�رجوکھچزمنیےکاند�رموجو�دہے( عیینرم�د�ہاناسنو�ںےکاجز�ا�ءبد�نا�و�ر�ا�نےکاعام�لیکاہش� تدںی�)سب ن‬
‫�د�ےیگیتحہکا�سےکاند�رکھچیھبابقیہنرہےاگا�و�ریہبسھچکالہلاعتلٰیکےمکحےسوہگا�‪،‬حرشکےذتکر�ےںیماناسنیاعام�لےکاناج�مےک‬
‫�اتعاب�رسےد� بطواق�تاک�ذکرہے�۔‬
‫‪z‬ینوککا�ر گلوو�ںوک�ا�ناکنامہاعام�لد�ائںیاہتھںیماسمےنےسدیاجایئاگ�‪�،‬ا�نےساکلہحاس�بایلجائےاگ�ا�و�ر�و�ہاپےنولگو�ںیکرط�فوخ�شوخ�ش‬
‫لپےٹاگ�۔‬
‫‪z‬اف�ر�ا�و�رمرجمو�ںوکانمہاعام�لےھچیپےسابئںیاہتھںیمدیاجائےاگ�‪�،‬ا�سوقتہیول�گانمترکیںےگہکاک�ش�!�اہنںیوم�تٓاجائےرگم�ا�ب‬
‫ک‬
‫مو�تہنٓائےیگا�و�ر�ا�نوکہجمنںیم�ایدنھنانبکرجوھنکدیاجائےاگ�‪�،‬ا�ناکیہاناج�ما�سےیلوہگاکہو�ہدنایکیزندگیںیما�سطلغیمہفںیمالتبمتےھ‬
‫کہاہنںییھبکالہلاعتلٰیکیاب�رگا�ہںیماعام�لیکوج�ابدہیےکےیلاحضرںیہنوہناہے�‪،‬حالانہکا�ناک�ر�با�نےکاس�ر�ےاعام�لوک�دیھکرہاتاھ�ا�و�رکوئی‬
‫�وجہہنیھتہکو�ہا�ناعام�لیکاب�زپر�سےسوھچ�ٹ ئاجںی�۔‬
‫�ا�نبسزیچ�و�ںرپبوط�ر�دللیوس�ر�جاکر� �وز�انہومن� �دا�رہونا�ا�و�رڈ�وبےنےکدعبشقفاکنوم�د�ا�رہونا�‪�،‬د�نر�ا�تاک�ایکد�وسر�ےےکدعبٓانااجنا�ا�و�ر�ا�س‬
‫ریغتا�توکپشیایکایگ�ا�و� پررھفرمایاکہرق�ٓا�نوکنسےن ےک دعبجو�ا�س‬
‫مںی اناسنو�ں ا�و�رحوی�انو�ںوک اپےن اپےن ریسب�و�ںیک رط�ف انٹلپ�ا�و�رچاندکے �‬
‫کوستمیلہنرک�ےاگ�ایوس�ںےکےئلد�ر�دنا�کزس�ا�ا�و�روجا�سرپ�ایام�نالکرنکیاعام�لرکیںےگا�نےکےئلےبدح� حواس�باجروہگا۔‬
‫ا� سعد�‪۸�۸‬؍�‪۴‬‬‫‪ 1‬بن‬
‫ف‬ ‫ٔ‬
‫ال� حبان�‪۴�۰�۴‬؍�‪ ،۳‬اسد الغابة ي� معرفة الصحابة�‪۲�۳�۱‬؍ ‪�۵‬‬ ‫‪ 2‬الثقات ب ن‬
‫ف‬ ‫ٔ‬
‫‪ 3‬اسد الغابة ي� معرفة الصحابة�‪۲�۳�۱‬؍�‪۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عالہلےکان�مےسوجدحیبرہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫اَذِا ُءٓاَمَّسلا ْتَّقَشْناۙ‪َ۰۰۱‬و ْتَنِذَا اَهِّبَرِل َو ْتَّقُحۙ‪َ۰۰۲‬و اَذِا ُضْرَاْلا ْتَّدُمۙ‪۰۰۳‬‬

‫جبٓاسام�ن ٹھپ اجئے اگ�ا�و�ر اپےن ر�ب ےکمکح رپاک�ن اگلئے اگ اسی ےک الئق و�ہ ےہ�‪� ،‬ا�و�ر بج زمنی (ھکچنیرک) ھپالی د�ی اجئےیگ‬

‫َوْتَقْلَااَماَهْيِفَوْتَّلَخَتۙ‪َ۰۰۴‬وْتَنِذَااَهِّبَرِلَوْتَّقُحؕ‪�(۰۰۵‬الاشناق�ق�‪۱‬تا�‪)۵‬‬
‫یگ�‪،‬ا�و�راپےنر�برپاک�ناگلئےیگا�و�راسیالئقو�ہےہ�۔‬
‫�ا�و�را�سںیموجےہاسےو�ہاگلد�ےیگا�و�راخلیوہجائے �‬
‫ہپیلوس�رتو�ںیکرط�حا�سوس�ر�ۃاک�ٓاغا�زبیھایقمتےکےلہپرمحےلںیماظن�ماعلمےکد�رہمربہموہاجنےیکتیفیکاکایکرصتخمایب�نےہہک‬
‫جبر�بالاعملنیےکمکحےساسر�افلی ‪ u‬صو�رمںیوھپنکام�ریںےگا�و�ر�الہلےکمکحیکلیمعتںیمٓاسام�نٹھپرکٹڑک�ےڑکٹ�ےوہاجئے‬
‫گا�‪�،‬ا�سےکاگنتناتس�ر�ےرھکبجائںیےگ�‪ ،‬عییناعلمابلااکاقئمایکوہ�ا�و�ہاظن�م�‪،‬جسیکدب�ولترہاتس�ر�ہا�و�رایس�ر�ہاپےندم�ا�ررپاقئمےہ ��‪،‬ا�و�رسج‬
‫زیچپیناپیندحںیمرکیوہئیےہ�‪،‬صو�رکیٓا�و�ا�زسےٹو�ٹاجئےاگ�‪،‬جسیکدب�ولت سبات�ر�ےا�و�رایس�ر�ےےب‬
‫کیدب�ولتاکئان�تیکرہ ا‬
‫نو�رہوکرکائان�تںیمرشتنموہاجئںیےگ�‪�،‬ا�ستیفیکوکتمدع�دماقما�ترپ�ا�سرط�حایب�نرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ َّ ۗ ْ َ‬
‫‪1‬‬
‫ث ْۙ‬
‫ت ‪۲‬۝‬ ‫ت ‪۱‬۝ َوا َِذا ْالك َواك ُ‬
‫ِب ْان َـت َ َ‬ ‫الس َما ُء انف َط َر ْ ۙ‬ ‫اِذا‬
‫ترجہم�‪:‬جبٓاسام�نٹھپاجئےاگ�‪�،‬ا�و�ربجات�ر�ےرھکباجئںیےگ�۔‬
‫ْ ََ‬ ‫َ َ ُّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ‬
‫‪2‬‬
‫الن ُج ْو ُم انكد َر ْۙ۠‬
‫ت ‪۲‬۝‬ ‫اِذا الش ْم ُس ك ِّو َر ْۙ۠‬
‫ت ‪۱‬۝ واِذا‬
‫ترجہم�‪:‬جبوس�ر�جٹیپلدیااجئےاگا�و�ربجات�ر�ےرھکباجئںیےگ�۔‬
‫�دکہاتسو�ر�جا�و�رمچاتکچاندبےون�رہوجائںیےگ۔‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ َ ُ َ ُ َ َّ‬
‫‪3‬‬
‫جع الش ْم ُس َوالق َم ُ ۙر ‪۹‬۝‬
‫وخسف القم ۙر ‪۸‬۝ و ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�راچندےبنو�روہاجئےاگ�ا�و�راچندوس�ر�جالمرکایکرکدیےاجئںیےگ۔‬
‫َ َ َّ ۗ ُ‬ ‫َ َ ُّ ُ ُ‬
‫‪4‬‬
‫الس َما ُء ف ِر َج ْ ۙ‬
‫ت ‪۹‬۝‬ ‫ت ‪۸‬۝ واِذا‬ ‫الن ُج ْوم ِ‬
‫ط َس ْ ۙ‬ ‫ف ِاذا‬
‫ترجہم�‪:‬پرھبجاتس�ر�ےامندڑپاجئںیےگ�ا�و�رٓاسام�ناھپ�ڑدیااجئےاگ �۔‬
‫�ا�و�ر�ٓاسام�ن ےک ےئل یہی الئق ےہہک و�ہ اپےن ر�ب ےک مرفا�نوکسےن ا�و� فرو�ر�ًا عتلیمرک�ے�‪،‬کوینہک و�ہ ا�سمیظع اب�دشا�ہ ےک دستریخستکےتحت‬

‫‪ 1‬االنفطار�‪۱�،۲‬‬
‫التکو��‪۱�،۲‬‬
‫ی‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 3‬القیامۃ�‪۸�،۹‬‬
‫‪ 4‬املرسالت�‪۸�،۹‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫لتف‪،‬صو�رکیٓا�و�ا�زسےدنلب�واب �لا‪،‬فکلوب�سوھٹ�ساہپ�ڑریز�ہریز�ہ‬
‫سمرخ�ا�و�رمدبرہے�‪،‬جسےکمکحیکانفرمانییکاجکسیتےہہنا�سےکےلصیفیکاخم �‬
‫رزمنیرپکبرھجائںیےگ�‪،‬جسےسزمنییکاس�ر�یا�ونچچینرب�ابروہرکایکومہ�ا�رٹچلیدیم�ا�ننباجئےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫ہوک �‬
‫َََٓ ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ّ َ‬ ‫َ َ َ َ ً ْ ً‬
‫‪1‬‬
‫ف َيذ ُرها قاعا َصف َصفاۙ ‪۱۰۶‬۝ ل ٰتى ِف ْيا ِع َو ًجا ّول ا ْمتاۭ ‪۱۰۷‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و� �رزمنیوک�ایاسہوم�ا�رٹچلیدیم�ا�نانب�د�ےاگہکا�سںیممتوکئیلبا�و�رسول�ٹہندکیوھگے�۔‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ تُ َ ُّ ْ َٔ‬
‫ال ْر ُض َي ْو َم ال ِق َي َام ِة َم ًّدا ِل َعظ َم ِة َّ‬ ‫َ‬ ‫َٔ َّ‬ ‫� َّ ُ‬
‫الر ْ َ‬
‫ح ِن‪،‬‬ ‫الل َع ْن ُه‪ ،‬ان َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل‪ ،‬قال‪� :‬د‬ ‫ا� َر ِ ض ي َ‬ ‫َ ْ َ‬
‫عن ج ِب ٍ‬
‫َ‬ ‫ٓ َّ‬ ‫ثُ َّ َ َ ُ ُ َ شَ‬
‫� َم ْن َب ِ ن ي� ا َد َم ِإل َم ْو ِض َع ق َد َم ْي ِه‬ ‫� ل يكون ِلب ٍ‬
‫جابربندبع�الہل‪ t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺنےرفمایاقایمتےکر� �و �ززمنیدق�ر�تاکمہلےسایکدسرتوخ�ا�نیکرط�حالیھپکراھچب‬
‫‪2‬‬
‫�د�یاجئےیگرھپاناسنو�ںےکےئلا�سرپصر�فدق�مرھکےنیکہگجوہگی�۔‬
‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬
‫َ َ َ ْ ُ َ َ َ َّ َّ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ ْ َ ّ ْ ن ْ ُ َ ْ ن َٔ َّ َّ َّ َ َّ ُ َ‬
‫الل ال ْر َض َم َّد ال ِد ي ِ� َح تَّ� ل‬ ‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل قال ِ‪:‬إذا كن يوم ال ِقيام ِة مد‬ ‫عن ع ِ ِيل ب ِ� الس ي ِ�‪ ،‬ان الن ِب ي� صل‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ْ ُ َ َ َ ْ‬ ‫ون ل َب شَ َ َّ‬ ‫َ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ :‬فا كون اَّول َم ْن ُي ْد َع َو ِج ْب َ� ِئيل َع ْن‬‫الن ُّ� َصل ُ‬ ‫َّ‬
‫اس ِإل مو ِضع قدمي ِه ‪ ،‬قال ِ يب‬ ‫� ِمن الن ِ‬ ‫يك ِ ٍ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ول َّ ُ‬ ‫َ ن َّ ْ َ َ َّ َ َ ٓ ُ َ ْ َ َ َ َٔ ُ ُ َٔ ْ َ ّ َّ َ َ َٔ ْ َ َ ن َٔ َّ َ َٔ ْ َ ْ َ ُ َ َّ َ َ ُ ُ‬
‫الل َع َّز َو َجل‪َ :‬ص َدق‪،‬‬ ‫الل ما راه قبلها‪ ،‬فاقول‪ :‬اي ر ِب ِإن هذا اخ ب� ِ ي� انك ارسلته ِإ يل‪ ،‬فيق‬ ‫ي ِ� ي ِ� الرح ِن‪ ،‬و ِ‬
‫ثُ َّ� َٔا ْش َف ُع‪َ ،‬ق َال‪ :‬فَ ُ� َو ْ َ‬
‫ال َق ُام ْ َ‬
‫ال ْح ُم ُود‬
‫عیلنباحلنیسےسمر�و�یےہنیبرکیمﷺےنرفمایاقایمتےکد�نالہلاعتلٰی�زمنیوکچڑم�ےیکرط�حچنیھکےلاگیاہ�ںکتہکرہ�اناس�ن‬
‫کوصر�فد�وقد�ماکٹنےیکہگجےلمیگ�‪ ،‬سبےسےلہپےھجمالبیاجائےاگ�‪،‬جربئلی ‪�u‬الہلاعتلٰیکےد�ائںیاجنبوہ�ںےگ�‪�،‬الہلیکمسق!�ا�سےس‬
‫ہپےلا�سےنیھبکاسےںیہندکیاھتومںیوہک�ںاگ�ا�ےریم�ےر�ب! جربئلیےنھجمےساہکتاھکہہیریت�ےمکحےسریم�ےاپ�سٓاتےںیہ ؟�الہل‬
‫فرمائےاگسچاہک ‪،‬تومںیوہک�ںاگیا�اٰلیہ�!پرھجمےھافشعتیکاجا�ز�ترمحتمرفما چاننہچڑھک�اہوکرمںیافشعترک�و�ںاگا� کو�روہ�ںاگیا�اٰلیہ�‪،‬تری�ے‬
‫‪3‬‬
‫�ا�ندنب�و�ںےنزمنیےکوگشےوگشےرپتری�یابع�د�تیکےہ�‪،‬فرمایا�و�ہاقم�مومحم�دےہ�۔‬
‫�ں‪�،‬ا�نےکاعام�لیکاہش�دتںیا�و�رتام�مدمفو�نزخ�انو�ںکوباہراکن�لرکھپکنیرکخالیوہجائےیگ�‪،‬یجےس‬
‫صو�رکیٓا�و�ا�زپرزمنییھباپےناند�رامت�مرم�د�و �‬
‫فرمایا‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ََْ َ َ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ‬
‫‪4‬‬
‫ت ال ْرض اثقال َهاۙ ‪۲‬۝‬
‫ت ال ْرض ِزلزال َهاۙ ‪۱‬۝ واخرج ِ‬
‫اِذا زل ِزل ِ‬
‫ترجہم�‪:‬جبزمنیاپینوپ�ر�یدش�تےکاستھالہڈ�الیاجئےیگا�و�رزمنیاپےناند�رےکاس�ر�ےوبجھاکن�لرکابہرڈ�ا�لد�ےیگ�۔‬

‫‪ 1‬طہ �‪۱�۰�۷� ، ۱�۰�۶‬‬

‫‪ 2‬مستدرک حامک �‪۸�۷�۰�۱‬‬
‫کث��‪۳�۵�۶‬؍�‪۸‬‬
‫ا� ی‬ ‫ط�ی �‪۳�۵�۴‬؍�‪ ،۸‬ی‬
‫تفس� ب ن‬ ‫تفس� ب‬
‫‪ 3‬ی‬
‫‪ 4‬الزلزال�‪۱�،۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َّ‬ ‫َٔ َ َ ْ ُٔ ُ‬ ‫ْ َٔ َٔ ْ َ َ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َ‬ ‫َٔ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ :‬ت ِق ي� ُء ال ْر ُض افلذ ك ِب ِد َها‪ ،‬ا ْمثال ال ْسط َو ِان ِم َن الذ َه ِب‬ ‫َع ْن ا ِب ي� ُه َر ْ ي َ�ة‪ ،‬قال‪ :‬قال َر ُسول الهلِ صل‬
‫َ َ ُ َّ ُ َ ُ ُ‬ ‫َْ َ ُ ُ ف َ َ َ‬ ‫َْ ُ َ ُ ُ ف َ َ ََْ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫الس ِارق ف َيقول‪:‬‬ ‫�ء‬ ‫� ُء الق ِاط ُع ف َيقول‪ ِ :‬ي� َهذا قط ْع ُت َر ِ يِ‬
‫ح‪ ،‬يو ِ يج‬ ‫� ُء القا ِتل ف َيقول‪ ِ :‬ي� هذا قتلت‪ َ ،‬يو ِ يج‬ ‫َوال ِف َّض ِة‪ ،‬ف َي ِ يج‬
‫َ ً‬ ‫َ َ َ ْٔ ُ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ‬
‫ِ ف ي� َهذا ق ِط َع ْت َي ِدي‪ ،‬ث َّ� َي َد ُعون ُه فل َ ي�خذون ِم ْن ُه ش ْيئا‬
‫وتسو�ں‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم� �ویےہ �رسو�لالہلﷺےنا�رشا�درفمایازمنیاپےنےجیلکےکڑکٹ�و�ںیکےقرکد�ےیگوسنےا�و�راچند�یےک ن‬
‫کیرط�ح�‪ ،‬قاتلٓاکرےہکاگاسییکوجہےسںیمےنلتقایکاھتا�و�رعطقرحیمرکنےو�الاےہکاگںیمےناسییکوجہےسعطقرحیمیک�‪�،‬ا�و�ر چو�ر�یرکنے‬
‫‪1‬‬
‫�و�الآائےاگوتےہکاگاسییکوجہےسریم�ااہتھاکٹاایگ�‪،‬پرھو�ہبسا�سوکوھچ�ڑدیںےگو�ہا�سںیمےسھچکیھبہنںیلےگ�۔‬
‫�ا�و�ر�الہلوج�اسےمکح مرفائےاگا�سےکاطمبقلمعرک�ےاگ�ا�و�ر�ا�ساکحقیہیےہہکاپےنر�بےک مرفا�نیکلیمعترک�ے�۔‬

‫اَهُّيَاٰۤي ُناَسْنِاْلا َكَّنِا ٌحِداَك ىٰلِا َكِّبَر اًحْدَك ِهْيِقٰلُمَفۚ‪۰۰۶‬اَّمَاَف‬

‫�ا�ے اناس�ن ! تو ےن اپےن ر�ب ےس ےنلمکت ہیوکشش ا�و�ر امت�ماک�م ا�و�رںیتنحمرک ےک ا�س ےس المقا�ترکنے و�الا ےہ�‪ ،‬تو (�اسوقت)‬

‫ْنَم َيِتْوُا ٗهَبٰتِك ٖهِنْيِمَيِبۙ‪َ۰۰۷‬فْوَسَف ُبَساَحُي اًباَسِح اًرْيِسَّيۙ‪َّ۰۰۸‬و ُبِلَقْنَي‬

‫جسصخش ےک د�اہےن اہتھ ںیم اعام�ل انمہ دیا اجئے اگ ا�س اک اسح�ب وت ڑب�ی ٓاسانی ےس ایل اجئے اگ ا�و�ر‬

‫ىٰۤلِا ٖهِلْهَا اًرْوُرْسَمؕ‪َ۰۰۹‬و اَّمَا ْنَم َيِتْوُا ٗهَبٰتِك َءٓاَرَو ٖهِرْهَظۙ‪َ۰۰۱۰‬فْوَسَف‬

‫�و�ہ اپےن اہلیک رط�فیسنہ وخشی ول�ٹٓائے اگ�‪ ،‬ہا�ں سجصخشاک اعام�ل انمہ ا�سیک ھٹیپ ےھچیپ ےس دیا اجئے اگ وت و�ہ‬

‫اْوُعْدَي اًرْوُبُثۙ‪َّ۰۰۱۱‬و ىٰلْصَي اًرْيِعَسؕ‪ٗ۰۰۱۲‬هَّنِا َناَك ْۤيِف ٖهِلْهَا اًرْوُرْسَمؕ‪۰۰۱۳‬‬

‫مو�توک البنے ےگل اگ ا�و�ر ڑھبکیت وہئی منہج ںیم د�اخل وہگا�‪ ،‬یہصخش اپےننیقلعتم ںیم (�دنای ںیم) خو�ش اھت�‪،‬‬

‫ٗهَّنِاَّنَظْنَاْنَّلَرْوُحَّيۛۚ‪۰۰۱۴‬ىٰۤلَبۚۛ‪َّ١‬نِاٗهَّبَرَناَكٖهِباًرْيِصَبؕ‪�(۰۰۱۵‬الاشناق�ق�‪۶‬تا�‪)۱�۵‬‬
‫اگ�‪،‬وی�ںںیہناحلانہکا�ساکر�باسےوخببیدیھکرہااھت۔‬
‫�ا�ساکایخ�لاھتہکالہلیکرط�فول�ٹرکیہہناجئے ک‬
‫�ا�ےوممنوکافر�اناسنو�ں�!چاہےمتا�سدیقع�ےوک( کہرمنےےکدعب�ر�بالاعملنیاناسنو�ںوک�د�وبا�ر�ہ نزد�ہرک�ےاگا�و�ر�و�ہز�ر�ہز�ر�ہاکحاس�ب‬
‫لےاگ�)ستمیلرک�واینہرک�ونکیلمتوعش�ر�یایغریوعش�ر�یوط�رپر�اپےنر�بیہیکرط�فاشک�ںاشک�ںاھبگےےلچاج�رہےوہ�‪�،‬ا�و�ر�ٓاخرکا�ر�ایکوقت‬
‫مرق�ر�ہرپمتںیہربق�و�ںےسلکنرکمدی�ا�نرشحممںیر�بیکاب�رگا�ہںیمڑھک�اہوناہیےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٰ َ َ ْ ُ ْ َ ْ ‪۰‬۝ َ َ ْ ٰ ُ ْ َ ْ َ‬
‫ال َّول ْ َ‬
‫‪2‬‬
‫ِي ‪۳۸‬۝‬ ‫ل جعنك و‬ ‫هذا يم الفص ِ ۚ‬

‫َٔ ْ َ ُ ْ َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫الص َد َقةِ َق ْب َل َٔا ْن َل ُي َ‬ ‫الز َك ِة َ ب� ُب تَّ ْ‬

‫ال� ِغيب ِ ف� َّ‬
‫وج َد َم ْن َيق َبل َها�‪،۲�۳�۴�۱‬جامع ت�مذی ابو‬
‫اب ال ِف ت ِن� َ ب� ٌب ِم ْن ُه�‪۲�۲�۰�۸‬‬ ‫ِ ي‬
‫‪ 1‬حصیح مسمل ِك َتاب َّ‬

‫‪ 2‬املرسالت�‪۳�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم�‪:‬یہےلصیفاکد�نےہہمےنںیہمتا�و�رمتےسےلہپزگ�ر�ےوہئےولگو�ںوکعمجرک�دیاےہ�۔‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ْ ُ َ َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َ َ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ َ :‬ي� َم َّم ُد ِعش َما‬ ‫ا�‪ ،‬قال‪:‬قال‪ :‬قال َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل‪ :‬قال ِج ب ِ� يل صل‬ ‫عن ج ِب ٍ‬
‫ْ َ َ َّ َ َ ّ ٌ َ َٔ َّ َ ْ َٔ ْ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ُ ُ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َّ َ َ‬
‫ِشئت ف ِإنك م ِيت‪ ،‬وا ِحب من احببت ف ِإنك مف ِارقه‪ ،‬واعل ما ِشئت ف ِإنك ل ِق ِيه‬
‫جابر ‪t‬سے رم�و�ی ےہ�رسو�ل الہلﷺ ےن رفمایاجربیل ‪u‬نےاہکہےہک ا�ے دمحم�(ﷺ)!�ٓا�پ سج دق�رچاہںی نزد�ہ رہںی‬
‫رضو�رجالمںی‬
‫پرھبالآخرمرناہے�‪،‬جس ےس اچہںی تبحمرھکںی رھپ�ایک ہن ایک د�ن اسےوھچ�ڑ�دیانہے�‪� ،‬ا�و�رجوچاہںیلمعرکیں رھپ�ا�س ےس �‬
‫‪1‬‬
‫گے�۔‬
‫َ َ َ َٔ َ‬ ‫ول‪َ :‬ت ْع َم ُل َ َع ًل َت ْل قَ� َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ُ ّ َ َ ٌ َّ َ ْ ً َُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ا� َع َّب َ ٔ ُّ َ‬
‫الهل ِب ِه‪ ،‬خ ْي ً�ا كن ا ْو �ش ًّ ا‬ ‫النسان ِ�إ نك ك ِدح ِ�إ ل ر ِبك كدحا يق‬
‫اس‪:‬ي ايا إ‬ ‫ٍ‬ ‫َعن ْب ن‬
‫ِ ِ‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪t‬سےا�سٓایترکیہم’’ �ا�ےاناس�ن�‪،‬تواشک�ںاشک�ںاپےنر�بیکرط�فالچاج �رہاےہا�و�را�سےسےنلمو�الاےہ۔‘‘‬
‫‪2‬‬
‫کےاب�ر�ےںیمر�و�ایتےہوجچاہوعلمرک�وتما�نےکاستھالہلاعتلٰیسےالمقا�ترک�وگےوخ�ا�ہاچےھلمعوہ�ںایبر�ے�۔‬
‫�ی‪�،‬اچاھرب�اعلموقو�لرتتبیو�ا�ر�د�ر�جوہگا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�وہا�ںالہلےکمکحےسرفشےترہ�اناس�نوک�ا�ساکانمہاعام�لامھت�دیںےگجسںیمرہچوھٹیڑب �‬
‫َ ُ َ ْ ٰ ُ َ َ َ ْ ُ ْ ْ َ ُ ْ ْ َ َّ ْ َ َ ُ ْ ُ ْ َ ٰ َ ْ َ َ َ َ ٰ َ ْ ٰ َ ُ َ ُ َ ْ َ ً َ َ‬
‫ية ّول‬ ‫ب ل يغا ِدر ص ِغ‬ ‫ال هذا الكِت ِ‬‫وو ِضـع الكِتب فتى المج ِر ِمي مش ِف ِقي ِما ِفي ِه ويقولون ييلتنا م ِ‬
‫ُ َ َ ً‬ ‫َ َْ‬ ‫ىهاۚ‪۰‬۝ َو َو َج ُد ْوا َما َعِلُ ْوا َح ِ ً‬ ‫َ ْ َ ً َّ ٓ‬
‫ِل َا ْح ٰص َ‬
‫‪3‬‬
‫اضاۭ‪۰‬۝ َول يظ ِل ُم َر ّبك ا َحداۧ ‪۴۹‬۝‬ ‫ك ِبية ا‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رانمہاعام�لاسمےنرکھدیااجئےاگا�سوقتمتدکیوھےگہکرجم�مول�گاپیناتک�بزندگیےکاند�ر�اجا�تےسڈ�ررہےوہ�ںےگا�و�ر‬
‫کہہرہےوہ�ںےگہکاہئےامہ�ر�یمکیتخب�‪،‬یہیسیکاتک�بےہہکامہ�ر�یوکئیوھچٹیڑب�یرحکتاییسںیہنرہیوجا�سںیمد�ر�جہنیکیئگوہ�‪،‬جو‬
‫جوھچکانوہ�ںےنایکاھتو�ہبساپےناسمےناحضراپئںیےگا�و�رریت�ار�بیسکرپذ�ر�املظہنرک�ےاگ�۔‬
‫جےسرہ�اناس�نوخ�دپڑ�ھےلاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫ْ َ ْ ٰ َ َ َٰ َ ْ َ ْ َ َ َ‬
‫‪4‬‬
‫ك‪۰‬۝ كف ِبنف ِسك ال َي ْوم عل ْيك َح ِسي ًباۭ ‪۱۴‬۝‬ ‫اِقرا كِتب ۭ‬
‫ترجہم�‪:‬پڑ�ھاپانانمہاعام�ل ��‪ٓ،‬ا�جاپاناسح�باگلنےےکےیلوتوخ�دیہاکفیےہ۔‬
‫جوصخش دنای ںیمحبص وشا�م اپےن ر�بیقیقحیک دنبگیرکتاتاھ�‪،‬جو ر� �و �زٓاخر�ت ںیمجو�ابدہی ےکوخ�ف ےس ڈ�رتے وہئے زندگیزگ�ا�رتا اھت�‪،‬جس‬
‫کاقعدی�ہہیاھت‬
‫َ ّ ْ ٰ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ٗ َ ٰ َ ُ ْ ُ َ َ َ َ َّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ُ ْ َّ َ ْ َ ُ ْ َ َ ْ َ َ َ‬
‫شيك ل ۚه‪۰‬۝ و ِبذلِك ا ِمرت وان اول‬‫ي ‪۱۶۲‬۝ ل ِ‬ ‫اي َوم َ ِ‬
‫اتْ ِل ِ ر ِب العل ِم ۙ‬ ‫قل اِن صل ِت ونس ِك ومي‬

‫مسندا� داود الطیالیس �‪۱�۸�۶�۲‬‬

‫ب‬ ‫‪1‬‬
‫ط�ی�‪۳�۱�۲‬؍�‪۲�۴‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 2‬ی‬
‫‪ 3‬الہکف�‪۴�۹‬‬
‫‪ 4‬نب� ارسائیل�‪۱�۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫‪1‬‬ ‫ْال ُم ْس ِلـ ِم ْ َ‬
‫ي ‪۱۶۳‬۝‬
‫ترجہم� ک‪:‬وہ م�‪،‬ری�یامن�ز�‪،‬مری�ےامت�مرم�اسموبع�ریت م�‪،‬ریناانیجا�و�رریم�ارمنابسھچک �الہلر�بالاعملنی کےےیلےہسجاکوکئیرشیکںیہن‬
‫�ا�و�رھجموکاسیاب�تاکمکحالمےہ�ا�و�رںیمبسےسا�ّو�ل مرفا�ںرب�د�ا�روہ�ں۔‬
‫�ا�سوخ�شتخباکانمہاعام�لا�سےکدیسھےاہتھںیمامھتیاجائے �اگ‪،‬جبا�ساک�اعام�لانمہالہلیکدع�التںیمشیپوہگا�الہلاعت خلٰیاموشیےسا�س‬
‫کےانگہو�ںاک�اعرت�ا�فرک�ائےاگحیتہکدنب�ہےھجمساگکہو�ہالہ�ک گوہای�‪�،‬الہلاعت �لٰیا�سےس مرفائےاگمںیدنایمںیریت�ےانگہو�ںوکھچاپتاتاھ�ا�و�ر�ٓا�ج‬
‫بیھریت�ےانگہو�ںوکاپھچئو�ںاگ�ا�سرط�حالہلاعتلٰی�اپینرحتما�و�رفلضوکر�مےسد گ�رز�ر مرفائےاگ�‪،‬‬
‫ْ ََ َ َ ُ ٌ ََ َ‬ ‫ٌ‬ ‫ٓ‬ ‫� َّ ُ‬ ‫امل ِاز ِ ن ّ�‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ب ْي نَ� َما َٔا نَ� َٔا ْم ِش�‪َ ،‬م َع ْب ن‬
‫َع ْن َص ْف َو َان ْب ن� ُ ْمرز َ‬
‫الل َع نْ ُ� َما ا ِخذ ِب َي ِد ِه‪ِ ،‬إذ عرض رجل‪ ،‬فقال‪:‬‬ ‫ا� ُ َع َر َر ِ ض ي َ‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ِي‬ ‫ِ ٍِ‬
‫َ ْ َ َ ْ َ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ُ ف َّ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ ََّ‬
‫الل صل الهل علي ِه وسل‬ ‫الل صل الهل علي ِه وسل يقول ِ ي� النجوى؟ فقال‪ِ :‬سعت رسول ِ‬ ‫كيف ِسعت رسول ِ‬
‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ول‪ :‬إ َّن َّ َ‬ ‫َُ ُ‬
‫امل ْٔو ِم َن‪ ،‬ف َي َض ُع َعل ْي ِه ك َنف ُه َو َي ْس تُ ُ� ُه‪،‬‬
‫الل ُي ْد ن� ُ‬
‫ِي‬ ‫يق ِ‬
‫صوف�ا�ننبرحم�ز‪t‬فرماتےںیہ�ایکرمتہبںیمےندبع�الہلنبرمع‪w‬کااہتھڑکپ�اوہ�ااھتایکٓا�دمیٓاکرےنہکاگلہکایقمتےکد�نوج‬
‫ےہ؟عدب�الہلنبرمع‪w‬نےوج�ا�بدیاہکںیمےنیبنرکیمﷺوکہی‬
‫س گروشیوہیگا�سےکقلعتمٓا�پےنیبنرکیمﷺےسایکانس �‬
‫فرماتےوہئےانسےہہکالہلاعت �لٰیایکدنب�ہوممنوکاپےنرقیبرک�ےاگا�و�را�سرپاپیناچ�د�رڈ�ا�لرکاسےولگو�ںیکاگنہو�ںےسوتسم�ررکےل‬
‫گاا�و�را�سےسا�سےکانگہو�ںاکاقر�ا�ررک�و�ا�ےاگ�‪،‬‬
‫َٔ ف َ ْ َٔ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ُ ُ َٔ َ ُ َ ْ َ َ َٔ َ ُ َ ْ َ َ ُ ُ َ َٔ‬
‫َ‬
‫ف َيقول‪ :‬ات ْع ِرف ذن َب كذا‪ ،‬ات ْع ِرف ذن َب كذا؟ ف َيقول‪ :‬ن َع ْم ا ْي َر ِّب‪َ ،‬ح تَّ� ِإذا ق َّر َر ُه ِبذن ِوب ِه‪َ ،‬و َراى ِ ي� نف ِس ِه ان ُه‬
‫اب َح َس َنا ِت ِه‬‫الد ْن َيا‪َ ،‬ؤَا نَ� َٔا ْغ ِف ُر َها َل َك َالي ْو َم‪َ ،‬ف ُي ْع َط ِك َت َ‬
‫َه َل َك‪َ ،‬ق َال‪َ :‬س تَ ْ� تُ َ�ا َع َل ْي َك ف� ُّ‬
‫ِي‬
‫�الہلاعتلٰی�ا�سےس مرفائےاگایکھجتوکالف�ںانگ�ہای�دہے�؟کایفال�ںانگ�ہھجتوکای�دہے�؟�و�ہوممنےہکاگ ہا�ں�‪�،‬ا�ےریم�ےرپ�و�ر�دگا�ر�!جبو�ہاپےن‬
‫سا�ر�ےانگہو�ںاکاقر�ا�ررکےکچاگا�و�راپےند�لںیمہیوس�چےلاگہکا�بوتو�ہالہ�کوہایگ�‪،‬تو�الہلاعتلٰیفرمائےاگ مںیےندنایںیمریت�ےانگہو�ں‬
‫‪2‬‬
‫پررپ�د�ہڈ�الےرکاھا�و�ر�ٓا�جیھبںیمریت�یرفغم�ترکتاہو�ں�‪،‬چاننہچاسےا�سیکویکین�ںیکاتک�بد�ےد�یاجئےیگ�۔‬
‫یجےسرفمایا‬
‫ْ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ ٰۗ َ‬
‫ْ‬ ‫ّ‬
‫ب الَــن ِ ۭة‪۰‬۝ َوعد ِّ‬
‫الصد ِق ال ِذ ْي‬ ‫ع َس ّـيا ِ ْ ْ ْ ٰ‬
‫اوز َ ْ‬ ‫ي ن َتق ّبل َع ْ ُ‬
‫ن ْم ا ْح َس َن َما عِل ْوا َون َت َج َ‬ ‫ك الذ ْ َ‬
‫تم ِف اص ِ‬‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫اول ِٕى‬
‫َُ‬ ‫َ ُ‬
‫‪3‬‬
‫ك ْنا ُ ْيعد ْو َن ‪۱۶‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�سرط�حےکولگو�ںےسمہا�نےکرتہبیناعام�لوکقوب�لرکتےںیہا�و�ر�ا�نیکرب�ائوی�ںےسد گ�رز�ررکاجتےںیہ�‪،‬یہیتنجولگو�ںںیم‬
‫شاملوہ�ںےگا�سےچس عود�ےےکاطمبقوج�ا�نےسایکجاتا�رہاہے�۔‬
‫‪ 1‬االنعام�‪۱�۶�۲�،۱�۶�۳‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪ 2‬حصیح ب خ�اری کتاب املظامل َ ب� ُب قْو ِل الهلِ ت َعال اال ل ْعنة الهلِ َعل الظ ِ ِ‬
‫ال ي نَ� �‪۲�۴�۴�۱‬‬
‫‪ 3‬االحقاف�‪۱�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َّ َ َ َ َ ُ ْ‬ ‫َّ َ َٔ ُ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ ض َ َّ ُ َ نْ َ َ َ ْ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪:‬ل ْي َس ا َح ٌد ي َ� َاس ُب ِإل َهلك قال ْت‪ :‬قل ُت‪:‬‬ ‫الل صل‬ ‫� الل ع�ا قالت‪ :‬قال رسول ِ‬ ‫عن عا ِئشة ر ِ ي‬
‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ول َّ ِ َ َ َ ن َّ ُ َ َ َ َٔ ْ َ َ ُ ُ َّ ُ َ َّ َ َ َّ َٔ َّ َ ْ ُٔ ت‬ ‫َ َُ َ‬
‫و� ِك َت َاب ُه ِب َي ِم ِين ِه ف َس ْوف ي َ� َاس ُب ِح َس ً با�‬
‫الل جعل ِ ي� الل ِفداءك‪ ،‬اليس يقول الل عز وجل‪{ :‬فاما من ا ِ َ ي‬ ‫ي� رس‬
‫َ َ ََ‬ ‫َ ً ‪َ ُ ْ ََ َ ُ َُْ ُ َْ َ َ َ َ1‬‬
‫احلساب هلك‬ ‫ي ِس ي�ا} قال‪ :‬ذاك العرض يعرضون ومن ن ِوقش ِ‬
‫�ا�مالومنمنیاعئہشدصیہق‪r‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاجسیسکےسیھبایقمتےکد�ناسح�بےلایلگایتو�و�ہالہ�کوہجائے‬
‫زعوجلےنہیا�رشا�دہنںیرفمایا‬
‫گا�‪،‬عائہش‪r‬نےاہککہںیمےن �رعضایک �ا�ےالہلےک�رسو�لالہلﷺ�!�الہلےھجمٓا�پرپقربا�نرک�ےایک�الہل �‬
‫توجسیسکاکنامہاعام�لا�سےکد�اہےناہتھںیمےلماگسو�ا�سےسٓاسا�ناسح�بایلجائےاگ�‪�،‬رسو�لالہلﷺےن ضواحت مرفائیہکٓایت‬
‫مںیسجاسح�باک�ذکرہےو�ہوتیپیشوہگیو�ہرص�فشیپےیکاجئںیےگ(�ا�و�رغبریحاس�بوھچ�ٹاجئںیےگ�)یلنکسجےسوپ�ر�یرط�حاسح�ب‬
‫‪2‬‬
‫لےایلگایو�ہالہ�کوہگا�۔‬
‫ََ‬ ‫ول ِ ف� َب ْعض َص َل ِت ِه ُ‬ ‫ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ُ ُ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ ْ ُ َّ َ َّ‬
‫‪:‬الله َّم َح ِاس ْب ِ ن ي� ِح َس ً با� َي ِس ي ً�ا ف َّلا‬ ‫ِ‬ ‫‪:‬سعت الن ِب يَّ� صل الهل علي ِه وس َل يق ي‬ ‫عن عا ِئشة قالت ِ‬
‫ُ َ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َٔ ْ ُ ف‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َ َ ُْ‬
‫ال َس َ‬
‫اب َي ْو َم ِئ ٍذ‬ ‫اب ال َي ِس ي ُ�؟قال‪:‬ان َي ْنظ َر ِ ي� ِك َت ِاب ِه ف َي َت َج َاوز َع ْن ُه‪ِ ،‬إن ُه َم ْن ن ِوقش ِ‬
‫ال َس ُ‬ ‫صف‪ ،‬قل ُت‪ َ :‬ي� ن ِب يَّ� الهلِ ‪َ ،‬ما ِ‬ ‫ان‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ي� َعا ِئشة َهلك َ‪،‬وك َما ُي ِص ُ‬‫ُ‬ ‫َ‬
‫الهل َع َّز َو َجل ِب ِه َع ْن ُه‪َ ،‬ح تَّ� الش ْوكة تشوك ُه‬ ‫ال ْٔو ِم َن‪ُ ،‬يك ِف ُر ُ‬
‫يب ُ‬
‫�ایکا�و�ر�ر�و�ایتںیما�مالومنمنیاعئہشدصیہق‪ r‬فرماتیںیہمںیےنایکرمتہبیبنرکیمﷺوکامن�زںیمہیدعاامگنےتوہئےانسکہا �ا�ے‬
‫مری�ےر�ب!مھجےساکلہاسح�بانیل�‪ ،‬جبٓا�پےنالس�مریھپ�اتومںیےنپوچاھ �ا�ےالہلےکرسو�لےکلہاسح�باککایبلطمےہ�؟تو�ٓا�پےن‬
‫فرمایالہےکاسح�بےسرم�ا�دیہےہہکدنب�ےےکانمہاعام�لوکدکیاھاجئےاگ�ا�و�ر�ا�سےسد گ�رز�رایکجائےاگ�‪�،‬ا�ےاعئہش!�ا�سر�و�زسجےساسح�ب‬
‫‪3‬‬
‫ہفیمیکیئگو�ہام� �اگرای�ا�و�راملسم�نوکوجفیلکتٰیتحکہوکئیاکناٹیھباتھبچےہوتالہلاعت �لٰیا�سےکذ�ریےعا�سےکانگہو�ںاکافک�ر�ہ مرفا�دیاتےہ�۔‬
‫�و�ہصخشاپےناہل عوای�ل�‪�،‬رشہتد�ا�را�و�راسھتوی�ںیکرط�فوج�اسییکرط�حاعم�فےیکےئگوہ�ںےگوخشیوخشیےٹلپاگ�‪،‬نجیتایکد�وسر�ےےس‬
‫�دنایمںیزگ�ر�ےوہئےاحلا�توپھچںیےگوت�و�ہوج�ا�بدیںےگ�۔‬
‫َ ُ ْ ٓ َّ ُ َّ َ ْ ُ ْ ٓ َ ْ َ ُ ْ ْ َ َ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َ ٰ َ َ َ َ َّ‬
‫‪4‬‬
‫الس ُم ْو ِم ‪۲۷‬۝‬ ‫قالوا اِن كنا قبل ِف اه ِلنا مش ِف ِقي ‪۲۶‬۝ فن هللا علينا ووقىنا عذاب‬
‫رسبرتےےھتٓاخراک�ر�الہلےنمہرپفلضرفمایاا�و�رںیمہاسلھجدیےنو�الی‬
‫ترجہم�‪:‬یہںیہکےگہکمہےلہپاپےنرھگو�الو�ںںیمڈ�رتےوہئےزندگی ک‬
‫ہو�اےکذع�ا�بےساچبلای۔‬
‫�ا�و�ر�و�ہصخشسجاکنامہاعام�لا�سیکھٹیپےکےھچیپےسالےٹاہتھںیمامھتیااجئےاگ�‪�،‬دنایمںی�ا�سصخشاکحا�لہیاھتکہاپےنٓا�ر�ا�مد�ہ�‪،‬ساما�نشیعت‬

‫‪ 1‬االنشقاق‪۸� :‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫التفس� سورۃ اذاالامسء انشقت َ ب� ُب ف َس ْوف ي َ� َاس ُب ِح َس ً با� َي ِس ي ً�ا�‪،۴�۹�۳�۹‬حصیح مسمل کتاب ج‬
‫النۃ َ ب� ُب‬ ‫ی‬ ‫‪ 2‬حصیح ب خ�اری کتاب‬
‫ات ْ ِ َ‬ ‫ْ‬
‫اب �‪ ،۷��۲ ۲�۵‬مسندامحد�‪۲�۵�۷�۰�۷‬‬ ‫الس ِ‬ ‫ِإث َب ِ‬
‫ا� حبان ‪۷��۳ ۷��۲‬‬ ‫خز�ۃ�‪،۸��۴ ۹‬مستدرک حامک �‪،۱�۹�۰‬حصیح ب ن‬ ‫ا� ی‬ ‫‪ 3‬مسندامحد�‪،۲�۴�۲�۱�۵‬حصیح ب ن‬
‫‪ 4‬الطور �‪۲�۷�، ۲�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫سےرھب�ےرھگمںیھکسنیچیکابنرس�یاجبرہااھت�‪�،‬الہلیکڑکپسےےبوخ�ف کوہر طہرر�حیکرح�ا�موخ�ریا�ںرککے�‪ ،‬گلوو�ںاکحقام�ررک�‪�،‬الہلیک‬

‫قائمرک�د�ہدح�و�ںوکالھپنگرک�اپےناہل عوای�لےکےئلاسما�نشیع �رفاہمرک�ا�رہاتاھ ��‪،‬اپینوخ�اہاش�تںیمنگما�و�ر�دناییک لدرفیبریگنوین�ںںیم‬
‫گم گوہایتاھ�ا�و�ریہوھب�لایگتاھیا�ا�ساکیہدیقع�ہیہںیہناھتکہایکد�نالہلیکامت�موتمعن�ںا�و�راعام�لو�اقو�ا�لاکحاس�بدیانہےوت�ا�سصخشےسرب�ی‬
‫طر�حاسح�بایلجائےاگ�ا�و�رٓاخرکا�ر�اسےمنہجیکڑھبکیتا�و�ردکھیتوہئیٓا�گںیمد�اخلرک�دیااجئےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ك َل ُه ْم ُس ْ ۗو ُء ْال َِساب‪۰‬۝ ۙۥ َو َم ْا ٰو ُ‬
‫ىه ْم َج َه ّن ُ ۭ‬
‫م‪۰‬۝ َو ِبئ َس ال ِم َه ۧ‬
‫اد ‪۱۸‬۝‬
‫ُ ٰۗ َ‬
‫۔۔۔اول ِٕى‬
‫ِ‬
‫‪1‬‬

‫ترجہم�‪:‬یہو�ہول�گںیہنجےسرب�یرط�حاسح�بایلجائےاگا�و�ر�ا�ناکھٹاکناہجمنےہتہبیہرب�اھٹاکنا�۔‬
‫یگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫جاہ�ںو�ہمنہجےکد�ر�دنا�کذع�ا�بےسربھگ�اکروم�توکاکپ�ر�ےاگمرگمو�تہنٓائے �‬
‫ُ‬ ‫َ ً َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ َْ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ ٓ ُ ْ ُ ْ ْ َ َ َ ً َ ّ ً ّ ُ َ َّ ْ َ َ‬
‫ي د َع ْوا ُه َنالِك ث ُب ْو ًرا ‪۱۳‬۝ ل تد ُعوا ال َي ْو َم ث ُب ْو ًرا ّوا ِحدا ّواد ُع ْوا ث ُب ْو ًرا‬ ‫واِذا القوا ِمنا مكن ض ِيقا مقر ِن‬
‫‪2‬‬
‫يا ‪۱۴‬۝‬‫َك ِث ْ ً‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ربجہیدستواپہتسبا�سںیمایکگنتہگجوھٹنےساجئںیےگوتاپینوم�توکاکپ�رنےںیگلےگ�‪�(،‬ا�سوقتا�نےساہکاجئےاگ‬
‫کہ) �ٓا�جایکوم�توکںیہنتہبیسومتو�ںوکاکپ�ر�و�۔‬
‫یہصخشاپےنوق�لوفلعےساثبترکتاتاھکہالہلیکاب�رگا�ہںیمںیہنانچنہپ�‪،‬یکےسںیہنولٹانتاھیہوتالہلےکاناص�فا�و�را�سیکتمکحےکالخ�ف‬
‫تاھکہ کوجرتو�تو�ہرک�رہاتاھ�ا�نوک�و�ہرظن�اند�ا�زرکدیاتا�و�ر�اسےاپےناسمےنالبرکوکئیاب�زرپ�سہنرکتا�۔‬

‫ۤاَلَف ُمِسْقُا ِقَفَّشلاِبۙ‪َ۰۰۱۶‬و ِلْيَّلا َو اَم َقَسَوۙ‪َ۰۰۱۷‬و ِرَمَقْلا اَذِا َقَسَّتاۙ‪َّ۰۰۱۸‬نُبَكْرَتَل‬

‫جمےھقفشیکمسق ! �ا�و�ر ر�ا�تیک ا�و�ر ا�سیک عمجرک�د�ہ زیچ�و�ںیکمسق�‪� ،‬ا�و�راچندوک بج و�ہاکمل وہجاتا ےہ�‪ ،‬قیًانی تم ایک احلت‬

‫اًقَبَط ْنَع ٍقَبَطؕ‪۰۰۱۹‬اَمَف ْمُهَل اَل ُ ْٔي ِم ُن ْو َۙن‪َ۰۰۲۰‬و اَذِا َئِرُق ُمِهْيَلَع‬
‫سے د� سور�ی احلت ںیم وچنہپگے �‪� ،‬اہنںیایک وہگای ےہہک ایام�نںیہن التے�ا�و�ر بج ا�ن ےک اپ�س رق�ٓا�ن ڑپھا اجتا ےہ‬

‫ُنٰاْرُقْلا اَل َنْوُدُجْسَيؕ ‪ِ۰۰۲۱‬لَب َنْيِذَّلا اْوُرَفَك َنْوُبِّذَكُيۖ‪َ ۰۰۲۲ٞ‬و ُهّٰللا ُمَلْعَا اَمِب‬
‫تو دجس�ہ ںیہن رکتے�‪ ،‬لبہک وہنج�ں ےن رفک ایک و�ہ الٹھج رہے ںیہ�‪� ،‬ا�و�ر الہل اعتلٰی خو�ب اجنات ےہ‬

‫َنْوُعْوُيۖ‪ْ۰۰۲۳ٞ‬مُهْرِّشَبَف ٍباَذَعِب ٍمْيِلَاۙ‪۰۰۲۴‬اَّلِا َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا َو اوُلِمَع ِتٰحِلّٰصلا‬

‫جوھچک ہی لدو�ں ںیم ھکرےت�‪�،‬اہنںی املان�ک ذع�ابو�ںیک خشوخرب�ی انس د�و�‪ ،‬ہا�ں ایام�ن و�الو�ں ا�و�ر کین اعام�ل و�الو�ںوک‬

‫‪ 1‬الرعد �‪۱�۸‬‬
‫‪ 2‬الفرقان�‪۱�۳�،۱�۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ْمُهَلٌرْجَاُرْيَغٍنْوُنْمَمؒ‪�(۰۰۲۵‬الاشناق�ق�‪۱�۶‬تا�‪)۲�۵‬‬
‫یبامش�را�و�رہنمتخوہنےو�الااجرےہ�۔‬
‫�الہلاعتلٰینےنیتزیچ�و�ںیکمسقاھکئیہکسپںیہنمںیمسقاھکتاہو�ںوس�ر�جڈ�وبےنےکدعبقفشیکرسخییک ��‪،‬ا�و�ر�د�نےکدعب�ر�ا�تیکات�رییکیک�‪،‬جس‬
‫�ٰیا�و�رسمنکیکرط�فعمجا�و�رسٹمٓاتےںیہ�‪�،‬ا�و�رچاندکیبجہکو�ہد�رجہ‬
‫کیات�رییکںیمزمنیرپےلیھپوہئےتہبےساناس�نا�و�رحوی�انا�تاپےنام�و �‬
‫ریغتا�و�ر�د�رجہدب�رجہدبتییل‬
‫لسلسم �‬
‫ہوجاتاہے‪،‬یہبسالعنہیاہش�د�تد�ےرہےںیہہکسجرط�حایک‬
‫�‬ ‫بد�رجہڑب�ھرکام�ہاکمل�(چو� ھدویںاکچاند)‬
‫طہرر�فاپئیاجتیےہاسیرط�حںیہمتیھبایکاحلترپہنںیرہانلبہکنپچبےسوج�انی�‪،‬جو�انیےسڑبھاپاا�و�ر ھڑباپےےکدعبمو�ت�‪،‬مو�ت‬
‫کےدعبرب�زخیزندگیوہگی�‪،‬صو�رکیٓا�و�ا�زپر�الہلامت�ما�ولنیو�ٓاخرینوک�انیکربق�و�ںےسد�وبا�ر�ہ نزد�ہرک�ےاگا�و�ربسول�گرسھجاکئےٓا�و�ا�زکی‬
‫طر�فد� �وڑتےوہئےدیم�ا�نرشحمںیمعمجوہجائںیگے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ‬ ‫َْ‬ ‫ٰ‬ ‫ُّ ْ َ َ ُ ْ ّ ِ َ ْ َ َ‬ ‫ُ َ‬
‫‪1‬‬
‫اث اِل َر ِّ ِب ْم ين ِسل ْو َن ‪۵۱‬۝‬
‫م ال ْجد ِ‬ ‫َون ِفخ ِف الصو ِر ف ِاذا ه‬
‫ترجہم�‪:‬پرھایکوص�روھپناکاجئےاگا�و�راکییکہیاپےنر�بےکوضح�رشیپوہنےےکےیلاپینربق�و�ںےسلکنڑپیںےگ�۔‬
‫ٌ‬ ‫َ‬
‫َ َ‬ ‫ُ َّ ً َ ْ َ ُ ُ ْ َ ْ ُ ُ ْ َ ِ َ ْ َ َ‬ ‫ٰ َ ْ ُّ ُ‬ ‫َ ْ َ َ ْ ُ َّ‬
‫اث ك ّنُ ْم َج َراد‬ ‫م ال ْجد ِ‬ ‫ش ٍء نك ٍ ۙر ‪۶‬۝ خشعا ابصاره يرجون‬ ‫اع اِل‬ ‫الد ِ‬ ‫۔۔۔يم يدع‬
‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ش ‪۷‬۝ ُّم ْه ِط ِع ْ َ‬ ‫ُ َ‬
‫‪2‬‬ ‫اع‪۰‬۝ يَ ُق ْول الك ِف ُر ْو َن ٰھذا َ ْي ٌم َع ِ ٌ‬
‫س ‪۸‬۝‬
‫ّ‬
‫ي اِل الد ِ ۭ‬ ‫ّم ْنت ِ ٌ ۙ‬
‫ترجہم‪ :‬جسر�و�زاکپ�رنےو�الاایکتخسانگو�ا�رزیچیکرط�فاکپ�ر�ےاگ�‪،‬لو�گیمہسوہئیاگنہو�ںےکاستھاپینربق�و�ںےسا�سرط�حںیلکنےگ‬
‫گویاو�ہرھکب�یوہئیڈٹیا�ںںیہ�‪،‬پاک�رنےو�الےیکرط�فد� �وڑ�ےاجرہےوہ�ںےگا�و�روہیرکنمین(جودنایںیما�ساکاناک�ررکتےےھت) �ا�س‬
‫�وقتںیہکےگہکہید�نوتڑب�انھٹکےہ�۔‬
‫َ‬
‫َ ً َ َّ ُ ْ ٰ ُ ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ َْ ُ ُْ َ ِ َ ْ َ َ‬
‫‪3‬‬
‫ب ّ ْي ِفض ْو َ ۙ‬
‫ن ‪۴۳‬۝‬ ‫م ال ْجد ِ‬
‫اث ِساعا كنم اِل نص ٍ‬ ‫يم يرجون‬
‫ترجہم�‪:‬جبہیاپینربق�و�ںےسلکنرکا�سرط�حد� �وڑ�ےاج�رہےوہ�ںےگےسیجاپےنوتب�ںےکاتساھنو�ںیکرط�فد� �وڑ�ےاج�رہےوہ�ں�۔‬
‫ہراس�نےسز�ر�ہز�ر�ہاکحاس�بےلاگ�ا�و�ریفےلصےکاطمبقولگو�ںوکزج�اا�و�رزس�اسانئیاجئےیگ�‪�،‬ا�سرط�حیکیلھکیلھکیئکاشننای�ں�دیھک‬
‫جاہ�ں�الہلاعتلٰی ان‬
‫التے‪�،‬ا�و�رجبالہلاکنا�ز�لرک�د�ہ کاپزی�ہالک�مسجںیمالہلیک‬
‫�ت‪،‬حرشنرش�ا�و�رجتنو�د� �وز�خرپ�ایام�نویک�ںںیہن �‬
‫کریہول�گایقمت�‪،‬حای�تدعبالوم �‬
‫ںیہ‪،‬پاکزی�ہزندگیزگ�ا�رنے‬
‫کام�لافص�تںیہ�‪،‬سرکیشرکنےو�الو�ںےکربع�تاگنزیےصقںیہ�‪،‬گرم�اہو�ںوکاہیبنتتاو�رینوککا�ر�و�ںوکخوخشربیا�ں �‬
‫ںیہ‪�،‬دنایکیاع�رضیزندگیےسرکیل�اخر�و�ید�ائیمزندگیکتےکامت�مرم�احلںیہ�‪،‬جبایاسکال�م‬
‫کالائہحلمعےہ ��‪،‬الہلیکاقئمرک�د�ہدح�و�د�وفر�ائض �‬
‫رغو�رسےینتوہئیرگ�د�نںیہن‬
‫�ا�نولگو�ںےکاسمےنشیپایکاجتاےہوت�ا�نےک لدو�ںںیمالہلاکوخ�فدیپ�اہنںیوہتاا�و�ریہالہلیکاب�رگا�ہںیماپین �‬
‫ھجاکتے�۔‬
‫‪ٰ 1‬ی ی ن‬
‫س��‪۵�۱‬‬
‫‪ 2‬القمر� ت‪۸��۶‬‬
‫‪ 3‬املعارج�‪۴�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫سدج�ہالت�و�ت‪:‬‬
‫�ا�ساقم�مرپسدج�ہرکنا�رسو�لالہلﷺےکلمعےساثبتےہ�‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ ْ َٔ َ َ َ َ ْ ن َ ْ َّ ْ َ َٔ َّ َٔ َ ُ َ ْ َ َ َ َ َٔ َ ُ ْ َ َّ َ ُ ْ َ َّ ْ َ َ َ َ َ َ َ َّ ْ َ َ َ َٔ ْ ُ َٔ َّ‬
‫صف اخ َب َ� ْه ان َر ُسول‬ ‫عن ا ِب ي� سلة ب ِ� عب ِد الرح ِن‪ ،‬ان ا ب� هر ي�ة قرا لم ِإذا السماء انشقت‪ ،‬فسجد ِف ي�ا‪ ،‬فلا ان‬
‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َ جَ‬
‫س َد ِف ي َ�ا‬
‫َّ‬
‫الل َص َّل ُ‬
‫ِ‬
‫وکام�زپ ھڑائیا�و�ر�ا�سںیموس� �رۃ�الاشناق�ق پڑھیا�و�رسدج�ہایکبجامن�زسےاف�ر�غ‬
‫�ابولسہمنبدبع�الرمحنٰےسرم�و�یےہ�اب ہوریر�ہ‪ t‬نےولگو�ں ن‬
‫ہوئے کوتاہکہرسو�لالہلﷺےن�ا�سوس�ر�تںیمدجس�ہایکتاھ�۔‬
‫‪1‬‬

‫ََْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫الع َت َم َة‪َ ،‬ف َق َر َٔا‪ :‬إذا َّ‬
‫الس َم ُاء ْان َش َّق ْت‪ ،‬ف َس َج َد‪ ،‬ف ُق ْل ُت َ ُل‪ :‬ق َال َ جَ‬ ‫َ‬ ‫َع ْن َٔا� َر ِافع‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ص َّل ْي ُت َم َع َٔا� ُه َر ْ َ� َة َ‬
‫‪:‬س ْد ُت خلف‬ ‫ِ‬ ‫ِب ي ي‬ ‫ِب ي ٍ‬
‫َٔ َ ِ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َٔ َ ُ َٔ ْ ُ ُ َ َ تَّ َٔ ْ َُ‬
‫سد ِب�ا ح� القاه‬ ‫اس صل الهل علي ِه وسل‪ ،‬فال ازال ا ج‬ ‫ا ِب ي� الق ِ‬
‫وسر�ہ لا شنااق�قیکالت�و�تیک �او�ردجس�ہایکںیمےن‬ ‫رر�ہ‪ t‬کےےھچیپاشعکیامن�زپڑھی�‪ٓ�،‬ا�پےنا�سںیم �‬ ‫� با �و �رافعےسرم�و�یےہمںیےن با ہو ی‬
‫‪2‬‬
‫ایکہے‪،‬پسںیموتجبکتٓا�پےسولم�ںاگ� �(ا�سومقہعرپ�)سدج�ہرکتا�رہو�ںاگ�۔‬ ‫پوچاھتوجو�ا�بدیاکہںیمےن با �و لااقسمﷺےکےھچیپدجس�ہ �‬
‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ َ َ َ ْ نَ َ َ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ف َ َّ َ ُ ْ َ َّ ْ َ ْ َ ْٔ ْ َ ّ َ‬
‫‪:‬سد� مع الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل ِ ي� ِإذا السماء انشقت واقرا ِب� ِس ر ِبك‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة‪ ،‬قال ج‬
‫ِ‬
‫‪3‬‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہہمےنرسو�لالہلﷺےکاستھوس�ر�ۃالاشناق�ق مںیا�و�رسو�ر�ۃاعلقل پرسدج�ہایک�۔‬
‫دوت�ںیکوجگدنگی‬
‫قح‪،‬بر�ےا�ر�ا�د�و�ںا�و�رفاس ین‬
‫لبہکرکنمینوت�الاٹ�ا�سقحوکھجالٹتےںیہ�‪،‬حالانہکانوہ�ںےناپےنونیس�ںںیموجکرف� عوان�د�‪،‬عد�ا�و�ت �‬
‫برھ�رکیھےہالہلاسےوخ�باجناتہے۔‬
‫ماضمنیوس�ر�ۃالاحقہ‪:‬‬
‫�ا�سوس�ر�ۃےکد� مواضمنیامنیا�ںںیہ۔‬
‫‪�z‬ا�و�ائل وس�ر�ۃ ںیمٓاخر�ت ےکانمظرکیرھبپو� عراکسی ےہ �‪�،‬ا�س ےکاستھ ہی ذکرہےہک ےلہپ ابنای�ء کی اموت�ں ےکاسمےنیھبٓاخر�ت‬
‫ےھت‪،‬یہذکتیبابلآخرا�نےکےیلذع�ا�بال�ٰہیاکموجبینبا�و�ر�ا�ناقو�ا�مےکٓاثا�ر�وھکڈن�ر�ا�ت‬
‫کا�ذکرہوتاتاھتو�و�ہا�سدیقع�ےیکذکتیبرکتے �‬
‫عرب�تیکوص�ر�تںیماہمت�ر�ےا� گر�در�دکبرھ�ےڑپ�ےںیہ�‪،‬حرشکےانمظرکےذتکر�ےںیم مرفایاکہرہصخشاپاننامہاعام�لاپےناہتھںیم‬
‫�اٹاھئےاگ�‪،‬نکیول�گاپانصا�فرھتس�انامہاعام�لدیھکرکوخ�شوہ�ںےگا�و�رخوشیےکام�ر�ےاپےنانمہاعام�لد�وسر�و�ںوک ک�داھئںیےگ�‪�،‬اہنںیتنج‬
‫کا�د�ائیمشیعو�ٓا�ر�ا�مبیصنوہگاہکبجاکفر�ونمرکنیگمغا�و�رپریاشنیےکاعلمںیمالتبموہ�ںےگا�و�ربڑ�یرسح�تےسںیہکےگاک�ش�!جمےھریم�یاتک�ب‬
‫س ٍود‬ ‫‪ 1‬مسندامحد�‪،۱�۰�۳�۱�۴‬موطاامام مالک کتاب الق ٓران ب�ب ماجاء ف� سج ودالق ٓران�‪ ،۱�۲‬حصیح مسمل کتاب املساجد َ ب� ُب ُ جُ‬
‫ْ َ َّ‬ ‫الس ُج ِود ِ ف� إ َذا َّ‬
‫الس َم ُاء انشق ْت�‪۹�۶�۲‬‬ ‫نسا� کتاب االفتتاع َ ب� ُب ُّ‬ ‫‪،۱‬س� ئ‬ ‫الت َل َو ِة �‪ �۲�۹�۹‬ن ن‬
‫ِ‬
‫ّ‬
‫ي ِ‬
‫َ ُ ُ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ ف‬
‫التل َو ِة�‪،۱�۳�۰�۶‬مسندامحد�‪۷�۱�۴�۰‬‬ ‫س ٍود ِ‬ ‫املساجد�ب ج‬
‫ب‬ ‫العش ِاء �‪،۷�۶�۶‬حصیح مسمل کتاب‬ ‫‪ 2‬حصیح ب خ�اری کتاب االذان ب�ب ج‬
‫ال ْه ِر ِ ي� ِ‬
‫ْ ْٔ‬ ‫ْ َ َّ‬
‫الس َم ُاء انشق ْت‪َ ،‬واق َرا‬ ‫الس ُج ِود ِ ف� إ َذا َّ‬
‫‪،۱‬س� ابوداودکتاب سج ودالق ٓران َ ب� ُب ُّ‬ ‫الت َل َو ِة�‪ �۳�۰�۱‬ن ن‬
‫املساجد� ُب ُ جُ ّ‬
‫س ٍود ِ‬ ‫َب‬ ‫‪ 3‬حصیح مسمل کتاب‬
‫ي ِ‬
‫نسا� کتاب االفتتاع َ ب� ُب ُّ‬ ‫‪،۵‬س� ئ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْٔ‬ ‫ْ‬ ‫ف‬
‫الس ْجد ِة ِ ي� اق َرا ِب� ِس َر ِّبك ال ِذي خلق ‪ �۷��۳‬ن ن‬ ‫َ‬ ‫ف‬
‫�‪،۱�۴�۰�۷‬جامع ت�مذی ابواب السفر َ ب� ٌب ِ� َّ‬
‫الس ُج ِود‬ ‫ي‬
‫ٰ َ ُ َ َ ُ ُ ُْ ْ ٓ‬ ‫ِ ف� إ َذا َّ‬
‫الس َم ُاء ْان َش َّق ْت�‪ �۶�۴‬ن ن‬
‫س ِود القرا ِن�‪،۱�۰�۵�۸‬مسندامحد�‪۹�۹�۳�۹‬‬ ‫ا� ماجہ کتاب اقامۃ الصلوۃ ب�ب عد ِد ج‬ ‫‪،۹‬س� ب ن‬ ‫ي ِ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�د�ییہہناجتیا�و�رمںیہناجناتکہاسح�بایکہے�؟کا�ش�!مو�تریم�اکا�میہامت�مرک�دییت�‪،‬مری�ےام�لےنےھجموکئیافئد�ہہندیا�‪،‬مری�الغہبیھبھجم‬
‫یگ‪،‬با�رگا�ہاٰلیہےسبضغان�کمکحوہگاپڑکلو�ا�سصخشوک�ا�و�رسرتہاتھیبملزجنری�و�ںںیم‬
‫سےاجتا�رہا� م‪،‬رگیہرسح�توامیشپنیا�نےکھچکاک�مہنٓائے �‬
‫انہپر�د� �وز�خںیمکنیھپد�و�‪،‬کوینہکہیالہلرپ�ایام�نںیہنرھکاتتاھ�‪،‬یہہنوخ�دغریوب�ںوککاھناھکالتاتاھ�ا�و�رنہد�وسر�و�ں‬
‫جڑکر�ا�و گ�رر�د�نںیمطو�ق ک‬
‫ک‬
‫کو�ا�سیکرتغبیدیاتتاھ�‪،‬پرھاسےوہیاعط�مدیاجائےاگجوگان�ہاگ�ر�و�ںےکوس�اکوئید�وسر�انہاھکےکساگ�۔‬
‫ےہ‪،‬قو�ماع�د� ث‪،‬وم�دا�و�رفرعو�ناک�اناج�م‬
‫‪z‬د�وسر�ےےصحںیمرق�ٓا�ندیجمکےزنم�لنمالہلا�و�رحمدمﷺکےرسو�لربحقوہنےےکاب�ر�ےںیم �‬
‫�‬
‫بدعرب�تےکےئلےہ�‪�،‬اہلہکمرسو�لالہلﷺکوجمون�ن�‪،‬شاعر�ا�و�رکاہنےکالاقبا�تےسون�ا�زتےےھت�‪،‬نیبرکیمﷺکیاببتاہلہکمےک‬
‫�ا�نطلغرظنیا�تیکیفنیکیئگےہ�‪،‬قر�ٓا�ندیجمکیاقحنتیاک�اناک�رممنکںیہن�‪�،‬اہلرع�باپےنٓا�پوکدناییکحیصفرتینا�و�رزبا�نٓا�و�رقو�مےتھجمسےھت‬
‫ےھت‪�،‬ا�سےکاب�وصفو�ہاپینوخ�اہشوکوششےکاب�وجو�درق�ٓا�ناکاناک�رد�ل‬
‫رقا�ر�دیےت �‬
‫�ا�و�ر�اپےناقمبےلںیمد�وسر�ےولگو�ںوکجعیمینعیوگنےگ �‬
‫با�ءا�و�رطخاب ��ءدیرتکا�ننیتٓایا�تیک‬
‫سےہنرکسےک�‪،‬شموہ�ر�و�اقہعےہہکیسکےنےبعکیکایکدیو�ا�رپرسو�ر ال�ۃوکثرلھکد�ی�‪،‬عر�بےکرعش�ا ��ء‪�،‬ا�د �‬
‫فاصحتوبالغتا�و�رسالستاکاجئز�ہےتیلرہے� �‪ٓ،‬اخر�ا�نںیمےسایکٓاگے ھڑبا�ا�و�ر�ا�سےنا�نٓایوت�ںےکدعبیہھکلدیا‬
‫َ َ َ ْ ُ ْ َ شَ‬
‫�‬‫لیس هذاقول الب ِ‬
‫یہاناس�ناککال�مںیہن‬
‫�ا�سےکالع�و�ہاعاج�زرق�ٓا�نےکیئکدیرگولہپہںیوکئیٓاخرکبکتا�و�رکسسکاک�اناک ک�ررکساتہے�۔‬

‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عالہلےکان�مےسوجدحیبرہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫ُةَّقٓاَحْلَاۙ‪۰۰۱‬اَم ُةَّقٓاَحْلاۚ‪َ۰۰۲‬و ۤاَم َكىٰرْدَا اَم ُةَّقٓاَحْلاؕ‪ْ۰۰۳‬تَبَّذَك ُدْوُمَث َو‬

‫ثابت وہنے و�الی�‪ ،‬ثابت وہنے و�الیایک ےہ �؟ جتےھایک ولعم�مہک و�ہ اثبت دش�ہایک ےہ �؟ �ا�سڑھککا دیےن و�الیوکومث�د ا�و�ر‬

‫ٌۢداَع ِةَعِراَقْلاِب‪۰۰۴‬اَّمَاَف ُدْوُمَث اْوُكِلْهُاَف ِةَيِغاَّطلاِب‪َ۰۰۵‬و اَّمَا ٌداَع اْوُكِلْهُاَف ٍحْيِرِب‬

‫عا�دےنالٹھجدیااھت(جسےکےجیتنںیم) ثوم�دوتدحیبوخفان�ک(�ا�و�را�ونیچ) �ٓا�و�ا�زےسالہ�کرک�دیےئےئگا�و�راع�ددحیبزیتودنت‬

‫ٍرَصْرَص ٍةَيِتاَعۙ‪۰۰۶‬اَهَرَّخَس ْمِهْيَلَع َعْبَس ٍلاَيَل َّو َةَيِنٰمَث ٍماَّيَاۙ‪١‬‬

‫ہو�ا ےس اغ�ر�ت رک�دیےئ ےئگ�‪ ،‬جےس ا�ن رپ اس�ت ر�ا�ت ا�و�ر ٓاٹھ د�ن کت (�الہل ےن) سمطل کراھ�‪،‬‬

‫اًمْوُسُحۙ‪ ١‬ىَرَتَف َمْوَقْلا اَهْيِف ىٰعْرَصۙ‪ْ ١‬مُهَّنَاَك ُزاَجْعَا ٍلْخَن‬

‫پس مت دکیےتھ ہک ہی ول�گ زمنی رپ ا�س رط�ح رگگےئ ےسیج وجھک�ر ےک وھکھکےل ےنت وہ�ں�‪،‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ٍةَيِواَخۚ‪ْ۰۰۷‬لَهَفىٰرَتْمُهَلْۢنِّمٍةَيِقاَب‪�(۰۰۸‬الاحقۃ�‪۱‬تا�‪)۸‬‬
‫ےہ؟�۔‬
‫کایا�نںیمےسوکئییھبےھجتابقیرظنٓا�رہا �‬
‫�الاحقہ(�و�ہو�اقہعوجلا�زمًاپشیوہناہے)یہایقمتےکانمو�ںںیمایکان�مےہ�‪،‬فرمایا�و�ہو�اقہعوجلا�زمًاخمول�قرپپشی کوہر�رہےاگ!قایمتیک‬
‫ظعتما�و� فراخمتاش�نایب�نرکنےا�و�راسعمنیوکچوناکنےےکےئلرفمایا‬
‫ْ‬ ‫َ َ َٔ َ ٌ‬ ‫َ َٔ ْ َ َ ْ َ َّ ُ َٔ ْ َٔ ُّ �شَ ْ َٔ ْ َ َ َ َ َ ٔ ٔ‬
‫ه؟ اي‪ :‬اكنك لست تعملها إذ مل فك نَّ َ�ا خ ِار َجة َع ْن َد ئ ِ َا� ِة ِع ِل‬ ‫وما ادراك ما الاقة اي‪:‬اي ي ٍء اعلك ما ِ ي‬
‫َْ ُ‬
‫ال�خْ ل ِوق ي نَ�‬
‫�و�ہو�اقہع(عیینایقمت) جےسمتول�گالٹھج�رہےوہوجلا�زمًاپشیوہکررہےاگایکہے�؟ تما�ساحقہیکحیحصتیفیکےسےبربخہوا�و�رنہمتےنا�س‬
‫‪1‬‬
‫ولخما�تےکد�ائر�ہملعےسابہرہے�۔‬
‫کیوہ کلانوی�ںاکاشمہد�ہایکہے�‪،‬عیینو�ہ ق‬
‫تم ولگو�ں ےس ےلہپیک اصلح ‪ u‬کیوق�مومث�دجوحرجکے العقے ںیمٓابا�دتیھ ا�و�رہو�د ‪ u‬کیوق�م اع�دنےیھبوتحدیکی ر�ا�ہ رپلچےن ےس‬
‫گریزکایتاھ�ا�و�رایح�ت دعب الوم�ت �‪ ،‬حاس�باتک�ب ا�و�ر�ا�س اچانک وٹ�ٹڑپنے و�الیٓافت (عیین ایقمت) کوھجالٹیاتاھ�‪،‬توحقیک ذکتیبیک‬
‫پا�د�ا�شںیمالہلےنوق�مومث�دکولکوجی�ںوکپا�شاپ�شرک�دیےنو�الیرکختاھگنچ�ڑسےالہ�کرکدیاا�و�ر�ا�نےکویتسب�ںےکٓاثا�رناش�نربع�تیک‬
‫صو�ر�تںیمومجو�دہںی�‪،‬قو�مومث�دکےذع�ا�بیکفلتخمتیفیکوی�ںایب�ن مرفائییئگےہ�۔‬
‫ه ٰج ِث ِم ْ َ‬‫ف َدار ِ ْ‬ ‫َو َا َخ َذ ْتُ ُم َّ ْ َ ُ َ َ ْ ُ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ي ‪۷۸‬۝‬ ‫الرجفة فاص َبح ْوا ِ ِ‬
‫ترجہم �‪ٓ:‬اخرکا�ر�ایکدہالدیےنو�الیٓافتےناہنںیٓالایا�و�ر�و�ہاپےنرھگ�و�ںںیما� نودھےڑپ�ےےکڑپ�ےر�ہےئگ۔‬
‫َ‬ ‫ه ٰجثم ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ْ َ ُ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َّ ْ َ َ َ‬
‫‪3‬‬
‫ۙ‬
‫ي‬
‫ِ ِ ‪۶۷‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ي‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫د‬ ‫ف‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ح‬ ‫ب‬ ‫ص‬ ‫ا‬ ‫ف‬ ‫ة‬ ‫ح‬ ‫ي‬ ‫الص‬ ‫وا‬ ‫م‬ ‫واخذ ال ِذي ظل‬
‫ترجہم‪� :‬رہےو�ہول�گوہنج�ںےنملظایکاھتوتایکتخسدھامکےےنا�نوکدھرایلا�و�رو�ہاپینویتسب�ںںیما�سرط�حےبح ِ ّس�ورحکتڑپ�ے‬
‫کےڑپ�ےر�ہےئگ۔‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫اب ال ُه ْو ِن ِبَا ك ْنا‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُْْ ٰ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُٰ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َٰ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ َ ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ َ ُ ْ ُ َ َ َ ْ ٰ ُ ْ‬
‫واما ثود فهدينم فاستــحبوا العمى ع الهدى فاخذتم ص ِعقة العذ ِ‬
‫َ ْ ُ‬
‫‪4‬‬
‫يك ِسب ْو َنۚ ‪۱۷‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬رہےومث�دتو�ا�نےکاسمےنمہےنر�ا�ہر�استشیپیکرگم�انوہ�ںےنر�اسہتدکیےنھےکاجبئےاندھاانبرہانہیدنسپایکٓاخر�ا�نےکرکتوتو�ں‬
‫کیدب�ولتذلتاکعذ�ا�با�نرپٹو�ٹڑپ�ا�۔‬
‫جوحرضو�تےکابشدن�ےےھتوکیخہتسبا�و�ر�د�لدیھچ�دیےنو�الیاہنیتدنت� توزی�‪�،‬ا�و�رسرکشوہ�اےکذ�ریےعےساخ�کنیشن‬
‫�رہیوق�ماع�د�ا�ولٰی م‬

‫القد��‪۳�۳�۳‬؍�‪۵‬‬
‫‪ 1‬فتح ی‬
‫‪ 2‬االعراف �‪۷�۸‬‬
‫‪ 3‬ھود �‪۶�۷‬‬
‫‪ 4‬مح السجدۃ �‪۱�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�دیا�‪،‬انوہ�ںنےیھباپےنربمغیپہو�د ‪u‬کیذکتیبیکیھتا�و� قرایمتاک�اناک�رکایتاھ�‪،‬چاننہچا�نےکربکتکےہجیتنںیمالہلےنوخفان�کوہ�اکو‬

‫کر �‬
‫سملسلوموت�اتراس�تر�ا�تا�و�ر�ٓاٹھد�نا�نرپطلسم کراھ�‪�،‬ا�ن ندو�ںںیما�نےکےئلوس�ائےوحنستوبربا�د�یےکا�و�رکوئیالھبئیہنیھت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ف َا َّيم َّن َِسات ّل ُنذ ْي َق ُه ْم َع َذ َ ْ ْ‬
‫َ َْ َ ْ َ ََْ ْ ْ ً َ ْ َ ً ٓ‬
‫‪۰‬۝ ‪1‬‬
‫اب الِــز ِي ِف الَ ٰيو ِة الدن َيا ‪۱۶‬۝‬ ‫ٍ ِ ِ‬ ‫صا ِ ْ ٍ‬ ‫يم ِريا ص‬ ‫فارسلنا عل ِ‬
‫ترجہم �‪ٓ:‬اخرکا�رہمےندنچنموح�س ندو�ںںیمتخسوطفانیوہ�ا�ا�نرپھبجید�یاتکہاہنںی ندایہییکزندگیںیمذلتو�رسو�ائیےکذع�ا�باکمز�ااھکچ‬
‫�دیں۔‬
‫�ا�سوطفانیا�و�ریخہتسبوہ�انےولگو�ںوک�اٹاھ�ا کٹاھرٹپاخجسےسا�نےکرخف�ونوخ�تےساٹےھرسپٹھرکوچ�روچ�رہوگےئ�‪،‬سپایل�ںنجںیمضغب‬
‫� عوان�دسےرھب�ےد�لدھڑکےتےھتاکنا�موناش�نٹمایگ�‪،‬کوینہکوق�ماع�د�د�ر�ا�زقدتیھا�سےئلا�نوکھکوج�رکےونت�ںےسہیبشتد�ےرکرفمایاتم‬
‫�وہا�ں وہتےوت�دکیےتھہکذع�ا�ب ےک دعب و�ہ اپےنوفحم�ظرھگ�و�ں ںیم ا�س رط�ح ےب ر�و�ح ا�و�رنمرشت ڑپ�ے ےھت ےسیجوجھک�رکےوھکھکےل ےنت‬
‫کبرھ�ےڑپ�ےوہ�ں�‪،‬‬
‫َ ْ ن َ َّ َٔ َّ َّ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ُ ْ ُ َّ ُٔ َ‬
‫لص َبا‪َ ،‬وا ْه ِلك ْت َع ٌاد ِب� َّلد ُب ِور‬‫اس‪:‬ان الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل قال‪:‬ن ِصت ِب�‬‫ا� عب ٍ‬
‫ع ِن ب ِ‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪ w‬سےرم� �ویےہ نیبرکیمﷺےنرفمایامری�یدم�دکییئگابصینعیرپ�و�اوہ�اکےاستھ�‪�،‬ا�و�رعا�د�یالہ�کےیکےئگدبو�رسے‬
‫عیینرغمیبوہ�اےس�۔‬
‫‪2‬‬

‫�ا�سرط�حامت�مرشمکنیوکفصہحیتسہےساٹم�دیاگایکہا�ناککوئیان�م لوی�ابیھابقیہنرہا�۔‬

‫َو َءٓاَج ُنْوَعْرِف َو ْنَم ٗهَلْبَق َو ْال ُم ْٔو َت ِف ٰك ُ‬

‫ت ِةَئِطاَخْلاِبۚ‪۰۰۹‬اْوَصَعَف‬
‫فرعو�ن ا�و�ر ا�س ےک ےلہپ ےک ول�گ ا�و�ر نج یک ایتسب�ں الٹ د�یںیئگ�‪� ،‬انوہ�ں ےن یھب اطخئںیکںی‬

‫َلْوُسَرْمِهِّبَرْمُهَذَخَاَفًةَذْخَاًةَيِباَّر‪�(۰۰۱۰‬الاحقۃ�‪)۹�،�۱�۰‬‬
‫�ا�و�راپےنر�بےکرسو�لیکانفرمانییک(بالآخر) �الہلےن(بیھ) �زبر�دسترگفتںیمایل�۔‬
‫عا�د�و�وثوم�دکےالع�و�ہیھبرسکشا�و�رنافرما�نوقمںیٓائںیےسیج عرفو�نا�و�ر�ا�سیک �وقم�‪�،‬الہلےنومسٰی‪� u‬ا�و�رہا�ر�و�ن ‪u‬کو�و�اضحاشننوی�ںےک‬
‫ساتھا�نیکرط�فاجیھبمرگ�انوہ�ںےندعو�تقحوکرکھٹ�ا�دیا�‪�،‬ا�و�رالہلیکوحد�انتیا�و�ر�ربوبتی�‪،‬حای�تدعبالوم�ت�‪،‬حاس�باتک�با�و� قرایمت‬
‫کا�اناک�رکای�ا�و�ر�ا�سدیقع�ےاکمذ�ا�قا�ڑ�ایاتو�الہلےناہنںیدشید�د�ر�دنا�کا�و�رخوفان�کاند�ا�زمںیڑکپ�ا�‪�،‬ا�و�ربیناسر�ائلیےکاسمےنفرعو�نا�و�ر�ا�س‬
‫وکایمتکتےکےئلربع�تاکناش�نانب�دیا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫کےربکتمبقیطرس�د�ا�ر�و�ںتیمسدنمس�رمںیغر�قرک�دیا�ا�و�ر عرفو�نیکال�ش ق‬

‫‪ 1‬مح السجدۃ�‪۱�۶‬‬
‫ص ُت ب� َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ُ َ ْ ََ‬ ‫َّ‬ ‫َ ُ ْ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫خ‬
‫لص َبا�‪،۱�۰�۳�۵‬حصیح مسمل کتاب صالۃ االستسقاء‬ ‫‪ 2‬حصیح ب�اری کتاب االستسقاء ب�ب قو ِل الن ِب ِيّ� صل الهل علي ِه وس َل ن ِ ْ ِ‬
‫للب� ق�‬
‫الک�ی ی‬
‫‪،۱‬الس� ب‬ ‫ئ‬
‫للنسا� �‪ �۱�۴�۰�۳‬ن ن‬ ‫الک�ی‬
‫‪،۶‬الس� ب‬ ‫ا� حبان �‪ �۴�۲�۱‬ن ن‬ ‫الد ُب ِور�‪ ،۲�۰�۸�۷‬مسند امحد �‪،۱�۹�۵�۵‬حصیح ب ن‬ ‫َ ب� ٌب ِ ف� ر ي� َّ‬
‫الص َبا َو َّ‬
‫ي ِ ِ‬
‫‪،۳‬مسندا� یعیل �‪�،۲�۵�۶�۳‬ش ح السنۃ للبغوی �‪۱�۱�۴�۹‬‬‫ب‬ ‫ا� با� شیبۃ�‪�۱�۶�۴�۶‬‬ ‫‪،۶�۴�۸��۴‬مصنف ب ن‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ‬ ‫ٰ ّٓ‬
‫م‬‫ِساۗ ِء ْي َل َو َا َن ِ َ‬
‫ت ِبہٖ َب ُن ْٓوا ا ْ َ‬‫ل ا ِٰل َہ ا َِّل ّالذ ْٓي ٰا َم َن ْ‬
‫َ ٓ َ ْ َ َ ُ ْ َ َ ُ ‪۰‬۝ َ َ ٰ َ ْ ُ َ َّ ٗ َ ٓ‬
‫ہ‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ال‬ ‫ق‬ ‫ۙ‬
‫ق‬ ‫ر‬ ‫غ‬ ‫ال‬ ‫ہ‬ ‫ك‬‫ر‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ا‬‫ِذ‬‫ا‬ ‫۔۔۔ح‬ ‫َ‬
‫ِ‬
‫َ َ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ‬
‫ي ‪۹۱‬۝ فال َي ْو َم ن َن ِّج ْيك ِب َبد ِنك ل َِتك ْو َن ل َِم ْن‬ ‫م ْال ُم ْفسد ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ت َق ْب ُل َو ُك ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ي ٰاۗ ْل ٰـ ٔ َـن َو َق ْد َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ِ ِ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫ْ‬
‫ي‬ ‫ص‬ ‫ع‬ ‫ال ُم ْس ِل ِم َ ‪۹۰‬۝‬
‫ََْ َٰ ًَ‬
‫‪1‬‬
‫خلفك ايۃ۔۔۔ۧ ‪۹۲‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬حیتہکبج عرفو�نڈ�وبےناگلوتوب�لاٹاھںیمےنام�نایلہکدخ�ا�وندیقیقحا�سےکوس�اوکئیںیہنےہسجرپینباسر�ائلیایام�نالئے�ا�و�ر‬
‫رساعتاکھجدیےنو�الو�ںںیمےسوہ�ں(جو�ا�بدیاایگ) �ا�بایام�نالتاےہ! حالانہکا�سےسےلہپکتوتانفرمانیرکتارہاا�و�راسف�د‬
‫مںییھب ِ�اط‬
‫برپارکنےو�الو�ںںیمےساھتا�بوتمہرص�فریت�یال�شیہوکاچبئںیےگاتکہوتدعبیکولسن�ںےکےیلاشن�نربع�تےنب۔‬
‫�ا�و�ر�اسیاطخئےمیظعاکا�رتاک�بوق�مول�طےنایک�‪�،‬انوہ�ںےنیھباپےنرسو�لول�ط‪ u‬کی تذکیبیکا�و�ر�اعام�لہثیبخےساب�زنہٓائےوت�الہل‬
‫نےا�نوکبیھیتخسےسڑکپ�ا�ا�و�رصحبےکوقتہکبجو�ہوخ�ا�برخگو�شےکزم�ےول�ٹرہےےھتایکزبر�دستدھامکاوہ�ا�ا�و�رمرشکنیھجبرک�ر�ہ‬
‫گےئ�‪،‬پرھ شرفوت�ںےنا�نرپپیکیٹمےکاشن�نز�د�ہرھتپبرسائےا�و�را�نیکویتسب�ںوکلتٹپرک�دیایجےسرفمایا‬
‫َ َ‬ ‫ً‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ُ‬
‫ل‪۰‬۝ ّم ْنض ْو ٍ ۙد ‪۸۲‬۝ ّم َس ّو َمة ِع ْند َر ّ ِب ۭ‬
‫ك‪۰‬۝‬ ‫م ِّ‬
‫س ْي ٍ ۙ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ار ًة ّ‬
‫ح َ‬‫َفلَ َّما َجاۗ َء َا ْم ُر َن َج َع ْل َنا َعال َِيَا َسافلَ َها َو َا ْم َط ْر َن َعلَ ْيَا ِ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ِ َ ِ َ ّٰ‬
‫الظ ِلـ ِم ْ َ‬
‫ي ِب َب ِع ْي ٍ ۧد ‪۸۳‬۝ ‪2‬‬ ‫وما ه م‬
‫ترجہم�‪:‬پرھجبامہ�ر�ےہلصیفاک�وقتٓاہپاچنتوہمےنا�سیتسبوکلتٹپرک�دیاا�و�را�سرپپیکوہئییٹمےکرھتپتابڑتو�ڑبرسائےنجںیمےس‬
‫ہررھتپتری�ےر�بےکاہ�ںاشن�نز�د�ہاھت�ا�و�رظالوم�ںےسہیزس�اھچکد�و�رںیہنےہ�۔‬
‫مِّ‬
‫س ْي ٍ ۭ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬
‫ً‬
‫ارة ّ‬ ‫ي َف َ َع ْل َنا َعال َِيَا َسافلَ َها َو َا ْم َط ْر َن َعل ْي ْم ِ َ‬
‫ح َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ْ ُ ُ َّ‬
‫الص ْي َح ُة ُم ْش ِق ْ‬
‫‪3‬‬
‫ل ‪۷۴‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪۷۳‬۝‬ ‫ۙ‬ ‫ِ‬ ‫فاخذتم‬
‫ترجہم �‪ٓ:‬اخرکا�رپوھپےتٹیہا�نوکایکزبر�دستدھامکےےنٓالایا�و�رمہےنا�سیتسبوکتلٹپرککےرکھدیا�ا�و�ر�ا�نرپپیکوہئییٹمےکرھتپ�و�ں‬
‫کیاب�ر�شربسا� �دی�۔‬
‫عیینینتجیھبوقمںیںیھتبسےناپےناپےنزمانےےکرسولو�ںوکالٹھجیا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ ٰ َ‬‫ۗ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫۔۔۔و َا ْ ٰ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫ُ َْ َ‬ ‫َ ُ َ ٌ َ‬ ‫َ َّ َ ْ َ َ‬
‫ب لـ ـ َٔ ْـيك ِ ۭة‪۰‬۝ اول ِٕىك‬
‫ص ُ‬ ‫ت ق ْبل ُه ْم ق ْو ُم ْن ٍح ّو َعاد ّو ِف ْر َع ْو ُن ذو ال ْوت ِ ۙد ‪۱۲‬۝ َوثُـ ْـود َوق ْو ُم ل ْو ٍط‬ ‫كذب‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُّ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ٌ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫َْ‬
‫‪4‬‬
‫الر ُسل ف َ ّق ِعق ِ ۧ‬
‫اب ‪۱۴‬۝‬ ‫اب ‪۱۳‬۝ ا ِْن ك اِل كذب‬ ‫ال ْح َز ُ‬
‫رہیکےنرسولو�ںوکالٹھجیاا�و�رریم�یوقعبتاکہلصیفا�سرپاپسچ�ںوہرکرہا�۔‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رایہکو�الےالٹھجےکچںیہ�‪،‬تجےھو�ہےھتا�نںیمےس ا‬

‫ْمُكَل‬ ‫ِةَيِراَجْلاۙ‪۰۰۱۱‬اَهَلَعْجَنِل‬ ‫يِف‬ ‫ْمُكٰنْلَمَح‬ ‫ُءٓاَمْلا‬ ‫اَغَط‬ ‫اَّمَل‬ ‫اَّنِا‬

‫جب اپنی ںیم ایغطنی ٓاگیئ وت ا�س قوت مہ ےن ںیہمتیتشک ںیم ڑچھا ایل اتکہ اسے اہمت�ر�ے ےیل‬

‫‪ 1‬یونس�‪ �۰‬ت‪۹�۲��۹‬‬
‫‪ 2‬ھود ‪۸��۳ ،۸��۲‬‬
‫‪ 3‬احلجر ‪۷��۳ ،۷��۴‬‬
‫‪ 4‬ص�‪ �۲‬ت‪۱�۴��۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ًةَرِكْذَتَّوۤاَهَيِعَتٌنُذُاٌةَيِعاَّو‪�(۰۰۱۲‬الاحقۃ�‪)۱�۱�،�۱�۲‬‬
‫یں‪�،‬ا�و�ر(تاکہ) یا�درھکےنو�الےاک�ناسےای ھک�درںی�۔‬
‫صنتحیا�و�رای�دگا�رانب�د �‬
‫عدہ�رسالتےکولگو�ںوکماخطبرککے مرفایاکہبجوق�مون�حےنقحےسرسکیشا�و�رغیپربمکیذکتیبیکوت�الہلےنا�ن عرپذ�ا�بان�ز�لایک�ا�و�ر‬
‫�ٓاسام�ن �وزمنیوکحمک مرفایاکہو�ہاپنیےک ھدا�ر�ےوھک�لدیں�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َّ َ َّ ْ َ ْ َ ْ َ ُ ُ ْ ً َ ْ َ َ ْ َ ُۗ‬ ‫ۗ‬ ‫ۗ‬ ‫َ َ َ َ َّ ٗ ٓ َ ّ ْ َ ْ ُ ْ ٌ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ٓ َ ْ َ َ َ‬
‫الس َماء ِبَاء ُّم ْ َ‬
‫ن ِمٍۖۡر ‪۱۱‬۝ وفــرن الرض عيون فالتق الماء‬ ‫اب ّ ِ ٍ‬ ‫فدعا ربہ ا ِن مغلوب فانت ِص ‪۱۰‬۝ ففتحنا اب‬
‫َ ٰٓ َ َ ْ ُ‬
‫‪1‬‬
‫ع ا ْم ٍر قد ق ِد َ ۚر ‪۱۲‬۝‬
‫ترجہم �‪ٓ:‬اخرکا�را�سےناپےنر�بوکاکپ�ر�اہکںیمولغم�بوہاکچا�بوتا�نےساتناق�مےل�‪،‬تبمہےنومسال ھدا�راب�ر�شےسٓاسام�نےکد�ر�و�ا�ز�ے‬
‫کوھ�لدیے�ا�و�رزمنیوکاھپ�ڑرکومشچ�ںںیمدبتیلرکدیاا�و�رہیاس�ر�ااپنیا�ساک�موکوپ�ر�ارکنےےیللمایگوجدقم�روہاکچاھت�۔‬
‫چاننہچبجاپنییکدنلب�یاجت� کو�زرگیئوتہمےندنچاہلایام�نوکجوہام�ر�ےرسو�لرپ�ایام�نالئےےھتا�و�ر�ا�سےکاطاعتزگ�ا�رتےھاچبنےےک‬
‫لےئیتشکںیموس�ا�ررکدیااھتا�و�رابقیوق�موکغر�قرک�دیاتاھ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ َ ٰ ُ ْ ُ ْ ْ َ ٰ ّ َّ َ َ َ ٰ َ َ ْ َ َ َ ٰ ٓ ا َ َ َ َ‬
‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬
‫‪2‬‬
‫م ِم ّ ْن ّمعك۔۔۔ ‪۴۸‬۝‬‫ت عليك وع ٍ‬ ‫ِقيل ينوح اہ ِبط ِبسل ٍم ِمنا وبك ٍ‬
‫ترجہم�‪:‬حمکوہ�اا�ےون�حاتراج ہ�‪،‬ام�ر�یرط�فےسالسمیتا�و�رربتکںیںیہھجترپا�و�را�نرگ�وہو�ںرپوجریت�ےاستھںیہ�۔‬
‫�ا�سےئلون�ح‪ u‬کو�ٓا�د�ماثنیاہکجاتاہے�‪،‬تاکہا�سو�اقہعوکمتاہ�ر�ےےئلایکقبسٓامو�زیا�دگا�ربان�دیںا�و�ریا�د�رھکےنو�الےاک�نا�سیکای�د‬
‫حموف�ظھکرںی�‪،‬عیینمتا�ناہلایام�نیکا�ولا�دہونجںیہا�نےکایام�نےکببسمہےنرھپب�ےوہئےاپنیےساچبیاتاھپرھتمول�گاطغو�تیک‬
‫بدنگیےساتئبوہکرویک�ںدعو�تقحرپبلکیںیہنےتہک�؟�ا�سوقہعےسقبسربع�تویک�ںاحصلںیہنرکتےہکرسولو�ںیکذکتیب�‪،‬حای�ت‬
‫بدع�الوم�تا�و�ر�ر� �و �زٓاخر�تاک�اناک�ریکاسہولان�کوہتاہے�۔‬

‫اَذِاَف َخِفُن يِف ِرْوُّصلا ٌةَخْفَن ٌةَدِحاَّوۙ‪َّ۰۰۱۳‬و ِتَلِمُح ُضْرَاْلا َو ُلاَبِجْلا اَتَّكُدَف‬
‫پس ہکبجوص�ر ںیم ایک وھپنک وھپنیک اجئےیگ ا�و�رزمنی ا�و�ر اہپ�ڑ اٹاھ ےیل اجئںی ےگ ا�و�ر ایک یہ وچ�ٹ ںیم ریز�ہ ریز�ہ‬

‫ًةَّكَد ًةَدِحاَّوۙ‪ٍ۰۰۱۴‬ذِٕىَمْوَيَف ِتَعَقَّو ُةَعِقاَوْلاۙ‪َ۰۰۱۵‬و ِتَّقَشْنا ُءٓاَمَّسلا َيِهَف ٍذِٕىَمْوَي‬

‫کر�دیےئ اجئںی ےگ�‪�،‬ا�س د�ن وہ ڑپنے و�الی (قایمت) ہو ڑپ�ےیگ�‪� ،‬ا�و�رٓاسام�ن ٹھپ اجئے اگ ا�س د�ن ابللک وب�د�ا‬

‫ٌةَيِهاَّوۙ‪َّ۰۰۱۶‬و ُكَلَمْلا ىٰۤلَع اَهِٕىٓاَجْرَاؕ‪َ ١‬و ُلِمْحَي َشْرَع َكِّبَر ْمُهَقْوَف ٍذِٕىَمْوَي‬
‫ہوجائے اگ �‪�،‬ا�س ےکانک�ر�و�ں رپرفشےت وہ�ں ےگ ا�و�رریت�ے رپ�و�ر�دگا�راک رع�ش ا�س د�ن ٓاٹھ (فرشےت) �اپےن ا�وپر اٹاھئے وہئے‬

‫‪ 1‬القمر�‪ �۰‬ت‪۱�۲��۱‬‬
‫‪ 2‬ھود�‪۴�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ٌةَيِنٰمَثؕ‪ٍ۰۰۱۷‬ذِٕىَمْوَي َنْوُضَرْعُت اَل ىٰفْخَت ْمُكْنِم ٌةَيِفاَخ‪۰۰۱۸‬اَّمَاَف ْنَم َيِتْوُا‬

‫ہو�ں ےگ�‪� ،‬ا�س د�ن مت بس اسمےن شیپ ےئک اج�ٔو گے اہمت�ر�ا وکئی دیھب وپشدی�ہ ہن رہے اگ�‪ ،‬سو سج اک‬
‫ُٓ‬
‫ٗهَبٰتِك ٖهِنْيِمَيِبۙ‪ُ ١‬لْوُقَيَف َها ٔو ُم اْوُءَرْقا ْهَيِبٰتِكۚ‪ْ۰۰۱۹‬يِّنِا ُتْنَنَظ ْيِّنَا ٍقٰلُم‬
‫نامہ اعام�ل ا�س ےک د�ائںی اہتھ ںیم دیا اجئے اگ وت و�ہےنہک ےگلاگ ولریم�ا انمہ اعام�ل ڑپھو�‪ ،‬جمےھوتاکمل نیقی اھت ےھجم‬

‫ْهَيِباَسِحۚ‪َ۰۰۲۰‬وُهَف ْيِف ٍةَشْيِع ٍةَيِضاَّرۙ‪ْ۰۰۲۱‬يِف ٍةَّنَج ٍةَيِلاَعۙ‪۰۰۲۲‬اَهُفْوُطُق ٌةَيِناَد‪۰۰۲۳‬‬

‫�اپان اسح�ب انلم ےہ�‪ ،‬پس و�ہ ایک د�ل دنسپ زندگی ںیم وہگا دنلب وبالا تنج ںیم�‪ ،‬جس ےک ویم�ے ےکھج ڑپ�ے وہ�ں ےگ‬

‫اْوُلُكَواْوُبَرْشااًۢٔـْٓيِنَهۤاَمِبْمُتْفَلْسَايِفِماَّيَاْلاِةَيِلاَخْلا‪�(۰۰۲۴‬الاحقۃ�‪۱�۳‬تا�‪)۲�۴‬‬
‫(�ا�نےساہکاجئےاگ) کہزم�ےےساھک�ٔو�‪،‬پویاپےنا�ناعام�لےکدبلےوجمتےنزگشہتزمانےںیمےئک�۔‬
‫مذکبنیاک�اناج�مایب�نرکنےےکدعبفرمایاکہالاحقہ کسرط�حو�اقعوہگی�‪،‬فرمایاکہاسر�افلی ‪u‬جومہنےسوص�رلاگئےرسھجاکئےاپےن‬
‫رظتنمہںی�‪،‬الہلاملکاملکلاہنںیمکح مرفائےاگتو�و�ہرص�فایکرمتہبوص�رمںیوھپنکام�ریںےگسجیکتبیہان�کٓا�و�ا�زسے‬
‫�‬ ‫�ر�بےکمکحےک‬
‫ناظ�ماکئان�تد�رہمربہموہجائےاگ�‪�،‬زمنیںیموھٹکےوہئےدنلب�وبالااہپ�ڑزمنیےسلکنرکر�وئیےکاگلو�ںیکرط�حوہ�امںیا�ڑنےںیگلےگ‬
‫�ا�و�ر�ٓاپسںیمرکٹ�اکرریز�ہریز�ہ کوہر�ریتیکرط�حوہجائںیےگ�‪،‬جسےسزمنیومہ�ا�رمدی�ا�ننباجئےیگا�و�ر�ا�سںیموکئیبیشنوفر�ا�زہنںی‬
‫�رہےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ََٓ‬ ‫َ‬
‫ّ َ‬ ‫َََ ُ َ َ ً ْ ً‬ ‫َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ َ ّْ َ ً‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ْ َٔ ُ ْ َ َ َ‬
‫اعا َصف َصفاۙ ‪۱۰۶‬۝ ل ٰتى ِف ْيَا ِع َو ًجا ّول‬‫ب ن ْسفاۙ ‪۱۰۵‬۝ فيذرہا ق‬ ‫الب ِ‬
‫ال فقل ين ِسفہا ر ِ‬ ‫ع ِ‬‫ويس ــلونك ِ‬
‫َ ً‬
‫‪1‬‬
‫ا ْمتاۭ ‪۱۰۷‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬یہول�گمتےسوپھچےتںیہہکٓاخرا�سد�نہیاہپ�ڑاہک�ںےلچاجئںیےگ�؟کوہہکریم�ار�با�نوک ھدو�لانبرکا�ڑ�اد�ےاگ�ا�و�رزمنیوکایاسومہ�ا�ر‬
‫ٹچلیدیم�ا�نانبد�ےاگکہا�سںیممتوکئیلبا�و�رولس�ٹہندکیوھےگ�۔‬
‫�ا�سر� �وز�و�ہوہنےو�الاو�اقہعشیپٓاجائےاگ�‪�،‬ا�سد�نٓاسام�نوٹ�ٹوھپ�ٹاکاکش�رہوکرخمفلتڑکٹ�و�ںںیمٹباجئےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َّ َ ۗ ُ َ َ َ ْ َ‬ ‫َُ‬
‫‪2‬‬
‫ت ا ْ َب ً ۙ‬
‫اب ‪۱۹‬۝‬ ‫ت السماء فكن‬ ‫ّوف ِت َح ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�ٓاسام�نوھک�لدیاجائےاگحیتہکو�ہد�ر�و�ا�ز�ےیہد�ر�و�ا�ز�ےنبرک�ر�ہاجئےاگ۔‬
‫اس‪ُ :‬م ْن َخر َق ٌة‪َ ،‬و ْال َع ْر ُش ِب ِ� َذ ِئ َ‬
‫ا�ا‬ ‫َو َق َال ْب نُ َ َّ‬
‫ِ‬ ‫ا� عب ٍ‬

‫‪ 1‬طہ�‪ �۰�۵‬ت‪۱�۰�۷��۱‬‬
‫‪ 2‬النبا�‪۱�۹‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫‪1‬‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪t‬فرماتےںیہہکٓاسام�نںیماگش�فا�و�ر�د�ر�ا�ڑپڑجائںیےگا�و�رعر�شا�سےکاسمےنوہگا�۔‬
‫�ا�و�رفرشےتٓاسامنو�ںےکاثبتڑکٹ�و�ںےکانک�ر�و�ںرپوہ�ںےگ�‪،‬قر�ٓا�ندیجممںی�الہلاعتلٰیکیوکحمتوفرمانر�و�ائیا�و�ر�ا�سےکاعممال�تاکتوص�ر‬
‫�دلانےےکےئلہشقنشیپایکگایوجدنایمںیاب�دشاہیاکقنہشوہتاہےہکبجالہلاعتلٰی�اپےندنب�و�ںےکد�رمای�ناپےندع�لو�اناص�فا�و�ر�اپےن‬
‫را�فوجو�انبںیموہ�ںےگا�و�ر�اٹھرفشےتا�سر� �وزتری�ےر�ب‬
‫فلضوکر�مےکاستھےلصیفرکنےےکےئلٓائےاگتومرک�مرفشےتا�سےکاط �‬
‫کاعر�شاپےنا�وپر�اٹاھئےوہئےوہ�ںےگ�‪،‬‬
‫َ َْ َ َ َ‬ ‫َ ٌ َ َ َ ُ ُ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ ْ ن َ َّ ف َ‬
‫الال ِئك ِة ل َي ْع ُل‬ ‫وف ِمن‬‫اس ِ ي� ق ْوِ ِل َ‪:‬و ْي ِمل ع ْرش َر ّ ِبك ف ْوق ُه ْم َ ْي َم ِٕى ٍذ ٰث ِن َي ؕة ‪،‬قال‪ :‬ث َ�ا ِن َية ُصف ٍ‬‫ا� عب ٍ‬‫ع ِن ب ِ‬
‫ِع َّد تَ ُ� ْم إال ُ‬
‫الهل‬ ‫ِ‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪ٓ�t‬ایترکیہم’’ �ا�و�رآٹھرفشےتا�سر�و�زریت�ےر�باکرع�شاپےنا�وپراٹاھئےوہئےوہ�ںےگ�۔‘‘‬
‫کےاب�ر�ے مںی مرفاتےںیہ شرفوت�ںیکٓاٹھںیفصوہ�ںیگنجیکدعت�ا�د�الہلاعتلٰیکےوس�اکوئیںیہناجنات�۔ ‪2‬‬
‫َٔ ْ َ‬ ‫ْ َ ْ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ ْ َ ْ َ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ ثَ َ َ ٌ َ ْ َ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ َٔ ْ َ ُ َ‬
‫ون ْ ُ‬
‫ال َر ُاد ِب َ�ذا ال َع ْر ِش ال َع ْرش ال َع ِظ ي َ�‪ ،‬ا ِو‪ :‬ال َع ْرش‬ ‫يوم ال ِقيام ِة ي� ِمل العرش �ا ِنية ِمن الل ِئك ِة‪ .‬يو�تمل ان يك‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ُ َ ف ْ َٔ‬
‫وض ُع ِ ي� ال ْر ِض َي ْو َم ال ِق َي َام ِة ِلف ْص ِل الق َض ِاء‬‫ال ِذي ي‬
‫عالمہابنریثک‪a‬فرماتےںیہقایمتےکر� �و �زٓاٹھوصخم�صرکم�م شرفوت�ںےنریت�ےر�باکعر�شاپےنا�وپراٹاھیاہو�اوہگاا�و�رہییھبنکممےہ‬
‫‪3‬‬
‫کہا�سرع�شےسرم�ا�د�و�ہرع�شوہجویفولص�ںےکےئلزمنیرپرکاھاجئےسجرپ�الہلاعت نلٰیز�و�لاجال�ل مرفائےاگ�۔‬
‫َ ُ َٔ ْ َ َّ َ‬
‫والهل اع ُل ِب�لصو ِ‬
‫اب‬
‫�ا�و�ر�ا�ن شرفوت�ںاکلحہیاسیک ہوگا�‪،‬‬
‫ْ َ ََ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ ُٔ َ َٔ ْ ُٔ َ‬ ‫َ ْ َ ْ ن َ ْ َّ َ َّ ّ َ َّ ُ َ‬
‫ح ةِل‬ ‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل قال‪:‬ا ِذن ِ يل ان ا َح ِّدث َع ْن َمل ٍك ِم ْن َمل ِئك ِة الهلِ ِمن‬ ‫الل‪،‬ع ِن الن ِب ي� صل‬ ‫ا� ب ِ� عب ِد ِ‬‫عن ج ِ ب ِ‬
‫ُٔ ُ ِ‬ ‫َ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْال َع ْرش ‪ ،‬إن َما َب ْ ي نَ� ْ‬
‫� َم ِة اذ ِن ِه ِإل َعا ِت ِق ِه َم ِس ي َ�ة َس ْب ِع ِمائ ِة َع ٍام‬
‫ش‬ ‫َّ‬
‫ِ ِ‬
‫جابربندبع�الہل‪w‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺےنرفمایاجمےھاجا�ز�تد�ییئگہکںیماحلمنیرع�شںیمےسایکرفشےتےکقلعتمایب�ن‬
‫‪4‬‬
‫کر�و�ں�‪ ،‬بالشہبا�سےکاکنو�ںیکولسےا�سےکدنکھےکتاکفاصہلاس�توسسا�لےکرفسکےرب�ابرہے�۔‬
‫�رغریوت�ناحلتںیماعام�لیکزج�اےکےئلالہلیکاب�رگا�ہںیمشیپےیکاجئںیےگ ��‪،‬ا�سر�و�زیسکاناس�ن‬
‫�ا�سد�نامت�ماناس�نےگنناپئو�ں�‪،‬ننےگمسجا�و خم‬
‫کاوھچٹاڑب�ا ��‪،‬اچاھبر�اکوئیلمعپھچہنےکساگ�۔‬
‫َ‬ ‫ََ َ‬ ‫ْ‬ ‫الهل َع َل ْيه َو َس َّ َل‪ُ :‬ي ْع َر ُض َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ َ ض َ َّ ُ ْ ُ َ َ َ َ‬
‫اس َي ْو َم ال ِق َي َام ِة ثلث َع َرض ٍ‬
‫ات‪،‬‬ ‫الن ُ‬ ‫الل َعنه قال‪:‬قال َر ُسول الهلِ َصل ُ ِ‬ ‫�‬‫عن ا ِب ي� موس ر ِ ي‬
‫کث��‪۲�۱�۲‬؍�‪۸‬‬ ‫ت‬
‫ا� ی‬ ‫ا� با� حا��‪۳�۳�۷�۰‬؍�‪ �۰‬ی‬
‫‪،۱‬تفس� ب ن‬ ‫تفس� ب ن‬
‫‪ 1‬ی‬
‫حا��‪۳�۳�۷�۰‬؍�‪۱�۰‬‬‫ا� ا� ت‬
‫تفس� ب ن ب‬
‫‪ 2‬ی‬
‫کث��‪۲�۱�۱‬؍�‪۸‬‬ ‫تفس� ب ن‬
‫ا� ی‬ ‫‪ 3‬ی‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ف‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫‪ 4‬نن‬
‫اله ِم َّيةِ �‪۴�۷��۲ ۷‬‬‫السنةِ ب�ب ِ� ج َ‬
‫ي‬
‫ابوداودكتاب ُّ‬ ‫ِ‬ ‫س�‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ٓ ٌ‬ ‫َٓ ٌ‬ ‫َ َٔ َّ َ ْ َ َ فَ َ ٌ َ َ َ ُ َ َٔ َّ َّ َ ُ َ ْ َ َ َ َ ُ ُّ ُ ف ْ َٔ‬
‫الص ُحف ِ ي� الْي ِدي ‪ ،‬فا ِخذ ِب َي ِم ِين ِه َوا ِخذ ِب ِ�ش َم ِال‬ ‫فاما عرضت ِان ِج�دال ومع ِاذ ي� واما الثا ِلثة ف ِعند ذ ِلك ت ِط ي�‬
‫وکایمت ےک د�ننیت اب�رپشیایکجائےاگ�‪�،‬د�ویپویش�ں ںیموتبثح‬
‫مایالوو�ں ق‬
‫�ابوموسٰی �اشرع�ی ‪ t‬سےرم�و�ی ےہ�رسو�ل الہلﷺ ےنرف گ‬
‫مابحہثا�و� عرذ�رمذع�ر�توہگی�‪�،‬ا�و�ریترس�ییشیپےکومقعرپہاتوھ�ںںیمانمہاعام�لامھت�دیےاجئںیےگ�‪ ،‬کھچولگو�ںےکد�ائںیاہتھںیما�و�رکھچ‬
‫‪1‬‬
‫گلوو�ںےکابئںیاہتھںیم�۔‬
‫�ا�س وقتسجوخ�ش بیصناکنامہاعام�ل ا�س ےک دیسھےاہتھ ںیمدیاجائےاگجو�ا�سیکاعس�د�ت� ن‪،‬اج�تا�و�رکامایبییکدللی وہگا�و�ہوج�ش‬
‫مرس�تںیماپےناسھتوی�ںےسےہکاگ ��‪،‬ایکاقم�مرپرفمایا‬
‫ٓ‬
‫ب ا ِٰل َا ْه ِلهٖ َم ْ ُ‬
‫ياۙ ‪۸‬۝ َّويَ ْن َق ِل ُ‬ ‫َ‬
‫اب يّ ِس ْ ً‬ ‫م ُا ْوت َك ِٰت َب ٗه ب َيم ْي ِنهٖ ۙ ‪۷‬۝ َف َس ْو َف ُ َ‬‫َََ َ‬
‫‪2‬‬
‫س ْو ًراۭ ‪۹‬۝‬ ‫ب ِح َس ً‬ ‫ي َ‬
‫اس ُ‬ ‫ِ ِ‬ ‫فا ّما ْ ِ‬
‫ترجہم‪ :‬پرھجساکنامہاعام�لا�سےکدیسھےاہتھںیمدیاگای�ا�سےساکلہحاس�بایلجائےاگ�ا�و�ر�و�ہاپےنولگو�ںیکرط�فوخ�شوخ�شےٹلپاگ۔‬
‫�ا�و�رکےہاگولدکیوھا�و�رڑپھوریم�اانمہاعام�ل�‪�،‬دیون�یزندگیںیمںیمٓاخر�تےساغفلہناھتلبہکریم�اکاملنیقیاھتکہر� �و �زٓاخر�تالہلیکاب�رگا�ہ‬
‫مںیاحضرہوکرےھجماپےناعام�لاکاسح�بدیانےہ�‪�،‬ایکاقم�مرپرفمایا‬
‫ََ َ‬ ‫َّ ْ َ ُ ُ َ َ ُ ٰ ُ‬
‫‪3‬‬
‫ي يَظ ّن ْو َن ا ّنُ ْم ّملق ْوا َر ِّ ِب ْم َوا ّنُ ْم اِل ْي ِه ٰر ِج ُع ْو َ ۧ‬
‫ن ‪۴۶‬۝‬ ‫ال ِذ‬
‫ترجہم� م‪:‬رگ�ا�ن مرفا�ں رب�د�ا�ربدن�و�ں ےک ےئللکشمںیہن ےہ وججمسےتھ ںیہہکٓاخرکا�ر�اہنںی اپےن ر�ب ےس انلمہے ا�و�ر�اسییک رط�ف ٹلپ‬
‫کرجاناہے�۔‬
‫َ ف َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ َ َ َ َ َّ َ ُ‬ ‫َ ََ َ‬ ‫َٔ ْ‬
‫الهل َي ِقف َع ْب َد ُه َي ْو َم ال ِق َي َام ِة ف ُي ْب ِدي َس ِ ّيئا ِت ِه ِ ي� �ظ ْ ِر‬ ‫اخ َب َ� ِ ن ي� َع ْب ُد الهلِ ْب نُ� َع ْب ِد الهلِ ْب ِ ن� َح ْنظ ةل غ ِس ِيل الل ِئك ِةقال‪ِ :‬إن‬
‫ّ َ ََ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ُ َ ّ َ َٔ ْ‬ ‫َ َ ُ ُ َ َٔ‬ ‫َ َ َ ُ ُ َ َٔ ْ َ ْ‬
‫صيف ِت ِه‪ ،‬ف َيقول ُل‪ :‬ان َت ِعل َت َهذا؟ ف َيقول‪ :‬ن َع ْم ا ْي َر ِّب‪ ،‬ف َيقول ُل ِإ ِ ن ي� ْل اف َض ْحك ِب ِه‪َ ،‬و ِإ ِ ن ي� ق ْد غف ْر ُت لك‪،‬‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ن‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ ْ نّ َ ُ نّ‬ ‫ْ‬ ‫َْ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ‬
‫الق ِح َس ِاب َي ْه ‪ِ ،‬ح ي نَ� ج َ�ا ِم ْن ف ْضحه َي ْو َم ال ِق َي َام ِة‬ ‫ف َيقول ِعند ذ ِلك‪،‬ه ُٔاوم اقَر ُءوا ِكت ِاب َيه ِإ ِ ي� ظننت ا ِ ي� ُم ٍ‬
‫�‬
‫ڑھک�ار�ےاگ‬ ‫وکایمتےکد�ناپےناسمےن ک‬ ‫عدب�الہلنبدبع�الہلنبہلظنح غس�یلاملالئہکےسر�و�ایتےہبےکشالہلاعتلٰی�اپےندنب�ے ق‬
‫وکظاہرر�ےاگجو�ا�سےکانمہاعام�لیکتشپرپکلیھوہ�ںیگ�‪�،‬الہلاعتلٰیفرمائےاگکایتونےہیاک�مایکتاھ�؟ بدن�ہاعرت�ا�ف‬
‫�ا�و�ر�ا�سیکرب�ائوی�ں ک‬
‫کرتےوہئےرع�ضرک�ےاگہا�ںا�ےریم�ے�ر�ب�!�الہلاعتلٰیفرمائےاگمںیریت�ےا�سلمعیکوجہےسےھجترسو�اہنںیرک�و�ںاگکوینہکںیمےن‬
‫رضو�ر�اپانحاس�بےنلمو�الاےہ�‪ ،‬بدن�ہہی‬
‫جتےھاعم�فرک�دیاہے�‪�،‬ا�سومقعرپبدن�ہاکپ�ر�اٹےھاگلو�دکیوھ�‪،‬پ ھڑومری�انامہاعام�ل�‪،‬مںیاتھجمستاھکہےھجم �‬
‫‪4‬‬
‫�ا�سوقتےہکاگجبو�ہایقمتےکد�نیکذلتو�رسو�ائیےساجن�تاپجائےاگ�۔‬

‫ا� ماجہ ِك َت ُ‬ ‫الر َقا ِئق َو ْال َو َرع َ ب� ُب َما َج َاء ِ ف� َ‬

‫الع ْر ِض�‪ �۴�۲�۵‬ن ن‬ ‫َٔ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ‬
‫‪ 1‬مسندامحد�‪،۱�۹�۷�۱�۵‬جامع �مذی ابواب ِصفةِ ال ِقيامةِ و َّ ِ‬
‫اب‬ ‫‪،۲‬س� ب ن‬ ‫ي‬ ‫ت‬
‫ِ‬
‫ْ ْ‬
‫الز ْه ِد َ ب� ُب ِذ ك ِر ال َب ْع ِث �‪۴�۲�۷�۷‬‬
‫ُّ‬

‫‪ 2‬االنشقاق� ت‪۹��۷‬‬
‫‪ 3‬البقرۃ�‪۴�۶‬‬
‫ت‬
‫ا� با� حا��‪۳�۳�۷�۱‬؍�‪۱�۰‬‬‫تفس� ب ن‬
‫‪ 4‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ٌ ََ َ‬ ‫ْ‬ ‫ٓ ٌ‬ ‫� َّ ُ‬ ‫امل ِاز ِ ن ّ�‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ب ْي نَ� َما َٔا نَ� َٔا ْم ِش�‪َ ،‬م َع ْب ن‬ ‫َع ْن َص ْف َو َان ْب ن� ُ ْمرز َ‬
‫الل َع نْ ُ� َما ا ِخذ ِب َي ِد ِه‪ِ ،‬إذ َع َر َض َر ُجل‪ ،‬فقال‪:‬‬ ‫ا� ُ َع َر َر ِ ض ي َ‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ِي‬ ‫ِ ٍِ‬
‫َ ْ َ َ ْ َ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ُ ف َّ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ ََّ‬
‫الل صل الهل علي ِه وسل‬ ‫الل صل الهل علي ِه وسل يقول ِ ي� النجوى؟ فقال‪ِ :‬سعت رسول ِ‬ ‫كيف ِسعت رسول ِ‬
‫امل ْٔو ِم َن‪َ ،‬ف َي َض ُع َع َل ْي ِه َك َن َف ُه َو َي ْس تُ ُ�ه‪ُ،‬‬ ‫ول‪ :‬إ َّن َّ َ‬
‫الل ُي ْد ن� ُ‬ ‫َُ ُ‬
‫ِي‬ ‫يق ِ‬
‫صوف�ا�ننبرحم�زسےرم�و�یےہمںیدبع�الہلنبرمع‪w‬کےاہتھںیماہتھدیےئاج�رہاتاھکہایکصخشاسمےنٓایا�ا�و�رپوچاھ�رسو�لالہلﷺ‬
‫سےٓا�پےن�(قایمتںیمالہلا�و�ردنب�ےےکد�رمای�نوہنےو�الی�)سرگوشیےکاب�ر�ےںیمایکسانہے�؟عدب�الہلنبرمع‪w‬نےاہکمںیےن‬
‫�رسو�لالہلﷺےسانس�ٓا�پ مرفاتےےھتہکالہلاعتلٰیمومنوک�اپےنزن�دیکالبلےاگ�ا�و�ر�ا�سرپ�اپانپر�د�ہڈ�ا�لد�ےاگ�ا�و�ر�اسےاپھچلےاگ‬
‫َٔ ف َ ْ َٔ َّ‬ ‫ُُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ُ ُ َٔ َ ُ َ ْ َ َ َٔ َ ُ َ ْ َ َ َ ُ ُ َ َٔ‬
‫ف َيقول‪ :‬ات ْع ِرف ذن َب كذا‪ ،‬ات ْع ِرف ذن َب كذا؟ ف َيقول‪ :‬ن َع ْم ا ْي َر ِّب‪َ ،‬ح تَّ� ِإذا ق َّر َر ُه ِبذن ِوب ِه‪َ ،‬و َراى ِ ي� نف ِس ِه ان ُه‬
‫َ َ َ َ َ َ َت ْ ُت َ َ َ ْ َ ف ُّ ْ َ َ َٔ نَ َٔ ْ ُ َ َ َ َ ْ َ َ ُ ْ َ َ َ َ َ َ َ َٔ َّ َ ُ َ ُ ُ َ َ ُ ُ‬
‫امل َن ِافقون‪ ،‬ف َيقول‬ ‫هلك‪ ،‬قال‪ :‬س��ا عليك ِ ي� الدنيا‪ ،‬وا� اغ ِفرها لك اليوم‪ ،‬فيعط ِكتاب حسنا ِت ِه‪ ،‬واما الك ِفر و‬
‫َٔ شْ ُ َ ُٔ َ َّ َ َ َ ُ َ َ َ ّ ْ َٔ َ َ ْ َ ُ َّ َ َ َّ‬
‫الظا ِل ِم َ‬
‫‪1‬‬
‫ني}‬ ‫�اد‪{ :‬هوال ِء ال ِذني كذبا ع ر ِ ِبم اال لعنة للاِ ع‬ ‫اال َ‬
‫�الہلاعت �لٰیا�سےس مرفائےاگکایتھجوکفال�ںانگ�ہای�دےہ�؟کایالف�ںانگ�ہھجتوکیا�دہے�؟�و�ہوممنےہکاگہا�ںا�ےریم�ےرپ�و�ر�دگا�ر�!�ٓاخرجبو�ہاپےن‬
‫گانہو�ںاک�اقر�ا ک�ررلےاگ�ا�و�ر�اسےنیقیٓاجائےاگکہا�بو�ہالہ�کوہ�اتو�الہلاعتلٰیفرمائےاگمںیےندنایمںیریت�ےانگہو�ںرپپر�د�ہڈ�الا�ا�و�ر�ٓا�ج‬
‫بیھریت�یرفغم�ترکتاہو�ںانچنہچاسےا�سیکویکین�ںیکاتک�بد�ےد�یاجئےیگ�‪،‬یلنکافک�ر�ا�و�رمانقفنیےکقلعتما�ن گرپو�ا�ہ�(مالیئہک�‪�،‬ابنایئ‬
‫‪2‬‬
‫�ا�و�رجنو�انسبس�)ہکںیےگ�‪’’،‬یہںیہو�ہول�گوہنج�ںےناپےنر�برپوھج�ٹڑھگ�ااھت�‪،‬سون! �الہلیکتنعلےہاظلوم�ںرپ�۔‘‘‬
‫پسو�ہدنلب�وبالاہبتشںیمنمدنسپعشیںیموہگا�‪،‬‬
‫َ َٔ َ َ َّ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ ض َ َّ ُ َ ْ ُ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ ُ َ‬
‫الصالة‪،‬‬ ‫ول‪ ،‬واقام‬ ‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل َ‪:‬م ْن ا َم َن ِب� ِ‬
‫لل َو ِب َ� ُس ِ ِ‬ ‫الل صل‬ ‫� الل عنه‪ ،‬قال‪ :‬قال رسول ِ‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة ر ِ ي‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َّ‬ ‫َ ف‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬
‫الل ا ْن ُي ْد ِخ ُل ج َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ًّ‬
‫الل ا ْو َجل َس ِ ف ي� ا ْر ِض ِه ال ِ ت ي� ُوِل َد ِف ي َ�ا‪ ،‬فقالوا‪ َ :‬ي�‬ ‫ال َّنة‪َ ،‬ج َاهد ِ ي� َس ِب ِيل ِ‬ ‫َو َص َام َر َم َضان كن َحقا َعل ِ‬
‫الل‪َ ،‬ما َب ْ نَ� َّ‬‫َّ‬ ‫ف‬ ‫َ ُ َ َّ َٔ َ َ ُ َ شّ ُ َّ َ َ َ َّ ف َ َّ َ َ َ َ َ َٔ َ َّ َ َّ ُ ْ‬
‫الد َر َج َت ْ ي ِن�‬ ‫ي‬ ‫الل ِل ُل َج ِاه ِد ي نَ� ِ ي� َس ِب ِيل ِ‬ ‫الن ِة ِمائة درج ٍة‪ ،‬اعدها‬ ‫الل‪ ،‬افال نب ِ� الناس؟ قال ِ‪:‬إن ِ ي� ج‬ ‫رسول ِ‬
‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َ َٔ ْ ُت ُ َّ َ َ ْ َٔ ُ ُ ْ َ ْ َ َ َّ ُ َٔ ْ َ ُ َ َّ َ َٔ ْ َ َ ُٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َ َكا َب ْ ي نَ� َّ‬
‫ال َّن ِة ‪ -‬ا َر ُاه ‪ -‬ف ْوق ُه َع ْرش‬ ‫الن ِة واعل ج‬ ‫الفردوس‪ ،‬ف ِإنه اوسط ج‬ ‫الس َم ِاء َواال ْر ِض‪ ،‬ف ِإذا سال� الل‪ ،‬فاسالوه ِ‬
‫حن‪َ ،‬و ِم ْن ُه َت َف َّج ُر َٔا نْ َ� ُار ج َ‬
‫ال َّن ِة‬ ‫َّ ْ َ‬
‫الر ِ‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاوجصخشالہلرپا�و�را�سےکرسو�لرپایام�نالئے �ا�و�رامن�زڑپھے �ا�و�ررماض�نےک‬
‫�ر� �وز�ےرکےھ توالہلےکذمہہی عود�ہےہہکو�ہا�سوکتنجںیمد�اخلرکد�ےاگخو�ا�ہو�ہیفلیبسالہلاہج�درک�ےایسجرسزمنیںیمدیپ�اوہ�ا‬

‫‪ 1‬هود‪۱�۸� :‬‬
‫ُ ْ ٓ َ ُ َْ‬ ‫َ ُ َْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪ 2‬حصیح ب خ�اری ِك َتاب َ‬
‫‪،۲‬وكتاب تف ِس ي ِ� القرا ِن ب�ب قوِ ِل‪:‬‬ ‫ال ي نَ��‪ِ �۴�۴�۱‬‬ ‫ال َوالغ ْص ِب َ ب� ُب قْو ِل الهلِ ت َعال اال ل ْعنة الهلِ َعل الظ ِ ِ‬
‫املظ ِ ِ‬
‫ول َت ْو َبةِ ْال َقا ِتل َو ِإ ْن َك ثُ َ� َق ْت ُ ُل�‪ �۰�۱�۵‬ن ن‬ ‫َّ َ َ ُ َ‬ ‫َ َ ُ ُ َٔ شْ َ ُ َ َ َّ َ َ َ ُ َ َ‬
‫‪،۷‬س�‬ ‫ِ‬ ‫�اد ه ُٔوال ِء ال ِذ ي ن� كذبوا عل َر ِبّ ِ� ْم‪،۴�۶�۸�۵�،‬حصیح مسمل كتاب الت ْوبةِ ب�ب ق ُب ِ‬ ‫{ويقول اال‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ف‬
‫ا� ماجہ افتتاح الكتاب � إال ي�ان وفضائل الصحابة والعمل َ ب� ٌب ِف ي� َما انك َر ِت ج َ‬
‫ا� با�‬ ‫ال ْه ِم َّية ‪،۱�۸��۳‬مسندامحد�‪ �۴�۳�۶‬ی‬
‫‪،۵‬تفس� ب ن‬ ‫ي‬ ‫بن‬
‫ت‬
‫حا��‪۲�۰�۱�۶‬؍�‪۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ہووہںیامجرہے� ص‪،‬احبہےنرع�ضایکا�ےالہلےکرسو�لﷺ! کایمہولگو�ںںیما�ساب�تیکاشب�ر�تہنانس�دیں�؟�رسو�لالہلﷺنے‬

‫فرمایاجتن ںیم وس�د�رجےںیہ وج�الہل ےناجمہدین یفلیبس الہل ےک ےئلایت�رکےیںیہ�‪�،‬ا�ن ےک�د�و�د�رجو�ں ےک د�رمای�ن زمنی اتانفاصہل ےہ‬
‫تجان�ٓاسام�ن �وزمنیںیمےہ �ا�سےئلبجالہلاعتلٰیسےامگنانہوتوفر�د�و�سامنوگ کوینہکو�ہتنجاکسبےسد�رماینید�رجہےہ�ا�و�رجتنےکبس‬
‫سےدنلب�د�رجےرپےہ ��‪،‬ا�سےکا�وپرپر�و�ر�دگا�رکاعر�شےہ �ا�و�ر�وہںیےستنجیکرہنیںیتلکنںیہ�۔‬
‫‪1‬‬

‫گ‬
‫جتنںیملھپد�ا�رد�رخوت�ںرپرتہبینذ� ئاوق�ںو�الےولھپ�ںا�و� مرویئو�ںےک ھ�چےےکھجڑپ�رہےوہ�ںےگ�‪،‬‬
‫اك َها َو ُه َو‬ ‫وف َها َدا ِن َي ٌة َ‪،‬ق َال‪َ :‬ي َت َن َاو ُل َّ ُ ُ ْ َ َ‬
‫َ ْ َٔ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ ُ ُ ف َ ْ ٓ َ ُ ُ ُ‬
‫عن ا ِب ي� ِإساق‪ ،‬قال‪ِ :‬سعت ال ب�اء‪ ،‬يقول ِ ي� ه ِذ ِه الي ِة {قط‬
‫الرجل ِمن فو ِ ِ‬
‫نَ ئ ٌ َ َ َ‬
‫� ِ� عل ِ‬
‫س ي ِ� ِه‬
‫�ابناساح�قےتہکںیہںیمےنبر�ائ نباع�ز�ب‪t‬کو�ا�سٓایترکیہم’’ جسےکولھپ�ںےکےھچگےکھجڑپرہے وہ�ں ےگ�۔‘‘کےاب�ر�ے‬
‫ےگارکوئییتنجاپےنرپھچکٹھرپےٹیلےٹیلیھبوت�ڑناچاہےاگوتسوہلتا�و�ر�ٓاسانی‬
‫مںیفرماتےوہئےانس جتنےکلھپاتےنرقیبوہ�ں گ‬
‫‪2‬‬
‫سےڑکپسےکگا�۔‬
‫اطعر�د�ہانو�ا�عو�اقاس�ما�و�ررتہبینذ� ئاوق�ںکے‬
‫اگہررک�ا�و� ہررغمےسےباین�زہوکر�الہلےک ک‬
‫ےسار�ا�م تورکیمےکوط�رپرکاہجائے ف‬
‫�ایےسولگو�ں ک‬
‫ھپول�ںسےفطلاند�و�زہوا�و�رخمفلتاقاس�میکرش�ا�ب�‪،‬شدہ ��‪،‬د�و�د�ھوغری�ہیکرہن�و�ںےسد�لوھک�لرکپوی�اپےنا�ناعام�لاصلہحےکےلصوجتمےن‬
‫� ندای�و�یزندگیںیمےیکےھت�‪،‬مرگاعام�لوکہلصانہکبوط�رلفطےکےہ�و�رنہ‬
‫َ ْ َ َ َ َ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ ّ ُ َ َ ُ َ َٔ ْ ش ُ َ َّ ُ ُ ْ ُ َٔ َ ً َ َّ َ َ َ ُ ُ َ ُ‬
‫النة عل‪ ،‬قالوا‪:‬‬ ‫عن عا ِئشة‪،‬ع ِن الن ِب ِي� صل الهل علي ِه وسل قال‪:‬س ِددوا وق ِار بوا واب ِ�وا‪ ،‬ف ِإنه ال يد ِخل احدا ج‬
‫َ َ َ َٔ نَ َّ َٔ ْ َ َ َ َ ن ُ‬
‫الهل ب َ� ْغ ِف َر ٍة َو َر ْ َ‬ ‫َ َ َٔ ْ َ َ َ ُ َ‬
‫ح ٍة‬ ‫وال انت ي� رسول الهلِ ؟ قال‪ :‬وال ا�‪ِ ،‬إل ان يتغ َّمد ِ ي� ِ‬
‫�ا�مالومنمنیاعئہشدصیہق‪r‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺےن مرفایاعلمرکتےاجئو�‪�،‬دکیوھجونکیاک�مرک�وھٹکیوط�رسےرک�و�ا�و�رحدسےہن‬
‫بڑ�ھاجئولبہکا�سےکرقیبرہو�(ماینہر�و�یاتخای�ررک�و�)�ا�و�رخو�شرہو�ا�و�ریا�د�رکوھکہوکئییھباپےنلمعیکوجہےستنجںیمںیہناجئےاگصاحبہ‬
‫کر�ا�م‪ y‬نےرع�ضایک�ا�و�ر�ا�ےالہلےک�رسو�لﷺ! �ٓا�پیھبںیہن�؟فرمایاا�و�رمںییھبںیہن�‪،‬سو�ا�ا�سےکہکالہلاپینرفغم�تا�و�ر�رحتم‬
‫‪3‬‬
‫کےاسیہںیمڈھانکےل�۔‬

‫يل �‪،۲�۷�۹�۰‬حصیح‬ ‫امل�جَ ِاه ِد نَ� ِ ف� َسبيل الهلِ ‪ُ ،‬ي َق ُال َه ِذ ِه َسب ِ َ َ َ َ‬ ‫والس� َ ب� ُب َد َر َج ِ‬
‫ات ُ‬ ‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری کتاب ج‬
‫يل وهذا س ِب ِ ي‬‫ِ ي‬ ‫ي ي ِ ِ‬ ‫الھاد ی‬
‫ات عن ابوسعیدخدری �‪ ،t۴�۸�۷�۹‬مسند امحد‬ ‫َّ‬
‫النةِ ِم َن الد َر َج ِ‬ ‫مسمل کتاب االمارۃ َ ب� ُب َب َي ِان َما َٔا َع َّد ُه ُ‬
‫الهل َت َع َال ل ْ ُل َجاهد ف� ْ ج َ َّ‬
‫ِ ِ ِ ِي‬
‫للب� ق� �‪�،۱�۷�۷�۶�۶‬ش ح السنۃ للبغوی �‪۲�۶�۱�۰‬‬ ‫الک�ی ی‬ ‫‪،۴‬الس� ب‬ ‫ا� حبان �‪ �۶�۱�۱‬ن ن‬ ‫�‪،۸��۴ ۱�۹‬حصیح ب ن‬
‫ط�ی �‪۵�۸�۶‬؍�‪۲�۳‬‬ ‫تفس� ب‬
‫‪ 2‬ی‬
‫ن َ ُ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫املد َاو َمةِ َعل َ‬ ‫َ‬
‫‪ 3‬حصیح ب خ�اری کتاب الرقاق َ ب� ُب الق ْص ِد َو ُ‬
‫املنافق� ب�ب لن‬
‫ی‬ ‫الع َم ِل �‪ ،۶�۴�۶�۷�،۶�۴�۶�۴‬حصیح مسمل کتاب صفات‬
‫جا� �‪t۱�۷�۷�۵‬‬ ‫‪،۱‬مسندا� یعیل عن ب‬
‫َ َ‬
‫حةِ الهلِ ت َعال�‪،۷�۱�۱�۱‬مسندامحد�‪�۰�۰�۱�۰‬‬ ‫ال َّن َة ب َع َم ِ ِل َب ْل ب َ� ْ َ‬
‫َ ْ ُ َ َٔ َ ٌ ْ َ‬
‫ب‬ ‫ِ‬ ‫يدخل احد ج ِ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َو اَّمَا ْنَم َيِتْوُا ٗهَبٰتِك ٖهِلاَمِشِب۬ۙ‪ُ ١‬لْوُقَيَف ْيِنَتْيَلٰي ْمَل‬

‫یلنک ےسج ا�س (کے اعام�ل) کیاتک�ب ا�س ےک ابئںی اہتھ ںیم د�ی اجئےیگ و�ہ وت ےہک اگ اک�ش! کہ ےھجم‬

‫َتْوُا ْهَيِبٰتِكۚ‪َ۰۰۲۵‬و ْمَل ِرْدَا اَم ْهَيِباَسِحۚ‪۰۰۲۶‬اَهَتْيَلٰي ِتَناَك َةَيِضاَقْلاۚ‪ۤ۰۰۲۷‬اَم ىٰنْغَا ْيِّنَع‬
‫ییت‪،‬مری�ےام�لےنیھبےھجم‬
‫مری�یاتک�بد�ییہہناجتیا�و�رںیماجناتیہہنہکاسح�بایکےہ�‪،‬کا�ش! کہوم�ت(مری�ا) کا�میہامت�مرک�د �‬

‫ْهَيِلاَمۚ‪َ۰۰۲۸‬كَلَه ْيِّنَع ْهَيِنٰطْلُسۚ‪ُ۰۰۲۹‬هْوُذُخ ُهْوُّلُغَفۙ‪َّ۰۰۳۰‬مُث َمْيِحَجْلا ُهْوُّلَصۙ‪۰۰۳۱‬‬

‫کھچعفن ہن دیا�‪ ،‬مری�ا ہبلغیھبھجم ےس اجتا رہا�‪(،‬حمک وہگا) �اسےڑکپولرھپاسےوط�ق انہپ د�و�‪ ،‬پرھاسے د� �وز�خ ںیم ڈ�ا�ل د�و ر‬

‫َّمُثْيِفٍةَلِسْلِساَهُعْرَذَنْوُعْبَساًعاَرِذُهْوُكُلْساَفؕ‪ٗ۰۰۳۲‬هَّنِاَناَكاَل ُ ْٔ‬
‫يِ ُ‬
‫مِهّٰللاِبِمْيِظَعْلاۙ‪۰۰۳۳‬‬
‫�اسے اییس زجنری�و�ں سجیک امیپئش رتس اہتھ ےہ ڑکج د�و�‪ ،‬یبکش ہی الہلتمظع و�الے رپ ایام�ن ہن رھکات اھت�‪،‬‬

‫َواَل ُّضُحَي ىٰلَع ِماَعَط ِنْيِكْسِمْلاؕ‪َ۰۰۳۴‬سْيَلَف ُهَل َمْوَيْلا اَنُهٰه ٌمْيِمَحۙ ‪۰۰۳۵‬‬
‫�ا�و�ر نیکسم ےک الھکنے رپ رغتب ہن دلاتا اھت�‪ ،‬پس آ�ج ا�س اک ہن وکئی د�وست ےہ‬

‫َّواَلٌماَعَطاَّلِاْنِمٍنْيِلْسِغۙ‪۰۰۳۶‬اَّلۤٗهُلُكْاَياَّلِاَنْؤُـِطاَخْلاؒ‪�(۰۰۳۷‬الاحقۃ�‪۲�۵‬تا�‪)۳�۷‬‬
‫�ا�و�رہنوس�ائےپیپےکا�سیکوکئیذغ�اےہ�‪،‬جےساگہنگ�ر�و�ںےکوس�اوکئیںیہناھکئےاگ�۔‬
‫�ا�و�رسا�ر�یتقلخےکاسمےنسجاکنامہاعام�لا�سےکابئںیاہتھںیمدیاجائےاگجوبدخبیتیکالعمتوہگاتو�و�ہاپےنانمہاعام�لوکیپھٹےھچیپاپھچکر‬
‫حرس�تو�افوس�سےسےہکاگاک�ش! سا�ر�یتقلخےکاسمےنالعنہیریم�ا�اعام�لانمہےھجمد�ےرک�ذللیو�رسو�انہایکگای توہا�‪�،‬دنایمںیمری�ایہدیقع�ہ‬
‫ہنںیاھتکہایکد�نےھجماپےناعام�لاکاسح�بیھبدیانپڑ�ےاگ�‪،‬کا�ش! � ندای�و�یوم�تےکدعبمںیہشیمہےکےئلدعم�و�موہگایہوتاا�و�رجمےھ‬
‫حاس�باتک�بےکےئلاٹاھیانہاجتاکہںیمہیر� �وزبددکیاتھ�‪ٓ�،‬ا�جریم�اام�ل موات�عسجرپمںیاتر�ایاکرتااھتا�و�ر�الہلیکر�ا�ہںیمرخ�چرکنےےک‬
‫ررہاریم�ےھچکاک�مہنٓایا�‪،‬مری�یدنلبیحتیث‬
‫باجئےقحوکغمول�برکنےےکےئلرخ�چرکتاتاھ�‪،‬جسےکےشنںیمںیمقحوبق�لرکنےےساقص �‬
‫�و ترمہب�‪،‬جا�ہ جوال�لا�و�رلستنطوحوکمتیھبسجےکلبوبتےرپںیماکڑتاتاھریم�ےھچکاک�مہنٓائی�‪�،‬ا�و�ر�ٓا�جںیمےبسبولاچا�رہوکرایکالیہ‬
‫جموب�رہو�ں‪�،‬ایکاقم�مرپا�ساکجر�مہیایب�ن مرفایاکہو�ہر� �وزجز�اکابیھرکنمتاھ‬ ‫�‬ ‫یاہ�ںزس�اگھبےنترپ‬
‫ّ َٗ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫م ُا ْو ِت َك ِٰت َب ٗه َو َراۗ َء َظ ْهر ٖ ۙه ‪۱۰‬۝ ف َس ْوفيَ ْد ُع ْواث ُب ْو ًراۙ ‪۱۱‬۝ َّويَ ْص ٰل َس ِع ْ ً‬ ‫َو َا َّما َ ْ‬
‫ف َا ْه ِلهٖ َم ْ ُ‬
‫س ْو ًراۭ ‪۱۳‬۝ اِنه‬
‫ّ ٗ َ ْٓ‬
‫ياۭ ‪۱۲‬۝ اِنهكن ِ‬ ‫ِ‬
‫ياۭ ‪۱۵‬۝‬‫ل‪۰‬۝ ا َِّن َر َّب ٗه َك َن بهٖ َب ِص ْ ً‬ ‫ٓ‬ ‫َظ َّن َا ْن َّل ْن َّ ُ‬
‫ي ْو َۛۚر ‪۱۴‬۝ َب ٰ ۛۚ‬
‫ِ‬
‫‪1‬‬

‫ترجہم‪� :‬رہا�و�ہصخشسجاکانمہاعام�لا�سیکھٹیپےکےھچیپدیااجئےاگتو�و�ہوم�توکپاک�ر�ےاگ�ا�و�ربڑھکیتوہئیٓا�گںیماجپڑ�ےاگ�‪�،‬و�ہاپےنرھگ‬

‫‪ 1‬االنشقاق�‪ �۰‬ت‪۱�۵��۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�و�الو�ںںیمنگماھتا�سےناھجمساھتہکاسےیھبکانٹلپںیہنےہ�‪،‬لپانٹےسیکہناھت�ا�ساکر�با�سےکرکتو�تدیھکرہااھت�۔‬
‫َ َ َ َ َ َ ُ تَ َ نَّ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ُ ْ �شَ ْ ٌ ف ُّ ْ َٔ ْ َ‬
‫الدن َيا ا ك َر ُه ِإل ْي ِه ِم ْن ُه‬ ‫وقال قتادة‪ �� :‬الوت‪ ،‬ول يكن ي ء ِ ي�‬
‫‪1‬‬
‫انمتر�ےاگحالانہکدنایمںیاسےوم�تےسڑب�ھرک�ا�و�رکوئیزیچ�زیا�د�ہانسپدننہیھت۔‬ ‫قات�د�ہ‪ a‬فرماتےںیہہکو�ہوم�تیک ک‬
‫�و�ہاپےنرھگ�و�الو�ںںیمنگماھت�ا�سےناھجمستاھکہاسےیھبکانٹلپںیہنےہ�‪،‬لپانٹیکےسہناھت�ا�ساکر�با�سےکرکتو�تدیھکرہاتاھ�۔�ا�ساکیفہلص‬
‫چاکنےےکدعببا�ر�یاعت �لٰیاتناہئیتخسا�و�رناہیتد�رشتوخالمئہکمنہجوکمکح مرفائےاگپڑک�و�ا�سےٹکاکفرکوا�و�ر�ا�سیکرگ�د�نںیموط�قڈ�ا�لد�وجو�ا�س‬
‫وکرتہاتھیبملیمنہجزجنریمںیڑکج�د�و�‪،‬‬
‫کاگالوھگنٹد�ےپرھ�اسےمنہجےکد�ر�دنا�کذع�ا�بںیموھجنکد�وپرھا�س س‬
‫ث َّ ُ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ َ ُ ْ َ ف ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ تَ ْ‬ ‫َ ْ ُ ُ ُ ََ ُ ُ ف‬ ‫َق َال ْب نُ َ َّ‬
‫اسلكوه} تدخل ِ ي� ْاس ِت ِه ث َّ� خ� ُر ُج ِم ْن ِف ِيه‪ � ،‬ينظمون ِف ي�ا كا ينظم ج‬
‫ال َر ُاد ِ ي� ال ُع ِود ِح ي نَ�‬ ‫اس‪{ :‬ف‬
‫ا� عب ٍ‬
‫ْ‬
‫ُيش َوى‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪t‬سےر�و�ایتےہ’’جڑک�د�و�۔‘‘ کاحمکبجوہگاتو�ا�س جنزریکو�ا�سیکدبرسےد�اخلرککےہنمےساکن�لایلجائے‬
‫رھا�سےکاستھرفشےتاسےا�سرط�حٓا�گںیموھبنںیےگسجرط�حخیسابک�بوکبوھناجاتاہے�۔‬
‫‪2‬‬
‫گا�‪�،‬ا�و� پر �‬
‫َ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ف‬
‫اس‪ُ :‬ي ْسلك ِ ي� ُد ُ ب ِ� ِه َح تَّ� ي خْ� ُر َج ِم ْن َم ْن ِخ َر ْي ِه‪َ ،‬ح تَّ� ل َيق َوم َعل ِر ْجل ْي ِه‬ ‫َعن ْب ن َ َّ‬
‫ا� عب ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪t‬سےر�و�ایتےہ جنزریکو�ا�سیکدبرسےد�اخلرککےونھتن�ںےساکن�لایلجائےاگحیتہکو�ہاپےناپئو�ںرپکڑھ�انہوہسےک‬
‫‪3‬‬
‫گا۔‬
‫َٔ َ َ‬ ‫َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ َٔ َّ َ َ َ ً ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫ْ َْ ْ َْ‬
‫اصة ِمثل َه ِذ ِه َواش َار ِإل‬ ‫اص‪ ،‬قال‪ :‬قال َر ُسول الهلِ صل الل علي ِه وسل‪ :‬لو ان رص‬ ‫َ ْ َْ‬
‫عن عب ِد الهلِ ب ِ ن� ع ِرو ب ِ ن� الع ِ‬
‫َ َٔ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َٔ‬ ‫َ ََ‬ ‫َ َ َ َ ُ �خَ ْ َ‬ ‫َ َٔ‬ ‫ال ْم ُج َم ِة‪ُٔ ،‬ا ْر ِس َل ْت ِم َن َّ‬
‫ِم ْثل ج ُ‬
‫سئ ِة َس َن ٍة ل َبلغ ِت اال ْر َض ق ْبل الل ْي ِل‪َ ،‬ول ْو ا نَّ َ�ا‬ ‫الس َم ِاء ِإل اال ْر ِض‪ ،‬و ِ يه م ِس ي�ة ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫الس ْلس َ ةِل َل َس َار ْت َٔا ْر َب ِع نَ� َخر ًيفا َّالل ْي َل َو ن ََّ‬
‫ال� َار َق ْب َل َٔا ْن َت ْب ُل َغ َٔا ْص َل َها َٔا ْو َق ْع َرها‪َ.‬‬ ‫ّ‬ ‫ُٔ ْ َ ْ ْ َ ْٔ‬
‫ي ِ‬ ‫ار ِسلت ِمن را ِس ِ ِ‬
‫رھتپ‪،‬سریکوھکپڑ�ییک رط�ف اشا�ر�ہرکتے وہئے‬
‫عدب�الہل نب رمع�و ‪t‬سےرم�و�ی ےہ�رسو�ل الہلﷺ ےنرف گمایا�ار�ا�س رط�حاک�ایک �‬
‫فرمایا�ٓاسام�ن ےس زمنی رپیھپاکنجائے �ا�و�ریہ اپنچ وسسا�لیک اسمفت ےہ تو�و�ہ رھتپ�ر�ا�ت ےس ےلہپ ےلہپ زمنی رپہپچن اجئے اگ یلنک اسی‬
‫‪4‬‬
‫تپرھکو�ار�ا�سزجنریکےایکرس�ےےساکنیھپجائےوت�اسےد�وسر�ےرس�ےکتےنچنہپںیماچلسیاس�لگلاجئںیےگ�۔‬
‫گ‬
‫�ا�و�رزس�اکیتلعایب�ن مرفائیہکہیالہلزب�ر�گوبرتررپوجا�ساکخالقومالکا�و�رر�ا�ز�قاھت�‪،‬جسےناسےام�لو�د�ولتا�و�را�ولا�دسےون�ا�ز�اتاھسج‬
‫اھت‪�،‬ا�سیکو�احد�انتیو�ربوبتیرپ�ایام�نالکرعاب�د�تو�اطاعتےکذ�ریےعالہلاکحقا�د�اںیہنرکتاتاھ�‪�،‬رسو�لوجحق‬
‫نےاسےاج�ہومرتہبانعیتایک �‬
‫لےرک�ٓائےےھتا�سیکذکتیبرکنےو�الاتاھ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ط�ی�‪۵�۸�۷‬؍�‪۲�۳‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 1‬ی‬
‫‪ 2‬الدر املنثور ‪۲�۷��۴‬؍�‪۸‬‬
‫ت‬
‫ا� با� حا� ‪۳�۳�۷��۲‬؍�‪۱�۰‬‬ ‫ط�ی �‪۵�۸�۹‬؍�‪ �۳‬ی‬
‫‪،۲‬تفس� ب ن‬ ‫تفس� ب‬‫‪ 3‬ی‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬
‫ط�ی �‪۵�۸�۹‬؍�‪ ،۲�۳‬الدر املنثور �‪۳�۰�۵‬؍ ‪�۷‬‬ ‫‪ 4‬جامع ت�مذی اب َواب ِصفةِ َ�ج َ ن َ� ب�ب �‪ ،۲�۵�۸�۸‬مسند امحد�‪ �۸�۵�۶‬ی‬
‫‪،۶‬تفس� ب‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ٰ ٰ َ َ َْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ك َك َّفار َعن ْي ۙد َّم َّن ٍ ّ ْ َ ْ‬‫َ ْ َ ْ َ َ َّ َ ُ َّ‬
‫ب ‪۲۵‬۝ ال ِذ ْي َج َعل َم َع هللاِ اِل ـ ًـها اخ َر فال ِق ٰيه ِف‬
‫ي ُم ْع َت ٍد ّم ِر ْي ِۨ ۙ‬
‫اع ِلــلخ ِ‬ ‫ٍ ِ ٍ ‪۲۴‬۝‬ ‫ال ِقيا ِف جهنم‬
‫َّ ْ‬ ‫ََْ‬
‫‪1‬‬
‫اب الش ِدي ِد ‪۲۶‬۝‬
‫الع ِ‬
‫ذ‬
‫ترجہم�‪:‬حمک دیاگایھپکنی د�ومنہج ںیم رہکےٹاکفرکوجوحق ےس انع�د�رھکاتتاھ�‪ ،‬خریوک ر�وکےن و�الا�ا�و�رحدسےاجت�و�زکرنے و�الاتاھ�‪،‬شک ںیم‬
‫پڑ�اہو�اتاھ�ا�و�ر�الہلےکاستھیسکد�وسر�ےوک�الہٰانبئےاھٹیبتاھ�‪�،‬ڈ�ا�لد�و�اسےتخسذع�ا�بںیم�۔‬
‫�ا�سےکد�لںیمرحمان�میکوکئیزیچہنںییھتا�سےئلرحماھککر�اپےنام�لںیمےسوخ�دنیکسموکاھکناالھکتااھتا�و�رنہیہرھگو�الو�ںا�و�ر�د�وسر�و�ں‬
‫کو�ایاسکرنےیکرتغبیدیاتاھتعیینوقح�قالہلا�و�روقح�قاعلاب�د�د� نوو�ںا�د�اںیہنرکتااھت ل�‪،‬ذہ�آا�جہناہی�ںا�ساککوئیای�رغموخ�ا�رہےا�و�رنہافس�رشی‬
‫جو�اسےالہلےکذع�ا�بےساچبےکس�‪،‬یجےسفرمایا‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫ََ َ‬ ‫يِ ْ َ‬ ‫َ ّٰ‬
‫ِلظ ِل ِم ْ َ‬
‫‪2‬‬
‫ح ْي ٍم ّول ش ِف ْيعٍ ي َطاعۭ ‪۱۸‬۝‬
‫م ِ‬ ‫۔۔۔ما ل‬
‫ترجہم‪ :‬ظالوم�ںاکنہوکئیقفشمد�وستوہگا�ا�و�رنہوکئیعیفشسجیکاب�تامنیاجئے�۔‬
‫�دنایمںیوتیہانو�ا�عواقاس�مےکزم�ےزم�ےےکاھکنےاھکتاتاھ�ا�و�ر�الہلاکشرکا�د�اںیہنرکتااھتمرگ�ا�بمنہجںیم� خزوم�ںیک ھدو�و�نےکوس�ا�ا�سےک‬
‫لےئوکئیاھکناہنںیےہجےسد� �و خزوی�ںکےوس�اکوئیںیہناھکتا�۔‬

‫ۤاَلَف ُمِسْقُا اَمِب َنْوُرِصْبُتۙ‪َ۰۰۳۸‬و اَم اَل َنْوُرِصْبُتۙ‪ٗ۰۰۳۹‬هَّنِا ُلْوَقَل ٍلْوُسَر‬

‫پس ےھجممسق ےہ ا�ن زیچ�و�ںیک ںیہنج مت دکیےتھ وہ�‪� ،‬ا�و�ر ا�ن زیچ�و�ںیک ںیہنج متںیہن دکیےتھ ہک کشیب ہی (قر�ٓا�ن) بز�ر�گ رسو�لاک‬
‫ْ‬
‫ٍمْيِرَكۙۚ‪َّ۰۰۴۰‬و اَم َوُه ِلْوَقِب ٍرِعاَشؕ‪ ١‬اًلْيِلَق اَّم ُ ٔت ِم ُن ْو َنۙ‪َ۰۰۴۱‬و اَل ِلْوَقِب‬
‫قو�ل ےہ�‪ ،‬یہ یسک اشعر اک وق�ل ںیہن �‪�(،‬افوس�س) متںیہ تہب مک نیقی ےہ�‪ ،‬نہ یسک اکہن‬

‫ٍنِهاَكؕ‪ ١‬اًلْيِلَق اَّم َنْوُرَّكَذَتؕ‪ٌ۰۰۴۲‬لْيِزْنَت ْنِّم ِّبَّر َنْيِمَلٰعْلا‪َ۰۰۴۳‬و ْوَل‬

‫کا وق�ل ےہ�‪�( ،‬افوس�س) بتہمک تحیصن ےل رہے وہ�‪،‬یہ وت (�ر�ب الاعملنی اک) �اتا�ر�ا وہ�ا ےہ ا�و�ر اگر‬

‫َلَّوَقَت اَنْيَلَع َضْعَب لْيِواَقَاْلاۙ‪۰۰۴۴‬اَنْذَخَاَل ُهْنِم ِنْيِمَيْلاِبۙ‪َّ۰۰۴۵‬مُث‬

‫یہ مہ رپ وکئی اب�ت انب اتیل وت ابلہت مہ ا�س اک د�اہان اہتھ ڑکپ ےتیلپرھ‬

‫اَنْعَطَقَلُهْنِمَنْيِتَوْلاۖ‪۰۰۴۶ٞ‬اَمَفْمُكْنِمْنِّمٍدَحَاُهْنَعَنْيِزِجٰح‪�(۰۰۴۷‬الاحقۃ�‪۳�۸‬تا�‪)۴�۷‬‬
‫�ا�سیکہشر�گاک�ٹدیےترھپمتےسوکئییھبےھجما�سےسر�وکےنو�الاہن توہا�۔‬

‫‪ 1‬ق�‪ �۴‬ت‪۲�۶��۲‬‬
‫‪ 2‬املومن �‪۱�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫دیپ�ار�د�ہزیچ�و�ںیکںیہنجتمدکیےتھوہ�ا�و�رجومتاہ�ر�یاگنہو�ںےسوپشدی�ہ‬
‫با�تو�ہںیہنوجتمولگو�ںےنھجمسرکیھےہ�‪،‬مںیمسقاھکتاہو�ںالہلیک ک‬
‫ہںی‪،‬یہحیصفولبغیرق�ٓا�نالہلاککال�مےہوج�ا�سےناپےنربگزید�ہرسو�لرپنا�ز�لایکہےا�و�ر�الہلےکمکحےسہیرسو�لرکیماہمت�ر�یدہ�ایتو� نہرامئی‬
‫�‬
‫تاہے‪،‬یہوتمکح�ںےسرھبپو�ر کاپزی�ہالک�میسکاشعرکاکال�مںیہنےہا�و�رنہیہا�سےساشمبہےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫کےےئلںیہمتاچنہپ �‬
‫ّ ْ َُ ٰ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ َ َ َّ ْ ٰ ُ ّ ْ َ َ َ َ ۢ َ ْ َ ٗ‬
‫‪1‬‬
‫غ ل ۭہ‪۰‬۝ ا ِْن ُہ َواِل ِذك ٌر ّوق ْرا ٌن ّم ِب ْ ٌ ۙ‬
‫ي ‪۶۹‬۝‬ ‫الشعر وما ينب ِ‬‫وما علمنہ ِ‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےنا�س(نیب) کورعشںیہناھکسیاےہا�و�رہناشعر�یا�سوکزیبیہدییتےہ�‪،‬یہوتایکتحیصنےہا�و�راص�فڑپھیاجنےو�الیاتک�ب�۔‬
‫�اسےنسرکمتاہ�ر�ا�د�لا�سیکاقحنتییکوگ�اہیدیاتہےرگمتماپےنابصعت�ت�‪،‬بضغ عوان�د�ا�و� ضرد�وہٹدھرمییکانبپر�ایام�نںیہنالتےا�و�راصفحت‬
‫ےہ‪�،‬ا�و�رتمول�گاچیھرط�حاجنےتوہکاہنسکرط�حاککال�مرکتےںیہنکیلمتول�گرھپبیھ‬
‫�وبالغتےسرھبپو�ریہالک�میسکاکہناکبیھںیہن �‬
‫قر�ٓا�نرپایام�نالتےوہہنا�سےسدہ�ایتو� نہرامئیاحصلرکتےوہ�‪،‬لبہکاہمت�ر�یاتہب�نرط�ا�زیو�ںےکربعسکہی کاپزی�ہالک�مر�بالاعملنی‬
‫کیرط�فےسان�ز�لوہ�اےہ�‪،‬کوینہکافک�رہکےتےھتہیالک�مرسو�لالہلﷺےنوخ�دگڑھلایہے�‪�،‬الہلاعتلٰینےیبنرکیمﷺیکدص�اقتاک‬
‫�اظاہ�ررکتےوہئےرف گمایاار�ا�سیبنےنوخ�دڑھگرککوئیاب�تالہلیکرط�فوسنم�بیکوہتی�‪،‬یاجو�وحییکیئگےہا�سںیمیمکیشیبیکوہتیوتاغلب‬
‫ریغبا�سیکر�گرگ�د�ناک�ٹڈ�الاتپرھتمںیمےسوکئیںیمہ�ا�ساک�مےس‬
‫�ا�و�رقد�ر�ترھکےنو�الا�ر�بوف� �رًا�ا�ساکمو�اخذ�ہرکتاا�و�رکھچڈھلیدیےئ �‬
‫�ر�وکےنو�الانہ توہا�۔‬

‫َو ٗهَّنِا ٌةَرِكْذَتَل َنْيِقَّتُمْلِّل۠‪َ۰۰۴۸‬و اَّنِا ُمَلْعَنَل َّنَا ْمُكْنِم َنْيِبِّذَكُّم‪۰۰۴۹‬‬

‫قیًانییہرق�ٓا�نرپہزیگا�ر�و�ںےکےیلتحیصنےہ�‪،‬مہںیوپ�ر�یرط�حولعم�مےہہکمتںیمےسضعبا�سےکالٹھجنےو�الےںیہ�‪،‬‬

‫ِنْيِقَيْلا‪۰۰۵۱‬‬ ‫ُّقَحَل‬ ‫ٗهَّنِا‬ ‫َنْيِرِفٰكْلا‪َ۰۰۵۰‬و‬ ‫ىَلَع‬ ‫ٌةَرْسَحَل‬ ‫ٗهَّنِا‬ ‫َو‬

‫یبکش (یہ الٹھجنا) کافر�و�ں رپ رسح�ت ےہ�‪� ،‬ا�و�ر کشیب (�و ہبش) یہ ینیقی قح ےہ�‪،‬‬

‫ْحِّبَسَفِمْساِبَكِّبَرِمْيِظَعْلاؒ‪�(۰۰۵۲‬الاحقۃ�‪۴�۸‬تا�‪)۵�۲‬‬
‫پسوتاپےنر�بمیظعیکاپکیایب�نرک۔‬
‫�د�رقحتقیہیالک�مرپہزیگا�ر گلوو�ںےکےئلایکدہ�ایتو� نہرامئیےہ�‪�،‬ا�و�رجوسدیھےر�اسےترپگامز�نوہناچاہےتںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ً ّْ َ‬ ‫ٰ َ ْ ٰ ُ َ‬
‫‪2‬‬
‫ب‪۰‬۝ ِف ْي ِۛۚه‪۰‬۝ ُھدى ِلل ُم ّت ِق ْ َ ۙ‬
‫ي ‪۲‬۝‬ ‫ب ل َر ْي َۛۖۚ‬ ‫ذلِك الكِت‬
‫ترجہم�‪:‬یہالہلیکاتک�بےہا�سںیموکئیکشںیہن�‪،‬ہد�ایتےہرپہزیگا�ر�و�ںےکےئل۔‬
‫�ایکاقم�مرپرفمایا‬

‫‪ٰ 1‬ی ی ن‬
‫س��‪۶�۹‬‬
‫‪ 2‬البقرۃ�‪۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ي ا َِّل َخ َس ً‬
‫ارا ‪۸۲‬۝‬
‫َ ُ َ ّ ُ ِ َ ْ ُ ْ ٰ َ ُ َ َ ۗ ٌ َّ َ ْ َ ٌ ّ ْ ُ ْٔ ْ َ ‪۰‬۝ َ َ َ ْ ُ ٰ ّ‬
‫الظ ِلـ ِم ْ َ‬ ‫ييد‬‫ي ول ِ‬ ‫نل م القرا ِن ما هو ِشفاء ورحة لِلمو ِم ِن ۙ‬ ‫ون ِ‬
‫‪1‬‬

‫ترجہم�‪:‬ہما�سرق�ٓا�نےکہلسلسزنت�لںیمو�ہھچک �انز�لرک�رہےںیہوجمانےنو�الو�ںےکےئلافش�ا�و�ر�رحتمےہرگمظالوم�ںےکےئلاسخ�ر�ے‬
‫کےوس�ا�ا�و�رکیسزیچمںیاضافہںیہنرکتا�۔‬
‫ہماجنےتںیہہکمتںیمےسھچکول�گٓابا�و�اجد�ا�دکیاندھیدیلقت�‪،‬عتابص�تا�و�رضغب عوان�دکےببسالٹھجتےںیہ� م‪،‬رگ�ر� �و قزایمتا�سیکذکتیب‬
‫کرنے و�الے بج اہل ایام�نوکقر�ٓا�ن رپ�ایام�ن ا�و�ر�ا�سیک امیلعت�ت رپعلمرکنےاک�اجرلماتہو�ا�دکیںیھ ےگوتیا�س ورسح�ت ےسںیہک ےگ‬
‫�‪،‬کا�ش! ہمیھب ا�س کاپزی�ہ دعو�ت رپ�ایام�ن التے ا�و�ر�ا�س رپعلمرکتے �‪� ،‬ا�و�رولگو! قر�ٓا�ن دیجمکا�الہلیک رط�ف ےس وہناباللکقح وسچ ےہ �‪،‬یہ‬
‫حای�تدعب�الوم�ت�‪،‬حاس�باتک�ب�‪،‬جتنو�د� �وز�خا� �ورجز�ا�وسز�اےکاب�ر�ےںیموجخرب�دیاتہےا�سںیمًاعطقشکوشہبیکاجنگئشںیہنےہ�‪،‬پس‬
‫�ا�ےیبنﷺ�!�اپےنر�بمیظعےکان�میکحیبسترک�وجسےندنایکےامت�مولگو�ںیکدہ�ایتو� نہرامئیےکےئلرق�ٓا�نرکیمیسیجلیلجالدق�رٓاخر�ی‬
‫کات�بان�ز�ل مرفائی�۔‬
‫ماضمنیوس�ر�ۃاملاع�ر�ج‪:‬‬
‫کاف�رمہک بج ر� �و قزایمت�‪،‬حاس�باتک�ب �‪،‬جز�ا�وسز�ا�ا�و�ر�د� �وز�خ وجتناک�ذکرنسےتوت�ا�ن ابتو�ںوک�دیو�انےیک ایک ڑبمسھجرکخو�ب ذم�ا�ق ا�ڑ�اتے‬
‫�ا�و�ر�رسو�لالہلﷺوکیچجنلےکاند�ا�زمںیےتہکہکاگرمتو�اقیعےچسوہ�ا�و�رمتںیہالٹھجکرہمذع�ا�بمنہجےکقحتسموہچےکںیہتولےٓائو�و�ہذع�ا�ب‬
‫رضو�ر�ٓائےاگیلنکا�سےکےئلالہلےکاہ�ںوقت‬
‫جسےسمتںیمہڈ�ر�اتےرہےتوہ�‪،‬جو�ا �بًاا�رشا�درفمایاہکذع�ا�باکاناک�رکرنےو�الو�ں عرپذ�ا�ب �‬
‫عمنیےہرگمجبو�ہذع�ا�بٓاجائےاگتوکوئییتسہیھبا�سوک�د�و�رنہرکسےکیگ�‪،‬تمول�گاسےد�و�رھجمسرہےوہ�ا�و�رہماسےرقیبدیھکرہے‬
‫ایکایکہایقمتوکئییسنہلیھکںیہنہکلبتقیقحہیےہہکبج‬
‫ربصریں�‪،‬یہو�اضح گ‬
‫ہںی�‪�،‬اہلایام�نےساہکگایکہرشمکنیےکرخسمترپ�ٓا�پول�گ ک‬
‫کاف� قرایمتاک�ایکیہرظنم�دیھکںیلےگوتاپےنام�لو�د� لوت�‪،‬عزیز�و�اقا�ر�با�و�رتام�ماہلزمنیوکدفیہںیمد�ےرکعذ�ا�بےساکٹھچ�ر�احاصل‬
‫کرنےےکوخ�اشہدنموہ�ںےگیلنکا�سوقتہیرجم�مذع�ا�بےسچبہنںیکسےگ�‪،‬کوینہکرہصخشےکاناج�ماکیفہلصا�سےکاقعئد�ونرظیا�ت‬
‫�ا�و�ر�اخال�قو�اعام�لیکاینب�دپرہوگا�‪�،‬دعو�تقحاک�اناک�ررکنےو�الے�‪،‬بثعدعب�الوم�تا�و�رزج�ا�وسز�اےکرکنمینمنہجےکقحتسموہ�ںےگ�‪،‬بجہکاہل‬
‫جتنےکا� صوا�فوی�ںایب�نےئک�۔‬
‫‪�z‬الہلرپغریمزتلز�لایام�نا�و�رعاب�د�ت طواعتےکاب�وجو�د�الہلےکذع�ا�باک�ڈ�ر�۔‬
‫‪ٓz‬اخر�تاکایق�ما�و�رجز�ا�وسز�ارپ�ایام�ن�۔‬
‫�‬
‫دنی�۔‬
‫‪�z‬وقترقم�ر�ہرپفر�ضامن�ز�و�ںکیاپب �‬
‫س� ت‬
‫‪�z‬الہلاعتلٰیکےاطعکےیوہئے کاپزی�ہا�و�رحال�لامو�ا�لںیم یمح��اجو�ںیکاملیاعانت�۔‬
‫‪z‬ھکیلوہیاھچیپرہرط�حک�ی�بےایحئیا�و� فراحشیےسانچب�۔‬

‫‪ 1‬نب� ارسائیل ‪۸��۲‬‬

 ‫�� �� �� �‬

‫‪�z‬امانتا�و�ردہع�وامیپ�نیکافحظتا�و�رہرحا�لںیمسیچوگ�اہیدیان�۔‬
‫�ا�ند� نوو�ںاقبط�تا�و�ر�ا�نےکاناج�مےکدعب�اہلہکموکخرب�د�ا�رایکگایہکاگرتمرسو�لالہلﷺاکساتھہند�وگےا�و�ر�الہلیکان�ز�لرک�د�ہامیلعت�ت‬
‫کامذ�ا�قا�ڑ�ائوگےوت�الہلاعت �لٰیاپینتنسا�و�راضبےطےکاطمبقمتوکینتسوناب کو�در�د�ےاگ�ا�و�ر�ایکیئنوق�ماہمت�ر�یہگجالکرکڑھ�یرک�د�ےاگا�و�ر‬
‫�ٓا�جسجاب�تاکتمذم�ا�قا�ڑ�ارہےوہ�ٓاخر�تںیممتا�سذع�ا�با�و�رذلتاکاپینٓاکنوھ�ںےساشمہد�ہرکلوےگ۔‬

‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عالہلےکان�مےسوجدحیبرہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫َلَاَس ٌۢلِٕىٓاَس ٍباَذَعِب ٍعِقاَّوۙ‪َ۰۰۱‬نْيِرِفٰكْلِّل َسْيَل ٗهَل ٌعِفاَدۙ‪۰۰۲‬‬

‫�ایک وس�ا�لرکنے و�الے ےن ا�س ذع�ا�باک وس�ا�لایک وج و�اضح وہنے و�الا ےہاکفر�و�ں رپ�‪ ،‬جےسوکئی اٹہنے و�الاںیہن�‪،‬‬

‫َنِّم ِهّٰللا يِذ ِجِراَعَمْلاؕ‪ُ۰۰۳‬جُرْعَت ُةَكِٕىٰٓلَمْلا َو ُحْوُّرلا ِهْيَلِا ٍمْوَي‬

‫�ا�س الہلیک رط�ف ےس وج ڑیسھوی�ں و�الا ےہ�‪ ،‬جسیک رط�ف رفشےت ا�و�ر ر�و�ح ڑچھےت ںیہ ایک د�ن ںیم‬

‫ْيِف َناَك ٗهُراَدْقِم َنْيِسْمَخ َفْلَا ٍةَنَسۚ‪ْ۰۰۴‬رِبْصاَف اًرْبَص اًلْيِمَج ‪۰۰۵‬‬

‫جس یک دقم�ا�ر اچپ�س زہ�ا�ر اس�ل یک ےہ�‪ ،‬پس وت اچیھ رط�ح ربص رک�‪،‬‬

‫ْمُهَّنِاٗهَنْوَرَياًدْيِعَبۙ‪َّ۰۰۶‬وُهىٰرَناًبْيِرَقؕ‪�(۰۰۷‬املاع�ر�ج�‪۱‬تا�‪)۷‬‬
‫یبکشہیا�س(عذ�ا�ب) کود�و�رھجمسرہےںیہا�و�رمہاسےرقیبدکیےتھںیہ�۔‬
‫چپیلھابت�ہدش�ہ موقو�ںیکرط�حافک�رمہکےندعتم�دمرتہبذع�ا�باکماطلہبایکفرمایا‬
‫ع َما يَ ْف َعلُ ْو َن َول ُ ّ‬ ‫َ َّ ُ َ َّ َ َ ْ َ َّ ْ َ ُ ُ ْ َ ْ َ َ َ َّ َ َّ َ‬
‫ك َف ِا َل ْي َنا َم ْرج ُع ُھ ْم ثُ َّم ُ‬
‫هللا َشه ْي ٌد َ ٰ‬
‫ِك‬
‫ِ‬ ‫‪۴۶‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫نينك بعض ال ِذي ن ِعدھم او نــتوفين‬ ‫واِما ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ۗ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ن ْم ِبل ِق ْس ِط َو ُھ ْم ل يُظل ُم ْو َن ‪۴۷‬۝ َويَق ْول ْو َن َم ٰت ٰهذا ال َو ْعد ا ِْن‬ ‫ض َب ْي َ ُ‬‫ل‪۰‬۝ ف ِا َذا َجا َء َر ُس ْول ُھ ْم ُق ِ َ‬ ‫َُ َ‬
‫ا ّم ٍة ّر ُس ْو ۚ‬
‫‪1‬‬
‫ي ‪۴۸‬۝‬ ‫ُك ْن ُت ْم ٰص ِد ِق ْ َ‬
‫ترجہم�‪:‬جنرب�ےاتنئجےسمہاہنںیڈ�ر�ا�رہےںیہا�ناککوئیہصحمہریت�ےےتیجیجکداھ�دیںےگای�ا�سےسےلہپیہےھجتاٹاھلںیےگرہبحا�ل‬
‫�اہنںیٓاناامہ�ر�یرط�فیہےہا�و�رجوکھچہیرک�رہےںیہا�سرپ�الہلوگ�ا�ہےہ�‪،‬ہر�امتےکےئلایکرسو�لےہرھپجبیسکامتےکاپ�سا�س‬
‫ںیہارمتاہ�ر�یدمھیکیچسےہ‬
‫کا�رسو�لٓاجاتاہےوت�ا�ساکیفہلصوپ�ر�ےاناص�فےکاستھاکچ�دیاجاتاہےا�و�ر�ا�سرپ�ذ�ر�ہرب�ابرظملںیہنایکجاتا�‪،‬ہکےت گ‬
‫تو�ٓاخریہبکوپ�ر�یوہگی�۔‬

‫‪ 1‬یونس�‪ �۶‬ت‪۴�۸��۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫حن ُهْ‬ ‫الر ْ ٰ‬‫ْ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ ٰ َ َّ ْ َ َ َ ُ ْٓ ْ َّ َّ ُ ْ َ َ َّ ُ ُ ً ‪۰‬۝ َ ٰ َ َّ ْ َ ْ ُ ُ ٰ َ َ ُ ْ ‪۰‬۝ َ ُ‬

‫ِ‬ ‫ك وه ِب ِذك ِر‬ ‫واِذا راك ال ِذي كفروا اِن يـت ِخذونك اِل هـزواۭ اھذا ال ِذي يذكر الِهت ۚ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ ْ ُْ ٰٰ ََ َ َ ُ‬ ‫ٰ ُ ْ َ ُ َ ْ ْ َ ُ ِ ْ ََ‬
‫ت فل ت ْست ْع ِجل ْو ِن ‪۳۷‬۝ َويَق ْول ْو َن َم ٰت ٰھذا ال َو ْعد ا ِْن‬ ‫ل‪۰‬۝ ساو ِريك اي ِ ْ‬ ‫مع ٍۭ‬ ‫النسان‬ ‫ك ِفرون ‪۳۶‬۝ خ ِلق ِ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ُ ْ ُ ْ ٰ ْ َ َ ْ َ ْ َ ُ ّ ْ َ َ َ ُ ْ ْ َ َ َ ّ ْ َ َ ْ ّ ُ ُ ْ ُ َّ‬
‫ه‬ ‫ه َو َل ُ ْ‬ ‫ع ُظ ُه ْور ِ ْ‬ ‫ار َو َل َ ْ‬‫الن َ‬ ‫كنتم ص ِد ِقي ‪۳۸‬۝ لو يعلم ال ِذي كفروا ِحي ل يكفون ع وجو ِه ِهم‬
‫ِ‬
‫ُ ْ َ ُ ْ َ َ ْ َ ْ ْ ْ َ ْ َ ً َ َ ْ َ ُ ُ ْ َ َ َ ْ َ ْ ُ ْ َ َ َّ َ َ َ ُ ْ ُ ْ َ ُ ْ َ َ َ ْ ُ ْ َ‬
‫َ‬
‫ت ِز ٔي ِ ُب ُس ٍل‬ ‫يم بغتة فتبتم فل يست ِطيعون ردها ول ه ينظرون ‪۴۰‬۝ ولق ِد اس‬ ‫ينــصون ‪۳۹‬۝ بل ت ِت ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ّ ِ ْ َ ْ َ َ َ َ َّ ْ َ َ ِ ُ ْ ْ ُ ْ ّ ُ ْ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫‪1‬‬
‫م قب ِلك فـاق ِبل ِذي ســروا ِمنم ما كنا ِبهٖ يست ِزءو ۧ‬
‫ن ‪۴۱‬۝‬
‫تاہے؟�ا�و�ر�ا�ن‬
‫ترجہم‪ :‬یہرکنمینقحبجںیہمتدکیےتھںیہوتمتاہ�ر�امذ�ا�قانبیلےتںیہ�‪،‬ہکےتںیہایکیہےہو�ہصخشوجمتاہ�ر�ےدخ�ائو�ںاک�ذکرکایکر �‬
‫کا�اپانحا�لہیےہہکرحام�نےکذکرسےرکنمہںی�‪�،‬اناس�ندلجبا�زخمول�قےہابیھںیممتوک�اپیناشننای�ں کداھئےدیاتہو�ںھجمےسدلج�یہناچمئو�‪،‬یہ‬
‫لو�گےتہک ٹںیہٓاخریہدمھیکوپ�ر�یبکوہگیاگرتمےچسوہ�؟کا�شا�ناکفر�و�ںوک�ا�سوقتاککھچملع توہابجہکہنہیاپےنہنمٓا�گےساچبکسںیےگ‬
‫�پ�ی�‬
‫نہاپین ھ�یں�ا�و�رنہا�نوکہکںیےسدم�دہپےچنیگ�‪�،‬و�ہالب�اچانکٓائےیگا�و�ر�اہنںیا�سرط�حکیتخلدبو�چےلیگہکہیہنا�سوک�دفعرککسںی‬
‫یگ‪�،‬ا�ےیبن! تمےسےلہپیھبرسولو�ںاکمذ�ا�قا�ڑ�ایاجاچاکہےرگم�ا�ناکمذ�ا�قا�ڑ�انےو�الےاسیزیچکے‬
‫گےا�و�رنہا�نوکملہحرھبہمتلیہلمےکس �‬
‫ھپریمںی کٓار�رہےسجاک�و�ہذم�ا�قا�ڑ�اتےےھت۔‬
‫ْ ٰ َٓ‬ ‫َ َ َ َّ ْ َ َ َ ُ ْ ٓ َ َ ُ َّ ُ ٰ ً َّ ٰ َ ۗ ٔ ُ َ ٓ َ َّ َ ُ ْ َ ُ ْ َ َ َ ْ ُ ْ َ ٰ َ َ ْ ُ َ ٰ َ ۗ ٔ ُ َ ْ َ ْ ُ‬
‫ل‪۰‬۝ اِن هذا‬ ‫وقال ال ِذي كفروا ء اِذا كنا تب وابون ا ِٕىنا لمخرجون ‪۶۷‬۝ لقد و ِعدن هذا نن وابون ِم قب ۙ‬
‫ي ْم‬ ‫َ ُْ ُ ْ َْ َ َ َ َ َ ُ ْ ُ ْ ْ َ ََ َْ َ ْ ََْ‬ ‫ْ َْ‬ ‫َّ ٓ َ َ ْ ُ ْ َ َّ ْ َ ُ ْ ْ ُ ْ‬
‫اِل اسا ِطي الولِي ‪۶۸‬۝ قل ِسيوا ِف الر ِض فانظروا كيف كن عا ِقبة المج ِر ِمي ‪۶۹‬۝ ول تزن عل ِ‬
‫َ‬ ‫ََ َ ُ ْ َ ْ َّ َْ ُ ُ ْ َ َ َ ُْ ُْ َ َٰ ٰ َ ْ َ ْ ُ ْ ُْ ُ ْ ٰ ْ َ ُْ ٓ َ َ ُ‬
‫ي ‪۷۱‬۝ قل َع ٰس ا ْن ّيك ْو َن َر ِدف‬ ‫ول تك ْن ِف ضي ٍق ِم ّا يكرون ‪۷۰‬۝ ويقولون مت هذا الوعد اِن كنتم ص ِد ِق‬
‫َ ُ ْ ْ ُ َّ َ َ ْ ُ‬
‫‪2‬‬
‫ك َبعض ال ِذ ْي ت ْستع ِجل ْو َن ‪۷۲‬۝‬ ‫ل‬
‫ترجہم�‪:‬یہرکنمینےتہکںیہایکجبمہا�و�رہام�ر�ےاب�پد�ا�د�امیٹوہچےکوہ�ںےگوتمہںیو�اقیعربق�و�ںےساکنلاجائےاگ�؟یہربخیںمہوکبیھتہبد�ی‬
‫گیئںیہا�و�رہپےلامہ�ےٓابائو�اجد�ا�دکوبیھد�یاجتیرہیںیہمرگبسافاسنےیہافاسنےںیہوجاگےلوقوت�ںےسےتنسےلچٓا�رہےںیہ� ک‪،‬وہ�ذ�ر�ا�زمنی‬
‫مںیلچرھپکر�دکیوھکہ مرجمو�ںاککای�اناج�موہچاکہے�‪�،‬ا�ےیبن�!�ا�نےکاح�لرپ�رنجہنرک�و�ا�و�رنہا�نیکاچلو�ںرپگنتد�لوہ�‪�،‬و�ہےتہکںیہہک‬
‫یہدمھیکبکوپ�ر�یوہگیاگرتمےچسوہ ک�؟وہکایعبجہکسجذع�ا�بےکےئلمتدلج�یاچم�رہےوہا�ساک�ایکہصحاہمت�ر�ےرقیبیہٓالاگوہ�۔‬
‫َ‬
‫ت َر ِّ ِب ْم‬ ‫ت َحُ ْو َن ‪۴۵‬۝ َو َما َتْ ِت ْي ْم ِّ ْ‬
‫م ٰايَ ٍة ِّ ْ ٰ ٰ‬
‫م اي ِ‬ ‫ك ُْ‬ ‫ك َل َع ّل ُ ْ‬ ‫ك َو َما َخ ْل َف ُ ْ‬ ‫َوا َِذا ِق ْي َل َل ُه ُم َّات ُق ْوا َما َب ْ َ‬
‫ي َا ْي ِد ْي ُ ْ‬
‫ِ‬
‫َّ َ ُ ْ َ ْ َ ُ ْ ْ َ َ َ ْ َ َ ُ ْ َ ْ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ُ ُ‪۰‬۝ َ َ َّ ْ َ َ َ ُ ْ َّ ْ َ ٰ َ ُ ْٓ‬
‫هللا قال ال ِذي كفروا لِل ِذي امنوا‬ ‫اِل كنا عنا مع ِر ِضي ‪۴۶‬۝ واِذا ِقيل لهم ان ِفقوا ِما رزقك ۙ‬
‫ُ‬ ‫َ ْ ُ‬ ‫ُ ُ‬
‫ي ‪۴۷‬۝ َويَق ْول ْو َن َم ٰت ٰھذا ال َو ْعد ا ِْن ك ْن ُت ْم‬ ‫ف َضلٰل ُّمب ْ‬ ‫م َّل ْو ي َ َشاۗ ُء ُ‬
‫هللا َا ْط َع َمٗٓۖۤه‪۰‬۝ ا ِْن َا ْن ُت ْم ا َِّل ِ ْ‬ ‫َانُ ْط ِع ُم َ ْ‬
‫ٍ ِ ٍ‬
‫ٰ ْ َ َ َ ْ ُ ُ ْ َ َّ َ ْ َ ً َّ َ ً َ ْ ُ ُ ُ ْ َ ُ ْ َ ّ ُ ْ َ َ َ َ ْ َ ْ ُ ْ َ َ ْ ً َ َ ٓ ٰ ٓ‬
‫ت ِص َية ّول اِل‬ ‫ص ِد ِقي ‪۴۸‬۝ ما ينظرون اِل صيحة وا ِحدة تخذه وه ي ِِصمون ‪۴۹‬۝ فل يست ِطيعون‬
‫ٰ َ ّ ْ َ ْ ُ ْ َ َ ُ ْ ٰ َ ْ َ َ ْۢ َ‬
‫َ‬ ‫ُّ ْ َ َ ُ ْ ّ ِ َ ْ َ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬
‫م َب َعث َنا‬ ‫اث اِل ر ِ ِبم ين ِسلون ‪۵۱‬۝ قالوا ييلنا‬ ‫م ال ْجد ِ‬ ‫ن ‪۵۰‬۝ َون ِفخ ِف الصو ِر ف ِاذا ه‬ ‫ا ْه ِل ِه ْم َ ْي ِج ُع ْو َ ۧ‬
‫‪ 1‬االنبیاء �‪ �۶‬ت‪۴�۱� �۳‬‬
‫‪ 2‬النمل�‪ �۷‬ت‪۷��۲ �۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ُ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫ِ ْ َّ ْ َ َ ‪۰‬۝ ٰ َ َ َ َ َ َّ‬
‫الر ْ ٰ‬
‫‪1‬‬
‫ح ُن َو َصدق ال ُم ْر َسل ْو َن ‪۵۲‬۝‬ ‫م مرق ِدن ڄ ھذا ما وعد‬
‫ترجہم‪� :‬ا�نولگو�ںےسبجاہکجاتاےہہکوچب�ا�ساناج�مےسوجمتاہ�ر�ےٓاگےٓا�رہاہےا�و�رمتاہ�ر�ےےھچیپزگ�رچاکہےاشیدکہمترپ�رحمایکجائے‬
‫(تویہینسا�نینسرکجاتےںیہ�)�ا�نےکاسمےنا�نےکر�بیکٓایا�تںیمےسوج�ٓایتیھبٓاتیےہہیا�سیکرط�فاتلاف�تںیہنرکتے�‪�،‬ا�و�رجب‬
‫�ا�نےساہکجاتاہےہکالہلےنوج� �رز�قںیہمتاطعایکےہا�سںیمےسھچکالہلیکر�ا�ہںیمیھبرخ�چرک�وتویہول�گوہنج�ںےنرفککایہےایام�ن‬
‫ںیہنجار�الہلاچہاتوتوخ�دالھکدیات�؟تموتابللکیہکہبےئگوہ�‪،‬یہول�گےتہکںیہہکہیایقمت‬
‫لانےو�الو�ںوکجو�ا�بدیےتںیہایکہما�نوکھکالئںی گ‬
‫وہ؟�د�ر�اصلہیسجزیچکیر�ا�ہکترہےںیہو�ہسبایک ھدامکہےہوجیاکیکاہنںیا�ساحلت‬
‫کیدمھیکٓاخرکبوپ�ر�یوہگیاتبئواگرتمےچس �‬
‫مںیدھرلےاگجبہی(�اپےن ندای�و�یاعممال�تںیم) ھجڑگ�رہےوہ�ںےگا�و�ر�ا�سوقتہیوصتیکتہنرکںیکسےگ�‪،‬نہاپےنرھگ�و�ںوکپٹل‬
‫رھایکوص�رپوھناکجائےاگ�ا�و�ریاکیکہیاپےنر�بےکوضح�رپشیوہنےےکےئلاپیناپینربق�و�ںےسلکنڑپیںےگربھگ�ارکںیہک‬
‫کسںیےگ�‪،‬پ �‬
‫گے�‪�،‬ا�ر�ے!یہسکےنںیمہامہ�ر�یوخ�ا�باگ�ہےساٹاھکڑھ�اکای�؟یہوہیزیچہےسجاکخد�ائےرحام�نےن عود�ہایکتاھ�ا�و�ر�رسولو�ںیکاب�تیچسیھت�۔‬
‫ُ ْ َّ‬
‫ش ْو َن ‪۲۴‬۝ َويَ ُق ْو ُل ْو َن َم ٰت ٰه َذا ْال َو ْع ُد ا ِْن ُك ْن ُت ْم ٰص ِد ِق ْ َ‬ ‫ال ْر ِض َوا َِل ْي ِه ُ ْ‬
‫تَ ُ‬ ‫ُ ْ ُ َ َّ ْ َ َ َ ُ ْ ْ َ‬
‫ي ‪۲۵‬۝ قل اِنَا‬ ‫قل هوال ِذي ذراك ِف‬
‫َ ٰ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ي كف ُر ْوا َو ِق ْيل هذا ال ِذ ْي‬
‫ّ‬
‫ت ُو ُج ْو ُه الذ ْ َ‬ ‫ۗ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ي ‪۲۶‬۝ فل َّما َرا ْو ُه ُزلفة ِس ْي ـ ـ َٔ ْ‬‫ي ّمب ْ ٌ‬‫ُ‬ ‫ْال ِع ْل ُم ِع ْن َد ۠ َ ّ َ َ ْ ٌ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫هللاِ‪۰‬۝ واِنا ان ن ِذ ِ‬
‫َ َّ ُ‬ ‫ُُْ‬
‫‪2‬‬
‫كنت ْم ِبهٖ تدع ْو َن ‪۲۷‬۝‬
‫ترجہم‪� :‬ا�نےسوہک�الہلیہےہسجےنںیہمتزمنیںیمالیھپیاہےا�و�ر�اسییکرط�فمتےٹیمساجئوگے�‪،‬یہےتہکںیہاگرتمےچسوہتوباتئویہ عود�ہبک‬
‫ربخد�ا ک�رر�دیےنو�الاہو�ں�‪،‬پرھبجہیا�سزیچکوقریبےسدیھکںیلےگ‬
‫پو�ر�اوہگا ک�؟وہ�ا�ساکعملوت�الہلےکاپ�سےہںیموتبساص�فاص�ف �‬
‫تو�ا�نبسےکولگو�ںےکرہچ�ےڑگبجائںیےگوہنج�ںےناناک�رکایہےا�و�ر�ا�سوقتا�نےساہکاجئےاگکہیہیےہو�ہزیچجسےکےئلمت‬
‫تاقضےرک�رہےےھت�۔‬
‫یہٓایترکیہما�سوقتان�ز�لوہئیبجرضنبناح�ر�ث بندلک�ہای�ابوجلہےندعاکییھت�۔‬
‫ٰ ّ ُ َّ ْ َ َ ٰ َ ُ َ ْ َ َّ ْ ْ َ َ َ ْ ْ َ َ ْ َ َ َ ً ّ َ َّ َ ۗ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ ْ َ ُ‬
‫اب‬
‫ٍ‬ ‫ذ‬ ‫ع‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫ا‬‫ن‬ ‫ت‬
‫ِ‬ ‫ائ‬ ‫و‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ء‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫الس‬ ‫م‬‫ِ‬ ‫ة‬ ‫ار‬‫ح‬‫ِ‬ ‫ا‬‫ن‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫ر‬ ‫ط‬
‫ِ‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ف‬ ‫ك‬ ‫د‬
‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ع‬
‫ِ‬ ‫م‬‫ِ‬ ‫ق‬ ‫ال‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫ا‬ ‫ذ‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫ك‬ ‫ِن‬
‫ا‬ ‫م‬‫ه‬ ‫الل‬ ‫وا‬‫ال‬ ‫واِذ ق‬
‫َ‬
‫‪3‬‬
‫ال ِْي ٍم ‪۳۲‬۝‬
‫ہل�!�اریہو�اقیعقحےہریت�یرط�فےسوتہمرپ�ٓاسام�نےسرھتپبرسا�د�ےایکوئی‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�و�ہاب�تیھبای�دہےوج�انوہ�ںےنیہکیھتہکا�ے�ال گ‬
‫�د�ر�دنا�کذع�ا�بمہرپلےٓا�۔‬
‫رضو�ر�و�اقعوہنےو�الاہے‬
‫چاننہچرفمایا�الہلوکعاجزجمسےتھوہئےہیسجذع�ا�بےکےئلدلج�یاچم�رہےںیہو�ہافک�ر�ورشمکنیرپایکوقترقم�ر�ہرپ �‬
‫یگ�‪،‬الہلاعتلٰینےاپینتمظعاکذکر مرفایاکہ‬
‫�ا�و�ربجالہلاعت �لٰیا�سذع�ا�بوکنا�ز�لرکنےاک�ا�ر�ا�د�ہ مرفائےاگتوکوئییتسہاسےدفعایٹا�لںیہنےکس �‬
‫‪ٰ 1‬ی ی ن‬
‫س��‪ �۵‬ت‪۵�۲��۴‬‬
‫‪ 2‬امللک�‪ �۴‬ت‪۲�۷��۲‬‬
‫‪ 3‬االنفال �‪۳�۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫یہذع�ا�با�سالہلیکرط�فےسوہگاوجعر�و�جےکزیون�ںاکمالکےہ�‪،‬‬
‫َ َ‬ ‫ْ َ‬
‫اس‪ِ ،‬ذي ال َمعا ِر ِج‪،‬قال‪ِ :‬ذي الد َر َج ِ‬
‫ات‬ ‫َّ‬ ‫َعن ْب ن َ َّ‬
‫ا� عب ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫‪1‬‬
‫�ربز�روی�ںو�الاہے�۔‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪t‬سےر�و�ایتےہجوسڑیھوی�ںو�الاہے�۔‘‘ کےینعمںیہو�ہدنلبیو�ںا�و گ‬
‫قر�ٓا�ندیجمںیم�ر� �و قزایمتےکاب�ر�ےںیمرفمایا‬
‫ُ‬ ‫َ َّ َُّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َْٗ‬ ‫َ ُّ ْ َ‬ ‫َ َْ َ ْ ُْ َ َ ْ َ َ‬
‫‪2‬‬
‫هللا َوعد ۭه‪۰‬۝ َوا ِّن َ ْي ًما ِعند َر ّ ِبك كل ِ‬
‫ف َسـن ٍة ِم ّا تعد ْو َن ‪۴۷‬۝‬ ‫اب َول ْن ي ِلف‬
‫ويستع ِجلونك ِبلع ِ‬
‫ذ‬
‫ترجہم�‪:‬یہول�گذع�ا�بےکےئلدلج�یاچم�رہےںیہ�‪�،‬الہلرہگز�اپےن عود�ےےکالخ�فہنرک�ےاگمرگریت�ےر�بےکاہ�ںاک�ایکد�ناہمت�ر�ے‬
‫شام�رکےزہ�ا�ررب�سےکرب�ابرہو�ارکتاہے۔‬
‫َ ّ َ َ ُ ُّ‬ ‫ْ َ ٗٓ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ّ ُ ْ َ ْ َ َ َّ َ ۗ َ ْ َ‬
‫ال ْر ِض ثُ َّم يَ ْع ُر ُج ا َِل ْي ِه ِ ْ‬
‫‪3‬‬
‫ف َ ْي ٍم ك َن ِمقد ُاره الف َسـن ٍة ِم ّا تعد ْو َن ‪۵‬۝‬ ‫يد ِب المر ِم السما ِء اِل‬
‫ترجہم�‪�:‬و�ہٓاسام�نےسزمنیکتدنایکےاعممال�تیکدتبریرکتاےہا�و�را�سدتبریکیر�و�د�ا�د�ا�ورپ�ا�سےکوضح�رجاتیےہایکایےسد�نںیمسج‬
‫کیدقم�ا�راہمت�ر�ےامش�رےسایکزہ�ا�رسا�لےہ�۔‬
‫یاہ�ںافک�رکےاطملہبذع�ا�بےکوج�ا�بںیمفرمایامالئہکا�و�ر�ر�و�حینعیربج�ائلی(�ا�نیکتمظعاش�نےکشیپرظن�الگوصخصیذکرایکایگ) �س‬
‫کےوضح�راب�ریا�بوہنےےکےئلڑچ�ھرکجاتےںیہ�‪،‬یانکیوبد�اناسنیر�وحںیوجمرنےےکدعبٓاسام�نرپلےاجئیاجتیںیہ�‪�،‬ایکایےسد�نںیم‬
‫(عیینایقمت) جسیکدقم�ا�راچپ�سزہ�ا�رسا�لےہ�‪،‬‬
‫ْ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ ْ ْ َ َ َْ َ َ ْ َ ُ ُ َْ َ ٔ َ‬
‫ني الف َسنةٍ‪ ،‬قال‪َ :‬ي ْو ُم ال ِق َي َام ِة‬ ‫عن ِعك ِرمة‪ِ ،‬ف ي ٍم كن ِمقداره خ ِس‬
‫‪4‬‬
‫عرکمہےسٓایترکیہم’’ یہد�نسجیکدقم�ا�رپاچ�سزہ�ا�ربر�سےہ�۔‘‘کےاب�ر�ےںیمر�و�ایتےہا�سےسرم�ا� قدایمتاک�د�نےہ�۔‬
‫َ فَ َ‬ ‫َ ْ ُ ُ ْ َ َ َ ُ َ ُّ ُ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ُ ُ َ ْ َ َٔ ْ َ‬ ‫ف َ‬
‫ني الف َسنةٍ} َ�ذا َي ْو ُم‬ ‫اس‪ ِ ،‬ي� ق ْوِ ِل‪{ :‬تعرج الملئِكة والروح ِ�إ لي ِه ِف ي ٍم كن ِمقداره خ ِس‬ ‫َعن ْب ن َ َّ‬
‫ا� عب ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫الهل َع َل ْال َكفر نَ� م ْق َد َار �خَ ْ س نَ� َٔا ْل َف َسن ٍةَ‬
‫ْال ِق َي َام ِة‪َ ،‬ج َع ُل ُ‬
‫َ‬
‫ِ ي‬ ‫ِِي ِ‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪t‬سے�ا�سٓایترکیہم’’ مالئہکا�و�رر�و�ح �ا�سےکوضح�رڑچ�ھرکاجتےںیہ �ایکایےسد�نںیمسجیکدقم�ا�راچپ�س‬
‫ہز�ا�راس�لےہ۔‘‘ کےاب�ر�ےںیمر�و�ایتےہ�ا�سےسرم�ا� قدایمتاک�د�نےہ�‪ ،‬جےسالہلاعتلٰیکافر�و�ںےکےیلاچپ�سزہ�ا�ربر�سیکدقم�ا�رکے‬
‫ماطبقانب�د�ےاگ�۔‬
‫‪5‬‬

‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬

‫َْ َ َ ْ َ ُ ُ َْ َ ٔ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ ُ َ َ‬ ‫َٔ‬
‫ني الف َسنةٍ‪َ ،‬ح تَّ� ُيق ضَ� َب ْ ي نَ�‬
‫ْ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ِ :‬ف ي ٍم كن ِمقداره خ ِس‬ ‫ا َ ب� ُه َر ْ ي َ�ة‪َ ،‬يقول‪:‬قال َر ُسول الهلِ صل‬
‫ا� ا� ت‬
‫حا� ‪۳�۳�۷��۳‬؍�‪۱�۰‬‬ ‫ط�ی�‪۶�۰�۱‬؍�‪ �۳‬ی‬
‫‪،۲‬تفس� ب ن ب‬ ‫تفس� ب‬
‫‪ 1‬ی‬
‫‪ 2‬احلج�‪۴�۷‬‬
‫‪ 3‬السجدۃ�‪۵‬‬
‫ط�ی�‪۶�۰�۱‬؍�‪۲�۳‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 4‬ی‬
‫ط�ی�‪۶�۰�۲‬؍�‪۲�۳‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 5‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ْ َ ََ َ َ َ ُ‬
‫يل إ َّما إ َل ْ ج َ‬
‫ال َّن ِة‪َ ،‬وإ َّما إ َل َّ‬
‫الن ِار‬ ‫ِ ِ‬ ‫ال ِعب ِاد‪ ،‬ف ي�ى س ِب ِ ِ‬
‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺنےرفمایا�و�ہد�ناہمت�ر�ییتنگےکاطمبقاچپ�سزہ�ا�ربر�ساکہوگایاہ�ںکتہکالہلاپےندنب�و�ں‬
‫‪1‬‬
‫کےد�رمای�نہلصیف مرفائےاگرھپ�ا�سوکتنجیکر�ا�ہ کداھئیاجئےیگای�د� �وز�خیک�۔‬
‫َ َ َ َ َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ َ ْ ُ َ ن ّ َ َ ُ‬
‫ا�‪ ،‬قال‪ :‬ك ْن ُت ِع ْن َد ا ِب ي� ُه َر ْ ي َ�ة َجا ِل ًسا‪ ،‬قال‪ :‬ف َ� َّر َر ُجل ِم ْن َب ِ ن ي� َع ِام ِر ْب ِ ن� َص ْع َص َعة‪ ،‬ف ِقيل ُل‪َ :‬هذا‬
‫عن ا ِب ي� عر الغد ِ ِي‬
‫َ ََ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ ُ ْ َٔ َّ َ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ً َ َ َ َٔ‬ ‫َٔ ْ َ‬
‫ا ك ث ُ� َع ِام ِر ٍّي نَ� َدى َمال‪ ،‬فقال ا ُبو ُه َر ْ ي َ�ة‪ُ :‬ر ُّد ُوه ِإ َّيل‪ ،‬ف َر ُّد ُوه َعل ْي ِه فقال‪ :‬ن ِ ّبئ ُت انك ذو َم ٍال ك ِث ي ٍ�‪ ،‬فقال ال َع ِام ِر ُّي‪:‬‬
‫َ‬ ‫ْ خَ َ َ َ َٔ‬ ‫الب ِل‪َ ،‬ؤَا ْف َن ِان َّ‬ ‫َ ً ُ ْ َ َ ً َٔ ْ َ َ َ َّ َ َّ ْ َٔ ْ َ ْ‬ ‫َ َّ َّ‬
‫ال ْي ِل‪ ،‬فقال ا ُبو ُه َر ْ ي َ�ة‪:‬‬ ‫الر ِق ِيق‪َ ،‬و ِر َ ب� ِط‬ ‫الل ِإن ِ يل ِملائة ح ًرا‪ ،‬و ِمائة ادماء‪ ،‬ح ت� عد ِمن الو ِان ِإ ِ‬ ‫ِإي و ِ‬
‫َ َٔ ْ َ َ ْ َ نَ ُ َ ّ ُ َ َ َ َ ْ َ تَّ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ ّ َ َ َ َّ ُ َٔ ْ َ َ َ َّ ُ َ َ َ َ َ َ‬ ‫َّ َ َ َٔ ْ َ َ ْ‬
‫الب ِل‪ ،‬واظلف الغ ِ�‪ ،‬ي� ِدد ذ ِلك علي ِه ح� جعل لون الع ِام ِر ِي يتغ ي�‪ ،‬او يتلون‪ ،‬فقال‪ :‬ما ذاك‬ ‫ِإ ي�ك‪ ،‬واخفاف ِإ ِ‬
‫َ‬ ‫َٔ‬
‫َ ي� ا َ ب� ُه َر ْ ي َ�ة؟‬
‫�ابوعرمغد�انیےسرم�و�یےہمںی �اب ہوریر�ہ‪ t‬کےاپ�ساھت�وہا�ںےسونبعامربنصعصعہےکایکایےسصخش گاکز�رہو�اجسےکاب�ر�ےںیم‬
‫کاہگایکہ ونبعامرمںی ےس ہیصخش بس ےس زیا�د�ہ ام�ل د�ا�رہے�‪� ،‬اب ہوریر�ہ‪t‬نےرفمایا اسےریم�ے اپ�س البرک ال�ٔو�‪ ،‬لو�گ اسے الب الئے�‪،‬‬
‫وہ؟�ا�سےناہکابللکریم�ےاپ�سوسرس�خا�ونٹا�و�روسدنگمیا�ونٹ‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬نےا�سےسرفمایاےھجمولعم�موہ�اےہہکمتڑب�ےاملد�ا�ر �‬
‫ہںی�‪�،‬ا�سرط�حا�سےنا� نووٹ�ںےکفلتخمرنگ�‪،‬غالمو�ںیکدعت�ا�دا�و�روھگ�ڑ�و�ںےکاطصلبونگ�انارش�و�عرک�دئےی�‪�،‬اب ہوریر�ہ‪ t‬نےرفمایا‬
‫�ا� نووٹ�ںا�و�ررکبیو�ںےکرھک�و�ںےساپےنٓا�پوکاچب �نا�‪،‬اب ہوریر�ہ‪t‬نےہیاب�تاتینرمتہبدہر�ائیہکا�ساکرنگدب�لایگ �ا�و�رو�ہےنہکاگلہکا�ے‬
‫�اب ہوریر�ہ‪� !t‬ا�سےسایکرم�ا�دےہ�؟‬
‫َ قَّ َ ف نَ ْ َ ت َ َ ْ َ ُ ْ َ َ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫الل َص َّل ُ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ َ‬
‫ط ح�ا ِ ي� ج�د ِ�ا‪ ،‬و ِرس ِلهاقلنا‪ :‬ي� رسول‬ ‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل َيقول َ‪:‬م ْن كنت ُل ِإ ِبل ل ُي ْع يِ‬ ‫قال‪ِ َ :‬س ْع ُت َر ُسول ِ‬
‫ُ‬ ‫ٓ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ ْ‬ ‫َ َٔ َ ّ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْٔ‬ ‫الل‪َ ،‬ما نَ ج ْ� َد تُ َ�ا َور ْس ُل َها؟ َق َال ِ ف‪ُ �:‬ع ْ َ َ ُ ْ‬ ‫َّ‬
‫س َها‪ ،‬ف ِإ نَّ َ�ا تَ� ِ ت ي� َي ْو َم ال ِق َي َام ِة كغ ِذ َما كن ْت‪َ ،‬وا ك َب ِ� ِه‪َ ،‬وا ْ َس ِن ِه‪َ ،‬وا�ش ِ ِه‪ ،‬ث َّ�‬ ‫سها وي ِ‬ ‫ي ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َٔ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫ف‬ ‫َ ُٔ َ‬ ‫ُٔ‬ ‫َ ْ ُٔ ْ‬ ‫ُ ْ َ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ ُٔ ُ َٔ ْ َ ف َ َ‬
‫ا�ا ‪ِ ،‬إذا َج َاوزت ُه اخ َر َاها ا ِع َيد ْت َعل ْي ِه اول َها‪ ِ ،‬ي� َي ْو ٍم كن ِمق َد ُار ُه �خ ْ ِس ي نَ� الف‬ ‫يبطح لا ِبق ٍاع قرق ٍر‪ ،‬فتطوه ِب�خف ِ‬
‫ْٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ف ن‬ ‫ََ ْ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫الناس َف َي َ�ى َسب َ ُ‬ ‫َ َ َ تَّ ُ ْ ضَ َ ْ نَ َّ‬
‫ط َح ق َ�ا ِ ي� ج ْ� َد ِت َ�ا‪َ ،‬و ِر ْس ِل َها‪ ،‬ف ِإ نَّ َ�ا تَ� ِ ت ي� َي ْو َم‬ ‫يل‪َ ،‬و ِإذا كنت ُل َبق ٌر ل ُي ْع يِ‬ ‫ِ‬ ‫سن ٍة‪ ،‬ح� يق� ب ي� ِ‬
‫َ َ ُ ُّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ٓ َ ثُ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُّ َ‬ ‫َٔ ْ‬ ‫َ َٔ َ ّ َ َ ْ َٔ ْ‬ ‫ْ‬
‫ات ِظل ٍف ِب ِظل ف ِ َ�ا‪َ ،‬وت ْنط ُح ُه ك‬ ‫ال ِق َي َام ِة كغ ِذ َما كنت‪َ ،‬وا ك َب ِ� ِه‪َ ،‬وا َس ِن ِه‪ ،‬وا�ش ِ ِه‪ُ �َّ ،‬ي ْبط ُح َلا ِبق ٍاع ق ْرق ٍر‪ ،‬فتط ُٔو ُه ك ذ ِ‬
‫ْ‬ ‫َٔ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫ف‬ ‫َ ُٔ َ‬ ‫ُٔ‬ ‫َ ْ ُٔ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬
‫ات ق ْر ٍن ِبق ْر ِن َ�ا‪ِ ،‬إذا َج َاوزت ُه اخ َر َاها ا ِع َيد ْت َعل ْي ِه اول َها‪ ِ ،‬ي� َي ْو ٍم كن ِمق َد ُار ُه �خ ْ ِس ي نَ� الف َس َن ٍة‪َ ،‬ح تَّ� ُيق ضَ�‬ ‫ذ ِ‬
‫الناس َح َّت� َ َ�ى َسب َ ُ‬
‫يل‪،‬‬ ‫َ ْ نَ َّ‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ب ي� ِ‬
‫�ٓا�پ‪ t‬نےاہکمںیےنرسو�لالہلﷺوکیہایب�نرکتےوہئےانسجسصخشےکاپ�سا�ونٹوہ�ںو�ہدجن�تا�و�ر�رسلںیما�ناکحقا�د�انہ‬
‫کر�ے�‪،‬ہمےناہک�ا�ےالہلےکرسو�لﷺ�!�ا�سیکدجن�تا�و�ر�رسلایکہے�؟�ٓا�پﷺےنرفمایا�ا�نیکیگنتا�و�ر�ا�نیک �رفاغیںیم توقیًانی�و�ہ‬
‫وچڑ�ےا�و�رٹچلی‬
‫�ا�ونٹتہبومٹےات�ز�ے�‪،‬بتہتحصدنما�و�رشو�ختسماحلتںیمایقمتےکد�نٓائںیےگتو�اسےا�نےکےیلایکےبمل �‬
‫مدی�ا�نںیماٹل�دیاجائےاگ�ا�و�ر�و�ہاسےاپےناپئو�ںےکاستھر� نودیںےگ �ا�و�ر�ر� نودتےر� نودتےبجٓاخر�یا�ونٹزگ�رجائےاگتوپرھہپےلوک�ا�س‬
‫للب� ق� �‪�،۱�۳�۱�۱�۴‬ش ح السنۃ للبغوی �‪۱�۵�۶�۲‬‬ ‫الزکوۃ َ ب� ُب إ ثْ� َما ِنع َّ‬
‫الز َك ِة�‪ �۲�۹�۰‬ن ن‬ ‫‪ 1‬حصیح مسمل کتاب ٰ‬
‫الک�ی ی‬
‫‪،۲‬الس� ب‬ ‫ِِ ِ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫پرل ٹوا�دیاجائےاگ�ا�و�ریہہلسلسا�ساس�ر�ےد�نںیماج�ر�یرہےاگجسیکدقم�ا�رپاچ�سزہ�ا�رسا�لوہگی �ا�و�ر گلوو�ںےکد�رمای�نہلصیفرکلایجائے‬

‫گاوترھپ�و�ہاپان�ر�اسہتدیھکےلاگ�‪�،‬ا�و�رسجصخشےکاپ�ساگئںیوہ�ںا�و�رو�ہیگنتا�و�رٓاسانیںیما�ناکقحکزٰو�ۃا�د�اہنںیرکتاتاھو�ہبسایقمتےک‬
‫وچڑ�ےلیٹچدیم�ا�نںیماٹل�دیاجائےاگتو�ا�نںیمےسرہرھک‬
‫�د�نےلہپےسزیا�د�ہتحصدنماحلتںیمٓائںیےگا�و�را�نےکےئلایکےبمل �‬
‫�و�الیاگئےاسےاپےنرھککےاستھا�و�ررہگنیسو�الیاگئےاسےاپےنگنیسےکاستھاسےام�ر�ےیگ حیتہکبجام�رتےام�رتےٓاخر�یاگئے‬
‫بیھذگ�رجائےیگوتیلہپاگئےوک�ا�س لرپ ٹوا�دیاجائےاگ�ا�و�ریہہلسلسا�ساس�ر�ےد�نںیماج�ر�یرہےاگسجیکدقم�ا�راچپ�سزہ�ا�راس�لیکےہ‬
‫رھو�ہاپان�ر�اسہتدیھکےلاگ‬ ‫حیتہکولگو�ںےکد�رمای�نہلصیفرک�دیاجائےاگ�ا�و� پر �‬
‫َٓ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ ْ‬ ‫ََ‬ ‫ّ‬ ‫َ َٔ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْٔ‬ ‫َّ ف نَ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ ُ َ نَ ٌ َ ُ ْ‬
‫ط َح ق َ�ا ِ ي� ج ْ� َد ِت َ�ا َو ِر ْس ِل َها‪ ،‬ف ِإ نَّ َ�ا تَ� ِ ت ي� َي ْو َم ال ِق َي َام ِة كغ ِذ َما كن ْت‪َ ،‬وا ك َب ِ� ِه‪َ ،‬وا ْ َس ِن ِه‪ ،‬وا�ش ِ ِه‪،‬‬
‫و ِإذا كنت ل غ� ل يع ِ ي‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ ف َ َ َ ْ َ ُ ُ ُ ُّ َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ثُ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُّ َ‬
‫ات ق ْر ٍن ِبق ْر ِن َ�ا ‪َ -‬ي ْع ِ ن ي� ل ْي َس ِف ي َ�ا َعق َص ُاء‪َ ،‬ول‬
‫ات ِظل ٍف ِب ِظل ِ�ا‪ ،‬وتنطحه ك ذ ِ‬ ‫َّ� ُي ْبط ُح َلا ِبق ٍاع ق ْرق ٍر‪ ،‬فتط ُٔو ُه ك ذ ِ‬
‫َ ْ َ ُ َ َ َ َ ْ ُ ُٔ ْ َ َ ُٔ َ ْ ُٔ َ َ ف َ ْ َ َ ْ َ ُ ُ �خَ ْ نَ َٔ ْ َ َ َ َ تَّ ُ ْ ضَ َ ْ نَ َّ َ‬
‫اس ف َي َ�ى‬
‫عضباء ‪ِ -‬إذا جاوزته اخراها ا ِعيدت اولها‪ ِ ،‬ي� يو ٍم كن ِمقداره ِس ي� الف سن ٍة‪ ،‬ح� يق� ب ي� الن ِ‬
‫َسب َ ُ‬
‫يل ‪،‬‬ ‫ِ‬
‫دنمالتا�و�رشو�ختسماحلتںیمایقمتےکد�نٓائںییگوت�اسےا�نےک‬ ‫گ �ار�ا�سےکاپ�سرکبیا�ںںیہتویہرکبیا�ںومٹیات�ز�ی�‪،‬بتہتحص ح‬
‫وچڑ�ےا�و�رٹچلیدیم�ا�نںیماٹل�دیاجائےاگتو�ا�سںیمرہکرھ�و�الیرکب�یاپےنرھککےاستھا�و�رہریسگنو�الیاپےنگنیسےک‬
‫لےیایکےبمل �‬
‫ساتھاسےام�ر�ےیگا�و�را�نںیمےسوکئیرکب�یاییسہنوہگیسجےکگنیسہنوہیاجساکیسگنوٹٹاہو�اہو حیتہکبجام�رتےام�رتےٓاخر�ی‬
‫برک�ییھبزگ�رجائےیگوتپرھہپیلرکب�یوک�ا�س لرپ ٹوا�دیاجائےاگ �ا�و�ریہہلسلسا�ساس�ر�ےد�نںیماج�ر�یرہےاگجسیکدقم�ا�رپاچ�سزہ�ا�ربر�س‬
‫رھو�ہاپان�ر�اسہتدیھکےلاگ�۔‬ ‫کےرب�ابرہے حیتہکولگو�ںےکد�رمای�نہلصیفرک�دیاجائےاگ�ا�و� پر �‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َٔ ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ َ َ ْ َ ُّ َ َ َ ُّ ْ‬
‫الب ِل َ ي� ا َ ب� ُه َر ْ ي َ� َة؟ قال‪:‬ان ُت ْع ِ ي َ‬
‫ط الك ِر ي َ�ة‪َ ،‬و تَ ْ� َن َح الغ ِز ي َ�ة‪َ ،‬وتف ِق َر الظ ْه َر‪َ ،‬وت ْس ِق يَ� الل َ ب نَ�‪،‬‬ ‫فقال الع ِام ِري‪ :‬وما حق ِإ ِ‬
‫ُ ْ َ َْ َ‬
‫َوتط ِرق الف ْحل‬
‫عامر�یےنوپچاھاسے �اب ہوریر�ہ‪� !t‬ا� نووٹ�ںاکقحایکےہ�؟فرمایایہہکاچاھجانو� �رزکو�ۃےکوط�رپر�د�و�ا�و�ر�د�و�د�ھو�الااجنو�روطب�رحتہفد�و�ا�و�ر�ا�نیک‬
‫‪1‬‬
‫رضو�ر�توہتو�اہنںیالبماع�وضہاپےنرنا�ونٹد�ےد�و�۔‬ ‫پتشرپسو�ا ک�رر�ائو�ا�ناک�د�و�د�ھالپئو�ا�و�رجنوکما�د�ہےکےیلرنکی �‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َل َ‪:‬ما ِم ْن َص ِاحب َك نْ ز� ل ُي َٔو ِّدي َح َّق ُه‪ ،‬إل ُج ِعل َصف ِ ئ َ‬
‫َّ‬ ‫ول الهلِ َص َّل ُ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ‬
‫ا�‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة‪ ،‬قال‪ :‬قال رس‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ف‬ ‫َّ‬
‫الهل َع َّز َو َجل َب ْ ي نَ� ِع َب ِاد ِه‪ ِ ،‬ي� َي ْو ٍم كن ِمق َد ُار ُه‬
‫ك ُ‬‫ي ُ ْ� َم َع َل يْ َ�ا ِ ف ي� نَ� ِر َ�ج َ نَّ َ�‪َ ،‬ف ُت ْك َوى ِب َ�ا َج بْ َ� ُت ُه َو َج ْن ُب ُه َو�ظ ْ ُر ُه‪َ ،‬ح تَّ� ي ْ� َ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ال َّن ِة‪َ ،‬وإ َّما إ َل َّ‬
‫الن ِار‬ ‫ون‪ ،‬ثُ َّ� ُ َ�ى َسب َ ُ‬
‫يل‪ ،‬إ َّما إ َل ْ ج َ‬ ‫�خَ ْ نَ َٔ ْ َ َ َ ِ َّ َ ُ ُّ َ‬
‫ِس ي� الف سن ٍة ما تعد‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ي‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاجسصخشےکاپ�سوسناچاند�یوہ�ا�و�ر�و�ہا�ساکحقا�د�انہرکتاہو تو�اسےویتخت�ںیک‬
‫صو�ر�تںیمدبتیلرککےمنہجیکٓا�گںیمرگ�مرککےا�نےکاستھا�سیکاشیپنی�‪،‬ہپول�ا�و�رکرمپر�د�ا�غاگلئےاجئںیےگحیتہکا�سد�نالہلاعتلٰی‬

‫‪ 1‬مسندامحد�‪۱�۰�۳�۵�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�اپےندنب�و�ںےکامبنیہلصیف مرفا�د�ےاگجسیکدقم�ا�رمتاہ�ر�ےامش�رکےاطمبقاچپ�سزہ�ا�ربر�سےکرب�ابرہوگی�‪ ،‬پرھیہاپان�ر�اسہتدکیےھاگکہو�ہ‬

‫‪1‬‬
‫جتنیکرط�فےہایہجمنیکرط�ف�(باقیدحیثا�سرط�حےہوجہپےلزگ�رچیکےہ�)�۔‬
‫وصت�ررتےںیہہکبج‬
‫پسا�ےیبنﷺ�!�ایکاعلیرظ�فاناس�نےکاشیا�ناش�نربصمجلیرک�و�‪،‬یہافک�ر�ومرشکنیول�گایقمتوکعبدی�ا�ز�اماک�ن ک‬
‫رضو�ر� کٓار�رہےیگ۔یجےسرفمایا‬ ‫�اہلایام�ناکقعدی�ہےہہکایکوقترقم�ر�ہرپ�و�ہ �‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ناۙ‪۰‬۝ َويَ ْعل ُم ْو َن ا ّنَا الَ ّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ٰ‬
‫ي ا َم ُن ْوا ُمشفق ْو َن ِم ْ َ‬‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫يم ُن ْو َن بَ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ َ َّ ْ َ َ ُ ْ‬
‫‪۱۸‬۝‬ ‫۔۔۔‬‫ق‬ ‫ِ‬ ‫ذ‬ ‫ال‬ ‫َ‬
‫و‬ ‫‪۰‬۝‬ ‫ا‬
‫ۚ‬ ‫ِ‬ ‫ٔ‬ ‫يستع ِجل ِبا ال ِذي ل‬
‫‪2‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ترجہم‪ :‬جولو�گا�سےکٓانےرپ�ایام�نںیہنرھکےتو�ہوت�ا�سےکےئلدلج�یاچمتےںیہرگمجو�ا�سرپایام�نرھکےتںیہو�ہا�سےسڈ�رتےںیہ‬
‫�ا�و�رجانےتںیہہکًانیقی�و�ہٓانےو�الیےہ�۔‬

‫َمْوَي ُنْوُكَت ُءٓاَمَّسلا ِلْهُمْلاَكۙ‪َ۰۰۸‬و ُنْوُكَت ُلاَبِجْلا ِنْهِعْلاَكۙ‪َ۰۰۹‬و اَل ُلَٔـْسَي‬

‫جس د�نٓاسام�نلثملیتیکٹھچلت ےک وہجائے اگ�‪� ،‬ا�و�ر اہپ�ڑلثم رگننی ا�و�ن ےک وہجائںی ےگ�‪� ،‬ا�و�روکئی د�وستیسک‬

‫ٌمْيِمَح اًمْيِمَحۖۚ‪ْ۰۰۱۰‬مُهَنْوُرَّصَبُّيؕ‪ُّ ١‬دَوَي ُمِرْجُمْلا ْوَل ْيِدَتْفَي ْنِم ِباَذَع ٍۭذِٕىِمْوَي‬

‫�د�وستوک ہن وپچےھاگ�‪ ،‬گان�ہاگ�ر ا�س د�ن ےک ذع�ا�ب ےک دبلے دفیے ںیم اپےن وٹیب�ںوک (حالانہک) �ایک د�وسر�ےوک دکاھ دیےئ‬

‫ِهْيِنَبِبۙ‪َ۰۰۱۱‬و ٖهِتَبِحاَص َو ِهْيِخَاۙ‪َ۰۰۱۲‬و ِهِتَلْيِصَف ْيِتَّلا ِهْيِؤْـُتۙ‪َ۰۰۱۳‬و ْنَم يِف ِضْرَاْلا اًعْيِمَجۙ‪١‬‬
‫جائںی ےگ�‪� ،‬اپین ویب�یوک�‪� ،‬ا�و�ر اپےن اھبئیوک�‪� ،‬اپےن ےبنکوک وج اسے انپ�ہ دیات اھت�‪� ،‬ا�و�ر ر�وئے زمنی ےک بس ولگو�ںوک دیان اچہےاگ‬

‫ىٰوَّشلِّلۖۚ‪۰۰۱۶‬‬ ‫ىٰظَلۙ‪ً۰۰۱۵‬ةَعاَّزَن‬ ‫اَهَّنِا‬ ‫ِهْيِجْنُيۙ‪۰۰۱۴‬اَّلَكؕ‪١‬‬ ‫َّمُث‬

‫تاکہہیاسےاجن�تدلاد�ے�‪،‬مرگہیرہگزہنوہگا�‪،‬قیًانی�و�ہےلعشو�الی(�ٓا�گ) ہےوجہنما�و�ررسیکاھک�لچنیھکالنےو�الیےہ�‪،‬‬

‫اْوُعْدَتْنَمَرَبْدَاَوىّٰلَوَتۙ‪َ۰۰۱۷‬وَعَمَجىٰعْوَاَف‪�(۰۰۱۸‬املاع�ر�ج�‪۸‬تا�‪)۱�۸‬‬
‫�و�ہرہصخشوکاکپ�ر�ےیگوجےھچیپاتٹہا�و�رہنموم�ڑتاےہ�ا�و�رعمجرککےاھبنس�لرھکاتےہ�۔‬
‫�و�ہ ذع�ا�ب ا�س ر�و�زہوگاجس ر� �و �زٓاسام�نیلھگپ وہئی اچند�ییک رط�ح اب�ربا�ر�رنگ دبلےاگیا�زیوت�ن ےکلیتیکٹھچلت اسیجہوجائےاگیاگپےلھ‬
‫ےگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ہو�ےیسہسیکرط�حوہجائےاگا�و�راہپ�ڑرنگربنگےکدنھےکوہئےا�و�نےسیجوہجائںیےگا�و�ر�ا� تڑاغاب�ربنرکخمتوہجائںی �‬
‫ْ ُ‬ ‫ََ ُْ ُ ْ ُ َ ْ‬
‫‪3‬‬
‫ش ‪۵‬۝‬‫ال َبال كل ِع ْه ِن ال َم ْنف ْو ِ ۭ‬
‫وتكون ِ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رپاہ�ڑ�رنگربنگےکدنھےکوہئےا�و�نیکرط�حوہ�ںےگ۔‬
‫َّ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ‬
‫الزك ِة�‪۲�۲�۹�۲‬‬ ‫الزك ِة َ ب� ُب ِإ ث ِ� َما ِن ِع‬ ‫‪ 1‬مسندامحد�‪،۸�۹�۷�۷‬حصیح مسمل ِك َتاب‬
‫ٰ‬
‫الشوری�‪۱�۸‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 3‬القارعۃ �‪۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ا�ساملان�کذع�ا�بوک�دیھکرکہرشصخوک�اپیناجن�تیکڑپ�یوہگیا�و�رکوئیرگج�ید�وستاعت�ر�فا�و�رشاختےکاب�وجو�داپےنرگج�ید�وستوکنہ‬
‫ےگ‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫پوچےھاگاحلا�ںےکایکد�وسر�ےوکبر�یاحلتںیمدیھکرہےوہ�ں �‬
‫ِك ْامر ٍٔي ِّم ْ ُ‬
‫ن ْم‬ ‫ِ‬ ‫‪۳۶‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪۳۵‬۝‬ ‫ِ‬ ‫‪۳۴‬۝‬ ‫ِ‬ ‫الصاۗ َّخ ُ ۡة ‪۳۳‬۝ َ ْي َم يَ ِف ُّر ْال َم ْر ُء ِ ْ‬
‫م َاخ ْي ِ ۙه َو ُا ّمهٖ َو َاب ْي ِ ۙه َو َصاح َبتهٖ َو َبن ْي ِ ۭه ل ُ ّ‬ ‫َّ‬
‫ت‬‫ِ‬ ‫َف ِا َذا َجاۗ َ‬
‫ء‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ ُْ‬
‫‪1‬‬
‫َ ْي َم ِٕى ٍذ شا ٌن ّيغ ِن ْي ِه ‪۳۷‬۝ ۭ‬
‫ترجہم‪ٓ� :‬اخرکا�ربجو�ہاک�نرہب�ےرک�دیےنو�الیٓا�و�ا�زلبدنہوگی�‪�،‬ا�سر�و�زٓا�دمیاپےناھبئیا�و�ر�اپینام�ںا�و�ر�اپےناب�پا�و�ر�اپینویب�یا�و�ر�اپین‬
‫�ا�ولا�دےساھبگےاگ�‪�،‬ا�نںیمےسرہشصخرپ�ا�سد�نایاس�وقتٓاپڑ�ےاگکہاسےاپےنوس�اکیساکہو�شہنوہگا�۔‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٰ ٓ َ ُّ َ َّ ُ َّ ُ ْ َ َّ ُ ْ َ ْ َ ْ َ ْ ً َّ َ ْ ْ َ ٌ َ ْ َّ َ ‪۰‬۝ َ َ َ ْ ُ ْ ٌ ُ َ َ َ ْ َ‬
‫ع ّوا ِل ِد ٖہ ش ْـي ـ ـًٔاۭ‪۰‬۝ ا ِّن‬ ‫ييا الناس اتقوا ربك واخشوا يما ل ي ِزي والِد ع ول ِد ٖ ۡہ ول مولود ہوج ٍ‬
‫از‬
‫ٌّ‬ ‫َْ‬
‫‪2‬‬
‫َوعد ہللاِ َحق۔۔۔ ‪۳۳‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬لوگو! بوچاپےنر�بےکبضغےسا�و�رڈ�ر�وا�سد�نےسہکبجوکئیاب�پاپےنےٹیبیکرط�فےسدبلہہند�ےاگا�و�رہنوکئیاٹیبیہاپےن‬
‫با�پیکرط�فےسھچکدبلہدیےنو�الاوہوہگا�‪،‬فیالو�اقعالہلاک عود�ہاچسےہ۔‬
‫ََ ََ ۗ ُ‬ ‫الص ْور َف َلٓ َانْ َس َ َ ُ‬
‫ُّ‬ ‫َ َ ُ َ‬
‫‪3‬‬
‫اب َب ْين ْم َ ْي َم ِٕى ٍذ ّول يت َسا َءل ْو َن ‪۱۰۱‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ف ِاذا ن ِفخ ِف‬
‫ترجہم‪ :‬پرھجونیہہکوص�رپوھنکدیاگای�ا�نےکد�رمای�نرھپکوئیرشہتہنرہےاگ�ا�و�رنہو�ہایکد�وسر�ےوکپوھچںیےگ۔‬
‫ویی�‪،‬باھئیا�و� خراند�ا�نہیاس�ر�یزیچیںاناس�نوکناہیتزعیزہوتیںیہ�‪،‬یلنکر� �و قزایمتاسفنفنیساکیہاعلموہگاہکرجم�مسج عرپذ�ا�ب‬
‫�ا�ولا�د�‪،‬ب �‬
‫کا�اتساقح�قاثبتوہچاکہوگاخو�اہشرک�ےاگکہا�سد�نےکوہلان�کذع�ا�بےسےنچبےکےئلامتترحموب�بویتسہ�ںوکعییناپینا�ولا�دوک�اپین‬
‫بوی�یوک�اپےناھبئیوک�اپےنرقیبرتیناخند�ا�نوکجواسےانپ�ہدیےنو�الااھت�ا�و�ر�ر�وئےزمنیےکبسولگو�ںوکفدیہںیمد�ےد�ےا�و�ریہ‬
‫مایاہرزہنںی�‪�،‬ر�و�زایقمتیسکصخشےسوکئیدفیہوبق�لںیہنایکجائےاگہکلبرہمرج�م‬
‫تدبری�اسےذع�ا�بےساجن�تدلا�د�ے�‪،‬با�ر�یاعتلٰینےرف گ‬
‫اگ�‪،‬الہلاعتلٰیہجمنوکقو�ت‬
‫کےےئلڑھبکیتوہئیٓا�گیکٹپلوہگی گوجوشتوپستوکچا�ٹاجئےیگا�و�ر�اناس�نڈہیو�ںاک�ایکڈھانہچر�ہاجئے �‬
‫گویائیاطعفرمائےاگ�ا�و�رہجمند�ووجو�ہیکانبپرہرکےٹاکفروکاکپ�راکپ�ررکاپینرط�فالبئےیگ�۔‬
‫‪ z‬جسےندنایمںیاتاب�عقحےسہنموم�ڑ�ا�ا�و�رھٹیپریھپ�ی۔‬
‫‪ z‬ما�لوک�الہلیکر�ا�ہںیمرخ�چرککےرضاوخوشون�د�یاحصلرکنےےکاجبئے جعمرککےزخ�انو�ںںیمیستنتنیسرک�رھکاتتاھ�۔‬
‫یجےسرفمایا‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫‪4‬‬
‫ام ال ِم ْسك ْ ِ ۭ‬
‫ِي ‪۳۴‬۝‬
‫م َو َل َ ُ ّ َ ٰ َ‬
‫يض ع َطع ِ‬
‫َ‬ ‫اِنّ ٗه َك َن َل ُ ْٔ‬
‫يِ ُ‬
‫م ِبهلل ِالع ِظ ْي ِ ۙ ‪۳۳‬۝‬
‫‪ 1‬عبس�‪ �۳‬ت‪۳�۷��۳‬‬
‫‪ 2‬لقمان�‪۳�۳‬‬
‫‪ 3‬املومنون�‪۱�۰�۱‬‬
‫‪ 4‬احلاقۃ�‪۳�۳�،۳�۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم�‪:‬یہہنوت�الہلزب�ر�گوبرترپر�ایام�نالتاتاھا�و�رنہنیکسموککاھناھکالنےیکرتغبیدیاتتاھ�۔‬
‫راتاھ�ا�و�رنہیہوقح�قاعلاب�د�۔‬
‫عیینہیصخشہنالہلاعتلٰیپر�ایام�نالتاتاھ�‪،‬نہوقح�قالہلا� کد�ا ت‬

‫َّنِا َناَسْنِاْلا َقِلُخ اًعْوُلَهۙ‪۰۰۱۹‬اَذِا ُهَّسَم ُّرَّشلا اًعْوُزَجۙ‪َّ۰۰۲۰‬و اَذِا ُهَّسَم ُرْيَخْلا‬
‫’’یبکش اناس�ن ڑب�ے ےچک د�ل و�الا انبیا ایگ ےہ�‪ ،‬جب اسےتبیصم یتچنہپ ےہ وت ڑہ ڑب�ا اھٹات ےہ�‪� ،‬ا�و�ر بج ر�احتیتلم ےہ ت‬

‫اًعْوُنَمۙ‪۰۰۲۱‬اَّلِا َنْيِّلَصُمْلاۙ‪َ۰۰۲۲‬نْيِذَّلا ْمُه ىٰلَع ْمِهِتاَلَص َنْوُمِٕىٓاَد۪ۙ َو َنْيِذَّلا ْۤيِف ْمِهِلاَوْمَا ‪۰۰۲۳‬‬
‫�و لخبرکنے اتگل ےہ�‪ ،‬مرگ و�ہ امن�ز�ی وج اپین امن�ز�و�ں رپ یگشیمہرکنے و�الے ںیہ�‪� ،‬ا�و�ر نج ےک املو�ں ںیم‬

‫ٌّقَح ٌمْوُلْعَّم۪ۙ‪ِ۰۰۲۴‬لِٕىٓاَّسلِّل َو ِمْوُرْحَمْلا۪ۙ‪َ۰۰۲۵‬و َنْيِذَّلا َنْوُقِّدَصُي ِمْوَيِب ِنْيِّدلا۪ۙ‪۰۰۲۶‬‬

‫ماگنےن و�الو�ں اک یھب ا�و�ر وس�ا�ل ےس ےنچب و�الو�ں اک یھب�‪� ،‬ا�و�ر وج اناص�ف ےک د�ن رپ نیقی رھکےت ںیہ�‪،‬‬

‫َو َنْيِذَّلا ْمُه ْنِّم ِباَذَع ْمِهِّبَر َنْوُقِفْشُّمۚ‪َّ۰۰۲۷‬نِا َباَذَع ْمِهِّبَر ُرْيَغ ٍنْوُمْاَم‪۰۰۲۸‬‬
‫�ا�و�ر وج اپےن ر�ب ےک ذع�ا�ب ےس ڈ�رتے ںیہ�‪ ،‬یبکش ا�ن ےک ر�ب اک ذع�ا�ب ےبخو�ف وہنےیک زیچںیہن�‪،‬‬

‫َوَنْيِذَّلا ْمُه ْمِهِجْوُرُفِل َنْوُظِفٰحۙ‪۰۰۲۹‬اَّلِا ىٰۤلَع ْمِهِجاَوْزَا ْوَا اَم ْتَكَلَم‬

‫�ا�و�ر وجول�گ اپین رشماگہو�ںیک (حر�ا�م ےس) حافظترکتے ںیہ�‪ ،‬ہا�ں ا�نیک ویبیا�ں ا�و�ر ولنڈیو�ں ےک اب�ر�ے ںیم‬

‫ْمُهُناَمْيَا ْمُهَّنِاَف ُرْيَغ َنْيِمْوُلَمۚ‪ِ۰۰۳۰‬نَمَف ىٰغَتْبا َءٓاَرَو َكِلٰذ َكِٕىٰٓلوُاَف‬

‫جن ےک و�ہ املک ںیہ اہنںیوکئی الممتںیہن�‪� ،‬ا�ب وجوکئی ا�س ےک الع�و�ہ (�ر�ا�ہ) �ڈھونڈ�ے اگ وت ایےس ول�گ‬

‫ُمُه َنْوُدٰعْلاۚ‪َ۰۰۳۱‬و َنْيِذَّلا ْمُه ْمِهِتٰنٰمَاِل َو ْمِهِدْهَع َنْوُعٰر۪ۙ‪َ۰۰۳۲‬و‬

‫حد ےس زگ�ر اجنے و�الے وہنےگ�‪ ،‬جو اپین امانوت�ں اک�‪� ،‬ا�و�ر اپےن وق�ل وقر�ا�ر اک اپ�س رھکےت ںیہ�‪� ،‬ا�و�ر‬

‫َنْيِذَّلا ْمُه ْمِهِتٰدٰهَشِب َنْوُمِٕىٓاَق۪ۙ‪َ۰۰۳۳‬و َنْيِذَّلا ْمُه ىٰلَع ْمِهِتاَلَص َنْوُظِفاَحُيؕ‪۰۰۳۴‬‬

‫جو اپین وگ�اہوی�ں رپ دیسھے ا�و�ر اقئم رہےت ںیہ�‪ ،‬جو اپین امن�ز�و�ں یک افحظت رکتے ںیہ�‪،‬‬

‫َكِٕىٰٓلوُاْيِفٍتّٰنَجَنْوُمَرْكُّم‪�(٢ؕؒ۰۰۳۵‬املاع�ر�ج�‪۱�۹‬تا�‪)۳�۵‬‬
‫ییہول�گوتنج�ںںیمزع�تو�الےوہنےگ�۔‬

‫�اناس�نےبربص�ا�‪،‬خبلیا�و�رنکوج�سےہ‪:‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫یہاناسنیرسشتےہہکو�ہتخسرحیصا�و�ربتہزج�عوزف�عرکنےو�الاےہ�‪،‬جبا�س فرپرقیاکیسرم�ضاکمحہلوہتاہےایما�ل موات�ع�‪،‬گرھبا�ر‬

‫�ا�و�ر�ا�ولا�دمںیےسوکئیوبحم�بالچاجتاےہوت�الہلاعتلٰیکیاضقپر�ر�اضیوہنےےکاجبئےاتناہئیےبربص�یاکماظہر�ہرکتاہےا�و�رجباسےٓاسائش‬
‫نہپیتچےہوتخبلینباجتاےہ ��‪،‬ا�و�ر�الہلاکحقیھبڈکا�راجتاےہ�‪،‬‬
‫َما ف� َر ُجل شُ ٌّ‬
‫� َها ِل ٌع َو ُج ْ ب نٌ� َخا ِلعٌ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ �ش َُّ‬ ‫َ‬
‫‪:‬س ْع ُت َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل يقول‪:‬‬ ‫َٔ ُ َ ُ ُ َ‬
‫ِي ٍ‬ ‫ا َ ب� ه َر ْ ي َ�ة َيقول ِ‬
‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہ �رسو�لالہلﷺےنرفمایا�اناس�نںیمد�و�وصفتہبرب�ےوہتےںیہ�ایکہیہکرحیصوخبلیوہنےےکاستھ‬
‫‪1‬‬
‫ساتھد�لاککاچہو�‪�،‬د�وسر�ایہہکاتانبز�د�لوہکہوگیا�د�لیہلکناجئےاگ�۔‬
‫مرگیہزمک�و�ریا�ںانقابلریغت�وتدب�لںیہنںیہ�‪،‬چاننہچ مرفایاکہو�ہول�گا�نذممو�متلصخےسےچبوہئےںیہوجرف�ضا�و�رفنیلامن�زڑپھےنو�الے‬
‫ہںی�‪،‬مرگایاسہنںیہکیتسس ��‪ٓ،‬ا�ر�ا�میبلطای�دیون�یرصم�وفتیای�دچلیپسںیمالھجرکبجوقتاچہانام�زپڑ�ھیلہکلبوج�اپینامن�زکواپبدن�یےسہشیمہاپےن‬
‫�وقترپخوض�عوخوش�عےکاستھا� کد�ارتےںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٰ‬ ‫َّ ْ َ ُ ْ ْ َ‬ ‫َ ْ َْ َ ْ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ن ‪۲‬۝‬ ‫ت ْم خ ِش ُع ْو َ ۙ‬‫ف َصل ِِ‬ ‫ن ‪۱‬۝ ال ِذي ه ِ‬ ‫قدافل َح ال ُم ٔو ِم ُن ْو َ ۙ‬
‫ترجہم�‪:‬قیانیالف�حاپئیےہایام�نالنےو�الو�ںےنجواپینامن�زںیموشخ�عاتخای�ررکتےوہ�ں۔‬
‫نجوہ�ںےنوخ�د�اپےناملو�ںںیماحجتدنم�و�ںا�و�رمرحمو�ںکا�ایکہصحرقم�ررک�رکاھےہ�‪،‬جےسو�ہا�ناکحقھجمسرک�ا� کد�ارتےںیہیجےسرفمایا‬
‫ْ‬ ‫َ ْ ٓ َ ْ َ ْ َ ٌّ ّ ّ َ ۗ‬
‫‪3‬‬
‫لسا ِٕى ِل َوال َم ْح ُر ْو ِم ‪۱۹‬۝‬ ‫و ِف اموال ِِهم حق ِل‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�ا�نےکاملو�ںںیمقحاھتسائلا�و�ررحم�و�مےکےئل�۔‬
‫ےئلزٰو�ۃےکالع�و�ہیھبرخ�چرکتےرہےتںیہ�‪،‬جوخو�دکوغری�ذمہد�ا�ر�ا�و�رغریجو�ا�بد�ہںیہنےتھجمس‬
‫�ا�و�ر�و�ہالہلیک ضرا�وخوشون�د�یاحصلرکنےےک ک‬
‫یانہے‪،‬یجےسرفمایا‬
‫لبہکو�ہنیقیاکملرھکےتںیہہکایکد�ناہنںیالہلیکاب�رگا�ہںیماحضرہوکر�اپےناعام�لاکحاس�بد �‬
‫َ َْ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ّْ َ َ ْ ُ َّ‬ ‫َف َا َّم َ ْ ُ ْ َ ٰ َ ٗ َ ْ ہٖ ‪۰‬۝ َ َ ُ ْ ُ َ ۗ ُٔ ُ ْ َ ُ ْ ٰ َ ْ‬
‫‪4‬‬
‫ۚ‬
‫ِ ‪۲۰‬۝‬‫ہ‬ ‫ي‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫س‬ ‫ح‬‫ِ‬ ‫ق‬
‫ِ ٍ‬‫ل‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫ظ‬ ‫ِن‬ ‫ا م او ِت كِتبہ ِبي ِمي ِن ۙ فيقول ہاوم اقرءوا كِت ِبي ‪۱۹‬۝ ِ‬
‫ا‬ ‫ۚ‬ ‫ہ‬
‫رضو�راپان‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�سوقتسجاکانمہاعام�لا�سےکدیسھےاہتھںیمدیااجئےاگو�ہےہکاگولدکیوھپڑھوریم�اانمہاعام�ل�‪،‬مںیاتھجمساھتہکےھجم �‬
‫حاس�بےنلمو�الاےہ۔‬
‫�ا�سےئلا�سد�نیکایت�ر�یرکتےرہےتںیہ�‪،‬جو�اطاعتا�و�راعام�لاصلہحےکاب�وجو�د�الہلیکتمظع جواللتےکشیپرظن�ا�سیکرگفتےسرل�ز�ا�ں‬
‫�وترسا�ںرہےتںیہ�‪�،‬ا�و�رقینیاکملرھکےتںیہہکبجکتالہلیکرحتمںیمہاپےند�امنںیمںیہنڈھانکےلیگامہ�ر�ےہیاعام�لاجن�ت‬
‫کےےئلاکفیںیہنوہ�ںےگ�‪،‬تاکدیکےوط�رپرفرمایاکہالہلےکذع�ا�بےسیسکوکبیھےبوخ�فںیہنوہنااچہےیہکلبرہ�وقتا�سےسڈ�رتے‬
‫ال ْر َٔا ِة َو ْ ج ُ‬
‫ال ْ ب ِن� �‪ ،۲�۵�۱�۱‬مسند امحد �‪۸�۰�۱�۰‬‬ ‫ہاد� ٌب ِ ف� ْ ج ُ‬ ‫‪ 1‬نن‬
‫س� ابوداودکتاب ج َ‬
‫ال ب ي‬
‫‪ 2‬املومنون�‪۱�،۲‬‬
‫الذار�ت�‪۱�۹‬‬
‫ی‬ ‫‪3‬‬
‫‪ 4‬احلاقۃ�‪۱�۹�،۲�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�رہان�ا�و�ر�ا�سےساچبئوکیہنکممدت�ابریاتخای�ررکتےرہانچاہے�‪،‬جونجیسوخ�اہشیکلیمکتوستنیکےکےئلد�واجئزذ�ر�ائعویب�یا�و�ر�اپینولممکہوع�رتو�ں‬
‫کےالع�و�ہدس�ومتی�(علموق�مول�ط�)�ا�و�ر طہرر�حیکوہش�تر�انی�(بوی�ییکدبرمںیاجممتع�‪،‬حالتضیحوغری�ہںیماجممتعوغری�ہ) �ا�و�ررعیانی‬
‫وجوی�یا�و�رلونڈ�یےکالع�و�ہالت�شرکیںوہیدحسےاجت�و�زرکنےو�الےںیہ�‪،‬جوالہلا�و�ر گلوو�ںیکرپس�دکیوہئی‬
‫ہزیرتےںیہ�‪�،‬ا�و�ر ب‬
‫سےرپ ک‬
‫�امانوت�ںیکافحظترکتےںیہا�و�را�سںیمھچکایخنتںیہنرکتےا�و�رجو�الہلےسا�و�ر گلوو�ںےسےیکوہئےدہعویپام�نیکاپسد�ا�ر�یرکتے‬
‫ہںی�‪،‬ا�و�ر�ا�نںیمیمکیشیبںیہنرکتےا�و�رنہاہنںیاپھچتےںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ّ َ َ َ‪۰‬۝ َ َ ْ َّ ُ َ ّ ٗ ٓ ٰ َ ٗ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ََ َ‬
‫‪1‬‬
‫م يكت ْم َہا ف ِانہ اث ٌِم قل ُبہ۔۔۔ۧ ‪۲۸۳‬۝‬ ‫۔۔۔ول تك ُت ُموا الشہاد ۭۃ و‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�راہش�د�ترہگزہناپھچ�ٔوجواہش�د�تاپھچتاےہا�ساکد�لانگ�ہںیمٓالو�د�ہےہ۔‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َٔ َ َ َ َ ُ َ َ نَ َ ْ َ َ ْ َ َُ‬ ‫ُ‬ ‫َٔ َ َ َ َ َ‬
‫َع ْن ان ٍس‪ ،‬قال‪:‬خط َب َنا َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل‪ ،‬فقال‪ :‬ل ِإ ي�ان ِلن ل امانة ل‪،‬ول ِد ي� ِلن ل عد ل‬
‫ربخد�ا�ر�رہو�‪،‬جس‬
‫رضو�ر�ا�رشا�درفمایارکتےےھت �‬
‫�انس‪ t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺامہ�ر�ےاسمےنوجرقتیربیھ مرفاتےا�سںیمہیاب�ت �‬
‫مںیامانتںیہنا�ساککوئیایام�نںیہن �ا�و�رجودہعاکپابدنہنںیا�ساککوئیدینںیہن�۔‬
‫‪2‬‬

‫َ‬ ‫َٔ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ٌَ َ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َق َال‪ٓ :‬ا َي ُة ُ‬

‫الن ّ� َص َّل ُ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ َّ‬
‫امل َن ِاف ِق ثالث‪ِ :‬إذا َح َّدث كذ َب‪َ ،‬و ِإذا َو َع َد اخلف‪َ ،‬و ِإذا‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة‪ ،‬ع ِن ِب ِي‬
‫ُ َ َ‬
‫ْٔاو ت ِ� َن خان‬
‫عدب�الہلنبرمع�و‪t‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺےنفرمایامانفقیکنیتںیتلصخںیہ جباب�ترک�ےوتوھج�ٹوبلے�‪،‬جبدہع�ویپام�ن‬
‫‪3‬‬
‫کر�ےوت�ا�سیکالخ�فو� �رز�یرک�ے ��‪،‬ا�و�ربجا�سےکاپ�سامانترکیھاجئےوت�ا�سںیمایخنترک�ے�۔‬
‫جو�اپیناہش�دتو�ںکو�الہلیکرضااکحوص�لھجمسرکہناپھچتےںیہہنا�سںیمیمکیشیبیہرکتےںیہاچہےا�سیکز�دمںیا�نےکرقییبزعیزای�د�وست‬
‫َّ َ َ‬ ‫ََ‬
‫‪۰‬۝ ‪4‬‬
‫۔۔۔وا ِق ْي ُموا الش َهادة ِل ِ۔۔۔ ‪۲‬۝‬ ‫ہیٓاجائںی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�(�ا�ےوگ�ا�ہےننبو�الو�)گو�اہیکیھٹکیھٹالہلےکےئلا� کد�ار�و�۔‬
‫ٰ ٓ َ ّ ُ َ َّ ْ َ ٰ َ ُ ْ ُ ْ ُ ْ َ ٰ ّ ْ َ ْ ْ ُ َ َ ۗ َ َ َ ْ َ ٰ ٓ َ ْ ُ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ‬
‫ال ْق َر ِب ْ َ‬
‫ي۔۔۔ ‪۱۳۵‬۝ ‪۰‬۝‬
‫ْ‬ ‫ُ‬
‫‪5‬‬
‫يو‬‫ييا ال ِذي امنوا كونا قو ِمي ِبل ِقس ِط شهداء ِل ِولو ع انف ِسك ا ِو الوالِد ِ‬
‫ربملعد�ا�ر�ا�و�ر�الہلو�اسےطےکوگ�ا�ہ گونب�ارچہاہمت�ر�ےاناص�فا�و�رمتاہ�ر�یوگ�اہییکز�دخو�داہمت�ر�ی‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�ےولگوجو�ایام�نالئےوہ�!�اناص�فےک �‬
‫�اپینذ�ا�ترپیامتاہ�ر�ےو�الدینا�و�ر�رشہتد�ا�ر�و�ںرپہیویک�ںہنڑپتیوہ۔‬

‫‪ 1‬البقرہ ‪۲�۸��۳‬‬
‫ا� با�‬ ‫للب�� �‪،۱�۲�۶�۹�۰‬مصنف ب ن‬ ‫ق‬ ‫الک�ی ی‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫‪،۲‬الس� ب‬ ‫اال�ان �‪ ،۴�۰�۴�۵‬مسند امحد ‪،۱�۲�۳�۸��۳‬املعجم االوسط �‪�۶�۰�۶‬‬
‫‪ 2‬شعب ی‬
‫�ش‬
‫شیبۃ�‪،۳�۰�۴�۰�۱‬مسند با� یعیل �‪ ،۲�۸�۶�۳‬ح السنۃ للبغوی �‪۳�۸‬‬
‫ْ‬ ‫اال�ان َ ب� ُب َع َال َمةِ ُ‬
‫ال َن ِاف ِق�‪۲�۱�۰‬‬ ‫امل َن ِاف ِق �‪ ،۳�۳‬حصیح مسمل کتاب ی‬
‫اال�ان َ ب� ُب َب َي ِان ِخ َص ِال ُ‬ ‫‪ 3‬حصیح ب خ�اری کتاب ی‬
‫‪ 4‬الطالق �‪۲‬‬
‫‪ 5‬النساء �‪۱�۳�۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ا�و�رجو� ندای�و�یرصم� فوای�تںیمالھجرکاپینامن�ز�و�ںےساغفلںیہنوہجاتےہکلبا�نےکد�لدجسم�و�ںںیماٹےکرہےتںیہ�‪�،‬ا�دھر�ا�ذ�ا�نیکٓا�و�ا�زکا�ن‬

‫ول�گار�ا�م‬
‫ڑپ�ے‪�،‬ا�نا� صوا�فےک ک‬
‫وھچ�ڑر�ر�بیکاب�رگا�ہںیماحضر�یےکےئللچ �‬
‫مںیڑپ�یا�و�رحموب�بویبیو�ں ��‪،‬ا�ولا�د�و�ںا�و�رکا�ر�وبا�رسبھچک ک‬
‫ت�ورکیمےکاستھتنجےکرسسزب�وشا�د�ا�بابغو�ںا�و�رلا�ز�و�ا�لوتمعن�ںںیمرہںیےگ�۔‬
‫�انیہا� صوا�فےکاحملولگو�ںےکاب�ر�ےںیمایکاقم�مرپرفمایا‬
‫َ َّ َْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ف َص َل ِت ْم خ ِش ُع ْو َ‬
‫ٰ‬ ‫ن ‪۱‬۝ َّالذ ْ َ‬
‫ي ُْ‬ ‫َ ْ َْ َ ْ ْ‬
‫ن ‪۳‬۝ وال ِذي‬ ‫ع اللغ ِو ُم ْع ِرض ْو َ ۙ‬ ‫ِ‬
‫ي ْ‬
‫ه‬ ‫ن ‪۲‬۝ َوالذ َ‬
‫ِ‬ ‫ۙ‬ ‫ِ‬
‫ه ِْ‬
‫ِ‬ ‫قدافل َح ال ُم ٔو ِم ُن ْو َ ۙ‬
‫ْ َْ َ َ َ َ ْ ََْ ُ َ َ‬ ‫َّ َ ٰ ٓ َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ ْ َ ُ ْ ُ‬ ‫ُ ْ َّ ٰ ٰ ُ‬
‫انُ ْم ف ِا ّنُ ْم‬ ‫ع از َوا ِج ِهم او ما ملكت اي‬ ‫ن ‪۵‬۝ اِل‬ ‫ه لِف ُر ْو ِج ِه ْم ٰح ِفظ ْو َ ۙ‬ ‫ن ‪۴‬۝ وال ِذي‬ ‫ِلزكو ِة ف ِعل ْو َ ۙ‬ ‫هل‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫َ ْ َٰ َ َ َۗ ٰ َ ٰ َ ُ ُ ٰ ُ ْ َ َ ْ َ ُ ْ َ‬‫ْ‬ ‫ۗ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ن ‪۸‬۝‬ ‫ه ٰر ُع ْو َ ۙ‬
‫ل ٰم ٰن ِت ْم َو َع ْهد ِ ْ‬
‫ِ‬ ‫ن ‪۷‬۝ وال ِذي ه ِ‬ ‫ي ‪۶‬۝ ف ِن ابتغ وراء ذلِك فاول ِٕىك ه العدو ۚ‬ ‫ي َمل ْو ِم ْ َ ۚ‬‫َغ ْ ُ‬
‫ِ‬
‫ه ِف ْياَ‬ ‫س‪۰‬۝ ُ ْ‬ ‫َّ ْ َ َ ُ ْ َ ْ ْ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ٰۗ َ ُ ُ ْ ٰ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َّ ْ َ ُ ْ َ ٰ َ َ ٰ ْ ُ َ ُ‬
‫يثن ال ِفردو ۭ‬ ‫ن ‪۱۰‬۝ ال ِذي ِ‬ ‫ن ‪۹‬۝ اول ِٕىك ه الو ِرث ۙ‬ ‫تم يا ِفظو ۘ‬ ‫وال ِذي ه ع صلو ِ ِ‬
‫ٰ ُ‬
‫‪1‬‬
‫خ ِلد ْو َن ‪۱۱‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬قیانیًفال�حاپئیےہایام�نالنےو�الو�ںےنوج�اپینامن�زمںیوشخ�عاتخای�ررکتےںیہ�‪،‬لوغیا�تےسد�و�ر�رہےتںیہ� ک‪�،‬زٰو�ۃےکرطیےقرپعامل‬
‫ہوتےںیہ�‪�،‬اپینرشماگہو�ںیکافحظترکتےںیہوس�ائےاپینویبیو�ںےکا�و�را�نوع�رتو�ںےکوج�ا�نیککلمنیمیںیموہ�ںہکا�نرپوفحم�ظ‬
‫نہرھکےنںیمو�ہاقبلالممتںیہنںیہ�‪�،‬ابلہتوج�ا�سےکالع�و�ہھچکا�و�رچاہںیوہیزیا�دتیرکنےو�الےںیہ�‪�،‬اپینامانوت�ںا�و�ر�اپےندہع�ویپام�ناک‬
‫پا�سرھکےتںیہا�و�ر�اپینامن�ز�و�ںیکافحظترکتےںیہیہیول�گو�ہو�ا�ر�ثںیہوجمری�ا�ثںیم �رفد�و�ساپئںیےگا�و�ر�ا�سںیمہشیمہرہںیےگ�۔‬

‫ِلاَمَف َنْيِذَّلا اْوُرَفَك َكَلَبِق َنْيِعِطْهُمۙ‪ِ۰۰۳۶‬نَع ِنْيِمَيْلا َو ِنَع ِلاَمِّشلا‬

‫پس اکفر�و�ں وک ایک وہگای ےہہک و�ہ ریت�ی رط�ف د� �وڑتے ٓاتے ںیہ�‪� ،‬د�ائںی ا�و�ر ابئںی ےس رگ�و�ہ ےک‬

‫َنْيِزِع‪ُ۰۰۳۷‬عَمْطَيَا ُّلُك ٍئِرْما ْمُهْنِّم ْنَا َلَخْدُّي َةَّنَج ٍمْيِعَنۙ‪۰۰۳۸‬‬

‫گر�و�ہ�‪ ،‬کای ا�ن ںیم ےس رہ ایک یک وتقع ہی ےہہک و�ہ وتمعن�ں و�الی تنج ںیم د�اخل ایک اجئے اگ�؟‬

‫اَّلَكؕ‪١‬اَّنِاْمُهٰنْقَلَخاَّمِّمَنْوُمَلْعَي‪�(۰۰۳۹‬املاع�ر�ج�‪۳�۶‬تا�‪)۳�۹‬‬
‫(�ایاس) ہرگزہنوہگا�‪،‬ہمےناہنںیا�س(چزی) سےدیپ�اایکےہےسجو�ہاجنےتںیہ‪.‬‬
‫�الہلاعتلٰینےافک�رکیرفیبوخ�ر�دگیایب�نرکتےوہئےرفمایاپسا�ےیبنﷺ�!کایبا�تےہہکہیرکنمینرہطر�فےسرگ�و�ہد گ�رر�و�ہٓا�پیک‬
‫جمسلںیمد� �وڑ�ےےلچٓا�رہےںیہ ��؟ا�و�ر�ٓا�پیکدعو�توبتغیلا�و�رتال�و�ترق�ٓا�ننسرکعلمرکنےےکاجبئےا�ناکمذ�ا�قا�ڑ�اتے� �‪ٓ،‬ا�و�ا�ز�ےےتسک‬
‫ہکارسمامل�نتنجںیمےئگوتمہا�نےسےلہپتنجںیمد�اخلوہجائںیےگا�و�ر�وہا�ںاسیرط�حزم�ے‬
‫�ٰیرتےںیہ گ‬
‫�ا�و�رٹولوی�ںںیمٹبرک�دعو ک‬
‫ںیہ‪،‬یجےس‬
‫کریںےگسجرط�حدنایمںیرک�رہےںیہ�‪�،‬ا�و�رحمدمﷺپر�ایام�نالنےو�الےاسیرط�حہتسخاح�لرہںیےگسجرط�حٓا�جدنایمںی �‬

‫‪ 1‬املومنون� ت‪۱�۱��۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫فرمایااگرتماپےندعو�ٰیمںیےچسوہتوتبالئو�۔‬
‫َّ َ ُْ‬ ‫َْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ن ‪۳۶‬۝ َا ْم ل ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ك‪۰‬۝ َك ْي َف ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ ْ َُ ْ ُ ْ ْ َ َ ْ‬
‫ن ‪۳۷‬۝ اِن لك‬ ‫ك ك ِٰت ٌ‬
‫ب ِف ْي ِه تد ُر ُس ْو َ ۙ‬ ‫تك ُم ْو َ ۚ‬ ‫ي ‪۳۵‬۝ َما ل ْ ۪‬ ‫ي كل ُم ْج ِر ِم ْ َ ۭ‬ ‫افنجعل المس ِل ِم‬
‫َُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬
‫ان َعل ْي َنا َبل َِغة ا ِٰل َ ْي ِم ال ِق ٰي َم ِ ۙة‪۰‬۝ ا َِّن ل ْ‬ ‫ك َا ْيَ ٌ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ن ‪۳۸‬۝ َا ْم ل ْ‬ ‫ْ ََ ََ‬
‫ت َّ ُ‬
‫ن ‪۳۹‬۝ َسل ُه ْم ا ّيُ ْم‬ ‫تك ُم ْو َ ۚ‬‫ك ل َما ْ‬ ‫ي ْو َ ۚ‬ ‫ِفي ِه لما‬
‫َ‬ ‫ۗ‬
‫شك ٕىه ْم ا ِْن ك ُ ْنا ٰص ِد ِق ْ َ‬‫َ‬ ‫تا ب ُ َ‬‫َ ُْ‬‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ۗ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِك َز ِع ْي ٌ ۛۚ ْ ُ ْ ُ َ‬ ‫ٰ َ‬
‫ي ‪۴۱‬۝‬ ‫ِِ‬ ‫م ‪۴۰‬۝ ام لهم شك ُۛۚء‪۰‬۝ فليا ِ‬ ‫ِبذل‬
‫‪1‬‬

‫ترجہم�‪:‬کایہم مرفانرب�د�ا�ر�و�ںاکحا�ل مرجمو�ںاکساکر�دیں�؟تمولگو�ںوکایکوہگایہےمتےسیکمکحاگلتےوہ�؟کایمتاہ�ر�ےاپ�سوکئیاتک�بےہسج‬

‫دنسپرتےوہ�؟یارھپایکاہمت�ر�ےےئلر� �و قزایمتکتمہرپکھچ‬
‫رضو�ر�وہا�ںوہیھچکےہوجتماپےنےئل ک‬
‫مںیمتہیڑپھےتوہکہاہمت�ر�ےےئل �‬
‫ریھٹائےوہئے‬
‫رھا�نےک �‬
‫عدہ�ویپام�ناثبتںیہہکںیہمتوہیھچکےلماگجساکتممکحاگلئو�‪�،‬ا�نےسوپچوھتمںیمےسوک�نا�ساکضامنےہ�؟یاپ �‬
‫وک�اریہےچسںیہ�۔‬
‫کھچرشیکںیہ�(نجوہ�ںےنا�ساک�ذمہایلہو�)یہاب�تےہوتلائںیاپےنا�نرشیوک�ں گ‬
‫چاننہچالہلاعتلٰینےا�نےکا�سزعمابطلیکرت�دید مرفائیہکایک�ا�نںیمےسرہ�ایکہیاللچرھکاتہےہکو�ہریغبحاس�باتک�بتمعنرھب�یتنجںیم‬
‫�د�اخلرک�دیاجائےاگ�؟ہرگزںیہن�‪،‬یہسکرط�حنکممےہہکوممنا�و�راکفرد� نوو�ںتنجںیمد�اخلرک�دیےئ ئاجںی�‪�،‬الہلا�و�ر�ا�سےکرسو�لرپ�ایام�ن‬
‫لانےو�الےا�و�ر�اطاعتزگ�ا�ر�و�ں�ا�و�ر�ا�سیکذکتیبرکنےو�الو�ںد� نوو�ںوکاخر�و�یںیتمعنںیلمایاسبکیھںیہنوہکسات�‪،‬ہمےناناس�نوکہپےلڑس�ی‬
‫ہوئییٹمےسا�و� پررھبدبو�د�ا�رپانیےکایکریقحقرط�ےےسدیپ�اکایہے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ف َق َرار َّمك ْ‬ ‫ََ َْٰ ُ‬ ‫م َّماۗء َّمه ْ‬ ‫كّ‬ ‫َ َ َ ْ ُ ْ ُّ‬
‫ٍ ‪۲۱‬۝‬ ‫ۙ‬
‫ِي‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫ل‬ ‫ـع‬ ‫ـ‬ ‫ف‬ ‫‪۲۰‬۝‬ ‫ۙ‬
‫ي‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ا ْل نلق‬
‫ٍ‬ ‫ٍ ِ ٍ‬
‫‪2‬‬

‫رہھٹائے کراھ�؟�۔‬ ‫ترجہم�‪:‬کایہمےنایکریقحپانیےسںیہمتدیپاںیہنایک�ا�و�ر�ایکرقم�ر�ہدم�تکتاسےایکوفحم�ظہگج �‬

‫َ‬
‫ُّ ْ َ ّ َ ۗ‬ ‫م َب ْ‬‫ي ُر ُج ِ ْۢ‬‫َّ ْ‬ ‫ُ َ ِ ْ َّ ۗ َ‬ ‫م ُخل َ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ ْ ْ َ ُ َّ‬
‫النسان ِ‬
‫‪3‬‬
‫ب ‪۷‬۝‬‫التا ِٕى ِ ۭ‬ ‫بو‬
‫ِ‬ ‫ل‬‫الص‬ ‫ي‬‫ِ‬ ‫‪۶‬۝‬ ‫ۙ‬
‫ق‬ ‫ٍ‬ ‫ف‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫ء‬
‫ٍ‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫ق‬ ‫ل‬
‫ِ‬ ‫خ‬ ‫‪۵‬۝‬ ‫ۭ‬ ‫ق‬ ‫ِ‬ ‫فلينظ ِر ِ‬
‫رھذ�ر�ا�اناس�نیہیدیھکےلہکو�ہسکزیچسےدیپ�اکایگایہے ��‪،‬ایکاھچےنلو�الےاپنیےسدیپ�اایکایگےہوجیپھٹا�و�ریسےنیکڈہیو�ںےک‬ ‫ترجہم‪ :‬پ �‬
‫�د�رمای�نےساتلکنہے۔‬
‫توایکاناس�نوک�الہلےکاقمبےلںیمربکتزیبدیاتہےہکو�ہالہلا�و�ر�ا�سےکرسو�لیکذکتیبرکتاہے۔‬

‫ۤاَلَف ُمِسْقُا ِّبَرِب ِقِرٰشَمْلا َو ِبِرٰغَمْلا اَّنِا َنْوُرِدٰقَلۙ‪۰۰۴۰‬ىٰۤلَع ْنَا َلِّدَبُّن‬

‫رغمو�ں ےک ر�بیک (کہ) ہم ًانیقی قا�د�ر ںیہ�‪� ،‬ا�س رپ ا�ن ےکوع�ض ا�ن ےس‬
‫پس ےھجممسق ےہرشمقو�ں ا�و�ر ب‬

‫اًرْيَخ ْمُهْنِّمۙ‪َ ١‬و اَم ُنْحَن َنْيِقْوُبْسَمِب۠‪ْ۰۰۴۱‬مُهْرَذَف اْوُضْوُخَي َو اْوُبَعْلَي‬

‫�اچےھ ول�گ ےل ٓائںی ےگ ا�و�ر مہ اعجز ںیہن ںیہ�‪ ،‬پس وت اہنںی ڑگھجتا اتلیھک وھچ�ڑ د�ے�‪،‬‬
‫‪ 1‬القمل�‪ �۵‬ت‪۴�۱��۳‬‬
‫‪ 2‬املرسالت�‪۲�۰�،۲�۱‬‬
‫‪ 3‬الطارق � ت‪۷��۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ىّٰتَح اْوُقٰلُي ُمُهَمْوَي ْيِذَّلا َنْوُدَعْوُيۙ‪َ۰۰۴۲‬مْوَي َنْوُجُرْخَي َنِم ِثاَدْجَاْلا‬

‫یاہ�ں کتہک ہی اپےن ا�س د�ن ےس اج ںیلم سج اک ا�ن ےس عود�ہایک اجتا ےہ�‪،‬جس د�ن ہی ربق�و�ں ےس‬

‫ْمُهُراَصْبَا‬ ‫ًةَعِشاَخ‬ ‫َنْوُضِفْوُّيۙ‪۰۰۴۳‬‬ ‫ٍبُصُن‬ ‫ىٰلِا‬ ‫ْمُهَّنَاَك‬ ‫اًعاَرِس‬

‫�د� �وڑتے وہئے ںیلکن ےگ�‪ ،‬گویا ہک و�ہیسک ہگجیک رط�ف زیت زیت اج رہےہںی�‪�،‬ا�نیک ٓاکنںیھ یکھج وہئی گنوہںی�‪،‬‬

‫ْمُهُقَهْرَتٌةَّلِذؕ‪َ١‬كِلٰذُمْوَيْلاْيِذَّلااْوُناَكَنْوُدَعْوُيؒ‪�(۰۰۴۴‬املاع�ر�ج�‪۴�۰‬تا�‪)۴�۴‬‬
‫�ا�نرپذلتاھچرہیوہگی�‪،‬یہےہو�ہد�نسجاکا�نےس عود�ہایکاجتااھت۔‬
‫کوینہکزمنیالہلےکمکحےسایکاخ�ص فرات�رسےرگ�د�شاھک�رہیےہا�سےئلوس�ر�جرہ�ر� �وز�ایکےئنز�ا�ویےےسولط�عوہتاہےا�و�رنےئ‬
‫رغو�بوہتاہے ��‪،‬ا�ساحل�ظےسرشم�قیھبتہبںیہا�و�رمرغ�بیھب�‪،‬چاننہچایکاقم�مرپرفمایا‬ ‫�ز�ا�ویےںیمرغم�بںیم �‬
‫ُ ْ َ‬ ‫َ ّ ُ َّ ٰ ٰ َ ْ َ‬
‫ال ْر ِض َو َما َب ْي َ ُ‬
‫‪1‬‬
‫ن َما َو َر ّب ال َمشا ِر ِ ۭ‬
‫ق ‪۵‬۝‬ ‫رب السمو ِت و‬
‫وجزمنیو�ٓاسام�نںیمںیہا�و�رسا�ر�ےرشمقو�ںاکم لاک�۔‬ ‫ترجہم�‪�:‬و�ہوجزمنیا�و�ر�ٓاسامنو�ںاک�ا�و�رتام�ما�نزیچ�و�ںاکاملکےہ �‬
‫ُ ْ ْ‬
‫ي َو َر ّب ال َمغ ِر َب ْ ِ ۚ‬ ‫َر ُّب ْال َم ْ َ ْ‬
‫ي ‪۱۷‬۝‬ ‫شق ِ‬ ‫ِ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم�‪�:‬د� نوو�ںرشم�قا�و�رد� نوو�ںرغم�ب�‪،‬سباکمالکوپر�و�ر�دگا�ر�وہیےہ�۔‬

‫چاننہچالہلاعتلٰینےاپینذ�ا�تیکمسقاھککررفمایابا�تو�ہںیہنےہوج�انوہ�ںےنھجمسرکیھےہہکاسح�بواتک�بوہگانہرشح� نورش�‪،‬کاییہںیہناجنےتہک‬
‫ےہ‪�،‬ا�و�رہما�سرپپو�ر�یرط�حاق�د�رںیہہکافک�ر�ومرشکنیوکجب‬
‫ہمرشمقو�ںا�و�رمرغبو�ںےکاملکںیہ پ�‪،‬و�ر�یزمنیامہ�ر�ےہضبقدق�ر�تںیم �‬
‫دیپ�ار�دیںوجہام�ر�ےعیطما�و�رفرمانرب�د�ا�رہو�ںا�و�رہام�ر�یانفرمانوی�ںےس‬
‫چاہںیعذ�ا�بان�ز�لرکےکاسفنہانب�دیںا�و�را�نےکدبلےایےسول�گ ک‬
‫�رکےرہےنو�الےوہ�ں�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُٓ َ َ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ َ َ َّ ْ َ ْ َ ْ ْ َ ْ ً َ ْ َ ْ ُ َ َ‬
‫ُ‬
‫‪3‬‬
‫كۙ‪۰‬۝ ث ّم ل يَك ْو ْنا ا ْمثال ْ ۧ‬
‫ك ‪۳۸‬۝‬ ‫۔۔۔واِن تتولوا يستب ِدل قوما غي‬
‫ترجہم�‪�:‬اگرتمہنموم�ڑ�وگےوت�الہلاہمت�ر�یہگجیسکا�و�رقو�موکلےٓائےاگ�ا�و�ر�و�ہمتےسیجہنوہ�ںےگ۔‬
‫جبمہدنایمںیایاسکرکسےتںیہوت�ر� �و قزایمتا�نوک�د�وبا�ر�ہا�نیکربق�و�ںےس نزد�ہرک�دیانہام�ر�ےےئلایکلکشمےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ َ ْ َ َ ْ َ َّ َ َّ ْ َ َ َ َّ ٰ ٰ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َّ ٰ َ ٰ ٓ َ ْ ُّ ْ ْ َ ْ ٰ ‪۰‬۝ َ ٰ ٓ َّ ٗ َ ٰ ُ ّ‬
‫ك‬‫ت بل اِنه ع ِ‬ ‫ـح المو ۭ‬‫اول يوا ان هللا ال ِذي خلق السمو ِت والرض ول يع ِبل ِق ِهن ِبق ِد ٍر ع ان ي ِ ۦ‬
‫‪4‬‬ ‫ش ٍء َق ِد ْ ٌ‬
‫ي ‪۳۳‬۝‬ ‫َ ْ‬

‫‪ 1‬الصافات�‪۵‬‬
‫الرمحن�‪۱�۷‬‬
‫‪ٰ 2‬‬
‫‪ 3‬حممد�‪۳�۸‬‬
‫‪ 4‬االحقاف�‪۳�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫رضو�ر�ا�س‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رایک ا�ن ولگو�ںوکیہاھجسئیںیہن دیاتکہسج الہل ےن ہیزمنی ا�و�ر�ٓاسام�ن دیپ�اکےی ا�و�ر�ا�ن ےک انبتے وہئے و�ہ ہناکھت�‪�،‬و�ہ �‬
‫وکال�اٹاھئے ک�؟وی�ںںیہن�‪،‬قیًانی�و�ہرہچزیکیدق�ر�ترھکاتہے�۔‬
‫پرقا�د�رہےہکرم�د�و�ں ج‬
‫�ایکہگجافک�رےکامگ�نیکرت�د کیدرتےوہئےرفمایا‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬
‫َْ َٰ ْ َ ّ َ ََ ٗ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َ ُ ْ ْ َ ُ َ َّ ْ َّ ْ َ َ َ َ ٗ‬
‫‪1‬‬
‫النسان الن نمع ِعظام ۭه ‪۳‬۝ بل ق ِد ِري ع ان نس ِوي بنانه ‪۴‬۝‬ ‫ايسب ِ‬
‫ترجہم�‪:‬کای�اناس�نہیھجمسرہاہےہکمہا�سیکڈہیو�ںوکجعمہنرککسںیےگ ک�؟وی�ںںیہن�؟ہموت�ا�سیکاگنویل�ںیکوپ�رپو�رتککیھٹانبدیےنرپاق�د�ر‬
‫ہںی�۔‬
‫�ایکاقم�مرپوی�ںرفمایا‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ٰٓ‬
‫ع َا ْن نّ َب ّ ِدل َا ْم َثال ْ‬
‫ك َونُ ْن ِش َٔـى ْ‬ ‫ت َو َما َ ْن ُن ِبَ ْس ُب ْو ِق ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْن ُن َق َّد ْر َن َب ْي َن ُ‬
‫ُ‬
‫ف َما ل‬
‫ـك ِ ْ‬ ‫ي ۙ ‪۶۰‬۝‬ ‫ك ال َم ْو َ‬
‫ََْ‬
‫‪2‬‬
‫تعل ُم ْو َن ‪۶۱‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬ہم ےناہمت�ر�ے د�رمای�ن وم�توکقتمیسایکہے ا�و�رہم ا�س ےس اعجزہنںی ںیہہکاہمت�ر�یںیلکش دب�ل دیں ا�و�رکیس اییس لکش ںیمںیہمت‬
‫پدی�ار�دیںسجوکتمںیہناجنےت۔‬
‫ک‬
‫لذہ�ااہنںیاپینالعیینوثحب�ںںیمےسنھپا�و�ردنایکیدلرف�ی�ب�ی�و�ںمںینگمرہےند�واہی�ںکتہکہیاپےنا�سد�نوکہپچناجئںیسجاک�ا�نےس عود�ہ‬
‫کایجا�رہاہے�‪،‬جبہیوص�ریکٓا�و�ا�زسنرکاپینربق�و�ںےسرب�ق فرات�ر�یےسلکنٓائںیےگا�و�رپاک�رنےو�الےیکٓا�و�ا�زکیرط�فرک�ا�سرط�ح‬
‫�د� �وڑ�ےاج�رہےوہ�ںےگےسیجولط�عسمشےکوقتاپےنوتب�ںےکاتساھنو�ںیکرط�فاہنںیوبسہدیےنےکےئلد� �وڑ�رہےوہ�ں�‪،‬مرنے‬
‫ےہ‪،‬پرھقربمںیرکنمکنریےکوس�ا�لوج�ا�ب‬
‫�و�الےاناس�نوکمکلالوم�تا�و�ر�ا�سےکاستیھ شرفوت�ںاکرط�زلمعدیھکرک�اپیناگیلزنم�لاک�اند�ا�ز�ہوہاجتا �‬
‫ںیہ‪�،‬ا�سےئلبجرجممنیاپینربق�و�ںےسںیلکنےگوت�اہنںیوخ�بولعم�موہگاکہا�نےکاکلےرکتوتو�ں‬
‫بیھاناج�مالتب�دیےنےکےئلاکفیوہتے �‬
‫لاہے‪�،‬ا�سےئلا�نیکاگنہںیذلتےسیکھجوہئیوہ�ںیگ�‪،‬خو�فےکام�ر�ےا�نےکرہچ�ےایس�ہڑپ�ےوہ�ں‬
‫کےابعثا�ناک�اناج�مایکہونےو�ا �‬
‫گے�‪�،‬و�ہد�نےہسجاک�رسولو�ںا�و�ر�ٓاسامنیاتکبو�ںےکذ�ریےعا�نےس عود�ہایکجا�رہاہے�۔‬

‫ماضمنیوس�ر�ۃق‪:‬‬
‫پو�ر�یوس�ر�ۃاکنبای�د�یومضم�نٓاخر�تےہویکنہکاہلہکموک�ا�ساب�ترپبڑ�ا�انچاھبتاھکہرمنےےکدعبجبابدت�ائےٓافرنشیےسایقمتکت‬
‫مرنےو�الےامت�ماناسنو�ںیکڈہیا�ںیھبوبسدی�ہ کوہرنمرشتہوچیکوہ�ںیگبسولگو�ںوک�د�وبا�ر�ہ نزد�ہرککےا�نےکاعام�لاکحاس�بایکجائے‬
‫گا�ا�و�ر�اسےزج�ا�وسز�ا�د�یاجئےیگ�‪،‬یہبسھچکا�نےکےئلاحم�لا�و�ردیعب�ا�ز�اماک�ناھت�‪�،‬ا�نوکش�ک ہشواب�تےکا�ز�الےےکےئلرق�ٓا�ندیجمکی‬
‫وخوص�ر�توھچٹےوھچٹےرگمفاصحتوبالغتےسرھبپو�رفرق�و�ںںیمٓاخر�تاک�اماک�نا�و�ر�ا�س‬
‫ظعتمیکمسقاھککربڑ�ےرصتخمطریےقےس ب‬
‫وصت�رر�ویا�ا�ستقیقحوکہیالٹھج�د�ویلنکہی‬
‫کےوقو�عرپ�دلائلدیےا�و�رساتھیہولگو�ںوکتمہبنایککہایح�تدعب�الوم�توکخو�ا�ہدیعب�ا�زعلق ک‬
‫‪ 1‬القیامۃ�‪�۳ ،۴‬‬
‫‪ 2‬الواقعہ�‪۶�۰�،۶�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫وجزمنیںیمرشتنمہوتاہےالہلوک�ا�سےکاب�ر�ےںیموخ�بولعم�مےہہکاناس�نےک‬
‫طقیعاٹلتقیقحےہہکاہمت�ر�ےمسجاک�ایکایکذ�ر�ہ �‬
‫وجو�داہ�ںےہ�‪�،‬ا�نرشتنم�ذ�ر�ا�توک�د�وبا�ر�ہعمجرکنےےکےئلالہلاعتلٰیکیدق�ر�تاکلکہمنکیہاکفی‬
‫�اجز�ا ک�ءاہ�ںاہک�ںرشتنموہئےا�و�ر�ا�با�ناک ک‬
‫ہے�‪،‬نزیفرمایاکہالہلاعتلٰیمتاہ�ر�یر�گاج�ںےسیھبزیا�د�ہاہمت�ر�ےرقیبےہ�‪�،‬و�ہرب�ا�ہر�استاہمت�ر�ےوق�لوفلعا�و�رمتاہ�ر�ےوعش ��ر‪،‬تتح‬
‫�اشلوع�را�و�رلاشوع�رمںیاھٹےنو�الےوسوسو�ںوکدیھکرہاہےا�و�ر�ا�سرب�ا�ہر�استملعےکالع�و�ہا�سےند�ورفشےتیھبرقم�ررکرکےھںیہوجمتاہ�ر�ے‬
‫مہنےسےلکنوہئےایکایکظفلا�و�رمتاہ�ر�یرحکا�توکسان�تےکریاک�ر�ڈکوحموف�ظرک�رہےںیہ�‪،‬جبوم�تٓائےیگوت�و�ہاناس�نےکاعام�لانمہ‬
‫کوپلٹیدیںےگ�‪،‬پرھدیم�ا�نرشحممںیمتاہ�ر�ےاعام�لاکاس�ر�اریاک�ر�ڈمتاہ�ر�ےاہتوھ�ںںیمامھت�دیاجائےاگ�ا�و�رہر�اناس�نوک�اپےناعام�لاکحاس�ب‬
‫�ا�و�رجو�ا�بدیانوہگا�‪،‬بثعدعب�الوم�تیکدللیںیمرفمایاہکابنتا�ترپغو�ر� تود کبرر�و�‪�،‬الہلےکمکحےسےسیجیہاب�ر�شوہتیےہزمنیرسسزبہوجاتی‬
‫ہے�‪�،‬و�ہبسابنتا�تاھگ�سا�و�رجڑ�یوبٹای�ںنجاکوجو�داظہر�یوط�ررپخمتوہاکچوہتاےہبا�ر�شےکدعبنےئرس�ےےسزندگییکاہب�ر�دکاھنےیتگل‬
‫ہںی�‪�،‬اسیرط�حوم�تےکدعبجبوص�راسر�افلیوھپناکاجئےاگوتبسیھاناس�ن نزد�ہوہاجئںیےگا�و�رجورپ�د�ہٓا�جام�د�یدک�و�ر�تےکابعثاہمت�ر�ی‬
‫علقرپڑپایگےہو�ہٹہاجئےاگ�ا�و�ر�ا�سوقتںیہمتیہاحاس�سوہگاکہدنایںیمامہ�ر�یزندگیوی�ںیہاکیب�رایلیھکامتشےےکوط�رپرنہیھت ج�‪،‬ز�ا�ء‬
‫�وسز�ا�‪،‬جتنو�د� �وز�خا�و� عرذ�ا�ب ثوو�ا�باکذتکر�ہرککے مرفایاکہاگراسیرط�حمتقحوکامنےنیکاجبئےضغب عوان�داکاکش�ر�رہےوتایقمتےکر�و�ز‬
‫�اسیمنہجاک�ایدنھنانبئےاج�وےگےسجٓا�جمتاسفنہاجعئبھجمسرہےوہ�‪�،‬ا�سوس�ر�ۃںیمحیبستا�و�رربصکاخوصصیمکحےہہکبجابنای�ءکیذکتیبا�و�ررمگ�اہی‬
‫لایہک‪�،‬اصاح�بالر�س�‪،‬قو�ماع�د�وومث�د�‪،‬قو�مول�طا�و�ر عرفو�ناکک�ذرعرب�تےکےئلےہ�۔‬
‫یھبذرکایایگےہ�‪�،‬اقو�ا�ماسبہقںیمےساصاح�با �‬
‫کےاناج�ماک ک‬

‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عالہلےکان�مےسوجدحیبرہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫ٓق۫ۚ‪َ ١‬و ِنٰاْرُقْلا ِدْيِجَمْلاۚ‪ْ۰۰۱‬لَب اْۤوُبِجَع ْنَا ْمُهَءٓاَج ٌرِذْنُّم ْمُهْنِّم‬

‫�ق ! بتہ ڑب�ی اش�ن و�الے ا�س رق�ٓا�نیکمسق ےہ�‪ ،‬لبہک اہنںیبجعتولعم�م وہ�اہک ا�ن ےک اپ�س انیہ ںیم ےس ایکٓاگا�ہرکنے و�الا ٓایا‬

‫َلاَقَف َنْوُرِفٰكْلا اَذٰه ٌءْيَش ٌبْيِجَعۚ‪۰۰۲‬اَذِاَء اَنْتِم َو اَّنُك اًباَرُتۚ‪َ ١‬كِلٰذ‬

‫تو اکفر�و�ں ےن اہک ہک ہی ایک بیجع زیچ ےہ�‪ ،‬کای بج مہ رم رک یٹم وہجائںی ےگ رھپ‬

‫ٌۢعْجَر ٌدْيِعَب‪ْ۰۰۳‬دَق اَنْمِلَع اَم ُصُقْنَت ُضْرَاْلا ْمُهْنِمۚ‪َ ١‬و اَنَدْنِع‬

‫یہ و�اپیس د�و�ر (�ا�زلقع) ہے�‪� ،‬زمنی وجھچک ا�ن ںیم ےساٹھگتی ےہ و�ہ ںیمہ ولعم�م ےہ�ا�و�ر امہ�ر�ے اپ�س بس‬

‫ٌبٰتِكٌظْيِفَح‪ْ۰۰۴‬لَباْوُبَّذَكِّقَحْلاِباَّمَلْمُهَءٓاَجْمُهَفْۤيِفٍرْمَاٍجْيِرَّم‪�(۰۰۵‬ق�‪۱‬تا�‪)۵‬‬
‫یا�درھکےنو�الیاتک�بےہ�‪،‬لبہکانوہ�ںےنیچساب�توکوھج�ٹاہکہکبجو�ہا�نےکاپ�سچنہپیکچسپو�ہاجلاھ�ٔومںیڑپگےئںیہ۔‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�الہلابت�ر�کوتاعلٰینےرق�ٓا�نسجیکاصفحتاکملرتین�‪،‬جسےکالاف�ظدمع�ہرتینا�و�رجسےکاعمنیاع�ما�و�رسحنیرتینںیہ�‪،‬قر�ٓا�نرکیموجبتہ‬
‫رضو� قرایمتو�الےد�ناٹاھئے‬
‫نعفاچنہپنےو�الاا�و�ربےاپیا�ںربکا�تاکحاملےہیکمسقاھککرفرمایاکہدمحمﷺ�و�اقیعالہلےکرسو�لںیہ�ا�و�رتم �‬
‫اکہے‪�،‬ا�ن‬
‫گے‪،‬مرگحمدمصمیفطﷺوکھجالٹنےو�الےا�ساب�ترپریح�ترکتےںیہہکا�نیہیکرط�حاک�ایکرشبوج�ا�نیہیکوق�موبر�ا�د�ر�ی �‬
‫جائو �‬
‫سری�تور�د�ا�ر�ا�و فگ�رات�رسےنپچبےسا� ھدڑیعرمتکہیوخ�بٓاشانہںی�الہلیکرط�فےسریشب�ونذیربنرکا�ن‬
‫ندگی‪ ،‬ک‬
‫ہییکزبا�نوبلاتہے�‪،‬جسیکز �‬
‫مںیوعبم�ثرک�دیاگایےہ�‪،‬یجےسفرمایا‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َْٰ ٓ ََ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ّ َ ََّ‬‫َ‬ ‫ٓ‬
‫َ َ َ َّ ِ َ َ ً َ ْ َ ْ َ ْ َ ٰ َ ُ ّ ْ ُ ْ َ ْ َ ْ‬
‫ي ا َم ُن ْوا ا ّن ل ُھ ْم قد َم ِصد ٍق ِع ْند‬‫ش ال ِذ‬‫اس عــبا ان اوحينا اِل رج ٍل ِمنم ان ان ِذ ِر الناس وب ِ ِ‬ ‫اكن لِلن‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫م‪۰‬۝ قال الك ِف ُر ْو َن ا ِّن ٰھذا ل ٰس ِح ٌر ّمب ْ ٌ‬
‫‪1‬‬
‫ي ‪۲‬۝‬ ‫ِ‬ ‫َر ِّ ِب ْۭؔ‬
‫ترجہم‪ :‬کایولگو�ںوکا�ساب�ترپبجعتوہ�اہکمہےنانیہںیمےسایکٓا�دمیرپوحییجیھبہک(ٖفغتلںیمڑپ�ےوہئے) گلوو�ںوکچوناک�د�ےا�و�ر‬
‫جوما�نںیلا�نوک خشوخرب�یدید�ےہکا�نےکر�بےکاپ�سیچسزع�ت سورفر�ا�ز�یےہ�؟(�ا�سرپ�)نمرکینےناہککہہیصخشوتھکالاج�د�وگرےہ�۔‬
‫جب ا�س ےنولگو�ںوکرمگ�اہی ےساکنلےن ےک ےئل و�اضح دلائل وبر�اہنی ےکاستھ ا�س اع�رضی دناییکتقیقح ا�و�ر�د�ائیم ایح�ت دعب�الوم�ت‬
‫ربخد�ا�رایکوت�ٓاخر�تےکرکنمینےناپینلقعومہفےسںیہنہکلبابصعت�تا�و�ررفک� عوان�دسےالہلاعتلٰیکیدق�ر�ت‬
‫�ا�و�ر�اعام�لیکزج�اکےاب�ر�ےںیم �‬
‫رشتنمز�ا‬
‫کوجوہرچزیپرقا�د�ر�ا�و�رہرلاح�ظےساکملےہوکالٹھجیا�ا�و ک�راہکہالھب�ابدت�ائےٓافریشنےسایقمتکترمنےو�الےامت�ماناسنو�ںےک اج‬
‫کو�اسیتئیہوترکبیںیمجعمرکناا�و� نرای�وجو�دخبانشکسرط�حنکممےہ� ک‪،‬اف�رکےا�سےہبشےکا�ز�الہےکےئلرفمایاہکالہلاعتلٰیجوعال�ماغلوی�ب‬
‫ںیماہ�ںا�و�رسکاح�لںیمےہ�‪�،‬ا�سےکالع�و�ہ‬
‫ہےوج�اپےناکملا�و�روسعیملعےکذ�ریےعےسرب�ا�ہر�استاجناتہےہکرہ�اناس�ناکہرنمرشت�ز�ر�ہزمنی ک‬
‫�ا�نرشتنمز�ر�ا�تاکباقاعد�ہریاک�ر�ڈول�حوفحم�ظوجکہرہمسقےکریغت�وتدب�لےسوفحم�ظےہںیمیھبد�ر�جےہ�‪،‬‬
‫َ‬ ‫َٔ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْٔ ُ ُ ْ َٔ‬ ‫َ ْ َ ُ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُ ْ َٔ ْ ُ ْ ُ ُ ُ‬
‫ام ْم‬ ‫ن ْم‪َ ،‬يقول‪َ :‬ما تَ� ك ال ْر ُض ِم ْن ُل ِِ‬
‫وم ْم َوا ْبش ِار ِ ْه َو ِعظ ِِ‬ ‫اس‪ ،‬قول‪:‬قد ع ِلمنا ما تنقص الرض ِم‬ ‫َعن ْب ن َ َّ‬
‫ا� عب ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫َٔ ْ‬
‫َواش َع ِار ِ ْه‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪t‬سےٓایترکیہم’’�زمنیوجکھچا�نںیمےساٹھگتیےہو�ہںیمہولعم�مےہ�۔‘‘ کیریسفتمںیر�و�ایتےہمہاجنےتںیہ‬
‫‪2‬‬
‫وگشت سج‪،‬وم�ں�‪،‬ہڈیو�ںا�و�ربالو�ں کوکاھ�رہیےہ�۔‬
‫کہزمنیا�نےک �‬
‫�ا�سےئلالہلےکےئلا�نامت�ماجز�اکوجعمرککےاہنںید�وبا�ر�ہ نزد�ہرک�دیاناعطقً شملکاک�مںیہنےہ� م‪،‬رگ�ا�نولگو�ںےنا�ستقیقحےکو�اضح‬
‫رقا�ر�د�ےدیا�ا�و�ر�اپےنطلغومقفںیمالھجرکقحتقیایب�نرکنےو�الے‬
‫�دلائلوبر�اہنیرپدیجنسگیےسوغ�ر�وفرکرکنےےکاجبئےالبتاملوھج�ٹ �‬
‫کواپینافسد�ر�ائےےکاقتضےےکاطمبقاشعر�‪،‬کاہن�‪،‬جمون�نا�و�راج�د�وگرےنہکےگل�‪،‬بکیھا�نرپ�اپینڑب�ائیاقئمرکنےاکہبات�ناگلنےےگل‬
‫�ا�و�ربکیھالہلیکان�ز�لرک�د�ہاتک�بوک�اناسنیالک�مھجمسرکھجالٹنےےگل�۔‬

‫‪ 1‬یونس�‪۲‬‬
‫ط�ی�‪۳�۲�۸‬؍�‪۲�۲‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 2‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ْمَلَفَا اْۤوُرُظْنَي ىَلِا ِءٓاَمَّسلا ْمُهَقْوَف َفْيَك اَهٰنْيَنَب َو اَهّٰنَّيَز َو اَم اَهَل‬
‫کای انوہ�ں ےنٓاسام�نوک اپےن ا�وپرںیہن دکیاھ �؟کہ مہ ےن اسےسک رط�ح انبیا ےہ�ا�و�ر زیتن د�ی ےہ�‪� ،‬ا�س ںیم‬

‫ْنِم ٍجْوُرُف‪َ۰۰۶‬و َضْرَاْلا اَهٰنْدَدَم َو اَنْيَقْلَا اَهْيِف َيِساَوَر َو اَنْتَبْۢنَا اَهْيِف ْنِم‬
‫کوئی اگش�فںیہن�‪�،‬ا�و�ر زمنیوک مہ ےن اھچب دیا ےہ ا�و�ر ا�س ںیم مہ ےن اہپ�ڑ ڈ�ا�ل دیےئ ںیہ ا�و�ر ا�س ںیم مہ ےن‬

‫ِّلُكٍۭجْوَزٍجْيِهَبۙ‪ً۰۰۷‬ةَرِصْبَتَّوىٰرْكِذِّلُكِلٍدْبَعٍبْيِنُّم‪�(۰۰۸‬ق�‪۶‬تا�‪)۸‬‬
‫قمسمسقیکوخنشامزیچیںاگادیںںیہاتکہرہرجو�عرکنےو�الےدنب�ےےکےیلانیبئیا�و�رد�انائیاکذ�ریہعوہ�۔‬

‫�الہلےکریحم�اعلوق�لاشہاک�ر‪:‬‬
‫�الہلاعتلٰینےرکنمینوک�ٓایا�تٓافاقہیںیموغ�ر� تودبرکرنےیکدعو�تد�یہکایکیہول�گالہلاکختقیلایکہو�ایہوسعیوعریضاعلمابلاںیہندکیےتھوج�ا�ن‬
‫پرریغبیسکوتس�نےکایکرتھچ�ییکرط�حاھچیاہو�اہے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ت ْو َنَ‬
‫َ‬ ‫َْ ََ َ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫َ ُ َّ ْ َ َ َ َّ‬
‫‪1‬‬
‫‪۲‬۝‬ ‫ا۔۔۔‬ ‫د‬‫ع‬ ‫ي‬ ‫غ‬
‫ِ ِ ِ ٍ‬ ‫ب‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫الس‬ ‫ا ال ِذي رفع‬
‫ترجہم�‪�:‬و�ہالہلیہےہسجےنٓاسامنو�ںوکایےساہس�ر�و�ںےکریغباقئمایکوجمتوکرظنٓاتےوہ�ں�۔‬
‫عد َ َ َ َ‬ ‫َْ ََ‬ ‫َ َ َ َّ‬
‫‪2‬‬
‫ت ْونا۔۔۔ ‪۱۰‬۝‬ ‫ي ٍ‬ ‫الس ٰم ٰو ِت ِبغ ِ‬ ‫خلق‬
‫وتسو�ںےکوجمتوکرظنٓائںی۔‬‫ترجہم�‪�:‬ا�سےنٓاسامنو�ںوکدیپ�اایکریغب ن‬
‫رضو�ریا�تےکےئلوس�ر�جاتکمچہے�‪�،‬ا�و�ر�ر�ا�توک�ٓا�ر�ا�مرکنےےکےئلاچند�ا�و� سرای�ر�و�ںا�و�رےبدح� حواس�ب‬
‫جسےکےچیند�نوک�اناسنیاعمشی �‬
‫�تازی�وستع‬
‫سات�ر�و�ںسےٓا�ر�اسہتایکہے�‪،‬جویپےھچٹہاجتےںیہا�و�رلچےتےتلچاغئبوہجاتےںیہ�‪،‬جسںیملاکوھ�ںاشکہکہںیںیہرگم�ا�سریح گن‬
‫کےاب�وجو�دہیمیظعالاش�ناظن�ماکئان�تایاسسملسلا�و�رمکحتسمےہہکا�سںیمیھبکیسکہگجوکئیللخو�اقعںیہنوہ�ا�‪،‬یجےسفرمایا‬
‫ْ‬ ‫ار ِجعِ ْال َب َ َۙ‬
‫ص‪۰‬۝ َهل َ ٰتى ِمْ‬ ‫ت‪۰‬۝ َف ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ َٰ ْ َ ْ‬ ‫َ ً‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ْ َ َ‬
‫ِ‬ ‫‪۰‬۝‬
‫ال ِذي خلق سبع سو ٍت ِطباقاۭ ما تى ِف خل ِق الرح ِن م تفو ٍ ۭ‬
‫اس ًـئا َّو ُه َو َح ِس ْ ٌ‬ ‫ْ َ َ َ َ َّ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ ُ َ‬ ‫ُ َّ ْ‬ ‫ُُ ْ‬
‫‪3‬‬
‫ي ‪۴‬۝‬ ‫صخ ِ‬ ‫ي ينق ِلب اِليك الب‬
‫فطو ٍر ‪۳‬۝ ثم ار ِجعِ البص كرت ِ‬
‫ترجہم‪ :‬جس ےن ہت ہب ہتاس�تٓاسام�ن انبئے �‪،‬تم رحام�نیکقیلخت ںیمیسکمسقیک ےب ربیط ہن اپئوگےپرھپٹلرک�دکیوھہکںیںیہمتوکئیللخ‬
‫نرظ�ٓاتاہے�؟با�ربا� نراگ�ہد� �وڑ�ائومتاہ�ر�یاگن�ہکھترکانمر�ا�دپٹلٓائےیگ�۔‬
‫جب ا�س وسعی اظن�م ںیممتوکئی رف�ق تواف�و�تںیہندکیےتھوتکای�الہلیکدق�ر�ت ےس ہی دیعبہےہکاہمت�ر�ےاتماح�نیک تلہممتخ وہجانے ےک‬
‫بدعتمےساعام�لاکحاس�بےنیلےکےئلںیہمتد�وبا�ر�ہ نزد�ہرک�ے ��‪،‬ا�و�رکاییہول�گا�سومہ�ا�ر�ا�و�رکاش�د�ہزمنیوکہنںیدکیےتھہکالہلےناسےےسیک‬
‫‪ 1‬الرعد�‪۲‬‬
‫‪ 2‬لقمان�‪۱�۰‬‬
‫‪ 3‬امللک �‪۳�،۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫چباھیاہے�‪�،‬ا�سںیم نراگ�رنگےکوھچٹےڑب�ےاہپ�ڑجامئےںیہاتکہہیلہہنےکس�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫‪1‬‬
‫اس۔۔۔ ‪۱۹‬۝‬‫ال ْر َض َم َد ْد ٰنَا َو َا ْل َق ْي َنا ِف ْيَا َر َو ِ َ‬
‫َ َْ‬
‫و‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےنزمنیوکالیھپیا�ا�و�را�سںیماہپ�ڑامجئے�۔‬
‫ً‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ َ َّ ْ َ َّ ْ َ ْ َ َ َ َ َ‬
‫‪2‬‬
‫ِ‬
‫وہوال ِذي مد الرض وجعل ِفيا رواس وانرا۔۔۔ ‪۳‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�روہیےہسجےنہیزمنیالیھپرکیھےہا�سںیماہپ�ڑ�و�ںےکوھکنےٹاگ�ڑرکےھںیہا�و�رد�ریااہبدیےںیہ�۔‬
‫رضو�ریا�ت ےک ےئل انو�ا�ع و اقاس�میک وخ�ش رظنم�‪،‬شا�د�ا�ب ا�و�رسحنی‬
‫�ا�س زمنی ںیمومنکیوق�ت رکیھ ےہجس ےس ہی اناسنی وجانو�ر�و�ںیک �‬
‫وجڑ�اجو�ڑ�ا گااتیےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫نابتا�ت�‪�،‬اجان�سا�و�رھپول�ںکا �‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫م ُ ّ َّ َ ٰ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫‪3‬‬
‫ي۔۔۔ ‪۳‬۝‬
‫ي اثن ِ‬ ‫ك الثمر ِت جعل ِفيا زوج ِ‬ ‫۔۔۔و ِ ْ ِ‬
‫وجڑ�ےدیپ�اےیکںیہ�۔‬ ‫ترجہم�‪�:‬اسیےنرہرط�حےکولھپ�ںےک �‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َ ْ ُ ّ َ ْ َ َْ َ َ ْ َ ْ ََ ْ َ َ ّ‬
‫ّ‬
‫‪4‬‬
‫ك تذك ُر ْو َن ‪۴۹‬۝‬ ‫ي لعل‬ ‫و ِم ِ‬
‫ك ش ٍء خلقنا زوج ِ‬
‫وجڑ�ےانبئےںیہاشیدہکمتا�سےسقبسول۔‬ ‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ررہزیچےکمہےن �‬
‫گ �ار�ا�نولگو�ںےک لدو�ںںیمتقیقحاح�لولعم�مرکنےیکھچکیھبنگلوہتوٓاسام�ن �وزمنییکقیلخت�‪�،‬ا�سےکاند�ربڑ�یڑب�یولخم�قا�و�ربےاثم�ل‬
‫ناظ�مرپغو�ر�وفرککرکےتقیقحکتچنہپےتکسںیہہکالہلیہو�احد� کی‪،‬ات�ا�و�ربےاین�زہے�‪،‬جسیکوکئیویب�یےہہناٹیبا�و�رنہا�ساککوئیمہرسہے�‪،‬یہ‬
‫�ت ت‪،‬ذللا�و�رحمتبےکالئقںیہن�ا�و�ررسو�لالہلﷺجویپاغ�مےلرکبموع�ثوہئےںیہو�ہچسےہا�سےئل‬
‫�و�ہیتسہےہسجےکوس�اکوئیابع�د �‬
‫مہںیٓاخر�تیکرکفکرنیاچہےی�۔‬

‫َو اَنْلَّزَن َنِم ِءٓاَمَّسلا ًءٓاَم اًكَرٰبُّم اَنْتَبْۢنَاَف ٖهِب ٍتّٰنَج َّو َّبَح ِدْيِصَحْلاۙ‪َ۰۰۹‬و َلْخَّنلا‬
‫�ا�و�رمہ ےنٓاسام�ن ےس اببرکت اپنی ربسایا ا�و�ر ا�س ےس ابغا�ت ا�و�رےنٹک و�الےتیھک ےک ےلغ دیپ�ا ےئک�ا�و�روجھک�ر�و�ں ےک‬

‫ٍتٰقِسٰب اَهَّل ٌعْلَط ٌدْيِضَّنۙ‪۰۰۱۰‬اًقْزِّر ِداَبِعْلِّلۙ‪َ ١‬و اَنْيَيْحَا ٖهِب ًةَدْلَب‬

‫لبدن وبالا د�رخت نج ےک وخشے ہت ہب ہت ںیہبدن�و�ں یک ر� �وز�ی ےک ےیل�‪� ،‬ا�و�ر مہ ےن اپنی ےس‬

‫اًتْيَّمؕ‪َ١‬كِلٰذَكُجْوُرُخْلا‪�( ۰۰۱۱‬ق�‪۹‬تا�‪)۱�۱‬‬
‫مر�د�ہرہشوک نزد�ہرک�دیااسیرط�ح(قرب�و�ںےس) کنانل�۔‬
‫‪ 1‬احلجر�‪۱�۹‬‬
‫‪ 2‬الرعد�‪۳‬‬
‫‪ 3‬الرعد�‪۳‬‬
‫الذار�ت�‪۴�۹‬‬
‫ی‬ ‫‪4‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ا�و�ر�الہلوحد�ہالشریکٓاسام�نےساب�ر�شاکبابرکتاپنیان�ز�ل مرفاتاہےجسےسد�ریا�ر�و�ا�ںد�و�ا�ںوہجاتےںیہ�‪�،‬ا�ساپنیےساکییکرم�د�ہزمنی‬
‫� نزد�ہ کوہرہلاہلنےیتگل ےہ ا�و�ررط�ح رط�ح ےکلھپ الثم ً �انوگ�ر�‪�،‬انا�ر�‪،‬یلوم�ں ا�و�رسبی وغری�ہ ا�و�ر�اجان�س الثم ًیگوہ�ں�‪،‬میک�‪،‬جو�ا�ر�‪،‬باجر�ہ�‪�،‬د�الںی‬
‫ایکجاتاہے‪�،‬اسیزمنیںیمالہلےندنلب�وبالاھکوج�ر�و�ںےکد�رخت‬
‫�‬ ‫رضو�ریا�تےکےئلذخری�ہ‬
‫دیپ�ارتیےہنجوککا�ٹرک�ٓائدن�ہ �‬
‫�ا�و�رچا�و�لوغری�ہ ک‬
‫ںیمرھپو� مروی�ےالتیا�و� لرد�یرہیتےہ�‪،‬یہالہلیکاشننیےہہکسجرط�حالہلاب�ر�ش‬
‫پدی�ار�دیےجوتہہبہتاگبےھںیمےسوھچگ�ںیکوص�ر�ت ب‬
‫ک‬
‫دیپ�ار�دیاتہےاسیرط�حایقمتو�الےد�نالہلاعت �لٰیاناسنو�ںوک�ا�نےک‬
‫عٰیل �درجےیکابنتیزندگی ک‬
‫وک نزد�ہا�و�رشا�د�ا�برککےاتینا �‬
‫سےرم�د�ہزمنی �‬
‫�اعام�لاکبدلہدیےنےکےئلربق�و�ںےس نزد�ہرککےاکن�لالئںیےگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫اس َو ٰلك َِّن َا ْك َ َ‬
‫ث ّ‬ ‫َ َ ْ ُ َّ ٰ ٰ َ ْ َ ْ َ ْ َ ُ ْ َ ْ َّ‬
‫‪1‬‬
‫اس ل يعل ُم ْو َن ‪۵۷‬۝‬
‫الن ِ‬ ‫الن ِ‬ ‫لــلق السمو ِت والر ِض اكب ِم خل ِق‬
‫اکپدی�ارنا�اناس�نےکدیپ�اکرنےیکہبتبسنًانیقی�زیا�د�ہڑب�اکا�مےہرگم�اکرثلو�گاجنےتںیہنںیہ�۔‬
‫ترجہم �‪ٓ:‬اسامنو�ںا�و� �رزمنی ک‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫َ ْ َ ْ َ َ َّ ٰ َ ٰ ٓ َ ْ ُّ ْ َ ْ ٰ ‪۰‬۝ َ ٰ ٓ ّ ٗ َ ٰ ُ ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َْ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ ْ َ َّ َ َّ ْ َ َ َّ‬
‫َ‬
‫ك‬‫ت بل اِنه ع ِ‬ ‫الس ٰم ٰو ِت والرض ول يع ِبل ِق ِهن ِبق ِد ٍر ع ان ي ِ ۦ‬
‫ـح المو ۭ‬ ‫اول يوا ان هللا ال ِذي خلق‬
‫‪2‬‬ ‫ش ٍء َق ِد ْ ٌ‬
‫ي ‪۳۳‬۝‬ ‫َ ْ‬
‫رضو�را�سرپ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رایکا�نولگو�ںوکہیاھجسئیںیہندیاتہکسجالہلےنہیزمنیا�و�رٓاسام�ندیپ�اےیکںیہا�و�را�نوکانبتےوہئےوجہناکھتو�ہ �‬
‫قا�د�رےہہکرم�د�و�ںوکالجاٹاھئے ک�؟وی�ںںیہن�‪،‬قیًانی�و�ہرہزیچیکدق�ر�ترھکاتےہ�۔‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫ت‪۰‬۝ ا ِّن الذ ْي ا ْح َي َ‬ ‫َ‬ ‫َ ِ ْ ٰ ٰ ٓ َ َّ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ً َ َ ٓ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ ۗ َ ْ ّ‬
‫َ‬
‫ح‬ ‫اها ل ُم ْ‬ ‫ۭ‬ ‫ت ْت َو َر َب ْ‬ ‫اشعة ف ِاذا انلنا عليا الماء اه‬ ‫وم اي ِتهٖ انك تى الرض خ ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ش ٍء َق ِد ْ ٌ‬ ‫ْ َ ْ ٰ ‪۰‬۝ َّ ٗ َ ٰ ُ ّ‬
‫كَ ْ‬
‫‪3‬‬
‫ي ‪۳۹‬۝‬ ‫ت اِنه ع ِ‬ ‫المو ۭ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رالہلیکاشننوی�ںںیمےسایکہیےہہکمتدکیےتھوہزمنیوسنیڑپ�یوہئیےہ�‪،‬پرھوجنیہہکمہےنا�سرپاپنیربسایااکییکو�ہکبھباھٹیت‬
‫ہےا�و�روھپ�لاجتیےہ�‪،‬قیانیوجالہلا�سرم�یوہئیزمنیوکالجاٹاھتاےہو�ہرم�د�و�ںوکیھبزندگیےنشخبو�الاےہ�‪،‬قیانیو�ہرہزیچرپدق�ر�ترھکاتےہ۔‬

‫ْتَبَّذَك ْمُهَلْبَق ُمْوَق ٍحْوُن َّو ُبٰحْصَا ِّسَّرلا َو ُدْوُمَثۙ‪َ۰۰۱۲‬و ٌداَع َّو ُنْوَعْرِف َو‬
‫�ا�ن ےس ےلہپ ون�ح یک وق�م ےن ا�و�ر ر�س و�الو�ں ےن ا�و�ر ومث�د ےن ا�و�ر اع�د ےن ا�و�ر عرفو�ن ےن ا�و�ر‬

‫ُناَوْخِا ٍطْوُلۙ‪َّ۰۰۱۳‬و ُبٰحْصَا ِةَكْيَاْلا َو ُمْوَق ٍعَّبُتؕ‪ٌّ ١‬لُك َبَّذَك َلُسُّرلا‬

‫ربمغیپو�ںوک الٹھجیا‬
‫بر�ا�د�ر�ا�ن ول�ط ےن�ا�و�ر ایہک و�الو�ں ےن ا�و�ر عبتیک وق�م ےن یھب ذکتیبیکیھت�‪ ،‬سب ےن �‬

‫ْيِف‬ ‫ْمُه‬ ‫ْلَب‬ ‫ِلَّوَاْلاؕ‪١‬‬ ‫ِقْلَخْلاِب‬ ‫ِدْيِعَو‪۰۰۱۴‬اَنْيِيَعَفَا‬ ‫َّقَحَف‬

‫پس ریم�ا عود�ہ ذع�ا�ب ا�ن رپ اص�د�ق ٓاگای�‪ ،‬کای مہ یلہپ اب�ر دیپ�ارکنے ےس کھت ےئگ �؟ لبہک ہی ول�گ‬
‫‪ 1‬املومن�‪۵�۷‬‬
‫‪ 2‬االحقاف�‪۳�۳‬‬
‫‪ 3‬مح السجدۃ�‪۳�۹‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ٍسْبَلْنِّمٍقْلَخٍدْيِدَجؒ‪�(۰۰۱۵‬ق�‪۱�۲‬تا�‪)۱�۵‬‬
‫نیئدیپ�ائشیکرط�فےسکشںیمںیہ�۔‬
‫وکام�و�یا�و�ر�ا�رضیٓایا�تےک �ذریےعتحیصنرکنےےکدعبذع�ا�بےسڈ�ر�ایاکہا�نےسےلہپزگ�ر�یوہئیوق�مون�ح‪u‬‬
‫�الہلاعتلٰینےافک�رمہک س‬
‫�‪�،‬اصاح�ب الر�س �‪،‬قو�م اع�د�وثوم�د�‪،‬قو�م عرفو�ن�‪،‬قو�م ول�ط�‪�،‬ایہک و�الے�(قو�مبیعش ‪� )u‬ا�و�رقو�معبت (قو�م ابس�)نےیھب دعو�ت حوتدی�‪� ،‬رسولو�ںیک‬
‫رفک‪،‬سرکیشا�و�رماخلتف‬
‫�رسالت�‪،‬حای�تدعب�الوم�تا�و�رزج�ا�وسز�اوکھجالٹیااھتسجےسو�ہدشید�اخالقیاگب�ڑمںیالتبمہوکر�رہےا�و�ر�ٓاخرکا�ر�ا�نےک �‬
‫وکزمنیںیمدنھاسکرا�ن‬
‫ےس‪،‬قو�مول�ط �‬
‫حقیکاپ�د�ا�شںیم�الہلےنوق�مون�حوکاپنیںیمرغ�قرککے�‪،‬قو�ماع�د�وثوم�دکو�ایکتخساھگنچ�ڑکےذ�ریہع �‬
‫کےسجنوجو�دسےدنایوکپا�کرک�دیا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ُ ًّ َ َ ْ َ َ ْۢ ‪۰‬۝ َ ْ ُ ْ َّ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ً ‪۰‬۝ َ ْ ُ ْ َّ ْ َ َ َ ْ ُ َّ ْ َ ُ ‪۰‬۝ َ ْ ُ ْ َّ ْ َ ْ‬
‫م خ َسف َنا‬ ‫اصباۚ و ِمنم م اخذتہ الصيح ۚۃ و ِمنم‬ ‫فك اخذن ِبذن ِبہٖ ۚ فِنم م ارسلنا علي ِہ ح ِ‬
‫َْ‬ ‫ٰ َ ُٓ َْ ُ‬ ‫ْ َ ْ َ ‪۰‬۝ َ ْ ُ ْ َّ ْ َ ْ َ ْ َ ‪۰‬۝ َ َ َ َ ُ ْ‬
‫‪1‬‬
‫ہللا ل َِيظ ِل َم ُہ ْم َولك ِْن ك ْنا انف َس ُہ ْم يظ ِل ُم ْو َن ‪۴۰‬۝‬ ‫ض و ِمنم م اغرقناۚ وما كن‬ ‫ِب ِہ الر ۚ‬
‫یسکرپمہےنرھتپ�ا�ٔوکرنےو�الیوہ�ایجیھبا�و�ریسکوکایکزبر�دستدھامکے‬
‫رہیکوکمہےنا�سےکانگ�ہںیمڑکپ�ارھپا�نںیمےس‬
‫ترجہم �‪ٓ:‬اخرکا�ر ا‬
‫نےٓالایا�و�ریسکوکمہےنزمنیںیمدنھاسدیا ��‪،‬ا�و�ریسکوکرغ�قرکدیاالہلا�نرپملظرکےنو�الاہناھترگمو�ہوخ�دیہاپےنا�وپرملظرکرہےےھت�۔‬
‫وہ گ؟�اریہاناج�مدنسپہنںیرکتےوتتذکیباک�ر�اسہت‬
‫دنسپرتے �‬
‫تمول�گا�ن موقو�ںےسرتہبہنںیوہتوکایتمیھباپےنےئلیہیربع�تان�کاناج�م ک‬
‫چوھک�ڑرسدیکوننیدمحم�رسو�لالہل ﷺیکرسالتا�و�رایح�تدعبالوم�ترپ�ایام�نےلٓائو� �‪ٓ،‬اخر�تےکقحںیمیلقعاسدتلا�ل مرفایاکہایکتمہی‬
‫ولخما�تںیہوکہپیلاب�ردیپ�ارککےای�ا�سوسعیوعریضاظن�ماکئان�توکچالتے‬
‫جمسےتھوہکہالہلاعت �لٰیا�ساکئان�تا�و�ر�ا�سےکاند�رشخیکوتر�یںیمجو ق‬
‫ہوئےکھتایگہےای�ا�سیکدق�ر�تزمک�و�رپڑگیئےہہکو�ہایقمتو�الےد�نقیلختدجیدہنںیرکاتکس�‪،‬ماعمہلایاسہنںیےہالہلاعتلٰیخمولقا�توک‬
‫پدی�اکرنےےسہنےلہپاعجزتاھا�و�رہنا�بےہہکلبونج�ں�‪�،‬اناسنو�ںیکقیلختدجیدا�و�ر�د�وسر�ےاعلموک�ایکےئناظن�مےکاستھقیلخترکنا�ٓاسا�ن‬
‫ترہے ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ُ َ َّ ْ َ ْ َ ُٔ ْ َ ْ َ ُ َّ ُ ْ ُ ٗ َ ُ َ َ ْ َ ُ َ َْ‬
‫‪2‬‬ ‫وهوال ِذي يبدوا الــلق ثم ي ِعيده وهواهون عليهِ۔۔۔ۧ ‪۲۷‬۝ ‪۰‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬وہیےہوجقیلختیکابدترکتاےہ�‪،‬پرھوہیا�ساکاعا�د�ہرک�ےاگا�و�رہیا�سےکےیلٓاسا�نرتےہ�۔‬
‫م‬
‫َ‬
‫س َخ ْل َق ٗ ۭه‪۰‬۝ َقال َ ْ‬ ‫ً َ‬ ‫َ ََ َ‬
‫ض َب ل َنا َم َثل َّون ِ َ‬ ‫ي ‪۷۷‬۝ و‬ ‫م نُّ ْط َف ٍة َف ِا َذا ُه َو َخ ِص ْي ٌم ُّمب ْ ٌ‬ ‫ي ْالنْ َس ُ‬
‫ان َا َّن َخلَ ْق ٰن ُه ِ ْ‬ ‫َََ َ‬
‫او ْل َ ِ‬
‫ِ‬
‫ۨ‬ ‫َ َُ ُ ّ َْ‬ ‫ُ ْ ُ ْ َ َّ ْ ٓ َ ْ َ َ َ ٓ َ َّ َ َ َ‬ ‫ّيُ ْ ْ َ َ َ َ َ ٌ‬
‫‪3‬‬
‫ك خل ٍق َع ِل ْـي ُ ۙ‬
‫م ‪۷۹‬۝‬ ‫ـح ال ِعظام و ِه ر ِم ْيم ‪۷۸‬۝ قل ي ِي ْيا ال ِذي انشاها اول م ّر ٍ ۭة‪۰‬۝ وهو ِب ِ‬ ‫ِ‬
‫رھو�ہرصیحڑگھج�الوبنرککڑھ�اہوگای�؟�ا�بو�ہمہرپماثلںیاپسچ�ںرکتاہے‬ ‫ترجہم�‪:‬کای�اناس�ندکیاتھہنںیےہہکمہےناسےہفطنےسدیپ�اکای�ا�و� پر �‬
‫‪ 1‬العنکبوت�‪۴�۰‬‬
‫‪ 2‬الروم�‪۲�۷‬‬
‫ت‬
‫س� �‪۷�۹��۷�۷‬‬‫‪ٰ 3‬ی ی ن‬
 ‫�� �� �� �‬

‫وک نزد�ہرک�ےاگجبہکہیوبسدی�ہوہچیکوہ�ں�؟�ا�سےسوہک�اہنںیوہی نزد�ہرک�ے‬

‫�ا�و�ر�اپیندیپ�ائشوکبوھ�لاجتاہے�‪،‬ہکاتہےوک�نا�نڈہیو�ں �‬
‫گاجسےنےلہپاہنںیدیپ�اایکاھتا�و�ر�و�ہقیلختاکہرکا�ماجناتےہ�۔‬
‫َ َ َ ْ َ َ ْ َ َّ َ َّ ْ َ َ َ َّ ٰ ٰ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ َّ ٰ َ ٰ َ ْ ّ ْ َ ْ ‪۰‬۝ َ ٰ ٓ ّ ٗ َ ٰ ُ ّ‬
‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ٓ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ك‬‫ت بل اِنہ ع ِ‬ ‫اول يوا ان ہللا ال ِذي خلق السمو ِت والرض ول يع ِبل ِق ِہن ِبق ِد ٍر ع ان ي ِ ۦ‬
‫ـح المو ۭ‬
‫‪1‬‬ ‫ش ٍء َق ِد ْ ٌ‬
‫ي ‪۳۳‬۝‬ ‫َ ْ‬

‫رضو�را�سرپاق�د�ر‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رایکا�نولگو�ںوکہیاھجسئیںیہندیاتہکسجدخ�اےنہیزمنیا�و�رٓاسام�ندیپ�اےیکںیہا�و�را�نوکانبتےوہئےوجہناکھتو�ہ �‬
‫ہےہکرم�د�و�ںوکالجاٹاھئے ک�؟وی�ںںیہن�‪،‬قیًانی�و�ہرہزیچیکدق�ر�ترھکاتےہ�۔‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫ت‪۰‬۝ ا ِّن الذ ْي ا ْح َي َ‬ ‫َ‬ ‫َ ِ ْ ٰ ٰ ٓ َ َّ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ً َ َ ٓ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ْ ّ‬
‫َ‬ ‫ۗ‬ ‫ْ‬
‫ح‬ ‫اہا ل ُم ْ‬ ‫ۭ‬ ‫ت ْت َو َر َب ْ‬ ‫اشعۃ ف ِاذا انلنا عليا الماء اہ‬ ‫وم اي ِتہٖ انك تى الرض خ ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ش ٍء َق ِد ْ ٌ‬ ‫ْ َ ْ ٰ ‪۰‬۝ َّ ٗ َ ٰ ُ ّ‬
‫كَ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ي ‪۳۹‬۝‬ ‫ت اِنہ ع ِ‬ ‫المو ۭ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رالہلیکاشننوی�ںںیمےسایکہیےہہکمتدکیےتھوہزمنیوسنیڑپ�یوہئیےہ�‪،‬پرھوجنیہہکمہےنا�سرپاپنیربسایااکییکو�ہکبھباھٹیت‬
‫ہےا�و�روھپ�لاجتیےہ�‪،‬قیانیوجدخ�اا�سرم�یوہئیزمنیوکالجاٹاھتاےہو�ہرم�د�و�ںوکیھبزندگیےنشخبو�الاےہ�‪،‬قیانیو�ہرہزیچرپدق�ر�ترھکاتےہ�۔‬
‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ ض َ َّ ُ َ ْ ُ َ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َ َّ ُ َ َّ َ ن ْ نُ ٓ َ ُ َ َ َ‬
‫ا� ا َد َم َو ْل َيك ْن ُل ذ ِلك‪،‬‬ ‫� الل عنه‪ ،‬ع ِن الن ِب ِي� صل الهل علي ِه وسل قال‪ :‬قال الل‪ :‬كذب ِ ي� ب‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة ر ِ ي‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َو َش َت َم ن� َو َ ْل َي ُك ْن ُل ذ ِل َك‪ ،‬فا َّما َتك ِذ ُيب ُه إ َّ ي� َي ف َق ْو ُل‪ :‬ل ْن ُيع َيد ن�‪َ َ ،‬كا َب َدا ن�‪َ ،‬ول ْي َس اَّول خَ‬
‫َ‬
‫الل ِق ِب� ْه َون َع َّيل ِم ْن‬ ‫ِي‬ ‫ِ ِي‬ ‫ِ‬ ‫ِي‬
‫َٔ‬ ‫ْ‬
‫ُ ً‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُٔ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬
‫إ َع َادته‪َ ،‬وا َّما ش ْت ُم ُه إ َّ� َي ف َق ْو ُل‪ :‬ت خَ‬
‫الص َم ُد‪ْ ،‬ل ا ِل ْد َو ْل اول ْد‪َ ،‬و ْل َيك ْن ِ يل كفئا ا َح ٌد‬
‫الل َول ًدا َوا نَ� اال َح ُد َّ‬ ‫ا�ذ ُ‬ ‫ِي‬ ‫ِ ِِ‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم� �ویےہ نیبرکیمﷺےنرفمایا�الہلابت�ر�کواعتلٰیفرماتاہے�ابنٓا�د�مےنےھجمالٹھجیااحلانہکا�سےکےئلہیانمسبںیہن‬
‫دیپ�ار�و�ںاگحالانہک‬
‫تاھ�‪،‬جمےھا�سےناگلید�یاحلانہکا�سےکےئلہییھبانمسبںیہناھت�‪،‬جمےھالٹھجنایہےہہکاتہکہےہکںیما�سوک�د�وبا�ر�ہںیہن ک‬
‫مری�ےےئلد�وبا�ر�ہدیپ�ارکنا�ا�سےکیلہپرمتہبدیپ�ارکنےےسزیا�د�ہلکشمںیہن ��‪،‬ا�ساکجمےھاگلیدیانیہےہہکاتہکہےہکالہلےناپانیباٹبانیاہے‬
‫‪3‬‬
‫حالانہکںیمایکوہ�ں�‪،‬بےاین�زہو�ں�‪،‬نہریم�ےوکئیا�ولا�دےہا�و�رنہںیمیسکیکا�ولا�دوہ�ںا�و�رنہوکئیریم�ےرب�ابرکاہے۔‬

‫َو ْدَقَل اَنْقَلَخ َناَسْنِاْلا َو ُمَلْعَن اَم ُسِوْسَوُت ٖهِب ٗهُسْفَنۚۖ‪١‬‬

‫ہم ےن اناس�ن وک دیپ�ا ایکہے ا�و�ر ا�س ےک د�ل ںیم وج ایخلا�ت اھٹےت ںیہ ا�ن ےس مہ و�اقف ںیہ‬

‫َو ُنْحَن ُبَرْقَا ِهْيَلِا ْنِم ِلْبَح ِدْيِرَوْلا‪ْ۰۰۱۶‬ذِا ىَّقَلَتَي ِنٰيِّقَلَتُمْلا۠ ِنَع ِنْيِمَيْلا‬
‫�ا�و�رمہ ا�سیک ر�گ اج�ن ےسیھب زیا�د�ہ ا�س ےسرقیب ںیہ�‪ ،‬جس وقت د�و ےنیل و�الے اج ےتیل ںیہ ایک د�ائںی رط�ف‬

‫‪ 1‬االحقاف�‪۳�۳‬‬
‫‪ 2‬مح السجدۃ�‪۳�۹‬‬
‫ٌ‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ا� حبان�‪۲�۶�۷‬‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫التفس� ب�ب س َورة قل ه َو الهل احد ‪،�۴�۹�۷��۴‬حصیح ب ن‬
‫ی‬ ‫‪3‬حصیح ب خ�اری کتاب‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َوِنَعِلاَمِّشلاٌدْيِعَق‪۰۰۱۷‬اَمُظِفْلَيْنِمٍلْوَقاَّلِاِهْيَدَلٌبْيِقَرٌدْيِتَع‪�(۰۰۱۸‬ق�‪۱�۶‬تا�‪)۱�۸‬‬
‫�ا�و�رایکابئںیرط�فاھٹیبوہ�اےہ�(�اناس�ن) مہنےسوکئیظفلاکن�لںیہناپتارگما�سےکاپ�سابہگن�نایت�رےہ۔‬
‫رک�ورگمتاہ�ر�ےاناک�رکےاب�وجو�دیہو�اقہعشیپ‬
‫دعبرکینٓاخر�توکفرمایاتماچہےا�ستقیقحوکستمیلرک�ویانہ م‬
‫�ٓاخر�تےکدلائلوبر�اہنیےک نم‬
‫ہوکر�رہےاگ�‪،‬ہمےناناس�نوکدیپ�اایکےہا�و�رہام�ر�یدق�ر�توملعےناناس�ناک�ا�سرط�حاحاطہایکہو�اہےہکمہا�سےکوعش�ر�‪،‬تتحاشلوع�ر�ا�و�ر‬
‫لاشوع�رمںیابرھنےو�الےوسوسو�ںوکبیھرب�ا�ہر�استاجنےتںیہ�‪،‬‬
‫ُٔ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ ض َ َّ ُ َ ْ ُ َ َ َ َ َّ ُّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َّ َ تَ َ‬
‫الهل ج َ� َاوز ِ يل َع ْن ا َّم ِ ت ي� َما َو ْس َو َس ْت ِب ِه‬ ‫� الل عنه‪ ،‬قال‪:‬قال الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل‪ِ :‬إن‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة ر ِ ي‬
‫ك‬‫ُص ُد ُور َها َما َ ْل َت ْع َم ْل َٔا ْو َت َ َّ ْ‬

‫ایخا�توکماع�ف مرفا�دیاہے‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺےنرفمایا�الہلاعتلٰینےریم�یامتےسد�لںیمزگ�رنےو�الے ل‬
‫‪1‬‬
‫عیینا�ن گرپرفتںیہن مرفائےاگجبکتو�ہزبا�نےسا�ناک�اظاہ�ریا�ا�نرپعلمہنرک�ے�۔‬
‫�ا�سےکالع�و�ہاتام�متجحےکوط�رپرمہےند�ودنلبرمتہب شرفےت�(کر�اماًکابتنی) بیھرہ�اناس�نےکاستھاممو ک�رر�دیےئںیہوج�ا�سیکزبا�ن‬
‫سےےلکنوہئےرہنکیوبد�اعام�لو�اقو�ا�لوکدعتسم�یےکاستھان�ز�کرتینالیصفت�تےکاستھون�ٹرککےا�ساکنامہاعام�لایت ک�رر�رہےںیہ‬
‫�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اما ك ِتب ْ َ ۙ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ْ ُ ُ َ ّ‬
‫لد ْيۙ ‪۹‬۝ َوا َِّن َعل ْي ْ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫‪2‬‬
‫ي ‪۱۱‬۝ يعل ُم ْو َن َما تفعل ْو َن ‪۱۲‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ك ٰل ِف ِظ ْ َ ۙ‬
‫ي ‪۱۰‬۝ ك َِر ً‬
‫ك بل تك ِذ ْبن ِب ِ ِ‬
‫ترجہم�‪ :‬گہرزہنںی�‪،‬لبہک�(�اصلاب�تہیےہہک�)تمول�گزج�ا�وسز�اکوھجالٹتے حوہالانہکمت نرپرگ�ا�نرقم�رہںی�‪�،‬ایےسزعم�زکاتبوجمتاہ�ر�ےرہفلع‬
‫کوجانےتںیہ۔‬
‫َّ‬
‫ك ِة ِم ْن ِر ْض َو ِان ِ‬ ‫ك ب� ْل َ ِ َ‬ ‫ْ ُ َ ن ّ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َّ َّ ُ َ َ َ َ َ َّ‬ ‫َع ْن ب َل ِل ْب ن� ْ َ‬
‫الل‬ ‫الرجل ليت ُ ِ‬ ‫الل صل الهل علي ِه وسل ِ‪:‬إن‬ ‫ال ِار ِث الز ِ ِي�‪ ،‬قال‪ :‬قال رسول ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َّ َ َ َّ َ َ ُ ُّ َٔ ْ َ ْ ُ َ َ َ َ َ ْ َ ْ ُ ُ َّ ُ َ َّ َ َ َّ َ ُ َ ْ َ َ ُ َ َ ْ ْ َ َ َ َّ َّ ُ َ َ َ َ َ َُّ‬
‫عز وجل‪ ،‬ما يظن ان تبلغ ما بلغت‪ ،‬يكتب الل عز وجل ل ِب�ا ِرضوانه ِإل يو ِم ال ِقيام ِة‪ ،‬و ِإن الرجل ليتك‬
‫ْ‬ ‫َّ َ َّ َ َ َّ َ َ ُ ُّ َٔ ْ َ ْ ُ َ َ َ َ َ ْ َ ْ ُ ُ َّ ُ َ َّ َ َ َّ َ َ َ ْ َ خَ َ َ‬ ‫ْ َ َ ْ َ خَ‬
‫سط ُه ِإل َي ْو ِم ال ِق َي َام ِة‬ ‫الل عز وجل‪ ،‬ما يظن ان تبلغ ما بلغت‪ ،‬يكتب الل عز وجل ِب�ا علي ِه‬ ‫س ِط ِ‬ ‫ِب�ل ِك ِة ِمن‬
‫يث ب َل ِل ْب ن� ْ َ‬
‫َ ُ‬ ‫َ َ َ َ َ ََْ َ ُ َُ ُ‬
‫ول َ ْ ْ َ َ َ ْ َ َ َ‬
‫ال ِار ِث‬ ‫ِ‬ ‫‪:‬ك ِمن ك ٍم قد منع ِن ِيه ح ِد ِ‬ ‫قال‪ :‬فكن علقمة يق‬
‫بال�لنباح�ر�ثزمنی‪w‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایا�اناس�نالہلاعتلٰیکی ضرا�ا�و�رخوشون�د�ییکایکاییساب�تہہکدیاتہےجسےک‬
‫با�ر�ےںیماسےہیامگ�نںیہن توہاکہو�ہاب�تاہی�ںکتچنہپاجئےیگاہج�ںکتو�ہیچنہپوہتیےہ�‪�،‬الہلاعتلٰی�ا�ساب�تیکوجہےساپینالمقا�ت‬
‫کےد�نکتا�سےکےیلاپینرضامدن�یھکلدیاتہے�‪�،‬ا�و�ر�اناس�نالہلاعتلٰیکیان�ر�اضییکایکاییساب�تہہکدیاتہے جسےکاب�ر�ےںیماسے‬
‫یہامگ�نںیہن توہاکہو�ہاہی�ںکتچنہپاجئےیگاہج�ںکتو�ہیچنہپوہتیےہ�‪�،‬الہلاعتلٰی�ا�ساب�تیکوجہےساپینالمقا�تےکد�نکتا�سےک‬
‫َ َ َ َّ‬ ‫َّ َ نَ‬ ‫َ ُ خَ َ َ ّ ْ َ ف َ َ‬
‫الع َتاقةِ َوالطال ِق َو ْ� ِو ِه‪َ ،‬وال َع َتاقة ِإل ِل َو ْج ِه الهلِ �‪۲�۵�۲�۸‬‬ ‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری کتاب العتق ب�ب الط ِإ و ِالنسي ِان ِ ي�‬
‫‪ 2‬االنفطار� ت‪۱�۲��۹‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫‪1‬‬
‫لےیاپینان�ر�اضیھکلدیاتہے�‪ ،‬لعہمق مرفایاکرتےےھتہکینتکیہاییسابتںیںیہنجےسےھجمدحیثالب�لنباح�ر�ث‪t‬نےعنمرک�دیا�۔‬
‫�د�ائںی اجنباکفرشہتایکین�ںاتھکلہے ا�و�ربائںی اجنب و�الا رفشہت رب�ائای�ںاتھکل ےہ �‪،‬جب اناس�ن وف�ت وہتاہےوتیہ فدرتپلٹی دیےت‬
‫ہںی�ا�و�ر�ر� �و قزایمتالہلیکاب�رگا�ہںیما�نیکاک گ�رز�ا�ریو�ںےکناقابلاناک�ر سدات�ویز�یوبث�تشیپرککےوگ�اہیدیںےگ۔‬

‫َو ْتَءٓاَج ُةَرْكَس ِتْوَمْلا ِّقَحْلاِبؕ‪َ ١‬كِلٰذ اَم َتْنُك ُهْنِم ُدْيِحَت‪۰۰۱۹‬‬
‫�ا�و�ر وم�ت یک ےبہوشی قح ےل رک یچنہپ �‪،‬ییہ ےہ سج ےس وت دبکات رھپتا اھت�‪،‬‬

‫َوَخِفُنيِفِرْوُّصلاؕ‪َ١‬كِلٰذُمْوَيِدْيِعَوْلا‪�(۰۰۲۰‬ق�‪)۱�۹�،�۲�۰‬‬
‫�ا�و�روص�روھپنکدیااجئےاگ عود�ہذع�ا�باکد�نیہیےہ�۔‬
‫�ٓاخر�ایکوقترقم�ر�ہرپوم�تاپینرکس�ا�تاکعالمےلرکٓاہپےچنیگسجےسمتدبکےتا�و�ر�د�و�رباھگےتےھترگم�ا�سوقتمتیسکرط�حا�سےس‬
‫ناج�تںیہناپسوکگے ��‪،‬ا�سوقتاہمت�ر�یٓاکنوھ�ںےستلفغےکرپ�د�ےٹہاجئںیےگ�‪،‬ہررظنماص�فا�و�ر�ر� �وز�ر�وشنیکرط�حایع�ںوہگاسج‬
‫سےاہمت�ر�اشکد�و�رہوجائےاگجسںیممتٓا�جالتبمہو�ا�و�ر�اپین گر�ور�د�انیرپجےموہئےوہ�‪�،‬ا�و�رمتںیہنیقیٓاجائےاگکہایح�تدعب�الوم�ت‬
‫ےہ‪�،‬ا�سوقتد�وسر�ااعلماص�فوط�رپرنرظ�ٓانےےگلاگ�ا�و�رںیہمتولعم�موہجائےاگکہا�سںیممتکینتخبیکتیثیحےس‬
‫�ا�و�رٓاخر�ت برحق �‬
‫�د�اخلوہ�رہےوہایدبتخبیکتیثیحےس�‪،‬‬
‫َ‬ ‫َٔ َّ َ َ َ َ َ ْ َ ُ ُ فَ َ َ َ ُ ْ ُ َ َ ْ ف َ َ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ ُ َ ُ ُ َ َ َ َّ ُ َّ ْ‬
‫الهل ِ‪،‬إن ِل َل ْو ِت َسك َر ٍ‬
‫ات‬ ‫ان عا ِئشة كنت تقول‪ :‬ج�عل يد ِخل يدي ِه ِ ي� امل ِاء فيمسح ِب ِ�ما و�ج ه‪،‬يقول‪:‬ال ِإل ِإل‬
‫�ا�مالومنمنیاعئہشدصیہق‪ r‬سےرم�و�یےہجبرسو�لالہلﷺرپمو�تیکیشغاط�ر�یوہنےیگلوت�ٓا�پﷺپانیےکایپلےںیماہتھ‬
‫‪2‬‬
‫ہنںی�‪،‬الشہبوم�تیکڑب�یایتخس�ںںیہ�۔‬
‫ریھپے�ا�و�رفرماتےالہلےکوس�اکوئیوبعم�د ب‬
‫�ڈ�ا�لاپےنرہچ�ہابم�ر�کرپ ت‬
‫رھایکرقم�ر�ہد�نوکاسر�افلی ‪ u‬جوصو�رکومہنےساگلئےرگ�د�ناکھجکر�الہلےکمکحےکرظتنمہںی�الہلےکمکحےسوص�رپوھکنںیےگ�‪،‬‬ ‫پ �‬
‫َ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ َ َٔ ْ َ ُ َ َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َ َ‬ ‫َع ْن َٔا� َسعيد خُ‬
‫التق َم َص ِاح ُب الق ْر ِن‬ ‫ال ْد ِر ِّي‪ ،‬قال‪:‬قال‪ :‬قال َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل‪ :‬كيف انعم وق ِد‬ ‫ِب ي ِ ٍ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َُ ُ‬ ‫َ ْ َ َ َ نَ َ ْ َ َ ُ َ َٔ ْ غَ َ ْ َ ُ َ ْ َ ُ َٔ ْ ُ ْٔ َ َ َٔ ْ َ ْ ُ َ َ َ ْ ُ َ َ َ َ َٔ ْ َ ُ ُ‬
‫اب َم َّم ٍد‪ (:‬فك ْيف نقول َ ي� َر ُسول‬ ‫القرن وح� ج ب�ته واص� سعه ينت ِظر ان يومر ان ينفخ فينفخ فقال اص‬
‫َ َ ُ ُ َ ْ َُ ُ َ ْ َ َ ُ ََ َ ُْ ْ ُ َ َ ْ ُ َ ُ َ ْ َ ْ َ ُ‬
‫الهلِ ؟)قال‪ :‬قولوا حسبنا الهل وِنعم الو ِكيل(فقال الس ِلون‪ :‬حسبنا هللا و ِنعم الوكِيل)‬
‫�ابوعسدیخد�ر�ی‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایامںیےسیک سرپوک�نوہجائو�ںہکبجگنیسو�الے�(فرشےت�)نےگنیسہنمںیمےل‬
‫وکاک�دیاہےا�و�رکا�ناگلئےوہئےےہہکبکاسےمکحدیاجائےرھپ�و�ہ(صو�رمںی�)پوھنکد�ے�!�ٓا�پےکاسھتوی�ںےن‬
‫لایہے‪�،‬اپیناشیپنی ھج‬
‫�‬
‫عر�ضیکا�ےالہلےکرسو�لﷺ�!ہمےسیکںیہک�؟�ٓا�پﷺےنرفمایایہوہکمہںیالہلیہاکفیےہا�و�ر�و�ہتہباچاھکا�رسا�زہے صاحبہ‪y‬‬
‫ف‬ ‫َ ّ ّ‬ ‫َ ُ ْ َ‬ ‫َٔ ْ َ ُ ُّ ْ َ ٌ ف َّ ة َ َ‬
‫اب ال ِف ت ِن� َ ب� ُب ك ِف ِالل َس ِان ِ ي�‬ ‫الك ِم �‪ �۳�۱�۹‬ن ن‬
‫‪،۲‬س� ب ن‬
‫ا� ماجہ ِكت‬ ‫‪ 1‬مسندامحد �‪ ،۱�۵�۸�۵�۲‬جامع ت�مذی ابواب الزه ِد ب�ب ِ ي� ِق ِل‬
‫ْ‬
‫ال ِف ْت َنةِ �‪۳�۹�۶�۹‬‬
‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َّ ّ َ َّ ُ َ‬
‫امل ْو ِت �‪۶�۵�۱�۰‬‬
‫ات َ‬ ‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل َو َوفا ِت ِه �‪،۴�۴�۴�۹‬وکتاب الرقاق َ ب� ُب َسك َر ِ‬ ‫‪ 2‬حصیح ب خ�اری کتاب املغازی َ ب� ُب َم َر ِض الن ِب ي� صل‬
‫ِ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫‪1‬‬
‫نےاہکمہںیالہلاکفیےہا�و�ر�و�ہتہباچاھکا�رسا�زہے�۔‬
‫ہپیلوقسنیو�الامجہلاجمعرتمذ�یںیم�‪�،‬د� سور�یوقسنیو�الےالاف�ظمجعمویش�خابیرکب�الاسامیعیلںیما�و�رباقیدحیثدنسم�احدمکےاطمبقےہ�۔‬
‫جسےسامت�منجو�انساپینربق�و�ںےساسیمسجوجا�نےکاستھ نزد�ہوہکرمدی�ا�نرشحممںیاپےناعام�لیکزج�اکےےئلعمجوہجائںیےگ�‪،‬یجےس‬
‫فرمایا‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫الص ْور ف َـج َـمعن ْم ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫۔۔۔ون ِفخ ِف ّ‬
‫‪2‬‬
‫جعاۙ ‪۹۹‬۝‬ ‫ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�روص�روھپناکاجئےاگا�و�رمہبساناسنو�ںوکایکاستھعمجرکیںےگ�۔‬
‫َْ ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ُّ ْ َ َ ُ ْ ّ ِ َ ْ َ َ‬ ‫ُ َ‬
‫‪3‬‬
‫اث اِل َر ِّ ِب ْم ين ِسل ْو َن ‪۵۱‬۝‬‫م ال ْجد ِ‬ ‫َون ِفخ ِف الصو ِر ف ِاذا ہ‬
‫ترجہم�‪:‬پرھایکوص�روھپناکاجئےاگا�و�راکییکہیاپےنر�بےکوضح�رشیپوہنےےکےیلاپینربق�و�ںےسلکنڑپیںےگ۔‬
‫اجاۙ ‪۱۸‬۝‬ ‫الص ْور َف َت ْا ُ ْ‬
‫ت َن َا ْف َو ً‬ ‫ُّ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬
‫ّ ْي َم يُ ْنفخ ِف‬
‫‪4‬‬
‫ِ‬
‫ترجہم�‪:‬جسر�و�زوص�رںیموھپنکام�رد�یاجئےیگ�‪،‬تموف�جد�روف�جلکنٓا�ٔوگے�۔‬
‫وکذ�ا�ب‬
‫تاھ‪�،‬ا�سد�ناظلوم�ں ع‬
‫�ا�و نم�ررکینٓاخر�تےساہکجائےاگیہےہو�ہد�نسجاکجتےھوخ�فدلایاجاتاتاھرگمتو�ا�سےکےیلوکئیایت�ر�یہنرکتا �‬
‫�دیاجائےاگ�ا�و�رمومون�ںوکوث�ا�باطعایکاجئےاگجساک�الہلاعتلٰینےا�نےکاستھ عود�ہایکتاھ۔‬

‫َو ْتَءٓاَج ُّلُك ٍسْفَن اَهَعَّم ٌقِٕىٓاَس َّو ٌدْيِهَش‪ْ۰۰۲۱‬دَقَل َتْنُك ْيِف ٍةَلْفَغ ْنِّم اَذٰه‬
‫�ا�و�ررہصخشا�سرط�حٓائےاگہکا�سےکاستھایکالنےو�الاوہگاا�و�رایکوگ�اہیدیےنو�الا�‪،‬قیًانیتوا�سےستلفغںیماھت‬

‫َلاَق‬ ‫ٌدْيِدَح‪َ۰۰۲۲‬و‬ ‫َمْوَيْلا‬ ‫َكُرَصَبَف‬ ‫َكَءٓاَطِغ‬ ‫َكْنَع‬ ‫اَنْفَشَكَف‬

‫یلنک مہ ےن ریت�ے اسمےن ےس رپ�د�ہ اٹہ دیاپس ٓا�ج ریت�ی اگن�ہ تہب زیت ےہ�‪� ،‬ا�ساک مہنیشن (فرشہت) کےہاگ‬

‫ٗهُنْيِرَقاَذٰهاَمَّيَدَلٌدْيِتَعؕ‪۰۰۲۳‬اَيِقْلَاْيِفَمَّنَهَجَّلُكٍراَّفَكٍدْيِنَعۙ‪ٍ۰۰۲۴‬عاَّنَّمِرْيَخْلِّلٍدَتْعُم‬
‫یہاحضرےہوجہکریم�ےاپ�ساھت�‪�،‬ڈ�ا�لد�ومنہجںیمرہاکفررسکشوکوجکیناک�مےسر�وکےنو�الادحےسزگ�راجنےو�الاا�و�رکش‬

‫ِبْيِرُّمۙ‪ْ۰۰۲۵‬يِذَّل۟اَلَعَجَعَمِهّٰللااًهٰلِاَرَخٰاُهٰيِقْلَاَفيِفِباَذَعْلاِدْيِدَّشلا‪�(۰۰۲۶‬ق�‪۲�۱‬تا�‪)۲�۶‬‬
‫کرنےو�الااھت�‪،‬جسےنالہلےکاستھد�وسر�اوبعم�دانبایلاھتسپاسےتخسذع�ا�بںیمڈ�ا�لد�و۔‬
‫امسعيل�‪،۸�۷‬‬
‫ٔ‬ ‫ف ٔ‬ ‫ْ ُ ٓ َ َ ْ ُ َ ُّ َ‬ ‫َٔ ْ َ ُ َ ْ‬
‫‪ 1‬جامع �مذی ابواب تف ِس ي ِ� الق ْرا ِن ب�ب و ِمن سور ِة الزم ِر �‪،۳�۲�۴�۳‬املعجم ي� ا ي‬
‫سام شيوخ ا ب ي� بكر إال‬ ‫ت‬
‫ي‬
‫ا� عباس ‪t‬‬ ‫مسندامحد�‪۳�۰�۰�۸‬عن ب ن‬
‫‪ 2‬الہکف�‪۹�۹‬‬
‫س��‪۵�۱‬‬‫‪ٰ 3‬ی ی ن‬
‫‪ 4‬النبا�‪۱�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�د�وفرشےت نجوک�الہلاعتلٰی نے رہشصخیک ا�و�ر�ا�س ےک اعام�لیک افحظت ےک ےیلرقم�رکایہے رہظالموکمرقدسے اھٹےت یہرگفات ک�ررلںی ےگ‬
‫�ا�و� پررھ�اہنںیجانو�ر�و�ںیکرط�حاہنکرکدیم�ا�نرشحممںیالئںیےگا�و�ر�الہلاملکوی�مالدینیکدع�التںیمچنہپرکنامہاعام�لشیپرککےرع�ض‬
‫کریںےگہیصخشوجامہ�ر�یرپس�دگیںیماھتسرکا�رکییشیپںیماحضرےہ�‪،‬‬
‫{سائ ٌِق‬
‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫الهل َع ْن ُه ي َ خْ�ط ُب ف َق َرا َه ِذ ِه الَية َ‬ ‫يف َق َال‪ِ َ :‬س ْع ُت ُع ثْ� َم َان ْب نَ� َعفان‪َ ،‬ر ِ ض ي َ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ً َ‬ ‫َ‬
‫� ُ‬ ‫َع ْن ي ْ� ي َ� ْب ِ ن� َر ِاف ٍع‪َ ،‬م ْول ِلث ِق ٍ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ ٌ َ شْ َ َ‬ ‫َ َ ٌ َ َ َ ٌ َ ُ قُ َ َ‬
‫� ُد َعل يْ َ�ا ِب َ�ا ِعل ْت‬ ‫و�ا ِإل الهلِ ‪ ،‬وش ِاهد ي‬ ‫وش ِهيد}قال‪ :‬سا ِئق يس‬
‫قثفی ےکوملٰی حیٰیی بن ر�افع ےس ر�و�ایت ےہ ںیم ےن دیسنا امثع�ن‪t‬بن افع�نوکطخہب ا�رشا�دفرماتے وہئے انس �انوہ�ں ےن اسیٓایت‬
‫کریہم’’�ا�سےک ساتھایکالنےو�الاہوگا�ا�و�ر�ایکوگ�اہیدیےنو�الا�۔‘‘ کیالت�و�ت مرفائی �انوہ�ںےن مرفایاکہایکالچنےو�الا�اسےالہلیک‬
‫‪1‬‬
‫طر�ف کالچرلےاجئےاگ �ا�و�ر�د�وسر�ا�ا�سےکاعام�لےکاب�ر�ےںیموگ�اہید�ےاگ�۔‬
‫�الہلاعتلٰیفرمائےاگ�ٓا�جمہےنا�سرپ�د�ےوکہاٹ�دیاہےسجےنریت�ےد�لوک�ڈھانپرکاھاھتسجیکانبپرتو�اپین گر�ور�د�انیرپامجہواتاھرگم�ٓا�ج‬
‫تری�یاگنہںیڑب�یزیتہںیا�و�رتمدیم�ا�نرشحمکےاحو�ا�لا�و�رخمفلتمسقےکذع�ا�با�و�رسز�ائو�ںوک�دیھکرہےوہیجےسرفمایا‬
‫ٰ ّ ُ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ ٰ ُّ ْ‬ ‫َ ْ ْ ْ َ َْ ْ َ َ َْ ُ ْ َ َ ٰ‬
‫ص‪۰‬۝ ْيم يتننا لك ِِن الظ ِلمون اليوم ِف ضل ٍل م ِب ٍ‬
‫ي ‪۳۸‬۝‬ ‫سع ِ ِبم واب ِ ۙ‬
‫ا ِ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم‪ :‬جبو�ہامہ�ر�ےاسمےناحضروہ�ںےگا�سر�و�زوتا�نےکاک�نیھبوخ�بنسرہےوہ�ںےگا�و�ر�ا�نیکٓاکنںیھیھبوخ�بدکییتھ ہو�ں‬

‫گےرگمٓا�جہیاظلمیلھکرمگ�اہیںیم بمالتںیہ�۔‬
‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫س ْع َنا َف ْ‬ ‫ٓ‬
‫م‪۰‬۝ َر َّب َنا َا ْب َ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َٓ‬
‫الًا ا ِّن‬
‫ار ِج ْع َنا ن ْع َمل َص ِ‬ ‫صن َو ِ‬ ‫َول ْو ٰتي ِا ِذ ال ُم ْج ِر ُم ْو َن َنك ُِس ْوا ُر ُء ْو ِس ِه ْم ِع ْند َر ِّ ِب ْ ۭ‬
‫ُ‬
‫‪3‬‬
‫ُم ْو ِقن ْو َن ‪۱۲‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬کا�شمتدکیوھو�ہوقتبجہیرجم�مرساکھجئےاپےنر�بےکوضح�رڑھک�ےوہ�ںےگ(�ا�سوقتہیہہکرہےوہنےگ) �ا�ےامہ�ر�ے‬
‫�ر�ب�!ہمےنوخ�بدیھکایلا�و�رنسایلا�بںیمہو�اپسجیھبد�ےاتکہمہکینلمعرکیں�‪،‬مہںیا�بنیقیٓاگایےہ۔‬
‫�الہلاعتلٰی�ا�سرف�دعلما�و�ر�اعام�لیکوگ�اہیدیےنو�الےرفشےتیکوگ�اہییکر�وشینںیمدع�لو�اناص�فےکامت�ماقتضو�ںوکپو�ر�اکرنےےکدعبہلصیف‬
‫فرمائےاگہکہیصخشوجوخ�دوت�دعو�تقحیکذکتیبرکنےو�الااھتہیرگم�ا�سےکاستھاپانما�لا�و�ر�اپیناس�ر�یالصتحںی قوالبںیتا�و�ر�اثر�رسو�خا�س‬
‫ئے‪�،‬ایےساظلموکجو�اپےنذ�اتیافم�د�واغر�ا�ضا�و�ر�دلیوخ�اہاش�تیکاخطرسب‬
‫کا�مںیمرص�فرکتاتاھکہسکرط�حدعو�تقحوکےنلیھپےسر�وکااج �‬
‫کھچرکگز�رنےےکےئلایت� تراھ�‪،‬جوحر�ا�مرطیوق�ںےسام�لاتٹیمس�ا�و�رحر�ا�مر�اسوت�ںںیمیہرص�فرکتاتاھ�‪،‬جوولگو�ںےکوقح�قرپ�ڈ�اکاڈ�الےن‬
‫سےہنوچکاتاھت�ا�و�را�سیکزبا�نیسکدحکیاپبدنتیھا�و�رہنا�سےکاہتھیسکملظو�زیا�دتیےسرکےتےھت�‪،‬جسےکزن�دیکالہلیکذ�ا�ت صواف�ت‬

‫ط�ی�‪۳�۴�۸‬؍�‪۲�۲‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 1‬ی‬
‫مر��‪۳�۸‬‬
‫‪ 2‬ی‬
‫‪ 3‬السجدۃ�‪۱�۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�‪� ،‬اتخای�ر�وحوق�ق �‪�،‬رسالت �‪ ،‬مالئہک �‪ �،‬حوی�‪ ،‬کاتبںی ا�و�ر�ٓاخر�ت الرغ�ض دینیک بس دص�اتقںیوکشم�کںیھت�‪�،‬ا�و�رییہ کش ا�و�ر�وسوسہ و�ہ الہل ےک‬
‫�د�وسر�ےدنب�و�ںںیمیھبالیھپتارھپتااھتا�و�ر�الہلوحد�ہالشریکیکذ�ا�ت صواف�ت ��‪،‬افاع�لا�و�رحوق�قںیمد�وسر�ےوخ�دساخہتوبعم�د�و�ںوکرشیک‬
‫ھٹرہ�اتاتاھجوکیسعفنوقناص�ن�‪�،‬زندگیا�و�رمو�تا�و�رمرنےےکدعبد�وبا�ر�ہ نزد�ہرکنےاککوئیاتخای�رہنںیرھکےتےھتا�و�ر شرفوت�ںکومکح مرفائےاگمت‬
‫�د� نوو�ںا�ساظلموکہشیمہہشیمہےکےئلمنہجےکتخسرتینذع�ا�بںیمکنیھپد�و�‪،‬جسںیمہنہییجےکساگنہرمےکساگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ٗ َ ْ َّ ْ َ َّ ٗ ُ ْ ً َ َّ َ ٗ َ َ َّ َ ‪۰‬۝ َ َ ُ ْ ُ ْ َ َ َ َ‬
‫‪1‬‬
‫م ل يوت ِفيا ول ‪۷۴‬۝‬
‫ي‬ ‫ي‬ ‫اِنہ م ي ِت ربہ م ِرما ف ِان لہ جہن ۭ‬
‫ترجہم‪ :‬قحتقیہیےہہکوجرجم�منبرکاپےنر�بےکوضح�راحضروہگاا�سےکےیلمنہجےہسجںیمو�ہہنےیجاگہنرم�ےاگ�۔‬
‫َ َ‬ ‫ار ْال ُك ْ ٰ‬
‫بىۚ ‪۱۲‬۝ ثُ َّم َل َيُ ْو ُ‬ ‫َّ ْ َ ْ َ َّ‬ ‫َ َ َ َ َّ ُ َ ْ َ ْ َ‬ ‫َ َ َّ َّ ُ َ ْ َّ ْ ٰ‬
‫‪2‬‬
‫ت ِف ْيَا َول ْي ٰ ۭ‬
‫ي ‪۱۳‬۝‬ ‫الن َ‬ ‫با الشق ‪۱۱‬۝ ۙ ال ِذي يصل‬ ‫ش ‪۱۰‬۝ ويتجن‬‫مي ۙ‬ ‫سيذكر‬
‫ترجہم�‪:‬جوصخشڈ�رتاےہو�ہتحیصنوبق�لرکےلاگ�‪�،‬ا�و�را�سےسرگیزرک�ےاگو�ہاتناہئیدبتخبوجڑب�یٓا�گںیماجئےاگپرھہنا�سںیمرم�ے‬
‫گاا�و�رہنےیجاگ۔‬
‫َ ْ َ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َٔ َّ ُ َ َ َ خْ ُ ُ ُ ٌ َ َّ َ َ َ َّ ُ َ ُ ُ ُ ّ ْ ُ ْ َ ْ َ َ َ َ‬ ‫َٔ‬
‫الل صل الهل علي ِه وسل انه قال‪ :‬ي� ُرج عنق ِمن الن ِار يتك يقول‪ :‬و ِكت اليوم ِبثلث ٍة‪:‬‬ ‫َع ْن ا ِب ي� َس ِع ٍيد‪ ،‬عن ن ِب ِيّ� ِ‬
‫َ َ ْ فُ ف �غَ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫ََ َ َْ َ َْ‬ ‫ُ ّ َ َّ َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ َ ٓ َ‬
‫الل ِإ ًلا اخ َر‪َ ،‬و ِب َ� ْن قتل نف ًسا ِبغ ْي ِ� نف ٍس‪ ،‬ف َينط ِوي َعل يْ ِ� ْم ف َيق ِذ ُ� ْم ِ ي� َ َر ِ‬
‫ات َ�ج َ نَّ َ�‬ ‫ك جب ٍار‪ ،‬و ِب�ن جعل مع ِ‬ ‫ِب ِ‬
‫�ابوعسدیخد�ر�ی‪t‬سےمر�و�یےہ نیبرکیمﷺےن مرفایا�ٓا�گےسایکرگ�د�نےلکنیگوجفگوگتکر�رہیوہگیا�و�رکےہیگہکےھجمنیتٓا� مدوی�ں‬
‫پرسمطلرک�دیاگایہے�‪،‬ہرجابرسرکشرپ�‪،‬ہر�ا�سصخشرپجو�الہلاعتلٰیکےوس�ا�ا�و�ر�(بدنگا�ناٰلیہ�)کیابع�د�ترک�ے�‪�،‬ا�و�رجوناحقیسکاناس�نوکقلت‬
‫‪3‬‬
‫کر�ے�‪،‬یہٓا�گا�نوکمسٹیرکہجمنیکوہ کلانوی�ںںیمرگ�ا�د�ےیگ۔‬

‫َلاَق ٗهُنْيِرَق اَنَّبَر ۤاَم ٗهُتْيَغْطَا َو ْنِكٰل َناَك ْيِف ٍۭلٰلَض ٍدْيِعَب‪۰۰۲۷‬‬
‫�ا�ساک مہنیشن (یشاط�ن) کےہاگ ا�ے امہ�ر�ے ر�ب ! مںی ےن اسےرمگ�ا�ہںیہنایک اھت ہکلب ہیوخ�د یہ د�و�ر د�ر�ا�زیکرمگ�اہی ںیم اھت�‪،‬‬

‫َلاَق اَل اْوُمِصَتْخَت َّيَدَل َو ْدَق ُتْمَّدَق ْمُكْيَلِا ِدْيِعَوْلاِب‪۰۰۲۸‬‬

‫حق اعتلٰی فرمائے اگ سب ریم�ے اسمےن ڑگھج�ےیک اب�ت تمرک�و�‪ ،‬مںیوت ےلہپ یہ اہمت�ر�ی رط�ف وعدی (� عود�ہ ذع�ا�ب) ھبجی اکچ اھت�‪،‬‬

‫اَمُلَّدَبُيُلْوَقْلاَّيَدَلَوۤاَماَنَاٍماَّلَظِبِدْيِبَعْلِّلؒ‪�(۰۰۲۹‬ق�‪۲�۷‬تا�‪)۲�۹‬‬
‫مری�ےاہ�ںاب�تدبیتلںیہنہنںیماپےندنب�و�ںرپذ�ر�ایھبملظرکنےو�الاوہ�ں�۔‬
‫رہھٹاتےوہئےےہکاگ�ا�ےریم�ےر�ب!تری�یتحیصنریم�ےاپ�سٓاچیکیھترگم�ا�ساظلم‬
‫�و�ہصخشاپینرمگ�اہیاک�ذمہد�ا�راپےناطیش�ناستیھوک �‬
‫ےہ‪�،‬ا� �ور�ا�ساکیشاط�ناستیھا�سےسرب�یالذمہوہتے‬
‫نےوجہاتھد کھورمری�ےےھچیپڑپ�اوہ�اتاھےھجمرمگ�ا�ہرککےوھچ�ڑ�ا�ا�سےئلزس�اکاسمقحتہی �‬
‫‪ 1‬طہ ‪۷��۴‬‬
‫‪ 2‬االعیل�‪ �۰‬ت‪۱�۳��۱‬‬
‫‪ 3‬مسندامحد�‪۱�۱�۳�۵�۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ہوئےا�و�ر�ا�سےکانگ�ہاک�اسیوک�ذمہد�ا�رھٹرہ�اتےوہئےےہکاگ�ا�ےریم�ےر�ب!مںیےناسےںیہناکہبیااھتلبہکہیوخ�دہییکینےسوفن�ر�ا�و�رگرم�اہی‬
‫پرفرفیہتاھت�ا�سےئلریت�ی کاپزی�ہدعو�تاسےدنسپنہٓائیا�و�ر�اپےناتخای�رسےیہرمگ�ا�ہوہکرحقےسد�و�رہوگایتاھ�‪،‬جمےھا�سرپکوئیز�و�ریااتخای�رنہ‬
‫ایگاریہ‬
‫تاھکہزبر�دسیتاسےرسکشانب�دیات�‪،‬مںیےنریغبکیسدللیوربہا�نےکاسےاپینرط�فدعو�تد�یا�و�رہیوف� �رًامری�ی یغرتاب�ترپاتلسھپالچ گ‬
‫تری�اخمصلدنب�ہوہتاتومری�ےاکہب�و�ےںیمیہہنٓاتا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ل َعلَ ْي ُ ْ‬
‫ك‪۰‬۝ َو َما َك َن ِ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ْ َ ْ ُ َّ َ َ َ َ ُ ْ َ ْ َ َ ّ َ َ َ ْ ّ ُ ْ َ ْ َ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َّ‬
‫ك‬ ‫ك فاخلف ُت ْ ۭ‬ ‫ض المر اِن هللا وعدك وعد ال ِق ووعدت‬ ‫الش ْي ٰط ُن ل َّما ُق ِ َ‬ ‫وقال‬
‫ٓ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َْ‬
‫ك َو َما ان ُت ْم‬‫كۭ‪۰‬۝ َما َا َن ِبُ ْص ِخ ُ ْ‬ ‫ن َو ُل ْو ُم ْٓوا َا ْن ُف َس ُ ْ‬
‫اس َت َج ْب ُت ْم ِ ْلۚ‪۰‬۝ َفل َتلُ ْو ُم ْو ِ ْ‬
‫ك َف ْ‬ ‫ِل َا ْن َد َع ْو ُت ُ ْ‬
‫ّ ْ ُ ْٰ ّ ٓ‬
‫ِم سلط ٍن ا‬
‫ِ‬
‫ْ َ ْ ُ ‪۰‬۝ َّ ّ ْ َ َ ُ ْ َ َ ٌ َ‬ ‫ٰ‬ ‫ٓ‬
‫ْ ََْ ُ َ َْ َ ْ‬ ‫ّ‬ ‫ُْ َ‬
‫‪1‬‬
‫اب ال ِْي ٌم ‪۲۲‬۝‬ ‫ل اِن الظ ِلـ ِمي لهم عذ‬ ‫شك ُت ُم ْو ِن ِم قب ۭ‬ ‫خ‪۰‬۝ ا ِِن كفرت ِبا ا‬ ‫ص ِ ّۭ‬
‫ِب ِ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�ربجہلصیفاکچدیااجئےاگوتاطیش�نےہکاگتقیقحہیےہہکالہلےنوج عود�ےمتےسےیکےھتو�ہبسےچسےھتا�و�رںیمےنےنتج‬
‫� عود�ےےیکا�نںیمےسوکئییھبوپ�ر�اہنایک�‪،‬مری�امترپوکئیز�و�روتاھتںیہن�‪،‬مںیےنا�سےکوس�اھچکںیہنایکہکاپےنر�اسےتیکرط�فںیہمتدعو�ت‬
‫�د�یا�و�رمتےنریم�یدعو�ترپل ّ�ب�یکاہکا�بےھجمالممتہنرک�واپےنٓا�پیہوکالممترک�واہی�ںہنںیماہمت�ر�یرفیا�درسیرککساتوہ�ںا�و�رہنمت‬
‫ریی ��‪،‬ا�سےسےلہپوجمتےنےھجمدخ�ائیںیمرشیکانبرکاھاھتںیما�سےسرب�یالّذمہوہ�ں ��‪،‬ایےساظلوم�ںےکےیلوتد�ر�دنا�کزس�اینیقیےہ‬
‫م �‬
‫وتاعلٰیا�نیکٓاپسیکوصخمتاکجو�ا�بدیےتوہئے مرفائےاگنجو�انسرپتجحاقئمرکنےےکےئلریم�ےرسو�لیلھکاشننای�ں�‪�،‬و�اضح‬
‫�الہلابت�ر�ک �‬
‫�دلائلا�و�ر�ر�وشنرب�اہنیےلرکٓائےےھتا�و�ر�انوہ�ںےنریم�یوعدی�و�ںےسںیہمتٓاگا�ہرکدیااھتکہمتںیموجاکہبئےاگ�و�ہایکزس�ااپئےاگ�ا�و�رجوہبےک‬
‫گا�اسےایکمخای�ز�ہانتگھبپڑ�ےاگ�‪،‬مری�یہیبنتےکاب�وجو�دجبمتد� نوو�ںاپےناپےنےصحاکجر�مرکنےےساب�زنہٓائےوت�ا�باہی�ںدع�التاناص�ف‬
‫ےہ �‪ٓ،‬ا�جزج�اکا�د�نےہا�و�رمںیمتد� نوو�ںوکہجمنںیمکنیھپدیےناکوجمکحد�ے‬
‫مںیڑلنےڑگھجنےےسایکحاصل�‪�،‬ا�بوتتمد� نوو�ںوکسز�المینیہ �‬
‫چاکہو�ںو�ہا�بدبلہںیہناجکسات�‪،‬مںیاپےندنب�و�ںرپسر�ےےسوکئیملظںیہنرکتاکہریغبجر�مےکوج�انوہ�ںےنہنایکہو�ا�و�رغبریگان�ہےکسج‬
‫یاتہو�ں‪�،‬ا�نیکرب�ائوی�ں‬
‫�‬ ‫وکذ�ا�بد�ےد�و�ں�؟لبہکو�ہاچاھیابر�اجوعلمرکتےںیہاسییککیھٹکیھٹزج�ا�وسز�ا�د‬
‫کاصد�و�ر�ا�نےسہنوہاوہںیما�ن ع‬
‫مںیاضافہایکجاتاہےہنا�نیکویکین�ںںیمیمکیکاجتیےہ�۔‬

‫َمْوَي ُلْوُقَن َمَّنَهَجِل ِلَه ِتْاَلَتْما َو ُلْوُقَت ْلَه ْنِم ٍدْيِزَّم‪۰۰۳۰‬‬

‫جس د�ن مہ د� �وز�خ ےس وپھچںی ےگایک وت رھب یکچ �؟ �و�ہ وج�ا�ب د�ے یگایک ھچک ا�و�ر زیا�د�ہ یھب ےہ �؟‬

‫َو ِتَفِلْزُا ُةَّنَجْلا َنْيِقَّتُمْلِل َرْيَغ ٍدْيِعَب‪۰۰۳۱‬اَذٰه اَم َنْوُدَعْوُت ِّلُكِل ٍباَّوَا ٍظْيِفَحۚ‪۰۰۳۲‬‬
‫�ا�و�ر تنج رپہزیاگ�ر�و�ں ےک ےیل ابللک رقیبرک�د�ی اجئےیگ ذ�ر�ایھب د�و�ر ہن وہگی ہیسجاک مت ےس عود�ہایک اجتا اھت رہا�سصخش ےک ےیل‬

‫اہ��‪۲�۲‬‬
‫‪ 1‬با� ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ْنَم َيِشَخ َنٰمْحَّرلا ِبْيَغْلاِب َو َءٓاَج ٍبْلَقِب ِبْيِنُّمۙ‪۰۰۳۳‬اَهْوُلُخْد۟ا ٍمٰلَسِبؕ‪١‬‬

‫جو رجو�عرکنے و�الا ا�و�ر اپبدن�یرکنے و�الا وہ�‪ ،‬جو رحام�ناک اغئابنہوخ�ف رھکات وہ�ا�و�روتجہ و�الا د�ل الیا وہ�‪ ،‬تم ا�س تنج ںیم السمیت ےکاستھ‬

‫َكِلٰذ ُمْوَي ِدْوُلُخْلا‪ْ۰۰۳۴‬مُهَل اَّم َنْوُءٓاَشَي اَهْيِف َو اَنْيَدَل ٌدْيِزَم‪۰۰۳۵‬‬

‫�د�اخل وہجا�ٔو یہ ہشیمہ رہےناک د�ن ےہ�‪ ،‬یہ وہا�ں وج اچہںی اہنںی ےلماگ (لبہک) ہام�ر�ے اپ�س ا�و�ریھب زیا�د�ہ ےہ�‪،‬‬

‫َو ْمَك اَنْكَلْهَا ْمُهَلْبَق ْنِّم ٍنْرَق ْمُه ُّدَشَا ْمُهْنِم اًشْطَب‬
‫�ا�و�ر ا�س ےس ےلہپ یھب مہ تہب یس اموت�ں وک الہ�ک رکچےک ںیہ وج ا�ن ےس اطقت ںیم زیا�د�ہ ںیھت‬

‫اْوُبَّقَنَف يِف ِداَلِبْلاؕ‪ْ ١‬لَه ْنِم ٍصْيِحَّم‪َّ۰۰۳۶‬نِا ْيِف َكِلٰذ ىٰرْكِذَل‬

‫�و�ہ رہش�و�ں ںیم ڈھونڈھےت یہ ر�ہ ےئگہکوکئی اھب ےنگ اک اکھٹنا ےہ�‪� ،‬ا�س ںیم رہ اصحب د�ل ےک ےیل ربع�ت‬

‫ْنَمِلَناَكٗهَلٌبْلَقْوَاىَقْلَاَعْمَّسلاَوَوُهٌدْيِهَش‪�(۰۰۳۷‬ق�‪۳�۰‬تا�‪)۳�۷‬‬
‫ہےا�و�را�سےکےیلوجد�لوتمجہوہرکاک�ناگلئے�ا�و�رو�ہاحضروہ�۔‬

‫تمربک�و�ںاکھٹاکنا‪:‬‬
‫مرجمو�ںوکہجمنںیموھٹنسوھٹنسرکبرھ�دیاجائےاگکہا�با�سںیمزمیدنگاجئشہنوہگی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬
‫اس ا ْجَ ِع ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫م ال ّن ِة َو ّ‬ ‫ىها َو ٰلك ِْن َح َّق ْال َق ْو ُل ِم ِّ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ َ‬ ‫َ َ ْ ْ َ َ ٰ َ ْ َ ُ َّ‬
‫ك نَ ْفس ُه ٰد َ‬
‫‪1‬‬
‫ي ‪۱۳‬۝‬ ‫الن ِ‬ ‫ن لمل ـ ٔ ّـن جهنم ِ َ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ولو ِشئنا لتينا‬
‫ترجہم‪(:‬جو�ا�بںیما�رشا�دوہگا)�اگرمہاچہےتوتےلہپیہرہسفنوکا�سیکدہ�ایتد�ےدیےترگمریم�یو�ہاب�توپ�ر�یوہگیئوجںیمےنیہکیھتہک‬
‫مںیمنہجوکونج�ںا�و�راناسنو�ںبسےسرھبد�و�ںاگ�۔‬
‫وکزبا�ناطعفرماکرا�سےسوپچےھاگایکوترھبگیئای�ابیھھچکاجنگئشےہ�؟مرجمو�ںرپہجمناکغضیوغبضوپ�ر�یرط�ح‬
‫�ا�سوقتالہلاعتلٰیہجمن �‬
‫بڑھکاہو�اہوگا�ا�و�ر�و�ہرع�ضرک�ےیگا�ےریم�ےر�ب!گ �ارچہںیمرھبگیئوہ�ںرگمٓا�جبس مرجمو�ںوکریم�ےاند�ر�ڈ�ا�لد�ےکوئیرجم�موھچٹےن‬
‫نہاپئے�‪،‬‬
‫ول‪َ :‬ه ْل ِم ْن َمز ٍيد َ‬ ‫َ ْ َٔ َ َ ض َ َّ ُ َ ْ ُ َ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ تَ زَ ُ َ َ نَّ ُ ُ ْ قَ َ َ َ ُ ُ‬
‫‪،‬ح تَّ�‬ ‫ِ‬ ‫� الل عنه‪ ،‬ع ِن الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل‪ ،‬قال‪:‬ل �ال �ج � يل� ِف ي�ا وتق‬ ‫عن ان ٍس ر ِ ي‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬
‫ٌ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫�ا إ َل َب ْعض َو َت ُقول‪ :‬قط قط‪ ،‬ب ِع َّزِت َك َو َك َر ِم َك‪َ ،‬ول َ ي زَ�ال ِ ف� ج َ‬
‫ال َّن ِة ف ْضل‬ ‫َ َ ُ َ نْ زَ َ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ُّ ْ َّ‬
‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫يضع رب ال ِعز ِة ِف ي َ�ا قدمه‪ ،‬في� ِوي بع ض َ ِ‬
‫الهل َ َلا َخ ْل ًقا‪َ ،‬ف ُي ْس ِك نَ ُ� ْم َف ْض َل ْ ج َ‬
‫ال َّن ِة‬ ‫� ُ‬ ‫َح تَّ� ُي ْن ِش ئَ‬
‫�انس‪ t‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺےنرفمایامنہجںیمد� �و خزوی�ںوک�ڈ�الاجائےاگ�ا�و�ر�و�ہےہکیگھچکا�و�ریھبےہ�؟یاہ�ںکتہکالہلر�ب‬
‫�الزع�تاپانقد�ما�سںیم�رکھد�ےاگتبو�ہٹمسرک�ایکںیمایکر�ا�ہاجئےیگا�و�رےنہکےگلیگ�‪،‬تری�یزع�تا�و�رکر�میکمسق�‪،‬بسسب�‪� ،‬ا�و�ربجہک‬
‫‪ 1‬السجدہ�‪۱�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫‪1‬‬
‫جتنںیمابیھاخلیہگجابقیر�ہاجئےیگاہی�ںکتہکالہلاعت �لٰیا�سےکےیلایکیئنولخم�قدیپ�افرمائےاگ�ا�و�ر�و�ہوہا�ںٓابا�دہوگی�۔‬
‫و� ُت‬ ‫الن ُار‪َ ،‬ف َق َالت َّ‬
‫الن ُار‪ُٔ :‬ا ث ِ ْ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل تَ َ� َّاج ِت ج َ‬
‫ال َّن ُة َو َّ‬ ‫الن ُّ� َص َّل ُ‬ ‫َع ْن َٔا� ُه َر ْ َ� َة َر ض َ َّ ُ َ ْ ُ َ َ َ َ َّ‬
‫ِ‬ ‫� الل عنه‪ ،‬قال‪ :‬قال ِب ي‬ ‫ِب ي ي ِ ي‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ُ َّ‬‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫َْ ُ ن‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َّ َ‬
‫الل ت َب َارك َوت َعال ِلل َج َّن ِة‪:‬‬ ‫اس َو َسقط ُه ْم‪ ،‬قال‬ ‫النة‪ :‬ما ِ يل ال يدخل ِ ي� ِإل ضعفاء الن ِ‬
‫امل َت َج ّب� نَ�‪َ ،‬وقال ِت ج َ َّ َ‬
‫ِب� ُلتك ِب ِ� ي ن� َو ُ ِ ِ ي‬
‫َ ُّ‬ ‫َ ْ َٔ َ ُ ْ َ‬ ‫ح ب ِك َم ْن َٔا َش ُاء ِم ْن ِع َب ِادي‪َ ،‬و َق َال ِل َّلنار‪ :‬إ نَّ َ�ا َٔا ْن ِت َع َذ ُٔ َ ّ ُ‬ ‫َٔ ْ َ ْ َ َٔ ْ َ ُ‬
‫ك‬ ‫ا� اع ِذب ِب ِك من اشاء ِمن ِعب ِادي‪ ،‬وِل ِ‬ ‫ِب ي‬ ‫ِ ِ‬ ‫ان ِت رح ِ ت ي� ار ِ‬
‫َ َ نْ ُ َ ْ ُٔ َ َ َٔ َّ َّ ُ َ َ تَ ْ َ ئُ َ تَّ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ُ ُ َ ْ َ ْ فَ ُ َ َ تَ ْ َ ئُ َ ُ زْ َ َ ْ ضُ َ َ‬
‫�ا ِإل‬ ‫احد ٍة ِم�ما ِملوها‪ ،‬فاما النار‪ :‬فال �ت ِل ح� يضع ِرجل فتقول‪ :‬قط قط‪� ،‬نا ِلك �ت ِل و ي�وى بع‬ ‫و ِ‬
‫َ َ َ ْ ُ َّ ُ َ َّ َ َ َّ ْ َ ْ َٔ َ ً َ َٔ َّ َ َّ ُ َ َّ َّ َ َ َّ َ َ َّ ُ ْ ش ئُ َ َ ْ ً‬ ‫َْ‬
‫� َلا خلقا‬ ‫النة‪ :‬ف ِإن الل عز وجل ين ِ‬ ‫ض‪ ،‬وال يظ ِل الل عز وجل ِمن خل ِق ِه احدا‪ ،‬واما ج‬ ‫بع ٍ‬
‫ربکتمو�راظلمولگو�ں‬ ‫یگ‪�،‬د� �وز�خےہکیگہکںیم ا�‬ ‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہ نیبرکیمﷺےنرفمایاہکتنجا�و�رد� �وز�خٓاپسںیمڑگھج�ارکیں �‬
‫کےےئلوصخم�صرک�د�ییئگوہ�ں�ا�و�رتنجےہکیگہکھجموکایکوہگایےہہکھجمںیمرص�فزمک�و�را�و�رریقحول�گد�اخلوہتےںیہ�‪�،‬الہلاعتلٰیفرمائے‬
‫گاہکوتریم�یرحتمےہںیمریت�ےذ�ریہعےساپےندنب�و�ںںیمےسسجوکاچہو�ںاگرحتمرک�و�ںاگا�و�رمنہجےس مرفائےاگہکوتذع�ا�ب‬
‫رہیکےکےئلرھبنےیکایکدحرقم�رےہ�‪،‬یلنک‬
‫اگ�‪،‬ا�و�را�ند� نوو�ںںیمےس ا‬
‫ہےںیمریت�ےذ�ریہعےسنجدنب�و�ںوکاچہو�ںاگذع�ا�بد�و�ں �‬
‫�د� �وز�خںیہنرھب�ےیگاہی�ںکتہکالہلاعتلٰی�اپاناپ�ٔو�ںا�سںیمرکھد�ےاگوتو�ہےہکیگہکسبسب�‪�،‬ا�سوقتد� �وز�خرھباجئےیگا�و�رایک‬
‫یسکرپملظںیہنرکتاا�و�رتنجےکےئلالہلاعت �لٰیایکد� سور�ی‬
‫حہصد�وسر�ےہصحےسلمرکٹمساجئےاگا�و�رالہلزب�ر�گوربتراپینولخم�قںیمےس‬
‫‪2‬‬
‫خمول�قدیپ�ارک�ےاگ�۔‬
‫�ا�و�رپرہزیگا�ر�و�ںےکےئلوتمعن�ںےسرھب�یوسعیوعریضتنجوکاتانرقیبرک�دیاجائےاگکہویتنج�ںوک�ا�سںیمد�اخلوہنےےکےئل‬
‫کوئیاسمفتےطںیہنرکنیڑپ�ےیگہکلبےسیجیہا�نےکقحںیمہلصیفوہگا�اہنںیفیالوف�را�سںیمہشیمہہشیمہےکےئلد�اخلرک�دیاجائے‬
‫ریپو�یاک�ر�اسہتوھچ�ڑرک�ا‬
‫گا�ا�و�رکاہجائےاگییہو�ہزیچہےسجاکتمےس عود�ہایکجاتاتاھ�‪،‬ہر�ا�سصخشےکےیلسجےنانفرمانیا�و�روخ�اہاش�تسفنیک �‬
‫رقم�رر�د�ہدح�و�د�ا�و�ر�ا�سےک �رفائضوکپو�ررکنےو�الااھت�‪،‬جواہنتئی� خ‪،‬ول�تںیمیھب‬
‫طاعتا�و�ر�الہلیکرضاجوئیاک�ر�اسہتاتخای�رکای�ا�و�رجو�ا�سیک ک‬
‫بےدکیےھرمحنٰےسڈ� تراتاھ�‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫الهل َخال ًيا فف َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ َ َّ‬
‫اض ْت َع ْي َن ُاه‬ ‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل قال‪َ :‬و َر ُجل ذ ك َر َ ِ‬
‫الن ّ� َصل ُ‬
‫عن ا ِب ي� ه َر ْ ي َ�ة‪،‬ع ِن ِ ِيب‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہ نیبرکیمﷺےنرفمایا�و�ہصخشیھبایقمتےکد�نالہلےکرع�شاکسایہاپئےاگسجےننتاہئیںیمالہلوکیا�دکای‬
‫‪3‬‬
‫�ا�و�ر�(�الہلیکتبحمایخو�فےسےباسخہت�)�ا�سیکٓاکنوھ�ںےسٓانوسجا�ر�یوہگےئ�۔‬
‫ََ َ َ َُ َ‬
‫العز ي زُ� َ‬
‫احل ِك ي ُ�‪،‬‬ ‫َب ُ َ ْ‬ ‫َ َُ ُ ْ‬
‫التفس� َ ب� ُب ق ْوِ ِل َوتقول َهل ِم ْن َم ِز ٍيد�‪،۴�۸��۴ ۸‬وکتاب‬ ‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری کتاب‬
‫التوحید�ب قو ِل الهلِ تعال وهو ِ‬ ‫ی‬
‫َ‬ ‫ََ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫النۃ َ ب� ُب‬ ‫ول‪َ ،‬و َم ْن َحلف ِب ِع َّز ِة الهلِ َو ِصفا ِت ِه ‪،۷��۳ ۸��۴‬حصیح مسمل کتاب ج‬ ‫الع َّزة َوِل َر ُس ِ ِ‬‫الع َّز ِة َّعا َي ِصفون‪َ ،‬و ِل ِل ِ‬ ‫ُس ْب َحان َر ِّبك َر ِّب ِ‬
‫للنسا� �‪ ،۷�۶�۷�۸‬مسندامحد�‪۱�۳�۴�۵�۷‬‬ ‫ئ‬ ‫الک�ی‬ ‫الض َع َف ُاء�‪ �۱�۷�۹‬ن ن‬ ‫ال َّن ُة َي ْد ُخ ُل َها ُّ‬
‫ون َو ْ ج َ‬ ‫َّ ُ َ ْ ُ ُ َ ْ َ َّ ُ َ‬
‫‪،۷‬الس� ب‬ ‫البار‬ ‫النار يدخلها ج‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اب تف ِس ي ِ� الق ْرا ِن َ ب� ُب ق ْوِ ِل َوتقول هل ِم ْن َم ِز ٍيد �‪۴�۸�۵�۰‬‬ ‫‪ 2‬حصیح ب خ�اری ِكت ُ‬
‫امل َس ِاج ِد �‪،۶�۶�۰‬حصیح مسمل کتاب الزاکۃ َ ب� ُب‬ ‫الص َال َة َو َف ْضل َ‬‫امل ْس ِج ِد َي ْن َت ِظ ُر َّ‬ ‫‪ 3‬حصیح ب خ�اری کتاب االذان ب� ُب َم ْن َج َل َس ِ ف ي� َ‬
‫ِ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫جائو‪،‬جبیتنجاند�ر�د�اخلوہ�رہےوہ�ں‬
‫�ا�و�رجوالہلےکاستھاپےنقلعتیکدہگن�اشترکنےو�الاتاھ�‪،‬حمکوہگاجتنںیمالسمیتےکاستھد�اخلوہ �‬
‫گےوتجتنںیمرہطر�فےسرفشےتاہنںی حرمابہکںیےگا�و�رہکںیےگتنجیکد�ائیموتمعن�ںا�و�رمرستو�ںںیمہشیمہےکےیلد�اخلوہجائو�‪،‬جاہ�ں‬
‫ںیہن‪،‬جاہ�ںوکئیرنجوغمںیہن�ا�و�رتنحموشمتقںیہنےہا�و�رنجیتالہلاکشرکباجلائںیےگ‬
‫ںیہن‪،‬جاہ�ںےسیھبکاکنلےاجنےاکرطخ�ہ �‬
‫بکیھوم�ت �‬
‫جسےناپینرحتما�و�رفلضوکر�مےساہنںیمنہجےساچبکرجتنںیماچنہپیاہے�‪�،‬وہا�ںا�نےکےئلو�ہبسھچکوہاگسجیکو�ہاچہترکیں‬
‫گے ��‪،‬ا�و�رالہلاعتلٰی�ا�نےکوث�ا�بوکبڑھاتاہیرہےاگ�۔‬
‫ْ َ ٰ ُ ْ َ ‪1‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ك َا ْ ٰ‬
‫ُ ٰ َ‬ ‫ۗ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َّ ْ َ َ ْ َ ُ ْ ُ ْ ٰ َ َ َ ٌ َ َ َ ْ َ ُ ُ ُ ْ َ ُ ْ َ ٌ َ‬
‫َ‬
‫ب الَ ّن ِة ۚ ُھ ْم ِفيا خ ِلدون‬
‫ص ُ‬ ‫ت ّول ِذلة ۭ اول ِٕى‬ ‫لِل ِذي احسـنوا السن و ِزيدة ۭ ول يهق وجوهھم ق‬
‫ترجہم‪ :‬جنولگو�ںےنالھبئیاکرطیہقاتخای�رایکا�نےکےیلالھبئیےہا�و�رزمیدلضف�‪�،‬ا�نےکرہچ�و�ںرپر� سوایہیا�و�رذلتہناھچئےیگ�‪�،‬و�ہ‬
‫جتنےکقحتسمںیہاہج�ںو�ہہشیمہرہںیےگ۔‬
‫�الہلاعتلٰی�اہنںیوتمعن�ںرپمعنںیتاطعفرماتاجائےاگ�ا�و�ر�الہلا�نےسوپچےھاگکہا�و�رکونیستمعناچہےی�؟نجیترع�ضرکیںےگا�ےامہ�ر�ےر�ب‬
‫! �ا�و�رکھچںیہناچہےی�‪�،‬ا�سرپ�الہلاعتلٰیفرمائےاگتمےنریم�یزیا�ر�توت�ابیھکتیکیہںیہن�‪،‬چاننہچالہلاعتلٰینجویت�ںوک�اپینزیا�ر�ترک�ائے‬
‫گاتونجویت�ںوکجتنیکرہچزیہچیوسحم�سوہگی�‪،‬ہما�نےسےلہپتہبیسدعو�تقحیکذکتیبرکنےو�الی موقو�ںوکہال�کرکچےکںیہوج�ا�ن‬
‫گلوو�ںسےاطقتوقو�تا�و�ر�اساب�بو�وسائلںیمزیا�د�ہںیھتا�و�رتاج�ر�توکا�ر�وبا�رکےےیلانوہ�ںےندنایکےوکلم�ںوکاھچ�نام�ر�اتاھ�‪�،‬انوہ�ںےن‬
‫ئے‪،‬نرہیںاکنلںی�‪،‬ھکتی گاائےا�و� �رزمنیوکخو�بٓابا�دایکرگمبج‬
‫ںیھت‪�،‬انو�ا�عو�اقاس�مےکابغا�تاگل �‬
‫بیھوبضم�طےعلقا�و�رلبدنعام�رتںیریمعتکی �‬
‫سےک؟�ا�سات�ریخ‬
‫رھو�ہا�سذع�ا�بےسےنچبےکےیلوکئیاجئےانپ�ہہناپ �‬
‫�وقترقم�ر�ہرپ�ا�نےکاقعئد�و�اعام�لےکببسالہلاکعذ�ا�بان�ز�لوہ�اتوپ �‬
‫رہ�سصخشےکےیلوجحاقئقرپغو�ر� تود کبررتاہویاجوتاب�ہدش�ہاقو�ا�مےسربع�تاحصلرک�ے۔‬
‫مںیربع�تاکسقبےہ ا‬

‫َو ْدَقَل اَنْقَلَخ ِتٰوٰمَّسلا َو َضْرَاْلا َو اَم اَمُهَنْيَب ْيِف ِةَّتِس ٍماَّيَاۗۖ‪َّ ١‬و اَم اَنَّسَم ْنِم‬
‫قیًانی ہم ےنٓاسامنو�ں ا�و�ر زمنی ا�و�ر وجھچک ا�س ےک د�رمای�ن ےہ بسوک (صر�ف) چھ د�ن ںیم دیپ�ارک�دیا ا�و�رںیمہ اکت�ن ےن وھچ�ا‬

‫ٍبْوُغُّل‪ْ۰۰۳۸‬رِبْصاَف ىٰلَع اَم َنْوُلْوُقَي َو ْحِّبَس ِدْمَحِب َكِّبَر َلْبَق ِعْوُلُط ِسْمَّشلا‬
‫تکںیہن�‪ ،‬پس ہی وجھچکےتہک ںیہٓا�پ ا�س رپربصرکیں�ا�و�ر اپےن ر�بیکحیبست رعتیف ےک استھ ایب�نرکیں�‪ ،‬سو�ر�ج ےنلکن ےس ےلہپیھب‬

‫َوَلْبَقِبْوُرُغْلاۚ‪َ۰۰۳۹‬وَنِمِلْيَّلاُهْحِّبَسَفَوَراَبْدَاِدْوُجُّسلا‪�(۰۰۴۰‬ق�‪۳�۸‬تا�‪)۴�۰‬‬
‫رغو�بوہنےےسےلہپیھبا�و�رر�ا�تےکیسکوقتیھبحیبسترکیں�ا�و�رامن�زےکدعبیھب�۔‬
‫�ا�و�روس�ر�ج �‬
‫�الہلاعتلٰینےہیوسعیوعریضہہتہبہہتاس�تٓاسام�ن�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ئ‬
‫للنسا� �‪�،۵�۸�۹�۰‬ش ح السنۃ للبغوی �‪۴�۷�۰‬‬ ‫الک�ی‬ ‫ا� حبان �‪ �۴�۸�۶‬ن ن‬
‫‪،۴‬الس� ب‬ ‫َف ْضل إ ْخ َف ِاء َّ‬
‫الص َد َقةِ �‪ ،۲�۳�۸�۱‬مسند امحد �‪،۹�۶�۶�۵‬حصیح ب ن‬ ‫ِ ِ‬
‫‪ 1‬یونس�‪۲�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ً‬ ‫َّالذ ْي َخلَ َق َس ْب َع َ ٰ‬
‫س ٰو ٍت ِط َباقا۔۔۔ ‪۳‬۝‬
‫‪1‬‬
‫ِ‬
‫ترجہم�‪:‬جسےنہتربہتاس�تٓاسام�نانبئے�۔‬
‫‪2‬‬
‫ً‬ ‫ہللا َس ْب َع َ ٰ‬
‫س ٰو ٍت ِط َباقاۙ ‪۱۵‬۝‬ ‫َا َ ْل َ َ‬
‫ت ْوا َك ْي َف َخلَ َق ُ‬

‫ترجہم�‪:‬کایدکیےتھںیہنوہہکالہلےنسکرط�حاس�تٓاسام�نہتربہتانبئے�۔‬
‫کای‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�ا�و�ر�ا�سےکےچیندکہاتسو�ر�جدیپ�ا �‬
‫‪3‬‬ ‫اجا َّو َّہ ً‬
‫اجاۙ۠ ‪۱۳‬۝‬ ‫س ً‬‫َّو َج َع ْل َنا ِ َ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رایکاہنیتر�وشنا�و�ررگ�مرچ�ا�غدیپ�اایک۔‬
‫ھٹڈن�یا�و�ریمیھٹر�وشینو�الاچاند�‪�،‬اگنتنےتکمچاتس�ر�ےانبئے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ َ‬ ‫َّ َ َّ َّ َّ ۗ ّ ُ ْ‬
‫‪4‬‬
‫الس َما َء الدن َيا ِ ِب ْي َن ِۨۃ الك َـواك ِ ۙ‬
‫ِب ‪۶‬۝‬ ‫اِن زينا‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےنٓاسام�ندنایوکات�ر�و�ںیکزیتنےسٓا�ر�اسہتایکےہ�۔‬
‫َ َ َ ْ َ َّ َّ َّ ۗ ّ ُ ْ‬
‫‪5‬‬
‫الس َما َء الدن َيا ِبَ َصا ِب ْي َح۔۔۔ ‪۵‬۝‬ ‫ولقد زينا‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےناہمت�ر�ےرقیبےکٓاسام�نوکمیظعالاش�نرچ�اغو�ںےسٓا�ر�اسہتایکےہ�۔‬
‫بےامش�رہکاشکئو�ںےکرھجمٹ�‪،‬یہومہ�ا�را�و�راشک�د�ہزمنیا�و�ر�ا�سںیمویپست نراگ�رنگاہپ�ڑ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٌ‬ ‫ح ٌر ُّمْ َتل ٌف َا ْل َو ُ‬
‫انَا َو َغ َرا ِب ْي ُ‬ ‫م ْال َبال ُج َد ٌد ۢب ْي ٌض َّو ُ ْ‬
‫َ َ‬
‫‪6‬‬
‫ب ُس ْود ‪۲۷‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫وِ ِ ِ‬
‫ترجہم�‪:‬پاہ�ڑ�و�ںںیمیھبدیفس�‪،‬سر�خا�و�ررہگ�یایس�ہ ھدا�ریا�ںاپئیاجتیںیہنجےکرنگفلتخموہتےںیہ۔‬
‫ولخما�تا�و�ر�ا�نبساک�ایکرمبو�طاظن�مرص�فھچ ندو�ں(�اتو�ا�رےسہعمجکت)‬
‫یہےتہبد�ریا�‪،‬پانیاکبےاہب�ذخری�ہدنمس�ر�‪،‬یہالتدع�ا�دبرح�وبریک ق‬
‫ولخما�توکپدی�اکرکےالہلاعتلٰینہکھتایگ�ا�و�رنہیہاسےالغر�یالحقوہئیہنالچا� �ری�‪،‬‬ ‫دیپ�ار�د�یںیہ�‪�،‬ا�و�ر�اتینڑب�یڑب�ی ق‬ ‫مںی ک‬
‫َّ َٔ َّ ثُ َّ ْ تَ َ َ ف َ ْْ‬ ‫َ ْ َٔ ْ َ‬ ‫َ‬
‫ا� الهلِ ‪َ :-‬خل َق ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َو َق َال ق َت َاد ُة‪ :‬قال ِت ال يَ ُ� ُود َ‪-‬عل يْ� ْم ِل َع ئ نُ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫هللا السموات والرض ِف ِست ِة اي ٍم‪ � ،‬اس�اح ِ ي� اليو ِم‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ ْ ُ َ ُّ َ ُ َ ْ َ َّ َ َ َٔ نْ زَ َ ُ َ ْ َ ُ ْ َ َ ُ ُ َ تَ َٔ َّ ُ ُ َ َ َ َّ َ ْ ُ ُ‬ ‫َّ َ ُ َ َ ْ ُ َّ ْ‬
‫وب‬ ‫الس ِاب ِع‪،‬وهو يوم السب ِت‪ ،‬وه يسمونه يوم الراح ِة‪ ،‬فا�ل الهل تك ِذ بي�م ِف ي�ما قالوه و�ولوه وما مسنا ِمن لغ ٍ‬
‫قات�د�ہ‪a‬ہکےتںیہہکوہی�دیو�ںاکہکانتاھ�الہلاعت �لٰیا�نرپعلتنرک�ے’’�الہلاعتلٰینےٓاسامنو�ںا�و� �رزمنیوکچھ ندو�ںںیمدیپ�اکای�۔‘‘�ا�و� پررھساتویں‬

‫‪ 1‬امللک�‪۳‬‬
‫‪ 2‬نوح�‪۱�۵‬‬
‫‪ 3‬النبا�‪۱�۳‬‬
‫‪ 4‬الصافات�‪۶‬‬
‫‪ 5‬امللک�‪۵‬‬
‫‪ 6‬فاطر�‪۲�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�د�نینعیےتفہےکد�نٓا�ر�ا�مایک�‪�،‬ا�و�ر�اسےو�ہٓا�ر�ا�مےکد�نےسومسو�مرکتےںیہ�‪� ،‬الہلاعتلٰینےا�نیکذکتیبرکتےوہئےرفمایا�ا�و�رمہںیوکئی‬
‫‪1‬‬
‫ھتاک�نالحقہنوہئی�۔‬
‫ولخما�توکوجو�دںیمالکساتہےا�سےکےئلنجو�انسا�و�رایکیئناکئان�توک�ایکےئناظن�مےک‬
‫پسوج�الہلاپیندق�ر�تمیظعےساتینڑب�ی ق‬
‫دیپ�ار�دیانکایلکشمےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫ساتھ ک‬
‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ٓ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ْ َ َ ْ َ َّ َ ْ َ َ َّ‬
‫ّ‬
‫َ ْ َ ْ َ َ َّ ٰ َ ٰ َ ْ ّ ْ َ ْ ‪۰‬۝ َ ٰ ٓ ّ ٗ َ ٰ ُ ّ‬ ‫َ ْ َْ‬
‫ك‬‫ت بل اِنه ع ِ‬ ‫الس ٰم ٰو ِت والرض ول يع ِبل ِق ِهن ِبق ِد ٍر ع ان ي ِ ۦ‬
‫ـح المو ۭ‬ ‫اول يوا ان هللا ال ِذي خلق‬
‫‪2‬‬ ‫ش ٍء َق ِد ْ ٌ‬
‫ي ‪۳۳‬۝‬ ‫َ ْ‬
‫رضو�را�سرپ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رایکا�نولگو�ںوکہیاھجسئیںیہندیاتہکسجدخ�اےنہیزمنیا�و�رٓاسام�ندیپ�اےیکںیہا�و�را�نوکانبتےوہئےوجہناکھت ��‪،‬و�ہ �‬
‫قا�د�رےہہکرم�د�و�ںوکالجاٹاھئے ک�؟وی�ںںیہن�‪،‬قیًانی�و�ہرہزیچیکدق�ر�ترھکاتےہ۔‬
‫�ایکاقم�مرپرفمایا‬
‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫اس َو ٰلك َِّن اك َ‬
‫ث ّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫م َخلق ّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ْ ُ َّ‬
‫الس ٰم ٰو ِت َوال ْر ِض اك َ ُ‬
‫‪3‬‬
‫اس ل يعل ُم ْو َن ‪۵۷‬۝‬
‫الن ِ‬ ‫الن ِ‬ ‫ِ‬
‫بِ ْ‬ ‫لــلق‬
‫ترجہم‪ٓ� :‬اسامنو�ںا�و�رزمنیاکدیپ�ارکنااناس�نوکدیپ�ارکنےیکتبسنًانیقی�زیا�د�ہڑب�ااک�مےہرگماکرثول�گاجنےتںیہنںیہ�۔‬
‫�ایکاقم�مرپفرمایا‬
‫ۗ‬ ‫َ َ ْ ُ ْ َ َ ّ ُ َ ً َ َّ‬
‫الس َما ُءۭ‪۰‬۝ َب ٰن َ‬ ‫ْ‬
‫‪4‬‬
‫ىها۪ ‪۲۷‬۝‬ ‫ء انتم اشد خلقا ا ِم‬
‫ترجہم�‪:‬کایمتولگو�ںیکقیلختزیا�د�ہتخساک�مےہایٓاسام�نیک�؟�الہلےنا�سوکانبیا�؟�۔‬
‫ںیہ �‪ٓ،‬ا�پرپوجلیلجالدق�رکات�بان�ز�لوہئیےہا�سیکذکتیب‬
‫گ �اریہرکنمینقحایح�تدعب�الوم�تا�و�ر�اعام�لےکاسح�باتک�باکمذ�ا�قا�ڑ�اتے �‬
‫رظند�ا�زکرکےولط�عٓافات�بےسےلہپ�(فرج�)غر�و�بٓافات�بےسےلہپ(ظرہوعرص)�ر�ا�ت‬
‫کرتےںیہ�ا�و�ر�ٓا�پیکذممترکتےںیہ� �‪ٓ،‬ا�پا�نوک ان‬
‫را�ا�و�رصربکو�ٓاسا�نانب�دیاتہے�‪،‬‬ ‫اطع ت‬
‫کے قوت�(مرغ�بوعاش) مںیاپےنر�بیکدمح�وستحیبایب�نرکیں�‪،‬کوینہکالہلاکذکرنسفوکوکس�ن ک‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫الب ْد َر ف َقال‪ِ :‬إ َّن ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ْ ن َ ْ َّ َ َ ُ َّ ْ َ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َ َ َ‬
‫الق َمر ل ْي ةًل َي ْع ن� َ‬
‫ك‬ ‫يِ‬ ‫الل‪ ،‬قال‪ :‬كنا ِعند الن ِب ِي� صل الهل علي ِه وسل‪ ،‬فنظر ِإل ِ‬ ‫عن ج ِر ي ِ� ب ِ� عب ِد ِ‬
‫َ تَ َ ْ َ َ َّ ُ ْ َ َ تَ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ ُ َ ُّ َ ف ُ ْٔ َ َ ْ َ َ ْ تُ ْ َٔ ْ َ ُ ْ َ ُ َ َ َ َ َ ْ َ ُ ُ‬
‫س�ون ر بك‪ ،‬كا �ون هذا القمر‪ ،‬ال تضامون ِ ي� روي ِت ِه‪ ،‬ف ِإ ِن استطع� ان ال تغلبوا عل صال ٍة قبل طل ِوع‬
‫َّ ْ َ َ ْ َ ُ ُ َ َ ْ َ ُ ثُ َّ َ َ َٔ َ َ ّ ْ َ ْ َ ّ َ َ ْ َ ُ ُ ِ َّ ْ َ َ ْ َ ُ‬
‫الغ ُ‬
‫وب‬
‫ِ‬ ‫ر‬ ‫الشم ِس وقبل غر ِبو�ا فافعلوا� قرا‪ :‬وس ِبح ِبم ِد ر ِبك قبل طلوع الشم ِس وقبل‬
‫جریربن دبع�الہلیلجب‪ t‬سےرم�و�ی ےہہمیبنرکیم ﷺکی دخمت ںیم ومجو�دتےھ� �‪ٓ،‬ا�پﷺ ےن اچندکی رط�فرظن�اٹاھئی ہکبج‬
‫چو� ھدویںیکر�ا�تیھتا�و�رچاندخو�بکمچرہاتاھ� �‪ٓ،‬ا�پﷺےنرفمایامتاپےنر�بوک(�ٓاخر�تںیم�)�اسیرط�حدکیوھگےےسیجا�ساچندکو�ا�ب‬
‫کث� �‪۴�۰�۹‬؍�‪۷‬‬
‫ا� ی‬ ‫ط�ی�‪۳�۷�۶‬؍�‪ �۲‬ی‬
‫‪،۲‬تفس� ب ن‬ ‫تفس� ب‬
‫‪ 1‬ی‬
‫‪ 2‬االحقاف�‪۳�۳‬‬
‫‪ 3‬املومن�‪۵�۷‬‬
‫‪ 4‬النازعات�‪۲�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�دیھکرہےوہ�‪�،‬ا�و�ر�ا�سےکدکیےنھںیممتوککوئیزحتمیھبںیہنوہگی�‪،‬پساگرتمایاسرکےتکسوہکہوس�ر�جولط�عوہنےےسےلہپو�الیامن�ز�(فرج)‬
‫رغو�بوہنےےسےلہپو�الیامن�ز�(عرص�)سےںیہمتوکئیزیچ�ر�و�کہنےکسوت�ایاسضر�و ک�رر�و�‪،‬پرھ�ٓا�پﷺنےٓایت’’�ا�و�ر�اپےنر�ب‬
‫�ا�و�رسو�ر�ج �‬
‫‪1‬‬
‫رغو�بوہنےےسےلہپیھب�۔ کیالت�و�ت مرفائی�۔‬
‫کیحیبسترعتیفےکاستھایب�نرکیں�‪،‬سو�ر�جےنلکنےسےلہپیھبا�و�رسو�ر�ج �‬
‫�ا�و� نرام�زسےاف�ر�غوہنےےکدعببیھون�افلا�و�رذکرا�ذکا�ررکیں�ا�و�ر�ر�ا�تےکٓاخر�یرہپ�(ہتدج) مںییھبالہلیکحیبسترکیں�‪،‬یہزیا�دتیاخ�صٓا�پ‬
‫ےہ �‪ٓ،‬ا�پاکر�بٓا�پوکاقم�مومحم�دمںیڑھک�اکرنےو�الاہےےسیجفرمایا‬ ‫کےےئل �‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ‪۰‬۝ َ ٰ ٓ َ ْ ّ ْ َ َ َ َ ُّ َ َ َ ً ّ ً‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ ِ َ َّ ْ َ َ َ ْ‬
‫َ‬
‫‪2‬‬
‫اما مْ ُم ْودا ‪۷۹‬۝‬ ‫ك عس ان يبعثك ربك مق‬ ‫ت ّجد ِبهٖ َن ِفلة ل ۖۤ‬ ‫وم الي ِل ف‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رر�ا�توکہتدجڑپھوہیاہمت�ر�ےےئللفنےہدیعبںیہنہکاہمت�ر�ار�بںیہمتاقم�مومحم�درپافئزرکد�ے۔‬
‫َٔ ُ‬ ‫َّ َ َ ُ َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ َ‬ ‫الل َع ْن ُه‪َ ،‬ق َال‪َٔ :‬ا َّن ُف َق َر َاء ْ ُ‬ ‫َع ْن َٔا ب ي� ُه َر ْ ي َ� َة َر ِ ض ي َ‬
‫� َّ ُ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ ،‬فقالوا‪ :‬ذ َه َب ا ْهل‬ ‫ال َه ِاج ِر ي نَ� ات ْوا َر ُسول الهلِ صل‬ ‫ِ‬
‫ْ ُ َ َ َّ ْ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َ ُّ َ َ َ ُ َ ّ َ َ ُ ُ َ َ َ َ ُ ُ َ َ َ َ َّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُّ ُ‬
‫ات العل‪ ،‬والن ِع ي ِ� ال ِق ي ِ�‪،‬فقال‪:‬وما ذاك؟قالوا‪ :‬يصلون كا نص ِ يل‪ ،‬ويصومون كا نصوم‪ ،‬ويتصدقون‬ ‫الدث ِور ِب�لدرج ِ‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َٔ َ َ ُٔ َ ّ ُ ُ ْ َ ْ ً ُ ْ ُ َ‬
‫ون ِب ِه َم ْن َس َب َق ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ‬ ‫ُ َ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬
‫ك‬ ‫َول ن َت َص َّدق‪َ ،‬و ُي ْع ِتقون َول ن ْع ِت ُق‪ ،‬فقال َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل افل اع ِلك شيئا تد ِرك‬
‫َْ‬ ‫َ َ ْ ُ َ َ ْ َ ْ َ ُ ْ َ َ َ ُ ُ َٔ َ ٌ َٔ ْ َ َ ْ ُ ْ َّ‬
‫ك ِإل َم ْن َص َن َع ِمثل َما َص َن ْع تُ ْ�‬ ‫وتس ِبقون ِب ِه من بعدك؟ ول يكون احد افضل ِمن‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�ی ےہ�ایک رمتہبرغیب اہمجرین ےن احضرہوکرعر�ضایک�ا�ے الہل ےک�رسو�لﷺ ام�ل د�ا�رلو�گوتلبدن د�رجے‬
‫�ا�و�ریمہیگش و�الیںیتمعن ول�ٹ ےل ےئگ �‪� ،‬رسو�ل الہلﷺ ےنرفمایاکایہو�ا�؟�انوہ�ں ےنرع�ضایک�و�ہ امہ�ر�ی رط�ح امن�زیںیھب ڑپھےتںیہ�‪،‬ہام�ر�ی‬
‫طر�ح ر� �وز�ےیھب رھکےت ںیہ � م‪،‬رگما�ل و�د�ولتیک وجہ ےس اہنںی مہ فرپوقتی احصل ےہہک ا�سیک وجہ ےس و�ہ جحرکتےںیہ�‪،‬عرم�ہرکتے‬
‫اہ�درتےںیہ �‪،‬صدقہرکتےںیہ�‪،‬غال�مٓا� �ز کا�درتےںیہ ا�و�رہماتحمجییک وجہ ےس ا�ناکمو�ںوکہنںیرککسےت�‪�،‬ا�نیکوگتفگسنرک�رسو�ل‬
‫ہںی�‪،‬ج ک‬
‫�الہلﷺنےرفمایاکایمںیںیہمت�اییسزیچباتئو�ںےسجاگرتمرک�وتوتمد�وسر�ےولگو�ںےساب�ز�یےلاجئوگےزجب�ا�نےکوجوہیلمعرکیںوجتم‬
‫کر�وگے�؟‬
‫َُ‬ ‫ً َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬
‫ُّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ َ ت‬ ‫َ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َُ َ‬
‫قالوا‪َ :‬بل‪ َ ،‬ي� َر ُسول الهلِ ‪ ،‬قال‪ :‬ت َس ِ ّب ُحون‪َ ،‬وتك ِّب ُ�ون‪َ ،‬و ْ� َم ُدون‪ُ ،‬د ُ ب َ� ِك َصل ٍة ثل ث� َوثل ِث ي نَ� َم َّرة‪،‬ف َر َج َع فق َر ُاء‬
‫َ ْ ََ ُ َْ ََ َ‬ ‫ْ ُ َٔ ُ ْ َٔ‬ ‫َّ َ َ ُ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫ُْ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ ،‬فقالوا‪ِ َ :‬س َع ِإخ َوان َنا ا ْهل ال ْم َو ِال ِب َ�ا ف َعل َنا‪ ،‬فف َعلوا ِمث ُل‪،‬فقال‬ ‫ول الهلِ صل‬ ‫اله ِاج ِر ي ن� ِإل َرس ِ‬
‫َ‬ ‫َّ َ َ َ ُ‬ ‫َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪:‬ذ ِلك ف ْضل الهلِ ُي ْٔو ِت ِيه َم ْن َيش ُاء‬ ‫ول الهلِ صل‬ ‫ُ‬
‫َرس ِ‬
‫رضو�رتبالیےئ�‪،‬فرمایا�و�ہلمعہیےہہکمت رہامن�زےکدعب�‪۳�۳�،�۳�۳‬مرتہب بساح�نالہلا�و�ر�احلدملہل‬ ‫�انوہ�ںےنرع�ضایک�ا�ےالہلےک�رسو�لﷺ �‬
‫دعبرھماہجرینرسو�لالہلﷺیکدخمتںیماحضرہوئےا�و�ررع�ضیکہکامہ�ر�ےام�لد�ا�ر‬
‫کربکاہر�و�‪،‬کھچرعصہےک پ‬
‫�ا�و�رچوتنسیرمتہبالہلا ک‬
‫املساجد� ُب َف ْضل َص َل تَ� ُّ‬
‫الص ْب ِح‬ ‫َب‬ ‫ص �‪ ،۵�۵�۴‬حصیح مسمل کتاب‬ ‫َ ُ َ ْ َ َ َ ْ‬ ‫خ‬
‫ِي‬ ‫ِ‬ ‫‪ 1‬حصیح ب�اری کتاب مواقیت الصالۃ ب�ب فض ِل صال ِة الع ِ‬
‫ف‬
‫النۃ َ ب� ُب َما َج َاء ِ ي� ُر ْٔو َيةِ‬
‫الر ْٔو َيةِ �‪،۴�۷��۲ ۹‬جامع ت�مذی ابواب ج‬ ‫ال َح َاف َظةِ َع َل يْ� َما�‪ �۴�۳�۴‬ن ن‬
‫‪،۱‬س� ابوداودکتاب السنۃ َ ب� ٌب ِ ف ي� ُّ‬ ‫َو ْال َع ْص‪َ ،‬و ْ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َ ْ َّ ُ‬ ‫َ ٌ َ َٔ ْ َ‬ ‫ن‬ ‫َّ ّ َ َ َ َ َ َ َ َ‬
‫اله ِمية �‪ ،۱�۷�۷‬مسند امحد �‪۱�۹�۱�۹�۰‬‬ ‫الر ِب تبارك وتعال�‪،۲�۵�۵�۱‬س� با� ماجہ کتاب السنۃ ب�ب ِف ي�ما انكر ِت ج‬
‫َ‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫‪ 2‬نب� ارسائیل�‪۷�۹‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫باھئوی�ںےنہیاب�تیھبنسیلےہا�و�ر�و�ہیھبیہیلمعرکنےےگلںیہ�‪�،‬ا�سرپ�رسو�لالہلﷺنےرفمایایہوتالہلاکلضفےہجےساچہےاطع�ء‬
‫فرما�د�ے�۔‬
‫‪1‬‬

‫َْ ْ َ ُ ْ َ َ‬ ‫ََ‬ ‫ْ خُ ْ ّ َ َ َ ْ ُ َّ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ َ َ َّ َ ُ ُ ف ٓ‬ ‫َٔ‬

‫َع ْن ا ِب ي� َس ِع ٍيد الد ِر ِي‪ ،‬قال‪ِ :‬سعت الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل غ ي� مر ٍة يقول ِ ي� ا ِخ ِر صل ِت ِه ِعند ان ِص ِاف ِه‪:‬سبحان‬
‫ْ َ‬ ‫َ ّ َ َ ّ ْ َّ َ َّ َ ُ َ َ َ َ ٌ َ َ ْ ُ ْ َ َ نَ َ ْ َ َّ‬
‫ال ْم ُد ِل ِل َر ِّب ال َع ِال ي نَ�‬‫ر ِبك ر ِب ال ِعز ِة عا ي ِصفون‪ ،‬وسلم عل الرسل ي�‪ ،‬و‬
‫دیذ�ر�ی‪ t‬سےرم�و�یےہیبنرکیمﷺامن�زےساف�ر�غ کوہرجبےتٹلپےھتوتمںیےنٓا�پوکیہالاف�ظےتہکوہئےانسہے�ٓا�پاک‬
‫�ابوعس خ‬
‫ربمغیپو�ںرپا�و�رامت�موخبای�ںالهلیہےئلیکںیہوجامت�ماعلماک‬
‫�ر�بڑب�یتمظعو�الاا�و�را�نابتو�ںےساپ�کےہوجہیایب�نرکتےںیہا�و�رالس�موہ �‬
‫‪2‬‬
‫پر�و�ر�دکا�رےہ�۔‬

‫َو ْعِمَتْسا َمْوَي ِداَنُي ِداَنُمْلا ْنِم ٍناَكَّم ٍبْيِرَقۙ‪َ۰۰۴۱‬مْوَّي َنْوُعَمْسَي‬

‫’’�ا�و�ر نس رھکںی ہک سج د�ن ایک اکپ�رنے و�الا رقیب یہ ہگج ےس اکپ�ر�ے اگ�‪ ،‬جس ر�و�ز‬

‫َةَحْيَّصلا ِّقَحْلاِبؕ‪َ ١‬كِلٰذ ُمْوَي ِجْوُرُخْلا‪۰۰۴۲‬اَّنِا ُنْحَن ٖيْحُن َو ُتْيِمُن َو اَنْيَلِا‬

‫�ا�س دنت زیت خیچ وک نیقی ےک استھ نس ںیل ےگ ہی د�ن وہگا ےنلکن اک �‪،‬ہم یہ الجتے ںیہ ا�و�ر مہ یہ ام�رتے ںیہ ا�و�ر امہ�ر�ی‬

‫ُرْيِصَمْلاۙ‪َ۰۰۴۳‬مْوَي ُقَّقَشَت ُضْرَاْلا ْمُهْنَع اًعاَرِسؕ‪َ ١‬كِلٰذ ٌرْشَح‬

‫ہی رط�ف ول�ٹرکٓانا ےہ�‪ ،‬جس د�ن زمنی ٹھپ اجئےیگ ا�و�ر ہی د� �وڑتے وہئے (نلک ڑپیں ےگ)�‪ ،‬یہعمجرکیلان مہ‬

‫اَنْيَلَع ٌرْيِسَي‪ُ۰۰۴۴‬نْحَن ُمَلْعَا اَمِب َنْوُلْوُقَي َو ۤاَم َتْنَا ْمِهْيَلَع‬

‫پر تہب یہ ٓاسا�ن ےہ�‪ ،‬یہ وجھچکہہک رہے ںیہ مہ وخببی اجنےت ںیہ ا�و�ر ٓا�پ ا�ن رپ ربجرکنے و�الےںیہن�‪،‬‬

‫ٍراَّبَجِب۫‪ْ١‬رِّكَذَفِنٰاْرُقْلاِبْنَمُفاَخَّيِدْيِعَوؒ‪�(۰۰۴۵‬ق�‪۴�۱‬تا�‪)۴�۵‬‬
‫توٓا�پرق�ٓا�نےکذ�ریےعاہنںیاھجمستےرہںیوجریم�ےوعدی(�ڈ�ر�ا�و�ےےک عود�و�ں) سےڈ�رتےںیہ۔‬
‫�اسر�افلی ‪ u‬جوصو�رکومہنےساگلئےمکحاٰلیہےکرظتنمکڑھ�ےںیہ�‪،‬جسد�ناپےنر�بےکمکحےسہخفناثنہیوھپکنںیےگوت�ا�سوہلان�ک‬
‫ولخما�تےکدب�ناگےنںیگل‬
‫�ا�و�رخو�فان�کٓا�و�ا�زسےزمنیٹھپاجئےیگ ��‪،‬الہلاعت �لٰیٓاسام�نےساب�ر�شربسائےاگجسےسٓانھکےکےنکپھجںیم ق‬
‫گےسجرط�حڑچیکمںیڑپ�اہو�ا�د�انہاب�ر�شےسا�گاجتاہے�‪،‬‬

‫َ ُ ُّ َ َ ْ َ َّ َ‬ ‫َ ُ ّ ْ َ ْ َ َّ َ‬
‫الصال ِة�‪، ۶�۳�۲�۹‬حصیح مسمل کتاب‬ ‫الصال ِة �‪،۸��۴ ۳‬وکتاب الدعوات ب�ب الدع ِاء بعد‬ ‫الذك ِر بعد‬ ‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری کتاب االذن ب�ب ِ‬
‫َ‬ ‫ّ ْ َ ْ َ َّ َ‬ ‫َب ُ ْ ْ‬
‫الصل ِة َو َب َي ِان ِصف ِت ِه �‪۱�۳�۴�۷‬‬ ‫الذك ِر بعد‬‫اب ِ‬‫املساجد�ب اس ِتح َب ِ‬
‫ا� با� شیبۃ�‪۳�۰�۹�۷‬‬ ‫‪ 2‬مصنف ب ن‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ْ‬ ‫َ َ ْ َ ْ ُّ َ َ َٔ ْ َ ُ ْ َٔ‬ ‫ْ َ خْ َ َ ْ ْ َ ْ‬ ‫َق َال َق َت َاد ُة‪ُ :‬ك َّنا نُ َ� ّد ُث َٔا َّن ُه ُي َ‬
‫الس َم ِاء ِب�ث نَ ْ� َع شَ َ‬
‫�‬ ‫ال ْرض إ َل َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ر‬ ‫ق‬ ‫ا‬ ‫ه‬ ‫ِ‬ ‫و‬
‫ِي ي‬ ‫‪:‬‬ ‫�‬ ‫ب‬ ‫ك‬ ‫ال‬ ‫ال‬‫ق‬ ‫‪.‬‬ ‫س‬
‫ِ‬ ‫د‬‫ِ‬ ‫ق‬ ‫ال‬ ‫ت‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ب‬ ‫ة‬‫ِ‬ ‫ر‬‫ص‬ ‫ن‬ ‫م‬‫ِ‬ ‫ي‬ ‫اد‬‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ِ‬
‫ي‬
‫َ ْ ُ َ ُ ّ َ ُ َ ُ ّ َ ْ ْ َٔ ْ َ َٔ ْ ْ َ ْ شَ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫الن ُ َ‬ ‫م ًيل َ‪َٔ �.‬ا ُّ َ�ا َّ‬
‫�‬‫النداء ِإل ِك فر ٍد ِمن افر ِاد اه ِل الح ِ‬ ‫يب ِب�يث ي ِصل ِ‬ ‫اكن ق ِر ٍ‬ ‫اب ِم ْن َم ٍ‬ ‫َ‬
‫اس ه ُّلوا ِلل ِحس ِ‬ ‫ِ ي ي‬
‫اگ�‪،‬وق�لیبلکہیٓاسام�نےسرقیبرتینرقتیًاببا�ر�ہلیمکتاکافصہلےہ�۔�ا�ے‬ ‫قات�د�ہ‪a‬ہکےتںیہبتیاملدق�سیکاٹچ�نےسوص�روھپناکاجئے ب‬
‫لوگو! حاس�بوکات�بےکےیلےلچٓا ��ٔو‪ ،‬یہٓا�و�ا�زرہرف�دا�سرط�حےنساگےسیجا�سےکرقیبےسیہٓا�و�ا�زٓا�رہیےہ�۔‬
‫ََ‬ ‫ال ْح شَ َ َ ُ ُ َ ُ ْ َ‬ ‫س ِاف ُيل َي ْن ُف ُخ‪َ ،‬و ِج ْب� ُيل ُي َن ِادي َٔا ْه َل ْ َ‬ ‫س ِاف ُيل َٔا ْو ِج ْب� ُيل ‪َ ،‬و ِق َيل‪ :‬إ ْ‬
‫َو ُه َو ِإ ْ َ‬
‫�‪ ،‬ويقول‪ :‬ه ُّلوا ِلل ِحس ِ‬
‫اب‪،‬قال‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫الن ُ َ ُ ْ َ‬ ‫ول‪َٔ �َ :‬ا ُّ َ�ا َّ‬ ‫ْ َ شْ َ ُ ُ‬ ‫ُم َقات ٌل‪ُ :‬ه َو إ ْ َ ُ ُ َ‬
‫يب‬ ‫اب ِم ْن َم ٍ‬
‫اكن ق ِر ٍ‬ ‫اس ه ُّلوا ِلل ِحس ِ‬ ‫� ف َيق ي ي‬ ‫س ِافيل ين ِادي ِب�ل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫یہ اکپ�رنے و�الا�اسر�افلی رفشہت وہگایاجرب� ئالی�‪ ،‬یہیھباہکجاتاہےہک اسر�افلی ‪ u‬صو�رپوھکنںی ےگ ا�و�رجرب�ائلی اہلرشحممںیٓا�و�ا�زلاگئںی ےگ‬
‫ےکاس�باتک�بےکےئلعمجوہجائو�‪ ،‬ماقتل‪ a‬فرماتےںیہاسر�افلی ‪u‬مدی�ا�نرشحمںیعمجرکنےےکےئل‬
‫�ا�و�رہکںیےگاپےناعام�ل ح‬
‫‪1‬‬
‫قریبےسپاک�ریںےگا�و�رہکںیےگا�ےولگو�!�اپےناعام�لےکاسح�بےکےئلعمجوہجائو�۔‬
‫�ابدت�ادیپ�ارکنا�‪،‬پرھل ٹوانا�ا�و�رتام�مالخئقوک�ایکہگجولٹالانایہامہ�ر�ےےیلتہبٓاسا�نےہ چ�‪،‬اننہچوص�رکےٓا�و�ا�زپرا�ولنیو�ٓاخریننجو�انساپےن‬
‫� ندای�و�یمسجوجا�نےکاستھ نزد�ہ کوہر�اینپربق�و�ںےسلکنٓائںیےگ�‪،‬‬
‫َٔ ُ َ‬ ‫ْ َٔ‬ ‫َْ َ‬ ‫َٔ ُ‬ ‫َ ٓ‬ ‫َّ َ َ َٔ‬ ‫َٔ ُ ُ َ ْ َ َ َ َ َ َّ ّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل قال‪ :‬ا نَ� َس ِّي ُد َول ِد ا َد َم‪َ ،‬واَّول َم ْن تنش ُّق َع ْن ُه ال ْر ُض َواَّول ش ِاف ٍع‬ ‫ابو هر ي�ة‪ ،‬قال‪:‬ع ِن الن ِب ي� صل‬
‫ِ‬
‫َٔ ُ َ َّ‬
‫َواَّول ُمشف ٍع‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺنےرفمایامںیا�ولا�دٓا�د�ماکرس�د�ا�روہ�ں�‪� ،‬ا�و�رہپالشصخوہ�ںاگجسےسزمنیےٹھپیگ�‪�،‬ا�و�رمںیسب‬
‫‪2‬‬
‫سےےلہپںیمافس�ر�شرک�و�ںاگ �ا�و� مرری�یافس�ر�شیہبسےسےلہپوبق�لوہگی�۔‬
‫�ا�و� نرد�الاگنےو�الافرشہتیکاکپ�رہوگیرم�د�و� ٹاوھ�الہلاملکوی�مالدینےکوضح� عرد�التا�و�ریفےلصےکےئلاحضروہجائو�‪،‬تام�منجو�انساکپ�رنےو�الے‬
‫زید� �وڑپڑیںےگ�‪،‬‬
‫کیٓا�و�ا�زرپبلکیےتہکوہئےاپےناعام�لیکزج�اکےےئلدیم�ا�نرشحمکیرط�فزیتت �‬
‫َّ نَ َ ُ ْ َ‬ ‫ُم ْس ِع ي نَ� إ َل ْ ُ‬
‫اه ذ ِلك‬ ‫ال َن ِادي ال ِذي �د‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪3‬‬
‫�اما�موشکانی‪ a‬فرماتےںیہچاننہچولگا�سٓا�و�ا�ز�دیےنو�الےکیرط�فد� �وڑیںےگسجےنٓا�و�ا�ز�د�یوہگی�۔‬
‫یجےسرفمایا‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ ُ ْ ُ ْ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ ْ َ َ ُ ّ ُ َ ْ َّ ْ ُ ْ َّ‬
‫‪4‬‬
‫ْيم يدعوك فتست ِج ْيبون ِبم ِد ٖه وتظن ْون اِن ل ِبثتم اِل ق ِل ْيلۧ ‪۵۲‬۝‬

‫القد��‪۹�۶‬؍�‪۵‬‬
‫‪ 1‬فتح ی‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫‪ 2‬حصیح مسمل کتاب الفضائل َ ب� ُب َتف ِضيل َنب ّي َنا َصل ُ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل َعل �جَ ِ يع خَ‬
‫‪،۵‬س� ابوداودکتاب السنۃ َ ب� ٌب‬
‫الل ِئق �‪ �۹�۴�۰‬ن ن‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِِ‬
‫ف َّ ْ َ ْ نَ ْ َٔ ْ َ َ َ ْ ُ َّ َ ُ َ َّ َ‬
‫السل ُم ‪ ،۴�۶�۷��۳‬مسندامحد ‪ ،۱�۰�۹�۷��۲‬مصنف با� با� شیبۃ �‪ ،۳�۱�۷��۲ ۸‬ح السنۃ للبغوی �‪۳�۶�۲�۵‬‬
‫�ش‬ ‫ن‬ ‫ِ ي� التخ ِي ي ِ� ب ي� الن ِبي ِاء عل ي ِ�م الصلة و‬
‫القد��‪۹�۶‬؍�‪۵‬‬
‫‪ 3‬فتح ی‬
‫‪ 4‬نب� ارسائیل �‪۵�۲‬‬
 ‫���� �� �‬

‫ترجہم‪ :‬جسر�و�زو�ہںیہمتاکپ�ر�ےاگوتمتا�سیکدمحرکتےوہئےا�سیکاکپ�رکےوج�ا�بںیملکنٓا�ٔوگےا�و�رمتاہ�ر�اگام�نا�سوقتہیوہگاہک‬
‫بسوھت�ڑ�یدیرہیا�ساحلتںیمڑپ�ے�رہےںیہ�۔‬
‫َ َ ٓ َ ْ َ ٓ َّ َ َ ٌ َ َ ْ ْ َ َ‬
‫ص ‪۵۰‬۝‬‫وما ام ُرن اِل وا ِحدة كم ٍ ؚح ِبالب ِ‬
‫‪1‬‬

‫ترجہم‪� :‬ا�و�رامہ�ر�امکحسبایکیہمکحوہتاےہا�و�رکلپاکپھجتےو�ہلمعںیمٓاجاتاےہ�۔‬
‫س ْي ٌ ۢع َب ِص ْ ٌ‬‫ك ا َِّل َك َن ْفس َّواح َد ۭة‪۰‬۝ ا َِّن َ َ‬
‫ك َو َل َب ْع ُث ُ ْ‬
‫َما َخ ْل ُق ُ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ي ‪۲۸‬۝‬ ‫هللا ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ٍ‬
‫ترجہم‪� :‬اناسنو�ںوکدیپ�ارکناا�و�ررھپد�وبا�ر�ہالجاٹاھناوت(�ا�سےکےیل) بسایاسےہےسیجایکسفنتموک(پدی�ارکناا�و�رالجاٹاھنا) قحتقیہیےہہک‬
‫�الہلبسھچکےننسا�و�ردکیےنھو�الاےہ۔‬
‫ربمغیپو�ںاک�و�ہذم�ا�قا�ڑ�اتے‬
‫ربخدیےنو�الے �‬
‫�ا�سوقترکنمینٓاخر�تا�سامرحقیکاکپ�رنسرکےسجو�ہدنایمںیمیلسترکنےوکتای�رنہےھت ��‪،‬ا�و�رسجیک �‬
‫رقا�ر�دیےت‬
‫ربخد�یاجتییھتا�و�رمہاسےدیعبا�زلقعو�اماک�ن �‬
‫تےھایام�نےلٓائںیےگہکٓاخر�تا�و� حرای�تدعب�الوم�تربقحےہ�‪،‬جسیکںیمہ �‬
‫تےھ ��‪،‬ا�و�ر�رسو�لالہلﷺیکیلستوشتیفےکےئل مرفایاکہافک�ر�ٓاخر�تیکوج�ابدہیےسےبوخ�فوہرک�اسال�ما�و�ر�ٓا�پےکالخ�فوج�د�لٓا�ز�ا�رباتںی‬
‫کرتےںیہ�‪،‬فرق�ےےتسکںیہ�‪،‬مذ�ا�قا�ڑ�اتےںیہا�نیکاعطقًپر�و�ا�ہہنرکیںا�و�ر�اپینذمہد�ا�ر�یوک�احنساند�ا�زسےوپ� کر�ارتےرہںی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ َ ْ َ ْ َ ُ َ َّ َ َ ْ ُ َ ْ ُ َ َ َ ُ ْ ُ ْ َ َ َ ّ ْ َ ْ َ ّ َ َ ُ ْ ّ َ ٰ ّ ْ َ َ ْ ْ َ َ ٰ ّ‬
‫اع ُبد َر ّبك َح‬ ‫ي ‪۹۸‬۝ و‬‫ن ‪۹۷‬۝ فس ِبح ِبم ِد ر ِبك وكن ِم الس ِج ِد ۙ‬ ‫ولقد نعلم انك ي ِضيق صدرك ِبا يقولو ۙ‬
‫ْ َ ْ‬
‫‪3‬‬
‫َي ِت َيك ال َي ِق ْ ُ ۧ‬
‫ي ‪۹۹‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬مہںیولعم�مےہہکوجباتںیہیول�گمترپبانتےںیہا�نےساہمت�ر�ےد�لوکستخوکفتوہتیےہ�(�ا�ساکعال�جہیےہہک�)�اپےنر�بیک‬
‫حدمکےاستھا�سیکحیبسترک�و�‪�،‬ا�سیکانج�بںیمدجس�ہاجبلائو�ا�و�ر�ا�سٓاخر�یڑھگ�یکتاپےنر�بیکدنبگیرکتےرہوجساک�ٓاناقیینیےہ�۔‬
‫�ٓا�پیکدعو�توتذکریسےوہیتحیصناحصلرک�ےاگجو�الہلےسا�و�ر�ا�سیکوعدی�و�ںےسڈ� ترا�ا�و�ر�ا�سےک عود�و�ںرپقینیرھکاتہوگا�‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ََ َ ُ َُ ُ‬
‫الله َّم‪ْ ،‬اج َعل َنا ِ َّم ْن ي خَ�اف َو ِع َيدك‪َ ،‬و َ ي ْ� ُجو َم ْو ُع َودك‪ َ ،‬ي� َ ب� ُّر‪ َ ،‬ي� َر ِح ي ُ�‬
‫ول‪ُ :‬‬ ‫كن قتادة يق‬
‫قات�د�ہ‪a‬یہدعاکایکرتےےھتا�ےالہل�!مہںیاپےنا�ندنب�و�ںںیمےسانب�د�ےوجتری�یوعدیسےڈ�رتے�ا�و�رتری�ے عود�ےیکامدی�رھکےت‬
‫‪4‬‬
‫ہںیا�ےاحاس�نرکنےو�الے�!�ا�ےرحمرفمانےو�الے�۔‬
‫وکاب�ربانکرہنںیاجیھبکہاگرتماسال�میکاقحنتیاجنےنےکاب�وجو�دمضحضغب‬
‫�ا� کو�راف�رکونتہیبرکتےوہئے مرفایاکہمہےنرسو�لالہلﷺ ج‬
‫�وہٹدھرمیےساسال�موبق�لہنرکنااچہوتو�و�ہزبر�دسیتںیہمتاسال�مںیمد�اخلرکیں�۔‬

‫‪ 1‬القمر�‪۵�۰‬‬
‫‪ 2‬لقمان�‪۲�۸‬‬
‫‪ 3‬احلجر�‪ �۷‬ت‪۹�۹��۹‬‬
‫القرط��‪۲�۹‬؍�‪۱�۷‬‬ ‫کث��‪۴�۱�۲‬؍� ی‬
‫‪،۷‬تفس� ب‬ ‫ا� ی‬ ‫تفس� ب ن‬
‫‪ 4‬ی‬
 ‫���� �� �‬
‫ِك َق ْوم َ‬
‫ت ُم ْنذ ٌر َّول ُ ّ‬
‫َ‬ ‫َّ َ ٓ َ ْ‬
‫‪1‬‬
‫‪۷‬۝‬ ‫د‬
‫ۧ‬ ‫ٍ‬ ‫ا‬ ‫ه‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫۔۔۔اِنا ا‬
‫ترجہم�‪:‬تموتمضحڈ�ر�انےو�الےوہ�ںا�و�ررہوق�مےکےیلایکرنہامےہ�۔‬
‫�ٓا�پ ﷺکی ذمہ د�ا�ر�ی سب اتین ےہہک و�ہ الہلاک الک�مرتہبین اند�ا�زمںیمت ولگو�ںکت اچنہپکرقحتیوک و�اضحرک�دیںتاکہ ہی وہ�ش ںیم‬
‫�ٓاکریشاط�نےکاطغوتیےجنکشےسلکنرکر�ا�ہدہ�ایترپگامز�نوہجائںی� گ‪�،‬ار�ا�بیھبہیںیہنامنےتوتمہرب�ا�ہر�استیھبا�نولگو�ںےکاعام�ل‬
‫ےگ�‪،‬ایکوقترقم�ر�ہرپ�اہنںی‬
‫جانےت ہںیا�و�رہام�ر�ےزعم�زاکبتنییھبکیھٹکیھٹاعام�لانمہایت�ررک�رہےںیہمہا�نےساچیھرط�حٹمنںیل �‬
‫قیًانیاپےناعام�لاکمخای�ز�ہانتگھبپڑ�ےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫‪2‬‬ ‫ك ال َبلٰ ُغ َو َعل ْي َنا ال َِس ُ‬
‫اب ‪۴۰‬۝‬
‫َ َ ْ َ‬
‫۔۔۔ف ِانا علي‬
‫ترجہم�‪:‬برہحا�لاہمت�ر�ااک�مرص�فاچنہپدیانےہا�و�راسح�بانیلامہ�ر�اکا�مےہ�۔‬
‫ثوبا�ن‪t‬مولیرسو�لالہلﷺ‬
‫ْ َٔ‬
‫َو ُيك نَ� ا َ ب� َع ْب ِد الهلِ‬
‫‪3‬‬
‫ثوبا�ن‪t‬کیتینکابوعدب�الہلیھت�۔‬
‫ثوبا�ن‪t‬کےبسحبسنےکاب�ر�ےںیماتانہیولعم�مےہہک �ا�نےکو�الدکانا�م‬
‫ٔ‬
‫�ج در ويقال ب ج�دد وهو من اهل اليمن من ي‬
‫مح�‬
‫ج�ح�د�ریا بدج� تداھ�ا�و�ر�و�ہنمیےکوہشم�رمحری�یاخند�ا�نےسقلعترھکےتےھت�۔‬
‫یہاخند�ا�نتخت توا�جا�و�رلبطوعملاکمالکرہاتاھعمول�مںیہنایک�افات�دپڑ�یہکوثبا�ن‪t‬کوغری�و�ںیکالغمیاتخای�رکرنیڑپ�ی ‪�،‬اسیاحلتںیمو�ہ‬
‫با�رگا�ہرسالتںیمچنہپےئگ�‪،‬‬
‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ ََّ‬ ‫َُ ُ‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬
‫الس� فاعتقه رسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل وقال هل ي� ب‬
‫ثو�ن إن شئت اتلحق ب�ن انت منه فعلت فانت‬ ‫اصابة ب ي‬
‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬
‫نم�م إن شئت وان تثبت فانت منا اهل البيت‬
‫�رسو�لﷺےنا�نےکرہچ�ےرپشر�افتوناجبتےکٓاثا�ر�دکیےھوت�رسو�لالہلﷺاک�د�ریائےرک�موج�شںیمٓاگایٓا�پﷺےناہنںی‬
‫خریدکرٓا�ز�ا�درکدیا�(ہوکساتہےیسکےناہنںیرسو�لالہلﷺوکہہبرک�دیاہوکوینہکرسو�لالہلﷺےنیھبکوکئیالغ�م نکایزیہنںیرخید�ی)‬
‫‪4‬‬
‫�ا�و�ررفمایااگرچاہووتاپےناخند�ا�نںیمےلچاجئو�ا�و� گر�ارمری�ےاستھرہاندنسپرک�وتوریم�ےرھگ�و�الو�ںںیماہمت�ر�اشام�رہوگا�۔‬
‫رفائییھت انوہ�ں ےن اپےن اخند�ا�ن ا�و�ر�وطن رپبا�رگا�ہ وبن�یوکترجحی د�ی ا�و�رب ضرا�و�رغتب‬
‫ثوبا�ن ‪t‬کو�الہلاعتلٰی نے رطف�تدیعساطع م‬

‫‪ 1‬الرعد �‪۷‬‬
‫‪ 2‬الرعد�‪۴�۰‬‬
‫ال� عساکر�‪۱�۶�۸‬؍�‪۱�۱‬‬
‫ر� دمشق ب ن‬‫‪ 3‬ت� یخ‬
‫ال� عساکر�‪۱�۷�۰‬؍�‪۱�۱‬‬
‫ر� دمشق ب ن‬ ‫‪ 4‬ت� یخ‬
 ‫���� �� �‬

‫�رسو�ل الہل ﷺ یک الغمی اتخای�رکرنے ےک ےیلعر�ضایک�ا�ے الہل ےک رسو�ل ﷺ�!مںیٓا�پیک دخمت ںیم رہو�ںاگ�‪،‬‬
‫�ض ً َ َ تَّ ُ َ َ ُ ُ‬
‫ول الهلِ َص َّل ُ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل ومل ي ز�ل معه ً‬
‫فثبت َع َل َر ُسول الهلِ َص َّل ُ‬
‫الهل‬ ‫سفرا وح ا ِإل ح� ق ِبض رس‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫َعل ْي ِه َو َس َل‬
‫�ا�و�رجسد�نےسو�ہدیس�الامم ﷺےکد�امنرحتمےسو�اسبہتوہئےولخ�توجول�تا�و�رسرف�وحرضہرحالتںیمٓا�پﷺےکاستھ‬
‫‪1‬‬
‫�رہے�ا�و�ر وفا�تکت رب�ابر�رسو�ل الہل ﷺ یک دخمترکتے رہے�۔‬
‫حافظابنرجحسعالقنی ‪ a‬نےمںیا�سےسیتلمیتلجر�و�ایتا�سرط�حایب�نیکےہ‬
‫ف‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ٔ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ٔ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل دعا الههل‪ ،‬فقلت‪ :‬ا نَ� ِم ْن ا ْه ِل ال َب ْي ِت ‪ ،‬فقال ي� الثالثة‪ :‬نعم ما مل تقم عىل‬ ‫ان َر ُسول الهلِ صل‬
‫ٔ‬ ‫ٔ ٔ ٔ‬
‫ب�ب سدة او ت� ت ي� ا يم�ا تساهل‬
‫�ایک رمتہب رسو�ل ا لہلﷺ ےن ا ہل تیب ےک ےیل دعافرما ئی �‪،‬مںیبیھ اب �رگا�ہ رسالت ںیم احضرتاھ ںیم ےنرع�ضایک�ا �ے ا لہل ےک‬
‫�رسو�ل ﷺ�!کایمںییھب اہل تیب ںیم ےس وہ�ں �؟مںی ےن ہی اب�تنیت رمتہب دہر�ائیٓا�پﷺ ےن ا�رشا�دفرمایا اہ�ں�‪،‬جبکتمتیسک‬
‫�امریکے اپ�س اسئل نبرکنہ اجئویاکیس د�ر�و�ا�ز�ےیک وچکٹھ رپنہ اجئو�‪،‬چاننہچوثبا�ن ‪t‬نے ا�س ےک دعبرمعرھبیسک ےکاسمےن دست‬
‫‪2‬‬
‫سو�ا�ل د�ر�ا�زنہایک�۔‬
‫�اہنںیرسو�لالہلﷺےسا�سدق�رقعدی�تا�و�رحمتبیھتہکیسکےکہنمےسا�ےالہلےکرسو�لﷺ�!کےاجبئےا�ےدمحمﷺ�!نسانبیھ‬
‫گو�ا�ر�انہ اھت�۔‬
‫َٔ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل‪ ،‬فَ ج َ‬
‫� َاء َح ْب ٌ� ِم ْن ا ْح َب ِار‬ ‫الل َع ْن ُه‪َ ،‬ق َال‪ُ :‬ك ْن ُت َق ِاع ًدا ِع ْن َد َر ُسول الهلِ َص َّل ُ‬
‫ِ‬
‫� َّ ُ‬ ‫َ‬
‫َو َع ْن ث ْو َ ب� َن‪َ ،‬ر ِ ض ي َ‬
‫َ ُ ْ َٔ َ َ ُ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ََ َ‬ ‫الس َل ُم َع َل ْي َك َ ي� ُ َم َّم ُد ‪َ ،‬ف َد َف ْع ُت ُه َد ْف َع ًة‪َ ،‬ك َد َٔا ْن ُي ْ َ‬‫ْال يَ ُ� ِود‪َ ،‬ف َق َال‪َّ :‬‬
‫ص َع ِم نْ َ�ا فقال‪َ ِ :‬ل ت ْدف ُع ِ ن ي�؟فقل ُت‪ :‬ا َول تقول‪:‬‬
‫َّ َّ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َٔ ُ َ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ ْ‬ ‫َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ِ :‬إن‬ ‫َ ي� َر ُسول الهلِ ؟ فقال ال يَ ُ� ِود ُّي‪ِ :‬إ نَّ َ�ا ن ْد ُع ُوه ِب� ْ ِس ِه ال ِذي َ َّس ُاه ِب ِه ا ْه ُل‪ ،‬فقال َر ُسول الهلِ صل‬
‫ْ ُ َ َّ ٌ َّ َ َّ ن َٔ‬
‫ا� ِب ِه ا ْه ِ يل‬
‫اس ممد ال ِذي س ِ ي‬ ‫ِ ي‬
‫ثوبا�نوملیرسو�لالہلﷺےتہکںیہ�ایکد�نٓا�پﷺ مدیہنونم�ر�ہںیمیسکہگجرشتیفرفماتےھا�و�رمںیرسو�لالہلﷺےکاپ�س‬
‫ہیڑھک�اتاھکہایکوہی�د�یاعلمےنٓاکراسلال�مکیلعا�ےدمحم�(ﷺ�)کاہجمےھوہی�د�یاعلمےکاند�ا� تزاخطبرپستخہصغٓایا�ا�و�رمںیا�س‬
‫کو�ا�سز�و�رسےدھاک�دیاکہو�ہرگتےرگتےاچب�‪� ،‬ا�سےنلھبنسرکوپچاھمتےنےھجمویک�ںدھاک�دیاہے�؟مںیےناسےاہکتونےا�ےالہل‬
‫کےرسو�لﷺویک�ںہنںیاہک�؟ یوہ�د�یاعلموبلا�ا�سںیمایکگان�ہاھتکہںیمےنا�ناکخاند�انیان�مایل�‪� ،‬رسو�لالہلﷺےنڑب�یرنمیےس‬

‫ا� سعد�‪۴�۰�۰‬؍�‪۷‬‬ ‫‪ 1‬اسدالغابۃ �‪۴�۸�۰‬؍�‪ ،۱‬ب ن‬

‫ال� يفة�‪۲�۳�۲‬؍�‪۱‬‬ ‫ي� الصحابة�‪۵�۲�۸‬؍�‪،۱‬التحفة اللطيفة ف� ت� ي خ‬
‫ر� املدينة ش‬ ‫‪ 2‬إالصابة ف� ت� ي ز‬
‫ي‬ ‫ي‬
 ‫�� �� �� �‬

‫‪1‬‬
‫فرمایاہا�ںریم�اخاند�انیان�مدمحمےہ۔‬
‫ثوبا�ن‪t‬نہرص�فرسو�لالہلﷺےکرہحمکیکلیمعتاہنیتدعتسم�یےسرکتےےھتہکلبٓا�پﷺےکرہ�ا�رشا�دکوبیھزح�رجا�نانبیلےت‬
‫تےھا�و�ر�اپینذ�اتیزندگیںیمیھبا�سرپعلمرکنےںیموکشا�ںرہےتےھت۔‬
‫ُ َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َ ةً َٔ ضْ َ ُ َ ُ ْ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َ َ‬
‫ال َّنة‪ ،‬فقال ث ْو َ ب�ن‪ :‬ا نَ�‪،‬‬ ‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪َ :‬م ْن َي ْض َم ُن ِ يل خصل فا�ن ل ج‬ ‫َع ْن ث ْو َ ب�ن‪ ،‬قال‪:‬قال َر ُسول الهلِ صل‬
‫الر ُج ُل ُي َناو ُ ُل إ َّ� ُه فَ َ�ا َ ْٔ� ُخ ُذ ُه م ْن ُه َح تَّ� ُين َ‬ ‫َ‬
‫يخ َب ِع ي َ� ُه‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ِ ِي‬ ‫َق َال َ‪:‬ل َت ْس َٔا ْل َٔا َح ًدا َش ْي ًئ َاق َال‪َ :‬ف َك َن ث ْو َ ب� ُن َي ْس ُق ُط َس ْو ُط ُه َف َي ْذ َه ُب َّ‬
‫ُ ُ َ ْٔ ُ ُ‬
‫ث َّ� َ نيْ زِ�ل ف َياخذ ُه‪.‬‬
‫ثوبا�ن‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاجوشصخےھجمایکاب�تیکامضنتد�ےںیما�سےکےیلتنجیکذمہد�ا�ر�یاتیلہو�ں�‪،‬‬
‫مایالوو�ںےسیھبکوکئیوس�ا�لہن‬
‫ثوبا�ن‪t‬نےرع�ضایک�ا�ےالہلےکرسو�لﷺ�!مںیا�ساب�تیکامضنتدیاتہو�ں�‪ٓ� ،‬ا�پﷺےنرف گ‬
‫وکڑ�اا�ن‬
‫ہکارسو�ا�ر�ییکاحلتںیم �‬
‫کرنا�‪�،‬ا�ربا�بریسکابای�نےہہکوثبا�ن‪t‬نےزندگیرھب�اپےنا�سدہعکیدش�تےساپبدن�ییکاہی�ںکت گ‬
‫‪2‬‬
‫کےاہتھےسوھچ�ٹرک�زمنی گرپرجاتاتوخو�دسو�ا�ر�یےساترکر�اسےاٹاھتےےھتا�و�رکیسد�وسر�ےوک�ا�ساک�مےکےیلرہگزہنےتہکےھت�۔‬
‫�ا�و�رسننابو�د�ا�و�دمںیہیر�و�ایتوثبا�ن‪t‬سےا�سرط�حےہ‬
‫ْ ُ ُ َٔ ْ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل َ‪:‬م ْن َيكفل ِ يل ان ل‬
‫ُ‬ ‫َّ َ َ َ َ‬ ‫َّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل قال‪ :‬قال َر ُسول الهلِ صل‬ ‫َ َ َ َ ُ َ ُ‬
‫الل صل‬ ‫َوكن ث ْو ب�ن َم ْول َرس ِ‬
‫ول ِ‬
‫َ ً‬ ‫َ ْ َٔ َ َّ َ َ ً َٔ َ َ َّ ُ َ ْ َ َ َ َ ُ َٔ َ َ َ َ َٔ ُ َٔ‬
‫اس ش ْيئا‪َ ،‬واتكفل ُل ِب� ج َل َّن ِة؟ فقال ث ْو َ ب�ن‪ :‬ا نَ�‪ ،‬فكن ل َي ْسال ا َح ًدا ش ْيئا‬ ‫يسال الن‬
‫�رسو�لالہلﷺےکٓا�ز� کا�در�د�ہالغ�موثبا�ن‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاکو�نےہوججمےھہیامضنتد�ےہکو�ہولگو�ںےس‬
‫کھچںیہنامنےگاگتومںیا�سےکےیلتنجیکامضنتد�و�ں�؟ ثوبا�ن‪t‬نےرع�ضایکمںیا�سیکامضنتدیاتہو�ں�‪،‬چاننہچو�ہیسکےسھچکہن‬
‫‪3‬‬
‫ما کناگرتےےھت�۔‬
‫دیسالاممﷺسےا�ن‬
‫ثوبا�ن‪�t‬اپےنٓا�پوکسدی�الرملسنیﷺاکغال�مالہکنےںیمرخفحموس�سرکتےےھتا�و�رچاہےتےھتہکد�وسر�ےیھب �‬
‫کیالغمییکتبسنےساحرت�ا�مرکیں�۔‬
‫َ ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫ََ‬ ‫َ َ �شُ َ ي ْ ُ ْ نُ ُ َ ْ َ َ َ ْ َ ُ ب ْ َ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ َّ ُ ْ َٔ ْ‬
‫الل ْب نُ� ق ْر ٍط الز ِد ُّي‪ ،‬ف ْل َي ُع ْد ُه ف َدخل َعل ث ْو َ ب�ن َر ُجل ِم َن‬ ‫قال‪ � :‬ب� عبي ٍد‪ :‬م ِرض ثو ب�ن ِ ِ�مص وعل ي�ا عبد ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ َ ََ َ ْ‬ ‫ً َ َ َ َ َ ُ َٔ َ ْ‬ ‫ْ ََ‬
‫الل ْب ِ ن� ق ْر ٍط ِم ْن ث ْو َ ب�ن‬ ‫الك ِع ِّي ي نَ� َعا ِئدا‪ .‬فقال ُل ث ْو َ ب�ن‪ :‬اتك ُت ُب؟ فقال‪ :‬ن َع ْم‪ .‬فقال‪ :‬اك ُت ْب‪ .‬فك َت َب ِلل ِم ي ِ� َع ْب ِد ِ‬
‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َٔا َّما َب ْع ُد‪َ ،‬فإ َّن ُه َل ْو َك َن ِ ُل َوس ِوع َيس َم ْو ًل ب َ��ضْ َ ِت َك َل ُع ْد َت ُه‪ ،‬ثُ َّ� َط َوى ْال ِك َت َ‬ ‫الل َص َّل ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ ُ‬
‫اب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ول ِ‬ ‫َم ْول َرس ِ‬
‫اس‪َ :‬ما‬ ‫ا� ُق ْر ٍط‪َ ،‬ف َ َّلا َق َر َٔا ُه َق َام َفز ًعا َف َق َال َّ‬
‫الن ُ‬ ‫الر ُج ُل ِب ِك َت ِاب ِه َف َد َف َع ُه ِإ َل ْب ن‬
‫َو َق َال َ ُل‪َٔ :‬ا ُت َب ِّل ُغ ُه ِإ َّ ي� ُه؟ َف َق َال‪َ :‬ن َع ْم‪َ .‬ف ْان َط َل َق َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬

‫اال ب ن‬ ‫ٔ‬
‫نع��‪۵�۰�۲‬؍�‪۱‬‬ ‫ا��‪۳�۰�۰‬؍�‪،۱‬معرفة الصحابة ب‬
‫ال� ی‬ ‫ص� ي‬
‫ين‬
‫الصاحل� إلامسعيل ب ن� حممد‬ ‫س� السلف‬
‫‪ 1‬ي‬
‫ٔ‬
‫الصاحل� إلامسعيل ن� حممد اال ب ن‬
‫ا� �‪۲�۹�۹‬؍�‪۱‬‬ ‫ص� ي‬ ‫ب‬ ‫ين‬ ‫س� السلف‬‫‪ 2‬ي‬
‫ة‬ ‫َّ َ َ ُ َ َ َ ْ َ ْ َٔ َ‬ ‫َ‬ ‫‪ 3‬نن‬
‫ابوداودكتاب الزك ِة ب�ب كر ِاهيةِ السا ِل�‪۱�۶�۴�۳‬‬
‫ِ‬ ‫س�‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َ‬ ‫ً ُ َ َ َٔ َ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ ْٔ ُ َٔ َ َٔ َ َٔ َ َ َ‬
‫شان ُه ا َح َدث ا ْم ٌر‪ ،‬فا ت� ث ْو َ ب�ن َح تَّ� َدخل َعل ْي ِه‪ ،‬ف َع َاد ُه َو َجل َس ِع ْن َد ُه َس َاعة‪ ،‬ث َّ� ق َام فاخذ ث ْو َ ب�ن ِب ِ� َدا ِئ ِه َوقال‪:‬‬
‫ُٔ‬ ‫َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ ُ ُ َ ُ ُ َ َ ْ ُ َ َّ ْ َ َ‬
‫ال َّنة ِم ْن ا َّم ِ ت ي�‬ ‫َ َّ ُٔ َ ّ َ َ َ ً َ ْ ُ ُ ْ ُ‬ ‫ْ‬
‫الل صل الهل علي ِه وسل ِسعته يقول‪:‬ليدخلن ج‬ ‫ول ِ‬ ‫اج ِل ْس ح ت� اح ِدثك ح ِديثا ِسعته ِمن َرس ِ‬
‫َ َٔ ْ ً‬ ‫ُ ّ َٔ ْ‬
‫اب َم َع ِك ال ٍف َس ْب ُعون الفا‬ ‫اب َع َل يْ� ْم‪َ ،‬و َل َع َذ َ‬
‫ون َٔا ْل ًفا َل ِح َس َ‬
‫َ ُْ َ‬
‫سبع‬
‫ِ‬
‫شریحنبدیبع‪ a‬ہکےتںیہ �ایکرمتہبرہشحصمںیموثبا�ن‪t‬یبام�روہگےئا�سزمانےںیمصمحےکوگ�رنردبع�الہلنبرق�طا�ز�د�ی‪t‬تےھ‬
‫الکع ن‬
‫�و�ہوثبا�ن‪t‬کیایع�د�تےکےئلںیہنٓائے�‪�،‬اسید�و�ر�ا�ن ی��ی�اکایکٓا�دمیوثبا�ن‪ t‬کیایع�د�تےکےئلٓایاوتانوہ�ںےنا�سےس‬
‫وہ؟�ا�سےناہکیجاہ�ں!ثوبا�ن‪t‬نےرفمایاوھکل�‪ ،‬چاننہچا�سےنوگ�رنرصمحدبع�الہلنبرق�طا�ز�د�یےکان�مطخاھکل‬
‫پوچاھایکمتانھکلاجنےت �‬
‫�رسو�لالہلﷺےکٓا�ز�ا�درک�د�ہالغ�موثبا�نیکرط�فےس �امادعب�!�اگراہمت�ر�ےالعقےںیمومسٰی‪u‬یاٰیسیع‪u‬کاوکئیالغ�موہتاوتمتا�سیک‬
‫رضو�راجتے�‪،‬پرھطخٹیپلرکرفمایاایکمتہیطخاہنںیاچنہپد�وگے�؟�ا�سےناحمیرھبلیا�و�رو�ہطخےلاجرکدبع�الہلنبرق�ط‪t‬کی‬
‫عای�د�توک �‬
‫خدمتںیمشیپرکدیا�‪� ،‬و�ہطخڑپھےتیہربھگ�ارکاٹھڑھک�ےوہئےول�گےسجدیھکرکریح�انیگےسےنہکےگلہکاہنںیایکوہ�ا�؟کوئیبیجعو�اقہع‬
‫پشیٓایاےہ�؟ �و�ہوہا�ںےسدیسھےوثبا�ن‪t‬کےاہ�ںےچنہپرھگںیمد�اخلوہئےا�نیکایع�د�تیکا�و�روھت�ڑ�یدیرھٹیبرکاٹھڑھک�ےوہئے�‪،‬‬
‫ثوبا�ن‪ t‬نےا�نیکاچ�د�رڑکپرکرفمایاھٹیباجئےیاتکہںیمٓا�پوکایکدحیثانسد�و�ںوجںیمےنرسو�لالہلﷺےسینسےہ مںیےن‬
‫رضو�رد�اخلوہ�ںےگنجاکوکئیاسح�بوہگاا�و�ر‬
‫�رسو�لالہلﷺوکہی مرفاتےوہئےانسےہہکریم�یامتےکرتسزہ�ا�رایےسٓا�دمیتنجںیم �‬
‫‪1‬‬
‫نہذع�ا�با�و�ررہزہ�ا�رےکاستھرتسزہ�ا�رافر�ا�دزمیدوہ�ںےگ�۔‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ب َوالف ّضة‪َ ،‬و َل يُ ْنف ُق َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ُٔ َ ْ َّ َ َ ْ ُ َ َّ‬
‫للاِ}‬ ‫يل‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫س‬‫ونَا ِف َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الذ َه َ‬ ‫ع ْن ث ْو َ ب�ن قال‪َّ :‬لا ا نْ ز ِ�لت {ال ِذني يك ِنون‬
‫ِ‬
‫‪2‬‬

‫ْ‬ ‫َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ف َ ْ َٔ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ َٔ ْ َ َ َ ف َّ‬ ‫َ َ ُ َّ َ ُ‬

‫ص ِاب ِه ق ْد نَ زَ�ل ِ ي� الذ َه ِب َوال ِف َّض ِة َما‬ ‫ض اسف ِار ِه‪ .‬فقال‪ :‬بعض ا‬ ‫الل صل الهل علي ِه وسل ِ ي� بع ِ‬
‫ول ِ‬ ‫قال‪ :‬كنا َمع َرس ِ‬
‫َ‬ ‫ً ُ‬ ‫َ ً‬ ‫َْ َ‬ ‫َ‬ ‫نَ زَ َ َ َ ْ َٔ نَّ َ ْ َ َٔ ُّ ْ َ َ ْ ٌ تَّ خَ ْ َ َ َ َٔ ْ ُ‬
‫ا�ذ نَ� ُه فقال‪:‬اف َض ُل ِل َس نًا� ذ ِاك ًرا‪َ ،‬وقل ًبا ش ِاك ًرا‪َ ،‬وز ْو َجة ُم ْٔو ِم َنة ت ِع ُين ُه َعل ِإ ي َ�ا ِن ِه‬ ‫�ل‪ ،‬فلو ا� ع ِلنا اي ال ِال خ ي�‬
‫ثوبا�ن‪t‬سےرم�و�یےہ جبٓایت’’جوول�گاچند�یا�و�روسنےوکعمجرکتےںیہا�و�رالہلیکر�ا�ہںیمرخ�چںیہنرکتےاہنںیایکد�ر�دنا�ک‬
‫عذ�ا�بیکربخانسدجیےئ�۔‘‘ نا�ز�لوہئیوتمہرسو�لالہلﷺےکاستھرفسںیممہرکا�بےھتبضعاحصبہرک�ا�م‪ y‬نےاہکیہٓایترص�ف‬
‫وکاسما�لرتہبہے(عیینوسنےاچند�یےکوس�اجناکحمکا�سٓایتےس‬
‫سونےاچند�یےکاب�ر�ےںیمان�ز�لوہئیےہکا�ش�!ہموکیہولعم�موہجاتاکہ ن‬
‫عمول�موہگایہے�)تو�اسیوکجعمرکیں�‪�،‬رسو�لالہلﷺےنہیانستوفرمایاہبرتینام�لالہلاکذکررکنےو�الیزبا�نےہ�ا�و�ر�الہلاعتلٰیکاشرککرنے‬
‫‪3‬‬
‫�و�الا�د�لےہ�ا�و�ر�و�ہوممنویب�یےہ شوجوہرکےدینو�ایام�نیکدم�دگا�رہے�۔‬
‫الر يض ِ ف� َ خْم َر َف ِة ْ ج َ‬
‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َ‪:‬عا ِئ ُد ْ َ‬ ‫َ ْ َْ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ‬
‫ول الهلِ َص َّل ُ‬
‫ال َّن ِة َح تَّ� َ ي ْ� ِج َع‬ ‫ِ ِ ي‬ ‫عن ثو ب�ن‪ ،‬قال‪:‬قال رس‬
‫ثوبا�ن‪t‬سےرم�و�یےہ �رسو�لالہلﷺےنرفمایاجبوکئیاملسم�نیسکاملسم�ناھبئییکایع�د�ترکتاہےوتہبتشیکویم�ہوخ�ر�یںیمرہاتہے‬
‫‪ 1‬مسندامحد�‪۲�۲�۴�۱�۸‬‬
‫‪ 2‬التوبة‪34 :‬‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬
‫‪ 3‬مسند امحد �‪ ،۲�۲�۳�۹�۲‬جامع ت�مذی اب َواب تف ِس ي ِ� الق ْرا ِن ب�ب َو ِمن س َور ِة الت ْوبةِ �‪۳�۰�۹�۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫(عیینتشہبیکویم�ہوخ�ر�یاک�اہلوہجاتاہے�)جبکتو�ہایع�د�تےسو�اپسہنٓائے�۔‬
‫‪1‬‬

‫وابت� ب�رص ً‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل فخ‬

‫�رج ِإ َل الشام‪ ،‬ن زف�ل ِإ َل الرملة ‪ ،‬ن‬
‫وابت� ب�ا ً‬
‫دارا‪ ،‬ن‬ ‫ٔ ف‬
‫تو� َر ُسول الهلِ َص َّل ُ‬
‫دارا‪،‬‬ ‫ان ي‬
‫�خ ن ف‬ ‫ٔ‬ ‫دار ش‬
‫بو�مص ً‬
‫س� ي� خالفة معاوية‬ ‫او�د فتح مرص ومات ب�ا سنة اربع و ي‬
‫�رسو�لالہلﷺےک صوا�لےکدعب�(غالًابعدہفا�ر�وقیںیم�)�و�ہاش�مےلچےئگا�و�ر�رمہلںیموکسنتاتخای ک�رر �لی‪�،‬امری�الومنمنیدیسناعرم‪t‬نے‬
‫عرم�و‪t‬بنالاع�صوکمرصکیمہمرپاممو�ررفمایا توثوبا�ن‪t‬مرصجانےو�الےاجمہدینںیماشملوہگےئا�و�ر�وہا�ںیئکرعمکو�ںںیمد�ا�دشاجعت‬
‫�د�ی�‪،‬مرصسےو�اپس کٓارحصمںیمرھگبانلای�ا�و�ر�وہںیلقتسماقامتاتخای�ررکلی �ا�و�ر�‪۵�۴‬ہرج�یںیمامریماع�ویہ‪t‬کےدہعخالفتںیمحصم‬
‫‪2‬‬
‫مںیوفا�تاپئی�۔‬
‫ماضمنیوس�ر�ۃالذ�ا�ریا�ت‪:‬‬
‫�زمانہدقیمےسیہوم�تےکدعبکیزندگیےکاب�ر�ےںیمفلتخمرظنیا�تا�سدنایمںیومجو�د�رہےالثمً�۔‬
‫‪z‬بضعول�گوم�تےکدعبکیزندگیےکرصیاحرکنمہںی�ا�ن ناکرظیہہیےہہکوم�تےکدعبکوئیزندگیںیہن۔‬
‫دعبزندگیوہگیا�و�ر�ا�سںیماناسنیاعام�لیکوجہےساسےایکا�و�رشلکد�ےد�یاجئے‬
‫‪z‬کھچ موقو�ںےنا�سدیقع�ےوک�اپانیاکہوم�تےک �‬
‫وخوص�رتر�و�پںیمد�وبا�ر�ہا�ساکظوہ�رہوگا�ا�و� گر�ار�اناس�ندبکر�د�ا�ر�وگان�ہاگ�رہوگاوت�د�وسر�امنجیسکرکم�و�ہ‬
‫گی� گ‪�،‬ار�اناس�نکینےہوتکیساچےھا�و�ر ب‬
‫وکرظیہانتسخیھباہکجاتاےہ�۔‬
‫�ا�و�ردبوص�ر�تولخم�قیکوص�ر�تںیموہگا�‪�،‬ا�س ن‬
‫کوپرھفانر�دیاجائےاگ�۔‬
‫‪ z‬لفیفسول�گایح�تدعب�الوم�تےکوتقائلےھترگم�ا�سدحتکہکزج�ا�وسز�اکےدعب�اناسنیوجو�د ک‬
‫دعبزندگیوتہےرگما�سںیمزج�ا�وسز�انا�میکوکئیزیچہنںی�۔‬
‫‪z‬ا�و�ربضعولگو�ںیکر�ائےہیےہہکوم�تےک �‬
‫�‬
‫دیپا�و�ا�رتےھسجںیمیطلغاک�اماک�ناغلبےہ ��‪ٓ،‬اخر�تےسقلعتمفلتخمٓا�ر�ا�ءکیرت�دیدکرکے‬
‫یہفلتخما�و�رتماض�د�ٓا�ر�ا ��ءونرظیا�تلقعاناسنییکاپین �‬
‫قحتقیاح�لیک ضواحت مرفائییئگےہہکایق�سیکاینب�درپرظنیا�تو�اتعاق�دکابانناقومو�ںےکےئلابت�ہنکوہتاہے�‪�،‬ا�ساہجلتا�و�رفغتلےس‬
‫ناکلےنےکےئلےلہپوم�تےکدعبکیزندگیرپوطب�راشہداظن�ماکئان�تیکفلتخمایفیک�توکپشیایکثمالًہو�ا�‪،‬با�ر�شا�و�رخمولقا�تسجںیماناس�ن‬
‫کا�اپان�وجو�دبیھاشملےہ�‪�،‬زمنیو�ٓاسام�نیکدیپ�ائشا�و�رخمفلتزیچ�و�ںیکاسختوغری�ہ ��‪،‬ا�سےکدعبفرمایاکہہیاس�ر�اناظ�ماکمفا�تلمعینعیرہ�اچاھئی‬
‫یابر�ائیےکدبلےاکتماقضیےہسجےکےئلایکوقتاکعتنیال�ز�مامرہےا�و�ر�ا�سٓاخر�تےکوقو�عےکدعباناس�نیکاس�ر�ی ندای�و�یزندگی‬
‫کےدبلےےکوط�رپر�ٓاخر�تیکاس�ر�یزندگیوہگی� قع‪،‬دی�ہٓاخر�تیک ضواحتےکدعبقعدی�ہوتحدیرصتخما�و�ررپکششاند�ا�زمںیایب�نرفمایا‬
‫�ا�و�راتبیاکہاناس�نیکقیلختاکتو�اصلدصقمغری�الہلیکدنبگیںیہنہکلباپےناخلق�‪،‬مالکا�و�ر�ر�ا�ز�قیکابع�د�ترکناہے�‪�،‬اناس�ناکقحیقیوبعم�د�و�ہ‬
‫ولخما�تاکر�ا�ز�قےہا�و�رسا�ر�یاکئان�تاکناظ�ماسییکدق�ر�تےک‬
‫قا�د�ر� قووی�مذ�ا�تےہوجبان�وٹیوبعم�د�و�ںیکرط�حاتحم�جںیہنہکلباپینامت�م ق‬
‫يض�‪،۶�۵�۵�۱‬مسندامحد�‪۲�۲�۴�۴�۵‬‬ ‫ال َد ِ َ ُ َ ْ َ َ ْ َ‬ ‫ْ ّ َ ّ َة َ ْٓ‬
‫اب ب�ب فض ِل ِعياد ِة ال ِر ِ‬ ‫الص ِل و‬
‫‪ 1‬حصیح مسمل كتاب ال ِب ِ� و ِ‬
‫ي� الصحابة�‪۵�۲�۸‬؍�‪،۱‬معجم الصحابۃ للبغوی�‪۴�۱�۱‬؍�‪۱‬‬ ‫‪ 2‬إالصابة ف� ت� ي ز‬
‫ي‬
 ‫�� �� �� �‬

‫باعثلچرہاہے�‪�،‬ا�ند� نوو�ںدیقع�و�ںیکرشتیحےکدعبیہ مرفایاکہمہےنانیہاقعئدےسر�وشان�سرک�انےےکےئلابنای ��ءو�رسلاکلسہلساج�ر�ی‬

‫ےلکن‪،‬جنولگو�ںےنا�ندقسیسفندنب�و�ں‬
‫کایتاھاتکہوھبلاھباکٹ�اناس�نر�ا�ہر�استوکہپاچ�نےلا�و�ر�اپےنر�بیکرضاکےوصح�لیکر�ا�ہرپچل �‬
‫وکذ�ا�بیکیکچںیمانسپپڑ�ا�‪ٓ�،‬اخروس�ر�ۃںیمرسو�لالہلﷺ‬
‫کیدعو�ترپبلکیاہک�و�ہاکمای�بوکامر�ا�نوہئےا�و�رنجوہ�ںےناخملتفیکا�ن ع‬
‫کودہ�ایت مرفائییئگہکا�نولگو�ںیکدض�ا�و�رہٹدھرمییکرط�فًاعطقتوجہہنرکیںہکلباپےندعو�توتذکریکےاک�موک�ٓاگے ھڑباتےےلچ‬
‫جائںی�‪�،‬و�ہاظلموج�اپینرسکیش قرپائمںیہوت�ا�نےسےلہپاسیر�و�شرپلچےنو�الےاپےنےصحاکعذ�ا�باپچےکںیہا�و�ر�ا�نےکےصحاکعذ�ا�بایت�رہے�۔‬

‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عالہلےکان�مےسوجدحیبرہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫َو ِتٰيِرّٰذلا اًوْرَذۙ‪ِ۰۰۱‬تٰلِمٰحْلاَف اًرْقِوۙ‪ِ۰۰۲‬تٰيِرٰجْلاَف اًرْسُيۙ‪ِ۰۰۳‬تٰمِّسَقُمْلاَف۠ اًرْمَاۙ‪۰۰۴‬‬

‫قمس ےہریھکبنے و�الوی�ںیک ا�ڑ�ارک�‪ ،‬پرھاٹاھنے و�الای�ں وبجھوک�‪ ،‬پرھےنلچ و�الی رنمی ےس�‪ ،‬پرھاک�موکمیسقترکنے و�الای�ں�‪ ،‬یق‬

‫اَمَّنِاَنْوُدَعْوُتٌقِداَصَلۙ‪َّ۰۰۵‬وَّنِاَنْيِّدلاٌعِقاَوَلؕ‪�(۰۰۶‬الذ�ا�ریا�ت�‪۱‬تا�‪)۶‬‬
‫ینامنوہکمتےسوج عود�ےےئکاجتےںیہ(سب) سےچںیہا�و�رکشیباناص�فوہنےو�الاےہ�۔‬
‫رغو�رکیانبپرز�و�ر� شوو�رسےذکتیبو�اتسزہ�ا ��ءا�و�رجوھٹے‬
‫ںیماف�رمہکاپیندض�‪،‬ہٹدھرمیا�و�رجاہالنہ �‬
‫�رسو�لالہلﷺیکدعو�تقحےکاقمبہل ک‬
‫�الز�اما�تےساک�مےلرہےےھت�‪،‬مرگابیھملظوسمتیکیکچانلچشر�و�عںیہنوہئییھت ��‪،‬الہلاعتلٰیکیرط�فےسافک�رکوفلتخماند�ا�زسےوتحدیکے‬
‫ربخد�ا�رکرنےاکلسہلساج�ر�یاھتاتکہو�ہاپےنوخ�دساخہتٓابائیدینیکایقسا�تو�رسوما�تیکتقیقح‬
‫پر�ز�و�ردلائلا�و�رٓاخر�تیکزج�ا�وسز�اکیرط�ف �‬
‫کوجانںیا�و�ر�ایکابت�ہنکامحقتےسلکنرکاعام�لیکوج�ابدہیےکےئلایت�روہ ئاجںی�‪،‬چاننہچا�سوس�ر�ہںیمایکاب�رپرھبڑ�ےدمللاند�ا�زمںی‬
‫وو�ع انبیاگایکہ ا�ےرفک�وشر�ک ا�و�رفقس وفوج�رمںی رغ�ق ولگو�!خو�ا�بتلفغ ےسلکنٓائو�‪�،‬زمنییک اسخت‬
‫وک ض‬
‫قعدی�ہ حوتدی�ا�و�ر�ٓاخر�ت م‬
‫قیلخت‪�،‬د�نا�و�ر�ر�ا�تاک�ایکد�وسر�ےےکےھچیپٓانا�‪�،‬ایکمیظعالاش�ناضبہطےکاطمبقرگ�د�ٓالو�د�ا�و�رسکب فرات�روہ�ائو�ںاکلچان�‪،‬با� لدو�ں‬
‫� �‪ٓ،‬اسامنو�ںیک �‬
‫رھر�و�ائے زمنی ےکفلتخموصح�ں ںیملیھپرک�ایک اخ�ص اند�ا�ز�ے ےسٓاسام�ن ےس ےھٹیم اپنیاک‬
‫کامسدن�ر�و�ں ےساھک�ر�ی اپنیوک اٹاھنا ا�و� پر �‬
‫اکپدی�ارنا� مس‪،‬دن�ر�و�ںا�و�ر�د�ریائو�ںںیمویتشک�ںاکلچان�‪�،‬الہل‬
‫ب سران�‪،‬با�ر�شےکاپنیےسرم�د�ہزیمون�ںاک� نزد�ہ کوہرخمفلتانو�ا�عیکابنتا�تا�و�رھپول�ں ک‬
‫کےمکحےس شرفوت�ںاکاکئان�تو�ٓاخر�تےکفلتخمامو�رکوسر�اناج�مدیےنرپمرق�رہونا�ا�نیکوجدح�و�درقم�ررک�د�ییئگںیہو�ہا�نےساجت� کو�زرکساتہے‬
‫ولخما�توکجو�ڑ�و�ںیکلکشںیمقیلخترکنا�وغری�ہایقمتےکوقو�عرپ�دللیےہہکاکئان�تےکا�سمیظعالاش�ناظن�م‬
‫نہا�نںیمھچکیمکرککساتہے�‪،‬تام�م ق‬
‫ےہ‪،‬جببسھچک‬
‫کو صوجدیو�ںسےےببیعرطیہقرپکا�مرک�رہاہےےبدصقمختقیلںیہنرک�دیاگایلبہکا�ساظن�مںیمرہچزیبمینربقحتقی �‬
‫شوع�رعاطکایگایہے‪،‬ینیکوبد�ییکزیمت�ا�و�ر�الہلیکےبامش�رخمولقا�ترپترص�فےکاتخای�ر�ا�تدیےئےئگںیہا�س‬
‫�‬ ‫باقمدصہےوت�اناس�نسجوکعلقو‬
‫کو�ایےسیہالعیینرطیےقےسوھچ�ڑ�دیاگایہےہکو�ہوجاچہےرکتاپرھ�ےا�و�ر�ا�سےکاعام�لیکاب�زپر�سہنوہ�‪�،‬ا�ساکماحسہبہنوہ�‪�،‬ایاسہرگزہنںی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ہےوج�ذ�ا�تا�ساکئان�تےکاظن�موکوجباظہرناہیتلکشما�و�ر�اساب�باع�دیہےکالخ�فےہالچ�رہیےہوہیذ�ا�تایقمتو�الےد�نامت�ماناسنو�ں‬
‫کو�د�وبا�ر�ہ نزد�ہرکنےرپبیھاق�د�رہے�‪�،‬ا�ےرفک�وشر�کا�و�رفقسوفوج�رمںیرغ�قاغفلولگو! خرب�د�ا�روہاجئوجز�ائےاعام�لیکوعدیًانیقیسیچےہ‬
‫�‪�،‬الہلےکمکحےسایکوقترقم�ر�ہ قرپایمتربپاہوکر�رہےیگ�‪،‬پرھتماپینربق�و�ںےسمسجوجا�نےکاستھد�وبا�ر�ہ نزد�ہ کوہر�الہلیکاب�رگا�ہںیم‬
‫پشیوہگےاہج�ںالہلاعتلٰیمتاہ�ر�ےاعام�لےکاطمبقاہمت�ر�اماحسہب مرفائےاگ� گ‪�،‬ار�الہلا�و�ر�ا�سےکرسو�لیکاطاعترک�وگےوتمتاہ�ر�اھٹاکنہتنج‬
‫ہوگیسجںیممتٓا�ر�ا�موسوک�نےسر�بیکوتمعن�ںےساتساف�د�ہرک�وگے�‪�،‬ا�و� گر�ارعتابص�تا�و�رغر�و�ر�وہٹدھرمیںیمالتبمہوکر�ا�ستقیقحےس‬
‫�اناک ک�رر�وگےوتمنہجیکٓا�گںیمہشیمہہشیمہےکےئلےتلجرہوگےاہج�ںمتاہ�ر�یٓا�ہوپاک�رپرکوئیوتجہںیہنیکاجئےیگ�۔‬

‫ٍفِلَتْخُّمۙ‪۰۰۸‬‬ ‫ٍلْوَق‬ ‫ْيِفَل‬ ‫ِكُبُحْلاۙ‪ْ۰۰۷‬مُكَّنِا‬ ‫ِتاَذ‬ ‫ِءٓاَمَّسلا‬ ‫َو‬

‫قمس ےہ ر�اہو�ں و�الے ٓاسام�ن یک! قیًانی تم فلتخم اب�ت ںیم ڑپ�ے وہئے وہ�‪،‬‬

‫ّٔ‬ ‫ُْ َ‬
‫يفكُُهْنَعْنَمَكِفُاؕ‪�(۰۰۹‬الذ�ا�ریا�ت�‪۷‬تا�‪)۹‬‬
‫�ا�سےسوہیاب�زرکاھاجتاےہوجریھپدیاایگوہ�۔‬
‫�ں‪�،‬ر�وشناتس�ر�و�ںا�و�رلاکوھ�ں‬
‫�ج‪،‬سای�ر�و �‬
‫�ا�و�رقمسےہریغبسوتنو�ںےکدنلب�وبالا�‪�،‬وسعیوعریض� ضم‪،‬وب�طوتسممکحا�و�ر�اپےناپےندم�ا�رمںیریتتےاچند�‪،‬سو�ر �‬
‫ہکاشکئو�ںےسزمینٓاسام�نیک�‪،‬غیپربم�ٓاخر�الزما�ںﷺکوھجالٹنےو�الو!�ٓاخر�تےکاب�ر�ےںیممتاہ�ر�ےاقو�ا�لایکد�وسر�ےےسفلتخم‬
‫وتایمتیکابللکیفنرک�دیاتہےا�و�رکوئیکشوشہباکاظاہ ک�ررتاہے�‪�،‬ایکرط�ف‬
‫�ا�و ضم�ررط�بںیہ�‪،‬متاہ�ر�اکیساب�ترپ�اتجام�عںیہن�‪،‬تمںیموکئی ق‬
‫توتمالہلےکاخلقا�و�ر�ر�ا�ز�قوہنےاک�اعرت�ا�فرکتےوہ�ا�و�ر�د� سور�یرط�فریغ�الہلوک�ا�ساکشریکرگ�د�انےتوہ ��‪،‬اسیرط�حمتول�گیھبکرسو�ل‬
‫رہھٹاتےوہ�‪،‬متاہ�ر�اکیسایکاب�ترپتمقفہنوہنااہمت�ر�اباطلرپہوناثابترکتاےہ‬
‫�الہلﷺوکجا� گد�ور�‪،‬بکیھاشعر�‪،‬بکیھاکہنا�و�ربکیھذک�ا�ب �‬
‫�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ َُ ْ ْ ْ‬
‫اخ ِتلفا ك ِث ْ ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ن‪۰‬۝ َول ْو َك َن ِ ْ ْ َ ْ‬ ‫ُ ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ََ َ َ َ‬
‫‪1‬‬
‫يا ‪۸۲‬۝‬ ‫ي هللاِ لوجدوا ِفي ِه‬
‫م ِعن ِد غ ِ‬ ‫افل يَ َتد ّ ُب ْو َن الق ْرا َ ۭ‬
‫ترجہم�‪:‬کایہیول�گرق�ٓا�نرپوغ�رںیہنرکتے�؟�اگرہیالہلےکوس�ایسکا�و�ریکرط�فےسوہتاوتا�سںیمتہبھچکاتخال�فایبنیاپئیاجتی�۔‬
‫مرگقعدی�ہٓاخر�تےسوہیصخشرمگ�ا�ہوہتاہےوجقیینیدلائلوبر�اہنیےسہنموم�ڑتاےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َّ َ ْ ُ َ َ ْ‬ ‫َ ٰ‬ ‫َْٓ‬ ‫َ ُ‬ ‫َف ِانَّ ُ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ال الَ ِح ْي ِم ‪۱۶۳‬۝‬
‫ي ‪۱۶۲‬۝ اِل م هوص ِ‬ ‫ن ‪۱۶۱‬۝ َما ان ُت ْم َعل ْي ِه ِبف ِتـ ِن ْ َ ۙ‬
‫ك َو َما ت ْع ُبد ْو َ ۙ‬
‫ترجہم�‪:‬پسمتا�و�رمتاہ�ر�ےہیوبعم�د�الہلےسیسکوکھپریہنںیےتکسرگمصر�فا�سوکجو�د� �وز�خیکڑھبکیتوہئیٓا�گںیمےنسلھجو�الاہو�۔‬

‫‪ 1‬النسائ ‪۸��۲‬‬
‫ت‬
‫‪ 2‬الصافات �‪۱�۶�۳��۱�۶�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َلِتُق َنْوُصّٰرَخْلاۙ‪َ۰۰۱۰‬نْيِذَّلا ْمُه ْيِف ٍةَرْمَغ َنْوُهاَسۙ‪َ۰۰۱۱‬نْوُلَٔـْسَي َناَّيَا ُمْوَي ِنْيِّدلاؕ‪۰۰۱۲‬‬

‫بےسدنابتںیرکنےو�الےاغ�ر�ترک�دیےئےئگ�‪،‬جوتلفغںیمںیہا�و�روھبلےوہئےںیہپوھچےتںیہہکوی�مزج�ابکوہگا�؟‬

‫َمْوَي ْمُه ىَلَع ِراَّنلا َنْوُنَتْفُي‪۰۰۱۳‬اْوُقْوُذ ْمُكَتَنْتِفؕ‪ ١‬اَذٰه ْيِذَّلا ْمُتْنُك ٖهِب َنْوُلِجْعَتْسَت۠‪۰۰۱۴‬‬
‫ہا�ں ہی و�ہ د�ن ےہہک ہیٓا�گ رپاپتئے اجئںی ےگ�‪� ،‬اپین ہنتف رپ�د�ا�ز�یاک زم�ہوھکچییہ ےہسجیکمت دلج�ی اچم رہے ےھت�‪،‬‬

‫َّنِا َنْيِقَّتُمْلا ْيِف ٍتّٰنَج َّو ٍنْوُيُعۙ‪َ۰۰۱۵‬نْيِذِخٰا ۤاَم ْمُهىٰتٰا ْمُهُّبَرؕ‪١‬‬

‫یبکشوقتٰ�یو�الےول�گوتشہب�ںا�و�رومشچ�ںںیموہنےگ ��‪،‬ا�نےکر�بےنوجھچکاہنںیاطعرفمایااسےےلرہےوہ�ںےگ�‪،‬‬

‫ْمُهَّنِا اْوُناَك َلْبَق َكِلٰذ َنْيِنِسْحُمؕ‪۰۰۱۶‬اْوُناَك اًلْيِلَق َنِّم ِلْيَّلا اَم َنْوُعَجْهَي‪َ۰۰۱۷‬و ِراَحْسَاْلاِب‬
‫�و�ہ وت ا�س ےس ےلہپ یہ وکینکا�ر ےھت�‪� ،‬و�ہ ر�ا�ت وک تہب مک وسیا رکتے ےھت ا�و�ر حبص ےک وقت‬

‫ْمُهَنْوُرِفْغَتْسَي۠‪َ۰۰۱۸‬وْۤيِفْمِهِلاَوْمَاٌّقَحِلِٕىٓاَّسلِّلَوِمْوُرْحَمْلا‪�(۰۰۱۹‬الذ�ا�ریا�ت�‪۱�۰‬تا�‪)۱�۹‬‬
‫�اتسافغ�رایکرکتےےھتا�و�را�نےکام�لںیمامگنےنو�الو�ںا�و�روس�ا�لےسےنچبو�الو�ںاکقحاھت�۔‬
‫تاب�ہوبربا�دہوئےرشمکنیوجکرف�وجاہلتںیمرغ�قا�و� ضراللتیکومجو�ںںیمرھگ�ےوہئےںیہ�ا�و�رقر�ٓا�ندیجمسے نہرامئیاحصلرکنے‬
‫کےاجبئےضحمنظوختنیمےسر�ائےاقئمرککےٓا�پﷺا�و�ر�ٓاخر�تےکاب�ر�ےںیمباھنتاھبنتیکوبلای�ںوبلےتںیہ ��‪،‬و�ہملعایقینیای‬
‫�دلائلاحصلرکنےےکےئلںیہنہکلبایح�تدعب�الوم�توکعبدی�ازاماک�نےتھجمسوہئے�‪�،‬الہلیکوعدیکونعطا�و�ر�اتسزہ�ا�ءکےوط�رپرپوھچےتںیہہک‬
‫�ٓاخریہر� �وزجز�ا�ءکبٓائےاگ�؟یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ٓ‬
‫تا اِل ُہ َۭؔۘو‪۰‬۝ ث ُقل ْ‬ ‫ْ‬ ‫ّ‬
‫يل ْيَا ل َِوق َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫اع ِۃ َا َّي َن ُم ْر ٰس َ‬
‫الس َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َٔ ُ ْ َ َ َ‬
‫ت ِف‬ ‫ِ‬ ‫ب‪۰‬۝ ل َ ِ‬ ‫ىہاۭ‪۰‬۝ قل اِنَا ِعل ُم َہا ِع ْند َر ِ ْۚ‬ ‫ع‬ ‫يسـ ــلونك ِ‬
‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ناۭ‪۰‬۝ قل اِنَا ِعل ُم َہا ِع ْند ہللاِ َولك َِّن‬ ‫ف َع ْ َ‬
‫ك َح ِ ٌّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ك اِل َبغ َت ۭۃ‪۰‬۝ ي ْسـ ـَٔـل ْونك كن‬‫ض‪۰‬۝ ل َت ِت ْي ْ‬ ‫الس ٰم ٰو ِت َوال ْر ِ ۭ‬
‫َ ََْ‬ ‫َ ْ َ َ َّ‬
‫‪1‬‬
‫اس ل يعل ُم ْو َن ‪۱۸۷‬۝‬ ‫الن ِ‬ ‫اكث‬
‫ترجہم�‪:‬یہول�گمتےسوپھچےتںیہہکٓاخرو�ہایقمتیکڑھگ�یبکان�ز�لوہگی�؟کوہا�ساکملعریم�ےر�بیہےکاپ�سےہاسےاپےنوقترپ‬
‫�وہیاظہررک�ےاگٓاسامنو�ںا�و�رزمنیںیمو�ہڑب�اتخسوقتوہگاو�ہمترپاچانکٓاجائےاگہیول�گا�سےکقلعتممتےسا�سرط�حوپھچےتںیہوگیا‬
‫کہمتا�سیکوھک�جںیمےگلوہئےوہوہکا�ساکملعوترص�فالہلوکےہرگماکرثول�گا�ستقیقحےسان�و�اقفںیہ�۔‬
‫ك َل َع َّل َّ َ َ َ ُ َ ْ‬ ‫الس َ ِ‪۰‬۝ ُ ْ َّ َ ْ ُ َ ْ َ ِ‪۰‬۝ َ َ ُ ْ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ٔ َ ُ َ َّ ُ َ‬
‫‪2‬‬
‫الساعۃ تك ْو ُن ق ِري ًبا ‪۶۳‬۝‬ ‫ع ّ اع ۭۃ قل اِنا ِعلمہا ِعند ۭ‬
‫ہللا وما يد ِري‬ ‫يس ــلك الناس ِ‬
‫ترجہم�‪:‬لو�گمتےسوپھچےتںیہہکایقمتیکڑھگ�یبکٓائےیگوہک�ا�ساکملعوتہللیہوکےہمتںیہایکربخشایدہکو�ہرقیبیہٓالیگوہ�۔‬
‫‪ 1‬االعراف�‪۱�۸�۷‬‬
‫‪ 2‬االحزاب�‪۶�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫اع ِۃ َا َّي َن ُم ْر ٰس َ‬ ‫َ ْ ٔ َ ُ ْ َ َ َ َّ‬
‫الس َ‬
‫‪1‬‬
‫ـىہاۭ ‪۴۲‬۝‬ ‫ع‬
‫يسـ ــلونك ِ‬
‫ترجہم�‪:‬یہول�گمتےسوپھچےتںیہہکٓاخرو�ہڑھگ�یبکٓاکرریھٹ�ےگی�؟�۔‬
‫ربخد�ا ک�رریںہکہیو�ہد�نےہسجد�ناہنںیا�نےکثبخاظہر�وخثبابطنےکببسےسمنہجںیمکنیھپرکسونےیک‬
‫�ا�ےیبنﷺ!�اہنںی �‬
‫طر�حاپتیاجائےاگ�‪،‬‬
‫َّ‬ ‫َع ْن ُ ج َم ِاه ٍد‪َ ،‬ق ْو َ ُل‪{:‬يُ ْف َت ُن َ‬
‫ون َ}ق َال َ َ‬
‫‪:‬كا ُي ْف تَ نُ� الذ َه ُب ف� َّ‬
‫الن ِار‬ ‫ِي‬
‫‪2‬‬
‫ماجہد‪’’a‬تاپئےاجئںیےگ�۔‘‘کےاب�ر�ےںیمےتہکںیہ �ا�سرط�حےسیجوسنےوک�ٓا�گںیمرگمایااجتاےہ�۔‬
‫�ا�و�ر�ا�نےساہکجائےاگ�ا�بد�ر�دنا�کذع�ا�باکزم�ہوھکچ�‪،‬یہذع�ا�بسجںیممتڈ�ا�لدیےئےئگوہیہا�سےنتفےکاثر�ا�تںیہسجںیممتالتبمہوئے‬
‫رھا�و�ر�زیا�د�ہاقح�ر�تےکےئلا�نےسوطب�ر�ڈ�انٹڈپٹےکاہکجائےاگیہوہیذع�ا�بےہسج‬
‫جسےنںیہمترفک�ا�و�رگرم�اہیںیمدکھلیدیاتاھ�‪،‬پ �‬
‫کےےئلمتدلج�یاچم�رہےےھتسپا�بفلتخمانو�ا�عیکوقعبوت�ں�‪،‬سز�ائو�ں�‪�،‬زجنری�و�ں�‪،‬بڑییو�ں�‪�،‬الہلیکان�ر�اضیگا�و� عرذ�ا�باکمز�ہوھکچ�‪�،‬ابلہتو�ہ‬
‫لو�گوج�الہلا�و�رالہلیکزنم�لاتکبو�ں�‪�،‬رسولو�ںا�و�ر�ٓاخر�ترپ�ایام�نالئےا�و�راخر�و�یاکمایبیےکےیلاعام�لاصلہحاتخای�رکےیو�ہا�سر�و�زتنج‬
‫کےفلتخمانو�ا�عےکد�رخوت�ںا�و� مرویئو�ںرپشملمتابغو�ںا�و�ر�انو�ا�عو�اقاس�مےکر�و�ا�ںد�و�ا�ںشچوم�ںںیموہ�ںےگ�‪،‬جومعنںیتا�ناک�ر�باہنںی‬
‫عاطفرمائےاگ�اسےدنسپیدگیےسکپلکپلرکقوب�لرکرہےوہ�ںےگ�‪�،‬دنایمںیہیول�گ پرہزیگا�رتےھ ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ ََ ْ َ‬ ‫اش ُ ْبا َهن ْ ۗي ـ ٔـً ۢ ِ ٓ َ َ ْ ُ‬ ‫ُُ‬
‫ك ْوا َو ْ َ‬
‫‪3‬‬
‫ـابَا ا ْسلفت ْم ِف ال ّي ِم الال َِي ِة ‪۲۴‬۝‬ ‫ِ‬
‫ترجہم‪�(:‬ایےسولگو�ںےساہکجائےاگ�)مز�ےےساھکئوا�و�رویپاپےنا�ناعام�لےکدبلےوجمتےنزگ�ر�ےوہئے ندو�ںںیمےیکںیہ�۔‬
‫رکتے‪،‬نو�افل‬
‫�و�ہر�اتو�ںوکعشیوعرش�تا�و�رفقسوفوج�رںیمںیہنزگ�ا�ر�دیےتےھتہکلبر�ا�تاک�اچاھخاصاہصحاپےنر�بیکای�دمںیڑھک�ےالت�و�ت �‬
‫پڑھےت� �‪ٓ،‬ا�ہ �وز�ا�ر�یا�و�رابع�د�تںیمزگ�ا�رتےےھت�‪،‬‬
‫َ َ ً‬ ‫ُ‬
‫تَ ْ ض َ َ َ َّ ْٔ ُ َ‬ ‫َ َ ْ نُ‬
‫� َعل يْ ِ� ْم ل ْي ةٌل ِإل َ ي�خذون ِم نْ َ�ا َول ْو ش ْيئا‬
‫قال با� عباس‪ :‬مل تكن � ِ ي‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪t‬فرماتےںیہا�سےکینعمہیںیہہکوکئیاییسر�ا�تہنوہتییھتسجںیمالہلیکابع�د�تہنرکتےوہ�ںخو�ا�ہوھت�ڑ�ےےس‬
‫‪4‬‬
‫�وقتیہےکےیلویک�ںہنوہ�۔‬
‫َٔ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُّ َ‬ ‫َّ َ َ ْٔ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ُ‬
‫َوقال ق َت َادة‪َ ،‬ع ْن ُمط ّ ِر ِف ْب ِ ن� َع ْب ِد الهلِ ‪ :‬قل ل ْي ةٌل تَ� ِ ت ي� َعل يْ ِ� ْم ل ُي َصلون ِف ي َ�ا ِل ِل‪َ ،‬ع َّز َو َجل‪ِ ،‬إ َّما ِم ْن ا َّ ِو َلا َو ِإ َّما َم ْن‬
‫َٔ‬
‫ا ْو َس ِط َها‬
‫قات�د�ہ‪a‬نےرطم�فنبدبع�الہلےسر�و�ایتایکہےہکمکر�اتںییہاییسوہ�ںیگنجںیمانوہ�ںےنالہلاعتلٰیکےےیلامن�زنہڑپھیوہ�‪،‬خو�ا�ہ‬
‫‪ 1‬النازعات�‪۴�۲‬‬
‫ط�ی �‪۴�۰�۴‬؍�‪۲�۲‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 2‬ی‬
‫‪ 3‬احلاقۃ�‪۲�۴‬‬
‫ط�ی�‪۴�۰�۷‬؍�‪۲�۲‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 4‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ر�ا�تےکابدت�ائیےصحںیمڑپھیوہیا�د�رماینیےصحںیم�۔‬
‫‪1‬‬

‫َ‬ ‫ف َ ْ َ ُ َ ً َ ْ َ َ ْ َ ُ َ َ ٌ َ َ ْ ُ َ ْ َ ةً َ تَّ َّ َ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫الص َّب ِاح ل َي تَ َ� َّج ُدون‬ ‫َع ْن ج َم ِاه ٍد‪ ِ ،‬ي� قوِ ِل‪{:‬كنا ق ِليل ِم اللي ِل ما يجعون }قال‪:‬ق ِليل ما ي�قدون ليل ح�‬
‫ماجہد‪ٓ� a‬ایترکیہم’’�و�ہر�ا�توکبتہمکوسیاکرتےےھت�۔‘‘کےاب�ر�ےںیمہکےتںیہا�ساکفموہ�مہیےہہکمکر�اتںیاییسوہ�ںیگنج‬
‫مںیو�ہحبصکتوس�رہےوہ�ںا�و�ر�انوہ�ںےندجہتنہڑپھیوہ�۔‬
‫‪2‬‬

‫َ ْ َ َ ْ َ ُ َ َ َ ُ َ َ ْ َ َ َ َ ُ َ َ ْ َّ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ َ َ َْ َ ُ َْ ْ‬
‫اللي ِل ِإل‬ ‫ص ُّي‪{:‬كنا ق ِليال ِم اللي ِل ما يجعون} كبدوا ِقيام اللي ِل‪،‬فل ينامون ِمن‬ ‫وقال السن الب ِ‬
‫َْ‬ ‫َ َ‬ ‫َٔا َق َّ ُل َ‪،‬و َن ِش ُطوا فَ َ� ُّدوا إ َل َّ‬
‫الس َح ِر َح تَّ� كن ِال ْس ِتغف ُار ِب َس َح ٍر‬ ‫ِ‬
‫رصبی‪ٓ� a‬ایترکیہم’’�و�ہر�ا�توکبتہمکوسیاکرتےےھت�۔‘‘کےاب�ر�ےںیمفرماتےںیہانوہ�ںےنایق�مالللیوک�اپانعموم�ل‬ ‫حنس �‬
‫رحسوم�د�ا�رہونےکتوطیلوہجاتاتاھیتحہکوبقت‬
‫بانلایتاھ جسیکوجہےسو�ہر�ا�تےکوھت�ڑ�ےےسےصحںیموستےےھت �ا�ناکقای�مدیپس�ہ ن‬
‫‪3‬‬
‫سرح�و�ہاتسافغ ک�ررتےےھت�۔‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ا� َف َل َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل ْ َ‬
‫ال ِد َينة ن ج َ‬ ‫ول الهلِ َص َّل ُ‬ ‫َ‬
‫ْ ن َ َ َ َ َّ َ َ ُ ُ‬ ‫َ‬
‫اس ِإل ْي ِه‪َ ،‬و ِقيل‪ :‬ق ِد َم َر ُسول‬
‫الن ُ‬ ‫َع ْن َع ْب ِد الهلِ ب ِ� سال ٍم‪ ،‬قال‪ :‬لا ق ِدم رس‬
‫َّ ْ‬ ‫َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل َع َرف ُت‬ ‫َٔ ْ ُ َ َ َ ْ َ ْ ُ ْ َ ُ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ فَ ْ ُ ف َّ‬
‫ول الهلِ صل‬ ‫اس النظ َر ِإل ْي ِه‪ ،‬ف َّلا است َبنت َوجه َرس ِ‬ ‫الهلِ صل الهل علي ِه وس َل‪ِ ،‬ج�ئت ِ ي� الن ِ‬
‫ُّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ َٔ ْ‬ ‫َ َ َ َٔ َّ ُ �شَ ْ َ َ َّ َ َٔ ْ َ َ َ َٔ ُّ َ َّ ُ َٔ ْ ُ‬ ‫َٔ َّ َ ْ ُ َ ْ َ ْ َ َّ‬
‫السال َم َواط ِع ُموا الط َع َام َو َصلوا‬ ‫اس‪ ،‬افشوا‬ ‫اب‪ ،‬وكن اول ي ٍء تك ِب ِه ان قال‪ :‬ي� ا ي�ا الن‬ ‫ان و�ج َ ه لي َس ِبوج ِه كذ ٍ‬
‫َ َّ ُ َ ٌ َ ْ ُ ُ َ َ َ َ‬
‫ال َّنة ِب َسال ٍم‬
‫والناس ِنيام تدخلون ج‬
‫قای�مالللییکاتکدیںیمدبع�الہلنبالس�م‪ t‬سےرم�و�یےہجبیبناکر�مﷺدمیہنہبیطرشتیفالئےوتول�گد� �وڑتےوہئےٓا�پﷺ‬
‫کیرط�فٓائےا�و�روہشم�روہگایہکیبناکر�مﷺرشتیفےلٓائے�‪،‬مںییھبولگو�ںےکاستھٓایااتکہیبناکر�مﷺوکدکیوھ�ں�‪ ،‬جب‬
‫مری�یرظنرسو�لالہلﷺےکرہچ�ہانو�ررپڑپ�یوتںیمےباتخای�رہیےنہکرپوبجم�روہگایہکہییسکوھجٹےٓا�دمیاکرہچ�ہںیہنوہاتکس� �‪ٓ،‬ا�پﷺ‬
‫ایکر�و�ا�و�ر گلوو�ںوکاھکناالھک�ٔو�ا�و�رر�ا�توکبجول�گوس‬
‫وکال�م ک‬
‫نےا�سومقعرپیلہپرمتہبہیاب�ت مرفائیاہک�ےلوگو�ٓاپسںیمایکد�وسر�ے س‬
‫‪4‬‬
‫جائںیوتامن�زڑپھارک�و�‪،‬سالمیتےکاستھتنجںیمد�اخلوہجائوگے�۔‬
‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل قال‪:‬إن ِ ف� ج َ‬
‫َّ‬ ‫ول الهلِ َص َّل ُ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ ْ ن َ ْ َٔ َّ َ ُ َ‬
‫ال َّن ِة غ ْرفة ُ ي َ�ى ظ ِاه ُر َها ِم ْن َ ب� ِط ِن َ�ا‪َ ،‬و َ ب� ِط نُ َ�ا‬ ‫ِ ي‬ ‫الل ب ِ� ع ٍرو‪،‬ان رس‬
‫عن عب ِد ِ‬
‫َ َ َ ْ َٔ َ َ ْ َ َ َ َ َٔ ْ َ َ َّ‬
‫الط َع َام َو َ ب� َت ِل َّ ِل َق ئِ ً‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َ َ َ َ َٔ ُ ُ َ ْ َٔ‬
‫ال ْش َع ِر ُّي‪َ ِ :‬ل ْن ِ ي َ‬
‫ا�ا‬ ‫ه َ ي� َر ُسول الهلِ ؟ قال‪ِ :‬لن الن الكم واطعم‬ ‫ِمن ظ ِاه ِرهافقال ابو موس‬
‫اس ِن َي ٌام‬ ‫َو َّ‬
‫الن ُ‬

‫ط�ی �‪۴�۰�۷‬؍�‪۲�۲‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 1‬ی‬
‫ط�ی�‪۴�۰�۸‬؍�‪۲�۲‬‬
‫تفس� ب‬ ‫‪ 2‬ی‬
‫کث� �‪۴�۱�۷‬؍�‪۷‬‬ ‫تفس� ب ن‬
‫ا� ی‬ ‫‪ 3‬ی‬
‫ا� ماجہ کتاب اقامۃ الصلوات َ ب� ُب َما َج َاء ِ ف� ِق َي ِام ْ‬
‫اللي ِل‬ ‫‪ 4‬جامع ت�مذی ابواب صفۃ القیامۃ ب�ب �‪،۱�۵�۱�۴‬ح �‪ �۴�۸�۵‬ن ن‬
‫‪،۲‬س� ب ن‬
‫ي‬
‫اال�ان�‪۳�۰�۹�۰‬‬
‫�‪،۱�۳�۳�۴‬مسندامحد ‪،۲�۳�۷�۸��۴‬شعب ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫عدب�الہل نب رمع�و ‪t‬سے رم�و�ی ےہ�رسو�ل الہلﷺ ےن رفمایابے کش تنج ںیمھچک ایےس ابلاخانے وہ�ں ےگ نج ےک اند�رسے‬
‫بوموسٰیاشرع�ی‪t‬نےرع�ضیکا�ےالہلےکرسو�لﷺ�!یہنکےکےیلوہ�ںےگ�؟ فرمایا�ا�س‬
‫باہرکانمرظ�دکیاھجاسےکاگ�ا�و�رباہرسےاند�رکا �ا �‬
‫‪1‬‬
‫رسبر�د�ےہکبج(�د�وسر�ے�)لو�گوسئےوہئےوہ�ں�۔‬
‫کےےیلوجنر�مالک�مرک�ےا�و�رکاھناھکالئے �ا�و�ر�الہلےکےیلایق�مںیمر�ا�ت ک‬
‫رھوہیر�ا�تےکےلھچپرہپ�و�ںںیموجوبقلتیدعاکےرتہبینا� قوا�تںیمےسےہالہلوفغ�ر�و�رحمیےساپےنانگہو�ں�‪،‬لزغشو�ںا�و�رکوتاہوی�ں‬
‫پ �‬
‫پرڑگگڑ�ارکوتبہو�اتسافغ�ررکتےےھت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫ي بل َ‬‫ْ‬ ‫ي َو ْال ُم ْن ِفق ْ َ َ ُ ْ َ ْ َ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ي َو ْال ٰق ِنـ ِت ْ َ‬ ‫ي َو ٰ ّ‬
‫الص ِد ِق ْ َ‬ ‫لصب ْ َ‬ ‫َ ٰ‬
‫‪2‬‬
‫سا ِر ‪۱۷‬۝‬ ‫ي والمسـتغ ِف ِر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ا ّ ِِ‬
‫ت‬
‫ترجہم�‪:‬یہو�ہول�گربصرکنےو�الےںیہ�‪�،‬ر�اس��ب�ا�زہںی�‪،‬فرما�ںرب�د�ا�ر�ا�و� فرای�ضںیہا�و�رر�ا�تےکٓاخر�یڑھگیو�ںںیمالہلےسرفغم�تیکدعائںی‬
‫ما کناگرتےںیہ�۔‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ نْ ز َ ُّ َ َ َ َ ْ ُ ُ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬
‫الل َع ْن ُه‪:‬ا َّن َر ُسول الهلِ َص َّل ُ‬‫َّ‬ ‫َع ْن َٔا ب ي� ُه َر ْ ي َ� َة َر ِ ض ي َ‬
‫اس ُه ك ل ْي ةٍل‪ِ ،‬ح ي نَ� َي ْب ق�‬ ‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل قال‪ :‬ي ِ�ل ر بنا تبارك‬ ‫� ُ‬
‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫ن‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُٔ‬ ‫َ‬ ‫ن‬ ‫ُ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫ن‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُُ ُ‬
‫و� فاست ِجيب ل؟من يسال ِ ي� فاع ِطيه؟ من يستغ ِف ُر ِ ي� فاغ ِف َر‬ ‫ثلث اللي ِل ال ِخر‪ِ ،‬إل السم ِاء الدنيا‪ ،‬فيقول‪ :‬من يدع ِ ي‬
‫ُ‬
‫ُْ َْ‬ ‫َ ُل َ‬
‫؟ح تَّ� َيطل َع الف ْج ُر‬
‫رپو�ر�دگا�رلبدنبرکتو�الاہر�ر�ا�تبجر�ا�تاک�ٓاخر�یہصحابقیر�ہاجتاہےوت‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاامہ�ر�ا �‬
‫�الہلاعت �لٰیٓاسام�ندنایپرنز�و�ل مرفاتاہےا�و� نرد�ا�دیاتہےہکوک�نےہوجمھجےسد کعار�ےںیما�سیکدعاقوب�لرک�و�ں کو�نےہوجمھجےسامنےگ‬
‫مںیا�سوکد�و�ں�؟کوئیےہوجمھجےسششخباچہےںیماسےشخبد�و�ں�؟ یاہ�ںکتہکحبصوہجاتیےہ�۔‪� 3‬ا�و�ر�ا�نےک کاپزی�ہاملو�ںںیماسئل‬
‫رضو�ر�تدنمولگو�ںےکےیلہصحرقم�راھتوجوس�ا�لےساتجان�برکتےےھت�‪،‬‬ ‫�ا�و�را�ن �‬
‫ُ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ َ‬
‫اف ال ِذي َيطوف‬
‫ْ‬ ‫َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ ،‬قال‪:‬ل ْي َس ِال ْس ِك ي نُ� ِب َ�ذا الط َّو ِ‬
‫َ‬ ‫َٔ َّ‬ ‫َع ْن َٔا ب ي� ُه َر ْ ي َ� َة َر ِ ض ي َ‬
‫� َّ ُ‬
‫الل َع ْن ُه‪:‬ان َر ُسول الهلِ صل‬ ‫ِ‬
‫َ َ َّ‬
‫‪:‬ال ِذي َل ي َ ج� ُد ِغ ن�ً‬ ‫َ تَ ُ ُّ ُ ُّ ْ َ ُ َ ُّ ْ َ َ َ َّ ْ َ ُ َ َّ ْ َ تَ َ ُ فَ َ ْ ْ نُ َ َ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫ََ‬
‫ِ‬ ‫اس‪ ،‬ف�ده اللقمة واللقمت ِان‪ ،‬والتمرة والتمر� ِن ‪ ،‬قالوا‪� ،‬ا ِالس ِك ي�؟ ي� رسول الهلِ ‪،‬قال‬ ‫عل الن ِ‬
‫َ َ ُ ْ َ ُ َ ُ َ ُ َ َ َّ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َٔ ُ َّ َ َ ً‬ ‫ْ‬
‫اس ش ْيئا‬ ‫ُيغ ِن ِيه‪ ،‬ول يفطن ل‪ ،‬فيتصدق علي ِه‪،‬ول يسال الن‬
‫وھات�رہاتہے ا�و�ر گلوو�ں ےکرگ�د�رہاتہے ا�و�ر�ایک ہمقل‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�ی ہے�رسو�ل الہلﷺ ےنرفمایاسمنیک و�ہ ول�گںیہن گوج م‬
‫ےہ؟�ٓا�پﷺےنرفمایاسمنیکو�ہےہ‬
‫یا�ایکد�ووجھک�رلےرکلو�ٹاجتاہے�‪ ،‬گلوو�ںےنرع�ضایک�ا�ےالہلےک�رسو�لﷺ پرھنیکسموک�ن �‬

‫‪ 1‬مسندامحد�‪۶�۶�۱�۵‬‬
‫ٓ‬
‫‪ 2‬ال معران�‪۱�۷‬‬
‫ی ن َ ُ تَّ ْ‬ ‫َ ُ ُّ َ ف َّ َ ْ ٓ‬
‫يب‬‫املسافر� ب�ب ال� ِغ ِ‬
‫الليل �‪،۱�۱�۴�۵‬حصیح مسمل کتاب ٰ‬
‫صلوۃ‬ ‫ْ‬
‫التھجد�ب الدع ِاء ِ ي� الصال ِة ِمن ا ِخ ِر ِ‬ ‫ب‬ ‫‪ 3‬حصیح ب خ�اری کتاب‬
‫َ ُ َٔ ّ ْ َٔ ْ ُ‬ ‫الليل‪َ ،‬و ْ إال َج َابةِ ِف ِيه ‪ �۷�۷��۲‬ن ن‬ ‫ف ُّ َ َ ّ ْ ف ٓ‬
‫اللي ِل اف َضل؟�‪،۱�۳�۱�۵‬جامع ت�مذی ابواب‬ ‫‪،۱‬س� ابوداودکتاب التطوع ب�ب ا ِي‬ ‫ِ‬
‫ْ‬
‫الذك ِر ِ ي� ا ِخ ِر ِ‬‫ِ ي� الدع ِاء و ِ‬
‫‪،۱‬س� الداریم �‪ �۵�۲�۰‬ن ن‬ ‫ئ‬
‫للنسا� �‪ �۰�۲�۴�۰‬ن ن‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ف‬
‫الدعوات َبباب َما َج َاء ِ ي� َعق ِد الت ْس ِبيح ِب� َلي ِد�‪،۳�۴�۹�۸‬مسندامحد�‪ �۵�۹�۲‬ن ن‬
‫‪،۱‬الس�‬ ‫الک�ی‬
‫‪،۷‬الس� ب‬ ‫ِ‬
‫للب� ق��‪ ،۴�۶�۵�۲‬مصنف عبدالرزاق�‪ ،۲�۱�۰�۶‬ح السنۃ للبغوی�‪۹�۴�۸‬‬
‫�ش‬ ‫الک�ی ی‬ ‫ب‬
 ‫�� �� �� �‬

‫وکدقہدیںا�و�رنہو�ہولگو�ں‬
‫رضو�ر�ترشب�ییکافکیترکتاہو�ا�و�رنہول�گاسےنیکسماجنےتںیہہکا�س ص‬
‫جسوک�اتانخر�چںیہناتلمجو�ا�سیک �‬
‫‪1‬‬
‫سےھچکامگناتہے�۔‬

‫َو يِف ِضْرَاْلا ٌتٰيٰا َنْيِنِقْوُمْلِّلۙ‪َ۰۰۲۰‬و ْۤيِف ْمُكِسُفْنَاؕ‪ ١‬اَلَفَا َنْوُرِصْبُت‪۰۰۲۱‬‬

‫�ا�و�رنیقی و�الو�ں ےک ےیل وت زمنی ںیم تہبیس اشننای�ں ںیہ�ا�و�روخ�د اہمت�ر�ی ذ�ا�ت ںیم یھب وتایک مت دکیےتھ ںیہن وہ‬

‫َو يِف ِءٓاَمَّسلا ْمُكُقْزِر َو اَم َنْوُدَعْوُت‪ِّ۰۰۲۲‬بَرَوَف ِءٓاَمَّسلا َو ِضْرَاْلا‬

‫�‪� ،‬ا�و�راہمت�ر�ی ر� �وز�ی ا�و�ر وجمت ےس عود�ہایک اجتا ےہ بسٓاسام�ن ںیم ےہ�‪ٓ� ،‬اسامنو�ں ا�و�ر زمنی ےک رپ�و�ر�دگا�ریکمسق !‬

‫ٗهَّنِاٌّقَحَلَلْثِّمۤاَمْمُكَّنَاَنْوُقِطْنَتؒ‪�(۰۰۲۳‬الذ�ا�ریا�ت�‪۲�۰‬تا�‪)۲�۳‬‬
‫کہہیابللکربحقےہایاسیہےسیجہکمتابتںیرکتےوہ�۔‬
‫�ایام�ن النے و�الو�ں ےک ےیل ا�س وسعی ہووم�ا� �رزمنی ںیم الہلیک وحد�انتی �‪�،‬الوہتی ا�و�ر�ا�سیک دق�رتو�ںیک ےبامش�راشننای�ںرھکب�ی ڑپ�ی ںیہ‬
‫جو�ا�ستقیقحرپ�دلالترکتیںیہہکالہلاعتلٰی�وحد�ہالشریکا�و�ربےاین�زہے�‪�،‬ا�سےنولخم�قوکھکلیامتشےےکوط�رپربےافئد�ہدیپ�اہنںی‬
‫کر�دیا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ۗ‬ ‫َ‬ ‫َو َما َخلَ ْق َنا ّ‬
‫الس َما َء َوال ْرض َو َما َب ْي َ ُ‬
‫ن َما ل ِعب ْ َ‬
‫‪2‬‬
‫ي ‪۱۶‬۝‬ ‫ِ‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےنا�سٓاسام�نا�و�رزمنیوکا�و�روجھچکیھبا�نںیمےہھچکلیھکےکوط�ررپںیہنانبیاےہ�۔‬
‫�ا�و� گر�ارمتںیہاپےنا� گر�در�د�الہلیکاشننای�ںرظنہنںیٓاتںیوتخو�داپےنوجو�دہیںیمدیھکولکہسکرط�حمہےنںیہمتہفطنےسدتب�ریجلمکمرککے‬
‫ما�ںےکٹیپےسدیپ�اکای�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٗ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٗ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ش ٍء خلق ٗ ۭه ‪۱۸‬۝ ِ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ْ َْ ُ َ َٓ ْ ََٗ‬
‫م ن ْطف ٍ ۭة‪۰‬۝ خلقه فقد َر ۙه ‪۱۹‬۝‬ ‫م ا ّي ْ‬
‫ْ‬
‫النسان ما اكفر ۭه ‪۱۷‬۝ ِ ِ‬ ‫ق ِتل ِ‬
‫‪3‬‬

‫ترجہم�‪:‬علتنوہاناس�نرپاسیکتخسرکنمقحےہہی�‪،‬کسزیچےسالہلےناسےدیپ�اایکےہ�؟طنہفیکایکوبندےسالہلےناسےدیپ�اایکپرھا�س‬
‫کیدقتیررقم�ریک�۔‬
‫وجڑ�و�ںوکضموب�طایک�ا�و� تمرانسبانبیا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫کسرط�حاہمت�ر�ے �‬
‫َ‬
‫ْٓ َ ّ ُ ْ َ َّ َ َۗ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ان َما غ ّرك ِ َب ّ ِبك الك ِر ْي ِم ۙ ‪۶‬۝ ال ِذ ْي خلقك ف َس ّوىك ف َعدلك ۙ ‪۷‬۝ ِف ا ِي صور ٍة ما شاء‬ ‫ٰ ٓي َ ُّيَا ْالنْ َس ُ‬
‫ِ‬

‫َّ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ َٔ ُ َ َّ َ ْ ً‬ ‫َ‬

‫اس ِإ َلافا�‪،۱�۴�۷�۹‬حصیح مسمل کتاب الزاکۃ َ ب� ُب ِال ْس ِك ي ِن� ال ِذي ل‬ ‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری کتاب الزاکۃ َ ب� ُب قْو ِل الهلِ تعال ال يسالون الن‬
‫ُ َ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫ي ِج� ُد ِغ نً�‪َ ،‬ول ُيفط ُن ُل ف ُي َت َص َّدق َعل ْي ِه�‪۲�۳�۹�۳‬‬
‫‪ 2‬االنبیائ�‪۱�۶‬‬
‫‪ 3‬عبس�‪ �۷‬ت‪۱�۹��۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َّ َ َ‬
‫‪1‬‬
‫ركب ‪۸‬۝‬
‫ۭ‬ ‫ك‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�ےاناس�ن!کسزیچےنےھجتاپےنا�سر�برکیمیکرط�فےسدھوکےںیمڈ�ا�لدیاجسےنےھجتدیپ�اایک�‪،‬جتےھکنکسےسد�رست‬
‫کای�‪،‬جتےھانتمسبانبیا�ا�و�رسجوص�ر�تںیماچہاھجتوکوج�ڑرکایت�رایک�؟�۔‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ َ َ َ ًَ َ َ َ ٰ‬ ‫ن ُّ ْ‬ ‫ََ ْ َ ُ‬
‫ك نُ ْط َف ًة ِّ ْ‬ ‫َ َ ْ َ ُ ْ ْ َ ُ َ ْ ُّ ْ َ َ ُ ً‬
‫يٰ ۙ‬
‫ـن ‪۳۷‬۝ ث ّم ك َن علقة فلق ف َس ّوىۙ ‪۳۸‬۝‬ ‫م َّم ِ ّ‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫‪۳۶‬۝‬ ‫ى‬
‫ۭ‬ ‫د‬ ‫النسان ان يتك س‬ ‫ايسب ِ‬
‫ٍ‬
‫‪2‬‬

‫ےہ؟پرھو�ہ‬
‫ترجہم�‪:‬کایاناس�نےنہیھجمسرکاھےہہکو�ہوینیہلمہموھچ�ڑدیااجئےاگ�؟کایو�ہایکریقحاپنیاکہفطنہناھتوج(�رحمام�د�رںیم) پٹاکاجتا �‬
‫�ایکولتڑھ�اانبرھپالہلےنا�ساکمسجانبیاا�و�را�سےکاعاضد�رستےیک�۔‬
‫کایکایسجامنیوقتںی ا�و�رعلق وفمہیک الصیحںیتںیہمتںیشخب�‪،‬حق وباطل ںیمزیمتکرنےیک الصحتی اطعکںی�‪،‬مافی اضلریمکا�اظاہ�رکرنے ےک‬
‫لےیوبلےنیکالصحتییشخب�‪�،‬ا�و�راہمت�ر�ےاند�راحاسسا�توجذبا�ت�‪،‬یمالنا�تا�و�ررجاحنا�ترکےھ�‪،‬متاہ�ر�ےاند�ریھپڑھپ�و�ںےسوہ�اکویھکےنچن‬
‫را�ر�جرکنے�‪ ،‬گر�د�و�ںاکیپدیچ�ہ‬
‫ڑےن�‪� ،‬دکیےنھ �‪،‬نسےن �‪،‬کاھنے �‪،‬کچےنھ �‪،‬یپےن �‪ ،‬جمس ےس اپنی ا�و�رریغضر�و�ر�ی انعص خ‬
‫�ا�و�رباہرناکلےن�‪�،‬د�ل ےک ھد ک‬
‫ںیہنرتےہک قوجا�د�رطمقلہیبساک�مرککساتہےو�ہںیہمتد�وبا�ر�ہ نزد�ہرکےکاعام�لیکزج�اںیہند�ےاتکس�‪،‬‬ ‫خو�دکا�رناظ�م کراھ�‪،‬پرھایکتمرکفت� تودبر ک‬
‫َ َ َ َ َ ُ َ ْ َ َ َّ َ ف َ ْ َ ْ َ َ َ َٔ َّ ُ نَّ َ ُ َ َ ُ ّ َ ْ َ َ ُ ْ‬
‫اص ُل ِلل ِع َب َاد ِة‬
‫قال قتادة‪ :‬من تفكر ِ ي� خل ِق نف ِس ِه عرف انه ِإ�ا خ ِلق ول ِينت مف ِ‬
‫قات�د�ہ ‪a‬فرماتےںیہہک وجشصخ اپےنسفنیکقیلخت ےک اب�ر�ے ںیم وغ ک�رر�ےاگتو�اسےولعم�م وہجائےاگکہ اسےابع�د�ت یہ ےک ےیل‬
‫‪3‬‬
‫وجڑ�و�ںوکدکچل�ا�رانبیاایگےہ�۔‬
‫پدی�اکایگایہےا�و�ر�اسیوصقم�دکوسامےنرھکےتوہئےا�سےک �‬
‫متاہ�ر�ا� �رز�قیھبٓاسام�نیہںیمےہ�‪،‬عیینالہلاعتلٰی�اپےنلضفوکر�مےسٓاسام�نےساب�ر�شربساتاےہسجےسرم�د�ہزمنی نزد�ہ کوہرہلاہلنےیتگل‬
‫ہے ا�و�ر�ا�س ںیم ےساہمت�ر�ا� �رز�ق دیپ�اہوتاہے ا�و�ر�انو�ا�ع و�اقاس�میک ال�ز�و�ا�لوتمعن�ں ےسرھب�ی تنجیھبٓاسام�ن ںیم ےہسجاکتم ےس عود�ہ‬
‫کایجا�رہاہے�‪،‬پسٓاسامنو�ںا�و� �رزمنیےکر�بیکمسق�!جسرط�حںیہمتاپےنقطناسل�نںیموکئیکشںیہناسیرط�حںیہمتایقمتےکٓانے‬
‫�ا�و�رمرنےےکدعب�د�وبا�ر�ہ نزد�ہ کوہر�اپےناعام�لیکزج�ا�وسز�امںیوکئیکشںیہنوہناچاہےی�۔‬

‫ْلَه َكىٰتَا ُثْيِدَح ِفْيَض َمْيِهٰرْبِا َنْيِمَرْكُمْلاۘ‪ْ۰۰۲۴‬ذِا اْوُلَخَد ِهْيَلَع اْوُلاَقَف اًمٰلَسؕ‪١‬‬
‫کای ےھجت ابر�اہمی (لعہی اسلال�م) کےزعم�ز امہمنو�ںیک ربخیھب یچنہپ ےہ �؟ �و�ہ بج ا�ن ےک اہ�ں ٓائے وت الس�مایک�‪،‬‬

‫َلاَق ٌمٰلَسۚ‪ٌ ١‬مْوَق َنْوُرَكْنُّمۚ‪َ۰۰۲۵‬غاَرَف ىٰۤلِا ٖهِلْهَا َءٓاَجَف ٍلْجِعِب ٍنْيِمَسۙ‪۰۰۲۶‬‬

‫�ابر�اہمیےنوج�ا�بالس�مدیا(�ا�و�راہکہیوت) �انجیبول�گںیہ�‪،‬پرھ(چپاچ�پدلج�یدلج�ی) �اپےنرھگو�الو�ںیکرط�فےئگ‬

‫‪ 1‬االنفطار� ت‪۸��۶‬‬
‫‪ 2‬القیامۃ�‪ �۶‬ت‪۳�۸��۳‬‬
‫ٓ‬ ‫ن‬ ‫ن ف‬
‫التفاس��‪۲�۳�۵‬؍�‪۳‬‬
‫ي‬ ‫وتفس�ه�‪۷�۰�۸�۸‬؍�‪ ،۱�۱‬الدر املنثور�‪۶�۱�۹‬؍�‪،۷‬صفوة‬
‫ي‬ ‫معا� القران‬
‫‪ 3‬اهلداية إىل بلوغ ال�اية ي� عمل ي‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ْمُهْنِم‬ ‫َنْوُلُكْاَت‪َ۰۰۲۷ٞ‬سَجْوَاَف‬ ‫اَلَا‬ ‫َلاَق‬ ‫ْمِهْيَلِا‬ ‫ۤٗهَبَّرَقَف‬

‫�ا�و�رایکرفبہڑھچب�ے(کاوگشت) لائےا�و�راسےا�نےکاپ�سرکاھا�و�راہکٓا�پاھکتےویک�ںںیہن�؟پرھوتد�لیہد�لںیم‬

‫ٍمٰلُغِب‬ ‫ُهْوُرَّشَب‬ ‫َو‬ ‫ْفَخَتؕ‪١‬‬ ‫اَل‬ ‫اْوُلاَق‬ ‫ًةَفْيِخؕ‪١‬‬

‫�ا�نےسوخ�فز�د�ہوہگےئ�‪�،‬انوہ�ںےناہکٓا�پوخ�فہنےئجیک�ا�و�رانوہ�ںےنا�س(حرض�تابر�اہمی�)کوایکملعو�الےڑلکے‬

‫ٍمْيِلَع‪ِ۰۰۲۸‬تَلَبْقَاَف ٗهُتَاَرْما ْيِف ٍةَّرَص ْتَّكَصَف اَهَهْجَو َو ْتَلاَق ٌزْوُجَع ٌمْيِقَع‪۰۰۲۹‬اْوُلاَق‬

‫کیاشب�ر�ت �دی�‪،‬پسا�نیکویب�یٓاگےڑبھیا�و�رریح�تںیمٓاکراپےنہنمرپام�ررکاہکہکںیموتڑبھایوہ�ںا�و�راستھیہابنھج�‪،‬‬

‫ِكِلٰذَكۙ‪َ١‬لاَقِكُّبَرؕ‪ٗ١‬هَّنِاَوُهُمْيِكَحْلاُمْيِلَعْلا‪�(۰۰۳۰‬الذ�ا�ریا�ت�‪۲�۴‬تا�‪)۳�۰‬‬
‫�انوہ�ںےناہکاہ�ںریت�ےرپ�و�ر�دگا�رےناسیرط�حرفمایاےہ�‪،‬یبکشو�ہمیکحولعمیےہ۔‬

‫ہمام�نا�و�رمزیبا�ن‪:‬‬
‫�ا�ےیبنﷺ�!ہمںیہمت�ابر�اہمیےکزعم�زہمامنو�ںاکقہصاتبتےںیہ�‪،‬جبو�ہول�ط ‪ u‬کیوق�مےکاپ�ساجنےےسےلہپابر�اہمی ‪u‬کے‬
‫ےہ‪�،‬ابر�اہمی ‪ u‬نےاہک�ٓا�پولگو�ںوکبیھالس�مےہ�‪،‬یجےس‬
‫وکال�م �‬
‫پا�سایکےٹیبیکوخ�شربخ�یےلرکا�سےکاہ�ںےچنہپوت�انوہ ک�ںاہ�ٓا�پ س‬
‫�الہلاعتلٰینےایکاقم�مرپفرمایا‬
‫َ‬
‫َ َ ُ ّ ْ ُ ْ َ َّ َ َ ُ ْ ْ َ َ ْ َ ٓ َ ْ ُ ُّ ْ َ ‪۰‬۝ َّ َ َ َ َ ٰ ُ ّ‬
‫‪1‬‬ ‫ْ‬ ‫كَ ْ‬
‫ش ٍء َح ِسي ًبا ‪۸۶‬۝‬ ‫واِذا ح ِييتم ِبت ِحي ٍة فــيوا ِبحسن ِمنا او ردوھاۭ اِن هللا كن ع ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ربجوکئیاحرت�ا�مےکاستھںیہمتالس�مرک�ےوتا�سوکا�سےسرتہبرطیہقےکاستھوج�ا�بد�ویامکا�زمکاسیرط�ح�‪�،‬الہلرہزیچاک‬
‫حاس�بےنیلو�الاےہ�۔‬
‫ئے‪�،‬ابر�اہمی ‪u‬بڑ�ےامہم�نون�ا�زتےھ‬
‫�ا�و�ر�اپےند�لںیمایخ�لرکنےےگلہکا�سالعقےںیما�ساش�نا�و�ر�ا�سوضععطقےکول�گرظنہنںیٓا �‬
‫راموشیےسا�نےکاھکنےاکبدن�وبتسرکنےےکےیلاپےنرھگ�و�الو�ںےکاپ�سےلچےئگا�و�ردلجہیایک‬
‫�ا�سےیلا�ندنچ�انجویب�ںوکٹباھک خ‬
‫ڑھچبا کلارہمامنو�ںےکٓاگےشیپایکمرگکاھناسامےنوہنےےکاب�وجو�د�ا�نانجویب�ںےناھکنےیکرط�فوکئیرغتباظہرہنںییک‬
‫واتا�ز�ہ �‬
‫ھبانہو�ام ٹ‬
‫رھو�ہاپےند�لںیما�ن‬
‫رہے؟پ �‬
‫�‪،‬جباکفیدیروہگیئا�و ک�راھنابیھڈنھٹ�اہونےاگلوت�ابر�اہمی ‪ u‬نےاہک�ٓا�پرضح�ا�تاھکناکوی�ںانت�و�لںیہنرفما �‬
‫سےڈ�ر�اکہاشیدیہول�گیسکرب�ےا�ر�ا�د�ےےسٓائےںیہ�‪�،‬ابر�اہمی ‪u‬کےرہچ�ےرپوخ�فےکاثر�ا�تدیھکرک شرفوت�ںےنوخ�دکوظاہرکای�ا�و�ر‬
‫کاہا�ےابر�اہمی ‪!u‬خو�فز�د�ہہنوہ�ں�‪،‬یجےسفرمایا‬
‫َ َ َّ َ ٰ ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ۗ‬ ‫َ َ‬
‫ث ا ْن َجا َء ِب ِع ْج ٍل َح ِن ْي ٍذ ‪۶۹‬۝ فلما را‬
‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫شي قال ْوا َسل ًماۭ‪۰‬۝ قال َسل ٌم فَا ل ِب‬ ‫َو َل َق ْد َجاۗ َء ْت ُر ُسلُ َن ٓا ا ْ ِٰب ِه ْي َم ِب ْل ُب ْ ٰ‬

‫‪ 1‬النسائ�‪۸�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ ً َ ُ َ َ َ ْ َُٓ ْ ٓ َ ُ‬ ‫ص ُل ا َِل ْي ِه نَك َِر ُ ْ‬
‫ه َو َا ْو َج َس ِم ْ ُ‬ ‫َْ ُ َ َ‬
‫‪1‬‬
‫ن ْم ِخ ْيف ۭة‪۰‬۝ قال ْوا ل تف ا ِّن ا ْر ِسل َنا ا ِٰل ق ْو ِم ل ْو ٍ ۭ‬
‫ط ‪۷۰‬۝‬ ‫اي ِد َي ْم ل ت ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�دکیوھ�‪�،‬ابر�اہمی ‪u‬کےاپ�سامہ�ر�ےرفشےت خشوخرب�یےیلوہئےےچنہپاہکتمرپسال�موہ�‪�،‬ابر�اہمی ‪ u‬نےوج�ا�بدیاتمرپبیھالس�م‬
‫ہو�‪،‬پرھکھچدیرنہزگ�ر�یہکابر�اہمی ‪�u‬ایکانھبہو�اچبڑھ�ا�(�ا�نیکایضفتےکےیل�)لےٓایامرگجب کیداھکہا�نےکاہتھاھکنےرپہنںی‬
‫بڑھےتوت�و�ہا�نےسہبتشم گوہای�ا�و�ر�د�لںیما�نےسوخ�فوسحم�سرکنےاگل�‪�،‬انوہ�ںےناہک�ڈ�ر�وہنںیمہوق�مول�طیکرط�فےجیھبےئگںیہ�۔‬
‫�ا�و�رانوہ�ںےنابر�اہمی ‪u‬کوکاہکہمہوتمتںیہایکذ�یملعڑلکےیکدیپ�ائشیکوخ�شربخ�یانسنےےکےیلان�ز�لوہئےںیہ�‪�،‬ابر�اہمی ‪u‬‬
‫کیویب�یاس�ر�ہوجہمامنو�ںیکوت�اضعےکےیلرقیبیہڑھک�یوہئیںیھت�‪،‬فرشوت�ںیکزبانیہیمیظعربخنسرککھچدیرکےےیلوتاکہاکبر�ہںیئگا�و�ر‬
‫جبا�وسا�ناحب�لوہئےوتیتخیچوہئیٓاگےڑبھیا�و�رعو�رتو�ںیکاع�د�تےکاطمبقبجعتےسا�سےناپانمہنٹیپایل�ا�و�رہکےنیگلایکمںیہچبونج�ں‬
‫گیہکبجںیموب�ڑھیوھپنسوہچیکوہ�ںا�و�ر�ا�سےکاستھابنھجیھبوہ�ں�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ ْ ٰ َ َ ٓ َ ُ َ َُ ٌ‬ ‫ُ‬ ‫م َّو َراۗء ا ْ ٰ‬ ‫ش ٰنَا بـ ِا ْ ٰ‬ ‫َ ْ َ َ ُ ٗ َ ۗ َ ٌ َ َ َ ْ َ َ َّ‬
‫ي ْيلـ ٰـت َءالِد َوا َن ع ْوز‬ ‫ِس َق يَ ْعق ْو َب ‪۷۱‬۝ قالت‬ ‫ِ‬ ‫سَۙ‬
‫ق‪۰‬۝ َو ِ ْ‬
‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫وامراته قا ِٕىمة فض ِحكت فب‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫‪2‬‬
‫ب ‪۷۲‬۝‬ ‫ش ٌء َ ِع ْي ٌ‬ ‫ل َش ْي ًخاۭ‪۰‬۝ ا َِّن ٰھ َذا ل َ ْ‬
‫َّو ٰھذا َب ْع ِ ْ‬
‫‪u‬ا�و�ر�اساح�ق‪ u‬کےدعبعیوق�ب ‪u‬کی‬
‫ترجہم�‪�:‬ابر�اہمی ‪u‬کیویب�ییھبڑھک�یوہئییھتو�ہہینسرکہسند�ی�‪،‬پرھمہےنا�سوک�اساح�ق �‬
‫خو�شربخ�ی �دی�‪�،‬و�ہوبلیاہئےریم�یمکیتخب�!کای�ا�بریم�ےاہ�ںا�ولا�دہوگیہکبجںیم�(نو�ےاس�لیک) بڑھایپوھنسوہگیئا�و�رمری�ےایم�ںیھب‬
‫ب �وڑھےوہچےک�؟یہوتڑب�یبیجعاب�تےہ�۔‬
‫عیینامنعلمحںیمنیتزیچ�و�ںاکک�ذرکایکہایکوتمںیون�ےاس�لیکوب�ڑھیوھپنسوہچیکوہ�ںہکسجرمعمںیوع�رتںیہچبدیپ�اہنںیرککسںیت�‪�،‬د� سور�ی‬
‫یہہکںیمابنھجیھبوہ�ںا�و�رابنھجوع�ر�تویکنرکبہچدیپ�ارککسیتےہا�و�ریترس�ایہہکریم�اخا�وندبیھوسسا�لاکوب�ڑھاہوچاکےہ�‪،‬فرشوت�ںےناہکیہمیظع‬
‫خو�شربخ�یمہاپینرط�فےسںیہند�ےرہےہکلبریت�ےر�بےنیہہیمیظعربخد�ےرکںیمہنا�ز�لایکہے�‪�،‬ا�ساککوئیاک�متمکحےساخلی‬
‫�تور�امتےکقحتسموہ�و�ہوخ�باجناتہے�۔‬
‫ہنںیہوتاہےا�و�رتمسجزع ک‬

‫ۤاَّنِا‬ ‫َنْوُلَسْرُمْلا‪۰۰۳۱‬اْۤوُلاَق‬ ‫اَهُّيَا‬ ‫ْمُكُبْطَخ‬ ‫اَمَف‬ ‫َلاَق‬

‫حرض�تابر�اہمی(لعہیاسلال�م) نےاہکہکالہلےکےجیھبوہئے(فرشوت! ) متاہ�ر�اایکدصقمےہ ��؟انوہ�ںےنوج�ا�بدیاہکمہ‬

‫ۤاَنْلِسْرُا ىٰلِا ٍمْوَق َنْيِمِرْجُّمۙ‪َ۰۰۳۲‬لِسْرُنِل ْمِهْيَلَع ًةَراَجِح ْنِّم ٍنْيِطۙ‪ً۰۰۳۳‬ةَمَّوَسُّم‬

‫گان�ہاگ�روق�میک رط�فےجیھب ےئگںیہ اتکہمہ ا�ن رپیٹم ےکرکنک ربسائںیجوریت�ے ر�بیک رط�ف ےس اشن�ن ز�د�ہ ںیہ‬

‫‪ 1‬ھود�‪۶�۹�،۷�۰‬‬
‫‪ 2‬ھود ‪۷�۱�،۷��۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َدْنِعَكِّبَرَنْيِفِرْسُمْلِل۠‪۰۰۳۴‬اَنْجَرْخَاَفْنَمَناَكاَهْيِفَنِم ْال ُم ْٔو ِم ِن ْ َ‬
‫يۚ‪۰۰۳۵‬اَمَفاَنْدَجَواَهْيِفَرْيَغ‬
‫�ا�ن دح ےسزگ�ر اجنے و�الو�ں ےک ےئل�‪ ،‬پس ےنتج ایام�ن د�ا�ر وہا�ں ےھت مہ ےن اہنںی اکن�ل ایل ا�و�ر مہ ےن وہا�ں‬

‫ذ �اریا�ت�‪۳�۱‬تا�‪)۳�۷‬‬
‫�( لا �‬ ‫ٍتْيَبَنِّمَنْيِمِلْسُمْلاۚ‪َ۰۰۳۶‬واَنْكَرَتۤاَهْيِفًةَيٰاَنْيِذَّلِّلَنْوُفاَخَيَباَذَعْلاَمْيِلَاْلاؕ‪۰۰۳۷‬‬
‫اپیا�‪،‬ا�و�رمہےنا�نےکےیلوجد�ر�دنا�کذع�ا�باکڈ�ررھکےتںیہایک(کامل) عالمتوھچ� �ڑی�۔‬
‫سماملنو�ںاکرص�فایکیہرھگ �‬
‫ےہ؟فرشوت�ںےنوج�ا�بدیا�الہلر�ب‬
‫جبابر�اہمی ‪u‬کوستیلوہگیئوت�انوہ�ںےن شرفوت�ںےساہک�ا�ےرفسات�دگا�ناٰلیہ�!متںیہکایممہد�رپشی �‬
‫�الاعملنیےنںیمہرش�ک ضواللتا�و�رقسفووجف�رمںیدحسےاجت�و�زکرنےو�الیایکرجم�موق�میکرط�فاجیھبہےاتکہمہا�سرپ�ر�بیکرط�ف‬
‫سےیکپ وہئییٹم ےک اشن�ن ز�د�ہ رھتپ ربسارکفصہحیتسہ ےساٹمکرعرب�تاک اشن�ن انب دیں �‪�،‬ابر�اہمی ‪ u‬نےرفمایا�ا�س یتسب ںیم لوتو�ط ‪u‬بیھ‬
‫ہںی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫م ْال ٰغب ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ َ َّ ْ َ ُ ْ ً ‪۰‬۝ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ْ َ ُ َ ْ ْ َ ‪۰‬۝ َ ُ َ ّ َ َّ ٗ َ َ ْ َ ٗ ٓ ّ ْ َ َ َ ٗ ‪۰‬۝ َ َ‬
‫‪1‬‬
‫ي ‪۳۲‬۝‬ ‫ِِ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ت‬ ‫قال اِن ِفيا لوطاۭ قالوا نن اعلم ِبن ِفيا۪ۡ لنن ِجينہ واہلہ اِل امرات ۡۤہ كن‬
‫ترجہم�‪�:‬ابر�اہمی ‪ u‬نےاہکوہا�ںوتول�ط ‪ u‬موجو�دےہ�‪�،‬انوہ�ںےناہکمہوخ�باجنےتںیہہکوہا�ںوک�نوک�نےہمہاسےا�و�را�سیکویب�ی‬
‫ےگ�‪،‬ا�سیکویب�یےھچیپر�ہاجنےو�الو�ںںیمےسیھت�۔‬
‫کےوس�اا�سےکابقیرھگو�الو�ںوکاچبںیل �‬
‫وکاک�لایلجو�ا�سیتسبںیموممنےھتا�و�ر�وہا�ںمہےنول�ط ‪� u‬ا�و�ر�ا�نیک‬
‫پرھہمےناپینتنسےکاطمبقذع�ا�بےسےلہپا�نبسولگو�ں ن‬
‫�د� یبوویٹ�ںکےوس�اسماملنو�ںاککوئیرھگہناپیا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫م ْال ٰغب ْ َ‬ ‫ك َكنَ ْ‬ ‫َ‬
‫ت ْ َ َ َ ْ َ ْ ‪۰‬۝ َّ ُ َ ُّ ْ َ َ َ ْ َ َ ّ ْ َ َ َ َ‬ ‫ََ ُ َ ََ‬
‫‪2‬‬
‫ي ‪۳۳‬۝‬ ‫تِ َ ِِ‬ ‫ن اِن منجوك واهلك اِل امرات‬ ‫ّوقال ْوا ل ف ول تز ۣ‬
‫ترجہم�‪�:‬انوہ�ںےناہکنہڈ�ر�و�ا�و�رنہرنجرک�وہمںیہمتا�و�راہمت�ر�ےرھگ�و�الو�ںوکباچلںیےگوس�ائےاہمت�ر�یویب�یےکوجیپےھچر�ہاجنےو�الو�ں‬
‫مںیےسےہ�۔‬
‫َ ََٓ‬
‫َ َّ ْ ٰ ُ َ ْ ٗ ْ َ ْ َ ‪3‬‬
‫َ‬
‫فنجينه واهله اج ِعي‬
‫ترجہم �‪ٓ:‬اخرکا�رہمےناسےا�و�را�سےکبساہل عوای�لوکباچلای۔‬
‫َّ ٓ‬
‫ِل ٰا َل ُل ْو ۭ َ َّ ٰ ُ‬
‫‪4‬‬
‫ط‪۰‬۝ ن ْين ْم ِب َس َح ٍ ۙر ‪۳۴‬۝‬ ‫ٍ‬ ‫۔۔۔ا‬
‫ترجہم�‪:‬صر�فول�طےکرھگو�الےا�سےسوفحم�ظرہےا�نوکہمےناپےنلضفےسر�ا�تےکےلھچپرہپاچبرکناک�لدیا�۔‬

‫‪ 1‬العنکبوت�‪۳�۲‬‬
‫‪ 2‬العنکبوت�‪۳�۳‬‬
‫‪ 3‬الشعراء�‪۱�۷�۰‬‬
‫‪ 4‬القمر �‪۳�۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫‪1‬‬ ‫م ْال ٰغب ْ َ‬

‫ي ‪۸۳‬۝‬ ‫تِ َ ِِ‬ ‫ن ْي ٰن ُه َو َا ْهلَ ٗ ٓه ا َِّل ْام َر َا َتٗۖۡه‪۰‬۝ َكنَ ْ‬
‫َف َا ْ َ‬

‫ترجہم �‪ٓ:‬اخرکا�رمہےنول�ط‪� u‬ا�و�را�سےکرھگو�الو�ںوکاچبایلبزجا�سیکویب�یےکوجےھچیپر�ہاجنےو�الو�ںںیمیھت۔‬

‫جبول�ط ‪� u‬اپےنرھگ�و�الو�ںےکرمہ�ا�ہریخب�وعافتیا�سرس�زمنیےسوج لز لزو�ںےکا�سالعقہےکاتناہئیاسح�سہصحرپہےلکنےئگوتحبص‬
‫وسو�ےرٹیمےکافصےلکتےنٹھپےسشیپٓایاسج‬
‫کےٓاثا�روہتےیہ لززلےیکوہلان�کٓا�و�ا�زنےاہنںیٓا�دبوچا�‪،‬یہمیظع لززلہزمنیےکایک ن‬
‫سیگ �‪ٓ،‬اتشز�دگی ��‪،‬ا�و�رےکپوہئےرکنکتپرھ‬
‫سےوخبدی�ہٓاتشاشف�ںایکوہلان�کدھامکےےسٹھپڑپ�اا�س ھدامکہےکاستھ جب�‪،‬یل�‪،‬قد�رتی �‬
‫بیھا�سابتہیںیماشملےھتسجےنوپ�ر�ییہیتسبوک�الٹٹلپرک�زیر� �وزبر�‪،‬تہو کبالار�دیا�ا�سد�و�ر�ا�نوخ�ابدی�ہٓاتشاشف�ںےسےبامش�رمو�ا�د‬
‫بہہالکن�‪،‬خوفان�ک لززلےا�و�ر�ٓاتشاشف�ںےکےنٹھپےکدھامکےےسہیزمنیریحب�ہر�و�مےساچ�رسوڑیمےچینیلچیئگا�و�رپانیا�وپرابرھ�ٓایا�ا�و�ر�ایک‬
‫رٹیمےچےہوجزمنیںیمبسےسالچنماق�مےہہکبجحطس‬
‫ریحبہر� �ومیکحطسےسٓاٹھوس ین‬
‫رٹیمہے‪�،‬ا�سلیھجیکہہت �‬
‫�‬ ‫ھجلینبیئگسجیکرہگ�ائیاچ�رسو‬
‫مسدن�رسےےچیند�وسر�ےالعقےزیا�د�ہےسزیا�د�ہوسڑیمینےچںیہا�سلیھجیکہہترشق�ا�ر�ضیکرہگ�ائوی�ںںیمو�اقعےہ�۔رھپجولو�گا�س لززلہ‬
‫وکو�ط ‪u‬کیویب�یتیمسالہ�کرکدیا‬
‫سےچبےئگا�نرپنامز�دےئکوہئےیکپوہئییٹمےکرھتپ�و�ںاک�اتناہئیرطخنا�کہنیمربسایا�ا�و�رپو�ر�یوق�م ل‬
‫�ا�و�ررہیتدنایتکاشن�نربع�تانب�دیاتاکہرہیتدنایتکولگو�ںوکعمول�موہجائےہکر�بیکرط�فےسہیبنتہنامنےنو�الو�ںاک�اناج�مایکہوتاہے‬
‫�‪�،‬اﷲکےاینب�د�یاقنو�ندع�لو�اناص�فوکوت�ڑنےاک�اناج�مایکہوتاہے�‪،‬ہےوکئی گوجزشہتاقو�ا�مےکربع�تاگنزیو�اقہعیکرط�حا�سو�اقہعےسیھب‬
‫وم�ڑر�ر�بیکرط�فٹلپٓائے�‪،‬قحمنیقےنا�نویتسب�ںےکابت�ہدش�ہٓاثا�ررحبمتیےکاسحل‬
‫عرب�تاحصلرک�ےا�و�ر طہرر�فےسہنم ک‬
‫پرہوی کد�ار�دئےںیہوجزبا�ناح�لےسہہکرہےںیہہکا�ےاﷲکےدنب�و�!�البسیےکدھوکےںیمر�ہرک�ا�سافنیدنایکیریگنوین�ںا�و�ر�دلرفنیوی�ں‬
‫مںیتممگوہجائو�و�رنہاہمت�ر�احرشہمےسفلتخمںیہنوہگا۔‬

‫َو ْيِف ىٰۤسْوُم ْذِا ُهٰنْلَسْرَا ىٰلِا َنْوَعْرِف ٍنٰطْلُسِب ٍنْيِبُّم‪۰۰۳۸‬‬

‫موسٰی(‪u‬کے ےصق) مںی (بیھ امہ�ر�ی رط�ف ےسہیبنت ےہ) کہ مہ ےن عرفو�نیک رط�فیلھک دللی د�ےرکاجیھب�‪،‬‬

‫ٌنْوُنْجَم‪ُ۰۰۳۹‬هٰنْذَخَاَف‬ ‫ْوَا‬ ‫ٌرِحٰس‬ ‫َلاَق‬ ‫َو‬ ‫ٖهِنْكُرِب‬ ‫ىّٰلَوَتَف‬

‫�س ا�س ےن اپےن لب وبتے رپ ہنموم�ڑ�ا �ا�و�ر ےنہک اگل ہی اج�د�وگر ےہ ای دیو�انہ ےہ�‪ ،‬بالآخر مہ ےن‬

‫َوٗهَدْوُنُجْمُهٰنْذَبَنَفيِفِّمَيْلاَوَوُهٌمْيِلُمؕ‪�(۰۰۴۰‬الذ�ا�ریا�ت�‪۳�۸‬تا�‪)۴�۰‬‬
‫�اسےا�و�را�سےکرکشل�و�ںوکاپےنذع�ا�بںیمڑکپرکد�ریاںیمڈ�ا�لدیا�‪�،‬و�ہاھتالممتےکاقبل۔‬
‫�ا�و�رمتاہ�ر�ے ےئلومسٰی کے ےصق ںیمیھب الہلاعتلٰی کی دق�ر�تیک ایک اشننی ےہ�‪،‬جب مہ ےنومسٰی ‪ u‬کو ر�وشن دلائل ا�و�ر�و�اضح ربہا�ن‬
‫کےاستھ عرفو�ن ا�و�ر�ا�س ےکرس�د�ا�ر�و�ںکے اپ�ساجیھبتو�و�ہ دعو�تقحوکجانےن ےک اب�وجو�د اپینوق�ت ا�و�رشلرک�و�ں ےک لب وبتے رپغر�و�رمںی‬

‫‪ 1‬االعراف ‪۸��۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫بمالتہوگای�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ‬
‫ُ ً‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬
‫ج ُد ْوا بَا َو ْ َ َ ْ َ‬
‫َو َ َ‬
‫‪1‬‬
‫است ْيقنتا انف ُس ُه ْم ظل ًما ّوعل ّوا ۔۔۔ۧ ‪۱۴‬۝‬ ‫ِ‬
‫ترجہم‪� :‬انوہ�ںےنرس�اسرظملا�و�رغر�و�رکیر�ا�ہےسا�ناشننوی�ںاک�اناک�رکایحالا�ںہکد�لا�نےکاقئلوہچےکےھت�۔‬
‫ۗ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ٓ َ ْ َ َ ٰ ٓ ٔ ُ َ ۗ َّ َ ّ ُ َّ‬
‫‪2‬‬
‫الس ٰم ٰو ِت َوال ْر ِض َب َصا ِىٕ َر ۔۔۔ ‪۱۰۲‬۝‬ ‫قال لقد ع ِلمت ما انل هول ِء اِل رب‬
‫ترجہم‪ :‬موسٰینےوج�ا�بدیااھتہکوتوخ�باجناتےہہکہیاشننای�ںٓاسامنو�ںا�و�رزمنیےکر�بےکوس�ایسکا�و�رےنںیہناتا�ر�یںیہ�۔‬
‫صخشا�و�ر‬
‫زجا�توک�دیھکرکبولایہاج�د�وگرےہا�و�ربکیھاہنںیجمون�نےنہکاگل� �‪ٓ،‬اخرکا�ر�ایکوقترقم�ر�ہکتڈھلیدیےنےکدعبہمےنا�سربکتم‬
‫�ا�و عم�ر �‬
‫�ا�سےکالئوشلرکوک�اپینرگفتںیمایل�ا�و�رسبوک�ایکاستھدنمس�رمںیرغ�قرکدیا�ا�و�رشوکتوسوط�تاکحامل عرفو�نا�و�ر�ا�سےکاظلمرس�د�ا�ررہیت‬
‫�دنایتکالممتز�د�ہ کوہر�ر�ہےئگ�‪�،‬ا�و�ر�ا�ناظلوم�ںےکرغ�قوہنےےکدعبکوئیٓانھکا�نرپ�ر�ونےو�الیہنیھت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ْ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ َّ ۗ ْ َ ُ‬
‫‪3‬‬
‫الس َما ُء َوال ْرض َو َما ك ْنا ُم ْنظ ِر َ ۧ‬
‫ي ‪۲۹‬۝‬ ‫يم‬
‫فا بكت عل ِ‬
‫ترجہم‪ :‬پرھہنٓاسام�نا�نرپ�ر�ویانہزمنیا�و�ر�ذ�ر�اسیتلہمیھبا�نوکنہد�ییئگ�۔‬

‫َمْيِقَعْلاۚ‪۰۰۴۱‬‬ ‫َحْيِّرلا‬ ‫ُمِهْيَلَع‬ ‫اَنْلَسْرَا‬ ‫ْذِا‬ ‫ٍداَع‬ ‫َوْيِف‬

‫�اسی رط�ح اع�دیو�ں ںیمیھب (ہام�ر�ی رط�ف ےسہیبنت ےہ) جبہک مہ ےن ا�ن رپریخو ربکت ےس اخلیٓاندھییجیھب�‪،‬‬

‫اَمُرَذَتْنِمٍءْيَشْتَتَاِهْيَلَعاَّلِاُهْتَلَعَجِمْيِمَّرلاَكؕ‪�(۰۰۴۲‬الذ�ا�ریا�ت�‪)۴�۱�،�۴�۲‬‬
‫�و�ہسجزیچرپرگتییھتاسےوبسدی�ہڈہ�ییکرط�ح(چو�ر�اوچ�ر�ا�)کر�دییتیھت�۔‬
‫�ا�و�رمتاہ�ر�ے ےئلرعم�و�فہلیبق اع�دکےربع�ت ان�ک اناج�م ںیمیھب امہ�ر�یاکملوق�ت وقد�ر�تیک ایک اشننی ےہ�‪،‬جب انوہ�ں ےن اپےن‬
‫غیپربمہو�د ‪u‬کوھجالٹیاتو�ا�نےکملظوکتربکےببسایکوقترقم�ر�ہرپمہےنا�نرپبوط� عرذ�ا�بایکاییسکشخا�و�رناہیتدنت� توزیہو�اھبجی‬
‫�د�یوجسا�تر�اتںیا�و�ر�ٓاٹھد�نلسلسما�نرپلچیترہیا�و�ر�و�ہسجزیچپربیھو�ہزگ�ریئگاسےوبسدی�ہڈہ�ییکرط�حرککےرکھدیا�‪،‬‬
‫َٔ َّ َّ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ُ ْ ُ َّ ُٔ َ‬
‫لص َبا‪َ ،‬وا ْه ِلك ْت َع ٌاد ِب� َّلد ُب ِور‬‫اس‪ :‬ان الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل قال‪:‬ن ِصت ِب�‬ ‫َعن ْب ن َ َّ‬
‫ا� عب ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪ w‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺےنرفمایامری�یدم�دپر�و�اہو�ائو�ںےسیکیئگےہ ��‪،‬ا�و�رعا�د�یوھچپ�ا(مرغبی) ہو�ائو�ںےس‬
‫‪4‬‬
‫ہال�کوہئے�۔‬

‫‪ 1‬النمل�‪۱�۴‬‬
‫‪ 2‬نب� ارسائیل �‪۱�۰�۲‬‬
‫‪ 3‬الدخان �‪۲�۹‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ُ َ ْ ََ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫اللق َ ب� ُب َما‬ ‫لص َبا�‪،۱�۰�۳�۵‬وکتاب بدء خ‬ ‫صت ب� َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ْ‬
‫‪ 4‬حصیح ب�اری کتاب االاستسقاء ب�ب قو ِل الن ِب ِيّ� صل الهل علي ِه وس َل ن ِ ْ ِ‬
‫خ‬
‫َ ُٔ ُ‬ ‫َّ َٔ‬ ‫َ‬ ‫الر َ ي� َح ُن شُ ً‬
‫�ا َب ْ ي نَ� َي َد ْي َر ْ َ‬ ‫َ َ ف َ ْ َ ُ َ َّ َٔ ْ َ َ‬
‫ح ِت ِه�‪،۳�۲�۰�۶‬وکتاب االنبیاء َ ب� ُب قْو ِل الهلِ َع َّز َو َجل َوا َّما َع ٌاد فا ْه ِلكوا‬ ‫جاء ِ ي� قوِ ِل وهو ال ِذي ارسل ّ ِ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ٍنْيِح‪۰۰۴۳‬‬ ‫ىّٰتَح‬ ‫اْوُعَّتَمَت‬ ‫ْمُهَل‬ ‫َلْيِق‬ ‫ْذِا‬ ‫َدْوُمَث‬ ‫ْيِف‬ ‫َو‬

‫�ا�و�ر ومث�د (کے ےصق) مںی یھب (عرب�ت) ہے�‪ ،‬جب ا�ن ےساہک ایگ ہکمت ھچک ندو�ں کت افئد�ہ اٹاھلو�‪،‬‬

‫اْوَتَعَف ْنَع ِرْمَا ْمِهِّبَر ُمُهْتَذَخَاَف ُةَقِعّٰصلا َو ْمُه َنْوُرُظْنَي‪۰۰۴۴‬‬

‫یلنک انوہ�ں ےن اپےن ر�ب ےکمکح ےسرستابییک سج رپ ا�ن ےک دکیےتھ دکیےتھ (تزیدنت�)کڑ�اکے ےن الہ�کرک�دیا�‪،‬‬

‫اَمَفاْوُعاَطَتْساْنِمٍماَيِقَّواَماْوُناَكَنْيِرِصَتْنُمۙ‪�(۰۰۴۵‬الذ�ا�ریا�ت�‪۴�۳‬تا�‪)۴�۵‬‬
‫پسہنوتڑھک�ےوہےکسا�و�رہندبلہےلےکس�۔‬
‫�ا�و�رمتاہ�ر�ےےئلوق�مومث�دمںییھبربع�تیکایکاشننیےہبجاصلح‪ u‬نےاپینوق�موکدعو�تقحاچنہپئیرگم�انوہ�ںےنر�ا�ہدہ�ایتےک‬
‫باجئےالضلتوکسپدنکای�۔‬
‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َو َا َّما َث ُ ْو ُد َف َه َد ْي ٰ ُ‬
‫‪1‬‬
‫استـ َـح ّبوا الع ٰمى ع ال ُهدى۔۔۔ۚ ‪۱۷‬۝‬
‫ن ْم ف ْ‬

‫ترجہم�‪�:‬رہےومث�دتو�ا�نےکاسمےنمہےنر�ا�ہر�استشیپیکرگم�انوہ�ںےنر�اسہتدکیےنھےکاجبئےاندھاانبرہانیہدنسپکای�۔‬
‫وکظاہرر�دیا�ا�و�راصلح‪ u‬نےاہنںیہبنتمرک�دیاہکیسکرب�ے‬
‫پرھانوہ�ںےنزجعم�ہاکاطملہبایکجسرپ�الہلاعتلٰینےا�نےکاسمےنایکا�وٹنین ک‬
‫�ا�ر�ا�د�ےےسا�سا�وٹنینوکہاتھہناگلنا�و�رنہالہلاکعذ�ا�بمترپنا�ز�لوہجائےاگمرگ�ا�سہیبنترپبیھانوہ�ںےناپےنر�بےکمکحےسرستابییک‬
‫رک�دیا‪،‬چاننہچاصلح‪ u‬نےاہنںیہبنتمرکدیاکہرص�فنیتد�نا�سدنایمںیا�و�رعشیو�ٓا�ر�ا�مےکزم�ےول�ٹول�ا�سےکدعب�الہل‬
‫�ا�و�ر�ا�وٹنینوکقلت �‬
‫کاعذ�ا�بمترپنا�ز�لوہجائےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ ُ ْ َ َ َ َ َ َ َّ ُ ْ ْ َ ُ ْ ٰ َ َ َّ ‪۰‬۝ ٰ َ‬
‫ِك َو ْع ٌد َغ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪2‬‬
‫ي َمكذ ْو ٍب ‪۶۵‬۝‬ ‫م ذل‬‫فعقروها فقال تتعوا ِف دا ِرك ثلثة اي ٍ ۭ‬
‫ترجہم�‪:‬پرھانوہ�ںےنا�وٹنینوکما�ر�ڈ�الاا�س صرپالحےنا�نوکخرب�د�ا ک�رر�دیاکہسبا�بنیتد�ناپےنرھگ�و�ںںیما�و�ر�ر�ہسبولہیاییساعیم�دہےوج‬
‫جوھٹیہناثبتوہگی�۔‬
‫�ٓاخرکا�رتنید�نےکدعبصحبےکوقتاچانکایکزیت�وتدنکڑ�اےکاستھایکدشی �د لززلہےناہنںیٓالای�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َف َا َخ َذ ْتُ ُم َّ ْ َ ُ َ َ ْ ُ ْ‬
‫ف َدار ِ ْ‬
‫ه ٰج ِث ِم ْ َ‬
‫‪3‬‬
‫ي ‪۷۸‬۝‬ ‫الرجفة فاص َبح ْوا ِ ِ‬

‫َ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ ُ َ ْ َ خَ ْ َ َ َ َٔ‬
‫اال ْح َز ُ‬
‫اب َصل ِة ِال ْس ِت ْسق ِاء َ ب� ٌب‬ ‫اب �‪،۴�۱�۰�۵‬حصیح مسمل ِكت‬ ‫ص�‪،۳�۳�۴�۳‬وکتاب املغازی ب�ب غزو ِة الند ِق و ِ يه‬ ‫ص ٍ‬
‫ب� ي� َ ْ َ‬
‫ِِ ٍ‬
‫ق‬ ‫ن‬ ‫ئ‬ ‫ن‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ف‬
‫للب�� ‪،۶�۴�۸��۴‬مصنف با� با�‬
‫ن‬ ‫الک�ی ی‬ ‫الک�ی للنسا��‪،۱�۱�۴�۰�۳‬الس� ب‬
‫ن‬ ‫ِ ي� ِر ِ� الصبا والدب ِور �‪،۲�۰�۸�۷‬مسندامحد�‪،۱�۹�۵�۵‬الس� ب‬
‫ن‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ي‬
‫شیبۃ�‪،۳�۱�۶�۴�۶‬مسندابویعیل�‪�،۲�۵�۶�۳‬ش ح السنۃ للبغوی�‪۱�۱�۴�۹‬‬
‫‪ 1‬مح السجدۃ�‪۱�۷‬‬
‫‪ 2‬ھود�‪۶�۵‬‬
‫‪ 3‬االعراف�‪۷�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم �‪ٓ:‬اخرکا�ر�ایکدہال�دیےنو�الیٓافتےناہنںیٓالای�ا�و�ر�و�ہاپےنرھگ�و�ںںیما� نودھےڑپ�ےےکڑپ�ےر�ہےئگ�۔‬

‫َ‬ ‫َََ َ َُُْ ُ‬
‫‪1‬‬
‫فا ّما ث ُ ْود فاه ِلك ْوا ِب ّلطا ِغ َي ِة ‪۵‬۝‬
‫ترجہم‪ :‬توومث�دایکتخساح�دثہےسالہ�کےیکگےئ�۔‬
‫ً َ َ ًَ َ ُ َ ْ ْ َ‬
‫ي ْم َص ْي َحة ّوا ِحدة فك ْنا ك َه ِشي ِم ال ُم ْحت ِظ ِر ‪۳۱‬۝‬ ‫ا َِّن ٓ َا ْر َس ْل َنا َعلَ ْ‬
‫ِ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم�‪:‬ہمےنا�نرپسبایک ھدامکہوھچ�ڑ�اا�و�رو�ہاب�ڑ�ےو�الےیکر� نود�یوہئیاب�ڑ�ھیکرط�حسھبوہرکر�ہےئگ�۔‬

‫َو َمْوَق ٍحْوُن ْنِّم ُلْبَقؕ‪ْ ١‬مُهَّنِا اْوُناَك اًمْوَق َنْيِقِسٰفؒ‪َ۰۰۴۶‬و َءٓاَمَّسلا‬
‫�ا�و�ر ون�ح (لعہی اسلال�م�)کی وق�ماکیھب ا�س ےس ےلہپ (ییہ اح�ل وہچاک اھت) �و�ہیھب ڑب�ے انفرما�ن ےھت�‪ٓ� ،‬اسام�نوک مہ ےن‬

‫اَهٰنْيَنَب ٍدىْيَاِب َّو اَّنِا َنْوُعِسْوُمَل‪َ۰۰۴۷‬و َضْرَاْلا اَهٰنْشَرَف َمْعِنَف َنْوُدِهٰمْلا‪۰۰۴۸‬‬

‫(�اپےن) ہاتوھ�ںےسانبیاا�و�رًانیقیہماشک�دگیرکنےو�الےںیہ ��‪،‬ا�و�رزمنیوکمہےنرف�شانب�دیاسپمہتہبیہاچےھاھچبنےو�الے‬

‫َوْنِمِّلُكٍءْيَشاَنْقَلَخِنْيَجْوَزْمُكَّلَعَلَنْوُرَّكَذَت‪�(۰۰۴۹‬الذ�ا�ریا�ت�‪۴�۶‬تا�‪)۴�۹‬‬
‫وجڑ�ادیپ�اایکےہاتکہمتتحیصناحصلرک�و�۔‬
‫وجڑ�ا �‬
‫ہںی�‪،‬ہرزیچوکمہےن �‬
‫�ا�و�رقو�ماع�د�وثوم�د�ا�و�رقو�م عرفو�نےسےلہپمہےنون�ح‪ u‬کیوق�موک�دعو�تقحیکذکتیبا�و�رسرکیشےکےجیتنںیماپنیںیمرغ�قرککےہال�ک‬
‫وتسو�ںےکریغب‬
‫کایکوینہکو�ہیھبڑب�ےانفرما�نول�گےھت� �‪ٓ،‬اخر�تےکقحںیمات�رییخدلائلشیپرکنےےکدعب�ٓافاقیدلائلشیپےیکہک ن‬
‫وکزید�وسعیرکنےیکاطقتودق�ر�ت‬
‫لبدن�وبال �آاسام�نوکہمےناپینمیظعدق�ر�توقو�تےکاستھڑب�یاہم�ر�تےکاستھانبیاہےا�و�رہما�س م‬
‫رضو�ر�ت‬
‫ولخما�تیک �‬
‫�رھکےتںیہ�‪�،‬ا�و�ر�ا�سوسعیوعریضرف�شیکرط�حومہ�ا� �رزمنیوکبیھمہےناپینتمکحا�و�ر�رحتمےساہمت�ر�یا�و�ر�د� سور�ی ق‬
‫نس ح‪،‬وی�انا�ت�‪،‬برح�وبرکی‬
‫ںیہ‪�،‬ا�و�رمہےننجو�ا �‬
‫کےےیلاھچبیاہےا�و�ر�اپیندمح�وثانبای�نرکتےوہئے مرفایاکہمہڑب�ےاچےھومہ�ا�رکرنےو�الے �‬
‫وجڑ�ےانبئےںیہ�‪،‬عیینرن�ا�و�رما�د�ہد�و�اصان�فدیپ�اہکںی�‪�،‬اسیرط�حرہچزی‬
‫وجڑ�ے �‬
‫خمولقا�تا�و�رجام�د�ا�ت نوابتا�توغری�ہیکاف �زائشےکےیل �‬
‫ر‪�،‬زندگی ا�و�رمو�ت �‪�،‬ایام�ن‬
‫کی دض ےسیجٓاسام�ن �وزمنی�‪� ،‬ر�وشین ا�و�ر�اندھری�ا�‪،‬شخیک ا�و�رتر�ی �‪،‬چاند�ا�و�رسو�ر�ج�‪،‬یماھٹ�ا�و�رکڑ�و�ا� �‪،‬ر�ا�ت ا�و�ر�د�ن�‪،‬خری�ا�و�رش �‬
‫�ا�و�رکرف�‪،‬جتنو�د� �وز�خا�و�ر�دنایکےاقمبلٓاخر�تدیپ�اکیےہاشیدکہمتوغ�ر� تود کبرر�وکہا�سمیظعالاش�ناکئان�توکختقیلرکنےا�و�ر�اسےایکاظن�م‬
‫کاپابدنکرنےو�الا�الہلوحد�ہالشریکیہےہ�‪،‬جسیکیسکقیلختا�و�ر�امرمںیوکئیاسجیھایرشیکںیہن�ا�و�رایکوقترقم�ر�ہرپتمےناپےناخلق‬
‫کیاب�رگا�ہںیمشیپ کوہر�اپےناعام�لاکجو�ا�بدیانہے�۔‬

‫‪ 1‬احلاقۃ�‪۵‬‬
‫‪ 2‬القمر�‪۳�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ٌنْيِبُّمۚ‪۰۰۵۰‬‬ ‫ٌرْيِذَن‬ ‫ُهْنِّم‬ ‫ْمُكَل‬ ‫ْيِّنِا‬ ‫ِهّٰللاؕ‪١‬‬ ‫ىَلِا‬ ‫اْۤوُّرِفَف‬

‫پسمتالہلیکرط�فد�و�ڑاھب�گ(عیینرجو�ع) کر�و�‪،‬قیًانیمںیںیہمتا�سیکرط�فےساص�فاص�فہیبنترکنےو�الاوہ�ں‬

‫َواَلاْوُلَعْجَتَعَمِهّٰللااًهٰلِاَرَخٰاؕ‪ْ١‬يِّنِاْمُكَلُهْنِّمٌرْيِذَنٌنْيِبُّمۚ‪�(۰۰۵۱‬الذ�ا�ریا�ت�‪)۵�۰�،�۵�۱‬‬
‫رہھٹا�ٔو�‪،‬یبکشںیمںیہمتا�سیکرط�فےسالھکڈ�ر�انےو�الاوہ�ں�۔‬
‫�ا�و�رالہلےکاستھیسکا�و�روکوبعم�دہن �‬
‫زر�فالہلاعتلٰیہیوکبانئو�‪،‬جس‬
‫رو� �رًا�الہلوحد�ہالشریکیکاب�رگا�ہںیمکھجاجئو�ا�و�رمتاپینامت�مرتوتجہاکمرک ص‬
‫پسرفک�وعمتیصےساتئب کوہ ف‬
‫ام�در�و�‪�،‬الہلاعتلٰیکیرط�فرجو�عںیمیہامنوسوک�ن‬
‫کاکوئیرشیکںیہن�‪،‬جساککوئیرسمہہنںی�‪�،‬اپےنامت�ماکمو�ںںیماسییکذ�ا�ترپ�اتع ک‬
‫مرس�ت‪ �،‬ندای�و�ٓاخر�تیکاعس�د�تا�و� فر �وز�وفال�حوپشدی�ہںیہ�‪ ،‬گلوو�!مںیوت�الہلوفغ�ر�و�رحمییکرط�فےسںیہمتاص�فاص�فٓاگا�ہرک�دیےنو�الاہو�ں‬
‫�‬ ‫�‪،‬‬
‫وکوھ�ڑکرکیسوکاکپ�ر�انہرک�و�‪�،‬الہلیہ‬
‫رہھٹائو�‪�،‬اپینالکشم�تا�و�رپریاشنوی�ںںیم�ا�س چ‬
‫�‪،‬خرب�د�ا�رالہلوحد�ہالشریکےکاستھیسکوکشریکایمہرسہن �‬
‫ولخما�تاک� �رز�ا�قےہذہل�ا�اپان� �رز�قاپےنر�بےسامنوگجو�دیےنیکدق�ر�ترھکاتہےسجےکزخ�انو�ںںیمھچکیمکںیہن�‪�،‬ا�سےکوس�اکوئی‬
‫�اپین ق‬
‫رہھٹا�دیاتوجتنیکال�ز�و�ا�لانو�ا�عو�اقاس�میکوتمعن�ں‬
‫�دیےنیکدق�ر�تںیہنرھکات�‪�،‬اگرتمےندعو�تقحیکذکتیبیکا�و�رریغ�الہلوک�ا�ساکشریک �‬
‫سےرحم�و�موہجائوگےا�و� پررھمتںیہہشیمہہشیمہےکےیلد� �وز�خںیمدکھلیدیااجئےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ ْ َ َّ َ ُ َ َ ْ ْ َ َّ َ َ َ ْ ٰ ُ َّ ُ ‪۰‬۝ َ َ ٰ ّ ْ َ ْ َ ْ‬ ‫َّ ٗ َ ْ ّ ُ ْ ْ‬
‫‪1‬‬
‫م ان َصا ٍر ‪۷۲‬۝‬ ‫ار وما لِلظ ِل ـ ِمي ِ‬ ‫شك ِبہلل ِفقد حرم ہللا علي ِہ النۃ وماوىہ الن ۭ‬ ‫۔۔۔اِنہ م ي ِ‬
‫ترجہم�‪:‬جسےنالہلےکاستھیسکوکرشیکریھٹ�ایاا�سرپالہلےنتّنجرح�ا�مرکد�یا�و�را�ساکاکھٹنامّنہجےہا�و�رایےساظلوم�ںاکوکئیدم�دگا�رںیہن۔‬

‫َكِلٰذَك ۤاَم ىَتَا َنْيِذَّلا ْنِم ْمِهِلْبَق ْنِّم ٍلْوُسَّر اَّلِا اْوُلاَق ٌرِحاَس‬
‫�ا�س رط�ح وجول�گ ا�ن ےس ےلہپزگ�ر�ےںیہ ا�ن ےک اپ�س وجیھب رسو�لٓایا انوہ�ں ےنہہک دیاہک ایوت ہیاج�د�وگر ےہ‬

‫َنْوُغاَطۚ‪۰۰۵۳‬‬ ‫ٌمْوَق‬ ‫ْمُه‬ ‫ْلَب‬ ‫ٖهِبۚ‪١‬‬ ‫ٌنْوُنْجَمۚ‪۰۰۵۲‬اْوَصاَوَتَا‬ ‫ْوَا‬

‫یا دیو�انہ ےہ�‪،‬کای ہی ا�س اب�تیک ایک د�وسر�ےوک وصتیرکتے ےئگںیہ�‪( ،‬ہنںی) لبہک ہیبس ےکبسرسکش ںیہ�‪،‬‬
‫ْ ْ‬
‫َّلَوَتَفْمُهْنَعۤاَمَفَتْنَاٍمْوُلَمِب‪َّ٢ۗٞ۰۰۵۴‬وْرِّكَذَّنِاَفىٰرْكِّذلاُعَفْنَتال ُم ٔو ِم ِن ْ َ‬
‫ي‪�(۰۰۵۵‬الذ�ا�ریا�ت�‪۵�۲‬تا�‪)۵�۵‬‬
‫توٓا�پ ا�ن ےس ہنمریھپںیلٓا�پ رپوکئی الممتںیہن�‪�،‬ا�و�رتحیصنرکتے رہںیقیًانی یہتحیصن ایامند�ا�ر�و�ںوکعفن د�ےیگ�۔‬

‫�وعظوصنتحیںیمربص�وضطبیکامہتی‪:‬‬
‫�ا�ےیبنﷺ�!یہول�گوج�ٓا�پوک�الاقبا�تد�ےرہےںیہیلہپاب�ر�ایاسہنںیوہ�رہا� �‪ٓ،‬ا�پےسیلہپ موقو�ںےنیھباپےنویبن�ںوکاسحر�ا�و�رجمون�ن‬
‫کےاطخ�بدیےئںیہ�‪،‬یجےسون�ح ‪u‬کیوق�مےناہک‬

‫‪ 1‬املائدۃ ‪۷��۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َ َّ َ ْ َ ْ َ ُ ْ َ ْ ُ ُ ْ ٍ َ َ َّ ُ ْ َ ْ َ َ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ْ ُ‬
‫‪1‬‬
‫من ْو ٌن ّوازد ِج َر ‪۹‬۝‬ ‫كذبت قبلهم قوم نح فكذبا عبدن وقالوا‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�نےسےلہپون�حیکوق�مالٹھجیکچےہ�‪�،‬ا�نولگو�ںےنامہ�ر�ےدنب�ےوکالٹھجیاقر�ا�ر�دیاا�و ک�راہکہہیدیو�انہےہا�و�ر�و�ہرب�یرط�حاسے‬
‫جڑھکاگای۔‬
‫حح ْ‬ ‫ٰ‬
‫َّ َ َ َ َّ ُ ْ َ ّ‬‫ٌ‬ ‫ۢ‬ ‫ٌ‬ ‫ا ِْن ُه َوا َِّل َر ُ‬
‫‪2‬‬
‫ي ‪۲۵‬۝‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫هٖ‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ص‬ ‫ب‬ ‫ت‬ ‫ف‬ ‫ة‬ ‫ن‬ ‫ج‬ ‫هٖ‬
‫ِ ِ‬ ‫ب‬ ‫ل‬ ‫ج‬
‫ترجہم�‪:‬کھچںیہن�‪،‬بسا�سٓا�دمیوک�ذ�ر�اونج�نالحقوہایگےہ�‪،‬کھچدم�تا�و�ر�دیھکول(شایدافاقہوہاجئے) �۔‬
‫قو�موھ�دنےاپےنرسو�لوکاہک‬
‫ْ َّ ُ ْ ُ َّ ْ َ ٰ َ‬
‫ىك َب ْع ُض ٰال َِه ِت َنا ِب ُس ْ ۗو ٍء۔۔۔ۙ ‪۵۴‬۝ ‪۰‬۝‬
‫‪3‬‬
‫اِن نقول اِل اعت‬
‫ترجہم‪ :‬ہموتہیےتھجمسںیہہکھجترپامہ�ر�ےوبعم�د�و�ںںیمےسیسکیکام�رڑپیئگےہ�۔‬
‫قو�مومث�دنےاپےنرسو�لوکاہک‬
‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ٰ‬
‫الصد ِق ْ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ش ّمثل َناۖۚ‪۰‬۝ فات بيَ ٍة ا ِْن ك ْ‬‫ٌ‬ ‫َ ََ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ْ ٓ َّ َ ٓ َ ْ َ ِ َ ْ ُ َ ّ ْ‬
‫َ‬
‫‪4‬‬
‫ي‬
‫ِ ‪۱۵۴‬۝‬ ‫م‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ِل‬ ‫ا‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫قالوا اِنا انت م المسح ِر ‪۱۵۳‬۝‬
‫ۚ‬ ‫ي‬
‫ترجہم�‪�:‬انوہ�ںےنوج�ا�بدیاوتضحمایکرحسز�د�ہٓا�دمیےہ�‪،‬تومہےسیجایکاناس�نےکوس�اا�و�رایکےہ�۔الوکئیاشننیاگروتاچسےہ�۔‬
‫فرعو�نےنیھبرسو�لےکاب�ر�ےںیمیہیاہکتاھ‬
‫َ ُ َ‬ ‫َ َ‬
‫‪5‬‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ك ّال ِذ ْٓي ُا ْر ِس َل ا َِل ْي ُ ْ‬
‫ك ل َم ْجن ْو ٌن ‪۲۷‬۝‬ ‫ال ا َِّن َر ُس ْول ُ‬ ‫ق‬
‫ترجہم�‪:‬فرعو�نےن�(حاضرینےس) کاہاہمت�ر�ےہیرسو�لاصحبوجاہمت�ر�یرط�فےجیھبےئگںیہابللکیہاپگلولعم�موہتےںیہ۔‬
‫الچٓا�رہاہے ےسیجٓاپس ںیم ایک د�وسر�ےوک�وصتیرککے اجتے وہ�ں�‪،‬سچ وتیہ ےہہکرسکیش‬
‫کاف�ر�ومرشکنیاکیہوق�ل ہلسلس ہبہلسلس وینیہ �‬
‫�ا�و�رسرتابیںیما�نبسےکد�لاشتمبہںیہا�و�ر�ا�نےکوط�ر�و�اطو�ا�ریھبےتلمےتلجںیہ�‪،‬یجےسایکاقم�مرپفرمایا‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َّ ْ َ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ ْ َ ُ َ ّ ُ َ ُ َ ْ َ ْ ْ َ ٓ ٰ َ ٌ َ ٰ َ َ َ‬
‫ال َّالذ ْ َ‬
‫م ق ْب ِل ِه ْم ِّمثل ق ْول ِِه ْ ۭ‬
‫م‪۰‬۝‬ ‫يِ ْ‬ ‫ِ‬ ‫كمنا هللا او ت ِتينا اي ۭة‪۰‬۝ كذلِك ق‬ ‫وقال ال ِذي ل يعلمون لو ل ي ِ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ت ُقلُ ْو ُبُ ْ ۭ َ ْ َّ َّ ْ ٰ ٰ‬ ‫ت َ َش َ‬
‫ابَ ْ‬
‫‪6‬‬
‫م‪۰‬۝ قد َبينا الي ِ‬
‫ت لِق ْو ٍم ّ ْي ِقن ْو َن ‪۱۱۸‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬نا�د�ا�نےتہکںیہہکالہلوخ�دمہےساب�تویک�ںںیہنرکتاایوکئیاشننیامہ�ر�ےاپ�سویک�ںںیہنٓاتی ��؟اییسیہابتںیِا�نےسےلہپول�گیھبایک‬
‫کرتےےھت�‪�،‬ا�نبس(�اگےلےلھچپرمگ�اہو�ں) کیذینہںیتایکیسیجںیہ�‪،‬قینیالنےو�الو�ںےکےیلوتمہاشننای�ںاص�فاص�فامنیا�ںرک‬

‫‪ 1‬القمر�‪۹‬‬
‫‪ 2‬املومنون�‪۲�۵‬‬
‫‪ 3‬ھود�‪۵�۴‬‬
‫‪ 4‬الشعرائ�‪۱�۵�۳�،۱�۵�۴‬‬
‫‪ 5‬الشعرائ�‪۲�۷‬‬
‫‪ 6‬البقرۃ�‪۱�۱�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫چےکںیہ�۔‬
‫لذہ �آا�پا�ناعر�ا�ضرکنےو�الو�ںا�و�رالٹھجنےو�الو�ںےس گر�ور�د�انیرکلںیا�و�ر�اپےناعممال�ترپتوجہرمکو� ھکز�رںی�‪�،‬ا�نےکانگہو�ںدب�اعاملوی�ں‬
‫ےہ‪�،‬ا�و�ر�دعو�تاع�ماکلسہلساج�ر�ی‬
‫پرٓا�پوککوئیالممتںیہن� �‪ٓ،‬ا�پےکذمے صوتر�فاچنہپ�دیانہےوج�ٓا�پےنوقعم�لرطیےقےسوپ�ر�ارک�دیا �‬
‫�رھکںیالبشہبتحیصنومنمنیوکوجر�برپقینیرھکےتںیہ�‪،‬جو�ر�بےک عود�و�ںرپقینیاکملرھکےتںیہ�‪،‬جو�ر�بےکاحاکما�ترپغبریکیسوچ�ں‬
‫�وچر�ا�ںعلمرکنےیکوکششرکتےرہےتںیہ�‪،‬جو�ٓاخر�تےکاسح�باتک�بےکوخ�فےسرل�ز�ا�ںدب�اند�ا�ںرہےتںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ْ َ ُ ْ ٔ ُ ْ َ َ ٓ ٰ َ ْ َّ ُ ُ ْ ُ ُ ْ َ َ ٌ َ َّ ُ ْ ٰ‬
‫‪1‬‬
‫وال ِذي يتن ما اتا وقلوبم و ِجلۃ انم اِل ر ِ ِبم ر ِجعو ۙ‬
‫ن ‪۶۰‬۝‬
‫ہم �‪� :‬ا �ورنجاکاح�لہیےہہک یدےتںیہوجھچکیھب یدےتںیہ �ا �ورد�لا�نےکا�سایخ�لےساکپنےترہےتںیہہکںیمہ پاےن �ربیکرط�فانٹلپہے�۔‬ ‫ترج �‬
‫جو�ر�بیکوخشون�دگیاحصلرکنےےکےئلاپےناملو�ںںیمےساسئلا�و�رمرح�و�مرپرخ�چرکتےرہےتںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٌ َ ُ‬ ‫َ َّ ْ َ ْ ٓ َ‬
‫‪2‬‬
‫م ‪۲۴‬۝‬‫ف ا ْم َوال ِِہ ْم َح ّق ّم ْعل ْو ٌۙ۠‬ ‫وال ِذي ِ‬
‫ترجہم‪ :‬جنےکاملو�ںںیماسئلا�و�ررحم�و�ماک�ایکرقم�رقحےہ�۔‬
‫جور�اتو�ںوککمیہوستےںیہا�و�ربےنیچوہکرسبرت�و�ںےسڑھک�ےوہجاتےںیہا�و�ر�ر�بےکوضح�ر�اپےنانگہو�ںا�و�رلزغشو�ںیکاعمفیاچہےت‬
‫ہںی�‪�،‬ا�و�ر�ا�نولگو�ںوکبیھافئد�ہدییتےہوج�ایام�نوبق�لرکنےیکالصحتیرھکےتںیہا�و�رجنیکاببتالہلےکملعںیمےہہکو�ہایام�نالئںی‬
‫گے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫َ َ ُ َ ْ ْٰ‬‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫ّ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫ََ ّ‬
‫‪3‬‬
‫مي ۙ‬
‫ش ‪۱۰‬۝‬ ‫الذك ٰرىۭ ‪۹‬۝ سيذكر‬
‫ت ِ‬‫فذك ِْر ا ِْن نفع ِ‬
‫ترجہم‪ :‬لذہ�اتمتحیصنرک� گو�ارصنتحیانفعوہجوصخشڈ�رتاےہو�ہتحیصنوبق�لرکےلاگ�۔‬

‫َو اَم ُتْقَلَخ َّنِجْلا َو َسْنِاْلا اَّلِا ِنْوُدُبْعَيِل‪ۤ۰۰۵۶‬اَم ُدْيِرُا ْمُهْنِم ْنِّم ٍقْزِّر‬
‫مںیےنانج�تا�و�راناسنو�ںوکضحما�سےیلدیپ�اایکےہہکو�ہرص�فریم�یابع�د�ترکیں�‪،‬نہںیما�نےسر� �وز�یاچہاتوہ�ں‬

‫َّو ۤاَم ُدْيِرُا ْنَا ِنْوُمِعْطُّي‪َّ۰۰۵۷‬نِا َهّٰللا َوُه ُقاَّزَّرلا وُذ ِةَّوُقْلا ُنْيِتَمْلا‪۰۰۵۸‬‬
‫الھکںی�‪� ،‬الہلاعتلٰی تووخ�د یہ بساک ر� �وز�ی رسا�ںوت�انائی و�الا ا�و�ر ز�و�رٓا�و�ر ےہ�‪،‬‬
‫�ا�و�ر ہنریم�ی ہی اچہت ےہہک ےھجم ئ‬

‫َّنِاَف َنْيِذَّلِل اْوُمَلَظ اًبْوُنَذ َلْثِّم ِبْوُنَذ ْمِهِبٰحْصَا اَلَف ِنْوُلِجْعَتْسَي۠‪۰۰۵۹‬‬

‫اگ�‪،‬ذٰ�او�ہھجمےسدلج�یبلطہنرکیں�‪،‬‬
‫پسنجولگو�ںےنملظایکےہاہنںییھبا�نےکاسھتوی�ںےکہصحےکلثمہصحےلم ہل‬

‫‪ 1‬املومنون�‪۶�۰‬‬
‫‪ 2‬املعارج�‪۲�۴‬‬
‫االعیل�‪۹�،۱�۰‬‬
‫ٰ‬ ‫‪3‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ٌلْيَوَفَنْيِذَّلِّلاْوُرَفَكْنِمُمِهِمْوَّيْيِذَّلاَنْوُدَعْوُيؒ‪�(۰۰۶۰‬الذ�ا�ریا�ت�‪)۵�۶�،�۶�۰‬‬
‫پسرخ�ابیےہرکنم�و�ںوکا�نےکا�سد�نیکسجاک عود�ہدیےئاجتےںیہ�۔‬
‫�اناسنو�ں ا�و�رجون�ںوکقمدص�زندگییک ای�د�دہانیرک�ائییئگہک ںیم ےننج ا�و�ر�اناسنو�ںوک�ا�س ےکوس�اکیساک�م ےک ےئل دیپ�اہنںیایککہ و�ہ ےھجم‬
‫عموب�دبرحقمیلسترکیں ا�و� مرری�ی دنبگی و�اطاعترکیں�‪،‬عیین اناس�نیک یلہپ رتجحی �رز�قامکناہنںی ہکلب الہلیک اطاعت وعاب�د�ت ےہ �‪،‬مری�ی‬
‫زعوجلا�س‬
‫الھکںی�‪،‬عیینالہل �‬
‫�اطاعتوعاب�د�تےسریم�ایہوصقم�دہنںیہکںیما�نےسوکئی �رز�قاچہاتوہ�ں�ا�و�رنہہیاچہاتہو�ںہکو�ہےھجمامککر ئ‬
‫سےتہبدنلبہےہکو�ہیسکیھباحل�ظےسیسکاکحمات�جوہلبہک �رز�قےکاس�ر�ےزخ�انےوت�الہلےکہضبقدق�ر�تںیمںیہ�‪�،‬زمنیو�ٓاسام�نںیموکئی‬
‫جاند�ا�ر�ایاسہنںیےہسجاک� �رز�قالہلاعتلٰیکےذمےہنوہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ف ك ِٰتب ُّمب ْ‬ ‫ٌ‬ ‫ْ ُ َ َ َ ْ َ ُ ُ ْ َ َ َّ َ َ ُ ْ َ ْ َ َ َ ‪۰‬۝ ُ ّ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ ْ َ َۗ‬
‫‪1‬‬
‫ي ‪۶‬۝‬
‫ٍ ِ ٍ‬
‫كِْ‬ ‫ا‬
‫ۭ‬ ‫ہ‬ ‫ع‬ ‫د‬ ‫و‬ ‫ـت‬‫س‬ ‫م‬‫و‬ ‫ا‬‫ہ‬ ‫ر‬ ‫ـق‬ ‫ـ‬‫ت‬ ‫س‬ ‫م‬ ‫م‬‫ل‬ ‫ع‬ ‫ي‬ ‫و‬ ‫ا‬‫ہ‬ ‫ق‬‫ز‬ ‫ر‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ہللا‬ ‫ع‬ ‫ام دا ّب ٍۃ ِف ال ْر ِض اِل‬
‫وم ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬زمنیںیمےنلچو�الاوکئیاجند�ا�رایاسںیہنےہسجاک �رز�قالہلےکذمےّہنوہا�و�رسجےکقلعتمو�ہہناجناتوہہکاہک�ںو�ہرہاتےہا�و�راہک�ں‬
‫�و�ہوسناپاجتاےہ�‪،‬سبھچکایکاص�فدفرتںیمد�ر�جےہ�۔‬
‫ْ‬
‫ك‪۰‬۝ َو ُہ َو َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ّ ْ ّ ْ َ ۗ َّ َّ َ ْ ُ ْ َ َ ‪۰‬۝ َ ُ ُ ُ‬
‫‪2‬‬
‫الس ِم ْيع الع ِل ْي ُم ‪۶۰‬۝‬ ‫ا َ ْيزق َہا َوا ِّي ْۖۡ‬ ‫وك ِي ِم داب ٍۃ ل ت ِمل ِرزقہاۤۖ‬
‫ترجہم�‪:‬تکےنیہاجنو�رںیہوجاپان �رز�قاٹاھئےںیہنرھپتے ��‪،‬الہلا�نوک �رز�قدیاتےہا�و�راہمت�ر�ار�ا�ز�قیھبوہیےہ ��‪،‬و�ہبسھچکاتنسا�و�راجناتےہ�۔‬
‫رری�یاطاعتوعاب�د�ترکیںےگوتخو�د�ا�ناکہیافئد�ہےہالہلوتڑب�یوق�تو�الا�ا�و�رقد�رتو�ںاکمالکےہ�‪،‬‬ ‫گ �ا م‬
‫َٔ َ ْٔ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ ن َ َ َّ ُ َ َّ َ َ َّ ْ نَ ٓ َ َ‬
‫ا� ا َد َم‪ ،‬تف َّرغ ِل ِع َب َاد ِ ت ي�‪ ،‬ا ْمل‬‫الل صل الهل علي ِه وسل يع ِ ي�‪:‬قال الل عز وجل‪ :‬ب‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة‪ ،‬قال‪ :‬قال رسول ِ‬
‫َ ْ َ َ نً َ َٔ ُ َّ َ ْ َ َ َ َّ َ ْ َ ْ َ َ ْٔ ُ َ ْ َ َ ُ ْ ً َ َ ْ َٔ ُ َّ َ ْ َ َ‬
‫صدرك ِغ�‪ ،‬واسد فقرك‪ ،‬و ِإل تفعل‪ ،‬ملت صدرك شغل‪ ،‬ول اسد فقرك‬
‫وکری�یابع�د�تےکےیلاف�ر�غ‬
‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایا�الہلاعتلٰی�ا�رشا�دفرماتاہےا�ےابنٓا� �دم�!�اپےنٓا�پ م‬
‫کرلےمںیریت�ےےنیسوکبےاین�ز�یےسرھب�د�و�ںاگ�ا�و�رتری�افرق�د�و ک�رر�د�و�ںاگ�ا�و� گر�ارتو�ایاسہنںیرک�ےاگتومںیریت�ایسہناشمغلےسرھب�د�و�ں‬
‫‪3‬‬
‫گا �ا�و�رتری�افرقبیھد�و�رہنںیرک�و�ںاگ�۔‬
‫وکذ�ا�باکحہصالمتاھ�اسیرط�حا�ناظلوم�ںوک�ا�نےکرفک�وشر�ک‬
‫�ا�ےیبنﷺ�!جسرط�حا�نےسےلہپولگو�ںوککرف�وشر�کےکببسا�ن ع‬
‫وکوھک�ڑر�د�وسر�و�ںیکدنبگیرک�رہےںیہ�‪،‬جوحای�تدعب�الوم�ت‬
‫�ا�و�ردب�اعاملوی�ںےکببسذع�ا�باکحہصےلماگ خوجالقومالکا�و�ر�ر�ا�ز�قیقیقح چ‬
‫�ا�و�ر�ر� �وزجز�اکےرکنمہںی�ا�و�ر�اپےنٓا�پوک�دنایمںیریغ�ذمہد�ا�رمسھجرہےںیہ�ا�و�ر�ابنای�ءکیدعو�توکھجالٹ�رہےںیہ�‪�،‬ایکوقترقم�ر�ہرپالہلاملک‬
‫یو�مالدیناہنںیذع�ا�بمنہجںیمد�اخلرک�ےاگ�ا�سےئلہیول�گا�سد�ر�دنا�کذع�ا�بےکےئلدلج�یہنرکیں�‪،‬کافر�و�ںےکےئلایقمتاک�د�ن‬
‫دیانئییئگےہ‬
‫ےہ‪�،‬و�ہاملان�کد�نسجںیما�نوکخمفلتمسقےکذع�ا�ب�‪،‬سز�ائو�ں�‪،‬بڑییو�ںیکوع س‬
‫جساک�ا�نےس عود�ہایکجاتاہےوتابعثالہکت �‬
‫‪ 1‬ھود�‪۶‬‬
‫‪ 2‬العنکبوت�‪۶�۰‬‬
‫‪ 3‬مسندامحد�‪۸�۶�۹�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�‪�،‬ا�سد�نو�ہےبای�ر�ومد�دگا�روہ�ںےگا�و�را�نوک�الہلےکذع�ا�بےساچبنےو�الاکوئیہنوہگا�۔‬

‫ماضمنیوس�ر�ۃون�ح‪:‬‬
‫�اہلہکموکثمتیلی زبا�ن ںیماھجمسیاگایکہ ون�ح ‪ u‬نےیھبغیلبت اک�ٓاغا�ز�اسی وق�م ےک اصمئب شموالک�ت ےک د�و�رمںیایکتاھیجاسکہٓا�ج‬
‫حمدمﷺکیتیفیکےہ�‪�،‬اگرمتدمحم�رسو�لالہل ﷺکیرسالترپ�ایام�نںیہنالئوگےوتمتاہ�ر�ا�اناج�موق�مون�حےسفلتخمںیہنوہگا�‪�،‬ا�سوس�ر�ۃ‬
‫مںیرمحہلو�ا� نرو�ح‪ u‬کا�ذکرہے�۔‬
‫‪z‬نمبصرسالتیکذمہد�ا� �ری�۔‬
‫‪�z‬دعو�تقحاک�ٓاغا�ز�ا�و�ر�ا�ساکطریہقاک�ر�۔‬
‫‪�z‬ا�سےکدعبعرصہد�ر�ا�زتکقحےکالخ�فوق�ماکمز�احتمرکنا�‪،‬ضد�ا�و�رہٹدھرمی�۔‬
‫‪z‬جبون�ح‪ u‬نےاپینوق�میکرسکیش�‪،‬ضد�ا�و�رہٹدھرمییکاتناہکو� کیداھکہو�ہاپےنوخ�دساخہتوبعم�د�و�ںکوچوھ�ڑنےرپکیسرط�حیھب‬
‫تای�رہنںیتو�ٓا�پاپینوق�مےسامیو�سوہگےئا�و�ر�الہلاعتلٰیسےوی�ںدعاکی‬
‫َ َ َ َ َ ُ ْ ٓ َّ‬ ‫َ َ ُ ُ ُّ‬ ‫َ‬
‫ّ َ‬ ‫َ َ َ ُ ْ ٌ َّ ّ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ ِ ِ َ ْ ٰ ْ َ َ َ‬
‫ك ا ِْن تذ ْر ْ‬
‫ه ي ِضل ْوا ِع َبادك ول ي ِلدوا اِل‬ ‫ي د ّي ًرا ‪۲۶‬۝ اِن‬ ‫وقال نح ر ِب ل تذر ع الرض م الك ِف ِر‬
‫َفاج ًرا َك َّف ً‬
‫ارا ‪۲۷‬۝‬ ‫ِ‬
‫‪1‬‬

‫وھڑ�دیاتویہریت�ےدنب�و�ںوکگرم�ا�ہرکیں‬
‫وک �‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و� نرو�حےناہکریم�ےر�ب!�ا�ناکفر�و�ںںیمےسوکئیزمنیرپسبےنو�الاہنوھچ�ڑ�‪�،‬اگرتونےا�ن چ‬
‫گےا�و�ر�ا�نیکلسنےسوجبیھدیپ�اوہگادباک�ر�ا�و�رستخاکفرہیوہگا�۔‬
‫‪�z‬ا�س دعاکے دعب�الہلاعتلٰی نےون�ح ‪ u‬کوشکیت ایت�رکرنےاکحمک رفمایا�‪،‬جبیتشک ایت�رہوگیئوتقو�م رپ�الہلاکعذ�ا�ب ان�ز�ل وہگایتوشکیت‬
‫پرسو�ا�رچدن�اہلایام�نےکوس�اسا�ر�یوق�موکسجںیمون�ح‪ u‬کایباٹبیھاشملاھتغرقا�برککےمنہجرسدیکر�دیاگای�ا�و�ر�ا�نےکوبعم�د�‪،‬سو�ا�ع‬
‫�ث‪،‬یوع�قا�و�رنرس�اہنںیا�سذع�ا�بےساچبنےےکےیلہنٓائے�۔‬
‫�‪،‬یوغ �‬
‫�ا�سوس�ر�ہںیماس�ر�ےو�اقاع�تاک�اجاملیاخکہےہہکبجالیصفت�ترفتم�قاقمما�ترپسجہتہتسجومجو�دہںی�‪،‬عا�مولگو�ںےکاقمبےلںیمابنای ��ءا�و�ر�رسل‬
‫کوجوحوصہلا�و�رجو�د�لرگ�د�ہاطعوہتاہےو�ہاع�ماثملو�ںںیمرظنہنںیٓاتا�‪،‬نو�ح‪ u‬صدیو�ںکتاہنیتوحصےلا�و�رحمتبےساپینوق�میک‬
‫یکد�‪،‬سرکیشا�و�رہٹدھرمیےسان�امدیہوگےئا�و�ر�ا�نیکزبا�ن‬
‫�اصال�حےکےئلاہنںیاھجمستےرہے� �‪ٓ،‬اخر�و�ہوقتیھبٓاگایجبو�ہاپین �وقم ض‬
‫ایا�و�ر�رہیت �دنایکتا�سےکاناج�موکعرب�ت‬
‫سےدب�دعاکےالاف�ظلکنیہےئگ�‪�،‬ا�بیبنیکدب�دعایکےسلٹیتکسیھت�؟�ٓاخرقو�مون�حوکغرقا�برک�دیاگ �‬
‫بان�دیاگای�‪�،‬ا�سوس�ر�ۃںیمو�اقاع�تیکلیصفتاہنیتربع�تاگنزیہے�۔‬

‫‪ 1‬نوح �‪۲�۶�،۲�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عالہلےکان�مےسوجدحیبرہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫ۤاَّنِا اَنْلَسْرَا اًحْوُن ىٰلِا ٖۤهِمْوَق ْنَا ْرِذْنَا َكَمْوَق ْنِم ِلْبَق ْنَا ْمُهَيِتْاَّي‬
‫ربخد�ا�ررک�د�و) �ا�سےسےلہپہکا�نےک‬
‫قیًانیہمےنون�ح(لعہیاسلال�م�)کوا�نیکوق�میکرط�فاجیھبہکاپینوق�موکڈ�ر�اد�و�(�ا�و�ر �‬

‫ٌباَذَع ٌمْيِلَا‪َ۰۰۱‬لاَق ِمْوَقٰي ْيِّنِا ْمُكَل ٌرْيِذَن ٌنْيِبُّمۙ‪ِ۰۰۲‬نَا اوُدُبْعا َهّٰللا َو ُهْوُقَّتا‬
‫پا�سد�ر�دنا�کذع�ا�بٓاجائے�‪( ،‬نو�حہیلعاسلال�م) نے) کاہا�ےریم�یوق�م! مںیںیہمتاص�فاص�فڈ�ر�انےو�الاوہ�ںہکمت‬

‫ي ّ ِخ ْر ُ ْ‬
‫ك ىٰۤلِا ٍلَجَا ىًّمَسُّمؕ‪١‬‬ ‫ُ َٔ‬
‫َو ِنْوُعْيِطَاۙ‪ْ۰۰۳‬رِفْغَي ْمُكَل ْنِّم ْمُكِبْوُنُذ َو‬
‫�الہلیکابع�د�ترک�وا�و�راسیےسڈ�ر�وا�و�رریم�اانہکامنو�‪،‬توو�ہوخ�داہمت�ر�ےانگ�ہشخبد�ےاگ�ا�و�رںیہمتایکوقترقم�ہکتوھچ�ڑد�ےاگ�‪،‬‬
‫َ َّ‬
‫َّنِاَلَجَاِهّٰللااَذِاَءٓاَجاَل ُ ٔ‬
‫يخ ُرۘ‪ْ١‬وَلْمُتْنُكَنْوُمَلْعَت‪(۰۰۴‬نو�ح�‪۱‬تا�‪)۴‬‬
‫قیًانی�الہلاک عود�ہبجٓاجاتاےہوتومخرںیہنوہتااک�شہکںیہمتھجمسوہتی�۔‬
‫�رسو�لالہلﷺکیدعو�توبتغیلےکاقمبہلںیمافک�رمہکیکاخملتفاچیھاخصیدش�تاتخای�رکرچیکیھت�‪�،‬الہلاحبسنہوتاعلٰینےافک�رمہکوکتمہبن‬
‫فرمایاکہمتول�گدمحمﷺکےاستھوہیر�ویہاتخای ک�رر�رہےوہجوون�ح ‪u‬کےاستھا�نیکوق�مےناتخای�رکایتاھ�ا�و�ر�اگرتما�سر�ویےےس‬
‫با�زنہٓائےوتمتںیہیھبوہیاناج�مدکیانھپڑ�ےاگجو�ا�نیکوق�مےندکیاھاھتانوہ�ںنےاپینوق�موکمساھجیاتاھکہا�ےریم�ی �وقم�!جسرط�حھجم‬
‫سےلبقاﷲ�اناسنو�ںںیمےساپےنبختنمرک�د�ہرسو�لاتجیھب�رہاہےا�سرط�حا�ساکئان�تےکر�بےناپینرحتمےساپاناغیپ�ممتولگو�ںتک‬
‫ہپاچننےےکےئلا�سمیظعا�و�رمدق�سبصنمےکےئلمتںیمےسھجمرپ�رحمرفمارکنمبختایکہےا�و�ریقیقحملعوکحتما�و�رریصب�تےسون�ا�ز�اےہ�‪،‬مںی‬
‫صر�فایکاناس�نوہ�ںاہمت�ر�یوق�موبر�ا�د�ر�یےسریم�اعتقلےہ�‪،‬مںیوہیزبا�نوبلاتہو�ںوجتموبلےت توہاکہاﷲکےاحاک�ممتاچیھرط�حھجمس‬
‫سوک‪،‬مری�ےاخال�ق ��‪،‬افاک�رواعام�لا�و�ررکفوریصب�تےسیھبمتول�گوخ�بو�اقفوہ�‪،‬مری�ےاند�رنہوکئیربوبتیےہا�و�رنہیہالوہتیا�و�رنہ‬
‫�‬
‫ہیریم�ےاہتھںیموکئیدق�ر�تای�اتخای�رہےابلہتںیماپےنر�بیکرط�فےسو�ہاجناتہو�ںوجتمول�گںیہناجنےت�‪،‬مںیاپینوخ�اہشسفنےس‬
‫کوئیاب�تںیہنرکتامںیوجبا�تیھبرکتاوہ�ںقحیہرکتاہو�ں�‪،‬مری�ےاپ�سر�بیکرط�فےسا�سےکوبقم�لرفشےتوحیےلرکٓاتےںیہںیم‬
‫ریپو�یواطاعتاتخای ک�رر�وںیما�ذ�ندخ�ا� نود�ی‬
‫توا�سر�باکترجام�نا�و�رامانتد�ا�ررسو�لوہ�ں ��‪،‬اپےند�لیکرضاسےریم�یاکملا�و�رغریمرش�و�ط �‬
‫سےوجہکاتہو�ںا�سیکلیمعتںیموچ�ںرچ�ا�ںہنرک�وخو�ا�ہا�سیکتحلصماہمت�ر�یھجمسںیمٓائےاینہٓائے�‪،‬مھجرپرھب� سوہ ��‪،‬اتعام�دا�و�رقینیرک�واتکہ‬
‫رطیےق‪،‬مو�تےکدعبینیقی‬
‫�‬ ‫مںیاﷲیکذ�ا�توافص�ت�‪�،‬اﷲتاعلٰیکیحیحصرعمفتاسےکاحاک�مومرضای�تابد�یاعس�د�تےسرہب�ہدنموہنےےک‬
‫یقحوتق�ںیکتیفیک اتبئو�ںجوکوئی ا�و�رہنںی التبکسات ا�و�رمتںیہوھجٹے دخ�ائو�ںیک دنبگی ےساجن�تدلائو�ں�‪،‬تم ولگو�ں ےن اﷲکی دح�و�دکوپاما�ل‬
‫اباھ�رر�ا�سدحتکاٹاھالئو�ں ��‪،‬ا�و�رتمبسوک�ایک‬
‫کایہو�اہےںیہمتدکھلیرک�ا�ندح�و�دکےاند�رلائو�ںا�و�رجو�ا�سدحسےرگ�ا�دیےئےئگںیہاہنںی ک‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ایےس اع�دلانہ اظن�م زندگیاکپابدنبانئو�ںسج ںیموکئی اناس�نیسکد�وسر�ے اناس�ناکعدبہونہوبعم�دلبہکبس اﷲکے دنب�ے نب ئاجںیمری�ے‬
‫سامےنریم�ےر�بیکرط�فےسایکر�وشن ص�‪،‬ا�ف ہ�‪،‬وم�ا�ر�ا�و�رسدیھیاشہر�ا�ہےہسجرپوکئیڈ�رووخ�فرطخ�ہںیہن�‪،‬کوئیڈ�اکوٹلری�اںیہن�‪،‬بوھ�ل‬
‫ھردھرتم‬
‫یگ‪،‬ہلذٰ�اا�د ا�‬
‫ریخوعافتیےسزنم�لوصقم�درپاچنہپد�و�ںاگجسرپر�بیک ضرا�‪،‬خوشون�دگیا�و�ر�رںیتمحوہ�ں �‬
‫ھبایل�ںںیہن�‪،‬مںیمتولگو�ںوک �‬
‫�دکیوھ�‪�،‬وقترببا�دنہرک�و�‪،‬قبہیزندگیےکا�ندنچوحمل�ںوکنغتمیاجنوا�و�رافئد�ہاٹاھئو�ا�و�راگرمتول�گ گر�ور�د�انیا�و�ر�اناک ک�ررتےوہوتمری�ااک�مر�ب‬
‫کےاحاکما�توپ�ر�یامانتو�دیانتےکاستھاچنہپ�دیانہےںیممترپد�ر�وغہںیہنوہ�ںہا�ںا�سر�بےناہمت�ر�یاسسنںینگرکیھںیہاہمت�ر�ییعبط‬
‫�زندگییکتلہمدنچڑھگیا�ںںیہبجٓاخر�یاسعتٓاجائےیگوتپرھاچہےمتایام�نےلیھبٓائووت�و�ہںیہمتھچکافئد�ہںیہند�ےاگمتاہ�ر�ا�ایام�ن‬
‫�وفرکرم�ورگقو�مےنایکاک�نےسانس�ا�و�ر�د�وسر�ےےساکن�لدیا�۔‬
‫عمربتنہوہگامتںیہاعم�فںیہنایکجائےاگ�‪،‬کا�شہکمتریم�یابتو�ںرپوغ�ر ک‬

‫َلاَق ِّبَر ْيِّنِا ُتْوَعَد ْيِمْوَق اًلْيَل َّو اًراَهَنۙ‪ْ۰۰۵‬مَلَف ْمُهْدِزَي ْۤيِءٓاَعُد‬
‫ن(و�حہیلعاسلال�م) نے) کاہا�ےریم�ےرپ�و�ر�دگا�ر! مںیےناپینوق�موکر�ا�تد�نریت�یرط�فالبیاےہرگمریم�ےالبنے‬

‫اَّلِا اًراَرِف‪َ۰۰۶‬و ْيِّنِا اَمَّلُك ْمُهُتْوَعَد َرِفْغَتِل ْمُهَل اْۤوُلَعَج ْمُهَعِباَصَا ْۤيِف ْمِهِناَذٰا‬
‫سےہیول�گا�و�رزیا�د�ہاھبگےنےگل�‪،‬مںیےنبجیھبکاہنںیریت�یششخبےکےیلالبیاانوہ�ںےناپیناگنایل�ںاپےناکنو�ںںیم‬

‫َو اْوَشْغَتْسا ْمُهَباَيِث َو اْوُّرَصَا َو اوُرَبْكَتْسا اًراَبْكِتْساۚ‪َّ۰۰۷‬مُث ْيِّنِا ْمُهُتْوَعَد اًراَهِجۙ‪۰۰۸‬‬

‫�ڈ�ا�ل ںیل ا�و�ر اپےنڑپک�و�ںوک ا� �وڑ�ھ ایل ا�و�ر ا�ڑ ےئگ ا�و�ر رھپ ڑب�ا ربکتایک�‪ ،‬پرھ ںیم ےن اہنںی اب ٓا�و�ا�ز دنلب البیا�‪،‬‬

‫َّمُث ْۤيِّنِا ُتْنَلْعَا ْمُهَل َو ُتْرَرْسَا ْمُهَل اًراَرْسِاۙ‪ُ۰۰۹‬تْلُقَف اْوُرِفْغَتْسا ْمُكَّبَرؕ‪١‬‬

‫یبکشںیمےنا�نےساعالنہییھباہکا�و�رےکپچےکپچیھب�‪�،‬ا�و�رںیمےناہکہکاپےنر�بےساپےنانگ�ہوشخب�ا�ٔو(�ا�و�راعمفیامنوگ)‬

‫ٗهَّنِاَناَكاًراَّفَغۙ‪(۰۰۱۰‬نو�ح�‪۵‬تا�‪)۱�۰‬‬
‫�و�ہًانیقیبڑ�اےنشخبو�الاےہ�۔‬
‫نو�ح ‪ u‬سےینکرتک�انا‪:‬‬
‫�ی‪،‬تام�مرت�وعظ‬
‫للیوقط ��‪،‬ر�بیکرہناشنیاک�اناک�رہیایک�‪،‬پرکا�ہرب�ابریھباسےامہتیہند �‬
‫نو�ح‪ u‬کیوق�مےنوعظوصنتحی�‪،‬خول�ص حموتب�‪،‬ہرد نم‬
‫ندگی‪�،‬ا�ولا�د�‪،‬ما�لواتم�عا�و�ر ندای�و�یتیثیحرپکتہیرکےتوہئےربکت�وغر�و�ررپا�ڑ�ے‬
‫�وصنتحیےکاب�وجو�دتذکیباکر�اسہتہنوھچ�ڑ�ا�‪،‬چدنر� �وز�ہافنیز �‬
‫رہے�‪،‬و�ح‪ u‬کیاب�تاننستو�د�رکان�رو�ہا�نیکلکشدکیانھتکوگ�ا�ر�اہنرکتے�‪�،‬اہنںیرس�ر�ا�ہدکیےتھوتد�و�ریہےسر�اسہتدب�لےتیل�‪،‬پرھیھب‬
‫ہی ن‬
‫�ت‪،‬جموسل�ںمںیھکےلاع�م‬
‫رہحملف‪�،‬اتجامعا �‬
‫�اگرںیہکاسمانوہیھباجتاوتاک�ماکاہبنہرک�دیےتایہنماپھچکرلکناجتےد�و�رد�و�ررہےت ن�‪،‬و�ح‪ u‬نے �‬
‫�ی‪�،‬ایکایکوکگرھ�و�ںںیم �رفد�ًافر� �دًا�‪،‬لعدحی�ہدحیلع�ہ�‪،‬پچےکےکپچ ��‪،‬ر�ا�تو�د�نتنم لواجحت�‪،‬پای�ر�وحمتبا�و�رد�ر�دد�لےستحیصنرکتےہک‬
‫�دعو�تد �‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ایام�نو�اطاعتاک�ر�اسہتاپانلو�‪�،‬اپےنر�بےسزگشہتانگہو�ںیکاعمفیامنگول�‪�،‬ا�سیکرضاکےرطیوق�ںرپچولرگمجوقو�مچسقححیحصاب�تاجنانیہ‬
‫اچبکساتہے�؟اننہچوق�مون�ح‪� u‬اﷲےک‬
‫چ‬ ‫نہاچہےا�و�رٓا�گےکولعش�ں�اندھری�و�ںںیممگوہجاناچاہےوتاسوکد� �وز�خاک�ایدنھنےننبےسوک�ن‬
‫�رسو�لےکاقمبےلںیمرسگر�میہ ہری�‪،‬یشاط�نرم�د�و�دوکہیاپانہا�د�یولماجھجمسرک�ا�سےک لدرفیباج�لںیمالھجرکٓاکنںیھبدنکرکےوخ�ابو�ںا�و�ر‬
‫خایلو�ںںیمدبمتس ہری ��‪،‬اپےنوبعم�د�و�ںرپکتہیرکتےوہئےاتنئجوعو�اقبےسےبرہب�ہوہکراملکیقیقح �الہلوحد�ہالشریکاخلقاکئان�تےک‬
‫�ٓاگےےنکھجےساناک ک�رر�دیا�(�ا�و�ر�اگر�ٓا�جمہیھباپےنٓا�پوکقر�ٓا�نوستنےکرت�ا�ز�ومںیوتلںیوتہام�ر�یتیفیکیھبا�سوق�مےسفلتخمںیہن)‬

‫ِلِسْرُّي َءٓاَمَّسلا ْمُكْيَلَع اًراَرْدِّمۙ‪َّ۰۰۱۱‬و ْمُكْدِدْمُي ٍلاَوْمَاِب َّو َنْيِنَب َو ْلَعْجَي ْمُكَّل‬
‫�و�ہ مت رپٓاسام�نوک وخ�ب ربسات وہ�ا وھچ�ڑ د�ےاگ�‪� ،‬ا�و�رںیہمت وخ�ب ےپ د�رپے ام�ل ا�و�ر ا�ولا�د ںیم رتقی د�ےاگ ا�و�رںیہمت‬

‫ٍتّٰنَج َّو ْلَعْجَي ْمُكَّل اًرٰهْنَاؕ‪۰۰۱۲‬اَم ْمُكَل اَل َنْوُجْرَت ِهّٰلِل اًراَقَوۚ‪۰۰۱۳‬‬
‫باغا�تد�ےاگا�و�راہمت�ر�ےےیلرہنیںاکن�لد�ےاگ�‪،‬متںیہایکوہگایےہہکمتالہلیکربتر�یاکدیقع�ہںیہنرھکےتاحلانہکا�س‬

‫َو ْدَق ْمُكَقَلَخ اًراَوْطَا‪ْ۰۰۱۴‬مَلَا اْوَرَت َفْيَك َقَلَخ ُهّٰللا َعْبَس ٍتٰوٰمَس اًقاَبِطۙ‪۰۰۱۵‬‬
‫نےںیہمترط�حرط�حےسدیپ�اایکےہ�‪،‬کایمتںیہندکیےتھہکالہلاعتلٰینےا�وپرےلتسکرط�حاس�تٓاسام�ندیپ�ارک�دیےئ‬

‫َّو َلَعَج َرَمَقْلا َّنِهْيِف اًرْوُن َّو َلَعَج َسْمَّشلا اًجاَرِس‪َ۰۰۱۶‬و ُهّٰللا ْمُكَتَبْۢنَا َنِّم ِضْرَاْلا‬
‫ہںی�ا�و�ر ا�ن ںیم اچندوکوخ�باگمگجتا انبیا ا�و�روس�ر�جوک ر�وشن رچ�ا�غ انبیا ےہ�‪� ،‬ا�و�رمتوکزمنی ےس ایک (خا�ص اتہام�م ےس)‬

‫اًتاَبَنۙ‪َّ۰۰۱۷‬مُث ْمُكُدْيِعُي اَهْيِف َو ْمُكُجِرْخُي اًجاَرْخِا‪َ۰۰۱۸‬و ُهّٰللا َلَعَج ُمُكَل َضْرَاْلا‬

‫�اگایا ےہ�‪ ،‬پرھںیہمت اسی ںیم ولٹا ےل اجئےاگ�‪� ،‬ا�و�ر (�ایک اخ�ص رطیہق) سے رھپاکنلےاگ�‪� ،‬ا�و�راہمت�ر�ے ےیل زمنیوک‬

‫اًطاَسِبۙ‪۰۰۱۹‬اْوُكُلْسَتِّلاَهْنِماًلُبُساًجاَجِفؒ‪(۰۰۲۰‬نو�ح�‪۱�۱‬تا�‪)۲�۰‬‬
‫ےہاکہمتا�سیکاشک�د�ہر�اہو�ںںیمولچرھپ�و�۔‬
‫�الہلاعتلٰینےرف�شانب�دیا ت‬

‫�د�وسر�ا�اند�ا�ز‪:‬‬
‫بتغیلرکتے ایکرعصہزگ�رگایمرگقو�م ےک لدو�ں ںیمدگ�ا�ز�‪�،‬ڈ�ر�وخو�ف دیپ�انہ وہ�اوتون�ح ‪ u‬نے اناسنی رطف�ت ےکاطمبق د�وسر�ا رطیہق‬
‫وکو�ا�بوجز�اکیرتغبیدیینرش�و�عیک�‪،‬کاہ�ا�ےریم�یوق�مےکولگو�!تمدکیےتھوہمری�ار�باہج�ںاچہاتہےاب�ر�شربسا�دیاتہے‬
‫�اتخای�رکای�ا�و�رقو�م ث‬
‫�‪،‬جساب�ر�شےساہمت�ر�ےتیھکایلھک�ناہلہل�اھٹےتںیہسجیکابنتا�توکمتاہ�ر�ےوچپائےرچتےںیہا�و�ر�ا�نںیمد�و�د�ھاتنبہے�‪،‬پرھ�ٓال ئاوش�ں‬
‫�ا�و�رخو�نےکاند�رسےدیفم�د�و�د�ھیک ھدا�ریںیتلکنںیہوجیپےنو�الو�ںےکےئلاہنیتذلیذا�و�رقو�تشخبذغ�اکاکا�مدیاتےہا�و�راہج�ںاچہاتےہ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫رھو�ہ زمید اب�رشںی‬

‫با�رشو�ںوک�ر�و�ک دیاتہےاہمت�ر�ی اعم�شاک� حنااص�ر�اسی اب�ر�ش رپہے ذٰہل�ا�ر�ب وحد�ہ الشریک رپ ایام�ن الئو�ا�و�رغمرف�ت اچہوپ �‬
‫رصنعا�و�ر�ذخری�ہرکنےیکزیچ�و�ںںیم‬
‫برسائےاگا�و�رنرہیںاکن�لد�ےاگجسےساہمت�ر�یںیلصف�‪�،‬اجان�سوجمتاہ�ر�یتشیعماکسبےساجمع �‬
‫سبےسزیا�د�ہاہمےہ�‪،‬سزبیا�ںا�و�رترکا�ریا�ں�ا�و�رلھپوخ�بوہ�ںیگاہمت�ر�ےومییشرفبہوہ�ںےگد�و�د�ھو�افردقم�ا�رںیمےلماگد�ریااپنی‬
‫سےرھبجائںیےگسجںیماہمت�ر�یایتشک�ںاب�ربر� �دا�ر�یےکےئلیتلچںیہ�‪،‬مری�ا�ر�باہمت�ر�ےز�و�راب�ز�وا�ولا�دمںیزمیداضافہرک�د�ےاگ�‪�،‬ا�س‬
‫سےاہمت�ر�یافر�ا�د�یوق�تا�و�راعمشیتیثیحا�و�رڑب�ھرکوبضم�طوہجائےیگا� گر�در�داہمت�ر�یزع�تںیماضافہوہگا�ا�و�ردھا�کھٹیباجئےیگیھبک‬
‫غو�رر�وتمد�وسر�ےاجند�ا�ر�و�ںےسےنتکرفنم�دہوہکا�سےنںیہمتےلہپیٹمےسرھپظیلغاپنییکایکوبندسےام�ںےکٹیپےک‬
‫�اپیناسخترپ ک‬
‫وخوص�ر�تاند�ا�زسےیسیجاچہیلکشانبئیوج�ایکد�وسر�ےےسںیہنںیتلم�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫تنیان ھدری�ںمںی ب‬
‫ُ َ ّ ُ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ ٓ ٰ َ َّ‬
‫ك‪۰‬۝ ل اِله اِل‬
‫ك له المل ۭ‬ ‫ث‪۰‬۝ ٰذل ُ ُ‬
‫ِك هللا رب ْ‬ ‫َ ْ ُ ُ ُ ْ ْ ُ ُ ْ ُ َّ ٰ ُ ْ َ ْ ً ّ ِ ْ ۢ َ ْ َ ْ ْ ُ ُ ٰ َ ٰ‬
‫ت ثل ٍ ۭ‬
‫۔۔۔يلقك ِف بطو ِن امه ِتك خلقا م بع ِد خل ٍق ِف ظلم ٍ‬
‫ُ َ ‪۰‬۝ َ َ ٰ ّ ُ ْ َ ُ‬
‫‪1‬‬
‫صف ْو َن ‪۶‬۝‬ ‫ه ۚو فان ت‬
‫ترجہم‪� :‬و�ہاہمت�ر�یام�ٔو�ںےکوٹیپ�ںںیمنیتنیتات�ریکرپ�د�و�ںےکاند�رںیہمتایکےکدعبایکلکشدیاتالچاجتاےہ�‪،‬ییہالہل(جسےکہیاک�م‬
‫ہںی) متاہ�ر�ار�بےہ�‪،‬با�دشاہیاسییکےہ�‪،‬کوئیوبعم�دا�سےکوس�اںیہنےہرھپمتدکھرےسرھپ�ائےاجرہےوہ�؟�۔‬
‫ُ َّ َ َ ْ َ ّ ُ َ َ َ َ ً‬
‫الن ْطفة َعلقة‬ ‫ِي ‪۱۳‬۝ ثم خلقنا‬
‫ُ َّ َ َ ْ ٰ ُ ُ ْ َ ً ْ َ َ‬
‫ف ق َرا ٍر ّمك ْ ٍ ۠‬‫ي ‪۱۲‬۝ ثم جعلنه نطفة ِ‬ ‫م ِط ْ ٍ ۚ‬ ‫م ُسلٰـلَـ ٍة ِّ ْ‬‫ان ِ ْ‬ ‫َو َل َق ْد َخلَ ْق َنا ْالنْ َس َ‬
‫ِ‬
‫َفَـلَ ْق َنا ْال َعلَ َق َة ُم ْض َغ ًة َفَـلَ ْق َنا ْال ُم ْض َغ َة ِع ٰظ ًما َف َك َس ْو َن ْالع ٰظ َم َ ْلـ ًـماۤ‪۰‬۝ ثُ َّم َانْ َش ْا ٰن ُه َخ ْل ًقا ٰا َخ َ ۭر‪۰‬۝ َف َت َٰ‬
‫ب َك هللاُ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ ُ ْٰ‬
‫ال ِل ِق ْ َ‬
‫‪2‬‬
‫يۭ ‪۱۴‬۝‬ ‫احسن‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےناناس�نوکیٹمےکتسےسانبیا�‪،‬پرھاسےایکوفحم�ظہگجیکپٹوہئیوبندںیمدبتیلایک�‪،‬پرھا�سوبندوکولتڑھ�ےیکلکش �دی�‪،‬پرھ‬
‫لوتڑھ�ےوکوبٹیانب�دیا�‪،‬پرھوبٹییکڈہیا�ں ئانبںی�‪،‬پرھڈہیو�ںرپوگشتڑچھایا�‪،‬پرھاسےایکد� سور�ییہولخم�قانبڑھک�اایکسپڑب�ایہاببرکت‬
‫ہےالہل�‪،‬سباک�ریرگ�و�ںےساچاھاک�ریرگ�۔‬
‫م نُّ ْط َف ٍة ثُ َّم َج َعل ْ‬
‫ك َا ْز َو ً‬
‫اجا۔۔۔ ‪۱۱‬۝‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫تاب ثُ َّم ِ ْ‬
‫مَُ‬ ‫هللا َخلَ َق ُ ْ‬
‫ك ِّ ْ‬ ‫َو ُ‬
‫ٍ‬
‫‪3‬‬

‫وجڑ�ےانب�دیے�(عیینرم�د�ا�و�رعو�ر�ت) �۔‬ ‫ترجہم‪� :‬الہلےنمتوکیٹمےسدیپ�اایکرھپہفطنےسرھپمتاہ�ر�ے �‬

‫ً‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ّ ْ‬‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫م َ‬‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ُ َ َّ ْ َ َ َ ُ ْ ّ ِ ْ ُ َ ُ َّ ِ ْ ّ ُ ْ َ ُ َّ‬
‫‪4‬‬
‫‪۶۷‬۝‬ ‫۔۔۔‬ ‫ل‬ ‫ف‬ ‫ط‬
‫ِ‬ ‫ك‬ ‫ج‬ ‫ر‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫م‬ ‫ث‬ ‫ٍ‬
‫ة‬ ‫ق‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫اب ثم م نــطف ٍة ث‬
‫هوال ِذي خلقك م ت ٍ‬
‫رھو�ہںیہمتےچبیکلکشںیماکنلاتہے�۔‬
‫ترجہم�‪�:‬وہیوتےہسجےنمتوکیٹمےسدیپ�اایکرھپےفطنےس پ�‪،‬رھخو�نےکولتڑھ�ےےس پ�‪� ،‬‬
‫متںیہوق�توگیائییشخبا�و�راہمت�ر�ےا�وپر�اپینولخم�قوٹک�رےیکامنداس�تہہتد�رتہہٓاسام�نانبئے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫‪ 1‬الزمر�‪۶‬‬
‫‪ 2‬املومنون�‪ �۲‬ت‪۱�۴��۱‬‬
‫‪ 3‬فاطر�‪۱�۱‬‬
‫‪ 4‬املومن�‪۶�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ً‬ ‫َّالذ ْي َخلَ َق َس ْب َع َ ٰ‬
‫س ٰو ٍت ِط َباقا۔۔۔ ‪۳‬۝‬
‫‪1‬‬
‫ِ‬
‫ترجہم�‪:‬جسےنہتربتہاس�تٓاسام�نانبئے۔‬
‫تما�سوفحم�ظتھچےسابہربیھںیہنلکنےتکس�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ْ ُ ُ ْ َ َ ْ ُ ُ ْ َ َّ‬ ‫َْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ََ ْ ُ ْ َ ْ َْ ُ ُ ْ ْ َْ‬ ‫ٰ َْ َ َ ْ ّ َ ْ ْ‬
‫الس ٰم ٰو ِت َوال ْر ِض فانفذواۭ‪۰‬۝ ل تنفذون اِل‬ ‫م اق َطا ِر‬‫الن ِس ا ِِن استطعتم ان تنفذوا ِ‬ ‫ال ِن و ِ‬‫يعش ِ‬
‫ْ‬
‫‪2‬‬
‫ِب ُسل ٰط ٍ ۚ‬
‫ن ‪۳۳‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�ےرگ�و�ہانج�تواناس�ن!�اگرمتںیمٓاسامنو�ںا�و�رزمنیںیمےکانک�ر�و�ںےسابہرلکناجنےیکاطقتےہوتلکناھبگو! غبریہبلغا�و�راطقت‬
‫کےمتںیہنلکنےتکسا�سےکےیلڑب�ا�ز�و�رچاہےی�۔‬
‫رضو�ر�تےکےئلوس�ر�جوکسمرخکر�دیاجسیکر�وشینںیممتاعم�شالت�شرکتےوہجسیکر�وشینا�و گ�ررمیںیماہمت�ر�یںیلصفوشن�ونامپاتی‬
‫متاہ�ر�ی �‬
‫ہںی�ر�ا�توکاہمت�ر�ےوکس�نےکےئلانبیاجسںیماچندکییکلہڈنھٹ�ییھٹیمر�وشینںیمٓا�ر�ا�مرکتےوہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َ ۗ ً َّ ْ َ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ َّ ْ َ َ َ َّ‬
‫‪3‬‬
‫ھوال ِذي جعل الشمس ِضياء والقمر نرا۔۔۔ ‪۵‬۝‬
‫ترجہم‪� :‬وہیےہسجےنوس�ر�جوکاجایلاانبیاا�و�راچندوککمچد�ی۔‬
‫کروک�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫رضو�ر�تےکےئلڑب�ےڑب�ےاشک�د�ہر�اسےتانب�دیےئاتکہمتٓاسانیےکاستھرفس س‬ ‫متاہ�ر�ےےئلاہمت�ر�یاک�ر�وبا�ر�یودمتنی �‬
‫ً‬ ‫كل ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ ْ َ َ َ َ ُ ُ ْ َ ْ َ َ ْ ً َّ َ َ‬
‫َ‬
‫‪4‬‬
‫ك ِف ْيا ُس ُـبل۔۔۔ ‪۵۳‬۝‬ ‫ال ِذي جعل لك الرض مهدا وسل‬
‫ترجہم�‪�:‬وہیسجےناہمت�ر�ےےئلزمنیاکرف�شاھچبیاا�و�را�سںیماہمت�ر�ےےنلچوکر�اسےتانبئے۔‬
‫َ‬
‫ن‬ ‫ْ‬
‫و‬
‫ُ‬
‫د‬ ‫يَ‬
‫ت‬ ‫ـاجا ُس ُـب ًل َّل َع َّل ُه ْم َ ْ‬
‫م‪۰‬۝ َو َج َع ْل َنا ِف ْيَا ِف َ ً‬ ‫َ َ َْ َ ْ َْ ِ َ َ َ َ َ َ‬
‫اس ا ْن ِت ْيد ِ ِب ْ ۠‬
‫وجعلنا ِف الرض رو ِ‬
‫‪5‬‬
‫‪۳۱‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رمہےنزمنیںیماہپ�ڑامجدیےئاتکہو�ہاہنںیےلرک�ڈھکلہناجئے�ا�و�را�سںیماشک�د�ہر�اہںیانبدیںاشیدکہول�گاپانر�اسہتولعم�م‬
‫کرلںی�۔‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ً‬
‫ْ ْ َ ُ ُ َ ْ َْ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ًَْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬
‫ال ِذي جعل لك الرض مهدا وجعل لك ِفيا سبل لعلك تتدو ۚ‬
‫ن ‪۱۰‬۝ (الزخرف�‪)۱�۰‬‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬

‫ترجہم�‪:‬جسےناہمت�ر�ےےئلزمنیوکوہگ�ا�ر�ہانبیاا�و�را�سںیماہمت�ر�یاخطرر�اسےتانب�دیےاتکہمتاپینزنم�لوصقم�دکیر�ا�ہاپسوک�۔‬
‫�ر�ا�توکاﷲبساحنہوتاعلٰیتمرپدنینسمطل مرفا�دیاتہےسجںیمںیہمتھچکملعںیہن توہاکہایکرک�رہےوہایےسیہاﷲتمرپمو�تاط�ر�یرک�د�ےاگ‬
‫رضو�رابلرض�و�ربجو�ہاچہےاگمتںیہمیٹےساکن�لرکمسجوجا�نےکاستھ نزد�ہرککےاکییکاپےنوضح�رالکڑھ�ارک�ےاگ�ا�و�رمتاہ�ر�ے‬
‫رھو�ہ �‬
‫پ �‬

‫‪ 1‬امللک�‪۳‬‬
‫الرمحن�‪۳�۳‬‬
‫‪ٰ 2‬‬
‫‪ 3‬یونس�‪۵‬‬
‫‪ 4‬طہ�‪۵�۳‬‬
‫‪ 5‬االنبیائ�‪۳�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�اعام�لاکماحسہبا�و�راب�زپر�سرک�ےاگا�و�ر�ا�سےکاطمبقیہںیہمتتنجسجںیماسےکاناعما�تیہاناعما�تںیہد�اخلرک�ےاگایا�سمنہجاکباسی‬
‫بانئےاگجو�اساکذع�ا�بےہوجتہبیہرب�ااکھٹناہے�‪�،‬وہا�ںمتر�وئوگےا�و�رڑگگڑ�ارکا�سدنایمںیو�اپسٓانےیکزگ�ا�ر�شرک�وےگرگم�وقتزگ�راکچ‬
‫ہوگا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬
‫م‪۰‬۝ َر َّب َنا َا ْب َ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َٓ‬
‫الًا ا ِّن‬
‫ار ِج ْع َنا ن ْع َمل َص ِ‬
‫س ْع َنا ف ْ‬
‫صن َو ِ‬ ‫َول ْو ٰتي ِا ِذ ال ُم ْج ِر ُم ْو َن َنك ُِس ْوا ُر ُء ْو ِس ِه ْم ِع ْند َر ِّ ِب ْ ۭ‬
‫ُ‬
‫‪1‬‬
‫ُم ْو ِقن ْو َن ‪۱۲‬۝‬
‫ترجہم‪ :‬کا�شمتدکیوھو�ہوقتبجہیرجم�مرساکھجئےاپےنر�بےکوضح�رڑھک�ےوہ�ںےگ(�ا�سوقتہیہہکرہےوہنےگ) �ا�ےامہ�ر�ے‬
‫�ر�ب! ہمےنوخ�بدیھکایلا�و�رنسایلا�بںیمہو�اپسجیھبد�ےاتکہمہکینلمعرکیںںیمہا�بنیقیٓاگایےہ�۔۔‬
‫ہلذٰ�ا�ا�ستلہمےسافئد�ہاٹاھلوا�و�ر�ا�سرپ�ایام�نےلٓائو�ا�سایکایکےلوک�اپانعموب�دما�نولا�و�راکملاطاعترک�وجسرط�حا�سیکتمظعاکحق‬
‫ہےا�سےسڈ�ر�و�ا�و�راصقن�ناٹاھنےو�الو�ںںیمہنرہو�‪�،‬دنایےکوھچٹےوھچٹےریئوس�ںا�و�رسر�د�ا�ر�و�ںےکاب�ر�ےںیموتتمہیےتھجمسوہہکانےک‬
‫� قوا�رکےالخ�فوکئیرحکترکنارطخنا�کےہرگماﷲابت�ر�کوتاعلٰیکےقلعتممتہیوتقعںیہنرھکےتہکو�ہیھبوکئیاب� قوا�ریتسہوہگاا�و�رمتاہ�ر�ے‬
‫رغو�را�و�رتنکمتےکاستھرسھجکٹرکچےلاجتے�۔‬
‫�اعام�لاکماحسہبرکئےاگرگمسر�د�ا�ر�ا�نوق�م �‬

‫َلاَق ٌحْوُن ِّبَّر ْمُهَّنِا ْيِنْوَصَع َو اْوُعَبَّتا ْنَم ْمَّل ُهْدِزَي‬

‫نو�ح (لعہی اسلال�م) نےاہک ا�ےریم�ے رپ� �ور�دگا�ر ! �ا�ن ولگو�ں ےنریم�یوت انفرمانییک ا�و�ر ایوس�ںیک مرفا�ں رب�د�ا�ر�ییک‬

‫ٗهُلاَم َو ۤٗهُدَلَو اَّلِا اًراَسَخۚ‪َ۰۰۲۱‬و اْوُرَكَم اًرْكَم اًراَّبُكۚ‪َ۰۰۲۲‬و اْوُلاَق‬

‫جن ےک ام�ل و ا�ولا�د ےن (قیًانی ) قناص�ن یہ ںیم ڑبھایا ےہ�‪� ،‬ا�و�ر ا�ن ولگو�ں ےن ڑب�ا تخس رفیبایک ا�و�راہک انوہ�ں ےن‬

‫اَل َّنُرَذَت ْمُكَتَهِلٰا َو اَل َّنُرَذَت اًّدَو َّو اَل اًعاَوُس۬ۙ‪َّ ١‬و اَل َثْوُغَي َو َقْوُعَي َو اًرْسَنۚ‪۰۰۲۳‬‬
‫کہ رہگز اپےن وبعم�د�و�ں وک ہن وھچ�ڑنا ا�و�ر ہن و�د ا�و�ر وس�ا�ع ا�و�ر وغی�ث ا�و�ر وعی�ق ا�و�ر رسنوک (چوھ�ڑنا)‬

‫َوْدَقاْوُّلَضَااًرْيِثَك۬ۚ‪َ١‬واَلِدِزَتَنْيِمِلّٰظلااَّلِااًلٰلَض‪(۰۰۲۴‬نو�ح�‪۲�۱‬تا�‪)۲�۴‬‬
‫�ا�و�رانوہ�ںےنتہبےسولگو�ںوکرمگ�ا�ہایک(�اٰلیہ) توا�ناظلوم�ںیکرمگ�اہیا�و�ر ھڑبا�۔‬

‫را�ر‪:‬‬
‫عموب�د�ا�نابطہلرپ�اص �‬
‫نو�ح‪ u‬ہکےتنجوبعم�د�و�ںکیوپجا�‪،‬پرسشتمترکتےوہانیکتقیقحھچکیھبںیہنےہ�‪،‬چدنان�مںیہجوتمےنا�و�راہمت�ر�ےڑب�و�ںےننس‬
‫�رکےھںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬

‫‪ 1‬السجدۃ�‪۱�۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ْ َ َّ ٓ َ ْ َ ۗ ٌ َ َّ ْ ُ ُ ْ َ ٓ َ ْ ُ ْ َ ٰ َ ۗ ٔ ُ ُ ْ َّ ٓ َ ْ َ َ ُ َ ْ ْ‬
‫‪1‬‬
‫م ُسل ٰط ٍن۔۔۔ۭ ‪۲۳‬۝‬‫اِن ِه اِل اساء سيتموها انتم وابوك ما انل هللا ِبا ِ‬
‫ترجہم‪� :‬د�ر�اصلہیھچکںیہنںیہرگمسبدنچان�موجمتےنا�و�راہمت�ر�ےاب�پد�ا�د�اےنرکھےئیلںیہالہلےنا�نےکےیلوکئیدنسان�ز�لںیہنیک۔‬
‫�انوہ�ںےنھچکیھبقیلختںیہنکای�ا�و�رنہیہا�نےکہضبقدق�ر�تںیمھچکےہ�‪،‬سوچوتوسیہ�‪،‬کایتمولگو�ںےکاپ�ساپےنوبعم�د�و�ںیکاقحنتییک‬
‫کوئیدللیےہہیوتوخ�د�اپاناچاھرب�ایھبںیہناجنےت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ ً ّ َ ًّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ْ َ َ َّ َ ْ ُ ْ ّ ْ ُ ْ ٓ َ ْ َ ۗ َ َ ْ ُ‬
‫‪2‬‬
‫‪۱۶‬۝‬ ‫ا۔۔۔‬ ‫ض‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫ا‬‫ع‬ ‫ف‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫س‬ ‫ف‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ن‬ ‫ل‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ك‬ ‫۔۔۔قل افاتذتم ِم دو ِنهٖ اولِيا َء ل ي ِل‬
‫رھا�نےسوہکہکبجتقیقحہیےہوتایکمتےناسےوھچ�ڑرکایےسوبعم�د�و�ںوکاپاناک�رسا�زرہھٹ�اایلوجوخ�داپےنےیلیھبیسکعفنواصقن�ن‬
‫ترجہم�‪:‬پ �‬
‫کااتخای�رںیہنرھکےت�؟�۔‬
‫کاییہنس�‪،‬بو�لای�دیھکےتکسںیہ�‪،‬کاییہاہمت�ر�ی نہرامئیرککسےتںیہ�‪،‬متاہ�ر�یدم�دکوہپچنےتکسںیہ ��‪،‬زندگیایمو�تد�ےےتکسںیہ�‪،‬یبام�ر�یےسافش�د�ے‬
‫کسےتںیہایکوئیایاسکا�مدنسکےاستھاتب�وجویہرککسےتوہ�ںا�بوق�مےکاپ�سایکدللیوہتی�‪،‬کایجو�ا�ب توہا�‪�،‬و�ہالجو�ا�بوہاجتے�‪،‬کوئیوج�ا�ب‬
‫نہنبڑپتامرگ�اپینٹہدھرمی�‪،‬ضدہنوھچ�ڑتے�‪،‬نو�ح‪ u‬نےتشپد�رپتشوق�مےکاتجامعیرط�زعلموک�دیھکرکنہرص�فہیاند�ا�ز�ہ مرفالایکہ‬
‫�ا�نےکاند�رقوب�لقحیکوکئیالصحتیابقیںیہنرہیےہہکلبہیر�ائےیھباقئمرکلیہکٓائدن�ہا�نیکولسن�ںےسکینا�و�ر�ایام�ند�ا�رٓا� مدوی�ںےک‬
‫�اھٹےنیکوتقعںیہنےہ�‪،‬قو�مےکرس�د�ا�ر�و�ںا�و�رمدن�ر�و�ںےکڈنپتو�ںےناپےنیلعجوبعم�د�و�ںیکاک�رفرمائیےکڑب�ےےبملاش�خد�رشا�خےلسلساقئم‬
‫کررکےھںیہسجےکوگ�رکھ ھددن�ےےسوپ�ر�یوق�مےکذہنامئو�فںیہا�بانیکوق�مایام�نیکد�ولتےسرہب�ہدنمہنوہگی�‪،‬سونےہپاہسگہ‬
‫وکزیداکٹھبنےےکےئلو�افرما�لوومییشا�و�ررثک�تےسا�ولا�دیںد�ےد�یںیہوت�انوہ�ںےنایکابملرعصہربصکے‬
‫یہہکر�بےنایےسولگو�ں م‬
‫بدعجبو�ہابللکامیو�سوہگےئاپےنر�بےساتلاجکیا�ےریم�ےر�ب! توجاناتہےںیمےنریت�ااغیپ�ماچنہپنےیکوکششںیمکوئیدیقہقاٹاھ‬
‫ہنںیرکاھیسکمسقیکالممتا�و� �رز�د�وکو�بیکرپ�و�ا�ہںیہنیکرگمےھجما�و�رتری�یدعو�تقحوکرکھٹ�ا�دیاگایہے�‪،‬مری�یوق�مےنریم�ےاجبئےاپےن‬
‫ریپو�ییکنجےکام�لو�ا�ولا�دےناہنںی ندای�ا�و�ر�ٓاخر�تےکاسخ�ر�ےںیمڑبھایاہےںیماپینوق�مےسامیو�سا�و�ر‬
‫بڑ�و�ںا�و�ر�اصاح�برث�و�تیہیک �‬
‫نا�امدیہوگایہو�ںذہل�ا�ا�بوتبیھا�ناظلوم�ںوکگرم�اہیےکوس�اکیسزیچمںیرتقیہند�ے م�‪،‬ری�یوق�مےکا�نرسکشرس�د�ا�ر�و�ںےنولگو�ںوکیتخسےس‬
‫کاہہےہکون�ح‪ u‬کیدیو�انیگیکابتںینسرکاپےنا�نوبعم�د�و�ںو�د�ا�‪،‬سو�اعًا�‪،‬یوغ�ث�‪،‬یوع�قا�و�رنرس کیابع�د�ترکنارہگزرہگزرت�کہنرک�وجن‬
‫کوامہ�ر�ےزب�ر�گدصیو�ںےسوپجےتےلچٓائےںیہھبالو�ہایےسیہےئگذگ�ر�ےےھتا�و ان�روککوئیھجمسںیہنیھت�‪�،‬اگرون�ح‪ u‬کےرطیےق‬
‫پرچولےگوت�ر�اسےتےسکٹھباجئوےگا�و�رںیہکےکہنرہوگے۔‬

‫اَّمِم ْمِهِتٰٔـْٓيِطَخ۠ اْوُقِرْغُا اْوُلِخْدُاَف اًراَن۬ۙ‪ْ ١‬مَلَف اْوُدِجَي ْمُهَل ْنِّم ِنْوُد ِهّٰللا اًراَصْنَا‪۰۰۲۵‬‬
‫یہول�گہبببساپےنانگہو�ںےکڈبودیےئےئگا�و�رمنہجںیماچنہپدیےئےئگا�و�رالہلےکوس�ااپانوکئیدم�دگا�رانوہ�ںںیہناپیا�‪،‬‬

‫‪ 1‬النجم�‪۲�۳‬‬
‫‪ 2‬الرعد�‪۱�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َو َلاَق ٌحْوُن ِّبَّر اَل ْرَذَت ىَلَع ِضْرَاْلا َنِم َنْيِرِفٰكْلا اًراَّيَد‪۰۰۲۶‬‬
‫�ا�و�ر(حرض�ت) نو�ح(لعہیاسلال�م) نےاہکہکا�ےریم�ےاپلےنو�الے! تور�وئےزمنیرپیسکاکفروکرہےنےنہسو�الاہنوھچ�ڑ�‪،‬‬

‫َكَّنِا ْنِا ْمُهْرَذَت اْوُّلِضُي َكَداَبِع َو اَل اْۤوُدِلَي اَّلِا اًرِجاَف‬

‫�اگر وت اہنںی وھچ�ڑ د�ے اگ وت (قیًانی ) یہ ریت�ے (�ا�و�ر) بدن�و�ںوک (بیھ�)گرم�ا�ہرک�دیں ےگ ا�و�ر ہی افجر�و�ں‬

‫اًراَّفَك‪ِّ۰۰۲۷‬بَر ْرِفْغا ْيِل َو َّيَدِلاَوِل َو ْنَمِل َلَخَد َيِتْيَب مُؤْمِنًا‬

‫�ا�و�رڈھٹیاکفر�و�ںیہوکمنجدیںےگ�‪�،‬ا�ےریم�ےرپ�و�ر�دگا�ر! توےھجما�و�رریم�ےام�ںاب�پا�و�روجیھبایامند�ا�روہرکریم�ے‬
‫ٰ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ ْ ْ‬
‫ّو لِل ُم ٔو ِم ِن ْ َ۠‬
‫ي َو ال ُم ٔو ِمن ِ‬
‫تؕ‪َ١‬واَلِدِزَتَنْيِمِلّٰظلااَّلِااًراَبَتؒ‪(۰۰۲۸‬نو�ح�‪۲�۵‬تا�‪)۲�۸‬‬
‫یسکاب�تںیمہنڑبھا۔‬
‫گرھںیمٓائےا�و�رامت�موممنرم�د�و�ںا�و�رلکایامند�ا�روع�رتو�ںوکشخبد�ےا�و�راکفر�و�ںوکوس�ائےرببا�د�یےکا�و�ر‬

‫�ر�بےکوضح�راتلاج‪:‬‬
‫را�ر�ا�و�ر�اپےنرسو�لیکاخملتفیکانبپر�و�ہاپنیںیمرغ�قےیکےئگا�و�رپرھہجمنیکوہلان�کٓا�گںیموھجنک‬
‫�اپےنانگہو�ںیکرثک�ت�‪ ،‬کسریش�‪،‬کرفپر�اص �‬
‫رھانوہ�ںےنالہلےکذع�ا�بےساچبنےو�الاکوئیدم�دگا�ر�‪،‬فریا�د�ر�سا�و�رپان�ہدیےنو�الانہاپیا�‪�،‬ا�و� نرو�ح‪ u‬نےاہک�ا�ےمری�ے‬
‫�دیےےئگ�‪،‬پ �‬
‫وک نزد�ہوھچ�ڑ�دیاتویہریت�ےدنب�و�ںوکگرم�ا�ہرکیںےگا�و�ر�ا�نیک‬
‫�ر�ب! �ا�ناکفر�و�ںںیمےسیسکایکوکبیھزمنیرپسبےنو�الانہوھچ�ڑ�اگرتونےا�ن �‬
‫نلسےسوجبیھدیپ�اوہگابدکا�ر�ا�و�رستخاکفرہیوہگا�‪�،‬ا�ےمری�ےر�ب�!جمےھا�و�رمری�ےو�الدینوک�ا�و�رہر�ا�سصخشوکجومری�ےرھگمںیوممنیک‬
‫یحتیثےسد�اخلوہ�اہےا�و�رسبوممنرم�د�و�ںا�و�رعو�رتو�ںوکماع�ف مرفا�د�ےا�و�رظالوم�ںےکےئلالہکتےکوس�اکیسزیچمںیاضافہہنرک�۔‬
‫ماضمنیوس�ر�ۃاشلسم‪:‬‬
‫�ا�سوس�ر�ۃںیمد� مواضمنیایب�نےیکےئگںیہ�۔‬
‫ڈنھٹک�‪�،‬د�نیکرش�وین�‪�،‬ر�ا�تیکات� یریک� �‪ٓ،‬اسام�نیکدنلب�یا�و�رخوبوص�رتیا�و� �رزمنییکومہ�ا�رسحطا�و�رمسجاناسنیےک‬
‫‪z‬سو�ر�جیککمچ�‪،‬چاندکی �‬
‫�اعدت�ا�لاک�ذکرکرکےالہلاعتلٰینےاپیندق�ر�تاکمہلا�و�رکحتمابلہغوک�و�اضحرفمایا�‪،‬نزییہہکاسیوحد�ہالشریکذ�ا�تےناناسنیرطف�توکینیکوبد�ی‬
‫دعب�ارکوئیاناس�ن‬
‫زیمت‪�،‬ا�ر�ا�د�ےا�و�ریفےلصیکالصحتیا�و�رعلمےکاتخای�رکے گ‬
‫کاوعش�رالاہ�مایکہےا�و�رخری�وشرکےاتمای�زکیالصحتییشخبےہ�‪�،‬ا�ب �‬
‫را�ررک�ے‬
‫کرف�‪،‬شر�کا�و�ربر�ےاخال�قےسوخ�دکواپ�کرکلےوتیہا�سیکمیظعاکمایبیوہگیا�و�رجوفغتلاتخای�ررک�ےا�و�رفقسوفوج�ررپاص �‬
‫تویہا�سےکےیلتہبڑب�ےاصقن�ناکوس�د�اےہ�۔‬
‫‪z‬قو�مومث�دکےذکرمںیرسو�لیکتمظعو�امہتیوک�و�اضحرککے مرفایاکہیبنیکےبوچ�ںوچر�اں�اطاعتیہاخر�و�یالف�حیکاضمنےہ�‪�،‬دنایکے‬
‫ریخوشر ضرائےال�ٰہییکاینب�دہنںینباتکس�‪�،‬اسی گ‬
‫رط�حارکوئیوق�میبنیکاخملتفرپکرمسبہتوہتیےہ‬ ‫کیسوھچٹےڑب�ےاناس�ناکوخ�داسخہتہفسلف �‬
‫ےھت‪،‬چاننہچاسیذتکر�ےںیمرس�د�ا�ر�ا�ن‬
‫تومہہشییکرط�حا�سوکحر�فطلغیکرط�حاٹم�دیاجائےاگ�‪،‬کوینہکا�سوقتہکمںیموق�مومث�دیجےساحلا�ت �‬
 ‫�� �� �� �‬

‫قریشوکنتہیبیکیئگہکوجقو�موق�مومث�دکےشقندق�مرپلچےتوہئےیبناکر�مﷺکیاخملتفرک�ےیگا�سوکبیھتسینوانب کو�در�دیاجائےاگ�۔‬

‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عرکتاوہ�ںںیمالہلاعتلٰیکےان�مےسوجڑب�ارہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫َو ِسْمَّشلا َو اَهىٰحُض۪ۙ‪َ۰۰۱‬و ِرَمَقْلا اَذِا اَهىٰلَت۪ۙ‪َ۰۰۲‬و ِراَهَّنلا اَذِا اَهىّٰلَج۪ۙ‪۰۰۳‬‬

‫قمسےہوس�ر�جیکا�و�را�سیک ھدو�پیک�‪،‬قمسےہاچندیکبجا�سےکےھچیپٓائے�‪،‬قمسےہد�نیکبجوس�ر�جوکامنیا�ںرک�ے�‪،‬‬

‫َو ِلْيَّلا اَذِا اَهىٰشْغَي۪ۙ‪َ۰۰۴‬و ِءٓاَمَّسلا َو اَم اَهىٰنَب۪ۙ‪َ۰۰۵‬و ِضْرَاْلا َو اَم اَهىٰحَط۪ۙ‪۰۰۶‬‬
‫قمسےہر�ا�تیکبجاسےڈھانپےل�‪،‬قمسےہٓاسام�نیکا�و�را�سےکانبنےیک�‪،‬قمسےہزمنییکا�و�راسےومہ�ا�ررکنےیک�‪،‬‬

‫اَهىٰوْقَت۪ۙ‪۰۰۸‬‬ ‫َو‬ ‫اَهَرْوُجُف‬ ‫اَهىّٰوَس۪ۙ‪۰۰۷‬اَهَمَهْلَاَف‬ ‫اَم‬ ‫َّو‬ ‫ٍسْفَن‬ ‫َو‬

‫قمس ےہسفن یک ا�و�ر اسے د�رست انبنے یک�‪ ،‬پرھ ھجمس د�ی اسوک دبکا�ر�ی ےس ا�و�ر چب رک ےنلچ یک‬

‫ْدَقَحَلْفَاْنَماَهىّٰكَز۪ۙ‪َ۰۰۹‬وْدَقَباَخْنَماَهىّٰسَدؕ‪�(۰۰۱۰‬اشلسم�‪۱‬تا�‪)۱�۰‬‬
‫جسےناسےاپ�کایکو�ہاکمای�بوہ�ا ��‪،‬ا�و�رسجےناسےاخ�کںیمالمدیاو�ہانکا�موہگا‬
‫سو�ر�جا�و�ر�ا�سیک ھدو�پیکمسق�!�ا�و�رچاندکیمسق!بجہکو�ہوس�ر�جڈلھےنےکدعب�ر�ا�توکطول�عوہتاہے�‪�،‬ا�و�ر�د�نیکمسق!بجہکو�ہات�رییکوک�د�و ک�رر�ے�‪،‬‬
‫یجےسرفمایا‬
‫ّ‬
‫َ ‪1‬‬
‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َو َّ َ‬
‫النا ِر اِذا تل‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رد�نیک�(قمس) بجہکو�ہر�وشنوہ۔‬
‫�ا�و�ر�ر�ا�تیکمسق!جبوس�ر�جافقےسےچیناترجائےا�و�رہرستماندھری�اچاھجائے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫قَ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ َ ُْٓ‬
‫‪2‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ق ‪۱۶‬۝ َوالي ِل وما وس ۙ ‪۱۷‬۝‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫فل اق ِس ُم ِبلشف ِ ۙ‬
‫ترجہم�‪:‬پسںیہن�‪،‬مںیمسقاھکتاوہ�ںقفشیک�‪�،‬ا�و�رر�ا�تیکا�و�روجھچکو�ہٹیمسیتیلےہ�۔‬
‫کای‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�ٓاسام�نیکا�و�ر�الہلر�بالاعملنییکمسق! جسےنٓاسام�نوکزمنیرپریغبسوتنو�ںےکڑھک�ا �‬
‫َْ ََ‬
‫عد َ َ َ َ‬ ‫َ ُ َّ ْ َ َ َ َّ‬
‫‪3‬‬
‫ت ْونا۔۔۔ ‪۲‬۝‬ ‫ي ٍ‬ ‫الس ٰم ٰو ِت ِبغ ِ‬ ‫ا ال ِذي رفع‬

‫‪ 1‬الیل�‪۲‬‬
‫‪ 2‬االنشقاق�‪۱�۶�،۱�۷‬‬
‫‪ 3‬الرعد�‪۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم�‪�:‬و�ہالہلیہےہسجےنٓاسامنو�ںوکایےساہس�ر�و�ںےکریغباقئمایکوجمتوکرظنٓاتےوہ�ں۔‬
‫عد َ َ َ َ‬ ‫َْ ََ‬ ‫َ َ َ َّ‬
‫‪1‬‬
‫ت ْونا۔۔۔ ‪۱۰‬۝‬ ‫ي ٍ‬ ‫الس ٰم ٰو ِت ِبغ ِ‬ ‫خلق‬
‫وتسو�ںےکوجمتوکرظن ئٓاںی�۔‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�سےنٓاسامنو�ںوکدیپ�اایکریغب ن‬
‫�ا�و� �رزمنیا�و�رالہلر�باکئان�تیکمسق! جسےنزمنیوکومہ�ا�ررف�شیکرط�حالیھپیا�ا�و�ر�وستعاطعکی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َْ َ َ ْ َٰ َ ْ ْ ُ‬
‫‪2‬‬
‫َوال ْرض ف َرشنا ف ِنع َم ال ٰم ِهد ْو َن ‪۴۸‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬زمنیوکہمےناھچبیاہےا�و�رہمڑب�ےاچےھومہ�ا�رکرنےو�الےںیہ�۔‬
‫َ َ‬ ‫َ َْ‬
‫‪3‬‬
‫َواِل ال ْر ِض ك ْيف ُس ِط َح ْ ۪‬
‫ت ‪۲۰‬۝‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رزمنیوکںیہندکیےتھہکےسیکاھچبئییئگ�؟�۔‬
‫َ ْ َْ َ َ ْ َ ٰ َ‬
‫ِك َد ٰح َ‬
‫‪4‬‬
‫ىهاۭ ‪۳۰‬۝‬ ‫والرض بعد ذل‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�سےکدعبزمنیوکا�سےناھچبیا۔‬
‫�س‪�،‬زندگیرسبکرنےےکےئلوق�تلقعوفرک�‪،‬قو�ت‬
‫مسج‪،‬کیئمسقےکرتہبینوح�ا �‬
‫�ا�و�ر�ا�ساخلقاکئان�تیکمسق! جسےناناس�نوکوم�ز�و�ںرتین �‬
‫�اسدتلا�لو�اتسابن�ط�‪،‬قو�تایخ�ل�‪،‬قو�تاحفہظ�‪،‬قو�تزیمت�‪،‬قو�تہلصیف�‪،‬قو�تا�ر�ا�د�یا�و�ر�د� سور�یےبامش�ر�ذہینوقتںیاطع مرف ئاںی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ ۗ َّ َ‬ ‫ْٓ َ‬ ‫َ ََ َ َ ٰ َ َ ََ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫ٰ ٓ َ ُّ َ ْ ْ َ ُ َ َ َ‬
‫‪5‬‬
‫ك ‪۸‬۝‬ ‫ف ا ِّي ُص ْو َر ٍة ّما شا َء َرك َب ۭ‬ ‫ك ‪۷‬۝ ِ‬ ‫ان َما غ ّرك ِ َب ّ ِبك الك ِر ْي ِ ۙ‬
‫م ‪۶‬۝ ال ِذ ْي خلقك ف َس ّوىك ف َعدل ۙ‬ ‫النس‬
‫ييا ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�ےاناس�ن! کسزیچےنےھجتاپےنا�سر�برکیمیکرط�فےسدھوکےںیمڈ�ا�لدیاجسےنےھجتدیپ�اایک�‪،‬جتےھکنکسےسد�رست‬
‫کای�‪،‬جتےھانتمسبانبیا�ا�و�رسجوص�ر�تںیماچہاھجتوکوج�ڑرکایت�رایک�؟�۔‬
‫کای‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�ا�و�رسدیھیرطف�ترپپدی�ا �‬
‫َ‬
‫َّ َ َ َ‬ ‫َّ ْ َ‬ ‫۔۔۔ ِف ْط َر َ‬
‫‪6‬‬
‫ت ف َط َر الناس عل ْيا۔۔۔ۙۤ ‪۳۰‬۝‬ ‫ت هللاِ ال ِ‬
‫ترجہم‪ :‬قائموہجائو�ا�سرطف�ترپجسرپ�الہلاعتلٰینےاناسنو�ںوکپدی�اکایہے۔‬
‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫الن ُّ� َص َّل ُ‬ ‫َفإ َّن َٔا َ� ُه َر ْ َ� َة َر ض َ َّ ُ َ ْ ُ َ َ ُ َ ّ ُ َ َ َّ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل َ‪:‬ما ِم ْن َم ْول ٍود ِإل ُيولد َعل ِ‬
‫الفط َر ِة‪ ،‬فا َب َو ُاه‬ ‫� الل عنه ‪ ،‬كن ي� ِدث‪،‬قال ِ يب‬ ‫ِ ب ي ِ ي‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ت‬ ‫ْ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫يُ َ� ِّو َدا ِن ِه َٔا ْو ُي َن ِ ّ َ‬
‫ال� َيمة بَ ِ� َيمة �جَ ْ َع َاء َهل ِ� ُّسون ِف ي َ�ا ِم ْن َج ْد َع َاء‬ ‫َ َُ َ‬ ‫ْ َُ ّ َ‬
‫صا ِن ِه‪ ،‬او ي� ِجسا ِن ِه‪ ،‬كا تنتج ب ِ‬
‫‪ 1‬لقمان�‪۱�۰‬‬
‫الذار�ت�‪۴�۸‬‬
‫ی‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 3‬الغاشیۃ�‪۲�۰‬‬
‫‪ 4‬النازعات�‪۳�۰‬‬
‫‪ 5‬االنفطار� ت‪۸��۶‬‬
‫‪ 6‬الروم�‪۳�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺےنا�ساب�توکیو�ںایب�نرفمایاہےہکوکئیہچبایاسہنںیےہوجرطف�تےکوس�اکیسا�و�رچزیرپ‬
‫رھا�سےکام�ںاب�پاسےوہی�د�یاینرص�انیایموجسیانبدیےتںیہ�‪،‬یہایاسہیےہےسیجاجنو�رکےٹیپےسوپ�ر�اکاپو�ر�احصحیوسالمہچبدیپ�ا‬
‫پدی�اہوتاہو�‪،‬پ �‬
‫‪1‬‬
‫وہ؟�۔‬
‫ہوتاےہکایمتا�نںیمیسکاککا�ناٹکہو�اپاتے �‬
‫ك‬ ‫ات َي ْو ٍم‪َ ،‬ف َق َال ِ ف ي� ُخ ْط َب ِت ِه‪ِ :‬إ َّن َر ب ّ� َٔا َم َر ِ ن� َٔا ْن ُٔا َع ِّ َل ُ ْ‬
‫الهل َع َل ْيه َو َس َّ َل َخ َط َب َذ َ‬ ‫َّ‬
‫ح ٍار‪:‬ان الن ِب يَّ� َصل ُ ِ‬
‫َع ْن ع َياض ْ ن� ِ َ َٔ َّ َّ‬
‫ي‬ ‫ِي‬ ‫ِ ِ بِ‬
‫َٔ َ‬ ‫َ ُ َّ‬ ‫ّ َ َْ‬ ‫َ ٌ‬ ‫نَ ْ‬ ‫َ ُ ُّ‬ ‫َ َ ْ تُ ِ َّ َ َّ َ ن ف َ ْ‬
‫م َهذا ك َم ٍال َ�ل ُت ُه ِع َب ِادي َحلل‪َ ،‬و ِإ ِ ن ي� خلق ُت ِع َب ِادي ُح َنف َاء ك ُه ْم‪َ ،‬و ِإ نَّ ُ� ْم ات تْ ُ� ُم‬ ‫ما �ج ِ ل ْ�‪ ،‬ما عل ِ ي� ِ ي� يو ِ ي‬
‫َ َٔ َّ‬ ‫َّ‬
‫الش َي ِاط ي نُ� فا َضل تْ ُ� ْم َع ْن ِد ِن ِي� ْم‪،‬‬
‫عای�ضنبامح�رسےرم�و�یےہ�ایکرمتہبیبنرکیمﷺےنہبطخدیےتوہئےا�رشا�درفمایاریم�ےر�بےنےھجممکحدیاےہہکا�سےنٓا�جوج‬
‫باتںیےھجماھکسئیںیہا�و�رمتا�نےسان�و�اقفوہ�‪،‬مںیںیہمتو�ہابتںیاھکس�ٔو�ں�‪( ،‬چاننہچریم�ےر�بےنرفمایاےہہک) ہرو�ہام�لوجںیمےناپےن‬
‫بدن�و�ںوکہبہرکدیاےہو�ہالح�لےہ�‪�،‬ا�و�رںیمےناپےنامت�مدنب�و�ںوکفینح(سبےسوسکیوہرکالہلیکرط�فوتمجہوہنےو�الا) بانیاےہ�‪،‬‬
‫یلنکرھپایشطنیا�نےکاپ�سٓاکراہنںیا�نےکدینےساکہبدیےتںیہ�‪،‬‬
‫ُ ْ َ نً ثُ َّ َّ َ َ َ َ َ َٔ ْ ْ َْٔ‬ ‫َ َ ْ ُٔ نَ زّ ْ‬ ‫َ َ َّ َ ْ َ َ ْ ْ َ َٔ ْ َ ْ ُ َ ُ ْ َ َٔ َ َ تْ ُ ْ َٔ ْ ُ شْ ُ‬
‫�كوا ِب ي� ما ل ا ِ�ل ِب ِه سلطا�‪ِ � ،‬إن الهل نظر ِإل اه ِل الر ِض‬ ‫وحرمت عل ي ِ�م ما احللت لم وامر�م ان ي ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َٔ ْ‬ ‫ْ َ َٔ َ َٔ‬ ‫َ َ‬
‫اب َوقال‪ِ :‬إ نَّ َ�ا َب َعث ُتك ِ ْلب َت ِل َيك َوا ْب َت ِ َيل ِبك ‪َ ،‬وا نْ زَ�ل ُت َعل ْيك ِك َت ً با�‬ ‫فَ َ َ تَ َ َ َّ َ َ َّ َّ َ َ َ ْ َٔ ْ ْ َ‬
‫�ق ُ� ْم‪ ،‬جع ِم ي ُ� ْم وع َر ِب ي ُ� ْم‪ِ ،‬إل بق يا� ِمن اه ِل ال ِكت ِ‬
‫َْ‬ ‫َ َ ْ ُُ َْ َْ‬
‫ال ُاء‪ ،‬تق َر ُٔو ُه نَ� ئِ ً�ا َو َيقظ نًا�‬ ‫ل يغ ِسل‬
‫�ا�و�رںیمےنوجزیچیںا�نےکےئلالح�لیکںیہانوہ�ںےنو�ہزیچیںا�نرپرح�ا�میکںیہ�‪�،‬ا�و�رانوہ�ںےناہنںیہیمکحدیاےہہکریم�ےاستھاییس‬
‫رہھٹائںیسجیکںیمےنوکئیدللیںیہناتا� �ری�‪ ،‬پرھالہلاعتلٰینےاہلزمنیرپرظن مرفائیوتوس�ائےاہلاتک�بےکدنچابقیامند�ہ‬
‫چزی�و�ںوکرشیک �‬
‫گلوو�ںےکو�ہبسیہرع�بوعمجےسان�ر�ا�ضوہ� �اا�و�ررفمایا(�ا�ےدمحمﷺ) مںیےنٓا�پوکاجیھباتکہٓا�پوکٓا�زما�ٔو�ںا�و�رٓا�پےکذ�ریےع‬
‫�د�وسر�و�ںوکٓا�زما�ٔو�ں�‪�،‬ا�و�رںیمےنٓا�پرپایکاییساتک�بان�ز�ل مرفائیےسجاپنیںیہندھواتکس�ا�و�رےسجٓا�پوخ�ا�با�و�ردیب�ا�رد� نوو�ںںیمالت�و�ت‬
‫کریںےگ�‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ً‬ ‫َ‬
‫س‪ ،‬ف َي َد ُع ُوه خ ْب زَ�ة‪ .‬فقال‪ْ :‬اس َت ْخ ِر ْ�ج ُ ْم َكا‬
‫ْٔ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُٔ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬
‫الل ا َم َر ِ ن ي� ان ا َح ّ ِرق ق َر ْيشا‪ ،‬فقلت‪ َ :‬ي� َر ِّب ِإذا َيثلغوا َرا يِ‬‫ثُ َّ� إ َّن َّ َ‬
‫ِ‬
‫ْ َ ْ َ ُ َ َ ْ ُ ُ ْ ُ ْ َ َ َٔ ْ ْ َ َ ْ ْ َ َ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ ُ ْ ً َ ْ َ ْ �خَ ْ َ ً ْ َ ُ َ َ ْ َ ْ َٔ َ َ َ‬
‫استخرجوك‪ ،‬فاغزه نغ ِزك‪ ،‬وان ِفق عل ي ِ�م فسنن ِفق عليك‪ ،‬وابعث جندا نبعث سة ِمثل‪ ،‬وقا ِتل ِب�ن اطاعك‬
‫َ‬
‫َم ْن َع َصاك‪،‬‬
‫پرھالہلاعتلٰینےےھجممکحدیاہکرقیشوکالجد�و�ں�‪،‬مںیےنرع�ضایکہکرپ�و�ر�دگا�ر! �و�ہوتریم�ےرسوکاھکئیوہئیر�وٹیانبدیںےگ�؟�الہلاعتلٰی‬
‫نےرفمایامتاہنںیدیم�ا�نںیمٓانےیکدعو�تدیانےسیجو�ہںیہمتدعو�تدیںےگ�‪،‬پرھمتا�نےساہج�درکناہماہمت�ر�ےاستھوہ�ںےگ�‪،‬تماپےن‬

‫َ‬ ‫ات‪َ ،‬ه ْل ُي َص َّل َع َل ْي ِه‪َ ،‬و َه ْل ُي ْع َر ُض َع َل َّ‬

‫الص ِب يّ� ِإال ْسال ُم �‪،۱�۳�۵�۸‬حصیح‬ ‫الص ُّ� فَ َ� َ‬ ‫ئ ز َ ُ َ َٔ ْ َ َ َّ‬ ‫خ‬
‫ِ‬ ‫‪ 1‬حصیح ب�اری کتاب اکجنا� ب�ب ِإذا اسل ِب ي‬
‫القدر� ُب َم ْع نَ� ُ ّك َم ْوُل ٍود ُيوَل ُد َع َل ْال ِف ْط َر ِة َو ُح ِ ْك َم ْو ِت َٔا ْط َف ِال ْال ُك َّفار َؤَا ْط َف ِال ْ ُ‬
‫ال ْس ِ ِل ي نَ� �‪،۶�۷�۵�۵‬مسندامحد�‪۷�۱�۸�۱‬‬ ‫َب‬ ‫مسمل کتاب‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ماجہدینرپرخ�چرکنامترپرخ�چایکاجئےاگ�ا�و�راپانرکشلر�و�انہرکناہما�سےکاستھاپنچانگرکشلزمیدر�و�انہرکدیںےگ�ا�و�راپےننیعیطموکےل‬
‫کرانفرمانو�ںےساتق�لرکنا�‪،‬‬
‫ٌ‬ ‫ُ‬ ‫ُّ‬ ‫َ َٔ ْ ُ ْ َ َّ َ َ َ ٌ ُ ُ ْ َ ُ ْ ٌ ُ َ َ ّ ٌ ُ َ َّ ٌ َ َ ُ ٌ َ ٌ َ ُ ْ َ ْ‬
‫ك ِذي ق ْر ب َ�‪َ ،‬و ُم ْس ِ ٍل‪َ ،‬و َر ُجل‬ ‫الن ِة ثلثة‪ :‬ذو سلط ٍان مق ِسط متص ِدق موفق‪ ،‬ورجل ر ِح ي� ر ِقيق الق ِ ِ‬
‫ل‬
‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ل‬ ‫واهل ج‬
‫َ ٌ َ َٔ ْ ُ َّ �خَ ْ َ ٌ َّ ُ َّ َ َ ْ َ َ ُ َّ نَ ُ ْ ُ ْ َ َ ً َٔ ْ ُ َ َ َ َ َّ َ ْ َ َ َ ْ َ ُ َ َٔ ْ ً‬
‫ف ِق ي�‪ ،‬واهل الن ِار سة‪ :‬الض ِعيف ال ِذي ل ز ب� ل‪ ،‬ال ِذ ي� ه ِفيك تبعا ‪ -‬او تبعاء‪ ،‬شك ي� ي� ‪ -‬ل يبتغون اهل‪،‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫س ِإل َو ُه َو ي خَ� ِاد ُعك َع ْن‬
‫َّ‬ ‫َ َ َ ً َ ْ خَ ئ نُ َّ َ َ خْ فَ َ ُ َ َ ٌ َ ْ َ َّ َّ َ َ ُ َ َ ُ ٌ َ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ‬
‫ول مال‪ ،‬وال ِا� ال ِذي ل ي�� ل طمع ‪ -‬و ِإن دق ‪ِ -‬إل خانه‪ ،‬ورجل ل يص ِبح ول ي� ِ ي‬
‫َْ َ‬ ‫َٔ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َ َ ّ‬
‫الش ْن ِظ ي َ� الف ِاحش‬
‫اه ِلك وما ِلك وذ كر البخل والك ِذب‪ ،‬و ِ‬
‫�ا�و�راہلتنجنیترط�حےکوہ�ںےگ�‪�،‬ایکو�ہفصنماب�دشا�ہوجدصقہوخری�ا�ترکتاوہا�و�ریکینےکاکمو�ںیکوتفقیاسےیلموہئیوہ�‪�،‬د�وسر�او�ہ‬
‫مرہبا�نٓا�دمیوجرہرقییبرشہتد�ا�را�و�راملسم�نےکےئلرن�مد�لوہ�ا�و�ررسیت�او�ہریقفوجوس�ا�لرکنےےسےچبا�و�روخ�ددصقہرک�ے�‪�،‬ا�و�راہلمنہجاپنچ‬
‫طر�حےکول�گوہ�ںےگ�‪�،‬و�ہزمک�و�رٓا�دمیسجےکاپ�سام�لو�د�ولتہنوہا�و�رو�ہمتںیماتبعامش�روہتاوہ�‪،‬جواہلاخنہا�و�رام�لےکوصح�لےکےئل‬
‫حمتنیھبہنرکتاوہ�‪�،‬و�ہاخئنسجیکایخنتیسکےسڈھیکیپھچہنوہ ��‪،‬ا�و�رو�ہومعملیزیچ�و�ںںیمیھبایخنترک�ے�‪�،‬ا�و�ر�و�ہٓا�دمیوجحبصوشا�مرص�ف‬
‫‪1‬‬
‫متںیہاہمت�ر�ےاہلاخنہا�و�رام�لےکقلعتمدھوکہدیاترہاتوہ�‪،‬نزییبنرکیمﷺ نےلخب ک�‪،‬ذ�با�و�روہیب�د�ہوگئیاکیھبذتکر�ہرفمایا۔‬
‫�الہلاعتلٰینےاپیندق�ر�تاکمہلا�و�رکحتمابلہغوک�و�اضح مرفایاکہاخلقاکئان�تےندیپ�ائیشوط�رپراناس�نیکلقعوشوع�رںیموقت�یا�و�رفوج�ر�‪،‬خریا�و�ر‬
‫ر‪،‬ینیکا�و�ربد�ید� نوو�ںےکالیمنا�ت�‪�،‬رجاحنا�تا�و�رمرحکا�تو�دیتعرکدیے�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫ش �‬
‫َ َ َ ْ ٰ ُ َّ ْ َ ْ‬
‫‪2‬‬
‫يۚ ‪۱۰‬۝‬ ‫وهدينه النجد ِ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رمہےنا�سوکریخورشکےد� نوو�ںامنیا�ںر�اسےت کداھ�دیے۔‬
‫َ َ َُ‬ ‫َّ َ َ ْ ٰ ُ َّ َ َ َ‬
‫‪3‬‬
‫الس ِب ْيل ا ِّما شاك ًِرا ّوا ِّما كف ْو ًرا ‪۳‬۝‬ ‫اِن هدينه‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےنا�سوک�ر�اسہتدکاھدیاوخ�ا�ہاشکربنرکرہےایاکفر۔‬
‫َ‬ ‫َ َٔ ْ َ َ َ ُ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ َ َ َّ‬
‫الط َاع َة َو ْ َ‬ ‫َعن ْب ن َ َّ‬
‫ال ْع ِص َية‬ ‫اس‪ :‬فالهمها فورها وتقواها ‪،‬قال‪ :‬علها‬ ‫ا� عب ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪t‬فرماتےںیہا�سٓایت’’پرھمسھجد�یا�سوکبدکا�ر�یےسا�و�ربچرکلچےنیک�۔‘‘ کےینعمہیںیہالہلاعتلٰینےا�سےکےیل‬
‫‪4‬‬
‫خریا�و�ررشوکو�اضح مرفا�دیاہے�۔‬
‫رھو�اضح دہ�ایت ےک ےئل ابنای�ء �ا�و�رکاتبو�ںاکلسہلساج�ر�ی رفمایاتاکہول�گ یکینوک�اپانئںی ا�و�ربر�ائی ےس اتجان�برکیں�‪�،‬ایک اقم�م رپسفن‬
‫پ �‬
‫َّ ت ُ ْ َ ُ َ ف ُّ ْ َ َٔ ْ ُ ْ َ َٔ ُ‬ ‫َ ْ َ َ َ ْ َ َّ َ َّ َ ُ ّ َ‬
‫ال َّنةِ َوا ْهل‬
‫ات ال ِ ي� يعرف ِب�ا ِ ي� الدنيا اهل ج‬
‫الصف ِ‬ ‫‪ 1‬مسند امحد ‪،۱�۷��۴ ۸��۴‬حصیح مسمل كتاب ِصفةِ ال ِقيامةِ و ج‬
‫النةِ والن ِار ب�ب ِ‬
‫َّ‬
‫الن ِار�‪۷��۲ ۰�۷‬‬
‫‪ 2‬البلد�‪۱�۰‬‬
‫‪ 3‬الدھر �‪۳‬‬
‫ط�ی �‪۴�۵�۴‬؍�‪۲�۴‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 4‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫لو�امہ�(عیینریمض) کاذکررفمایاجو�اناس�نوکبر�ائیرپمالمترکتاہے�۔‬
‫َّ‬ ‫َْ‬ ‫َ ُْٓ‬
‫‪1‬‬ ‫اللو َ‬
‫ام ِ ۭة ‪۲‬۝‬ ‫َول اق ِس ُم ِب ّلنف ِس‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رہنںیںیممسقاھکتاہو�ںالممترکنےو�الےسفنیک۔‬
‫َ ْ ْ َ ُ َ ٰ َ ْ َ ْ َ ٌ َّ َ ْ َ ْ ٰ َ َ ْ َ ٗ‬
‫‪2‬‬
‫ي ۭه ‪۱۵‬۝‬ ‫النسان ع نف ِسهٖ ب ِصي ۙة ‪۱۴‬۝ ولو الق معا ِذ‬ ‫ب ِل ِ‬
‫ترجہم‪ :‬لبہکاناس�نوخ�دہیاپےنٓا�پوکوخ�باجناتہےاچہےو�ہینتکیہذعم�رتںیشیپرک�ے�۔‬
‫َٔ �شَ ٌ ُ ض‬ ‫َ ََ َ َ ُ َ‬ ‫ْ َ ُ ْ نُ ُ َ ْ ن َٔ َ َٔ ْ َ َ َ ْ َ ُ َّ ُ‬ ‫َ ْ َٔ ْ َٔ ْ َ ّ ّ َ َ َ َ‬
‫�‬ ‫يل‪ ،‬قال‪ :‬قال ِ يل ِعران ب� حص ي ٍ�‪ :‬ارايت ما يعمل الناس ِف ِيه ويتكدحون ِف ِيه‪ ،‬ا يْ ء ق ِ َي‬ ‫الد ِ ِي‬
‫عن ا ِب ي� السو ِد ِ‬
‫َ‬ ‫ُٔ ّ‬ ‫َ َ ْ ْ َ َ ضَ َ َ ْ ْ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َٔ ْ َ َ ْ َ ْ ُ َ ِ َّ َٔ تَ ُ ْ َ ُّ ُ ْ َ َ ْ َّ َ ُ َ َّ َ‬
‫السل ُم‪َ ،‬وا ِك َد ْت َعل يْ ِ� ُم‬ ‫عل ي ِ�م‪ ،‬وم� عل ي ِ�م ِمن قد ٍر قد سبق‪ ،‬او ِف ي�ما يستق ِبلون‪ ،‬ما ا�ه ِب ِه ن ِب ي�م علي ِه الصلة و‬
‫ْ ُ َّ ُ ُ ْ ُ َ ْ �شَ ْ ٌ ُ ض َ َ َ ْ ْ َ َ فَ َ ْ َ ُ ُ َ َ ُ ْ ً َ َ َ َ ْ ُ ْ ُ َ َ ً َ ً َ َ ُ ْ ُ َُ‬
‫� عل ي ِ�م‪ ،‬قال‪� :‬ل يكون ذ ِلك ظلا؟ قال‪ :‬فف ِزعت ِمنه فزعا ش ِديدا‪ ،‬قال‪ :‬قلت ل‪:‬‬ ‫الجة؟ قلت‪ :‬بل ي ء ق ِ ي‬
‫‪ ُ َّ َ َ َّ َ َ َ 3‬نَّ َ َ َٔ ْ ُ َ‬ ‫َ ُ ْ ٔ َ ُ َ َّ َ ْ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ٔ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ل ْي َس �ش يْ ٌء ِإل َو ُه َو خلق ُه‪َ ،‬و ِملك َي ِد ِه‪{ ،‬ل يسال عا يفعل وه يسالونَ} ‪ .‬قال‪ :‬شددك الل‪ِ ،‬إ�ا سالتك‪،‬‬
‫َٔ ُ َٔ َ َٔ ْ ْ َ َ‬
‫اظ ُّن ُه ا نَ�‪ ،‬لخ ُب َ� َعقلك‪.‬‬
‫�ابو�اسو�د�دییلےسر�و�ایتےہمھجےسرمع�ا�ننبنیصح‪w‬نےوپچاھیہاتبیےئہکول�گوجکوششا�و�رعلمرکتےںیہایکیہوکئیاییسزیچہےسج‬
‫کاہپےلےسہلصیفرک�دیاگایہےا�و�رسابہقدقتیرکےاطمبقاسےھکلدیاگایہےاییہوجعلمرکتےںیہا�ناکعتقلا�نامو�رسےےہںیہنجےل‬
‫کر�ا�نےکیبنﷺا�نےکاپ�سرشتیفالئےںیہا�و�ر�ا�نرپحتجامت�مرک�د�ییئگےہ�؟مںیےنوج�ا�بدیاکہہیو�ہزیچہےسجاک�ا�نےک‬
‫با�ر�ےںیمےلہپےسہلصیفرک�دیاگایہے�‪،‬تو�انوہ�ںےناہککاییہملظںیہنےہ�؟مںیہیاب�تنسرکبتہزیا�د�ہربھگ�اگای�ا�و�رمںیےناہککہرہچزی�الہل‬
‫کیولخم�قا�و�ر�ا�سےکاہتھیکتیکلمےہ�‪�’’،‬و�ہوجکا�میھبرک�ےا�سےسوپچاھہنںیاجکساتبجہکدنب�و�ںےسوپچاھجائےاگ�۔‘‘�انوہ�ںےناہک�الہل‬
‫تاعلٰیٓا�پوکسدیھےرسےت قرپائمرکےھ�‪،‬مںیےنٓا�پیکلقعاک�اند�ا�ز�ہاگلنےےکےیلہیوس�ا�لوپچاھتاھ�‪،‬‬ ‫�‬
‫ُ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬
‫الل‪ ،‬ا َرا ْي َت َما َي ْع َمل َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬
‫ْ ُ َ ْ َ ْ ُ ْ َ تَ َّ‬‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َّ َ ُ‬
‫اس ِف ِيه‬ ‫الن ُ‬ ‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ ،‬فقال‪ َ :‬ي� َر ُسول ِ‬ ‫الن َّ� َصل ُ‬
‫ِإن رجل ِمن مز ينة او �ج َ ينة‪ ،‬ا� ِ يب‬
‫َ َ َ َ َ ُ َ َٔ �شَ ْ ٌ ُ ض َ َ َ ْ ْ َ َ ضَ َ َ ْ ْ ْ َ َ َ َ َ َٔ ْ َ َ ْ َ ْ ُ َ ِ َّ َٔ تَ ُ ْ َ ُّ ُ ْ َ َ ْ َّ َ‬
‫السل ُم‬ ‫� عل ي ِ�م‪ ،‬وم� عل ي ِ�م ِمن قد ٍر سبق‪ ،‬او ِف ي�ما يستق ِبلون‪ ،‬ما ا�ه ِب ِه ن ِب ي�م علي ِه‬ ‫ويتكدحون‪ :‬ا ي ء ق ِ ي‬
‫َ ُٔ ّ َ ْ َ َ ْ ُ ْ ُ َّ ُ َ َ ف �شَ ْ َ ْ ُ ض َ َ َ ْ ْ َ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ َ َ َّ ُ َ َ َ ُ ْ َ ْ َ َ‬
‫ال نْ زِ�ل َت ْ ي ِن�‬ ‫� عل ي ِ�م قال‪ :‬ف ِف ي� نعمل؟ قال‪ :‬من كن الل خلقه ِ ِإلحدى‬ ‫‪ �:‬ي ٍء قد ق ِ ي‬ ‫وا ِكدت ِب ِه عل ي ِ�م الجة؟ قال ِ ي‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٔ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ور َها َو َتق َو َ‬
‫اها فال َه َم َها ف ُ َ‬ ‫{ونفس َو َما َس َّو َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ُ ُ ََ َ َ ْ ُ َ َ ف َ‬
‫‪4‬‬
‫اها}‬ ‫الل‪ٍ َ :‬‬ ‫اب ِ‬‫ي َ� ِّيئه لا‪ ،‬وتص ِديق ذ ِلك ِ ي� ِكت ِ‬
‫خاند�ا�نزمیہنایہجہنیےکایکصخشےنرسو�لالہلﷺیکدخمتںیماحضر�ا�ا�و�رعر�ضیکیھتا�ےالہلےکرسو�لﷺ�!یہ مرفائںیہکول�گ‬
‫جوکوششا�و�رعلمرکتےںیہایکیہوکئیاییسزیچہےسجاکہپےلےسہلصیفرک�دیاگایہے�؟�ا�و�رسابہقدقتیرکےاطمبقاسےھکلدیاگایہے�‪،‬یایہ‬
‫‪ 1‬القیامۃ�‪۲‬‬
‫‪ 2‬القیامۃ �‪۱�۵� ،۱�۴‬‬
‫ٔ‬
‫‪ 3‬االنبياء‪۲�۳� :‬‬
‫‪ 4‬الشمس‪۸� :‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫جوعلمرکتےںیہا�ناکعتقلا�نامو�رسےےہںیہنجےلرک�ا�نےکیبنﷺ�ا�نےکاپ�سرشتیفالئےںیہا�و�ر�ا�نےکاستھا�نرپحتجامت�م‬
‫یاگایہے�‪،‬ا�سےنرع�ضیکا�ےالہلےک‬
‫�‬ ‫ےہ؟�ٓا�پﷺےن مرفایالبہکہیو�ہزیچہےسجاک�ا�نےکاب�ر�ےںیمےلہپےسہلصیفرک�د‬
‫کر�د�ییئگ �‬
‫�رسو�لﷺ! توپرھہملمعویک�ںرکیں�؟�ٓا�پﷺےنرفمایاجےسالہلاعتلٰینےد�ومرتوب�ںںیمےسیسکایکےکےیلدیپ�اکایہوتو�و�ہاسے‬
‫�ا�سےکےیلایت�ررفمادیاتےہ�‪�،‬ا�و�رکات�بالہلںیما�ساب�تیکا�سرط�حدصتیقیھبومجو�دہے’’�ا�و�رنسفاناسنییکا�و�ر�ا�سذ�ا�تیکمسقسجےن‬
‫‪1‬‬
‫رھا�سیکدب�یا�و�ر�ا�سیکرپہزیگا�ر�یا�سرپ�الاہ�مرک� �دی�۔‘‘‬
‫�اسےومہ�ا�رکای�‪،‬پ �‬
‫�ایکطلغیمہفےکا�ز�الےےکےئل مرفایاکہتلیضفوظعتماکعمای�رما�لو�د�ولتیکومن�د�ا�و�رشا�ہرخچیرککےولگو�ںےسد�ا�د� صوو�لرکناہنںی‬
‫ہےاصلایعم�رضفتلیوقت�ٰی�ا�و�رپرہزیگا�ر�یےہ�‪،‬چاننہچا�نامنیا�ںرتینا�و�رتماض�دزیچ�و�ںیکںیمسقاھککرفرمایاجوشصخاپےنسفنوکفوج�رعیین‬
‫�ک‪،‬عمتیصا�و�ر�اخالقیٓال ئاوش�ںسےاپ�کرک�ےا�و�را�سوکاباھ�ررکوقت�ٰیکیدنلب�یرپلےاجئےو�ہاخر�و�یوف�ز�وفال�حےسانکمہ�رہوگاا�س‬
‫شر �‬
‫کوہبرتیناند�ا�زسےوخ�شٓامدید�ا�و�رالجو�ا�باناعما�تےسون�ا�ز�اجائے �اگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ ْ َ َ ّٰ‬ ‫َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ّٰ‬
‫‪2‬‬
‫ك ‪۱۴‬۝ َوذك َر اس َر ّ ِبهٖ ف َصلۭ ‪۱۵‬۝‬
‫ت ۙ‬ ‫قد افلح م‬
‫ترجہم�‪:‬فال�ح گاپای�و�ہسجےناپکزیگیاتخای�ریکا�و�ر�اپےنر�باکنا�مای�دایکرھپامن�زڑپھی�۔‬
‫�ا�و�روجصخشاپےنسفنےکاند�راپئیاجنےو�الییکینےکرجاحنا�توکاباھ�رنےا�و�رنوش� نوام�دیےنےکاجبئےا�نوک�دبا�د�ے ��‪،‬ا�سوکاکہبرکرب�ائیےک‬
‫رذ�ا�بمنہجاکسمقحتوہاگ�‪،‬‬ ‫�رجاحنا�تیکرط�فےلاجئےو�ہاسخ�ر�ہاپنےو�الےولگو�ںںیماشمل کوہ ع‬
‫ُ‬ ‫َ َ ٔ َْ‬
‫ور َها‬‫اها فال َه َم َها ف ُ َ‬ ‫{ونَ َفس َو َما َس ّو َ‬ ‫ْٓ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ َّ ُ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ‬
‫الهل عل ْي ِه َو َس َل ِإذا َم َّر ِب َ� ِذ ِه الَي ِة َ ٍ‬ ‫اس‪ ،‬قال‪ :‬كن َر ُسول الهلِ صل‬ ‫َعن ْب ن َ َّ‬
‫ا� عب ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫ي‬ ‫ِي‬ ‫َو َت ْق َواها} ‪َ 3‬وقف‪ �َّ ،‬قال ُ‬
‫‪:‬الله َّم ٓات َن ْفس َت ْق َو َاها َٔا ْن َت َول ُّ َ�ا َو َم ْو َل َها َو َخ ْ ُ� َم ْن َز َّكهاَ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ث‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِ ِ ي‬
‫َْ‬
‫� َور َها َوتق َو َاها‬‫تےو َن َفس َو َما َس َّو َاها َف َٔا ْ َل َم َها فُ ج ُ‬‫عدب�الہلنبابع�س‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺبجا�نٓایا�تیکالت�و�ت مرفا َ‬
‫ٍ‬
‫رھا�سیکدب�یا�و�ر�ا�سیکرپہزیگا�ر�یا�سرپ�الاہ�مرک� �دی ��‪،‬ا�و�ریہد کعارتےا�ے‬ ‫�ا�و�رنسفاناسنییکا�و�ر�ا�سذ�ا�تیکمسقسجےناسےومہ�ا�رایک پ�‪� ،‬‬
‫�الہل�!تومری�ےسفنوکا�سیکرپہزیگا�ر�یاطعفرماتوہیا�ساکد�وستا�و�رکا�رسا�زہےا�و�ر�اسےرتہبپا�کرفمانےو�الاہے�۔‬
‫‪4‬‬

‫‪:‬الله َّم إ نّ� َٔا ُع ُوذ ب َك ِم َن ْال َع ْجز‪َ ،‬والك َسل‪َ ،‬و ج ُ‬
‫ال ْ ب ِن�‪،‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ول ُ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َٔ َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫َع ْن ز ْي ِد ْب ِ ن� ا ْر ق َ�‪ ،‬قال‪:‬كن َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل يق‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ ي‬
‫ْ َ ْ ُ َّ ٓ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ّ َ َٔ ْ َ َ ْ ُ َ ْ َ َّ َ َٔ ْ َ َ ُّ َ َ َ ْ َ َ ُ ّ‬ ‫َ ْ ْ َ َْ َ َ َ‬
‫الله َّم ِإ ِ ن ي�‬ ‫س تقواها‪ ،‬وز ِكا انت خ ي� من زكها‪ ،‬انت وِل ي�ا ومولها‪،‬‬ ‫اب‪ ،‬الق ب ِ� اللهم ا ِت نف يِ‬‫وال ُبخ ِل‪ ،‬وال َر ِم‪ ،‬وعذ ِ‬
‫َٔ ُ ُ َ ْ ْ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ ْ َ َ خْ َ ُ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ ْ َ َ ُ ْ َ َ ُ َ‬
‫اب َلا‬ ‫اعوذ ِبك ِمن ِع ٍل ل ينفع‪ ،‬و ِمن قل ٍب ل ي�شع‪ ،‬و ِمن نف ٍس ل تشبع‪ ،‬و ِمن دعو ٍة ل يستج‬
‫�زیدبن �ا�رقم ‪t‬سےرم�و�ی ےہ�رسو�ل الہلﷺ ہی دعاما کناگرتے ےھت�ا�ے الہل! مںیھجت ےس اعجزہونے ا�و�رسسیت ا�و�ربز�دلی ا�و�ربلخ ا�و�ر‬
‫ط�ی �‪۴�۵�۵‬؍�‪۲�۴‬‬ ‫تفس� ب‬‫‪ 1‬ی‬
‫االعیل�‪۱�۴�،۱�۵‬‬
‫ٰ‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 3‬الشمس‪۸� :‬‬
‫ن‬
‫للط�ا��‪۱�۱�۱�۹�۱‬‬
‫الکب� ب‬
‫‪ 4‬املعجم ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫بڑھاپےا�و� عرذ�ا�بربقسےانپ�ہامگناتہو�ں�‪�،‬ا�ےالہل�!مری�ےسفنوکوقت�ٰیعاطکر�ا�و�ر�اسے کاپزی�ہانب� �‪ٓ،‬ا�پیہ کاپزی�ہانبنےو�الو�ںںیمےسرتہبہںی‬

‫�ا�و�روتیہاک�رسا�ز�ا�و�رمولٰیہے�‪�،‬ا�ےالہل�!مںیھجتےسایےسملعےسانپ�ہامگناتہو�ںوجنعفدیےنو�الانہوہ�ا�و�ر�ایےسد�لےسوج�ڈ�رنےو�الانہوہا�و�ر‬
‫‪1‬‬
‫�ایےسسفنےسوجریسہونےو�الانہوہا�و�راییسدعاسےوجوبق�لوہنےو�الیہنوہ�۔‬

‫ْتَبَّذَك ُدْوُمَث ۤاَهىٰوْغَطِب۪ۙ‪ِ۰۰۱۱‬ذِا َثَعَبْۢنا اَهىٰقْشَا۪ۙ‪َ۰۰۱۲‬لاَقَف ْمُهَل ُلْوُسَر ِهّٰللا‬

‫(قو�م) ثوم�د ےن اپین رسکیشیک ابعثالٹھجیا�‪ ،‬جب ا�ن ںیماکبڑ�ا دببتخڑھک�ا وہ�ا�‪�،‬اہنںی الہل ےک رسو�ل ےن مرفا�دیاتاھکاہ‬

‫اَهْوُرَقَعَف۪۬ۙ‪١‬‬ ‫ُهْوُبَّذَكَف‬ ‫َواَهٰيْقُسؕ‪۰۰۱۳‬‬ ‫ِهّٰللا‬ ‫َةَقاَن‬

‫لہلاعتلٰیکیا�وٹنینا�و�را�سےکےنیپیک(با�ر�ییکافحظترک�و) �ا�نولگو�ںےناپےنربمغیپوکوھجٹاھجمسرکا�سا�وٹنینیکوکچںیاک�ٹدیں�‪،‬‬

‫اَهىّٰوَسَف۪ۙ‪۰۰۱۴‬‬ ‫ْمِهِبْۢنَذِب‬ ‫ْمُهُّبَر‬ ‫ْمِهْيَلَع‬ ‫َمَدْمَدَف‬

‫پسا�نےکر�بےنا�نےکانگہو�ںےکابعثا�نرپالہکتڈ�الیا�و�ررھپالہکتوکاع�مرک�دیاا�و�را�سیتسبوکرب�ابررک�دیا�‪،‬‬

‫َواَلُفاَخَياَهٰبْقُعؒ‪�(۰۰۱۵‬اشلسم�‪۱�۱‬تا�‪)۱�۵‬‬
‫�و�ہںیہنڈ�رتاا�سےکابت�ہنکاناج�مےس�۔‬
‫�ایک ات�رییخریظنپشیرکنے ےک ےئل اصلح ‪ u‬کی ابت�ہ دش�ہوق�مومث�د ککا�ذرفرمایاجن ےکٓاثا�رمہکرکممہ ےسرقیب رتین امشلی اجح�زمںی‬
‫موجو�دتےھا�و�ر�اہلہکماش�میکرط�فاپےناجت�رتیرفس�و�ںںیمہشیمہزگ�رتےرہےتےھتسجیکوجہےسا�سوق�میکابتہیاکچرچاعا�ماھت�‪،‬فرمایا�الہل‬
‫تاعلٰی نے اپین رحتم ےسوق�مومث�دکی دہ�ایت و� نہرامئی ےک ےئل اصلح ‪ u‬کوبموع�ثایکرگمقو�م ےن اپین رسکیش وغطاینی ںیم دعو�تقح‬
‫ےھت‪،‬صالح‪ u‬کیوق�مےنا�نےساہک�اگرتمےچسوہوتایاس�ایاس‬
‫کوھجالٹیا�ا�و�ر�ا�سوجف�رکوچوھ�ڑنےےکےئلایت�رنہوہئےسجںیمو�ہالتبمہوچےک �‬
‫عمزج�ہامہ�ر�ےاسمےنشیپرک�و�‪،‬چاننہچالہلاعتلٰینےاہنںی�ایکاحمہلا�وٹنینیکلکشںیمزجعم�ہ کداھ�دیا�‪،‬صالح‪ u‬نےاپینوق�مےساہکیہالہلیک‬
‫�ا�وٹنینےہہیاہج�ںاچہےزمنیںیمرچتیرہےیگا�و�ر�ایکد�ناس�ر�اپانیا�سےکےئلوصخم�صوہگا�ا�و�ر�د�وسر�ا�د�نمتبسےکےئلا�و�رمتاہ�ر�ے‬
‫جانو�ر�و�ںےکےئلوصخم�صوہگا�‪،‬یا�د�رھکان�اگرتمےنا�سوککیسرب�ےا�ر�ا�د�ےےساہتھاگلیاتوتمرپ�الہلاکستخذع�ا�بان�ز�لوہجائےاگ�‪�،‬اپانمن‬
‫ریحا�ننکزجعم�ہدیھکرک�ا�و�رپانییکدنب�شرپقو�مھچکد�نوتصربکرتیرہیرگم�و�ہزیا�د�ہد�نہیدنب�شرب�د�اشتہنرکسےکٓاخر�انوہ�ںےناپےن‬
‫مانا�ا�و�ر �‬
‫�ے‪�،‬ا�و�ر�و�ہدببتخالہلیکڑکپسےےبوخ�فوہرک�ا�ساک�م‬
‫سبےسرشیر�ا�و�رسرکشرس�د�ا�رقد�ا�ربناسلفوکپاک�ر�اکہو�ہا�سا�ونیٹاککاناٹناک�لد �‬
‫ربخد�ا�ر�!�الہلیکا�ساکملاشننیوکہاتھتماگلنا�ا�و�ر�ا�سیکاپنیےنیپیکاب�ر�یںیم‬
‫کا�ذمہےلرککڑھ�اہوگای�‪،‬صالح‪ u‬نےاسےیتخسےسہیبنتیکہک �‬
‫مز�احمہنوہنا�و�رنہالہلاک�د�ر�دنا�کذع�ا�بان�ز�ل کوہر�رہےاگمرگقو�ماپینرسکیشوغطاینیںیماتینٓاگےلکنیکچیھتہکانوہ�ںےناصلح‪ u‬کی‬

‫الک�ی‬ ‫الت َع ُّو ِذ ِم ْن �شَ ّ َما ُ ِع َل َو ِم ْن �شَ ّ َما َ ْل ُي ْع َم ْل�‪ ،۶�۹�۰�۶‬مسند امحد �‪ �۹�۳�۰�۸‬ن ن‬
‫‪،۱‬س� ب‬
‫‪ 1‬حصیح مسمل کتاب الذکروالدعائ َ� ُب َّ‬
‫ب‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ئ‬
‫للنسا� �‪� ،۷�۸�۱�۶‬ش ح السنۃ للبغوی�‪۱�۳�۵�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫نتہیبوککوئیامہتیہند�یا�و�رالہلیکا�ساشننیوکام�رڈ�الا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ َََ ٰ َََ‬ ‫ََ َ‬
‫‪1‬‬
‫فناد ْوا َصا ِح َب ْم فتعاط فعق َر ‪۲۹‬۝‬
‫ترجہم �‪ٓ:‬اخرکا�را�نولگو�ںےناپےنٓا�دمیوکاکپ�ر�اا�و�را�سےنا�ساک�ماکڑیب�ااٹاھیاا�و�را�وٹنینوکام�رڈ�الا�۔‬
‫َ ََ َ ْ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َ َّ َ َ َ َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َ َ‬ ‫َّ‬
‫الناقة‪َ ،‬وذ ك َر ال ِذي َعق َر َهافقال ِ‪:‬إذ‬ ‫الل ْب ِ ن� ز ْم َعة‪ ،‬قال‪ :‬خط َب َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل‪ ،‬فذكر‬ ‫َع ْن َع ْب ِد ِ‬
‫ُْ ْن َ َ‬ ‫ْ َ َ َٔ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ُ ٌ َ ٌ َ ٌ َ ٌ ف ْ‬
‫ا� ز ْم َعة‬
‫ان َبعث اشقاهاان َبعث لا َرجل ع ِارم‪ ،‬ع ِز ي ز� م ِنيع ِ ي� َره ِط ِه‪ِ ،‬مثل ِب‬
‫کررتے‬ ‫عدب�الہلنبزمہع‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنہبطخںیما�رشا�دفرمایا�ا�و�ر�ا�سںیما�وٹنینا�و�ر�ا�سیکوکچنںیاکٹےنو�الےاک�ذ ک‬
‫ٹاھجوبدقل�‪�،‬ز�و�ر�ٓا�و�ر�ا�و�ر�اب �وزمہعیکرط�حاپینوق�م‬
‫ہوئےرفمایاجبا�ساکسبےسڑب�ابدبتخاٹاھ�‪�،‬ا�س(�اٹن�وین�)کوما�رنےےکےیلایکصخشا خ‬
‫‪2‬‬
‫مںیڑب�اطاقوت�ا� تراھ�۔‬
‫�ا�و�ر�الہلےکذع�ا�بےسےبوخ�فوہکراصلح‪ u‬سےاہکا�بےلٓائو�و�ہذع�ا�بسجےسمتںیمہڈ�ر�اتےرہےتےھت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫‪3‬‬
‫ي ‪۷۷‬۝‬‫م ْال ُم ْر َس ِل ْ َ‬ ‫ال ْوا ٰي ٰص ِل ُح ْائ ِت َنا ِبَا َت ِع ُد َن ٓا ِْن ُك ْن َ‬
‫تِ َ‬ ‫َ َ َ ُ َّ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ ّ ْ َ َ ُ‬
‫فعقروا الناقة وعتوا ع ام ِر ر ِ ِبم وق‬
‫پرھوہ�ںےنا�سا�وٹنینوکما�ر�ڈ�الا�ا�و�روپ�ر�ےرمت�دکےاستھاپےنر�بےکمکحیکالخ�فو� �رز�یرکزگ�ر�ےا�و� صرالح‪ u‬سےہہکدیاکہ‬ ‫ترجہم‪ :‬ان‬
‫ربمغیپو�ںںیمےسےہ�۔‬
‫لےٓا�و�ہذع�ا�بسجیکوتمہںیدمھیکدیاتہےاگروت�و�اقیع �‬
‫رھالہلاکعذ�ا�بان�ز�لوہجائےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫صالح‪ u‬نےاہکتنید�ناپےنرھگ�و�ںںیموخ�بوم�جایتسم�ںرکل پو �‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ُ ْ َ َ َ َ َ َ َّ ُ ْ ْ َ ُ ْ َ ٰ َ َ َ َّ ‪۰‬۝ ٰ َ‬
‫ِك َو ْع ٌد غ ْ ُ‬
‫‪4‬‬
‫ي َمكذ ْو ٍب ‪۶۵‬۝‬ ‫م ذل‬ ‫فعقروها فقال تتعوا ِف دا ِرك ثلثة اي ٍ ۭ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�س صرپالح‪ u‬نےا�نوکخرب�د�ا ک�رر�دیاکہسبا�بنیتد�ناپےنرھگ�و�ںںیما�و�ر�ر�ہسبول�‪،‬یہاییسایعم�دہےوججوھٹیاثبتہنوہگی۔‬
‫چاننہچوقترقم�ر�ہرپ�الہلاکذع�ا�بایکاھگنچ�ڑ�ا�و�رینےچےس لززلہیکلکشںیمان�ز�لوہ�ا�ا�و�رپو�ر�ییکوپ�ر�یوق�موکفصہحیتسہےساٹم�دیاایگ�‪،‬یجےس‬
‫فرمایا‬
‫ف َدار ِ ْ‬
‫ه ٰج ِث ِم ْ َ‬ ‫ْ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َف َا َخذ ْتُ ُم َّ ْ‬
‫َ‬
‫‪5‬‬
‫ي ‪۷۸‬۝‬ ‫الرجفة فاص َبح ْوا ِ ِ‬
‫ترجہم‪ٓ� :‬اخرکا�ر�ایکدہال�دیےنو�الیٓافتےناہنںیٓالای�ا�و�ر�و�ہاپےنرھگ�و�ںںیما� نودھےڑپ�ےےکڑپ�ےر�ہےئگ�۔‬

‫‪ 1‬القمر�‪۲�۹‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫اب تف ِس ي� الق ْرا ِن َ ب� ُب ل ت ْ�ك ُ ب نَّ� ط َبقا َع ْن ط َبق�‪،۴�۹�۴�۲‬حصیح مسمل كتاب ج َ‬ ‫َ‬
‫‪ 2‬مسندامحد�‪،۱�۶�۲�۲�۳‬حصیح ب خ�اری ِكت ُ‬
‫النةِ َو ِصفةِ ن ِع ِيم َها‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ُْ ٓ‬ ‫َٔ ْ َ ُ َ ْ‬ ‫َ َٔ ْ َ َ ُ َّ ُ َ ْ ُ ُ َ ْ َ َّ ُ َ َ ْ َ َّ ُ َ ْ ُ ُ َ ُّ َ‬
‫اب تف ِس ي ِ� الق ْرا ِن َ ب�ب َو ِم ْن ُس َور ِة َوالش ْم ِس‬ ‫الض َعف ُاء�‪،۷�۱�۹�۱‬جامع ت�مذی ابو‬ ‫النة يدخلها‬ ‫البارون و ج‬
‫واه ِلها ب�ب النار يدخلها ج‬
‫ط�ی �‪۴�۵�۹‬؍�‪۲�۴‬‬ ‫تفس� ب‬ ‫ئ‬
‫للنسا��‪ ،۱�۱�۶�۱�۱‬ی‬ ‫الک�ی‬ ‫َو�ضُ َ َاها �‪ �۳�۴�۳‬ن ن‬
‫‪،۳‬الس� ب‬
‫‪ 3‬االعراف �‪۷�۷‬‬
‫‪ 4‬ھود�‪۶�۵‬‬
‫‪ 5‬االعراف �‪۷�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َق َال َق َت َاد ُة‪َ :‬ب َل َغ َنا َٔا َّن ُٔا َح ْيم َر ثَ ُ� َود َ ْل َي ْعقر َّ‬
‫الن َاق َة َح تَّ� تَ� َب َع ُه َصغ ُ� ُ ْه َو َكب ُ� ُ ْه َو َذ َك ُر ُ ْه َؤُا ْن َث ُ ْ َ َ ْ َ ْ َ ف‬
‫اه‪ ،‬ف َّلا اش تَ َ�ك الق ْو ُم ِ ي�‬ ‫ِي‬ ‫ِي‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ َ ْ َ َ ُ َ َْ‬
‫و� ْم ف َس َّو َاها‬
‫عق ِرها دمدم الهل عل ي ِ� ْم ِبذن ِب ِ‬
‫قات�د�ہ‪a‬فرماتےںیہںیمہہیاب�تیچنہپےہہکومث�دکےا�سرس�د�ا�رنےا�سوقتکتا�وٹنینیکوکچنںیںیہناکٹںیبجکتا�سوق�مےکوھچٹو�ں‬
‫بڑ�و�ں ‪،‬مر�د�و�ںا�و�رعو�رتو�ںےنا�سیکتعیبںیہنرکلی�‪�،‬ا�سرط�حبجاس�ر�یوق�ما�وٹنینیکوکچنںیاکٹےنںیمرشیکوہگیئوت�الہلاعتلٰینےا�ن‬
‫‪1‬‬
‫کےا�سانگ�ہیکاپ�د�ا�شںیما�نرپتابہیڈ�ا�لرکسباکصافیاکردیا۔‬
‫یا�درکوھ ��‪،‬الہلاعتلٰیکااقدت�ا�رسبےسابلاترہے� گ‪�،‬ار�و�ہوق�مومث�دکیرط�حیسکا�و�روق�مایشصخوکینتسوانبو�درک�د�ےوتاسےا�سامرکاکوئیوخ�ف‬
‫ہنںیوہتاہکا�ساک�اناج�مایکہوگا�۔‬
‫ع�ن� ش‬
‫ہمجع �رضیالہل ہ�نباصلحوملیدیسناعرم‪t‬‬
‫ويقال ّإنه من َٔا ْهل اليمن ٔاصابه ب يٌ‬
‫س� فَ َ� ّن عليه ُ َعر ْب ن� خ‬
‫الطاب‬
‫ڑکپرمہکرکممہےلٓائے�‪،‬یاہ�ںدیسناعرم‪t‬‬
‫یہنمیےکیسکاگئو�ںےکرہےنو�الےےھتایکدفہعریٹل�و�ںےناگئو�ںرپچاھپہام�ر�اا�و�راہنںی ک‬
‫نےا�نےسرخیدکر�ٓا�ز� کا�در�دیا�۔‬ ‫‪2‬‬

‫ٔ‬ ‫ساق‪ُ :‬ه َو من اليمن َو َق َال ْب ن‬ ‫ا� إ ْ َ‬ ‫َ َ‬

‫ا� هشام‪ُ :‬ه َو من عك اصابه سباء‬ ‫قال ْب ن ِ‬
‫‪3‬‬
‫�ابناساح�قےتہکںیہہینمیےسقلعترھکےتےھت�‪�،‬ا�و�ر�ابناشہ�مےتہکںیہہیاصاح�بابسکیابقای�تںیمےسےھت�۔‬
‫�اہللاعتلٰینےاہنںیرطف�تدیعسسےون�ا�ز�اتاھقای�مہکمےکد�و�ر�ا�نںیما�نےکاکنو�ںںیمدعو�توتحدیکیٓا�و�ا�زپڑ�یوت�انوہ�ںےنا�سےکوبق�ل‬
‫کرنےںیمایکہحملیھبوتقفہنایک�ا�و�رہرقمسےکاتنئجوعو�اقبےسےبرپ�و�اہوکربالکاش�ںاسال�میکفصںیماشملوہگےئ�‪،‬‬
‫ْ َٔ‬ ‫َو َك َن ِم َن ْ ُ‬
‫ال َه ِاج ِر ي نَ� ال َّوِل ي نَ�‬
‫تری�ہ بدععبتثںیمدیس�الاممﷺےناحصبہرک�ا�م‪y‬کوہرج�تاکا�ذ�ندیاتو�و�ہیھبد�وسر�ےاحصبہےکاستھرجہ�ترککےدمیہنونم�ر�ہےلچ‬
‫‪4‬‬
‫گےئ�۔‬
‫�د� ہورج�ی ںیم زغ�و�ہ دب�رپشیٓایاتوہمجع بن اصلح‪t‬بیھ دیس�الابنایئ ﷺ ےک رمہکا�ب ےھت وی�ں ا�نوک�اصاح�ب دب�رمںی ایک وہنے‬
‫کاشر�فاحصلوہ�ا�‪،‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ون َع َل َص فِّ� ْم َو ْل َ ي زُ�ولوا َوش َّد َع َل يْ� ْم َع ِام ُر ْب نُ� َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ُ ْ نَ َ َ َ ُ ْ ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ال�ضْ َ ِ يّ‬
‫م‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َو َج َاء َع ْي ُ� ْب نُ� َو ْه ٍب فناوش الس ِ ِل ي� فثبت الس ِل‬
‫ال َّطاب َف َق َت َ ُل َع ِام ُر ْب نُ� ْ َ‬
‫ال�ضْ َ ِ يّ‬
‫م‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ي‬ ‫ال ْر ُب َف َك َن َٔاَّو ُل َم ْن َخ َر َج ِم َن ْ ُ‬
‫ال ْس ِ ِل نَ� ِ ْم َج ٌع َم ْو َل ُ َع َر ْ ن� ْ خَ‬ ‫َو َن َش َب ِت ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ط�ی�‪۴�۶�۰‬؍�‪۲�۴‬‬ ‫تفس� ب‬
‫‪ 1‬ی‬
‫ا� سعد�‪۲�۹�۹‬؍�‪۳‬‬
‫‪ 2‬بن‬
‫ٔ‬ ‫ف‬
‫‪ 3‬االستيعاب ي� معرفة االحصاب �‪۱�۴�۸�۶‬؍ ‪�۴‬‬
‫ا� سعد�‪۲�۹�۹‬؍�‪۳‬‬‫‪ 4‬بن‬
 ‫�� �� �� �‬

‫معریبن وھب ےناملسمنو�ںیک وفص�ںوکنمرشتکرنےیکوکششیکرگمماجہدین اسال�م اپین وفص�ں رپ�ڈٹے رہے ا�و�رنمرشتنہ وہئے ا�س‬
‫گیئ‪،‬سماملنو�ںںیمےسبسےسےلہپدیسناعرم‪ t‬کےٓا�ز� کا�در�د�ہالغ�مہمجع ‪ t‬کنےل‬
‫پرعامربنرضحمیےنیھبہلمحایکا�و�رگنجڑھچ �‬
‫‪1‬‬
‫�ا�و�راہنیتاہب�د�ر�یےسربن�د�ٓا�زماہوئےنکیلابلآخراعمربنرضحمیےناہنںیریتما�رکرلتقرک�دیا۔‬
‫م‬ ‫ال َّطاب‪ ،‬فقتهل َع ِامر ْب ن� ْ َ‬
‫ال�ضْ َ ِ يّ‬ ‫ال ْس ِ ِل نَ� ِ ْم َج ُع َم ْو َل ُ َع َر ْ ن� ْ خَ‬
‫ْ‬ ‫َٔ َ‬
‫بعد تعديل الصفوف اكن اَّول من خرج ِم َن ُ ي‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫بِ‬
‫َّ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل قال يومئذ‪ :‬همجع‬ ‫بهسم ارسهل إليه‪،‬فقيل‪ :‬إنه اّول من يدىع من ش�داء هذه االمة‪ ،‬وإنه صل‬
‫ال�داء‬‫سيد ش‬
‫�ایکر�و�ایتںیمےہصوف�ںیکد�رتسیگےکدعبسبےسےلہپسدیناعرم‪ t‬کےٓا�ز� کا�در�د�ہالغ�م َ ْم َج ُع نےمدی�ا�ناک� �رز�ا�رمںیاپینوفص�ںےس‬
‫�ٓاگےڑب�ھرکماب� �رز�تبلطیک�‪�،‬دشنمیکرط�فےسرقیشاکنامیوجگنجعامربنرضحمیاقمبےلےکےیلالکن�‪ ،‬ہمجع‪t‬نےاہنیتاہب�د�ر�ی‬
‫سےربن�د�ٓا�زماہوئےنکیلابلآخراعمرنےاہنںیریتما ک�ررقلترک�دیا�‪ ،‬کاہجاتاہےا�سامتںیمو�ہبسےسےلہپدیہشہوئےرسو�لالہلﷺ‬
‫‪2‬‬
‫نےرفمایاہمجع‪ t‬سدیاشلدہ�اںیہ‬
‫م‬ ‫ثُ َّ� َب َع َث َإل َع ِامر ْب ن� ْ َ‬
‫ال�ضْ َ ِ يّ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫‪3‬‬
‫پرھعامربنرضحمیوکاجیھب۔‬
‫َ ُ ََ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َٔ َ‬
‫فكن اّول َم ْن خ َر َج إل ْي ِه َ ْم َج ُع َم ْول َع َر‪ ،‬فق َت ُل َع ِام ٌر‬
‫سبےسےلہپدیسناعرم‪ t‬کا�ٓا�ز� کا�در�د�ہالغ�مہمجح‪ t‬ماقبےلےکےیلےلکنرگمعامرنےاہنںیلتقرک�دیا�۔‬
‫‪4‬‬

‫ٔ‬ ‫اب‪ ،‬فقتهل عامر ب ن� احل�ض‬ ‫ْ خَ َّ‬ ‫َْ َ َُ‬

‫م بهسم ارسهل إليه‬
‫ي‬ ‫مول ع َر ْب ِ ن� الط ِ‬
‫بضع د�وسر�ے ا�ربا�بریسکابای�ن ےہسدیناعرم ‪ t‬کےٓا�ز� کا�در�د�ہ الغ�م مہمجح‪t‬جس وقترشمکنی ےکالخ�فرصم�و�ف اکیپ�ر ےھت‬
‫عامربنرضحمیےنا�نیکرط�فریتیھپاکنجو�ا�نےکےیلریتقاضاثبتوہ�ا�۔‬
‫‪5‬‬

‫ْ خَ َّ‬ ‫َ َْ َ َُ‬ ‫َٔاَّو ُل َمن ْاس ُت شْ� َد م َن ْ ُ ْ َ َ ْ َ َ ْ‬

‫الس ِ ِل ي ن� يوم بد ٍر ِ ْمج ٍع مول ع َر ْب ِ ن� الط ِ‬
‫اب‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫‪6‬‬
‫زو�ہدب�رمںیبسےسےلہپدیسناعرم‪ t‬کےٓا�ز� کا�در�د�ہالغ�ممہمجح‪ t‬ہشدیہوئے�۔‬ ‫ےہ �‬
‫�ابندعسکابای�ن غ‬

‫ا� سعد�‪۱�۲‬؍�‪۲‬‬
‫‪ 1‬بن‬
‫ف‬
‫س�ة ساكن احلجاز�‪۲�۲�۶‬؍�‪۱‬‬
‫‪ 2‬ن�اية إال ي ج�از ي� ي‬
‫ا� ہشام �‪۶�۲�۳‬؍�‪۱‬‬ ‫‪ 3‬بن‬
‫‪ 4‬مغازی واقدی �‪۶�۴‬؍�‪۱‬‬
‫الس�ۃ احللبیۃ �‪۲�۲�۱‬؍�‪۲‬‬
‫‪ 5‬ی‬
‫ا� سعد �‪۲�۹�۹‬؍�‪۳‬‬‫‪ 6‬بن‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ْ ََ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َٔ َّ ُ َ ُ َ َ ْ َٔ ْ َ َ َ ُ ْ نُ ُ َ َ َ َ ُ َ َ‬
‫ساقة‪َ ،‬و ُيقال ق َت ُل َح َّبان ْب نُ� ال َع ِرقة‬ ‫وكن اول ق ِت ٍيل ق ِتل ِمن النص ِار ح ِارثة ب�‬
‫‪1‬‬
‫یہیھباہکجاتاہےاناص�رمںیےسبسےسےلہپاح�رثہنبرس�اقہدیہشوہئے�‪،‬یہیھباہکجاتاہےاہنںیابح�ننبالرعقہےنلتقایکتاھ�۔‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ل َع ِق َب ُل‬
‫‪2‬‬
‫�انوہ�ںےناپےنےھچیپوکئیا�ولا�دہنںیوھچ� �ڑی�۔‬

‫ماضمنیوس�ر�ۃالللی‪:‬‬
‫سو�ر�ہاشلسمےکاضممنییکایککلھجا�سوس�ر�ہںیمیھبرظن�ٓاتیےہ�‪،‬سو�ر�ہاک�ٓاغا�ز�ر�ا�تیکات� یریک�‪�،‬د�نےکاجالےا�و�رخمولقا�تیکفلتخم‬
‫لمعور�د�ا�رکےاتعاب�رسے‬
‫�انو�ا�عیکذتکری�واتنثیےکذکرکےاستھےہینعیسجرط�حر�ا�تد�نںیماتخال�فےہاسیرط�حاناسنیزندگیاپےن ک‬
‫�د�وخمفلتز�ا�ویو�ںںیممسقنمےہ�۔‬
‫‪z‬کر�د�ا�رکے ےلہپ ر�خاک ذکر وہ�اکہ اناس�ن ام�ل و�د�ولتوک�الہلاعتلٰی کی تمعنھجمسرک�ا�سیک رضاکے ےئلرخ�چرک�ے �‪�،‬ا�س ےک د�ل ںیم‬
‫�الہلاکخو�ف وہ�‪،‬ینیک ا�و�رخرییک ر�ا�ہوکجمسےنھ ا�و�ر ا�س رپلچےن و�الو�ںیک اعم�ونترک�ے�‪�،‬ایےسولگو�ں ےک ےئل الہلاعتلٰی خریکی ر�ا�ہ رپلچان�ٓاسا�ن‬
‫کر�دیاتہے�۔‬
‫دیپ�ار�ےوت�ایےسولگو�ں‬
‫ایکایکہالہلاعتلٰیکےاحاک�میکاخملتفرپرمکسبہتوہ�‪،‬ہرخریکےاک�مںیمرکا�و�ٹ ک‬
‫�اناسنیرک�د�ا�راکد�وسر�ار�خہیایب�ن گ‬
‫کا�اناج�مےلہپےقبطےکولگو�ںےسابللکفلتخموہگا�‪�،‬ایےسولگو�ںےکےئلالہلاعتلٰیشر�ا�و�رتابہیاک�ر�اسہتٓاسا�نرفمادیاتہے�۔‬
‫�اناسنو�ںیکومجمعیتیفیکاک�ذکرہےہکہیام�لو�د�ولتےکاعممےلںیمڑب�ےرحیصںیہ�‪�،‬ا�سام�لو�د�ولتےکوصح�لےکےئلاپیناج�نکت‬
‫احلانہکاربوغ�ر�دکیاھجائےوتیہو�اضحوہجائےاگہکاناس�نوکقربمںیاخلیاہتھیہاجناہےا�و�ر�ا�سوقتدنایکیہید�ولت‬
‫کیرپ�و�ا�ہںیہنرکتے گ‬
‫طقًاعکیساک�مہنٓائےیگ�۔‬
‫‪� z‬د�وسر� ضماوم�نہیایب�نایکگایہےہکدنایکیزندگید�ر�اصلایکاتماح�نےہ�‪�،‬ا�سدصقمکےےئلاناس�نوکپدی�ائیشوط�رپرعلقوشوع�رسےرہب�ہ‬
‫�و�رکایایگا�و�رپرھا�سیکزمید�ر�انہامئیےکےئلٓاسامنیامیلعت�تا�و�ر�ابنای�ءکالسہلساج�ر�یرفمایاتاکہہیاناس�ناپینزنم�لےکےئلحیحصر�ا�ہاکعتنی‬
‫کرلے�‪،‬نزیہیہک ندای�و�ٓاخر�تد� نوو�ںاکمالکالہلاعتلٰیہیےہ�‪�،‬اناس�نالہلاعتلٰیسےوجچزیطبلرکتاہےالہلاعتلٰی�ا�سوک�وہیاطعفرما�دیےت‬
‫ہںی�‪�،‬ابلہتا�سیکامیلعت�تا�و�را�سےکےجیھبوہئےابنای�ءکوھجالٹنےو�الو�ںےکےئلہلعشام�رتیا�و�ربڑھکےنو�الیٓا�گےہا�و�ر�ا�سٓا�گےس‬
‫�ایامند�ا�ر�‪،‬خد�اتر�سا�و�رما�لوکبےرغ�ضالہلیکر�ا�ہںیمرخ�چرکنےو�الےچباجئںیےگ�‪�،‬ا�نٓاخر�یٓایا�تےکاب�ر�ےںیمرسفمینیکہیر�ائے‬
‫ہےہکہیٓایا�تدیسابوبرک‪ t‬کیرعتیفںیمان�ز�لوہئںیا�و�رقر�ٓا�نرکیمےنٓا�پوکالاتیق کےبقلےسبقلمایک�‪،‬نزییہیھب مرفایاکہالہل‬
‫تاعلٰیٓا�پرپ�ا�سدق�رںیتمعناتا�ریںےگہکٓا�پر�اضیوہجائںیےگ�۔‬
‫�‬

‫ا� سعد�‪۱�۲‬؍�‪۲‬‬
‫‪ 1‬بن‬
‫ا� سعد�‪۲�۹�۹‬؍�‪۳‬‬
‫‪ 2‬بن‬
‫�� �� �� �‬
‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عرکتاوہ�ںںیمالہلاعتلٰیکےان�مےسوجڑب�ارہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫َو ِلْيَّلا اَذِا ىٰشْغَي ۙ‪َ۰۰۱‬و ِراَهَّنلا اَذِا ىّٰلَجَت ۙ‪َ۰۰۲‬و اَم َقَلَخ َرَكَّذلا َو ىٰۤثْنُاْلاۙ‪۰۰۳‬‬
‫قمس ےہ ر�ا�تیک بج اھچ اجئے�‪� ،‬ا�و�رمسق ےہ د�نیک بج ر�وشن وہ�‪� ،‬ا�و�رمسق ےہ ا�س ذ�ا�تیکسج ےنرن ام�د�ہوک دیپ�اایک�‪،‬‬

‫َوىٰقَّتاۙ‪۰۰۵‬‬ ‫ىٰطْعَا‬ ‫ْنَم‬ ‫ىّٰتَشَلؕ‪۰۰۴‬اَّمَاَف‬ ‫ْمُكَيْعَس‬ ‫َّنِا‬

‫قیًانی متاہ�ر�ی وکشش فلتخممسق یک ےہ جس ےن دیا (�الہل یک ر�ا�ہ ںیم) �ا�و�ر ڈ�ر�ا (�اپےن ر�ب ےس)‬

‫َو َقَّدَص ىٰنْسُحْلاِب ۙ‪ٗ۰۰۶‬هُرِّسَيُنَسَف ىٰرْسُيْلِل ؕ‪َ۰۰۷‬و اَّمَا ْۢنَم َلِخَب َو ىٰنْغَتْساۙ‪۰۰۸‬‬
‫�ا�و�رکیناب�تیکدصتیقرکتارہےاگتومہیھباسوکٓاسا�نر�اسےتیکوہسلتدیںےگ�‪،‬یلنکسجےنیلیخبیکا�و�رےبرپ�و�اہیربتی‬

‫َوَبَّذَك ىٰنْسُحْلاِب ۙ‪ٗ۰۰۹‬هُرِّسَيُنَسَف ىٰرْسُعْلِل ؕ‪َ۰۰۱۰‬و اَم ْيِنْغُي ُهْنَع‬

‫�ا�و�ر کین اب�ت یک ذکتیب یک وت مہ یھب ا�س یک یگنت و لکشم ےک اسما�ن رسیمرک�دیں ےگ�‪� ،‬ا�س اک‬

‫ۤٗهُلاَماَذِاىّٰدَرَتؕ‪�(۰۰۱۱‬اللی�‪۱‬تا�‪)۱�۱‬‬
‫ما�لاسے(�ا� نودھا) گرنےےکوقتھچکاک�مہنٓائےاگ�۔‬
‫قمسےہر�ا�تیکہکبجو�ہافقرپچاھجائے�‪�،‬ا�و�ر�د�نیکہکبجو�ہر�وشنوہ�ا�و� خرالقاکئان�تیکسجےنرن�وما�د�ہدیپ�اکای�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫‪1‬‬
‫اجاۙ ‪۸‬۝‬ ‫َّو َخلَ ْق ٰن ُ ْ‬
‫ك َا ْز َو ً‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رںیہمت( مر�د�و�ںا�و�رعو�رتو�ں کے�)جو�ڑ�و�ںیکلکشںیمدیپ�اکای�۔‬

‫وجڑ�ےدیپ�اکےیںیہ�۔‬ ‫�اناسنو�ںیکرط�حا�سےنولھپ�ںےکیھب �‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫م ُ ّ َّ َ ٰ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ‬ ‫َ‬
‫‪2‬‬
‫ي ۔۔۔‬‫ي اثن ِ‬ ‫ك الثمر ِت جعل ِفيا زوج ِ‬ ‫۔۔۔و ِ ْ ِ‬
‫وجڑ�ےدیپ�اےیکںیہ�۔‬ ‫ترجہم‪� :‬اسیےنرہرط�حےکولھپ�ںےک �‬
‫وجڑ�ےانبئےںیہ�۔‬ ‫صر�فاناسنو�ںا�و�رھپول�ںےکیہںیہنہکلبرہچزیکے �‬
‫َ ُ ّ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ َّ ُ َ َ َّ‬
‫‪3‬‬
‫ك تذك ُر ْو َن ‪۴۹‬۝‬ ‫ش ٍء خلقنا زوجي لعل ْ‬
‫ِ‬ ‫ك ْ‬‫م ِ‬ ‫وِ ْ‬
‫وجڑ�ےانبئےںیہاشیدکہمتا�سےسقبسول�۔‬ ‫ترجہم‪� :‬ا�و�ررہزیچکےمہےن �‬

‫‪ 1‬النبا�‪۸‬‬
‫‪ 2‬الرعد�‪۳‬‬
‫الذار�ت�‪۴�۹‬‬
‫ی‬ ‫‪3‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫قحتقیہیےہہکسجرط�حرن�ا�و�رما�د�ہ�‪�،‬د�نا�و�ر�ر�ا�ت�‪�،‬اندھری�ا�ا�و�ر�اجالاایکد�وسر�ےےسفلتخما�و�رہر�د�وکےٓاثا�ر نواتئجابہماضتم�دہںی�‪�،‬اسی‬
‫طر�ح مت ول�گ نج اقمصدمںی اپینوکششںی رص�فرک رہے وہ�و�ہیھب اپین ونعتی ےک احل�ظ ےسفلتخم ا�و�ر اپےن اتنئج ےک اتعاب�رسےاضتم�د‬
‫ہںی�‪،‬جسےنالہلےکاطعکےیوہئے کاپزی�ہام�لوکجعمرکنےےکاجبئےالہلیک ضرا�وخوشون�د�یےکےئلنیقحتسمرپخر�چایک�‪�،‬الہلا�و�ر�ا�سےک‬
‫�رسو�لیکاطاعتیک�‪�،‬الہلےکااکح�موفر�ائضوکپو�ر�ارکنےا�و�رفقسوفوج�ر�‪،‬جر�ائما�و�ربدکا�ریو�ںےسےنچبیکوکششیکا�و�رکرف�وشر�کا�و�ر� ہدریت‬
‫کوچوھک�ڑرتوحدی� �‪ٓ،‬اخر�تا�و�ر�رسالتوکحق �امنا‪�،‬ا�سوکہمدنایںیمامنوسوک�نا�و�ردق�ر�ومزنلتاطعرکیںےگ ��‪،‬ا�سےکےئلانگ�ہرکناشملکا�و�رینیک‬
‫کرنا�ٓاسا�نانب�دیںےگ�‪،‬عیینرہقد�مرپ�الہلاعتلٰیکیرط�فےسا�سوک�ا�سر�اسےترپلچےنیکوتفقی توائدیمےلیگ�‪،‬یجےسفرمایا‬
‫ً‬ ‫ً‬ ‫َ ْ َ َ َ ِ ً ّ ِ ْ َ َ َ ْ ُ ْ ٰ َ ُ َ ُ ْ ٔ ِ ٌ َ َ ُ َ َّ ٗ‬
‫‪1‬‬
‫م فلن ْح ِيينه َح ٰيوة َط ِّي َبة ۔۔۔ ‪۹۷‬۝‬ ‫م عِل صالا م ذك ٍر او انث وهومو‬
‫ترجہم�‪:‬جوشصخیھبکینلمعرک�ےاگخو�ا�ہو�ہرم�دہوایوع�ر�ت�‪،‬برشیطہکوہ�و�ہوممن�‪�،‬اسےمہدنایمںی کاپزی�ہزندگیرسبرک�ائںیےگ۔‬
‫�ایکاقم�مرپوی�ںرفمایا‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ٰ ّ ٰ َ َ ْ َ ُ ُ َّ ْ ٰ ّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َّ ْ َ ٰ ُ َ‬
‫‪2‬‬
‫ح ُن ُودا ‪۹۶‬۝‬ ‫ي ا َمن ْوا َوعِلوا الص ِلح ِ‬
‫ت سيجعل لهم الر‬ ‫اِن ال ِذ‬
‫ترجہم‪ :‬قیانیوجول�گایام�نےلٓائےںیہا�و�رلمعاصلحرکرہےںیہرقنعیبرحام�نا�نےکےیل لدو�ںںیمتبحمدیپ�ارکد�ےاگ�۔‬
‫�ایکاقم�مرپالہلیکر�ا�ہںیمرخ�چرکنےو�الو�ںاکاجر� ثوو�ا�بوی�ںایب�نرفمایا‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َم َث ُل َّالذ ْ َ‬
‫ُ‬ ‫ْ ُ ّ ُ ُۢ ّ َ‬
‫ائة َح َّب ٍ ۭة‪۰‬۝‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ف َسب ْيل هللاِ َك َم َثل َح َّب ٍة َا ۢن َب َت ْ‬
‫ت َس ْـبع َسـنا ِبل ِف ِ‬
‫ك سنبل ٍة ِم‬ ‫ي يُ ْن ِف ُق ْو َن َا ْم َو َال ُھ ْم ِ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ۗ‬ ‫َ‬
‫هللا يُ ٰض ِع ُف ل َِم ْن يّ َشا ُ ۭء‪۰‬۝ َو ُ‬
‫هللا َو ٌ َ‬ ‫َو ُ‬
‫‪3‬‬
‫اسع ع ِل ْي ٌم ‪۲۶۱‬۝‬
‫ِ‬
‫ترجہم�‪:‬جولو�گاپےنام�لالہلیکر�ا�ہںیمرص�فرکتےںیہا�نےکرخ�چیکاثم�لاییسےہےسیجایکد�انہوبیاجائےا�و�ر�ا�سےساس�تابلںیںیلکن‬
‫�ں‪�،‬اسیرط�حالہلسجےکلمعوکچاہاتہےافز�ونیاطعفرماتاہے�‪�،‬و�ہ �رفا�غدستیھبےہا�و�رلعمییھب�۔‬
‫�ا�و� ہرربا�لںیموس�د�انےوہ �‬
‫�ایکاقم�مرپالہلیکر�ا�ہںیمرخ�چرکنےیکاثم�لوی�ں مرفائی�‪،‬‬
‫َ َ ْ ْ ً ّ ْ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ َّ َ ْ َ َ َ َ َ َ ٌ‬ ‫َ‬ ‫َۗ‬ ‫َ َ َ ُ َّ ْ َ ُ ْ ُ َ َ‬
‫ات هللاِ وتث ِبيتا ِم انف ِس ِهم كمث ِل جن ٍ ؚة ِبب ٍة اصابا وا ِبل‬ ‫ي ين ِفق ْو َن ا ْم َوال ُھ ُم ْاب ِتغا َء َم ْرض ِ‬ ‫ومثل ال ِذ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫ل يُص ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٰ َ ْ ُ ُ َ‬
‫‪4‬‬ ‫هللا ِبَا ت ْع َمل ْو َن َب ِص ْ ٌ‬
‫ي ‪۲۶۵‬۝‬ ‫ل‪۰‬۝ َو ُ‬
‫با َوا ِبل ف َط ۭ‬ ‫ي‪۰‬۝ ف ِا ْن ْ ِ‬ ‫ت اك َها ِض ْعف ْ ِ ۚ‬ ‫فات‬
‫ںیہ‪�،‬ا�نےکرخ�چیک‬
‫ترجہم‪ :‬خبال�فا�سےکوجلو�گاپےنام�لضحمالہلیکرضاجوئیےکےئلد�لےکوپ�ر�ےابث�توقر�ا�رکےاستھرخ�چرکتے �‬
‫رز�و�رکیاب�ر�شہنیھبوہتو�ایکیکلہوھپ�ا�رہی‬
‫رز�و�رکیاب�ر�شوہجائےوتد�وگانلھپالئےا�و� گر�ا �‬
‫ماث�لاییسےہےسیجیسکحطسرمتعفرپ�ایکاب�غوہ� گ‪�،‬ا �‬
‫جائے‪،‬تموجکھچرکتےوہ�‪،‬سبالہلیکرظنمںیےہ�۔‬
‫�ا�سےکےئلاکفیوہ �‬
‫‪ 1‬النحل �‪۹�۷‬‬
‫مر��‪۹�۶‬‬
‫‪ 2‬ی‬
‫‪ 3‬البقرۃ�‪۲�۶�۱‬‬
‫‪ 4‬البقرۃ�‪۲�۶�۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َٔ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ َ َ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫ْ ن ُّ َ َ َ َ َٔ ْ‬
‫الز َب ْي ِ� قال‪ :‬كن ا ُبو َبك ٍر ُي ْع ِت ُق َعل ِإال ْسل ِم ِب َ�كة ‪،‬فكن ُي ْع ِت ُق ج َع ئ ِ زَا� َو ِن َس ًاء ِإذا ا ْس ْل َن‬ ‫َع ْن َع ِام ِر ْب ِ ن� َع ْب ِد الهلِ ب ِ�‬
‫َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ َ َ‬ ‫ً َ‬ ‫َ َ َ َٔ َّ َ َ‬ ‫َٔ َ َ ُٔ‬ ‫َ َ َ َ َٔ َٔ‬
‫‪،‬فقال ُل ا ُب ُوه‪ :‬ا ْي ُب نَ يَّ�‪ ،‬ا َراك ت ْع ِت ُق ا نَ� ًسا ُض َعف َاء‪ ،‬فل ْو انك ت ْع ِت ُق ِر َجال ُجلداء َيق ُومون َم َعك َو َي ْ� َن ُعونك َو َي ْدف ُعون‬
‫ْ ٓ َ ُٔ َ‬
‫بي� ان َه ِذ ِه الَية ا نْ ز ِ�ل ْت ِف ِيه‪:‬‬
‫ت َٔ َّ‬ ‫ٔ‬ ‫َ َ فَ َ َّ َ ن‬ ‫نَّ َ ُٔ ُ َٔ ُ ُّ ُ َ َ َ ْ َ‬ ‫؟!ف َق َ ٔ ْ ٔ َ‬ ‫َْ َ َ‬
‫ال‪ :‬اي ابت‪ِ ،‬إ�ا ا ِر يد ‪-‬اظنه قال ما ِعند الهلِ ‪ ،‬قال‪� :‬دث ِ ي� بعض اهل ي‬ ‫عنك‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ٔ َ َّ َ ْ ٔ ْ َ َ ّ َ َ َ ّ َ ُ ْ َ َ َ ُ َ ّ ُ ُ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪1‬‬
‫{فاما م اعط واتق وصدق ِبلسن فسني ِسه لِليسى}‬
‫وکریدکر�ٓا�ز� کا�در�دیےتےھت� �‪ٓ،‬ا�پ‬
‫رکدیق‪ t‬مہکرکممہںیماسال�مالنےو�الےالغمو�ں خ‬
‫عامربندبع�الہلنبزبریسےر�و�ایتےہسدینا�ا ببو ص‬
‫خا�ص وط�رپرب �و ھڑو�ں ا�و�رعو�رتو�ںوکجب و�ہاملسم�ن وہتےٓا�ز�ا�دایکرکتے ےھت� �‪ٓ،‬ا�پ ےک و�الدنےاہک�ا�ے اٹیب�!مںیںیہمت دکیاتھہو�ںہکمت‬
‫کزم�و�ر گلوو�ںوک�ٓا�ز� کا�درتےوہ�اگرتموق�یوصتحدنم گلوو�ںوک�ٓا�ز� کا�در�وتو�و�ہاہمت�ر�ےاستھڑھک�ےوہ�ںےگاہمت�ر�یافحظترکیںےگا�و�ر�دشنم‬
‫کوتمےسد�و�رہاٹئںیےگ�؟�ٓا�پےنوج�ا�بدیا�اباجا�ن�!مںیوت�ا�سوث�ا�باکطبلاگ�رہو�ںوج�الہلاعتلٰیکےاپ�سےہ�‪،‬عامرہکےتںیہہکےھجم‬
‫مری�ےضعباہلاخنہےناتبیاکہہیٓایا�تانیہےکاب�ر�ےںیمہیٓایت’’جسےندیا�(�الہلیکر�ا�ہںیم)�ا�و�ر�ڈ�ر�ا�(�اپےنر�بےس�)�ا�و�رنکیاب�ت‬
‫‪2‬‬
‫کیدصتیقرکتا�رہےاگتوہمیھبا�سوک�ٓاسا�نر�اسےتیکوہسلتدیںےگ�۔‘‘ نا�ز�لیکیئگںیہ�۔‬
‫�ا�و�رجسےنلخبایک�ا�و�ر�الہلےکاطعےیکوہئےام�لوک�ا�سیکرضاےکےئلرخ�چرکنےےکاجبئےام�د�یافئد�و�ںیہوک�اپیناس�ر�یگتو�د�و�ا�و�رحمتن‬
‫یک‪�،‬الہلےکان�ز�لرک�د�ہاحاک�موفر�ائضوکمیلستہنایک�ا�و�ردناییکریگنوین�ںںیمتسموہ‬
‫�ووکششاکوصقم�دبانلای�‪�،‬الہلا�و�ر�ا�سےکرسو�لیکاطاعتہن �‬
‫کرا�و�رٓاخر�تےسےبوخ�فوہکرفقسوفوج�ر�ا�و�رگانہو�ںںیمڈ�وبا�رہا�‪�،‬ا�سےسالھبئیےکر�اسےترپلچےنیکوتفقیبلسرکلںیےگ ب�‪،‬ر�ائیےکامت�م‬
‫ےگ�‪،‬د�یرکنا�ا�سےکےئلٓاسا�نا�و�رینیکرکنےاکخای�لیہا�سےکےئلوسہا�نر�و�حوہ �اگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�د�ر�و�ا�ز�ےا�سےکےئلوھک�لدیےاجئںی ب‬
‫َ ّ َ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ َ ْ َّ ْ َ ٗ َ ْ َ ْ َ ْ َ ٗ ْ ْ َ ‪۰‬۝ َ َ ْ ُّ ْ َ ْ ُّ ّ ٗ َ ْ ْ ْ ٗ َ ً‬ ‫َ َ ْ ُّ‬
‫ي َعل َصد َره ض ِّيقا َح َر ًجا كنَا يَ ّص ّعد‬ ‫يد ان ي ِضله‬
‫ِ‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ۚ‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ل‬ ‫س‬ ‫ِل‬
‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ه‬‫ر‬ ‫د‬‫ص‬ ‫ح‬‫ش‬ ‫ي‬ ‫ه‬ ‫ي‬ ‫د‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫هللا‬ ‫د‬
‫ِ‬ ‫ي‬
‫فن ِ‬
‫ۗ‬ ‫َّ‬
‫‪3‬‬
‫الس َما ِء‪۰‬۝ ۔۔۔ ‪۱۲۵‬۝‬ ‫ِف‬
‫ترجہم�‪:‬پس(یہتقیقحےہہک�)جےسالہلدہ�ایتےنشخباک�ا�ر�ا�د�ہرکتاےہا�ساکہنیساسال�مےکےئلوھک�لدیاتےہا�و�رےسجرمگ�اہیںیمڈ�الےناک�ا�ر�ا�د�ہ‬
‫کرتاہےا�سےکےنیسوکگنترکدیاتےہا�و�ر�ایاسیھباتچنہےہک(�اسال�ماکتوص�ررکتےیہ) �اسےوی�ںوسحم�سوہنےاتگلہےےسیجا�سیکر�و�ح‬
‫�ٓاسام�نیکرط�فرپ�و�ا ک�زر�رہیےہ�۔‬
‫�ایکاقم�مرپوی�ںرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ُ َ ّ ُ َ ْ َ َ ُ ْ َ ْ َ َ ُ ْ َ ْ ُ ْ ٔ ُ ْ ٓ َّ َ َّ َّ َ ُ ُ ْ ْ ْ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫‪4‬‬
‫ان ْم يَ ْع َم ُه ْو َ ۧ‬
‫ن ‪۱۱۰‬۝‬ ‫ف ُطغ َي ِِ‬‫ونق ِلب افـ ـ ِٕدتم وابصاره كـما ل ي ِمنوا ِبهٖ اول مر ٍة ونذره ِ‬
‫ےھت‪،‬ہماہنںیا�ن‬
‫ترجہم�‪:‬ہماسیرط�حا�نےک لدو�ںا�و�رناگہو�ںوکھپری�رہےںیہسجرط�حہییلہپرمتہبا�س(کات�ب) پر�ایام�نںیہنالئے �‬

‫‪ 1‬الليل‪۶� :‬‬
‫ط�ی�‪۴�۷�۱‬؍�‪۲�۴‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 2‬ی‬
‫‪ 3‬االنعام�‪۱�۲�۵‬‬
‫‪ 4‬االنعام �‪۱�۱�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫کیرسکیشیہںیمےنکٹھبےکےئلوھچ�ڑ�ےدیےتںیہ�۔‬
‫�ایکاقم�مرپوی�ںرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫ي ‪۴۵‬۝ الذ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َّ َ َ َ ْ َ ٌ َ ٰ‬
‫ْ‬ ‫ّ‬
‫‪1‬‬
‫ي يَظ ّن ْو َن ا ّنُ ْم ّملق ْوا َر ِّ ِب ْم َوا ّنُ ْم اِل ْي ِه ٰر ِج ُع ْو َ ۧ‬
‫ن ‪۴۶‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ية اِل ع ال ِش ِع ْ َ ۙ‬ ‫۔۔۔واِنا لك ِب‬
‫ترجہم�‪:‬بےکشامن�زایکتخسلکشماک�مےہرگمفرما�ںرب�د�ا�ربدن�و�ںےکےئللکشمںیہنجوجمسےتھںیہہکٓاخراک�راہنںیاپےنر�بےسانلمہے‬
‫�ا�و�ر�اسییکرط�فٹلپرکاجناےہ�۔ایکاقم�مرپمانقفنیےکاب�ر�ےںیموی�ںرفمایا‬
‫ال َو َل يُ ْنف ُق ْو َن ا َِّل َو ُ ْ ٰ ُ‬
‫َ َ َ ْ ُ ْ َ َّ ٰ َ َّ َ ُ ْ ُ َ ٰ‬
‫‪2‬‬
‫ه ك ِره ْو َن ‪۵۴‬۝‬ ‫ِ‬ ‫۔۔۔ول يتن الصلوة اِل وه كس‬
‫ترجہم�‪�:‬و�ہامن�زیکرط�فٓاتےیھبںیہوتکسمس�اتےوہئےٓاتےںیہا�و�ر�ر�ا�ہہللںیمرخ�چرکتےیھبںیہوتبا�د�لانخو�اسہترخ�چرکتےںیہ�۔‬
‫�ایےسیہولگو�ںےکاب�ر�ےںیموی�ںرفمایا‬
‫َ ِ َ ْ َ ْ َ َ ْ َّ َّ ُ ُ ْ ُ ْ‬
‫‪3‬‬
‫م يت ِخذ َما ين ِفق َمغ َر ًما۔۔۔ ‪۹۸‬۝‬ ‫اب‬
‫وم العر ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�ندب�ویو�ںںیمایےسایےسول�گومجو�دہںیوج�ر�ا�ہہللںیمھچکرخ�چرکتےںیہوت�اسےاپےنا�وپر�زبر�دسیتیکیٹچےتھجمسںیہ�۔‬
‫َ َّ‬ ‫ُ‬
‫� َاء َر ُسول الهلِ صل‬ ‫الغ ْر َق ِد ِ ف� َج َن َاز ٍة ‪ ،‬فَ ج َ‬
‫َ‬ ‫َّ ف‬ ‫َ ْ َ ّ َ َ ْ َّ َ َ َ ُ َّ َ َ َّ ّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ِ ي� َب ِق ِيع‬ ‫عن ع ِ ٍيل علي ِه السلم‪ ،‬قال‪:‬كنا مع الن ِب ي� صل‬
‫ي‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫ُ َ َ ْ َ َ َّ َ فَ َ َ َ َ َ َ ُ خْ َ َ ٌ فَ َ َ َ َ ْ ُ ُ ْ خْ َ َ ف ْ َٔ‬
‫ال ْر ِض ث َّ� َر َف َع َر ْٔا َس ُه َف َق َال َما ِم ْن ُ ْ‬
‫ك ِم ْن َٔا َح ٍد‪ ،‬ماَ‬ ‫‪�،‬لس ومعه ِمصة‪ ،‬ج�عل ينكت ِب� ِلص ِة ِ ي�‬ ‫الهل علي ِه وسل ج‬
‫ً‬ ‫َ ً َٔ‬ ‫ْ َ ْ َ ْ ُ َ َّ َ َ َ ُ َ َ نَ َ َ َّ َٔ ْ َ ْ َ َّ َ ُ‬
‫ال َّن ِة ِإل ق ْد ك ِت َب ْت ش ِق َّية‪ ،‬ا ْو َس ِع َيدة‬ ‫ِمن نف ٍس منفوس ٍة ِإل كتب الهل مك�ا ِمن الن ِار او ِمن ج‬
‫سدیناعٰیل‪t‬بنابیاطلبےسرم�و�یےہقبعیرغقدںیممہیبنرکیمﷺےکاسھتایکانج�ز�ےںیمےھت ��‪،‬رسو�لالہلﷺیھبامہ�ر�ے‬
‫ےئگٓا�پےکاہتھںیمڑھچ�ییھت� �‪ٓ،‬ا�پﷺےنرسماب�ر�کاکھجلای�ا�و�رسو�چ‬
‫پا�سرشتیفالئےا�و�ریبھٹےئگ�‪،‬توہمیھبٓا�پےکرگ�د�وپشیھٹیب �‬
‫مںیڈ�وبےڑھچ�یےکاستھزمنیوکرکیدنےےگلپرھ�ٓا�پےناپانرسابم�ر�کاٹاھیا�ا�و�ررفمایاتمںیمےسوکئیایکصخشایکوئیایکاجند�ا�ربیھںیہن‬
‫مرگتنجد� �وز�خںیما�سیکہگجھکلد�ییئگےہ�‪� ،‬ا�و�رساتھیہہییھبھکلدیاگایہےہکو�ہدببتخےہایساع�د�تدنم�‪،‬‬
‫َّ َ َ َ َ ُ نَ نَّ َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ‬ ‫َٔ َ َ ُ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫ٌ‬ ‫ََ َ‬
‫و� ِإل‬ ‫فقال َر ُجل ِم َن الق ْو ِم‪ َ :‬ي� ن ِب يَّ� الهلِ افل نَ ْ�كث َعل ِك َت ِاب َنا َون َد ُع ال َع َمل ف َ� ْن كن ِم ْن ا ْه ِل السعاد ِة ليك‬
‫ّ ْ َ َ َ ُ نَ نَّ َ ّ ْ َ َ َ َ ْ َ ُ َ ُ ٌّ ُ َ َّ ٌ َٔ َّ َٔ ْ ُ َّ َ َ َ ُ َ َّ ُ َ‬ ‫َٔ ْ‬ ‫َ َ‬
‫سون‬ ‫الشقو ِة؟فقال‪:‬اعلوا فك ميس‪ :‬اما اهل السعاد ِة فيي‬ ‫الشقو ِة ليكو� ِإل ِ‬ ‫الس َع َاد ِة َو َم ْن كن ِم ْن اه ِل ِ‬ ‫َّ‬
‫َّ َ َ َ َٔ َّ َٔ ْ ُ ّ ْ َ َ ُ َ َّ ُ َ ّ ْ َ ثُ َّ َ َ َ ُّ َّ َ َٔ َّ َ ْ َٔ ْ َ َ َّ َ َ َ َّ َ ْ ُ ْ َ َ َ ُ َ ّ ُ ُ‬
‫سه‬ ‫الل‪{ :‬فاما م اعط واتق وصدق ِبلسن فسني ِ‬ ‫الشقو ِة‪ ،‬فييسون ِل ِلشقو ِة ‪ � ،‬قال ن ِب ي� ِ‬ ‫ِللسعاد ِة واما اهل ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪4‬‬
‫سى}‬
‫ْ‬ ‫اس َت ْغ َن َو َك ّذ َب ِبلُ ْس َن َف َس ُن َي ّ ِ ُ‬
‫س ُه لِل ُع ْ َ‬ ‫َ‬
‫م َبِل َو ْ‬ ‫ل ِْل ُي ْ َ‬
‫سى‪َ ،‬و ٔا َّما َ ْ‬
‫توقو�مںیمےسایکٓا�دمیےناہک�ا�ےالہلےکیبنﷺ�!توکایہماپینا�ساتک�برپتوکلرککےلمعرکناوھچ�ڑنہدیں�؟ جو�اہلاعس�د�تںیم‬
‫‪ 1‬البقرۃ �‪۴�۶‬‬
‫‪ 2‬التوبۃ�‪۵�۴‬‬
‫‪ 3‬التوبۃہ �‪۹�۸‬‬
‫‪ 4‬الليل‪6 :‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫سےوہگا�و�ہرقنعیباہلاعس�د�تیکرط�فالچجائےاگ�ا�و�رجوبدبتخوہگا�و�ہرقنعیباہلاقش�و�تیکرط�فالچجائےاگ� �‪ٓ،‬ا�پﷺےن‬
‫یاگایہے‪،‬نکیوتخب�ںوکساع�د�تےکاعام�لیکوتفقید�یاجتیےہا�و�ربدخبوت�ںوکبدخبوت�ںو�الےاعام�لیک‬
‫�‬ ‫فرمایاعلمرکتےرہوہر�ایکوتفقید‬
‫رھالہلےکیبنﷺےن�ٓا�پےنیہیٓاتیںی’’جسےندیا�(�الہلیکر�ا�ہںیم�)�ا�و�ر�ڈ�ر�ا�(�اپےنر�بےس�)�ا�و�رنکیاب�تیکدصتیق‬
‫توفقییتلمےہ پ�‪� ،‬‬
‫را�رہےاگتوہمیھباسوک�ٓاسا�نر�اسےتیکوہسلتدیںےگ�‪،‬یلنکسجےنیلیخبیکا�و�ربےرپ�و�اہیربتیا�و�رنکیاب�تیکذکتیبیکوتہمیھب‬
‫ک ت‬
‫‪1‬‬
‫�ا�سیکیگنتوشملکےکاسما�نرسیمکر�دیںےگ�۔‘‘ تال�و�ت مرف ئاںی�۔‬
‫َ َّ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َُ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬
‫َ ُ َ َ َ َ‬ ‫َٔ‬ ‫َّ‬ ‫َٔ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َٔ ْ ُ‬ ‫حن ْ ن� َٔا� َب ْكر ّ ّ‬ ‫َع ْب ِد َّ ْ‬
‫ول الهلِ صل‬ ‫الص ِد ِيق‪ ،‬قال ِسعت ا ِب ي� َيذك ُر‪ ،‬ان ا ب�ه‪ِ ،‬سع ا ب� بك ٍر‪َ ،‬وه َو يقول‪:‬قلت ِل َرس ِ‬ ‫الر َ ِ ب ِ ِب ي ٍ ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ ْ َ َٔ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ َ َٔ‬ ‫ُ َ‬ ‫َٔ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ َ :‬ي� َر ُسول الهلِ ان ْع َمل َعل َما ف ِرغ ِم ْن ُه ا ْو َعل ا ْم ٍر ُم ْٔوت َن ٍف؟قال َ‪:‬بل َعل ا ْم ٍر ق ْد ف ِرغ ِم ْن ُه‪ ،‬قال‪:‬‬
‫ُ َ‬ ‫ول الهلِ َ؟ق َال‪ٌّ ُ :‬ك ُم َي َّ ٌ‬‫ُْ ُ َ َ َْ َ ُ َ َ ُ َ‬
‫س ِ َلا خ ِل َق ُل‬ ‫قلت‪ :‬ف ِف ي� العمل ي� رس‬
‫رکدیق‪t‬سےرم�و�ی ےہمںی ےن رسو�ل الہلﷺ یک دخمت ںیم رع�ضیک ا�ے الہل ےک رسو�ل ﷺ�!کایہملمع ا�س‬
‫سدینا�ا ببو ص‬
‫نبای�دپرکرتےںیہسج ےس �رفاغت احصلرکلییئگ ےہ اینیئ اینب�دپر�؟ �ٓا�پﷺ ےنرفمایا�ا�س اینب�دپرجس ےس �رفاغت احصلرکلییئگ‬
‫ہے�‪،‬مںیےنرع�ضیکا�ےالہلےکرسو�لﷺ�!پرھعلمرکناکوی�ںےہ�؟ سدی�الاممﷺےنرفمایاہر�ایکوک�ا�سلمعیکوتفقید�ےد�یاجئے‬
‫گیسجےکےیلاسےدیپ�اکایگایہے�۔‬
‫‪2‬‬

‫َٔ َ ْ ُ َ ْ ُ َٔ ْ ف �شَ ْ ُ ْ َ َ َْٔ‬ ‫َ ْ ن ُ َ َ َ ْ ُ َ َ َٔ َّ ُ َ َ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َٔ َ َٔ ْ َ َ َ ْ َ ُ‬

‫ا� عر‪،‬عن عر انه قال ِللن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل‪ :‬ارايت ما نعمل ِف ِيه اقد ف ِرغ ِمنه‪ ،‬او ِ ي� ي ٍء مبتد ٍإ‪ ،‬او‬ ‫ع ِن ب ِ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫ٌّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬
‫َٔا ْمر ُم ْب َت َدع؟ف َقال ُ َع ُر‪ :‬اال َن َّت ِك؟ قال ِ‪:‬ف ي� َما ق ْد فرغ ِم ْن ُه‪ ،‬ف َقال ْ َ‬
‫‪:‬اعل َ ي� ْ نَ خَ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫س ا َّما َم ْن كن ِم ْن‬ ‫اب فك ُم َي َّ ٌ‬ ‫ا� الط ِ‬ ‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ٍ‬
‫ََّ‬ ‫َٔ ْ َّ َ َ َ َ ْ َ ُ َّ َ َ َ َٔ َّ َٔ ْ ُ َّ َ َ َ ْ َ ُ‬
‫اه ِل السعاد ِة فيعمل ِللسعاد ِة‪ ،‬واما اهل الشق ِاء فيعمل ِللشق ِاء‬
‫عدب�الہلنبرمع‪w‬سےرم�و�یےہ سدیناعرم‪t‬نےرع�ضیکا�ےالہلےکرسو�لﷺ�!یہاتبئںیہکمہوجعلمرکتےںیہایکیہا�ساینب�دپرہے‬
‫جسےس �رفاغتاحصلرکلییئگےہاییہوکئیاینکا�مےہاییہون�ایاج�دہے�؟�ٓا�پﷺےنرفمایایہا�ساینب�دپرہےسجےس �رفاغتاحصلرکلی‬
‫اعسد�تںیمےسوہ�اتو�و�ہاعس�د�تےکاک�مرک�ے‬
‫گیئےہ�‪�،‬ا�ےابناطخ�ب�!علمرکتےرہوہر�ایکوکتوفقید�ےد�یاجئےیگ� گ‪�،‬ارکوئیاہل �‬
‫گا�ا�و�رجو�اہلاقش�و�تںیمےسوہ�اتو�و�ہاقش�و�تےکلمعرکتا�رہےاگ�۔‬
‫‪3‬‬

‫َٔ َ ْ َ ُ َٔ ْ َ ْ ُ َ ْ ُ َٔ ْ َٔ ْ نَ ْٔ َ ُ ُ َ َ َٔ ْ َ ْ ُ ْ ُ َ َ َ ُ َ َ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َٔ َّ َ َ‬
‫ساقة‪:‬‬ ‫ا�‪ ،‬ان ُه قال‪ َ :‬ي� َر ُسول الهلِ ‪ ،‬انعمل ِلم ٍر قد ف ِرغ ِمنه؟ ام ِلم ٍر �ت ِنفه؟ قال‪ِ :‬لم ٍر قد ف ِرغ ِمنه‪،‬فقال‬ ‫عن ج ِ ب ٍ‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫ُ َ ْ َ َ َ ُ ُّ‬
‫‪:‬ك َع ِام ٍل ُم َي َّ ٌ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ‬
‫س ِل َع َم ِ ِل‬ ‫ف ِف ي َ� ال َع َمل ِإذا؟فقال َر ُسول الهلِ َصل الهل علي ِه وسل‬

‫َٔ َ‬ ‫َ َ َٔ‬ ‫ف َْ‬

‫اذایغ� َ ب� ُب ق ْوِ ِل فا َّما َم ْن ا ْعط‬
‫ش‬ ‫التفس�سورۃ واللیل‬
‫ی‬ ‫س� ابوداودکتاب السنۃ َ ب� ٌب ِ ي� الق َد ِر �‪،۴�۶�۹�۴‬حصیح ب خ�اری کتاب‬ ‫‪ 1‬نن‬
‫‪،۱‬مسندا� یعیل ‪۵�۸��۲‬‬
‫ب‬
‫ئ‬
‫للنسا� �‪�۱�۶�۱�۴‬‬ ‫الک�ی‬
‫الس� ب‬ ‫ا� حبان �‪ ،۳�۳�۴‬ن ن‬ ‫َو َّات قَ��‪،۴�۹�۴�۵‬مسندامحد�‪،۱�۱�۱�۰‬حصیح ب ن‬
‫‪ 2‬مسندامحد�‪۱�۹�۹‬؍�‪۱‬‬
‫‪ 3‬مسندامحد�‪۱�۹�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫جابربندبع�الہل‪w‬سےر�و�ایتےہمںیےنرع�ضیکا�ےالہلےکرسو�لﷺ�!کایہمایکایےسامرکےےیللمعرکیںسجےس �رفاغت‬
‫حاصلرکلییئگےہای�ایکایےسامرکےےیلےسیجمہےئنوط�رپرسر�اناج�مدیےتںیہ�؟�ٓا�پﷺےنرفمایا�ایےسامرکےےیلسجےس �رفاغت‬
‫حاصلرکلییئگےہ�‪،‬توسر�اقہےنرع�ضیکوتپرھعلمویک�ں�؟تورسو�لالہلﷺےنرفمایاہرعلمرکنےو�الےوک�ا�سلمعیکوتفقید�ےد�یاجتی‬
‫‪1‬‬
‫ہے�۔‬
‫رغو�رےناسےرسکشانب�دیاہے�‪،‬جس‬
‫�ا�و�ریہام�لسجےکوصح�لےکےئلو�ہاجئز�وانجائزا�و�رالح�لوحر�ا�مرہرطیہقاتخای�ررکتاہے�‪،‬جسام�لےک �‬
‫کیانبپر�و�ہالہلاعتلٰیسےےباین�زبان�رہا�ا�و�ر�ا�سںیملخبرکتا�رہا�‪،‬جبو�ہرمجائےاگا�و�راخلیاہتھربقمںیاجئےاگ�ا�و�رمنہجےکڑگھےںیماجرگ�ے‬
‫ًاعطقا�سےکھچکاک�مہنٓائےیگ۔یجےسرفمایا‬ ‫گاتو�دنایکیہید�ولت �‬
‫َ َ َ ْ َ َ َّ َّ ْ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ ٓ ٰ ٰ ُ ُ ُ ْ َ ْ ُ َ َ ْ ً َّ ُ ْ َ ْ ُ َ َ ٌّ َّ ُ ْ َ ُ َ َّ ُ ْ َ َ َ ُْ‬
‫م‪۰‬۝ سيطوقون ما بِلوا‬ ‫م‪۰‬۝ بل ھوش لھ ۭ‬ ‫ول يسب ال ِذي يبخلون ِبا اتىھم هللا ِم فض ِلهٖ ھوخيا لھ ۭ‬
‫َ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ِبهٖ َ ْيم ال ِق ٰي َم ِة ۔۔۔ ۧ ‪۱۸۰‬۝‬
‫رھو�ہلخبےساک�مےتیلںیہو�ہا�سایخ�لںیمہنرہںیہکہییلیخبا�نےکےئلاچیھےہ�‪،‬‬‫ترجہم�‪:‬جنولگو�ںوک�الہلےناپےنلضفےسون�ا�ز�اہےا�و� پر �‬
‫ہنںی�!یہا�نےکقحںیماہنیترب�یےہوجکھچو�ہاپینوجنکسیےسعمجرک�رہےںیہوہیایقمتےکر� �وز�ا�نےکےلگاکوط�قنباجئےاگ�۔‬

‫َّنِا اَنْيَلَع ىٰدُهْلَلۖ‪َ۰۰۱۲ٞ‬و َّنِا اَنَل َةَرِخٰاْلَل َو ىٰلْوُاْلا ‪ْ۰۰۱۳‬مُكُتْرَذْنَاَف۠ اًراَن ىّٰظَلَتۚ‪۰۰۱۴‬‬
‫یبکشر�ا�ہدکاھدیانامہ�ر�اذمہےہا�و�رامہ�ر�ےیہاہتھٓاخر�تا�و�ردنایےہ�‪،‬مںیےنوتںیہمتہلعشام�رتیوہئیٓا�گےسڈ�ر�ادیاےہ‬

‫اَلۤاَهىٰلْصَياَّلِاىَقْشَاْلاۙ‪ْ۰۰۱۵‬يِذَّلاَبَّذَكَوىّٰلَوَتؕ‪�(۰۰۱۶‬اللی�‪۱�۲‬تا�‪)۱�۶‬‬
‫ریپو�یےس) مہنریھپلای�۔‬
‫جسںیمرص�فوہیدببتخد�اخلوہگاسجےنالٹھجیاا�و�ر(�ا�سیک �‬
‫�دنایکیزندگید�ر�اصلایکاتماح�نےکوس�اکھچںیہنےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٰ َ ْ َّ َ ٰ ْ َ ٰ ُ ُّ ْ َ َ َ ٌ ‪۰‬۝ َّ َّ ْ ٰ َ َ ِ َ َ ْ َ‬
‫‪3‬‬
‫ه د ُار الق َرا ِر ‪۳۹‬۝‬ ‫اع واِن ال ِخرة‬ ‫يقو ِم اِنا ه ِذ ِه اليوة الدنيا مت ۡ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�ے �وقم�!یہدناییکزندگیوتدنچر� �وز�ہےہہشیمہےکایق�میکہگجٓاخر�تیہےہ�۔‬
‫ںیہ‪�،‬ایکرجینیلر�اسہتوت�و�ہےہوجسدیھا�ر�بیکرط�فاجتاہے�‪،‬جسرپلچےنںیموکئیا�ونچچینںیہن�‪،‬‬
‫�ا�سدنایمںیزندگیزگ�ا�رنےےکد�و�ر�اسےت �‬
‫کیسریٹل�ےےسےنٹلاککوئیرطخ�ہںیہنا�و�ر�ا�سےکاستھےبامش� ٹرڑیھےر�اسےتںیہوج�ر�بیکرحتمےسد�و�را�و�روتملظ�ںکےرقیبےل‬
‫جاتےںیہ ��‪،‬ا�سےئلرص�ا�طمیقتسموک�و�اضحرکنےاک�ذمہالہلاعتلٰینےاپینرحتمےسوخ�دےلایل�‪،‬چاننہچرفمایار�ا�ہر�استینعیالح�لوحر�ا�م�‪،‬خری�وشر‬
‫�ا�و�رہد�ایت ضواللتوک�و�اضحرک ےناک�ذمہ الہلاعتلٰی کاہے وج�ا�س ےن وپ� کر�ار�دیا ےہ�‪� ،‬ا�س ہلسلس ںیم ا�س ےن اناس�نوکپدی�ائیش وط�رپرعلق‬
‫‪ 1‬مسندامحد�‪۱�۴�۶�۰�۰‬‬
‫ٓ‬
‫‪ 2‬ال معران�‪۱�۸�۰‬‬
‫‪ 3‬املومن�‪۳�۹‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�وشوع�رسےرہب�ہو�رایک ��‪،‬ا�و�ررھپ�ا�سیکزمید� نہرامئیےکےئلٓاسامنیامیلعت�تا�و�ر�ابنای�ءکالسہلساج�ر�یرفمایاہے�‪،‬یجےسرفمایا‬

‫َْ ۗ‬ ‫َ ْ ُ َّ‬ ‫ََ‬
‫‪1‬‬
‫الس ِب ْي ِل َو ِمنا َجا ِىٕ ٌر ۔۔۔ۧ ‪۹‬۝‬ ‫َوع هللاِ قصد‬
‫دیسا�ر�اسہتاتبنابجہکر�اسےتڑیٹھےیھبومجو�دںیہ۔‬ ‫ترجہم‪� :‬ا�و�رالہلیہےکذمہےہ ھ‬
‫�اصلتقیقحیہیےہہکالہلیہ ندای�و�ٓاخر�تاکمالکےہ�‪�،‬و�ہسجرط�حاچہےا�سںیمرصت�فرکتاہے�‪،‬جو�اناس�نالہلاعتلٰیسےدنایبلطرکتاہے‬
‫ےہ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�الہلاعت �لٰیاپینتیشمےکتحتا�سوک�دنایعاطفرما�دیاتہےا�و�روجٓاخر�تیکالھبئیاچہاتہےوت�ا�ساکعاطکرنابیھالہلےکاتخای�رمںی �‬
‫ّٰ‬
‫الشكِر ْ َ‬ ‫ناۚ‪۰‬۝ َو َس َن ْ‬ ‫َ َ ْ ُّ ْ َ َ َ ُّ ْ َ ُ ْٔ ْ َ ‪۰‬۝ َ َ ْ ُّ ْ َ َ َ ْ ٰ‬
‫ال ِخ َر ِة ُ ْٔن ِتهٖ ِم ْ َ‬
‫ي ‪۱۴۵‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ز‬
‫ِ‬ ‫ج‬ ‫يد ثاب‬ ‫يد ثاب الدنيا ن ِتهٖ ِمناۚ وم ِ‬ ‫۔۔۔وم ِ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم�‪:‬جوشصخوث�ا�بدنایکےا�ر�ا�د�ہےساک�مرک�ےاگ�ا�سوکہم ندایہیںیمےسدیںےگا�و�رجوثو�ا�بٓاخر�تےکا�ر�ا�د�ہےساک�مرک�ےاگ�ا�سوکہم‬
‫اطعریںےگ۔‬ ‫�ٓاخر�تںیمےسدیںےگ�‪�،‬ا�و�رشرککرنےو�الو�ںوکہما�نیکزج�اضر�و�ر ک‬
‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫نا َو َما ل ٗه ِف ال ِخ َر ِة ِ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫م َك َن ُي ْيد َح ْرث الدن َيا ٔن ِتهٖ ِم ْ َ‬
‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ال ِخ َر ِة َن ْد َل ٗه ِ ْ‬
‫ف َح ْر ِثهٖ ۚ‪۰‬۝ َو َ ْ‬ ‫َ ْ َ َ ُ ُْ َْ َ ْٰ‬
‫م‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ييد حرث‬‫م كن ِ‬
‫ب ‪۲۰‬۝‬ ‫نَّ ِص ْ‬
‫ي‬
‫ٍ‬
‫‪3‬‬

‫ترجہم‪ :‬جوٓاخر�تیکیتیھکاچہاتےہا�سیکیتیھکوکہم ھڑباتےںیہا�و�رجودناییکیتیھکاچہاتہےاسے ندایہیںیمےسدیےتںیہرگم�ٓاخر�تںیم‬

‫�ا�ساککوئیہصحںیہنےہ�۔‬
‫شای�رر�دیاہےذہل�ا�ا�سےکد�ر�دنا�کا�و�ر�رسو�اکنذع�ا�بےسےنچبیکوکششرک�و�‪،‬‬ ‫پسالہلےنںیہمتد� نوو�ںر�اسےتالتبرکمنہجیکٓا�گےسوہ ک‬
‫َّ َ ُ‬ ‫َ ْ َ ْ ن َ ْ َ َ َ ْ ُ ُّ ْ َ َ ْ نَ َ َ خْ ُ ُ َ ُ ُ َ ْ ُ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ ،‬ي خْ�ط ُب‬ ‫الل صل‬ ‫عن ِس ِاك ب ِ� حر ٍب‪ ،‬قال‪ِ :‬سعت النعمان ب� ب ِش ي ٍ� ي�طب‪ ،‬يقول‪ِ :‬سعت رسول ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َُ ْ َ‬ ‫َ ُ ُ َٔ ْ َ ْ ُ ُ ُ َّ َ َٔ ْ َ ْ ُ ُ ُ َّ َ َ تَّ َ ْ َٔ َّ َ ُ ً َ َ ُّ‬
‫ام َهذا‪ ،‬قال‪َ :‬ح تَّ� َوق َع ْت‬ ‫يقول‪ :‬انذرتك النار‪ ،‬انذرتك النار‪ ،‬ح� لو ان رجل كن ِب�لس ِوق‪ ،‬لس ِمعه ِمن مق ِ ي‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫�خَ َ ٌ َ َ‬
‫يصة كن ْت َعل َعا ِت ِق ِه ِع ْن َد ِر ْجل ْي ِه‬ ‫ِ‬
‫سام�کنبرح�بےسرم� �ویےہںیمےنعنام�ن‪ t‬کوچا�د�را� �وڑھےوہئےاطخ�بےکد�و�ر�ا�نہیےتہکوہئےانسکہںیمےنیبنرکیمﷺ‬
‫کوہبطخدیےتوہئےانس�ٓا�پﷺاب�ربا�ر مرفا�رہےےھت لوگومںیںیہمتمنہجیکٓا�گےسڈ�ر�اچاک�‪ ،‬گلوو�!مںیںیہمتمنہجیکٓا�گےسڈ�ر�ا�رہاہو�ں�‪،‬‬
‫�اگروکئیصخشاتیناتیناسمفترپوہتابتیھبیبنرکیمﷺیکٓا�و�ا�زوکنساتیلحیتہکہی مرفاتے مرفاتےو�ہاچ�د�رجو�ٓا�پےکدنکھےابم�ر�کرپتیھ‬
‫کدنھےےسرس�کرک�ٓا�پےکدقمو�ںےکاپ�سرگگیئ�۔‬
‫‪4‬‬

‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬

‫النار َعذ ً با� َي ْو َم ِ َ َ ُ ٌ ُ َ ُ ف �خْ َ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬
‫َّ ْ َ َ ْ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُّ ْ َ َ َ ْ ُ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ُ‬
‫القيام ِة ل َرجل‪ ،‬توضع ِ ي� ا ِ‬
‫ص‬ ‫‪:‬سعت الن ِب يَّ� صل الهل علي ِه وس َل يقول ِ‪:‬إن اهون اه ِل ِ‬ ‫النعمان ِ‬
‫َ َ َ ْ َ ْ َ ٌ َ ْ نْ َ َ ُُ‬
‫قدمي ِه �ج رة يغ ِ يل ِم�ا ِدماغه‬
‫‪ 1‬النحل�‪۹‬‬
‫ٓ‬
‫‪ 2‬ال معران�‪۱�۴�۵‬‬
‫ٰ‬
‫الشوری�‪۲�۰‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ 4‬مسندامحد�‪۱�۸��۳ ۹�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ا�و�رہجمن ےکبس ےس ےکلہ ذع�ا�ب ےک اب�ر�ے ںیم امعن�ن نب ریشب‪t‬سےرم�و�ی ےہمںی ےنیبنرکیم ﷺ وکفرماتے وہئے انس�ٓا�پ‬
‫فرما�رہےےھتسبےسےکلہذع�ا�بو�الاہجیمنایقمتےکد�نو�ہوہگاجسےکد� نوو�ںدقمو�ںےکےچیند�و�اناگ�ر�ےرکھدیےاجئںیےگ جن‬
‫‪1‬‬
‫کیرح�ا�ر�تےسا�ساکدما�غابلرہاہوگا�۔‬
‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫الهل َع َل ْيه َو َس َّ َل‪:‬إ َّن َٔا ْه َو َن َٔا ْهل َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫ُّ‬
‫الن ِار َعذ ً با� َم ْن ُل ن ْعل ِن َو�شِ َ اك ِن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َع ِن الن ْع َم ِان ْب ِ ن� َب ِش ي ٍ�‪ ،‬قال‪ :‬قال َر ُسول الهلِ َصل ُ ِ‬
‫َ‬ ‫َّ َ َٔ‬ ‫َ‬ ‫َٔ َ‬ ‫َٔ َّ َٔ‬ ‫ُ َ ْ ْ ُ‬ ‫ْ‬
‫ِم ْن نَ� ٍر‪َ ،‬يغ ِ يل ِم نْ ُ� َما ِد َماغ ُه َكا َيغ ِل ِال ْر َجل‪َ ،‬ما َ ي َ�ى ان ا َح ًدا اش ُّد ِم ْن ُه َعذ ً با� َو ِإن ُه ل ْه َو نُ ُ� ْم َعذ ً با�‬
‫�ایکا�و�رر�و�ایتںیمامعن�ننبریشب‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاسبےسےکلہذع�ا�بو�الاہجیمنو�ہوہگاجسیکد� نوو�ں‬
‫جوتای�ںا�و�ر�د� نوو�ںےمستٓا�گےکوہ�ںےگنجےسا�ساک�دما�غا�سرط�حابلرہاہوگاجسرط�حڈنہیاجو�شاھک�رہیوہ�‪،‬با�وجو�دیہکبسےس‬
‫‪2‬‬
‫لہےکذع�ا�بو�الاییہےہنکیلا�سےکایخ�لںیما�سےسزیا�د�ہذع�ا�بو�الا�ا�و�رکوئیہنوہگا�۔‬
‫ربمغیپو�ںوکھجالٹئےاگا�و�ر�ا�سےسہنموم�ڑ�ےاگ�اسےمنہجیکہلعش‬
‫جوبدبتخالہلیکان�ز�لرک�د�ہ کاپزی�ہامیلعت�تا�و�ر�ا�سےکوعبم�ثےیکوہئے �‬
‫ما�رتیا�و�رڑھبکےنو�الیٓا�گںیمد�اخلایکجائےاگ۔‬
‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َٔ َّ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ُ ُّ ُٔ َّ ت َ ْ ُ ُ َ َ َّ َ َّ َ ْ َٔ َ َ ُ َ َ ُ َ‬
‫النة ِإل من ا ب�‪ ،‬قالوا‪ :‬ي� رسول الهلِ ‪،‬‬
‫الل صل الهل علي ِه وسل‪ ،‬قال‪:‬ك ام ِ ي� يدخلون ج‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة ان رسول ِ‬
‫َ َ ْ َ ْٔ َ َ َ َ ْ َٔ َ َ ن َ َ َ َ َّ َ َ َ ْ َ َ ن َ َ َٔ‬
‫ا� فق ْد ا ب َ�‬
‫النة ‪ ،‬ومن عص ِ ي‬ ‫ومن ي� ب�؟قال‪:‬من اطاع ِ ي� دخل ج‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےمر�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاریم�یاس�ر�یامتتنجںیماجئےیگوس�ائےا�سےکسجےناناک�رایک� ص‪،‬احبہرک�ا�م‬
‫ریحا�ن کوہرپوچاھ�ا�ےالہلےک�رسو�لﷺ!جتنںیماجنےےسوک�ناناک ک�رر�ےاگ�؟فرمایاجومری�یاطاعترک�ےاگ�و�ہتنج‬
‫‪ y‬نے �‬
‫‪3‬‬
‫مںید�اخلوہگا�ا�و�رجسےنریم�یانفرمانییکا�سےنتنجںیمد�اخلوہنےےساناک�ررک�دیا�۔‬

‫ۚ‪۰۰۱۸‬‬ ‫ىّٰكَزَتَي‬ ‫ٗهَلاَم‬ ‫ُ ْٔ‬

‫ي ِتْ‬ ‫ىَقْتَاْلاۙ‪ْ۰۰۱۷‬يِذَّلا‬ ‫َواَهُبَّنَجُيَس‬
‫�ا�و�را�سےسایاسصخشد�و�ررکاھاجئےاگوجڑب�ارپہزیگا�روہگا�‪،‬جواپکیاحصلرکنےےکےیلاپانام�لدیاتےہکیساکا�سرپوکئی‬

‫َو اَم ٍدَحَاِل ٗهَدْنِع ْنِم ٍةَمْعِّن ىٰۤزْجُتۙ‪۰۰۱۹‬اَّلِا َءٓاَغِتْبا ِهْجَو ِهِّبَر ىٰلْعَاْلا ۚ‪۰۰۲۰‬‬
‫�احاس�نںیہنہکسجاکدبلہدیااجرہاوہلبہکرص�فاپےنرپ�و�ر�دگا�رزب�ر�گودنلبیکرضااچہےنےکےیل�‪،‬‬

‫َوَفْوَسَلىٰضْرَي‪�(۰۰۲۱‬اللی�‪۱�۷‬تا�‪)۲�۱‬‬
‫قیًانی�و�ہ(�الہلیھب) نعرقیبرضامدنوہجائےاگ۔‬
‫ال نھ� ب�ب �‪،۱�۵�۴�۷‬ح‬
‫الن ِار �‪، ۶�۵�۶�۱‬جامع ت�مذی ابواب ج‬ ‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری کتاب الرقاق َ ب� ُب ِص َفةِ ج َ‬
‫ال َّنةِ َو َّ‬

‫�‪،۲�۶�۰�۴‬مسندامحد�‪،۱�۸��۳ ۹�۰‬مصنف عبدالرزاق �‪،۱�۸��۴ ۴�۷‬مستدرک حامک�‪۸�۷��۳ ۲‬‬

‫ا� با� شیبۃ�‪۳�۴�۱�۳�۲‬‬‫الن ِار َع َذ ً با��‪، ۵�۱�۷‬مصنف ب ن‬
‫اال�ان َ� ُب َٔا ْه َون َٔا ْهل َّ‬
‫ِ ِ‬ ‫‪ 2‬حصیح مسمل کتاب ی ب‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ ََّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ن‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫خ‬
‫ول الهلِ صل الهل علي ِه وسل�‪ ،۷��۲ ۸�۰‬مسندامحد�‪۸�۷��۲ ۸‬‬ ‫‪ 3‬حصیح ب�اری کتاب االعتصام ب�لکتاب والسنۃ ب�ب ِالق ِتد ِاء ِب ُس ِن� َرس ِ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ا�و�ر�ا�سد�ر�دنا�کذع�ا�بیکہگجمنہجےسوہید�و�رکرکےوہیتنجںیمد�اخلایکجائےاگجوناہیتیقتما�و�رپرہزیگا�رہوگاجو�ریاکا�ر�ی�‪،‬شرہ�ت‬
‫وکزیراحاس�نرکنےایکیسا�و�ردیون�یافئد�ےےکےئلںیہنہکلباخال�صےسالہلیک ضرا�وخوشون�د�یاحصلرکنے‬
‫یاکیساک�احاس�ناتا�رنےایکیس �‬
‫رکتاہوگا‪،‬جوشصخا�نافص�تاعلہیےسفصتموہگا�الہلاعتلٰی�اسےتنجیکںیتمعنا�و�رعز�توشر�فاطعفرمائےاگجسےس‬
‫�‬ ‫کےےئلاپانما�لرخ�چ‬
‫�و�ہر�اضیوہجائےاگ�‪�،‬اکرثفمرسینےتہکںیہہیٓاتیںیدیسنا�ابوبرک‪ t‬کےاب�ر�ےںیمان�ز�لوہئیںیھت۔‬
‫ُ‬ ‫ف‬ ‫َٔ ْ َ َ‬ ‫َّ َ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ ،‬قال‪َ :‬م ْن انف َق ز ْو َج ْ ي ِن� ِ ي� َس ِب ِيل الهلِ ‪ ،‬ن ِود َي ِم ْن‬
‫َ َّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ َّ‬
‫الل َع ْن ُه‪،‬ان َر ُسول الهلِ صل‬ ‫� َّ ُ‬ ‫َع ْن َٔا ب ي� ُه َر ْ ي َ� َة َر ِ ض ي َ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ َ َ ْ َ َ ْ َٔ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ف‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫الن ِة‪ :‬ي� ع ْبد الهلِ هذا خ ي ٌ�‪�َ ،‬ن كن ِمن اهل َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َٔا ْب َواب ج َ‬
‫اله ِاد‬ ‫ع ِمن ب� ِب الصال ِة‪ ،‬ومن كن ِمن اه ِل ِج‬ ‫الصال ِة د ِ ي َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ع ِم ْن َ ب� ِب‬ ‫الص َد َق ِة ُد ِ ي َ‬ ‫الر َّ ي� ِن‪َ ،‬و َم ْن َك َن ِم ْن َٔا ْهل َّ‬
‫ِ‬ ‫ع ِم ْن َ ب� ِب َّ‬ ‫ال َه ِاد‪َ ،‬و َم ْن َك َن ِم ْن َٔا ْهل ِ ّ‬
‫الص َي ِام ُد ِ ي َ‬ ‫ِ‬ ‫ع ِم ْن َ ب� ِب ِج‬ ‫ُد ِ ي َ‬
‫اب ِم ْن ضَ ُ‬ ‫ول الهلِ َما َع َل َم ْن ُد ِ َ ْ ْ َ َٔ ْ َ‬ ‫َّ َ َ َ َ َ َٔ ُ َ ْ َ ض َ ُ َ ْ ُ َٔ َٔ ْ َ َ ُٔ ّ َ َ ُ َ‬
‫� َور ٍة‪،‬‬ ‫ع ِمن ِتلك االبو ِ‬ ‫ي‬ ‫م ي� رس‬ ‫� الهل عنه‪ِ :‬ب� ِب ي� انت وا ِ ي‬ ‫الصدق ِة‪،‬فقال ابو بك ٍر ر ِ ي‬
‫اب ِم ْن ضَ ُ‬ ‫ول الهلِ َما َع َل َم ْن ُد ِ َ ْ ْ َ َٔ ْ َ‬ ‫فَ َ ْ ُ ْ َ َٔ َ ٌ ْ ْ َ َٔ ْ َ ُ ّ َ َٔ َٔ ْ َ َ ُٔ ّ َ َ ُ َ‬
‫� َور ٍة‪،‬‬ ‫ع ِمن ِتلك االبو ِ‬ ‫ي‬ ‫م ي� رس‬ ‫اب ِكها ِب� ِب ي� انت وا ِ ي‬ ‫�ل يدع احد ِمن ِتلك االبو ِ‬
‫َٔ ْ َ ُ َ‬ ‫فَ َ ْ ُ ْ َ َٔ َ ٌ ْ ْ َ َٔ ْ َ ُ ّ َ َ َ َٔ‬
‫اب ِك َهاقال‪:‬ن َع ْم َوا ْر ُجو ان تكون ِم نْ ُ� ْم‬ ‫�ل يدع احد ِمن ِتلك االبو ِ‬
‫�اب ہوریر�ہ‪y‬سے رم�و�ی ےہ�رسو�ل الہل ﷺ ےن رفمایاجو�الہل ےک ر�اسےت ںیم د�وچزییں رخ�چرک�ے اگ�اسے رفشےت تنج‬
‫کے د�ر�و�ا�ز�و�ں ےس البئںی ےگہک ا�ے الہل ےک دنب�ے ! ہی د�ر�و�ا�ز�ہ اچاھ ےہ�‪،‬جوشصخ امن�ز�ی وہگا�اسے امن�زکے د�ر�و�ا�ز�ہ ےس البیاجائے‬
‫وجزکو�ۃ ا�د�ارکنے‬
‫گا�‪،‬جوماجہدہوگا�اسے اہج�دکے د�ر�و�ا�ز�ے ےس البیاجائے اگجو�ر� �وز�ہ د�ا�رہوگا�اسے اب�ب ریا�ن ےس البیا اجئے اگ�‪ ،‬ا�و�ر �‬
‫�و�الاہوگا اسے زکو�ۃ ےک د�ر�و�ا�ز�ہ ےس البیاجائےاگ�‪�،‬ا�س رپسدینا�ابوبرک ‪ t‬ےن وپچاھمری�ے ام�ں اب�پٓا�پ رپفد�اہو�ں ا�ے الہل ےک�رسو�ل‬
‫ﷺ ! وجلو�گ ا�ن د�ر�و�ا�ز�و�ں (مںی ےسیسک ایک د�ر�و�ا�ز�ہ�)سے البئے اجئںی ےگ ےھجم ا�ن ےس ثحبںیہن �‪ٓ،‬ا�پ ہی مرفائںیہکایککوئی‬
‫‪1‬‬
‫�ایاسبیھ وہگاجےس ا�ن بس د�ر�و�ا�ز�و�ں ےس البیاجائےاگ� �‪ٓ،‬ا�پﷺ ےنرفمایا اہ�ں ا�و�رجمےھ امدیہےہکمتیھب اہنںی ںیم ےس وہ ےگ�۔‬

‫ماضمنیوس�ر�ۃاقلمل‪:‬‬
‫�الہلیک رط�ف ےس ےپ د�رپےوس�رتںی ان�ز�ل وہ�رہںیںیھت نج ںیمرشمکنی ےک اعرت�اضا�ت ےکفلتخم ولہپئو�ں ےس دملل وج�ابا�ت دیےئ‬
‫ےھت‪،‬لبہکتحیصناحصلرکنےےکاجبئےرسو�لالہلﷺےکالخ�فرشمکنییکاخملتف‬
‫جا�رہےےھترگممرشکنیاپینہگجےسےنٹہکوایت�رہن �‬
‫�اچیھاخصیدش�تاتخای�رکرچیکیھتہکہیوس�ر�ۃان�ز�لوہئیسجںیمرھپاخمفلنیےکاعرت�اضا�توبشاہ�تےکوج�ا�بدیےئےئگ�‪،‬سو�ر�ۃاک�ٓاغا�زسقہیم‬
‫ےہ‪�،‬ا�سوس�ر�ۃےکنیتاضممنیھچکا�سرط�حںیہ�۔‬
‫لکام�تےس �‬
‫‪z‬ماخفلنیہکمےکاہبش�تاک�ا�ز�الہ� ک‪:‬اف�رمہکرسو�لالہلﷺوک�دیو�انہا�و�رجمون�نےتہکےھت�‪�،‬ا�سےکاب�ر�ےںیمرفمایاہکوجکال�مٓا�پشیپ‬
‫کر�رہےںیہ و�ہ اخال�قکور�د�ا�رکی دق�ر�و�ںاک امنی ےہ ا�و�ریہول�گرقنعیبٓاگا�ہ وہ�ں ےگہکونجم�نوک�ن ےہ ا�و�رفر�ز�انہوک�ن�؟لذہ�اماخلتف‬
‫َ ُ َ ْ َ َ َ َّ َ َ َٔ ْ َ ْ‬ ‫الر َّ ي� ُن ِل َّ‬
‫الص َدقة‪َ ،‬وا َعال ال ِب ِّ��‪۲�۳�۷�۱‬‬ ‫ا� ي نَ��‪،۱�۸�۹�۷‬حصیح مسمل کتاب الزاکۃ ب�ب من �ج ع‬
‫لص ئِ ِ‬ ‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری کتاب الصوم َ ب� ٌب َّ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫کاجوطوفا�ناہمت�ر�ےالخ�فاٹاھیاجا�رہاہےا�ساک�دبائو گہرزقوب�لہنرک�و�‪�،‬د�ر�اصلہیاس�ر�یابتںییکیہا�سےیلاج�رہیںیہہکمتیسکہنیسکرط�ح‬
‫�د�برک�ا�نےساصملتحرکنےےکےیلایت�رہوجائو�‪،‬خاتمابنلنییﷺےکاخال�قومانقبایب�نرکنےےکاستھاستھٓا�پےکاخمفلنییک‬
‫�اخالقییتسپ�‪،‬یمکیگنا�و�رجکرکف�ییھبایب�نیکیئگےہ�‪،‬فرمایاکہمتںیمایکایاسشصخ�(� لودیبنریغم�ہ) بیھےہوج�زیا�د�ہںیمسقاھکنےو�الا�‪،‬بے قوا�ر‬
‫�‪،‬مکہنی�‪،‬عبیوگ�‪،‬چلغوخ�ر�‪،‬ھبالئیےسر�وکےنو�الا�‪،‬حدےسڑب�ھاجنےو�الا�‪،‬گان�ہاگ�ر� گ‪،‬ر�د�نشکرھپساتھیہےببسنیھبےہ�‪�،‬اسیرط�ح‬
‫حمدمﷺےک کاپزی�ہرک�د�ا�را�و�ر�اخال�قہنسحےکمتوخ�داشہدا� گو�رو�ا�ہوہ�۔‬
‫‪z‬ماخفلنیہکموکصنتحی�‪:‬ینم ےک رقیب و�اقع ایک اب�غ و�الو�ںیک اثم�ل ایب�ن مرفائی سجاکمالک ا�سیک دیپ�ا�و�ا�رمںی ےسرغبا�ء پرخر�چ‬
‫راتاھ�ا�و�ر�الہلےکمکحےساب�غیھبوپ�ر�یدیپ� �او�ا�ر�دیاتتاھیلنکا�سےکرمنےےکدعبجبا�سیکا�ولا�د�ا�ساب�غیکو�ا�ر�ثینبوتو�ہاس�ر�ی‬
‫کایک ت‬
‫عنوتم�ںےکلماجنےےکاب�وجو�دناقد�ر�یوناشرک�یرکتےےھت�‪�،‬ا�نںیمےسایکصخشےنبجا�نوکصنتحییکوت�انوہ�ںےنا�ستحیصنوکنہ‬
‫ماناجببسھچکابت�ہوبربا�دہوگایتو�ا�سوقتا�نیکٓاکنںیھںیلھک�‪�،‬ا�ساثم�لےکدعب�اہلہکموکنتہیبیکہک مرجمو�ںا�و�رفرما�ںبر�د�ا�ر�و�ںاکاناج�م‬
‫�ایکاسنہوہگالبہکو�ہول�گنجوک�الہلیکابع�د�تاکحمکدیاجاتاہےا�و�ر�و�ہاناک ک�رر�رہےںیہ�‪،‬قایمتےکر� �و گز�اریہدیم�ا�نرشحمںیدجس�ہریزبیھ‬
‫وکھجالٹر�و�ہالہلےکذع�ا�بےسچب‬
‫ہوناچاہںیےگوتسدج�ہریزہنوہکسںیےگا�و�ر�ا�نوکذلتوخو�ا�ر�یےکاناج�مےسد�وچا�رہوناپڑ�ےاگ�‪،‬قر�ٓا�ن ک‬
‫ہنںیےتکسا�و� قرایمتےکد�نا�ناکوکئیذع�راقبلوبق�لہنوہگا�۔‬
‫‪z‬رسو�لالہلﷺا�و�ر�اہلایام�نوکصرب�و�اتساقمتیکنیقلت�‪:‬سو�ر�ۃےکٓاخرمںیرسو�لالہلﷺا�و�ر�اہلایام�نوکفرمایاکہدینقحیکر�ا�ہںیم‬
‫�‬
‫�اہلاسال�ماصمئب شموالک�توکربص�و�اتساقمتےسرب�د�اشترکیں�‪�،‬ا�ناکمرتہبالہلےکاہ�ںسکدق�رلبدنہوگا�‪،‬صرب�و�اتساقمتیکنیقلتےک‬
‫لےیوینس ‪u‬کا�و�اقہعیھباشا�ر�ۃذمکو�رہے۔‬

‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عالہلےکان�مےسوجدحیبرہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫ٓن َو ِمَلَقْلا َو اَم َنْوُرُطْسَيۙ‪ۤ۰۰۱‬اَم َتْنَا ِةَمْعِنِب َكِّبَر ٍنْوُنْجَمِبۚ‪َ۰۰۲‬و َّنِا َكَل‬
‫�ن�‪،‬قمسےہملقیکا�و�را�سیکوجھچکو�ہ(فرشےت) کلےتھںیہ�‪،‬تواپےنر�بےکلضفےسدیو�انہںیہنےہ ��‪،‬ا�و�رکشیبریت�ےےیل‬

‫اًرْجَاَلَرْيَغٍنْوُنْمَمۚ‪َ۰۰۳‬وَكَّنِاىٰلَعَلٍقُلُخٍمْيِظَع‪�(۰۰۴‬اقلمل�‪۱‬تا�‪)۴‬‬
‫بے�اتناہ�ء�اجرےہ ��‪،‬ا�و�رکشیبوتتہبڑب�ے(عدم�ہ) �اخال�قرپےہ�۔‬
‫َ َ َٔ َّ‬ ‫َ ْ‬ ‫َّ َ َ تَ َ‬ ‫َع ْن َٔا� َح ْف َص َة‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ق َال ُع َب َاد ُة ْب نُ� َّ‬
‫الص ِام ِت ِ ْلب ِن ِه‪ َ :‬ي� ُب نَ يَّ�‪ِ ،‬إنك ل ْن ِج� َد ط ْع َم َح ِقيق ِة ِإال ي َ� ِان َح تَّ� ت ْع َل ان َما‬ ‫ِب ي‬
‫َّ‬ ‫َٔ َ َ َ َ ْ َ ُ ْ ُ ْ َ َ َ َ َٔ ْ َ َٔ َ َ ْ َ ُ ْ ُ َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ُ‬
‫الل صل الهل علي ِه وسل ‪ ،‬يقول‪ِ “ :‬إن‬ ‫اصابك ل يكن ِليخ ِطئك‪ ،‬وما اخطاك ل يكن ِلي ِصيبك‪ِ ،‬سعت رسول ِ‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َٔ َّ َ َ َ َ َ َّ ُ ْ َ َ َ َ َ َ َ ُ ْ ُ ْ َ َ َ ّ َ َ َ َٔ ْ ُ ُ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ ُ ّ �شَ ْ َ تَّ َ ُ َ َّ ُ‬
‫الس َاعة‬ ‫اول ما خلق الل القل‪ ،‬فقال ل‪ :‬اكتب قال‪ :‬ر ِب وماذا ا كتب؟ قال‪ :‬اكتب مق ِاد ي� ِك ي ٍء ح� تقوم‬
‫َ ُ نَ َّ نّ َ ْ ُ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ُ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ‬
‫ات َعل غ ْي ِ� َهذا فل ْي َس ِم ِ نّ ي�‬ ‫الل صل الهل علي ِه وسل يقول‪:‬من م‬
‫“ ي� ب ي� ِإ ِ ي� ِسعت رسول ِ‬
‫عاب�د�ہنبالاصمت‪ t‬نےابوفحہصےسرم�و�یےہ�اپےنےٹیبےساہکمری�ےےٹیب�!تو�ا�سوقتایام�نیکتقیقحںیہناپکساتجبکتہینیقیہن‬
‫ےہ‪،‬یہمتےسر�ہںیہناتکستاھ�ا�و�رجوحاصلںیہنوہ�اہےو�ہلمںیہناتکستاھ�‪،‬مںیےنرسو�لالہلﷺےس‬
‫کرلےہکوجکھچںیہمتاحصلوہاکچ �‬
‫سان�ٓا�پےنرفمایا�الہلاعتلٰینےبسےسےلہپملقوکدیپ�اکای پرھا�سےس مرفایاکہوھکل�‪�،‬ا�سےناہک�ا�ےریم�ےر�ب�!کایکلوھ�ں�؟�الہلاعتلٰینے‬
‫فرمایاقایمتاقئموہنےکترہہرچزیکیدقتیرلھک�‪�،‬ا�ےریم�ےےٹیب! مںیےنرسو�لالہلﷺےسانسےہہکوجا�س(�اتعاق�دونیقیےک‬
‫‪1‬‬
‫غبری) مرایگوتو�ہھجمےسںیہنےہ�۔‬
‫�ا�و�رکات�بیکمسقاھککر�ا�نویع�ب کےاب�ر�ےںیموج�ٓا�پےکدشنمٓا�پیکرط�فوسنم�برکتےںیہرب�ا�ت مرفائیہکوبن�تےسےلہپاہلہکم‬
‫�ٓا�پوکاص�د�قو�امنیاجنےتےھت� �‪ٓ،‬ا�پیکدیانتو�امانتا�و�رکامللقعوفر�استدمع�ہر�ائےرپ�اتعام�د�رھکےتےھترگمجبٓا�پرپ�وحیان�ز�لوہئی‬
‫توہپیلابت�ہدش�ہاقو�ا�میکرط�حو�ہٓا�پرپ�دیو�انہوہنےیکتمہتاگلنےےگل�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٌ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ْ ٰ ٓ َ ّ ُ َ َّ ْ ُ ّ َ َ َ ْ ّ ْ ُ َّ َ َ‬
‫‪2‬‬
‫ن ‪۶‬۝‬
‫الذكر اِنك لمجنو ۭ‬ ‫وقالوا ييا ال ِذي ِنل علي ِه ِ‬
‫ًانیقیدیو�انہےہ�۔‬
‫ترجہم�‪:‬یہول�گےتہکںیہا�ےو�ہصخشسجرپیہذکران�ز�لوہ�اےہوت �‬
‫عٰیلد�رجہےکحیصفولبغیالک�م�(قر�ٓا�ن) کیوجہےسرشمکنیٓا�پوکجمون�نہہکرہےںیہوہیدنلبپایہاضممنیرپشملمت کاپزی�ہالک�میہ‬
‫حالانہکسجا �‬
‫�ا�سالز�ا�مےکوھجٹےوہنےیکدللیےہ�‪�،‬ا�سےکالع�و�ہرکنمینقحےکوھج�ٹیکرت�دیدکےےئلاتانہیاکفیےہہکوبن�تےسےلہپہکمرکممہ‬
‫کاکوئیصخشٓا�پےکدنسپید�ہدنلباخال�ق�‪،‬ہبرتینںیتلصخا�و�ر کاپزی�ہاع�دتںیینعیذہتیبوشاسئیگت�‪،‬نرمی فشوتق�‪�،‬امانت صود�اقت�‪،‬حملوکر�م‬
‫�ا�و�ر�دیرگخوبوی�ں ےسان�و�اقفںیہنےہہکلبا�سیکاہش�د�تدیاتہےہکٓا�پاہنیتحیحصالدما�غا�و�رمیلسافلرط�تںیہ� �‪ٓ،‬ا�پےکذہنا�و�رمز�ا�ج‬
‫غایتد�رجہوتم�ا�ز�نںیہ�‪،‬‬
‫ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ْ َٔ َ ْ َ َ ْ َ ُٔ‬ ‫َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ن َ ْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ ْ ُ ْ نُ َ َ َ ْ َ َّ ُ ْٔ نَ‬
‫ْ‬ ‫ُٔ‬
‫ول الهلِ صل الهل علي ِه وسل ‪ ،‬قالت‪:‬الست تقرا‬ ‫ي� عن خل ِق َرس ِ‬ ‫سعد ب� ِهش ٍام‪ ،‬قالت‪ :‬ي� ام الو ِم ِن ي� ان ِب ِئ ِ ي‬
‫َّ َ َ ْ ُ ٓ َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫َ َ َ َ َّ ُ ُ َ‬ ‫ُْ ٓ َ ُْ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل كن الق ْران‬ ‫الق ْران؟قل ُت‪َ :‬بل‪ ،‬قال ْت‪:‬ف ِإن خل َق ن ِب يّ� الهلِ صل‬
‫ِ‬
‫عسدیبن اشہ�م ےن ا�م الومنمنی اعئہشدصیہق‪ r‬سے وپچاھ�ا�ےوممون�ںیک ام�ں‪!r‬جمےھ رسو�ل الہلﷺ ےکقلخ ےک اب�ر�ے ںیم‬
‫تبالئںی�‪،‬تو�ٓا�پ‪ r‬نےرفمایاکایتونےرق�ٓا�نںیہن ڑپھا�؟�انوہ�ں ےناہکہا�ں ڑپھاہے� �‪ٓ،‬ا�پ‪r‬نےرفمایا رسو�ل الہلﷺ اکخقل وہی‬
‫‪3‬‬
‫تاھجساکرق�ٓا�نںیممکحےہ�۔‬

‫للب� ق� �‪۲�۰�۸�۷�۵‬‬
‫الک�ی ی‬
‫الس� ب‬ ‫س� ابوداودکتاب السنۃ َ ب� ٌب ِ ف� ْال َق َدر �‪، ۴�۷�۰�۰‬مسندامحد�‪ ،۲�۲�۷�۰�۵‬مسند ب ز‬
‫ال�ار �‪ ،۲�۶�۸�۷‬ن ن‬ ‫‪ 1‬نن‬
‫ِ‬ ‫ي‬
‫‪ 2‬احلجر�‪۶‬‬
‫َ ٌ ف‬ ‫ن‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ َ ْ نَ َ َ ْ ُ َٔ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫املسافر� ب�ب ج ِام ِع صل ِة اللي ِل‪ ،‬ومن �م عنه او م ِرض�‪،۱�۷��۳ ۹‬س� ابوداودکتاب التطوع ب�ب ِ ي�‬
‫ن‬ ‫ین‬ ‫‪ 3‬حصیح مسمل کتاب صالۃ‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َّ‬ ‫َّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪،‬‬ ‫ْ َ ُ َ َ َ َ َٔ ْ ُ َ َ َ َ ْ ُ ُ ُ‬ ‫َ ْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َْ‬
‫الل صل‬
‫ول ِ‬‫عن قي ِس ْب ِ ن� َوه ٍب‪ ،‬عن َرج ٍل‪ِ ،‬من ب ِ ن ي� س َو َاءة‪ ،‬قال‪ :‬سالت عا ِئشة عن خل ِق َرس ِ‬
‫َ َ َ َٔ َ ْ ُٔ ْ ُ ٓ َ َّ َ َ َ ُ ُ‬
‫فقال ْت‪ :‬ا َما تق َرا الق ْران { ِ�إ نك ل َعل خل ٍق َع ِظيمٍ} ‪1‬؟‬
‫�ا�و�رسیقنبوہبےسرم�و�یےہبونسو�ا�دکےایکصخشےنا�مالومنمنیاعئہشدصیہق‪ r‬سےرسو�لالہلﷺےکقلخےکاب�ر�ےںیموپچاھ�‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫�انوہ�ںےنوپچاھکایتونےرق�ٓا�نںیمہیںیہنڑپھا�‪� ،‬الہلاعتلٰینے مرفایایبکشمتاخال�قےکڑب�ےرمتےبرپہو�۔‬
‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُٔ‬ ‫َ َ َ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َع شْ َ‬
‫� ِس ِن ي نَ� ف َ�ا قال ِ يل‪ :‬ا ٍف َوال‪َ ِ :‬ل َص َن ْع َت؟‬ ‫الن َّ� َص َّل ُ‬‫َٔا َن ٌس َر ض َ َّ ُ َ ْ ُ َ َ َ َ ْ ُ َّ‬
‫� الل عنه قال‪:‬خدمت ِب ي‬ ‫ِ ي‬
‫َ‬ ‫َ َٔ َّ‬
‫َوال‪ :‬ال َصن ْع َت‬
‫�انس‪ t‬کابای�نےہمںیےناختمالابنایئﷺکید�ساس�لکتدخمتیکنکیلیسکد�نا�فکتںیہناہکا�و�رہنیھبکرفمایاہکویک�ںوتےن‬
‫‪3‬‬
‫�ایاسایکا�و�رہنہیرفمایاہکویک�ںوتےنایاسںیہنایک�۔‬
‫یہٓا�پﷺکےےئلالہلاعتلٰیکےا�نا�رشا�د�ا�تیکرط�حںیہ�۔‬
‫ي ‪۱۹۹‬۝‬ ‫ُخذ ْال َع ْف َو َو ْا ُم ْر ب ْل ُع ْر ِف َو َا ْعر ْض َع ْ ٰ‬
‫اله ِل ْ َ‬
‫‪4‬‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�ے نیبد گ�رز�راکرطیہقاتخای�ررک�و�‪،‬مرع�و�فیکنیقلتےیکاجئوا�و�راجہول�ںےسنہ جلاوھ�۔‬
‫َ‬ ‫ت َف ًّظا َغ ِل ْي َظ ْال َق ْلب َل ْن َف ُّض ْوا ِ ْ‬
‫م َح ْولِك ۔۔۔ ‪۱۵۹‬۝‬ ‫م‪۰‬۝ َو َل ْو ُك ْن َ‬ ‫ْ َ َ‬
‫ت ل ُھ ْ ۚ‬ ‫ح ٍة ِّ َ‬
‫م هللاِ لِن‬ ‫َف َب َر ْ َ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫‪5‬‬

‫ترجہم‪�(:‬ا�ےربمغیپﷺ) یہالہلیکڑب�یرحتمےہہکمتا�نولگو�ںےکےیلرن�مزم�ا�جو�اقعوہئےوہو�رنہاگرںیہکمتدنتوخا�و�رگنسد�ل‬
‫ہوتےوتہیبساہمت�ر�ےرگ�د�وشیپےسٹھچاجتے�۔‬
‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫ْ‬
‫ك ِبل ُم ْٔو ِم ِن ْ َ‬
‫ي َر ُء ْوف ّر ِح ْي ٌم ‪۱۲۸‬۝‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ك َر ُس ْو ٌل ِّ ْ‬
‫م َا ْن ُف ِس ُ ْ‬
‫ك َعز ْ ٌي َعلَ ْي ِه َما َع ِن ّت ْم َحر ْي ٌص َعل ْي ْ‬ ‫َل َق ْد َجاۗ َء ُ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪6‬‬

‫ترجہم�‪�:‬دکیوھاہمت�ر�ےاپ�سایکرسو�لٓایاہےوجمتیہںیمےسےہ�‪،‬متاہ�ر�اقناص�نںیمڑپناا�سرپاش�قےہ�‪،‬متاہ�ر�یالف�حاکو�ہرحیصےہ�‪،‬‬
‫�ایام�نالنےو�الو�ں کےےیلو�ہ فشقیا�و�ررحمیےہ�۔‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ نَّ َ ُ ْ ُ ُٔ تَ ّ َ َ ِ َ ْ َٔ ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َ‬ ‫َٔ‬
‫ال الخل ِق‬ ‫َع ْن ا ِب ي� ُه َر ْ ي َ�ة‪ ،‬قال‪ :‬قال َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل ِ‪:‬إ�ا ب ِعثت ِل ِ�م ص‬

‫للب� ق� �‪۴�۸�۱�۰‬‬
‫الک�ی ی‬ ‫‪،۲‬س� داریم �‪ �۵�۱�۶‬ن ن‬
‫‪،۱‬الس� ب‬ ‫ا� حبان �‪ �۵�۵�۱‬ن ن‬ ‫َص َل ِة ْ‬
‫اللي ِل �‪،۱�۳�۴�۲‬مسندامحد�‪،۲�۴�۲�۶�۹‬حصیح ب ن‬
‫‪ 1‬القمل‪۴� :‬‬
‫ا� با� شیبۃ �‪۳�۶�۲�۸�۱‬‬ ‫‪ 2‬مسندامحد�‪،۲�۴�۸�۰�۰‬مصنف ب ن‬
‫ال ُلق َو َّ‬
‫الس َخ ِاء‪َ ،‬و َما ُي ْك َر ُه ِم َن ُ‬
‫الب ْخ ِل �‪،۶�۰�۳�۸‬حصیح مسمل کتاب الفضائل ب�ب‬ ‫خُ‬ ‫َ ُ ُ ْ‬ ‫خ‬
‫‪ 3‬حصیح ب�اری کتاب االدب ب�ب حس ِن ِ‬
‫حسن خلقہ ﷺ�‪�،۶�۰�۱�۱‬ش ح السنۃ للبغوی�‪۳�۶�۶�۵‬‬
‫‪ 4‬االعراف�‪۱�۹�۹‬‬
‫ٓ‬
‫‪ 5‬ال معران�‪۱�۵�۹‬‬
‫‪ 6‬التوبۃ �‪۱�۲�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫‪1‬‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاجمےھ صوتر�فاصلحاخال�قیکلیمکتےکےیلوعبم�ث مرفایاگایہے�۔‬
‫�ا�سےئلٓا�پا�نےکالز�اما�تا�و ہت�روتم�ںرپ� ھدای�ندیےئریغبدینقحیکغیلبتےکےئلوکششںیرکتےرہںی�‪،‬فریہضوبن�تیکا�د�ایئیگںیمینتج‬
‫ت‬
‫�زیا�د�ہا�ذیتان�کالز�اما�تو��ہم�ا�تا�و�رںیفیلکتٓا�پرب�د�اشترک�رہےںیہا�سرپ�الہلاعت �لٰیا�سرپٓا�پوکبکیھہنمتخوہنےو�الابےدح� حواس�ب‬
‫�اجراطع مرفائےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ََ ًۗ ََْ َْ ُ‬
‫‪2‬‬
‫مذ ْو ٍذ ‪۱۰۸‬۝‬ ‫۔۔۔عطاء غي‬
‫ترجہم�‪�:‬اییسششخبا�نوکےلمیگسجاکہلسلسیھبکعطقنمہنوہگا۔‬
‫ََُ ْ ٌَْ ََُْ‬
‫‪3‬‬
‫ي مْ ُن ْو ٍ ۭ‬
‫ن ‪۶‬۝‬ ‫۔۔۔ فلہم اجر غ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�نےکےیلیھبکمتخہنوہنےو�الااجرےہ�۔‬

‫ُرِصْبُتَسَف َو َنْوُرِصْبُيۙ‪ُ۰۰۵‬مُكِّيىَاِب ُنْوُتْفَمْلا‪َّ۰۰۶‬نِا َكَّبَر َوُه ُمَلْعَا ْنَمِب‬

‫پس ا�بوتیھب دیھک ےلاگ ا�و�ر ہییھب دیھک ںیل ےگہکمت ںیم ےسوک�ن ہنتف ںیم ڑپ�ا وہ�ا ےہ�‪،‬یبکشریت�ا ر�ب اپین ر�ا�ہ ےس‬

‫َّلَضْنَعٖهِلْيِبَس۪‪َ١‬وَوُهُمَلْعَاَنْيِدَتْهُمْلاِب‪�(۰۰۷‬اقلمل�‪۵‬تا�‪)۷‬‬
‫ہبےنکو�الو�ںوکوخ�باجناتےہ�ا�و�رو�ہر�ا�ہایفہتولگو�ںوکیھبوخببیاجناتےہ�۔‬
‫�ا�ےیبنﷺ�!بتہدلج�(�ر�و�زحمرش) جباس�ر�ےرپ�د�ےاٹھاجئںیےگا�و�رقحو�اضحوہجائےاگوتٓا�پا�و�ر�ٓا�پےکاخمفلنینمورکیناج�ن‬
‫جائںیےگہکاکہبہو�ا�‪،‬گرم�ا�ہ ��‪،‬دیو�انہا�و�رشرسپدنوک�نےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ ْ َ ُ ْ َ َ ً َّ ْ َ َّ ُ ْ َ‬
‫‪4‬‬
‫اب ال ِ ُ ُ‬
‫ش ‪۲۶‬۝‬ ‫م الكذ‬ ‫سيعلمون غدا ِ‬
‫ترجہم‪(:‬ہمےناپےنربمغیپےساہکہک) �اہنںیلکیہولعم�موہ�ااجتاےہہکوک�نرپلےد�رجےاکوھجٹاا�و�ربرخو�دغطلےہ�۔‬
‫َ َّ ٓ َ ْ َّ ُ ْ َ َ ٰ ُ ً َ ْ ْ َ ٰ ّ ُ ْ‬
‫‪5‬‬
‫ي ‪۲۴‬۝‬
‫۔۔۔واِن او اِيك لعل ہدى او ِف ضل ٍل م ِب ٍ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�بالماحلہمہںیما�و�رمتںیمےسوکئیایکیہدہ�ایترپےہاییلھکرمگ�اہیںیمڑپ�اوہ�اےہ۔‬
‫تمںیمےسےنکہبو�الےا�و�ر�ر�ا�ہر�استو�الےبسالہلاعتلٰیپرظاہرہںی�اسےوخ�بولعم�مےہہکر�ا�ہر�استےسسکاکقد�ملسھپایگہےا�و�رکو�ن‬
‫سدیھےر�اسےترپچلرہےںیہ�۔‬

‫‪ 1‬مسندامحد�‪۸�۹�۵�۲‬‬
‫‪ 2‬ھود�‪۱�۰�۸‬‬
‫الت��‪۶‬‬
‫‪ 3‬ین‬
‫‪ 4‬القمر�‪۲�۶‬‬
‫‪ 5‬سبا�‪۲�۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫اَلَف ِعِطُت َنْيِبِّذَكُمْلا۠‪۰۰۸‬اْوُّدَو ْوَل ُنِهْدُت َنْوُنِهْدُيَف‪َ۰۰۹‬و اَل ْعِطُت َّلُك ٍفاَّلَح‬
‫ڑپجائںی‪�،‬ا�و�روتیسکایےسصخشاکیھبانہکہنامنانوج‬
‫�‬ ‫ام�ن‪�،‬و�ہاچہےتںیہہکوتذ�ر�اڈیھالوہوتہییھبڈیھےل‬
‫پسوتالٹھجنےو�الو�ںیکہن �‬

‫ٍمْيِثَاۙ‪۰۰۱۲‬‬ ‫ٍدَتْعُم‬ ‫ِرْيَخْلِّل‬ ‫ٍمْيِمَنِبۙ‪ٍ۰۰۱۱‬عاَّنَّم‬ ‫ٍۭءٓاَّشَّم‬ ‫ٍنْيِهَّمۙ‪ٍ۰۰۱۰‬زاَّمَه‬

‫�زیا�د�ہںیمسقاھکنےو�الا�‪،‬بے � قوا�ر�‪،‬مکہنی�‪،‬عبیوگ�‪،‬چلغوخ�ر�‪،‬ھبالئیےسر�وکےنو�الا�‪،‬حدےسڑب�ھاجنےو�الااگہنگ�ر�‪�،‬گ‬

‫ٍّۭلُتُع َدْعَب َكِلٰذ ٍمْيِنَزۙ‪ْ۰۰۱۳‬نَا َناَك اَذ ٍلاَم َّو َنْيِنَبؕ‪۰۰۱۴‬اَذِا ىٰلْتُت ِهْيَلَع‬
‫�ر�د�نشکرھپاستھیہےبنبسوہ�‪�،‬ا�سیکرسکیشرص�فا�سےیلےہہکو�ہام�لو�الاا�و�روٹیب�ںو�الاےہ�‪،‬جبا�سےکاسمےن‬

‫اَنُتٰيٰاَلاَقُرْيِطاَسَاَنْيِلَّوَاْلا‪ٗ۰۰۱۵‬هُمِسَنَسىَلَعِمْوُطْرُخْلا‪�(۰۰۱۶‬اقلمل�‪۸‬تا�‪)۱�۶‬‬
‫وتول�ںےکےصقںیہ�‪،‬ہمیھبا�سیکوسنڈ(نا�ک) پرد�ا�غدیںےگ�۔‬
‫ہام�ر�یٓاتیںیڑپھیاجتیںیہوتہہکدیاتےہہی اگ‬
‫جبرقیشیکاسال�میکدعو�تر�وکےنیکرہکوششانکا�موہگیئوت�انوہ�ںےنھچکول�ا�و�رکھچد�وکےاصو�لرپدیس�الانا�مﷺسےاطملہبایکتاھکہ‬
‫�ٓا�پﷺ�ا�نےکوبعم�د�و�ںا�و�ر�ا�نےکدینےک �ابر�ےںیماخمو�شوہجائںیوت�و�ہیھبٓا�پےکاب�ر�ےںیماخمو�شرہںیےگذہل�ارفمایاایگکہ‬
‫�ا�ےیبنﷺ�!یہرکنمینقحوجخو�اہاش�تسفنیکاطاعترکتےںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٰ َ ً ََ‬
‫ص ٖہ ِغشو ۭۃ‪۰‬۝ ف ْن‬ ‫ع َب َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫س ِعہٖ َوقلبہٖ َو َج َعل َ ٰ‬ ‫ع ِع ْلم َّو َخ َت َم َ ٰ‬
‫ع َْ‬ ‫ىہ َو َا َض َّل ُہ ُ‬
‫ہللا َ ٰ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ٰ َ ٗ َ ٰ ُ‬
‫م اتذ اِلــہہ ہو‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫افرءيت ِ‬
‫َ‬ ‫ََ َ َ َ ّ‬
‫‪1‬‬
‫ہللاِ‪۰‬۝ افل تذك ُر ْو َن ‪۲۳‬۝‬ ‫ي ِد ْي ِہ ِ ْۢ‬
‫م َب ْع ِد ۭ‬ ‫َّ ْ‬

‫ترجہم�‪:‬پرھایکمتےنیھبکا�سصخشےکاح�لرپیھبوغ�رایکسجےناپینوخ�اہشسفنوکاپانالہٰانبایلا�و�رالہلےنملعےکاب�وجو�داسےرمگ�اہیںیم‬
‫ھپکنیدیاا�و�را�سےکد�لا�و�راکنو�ںرپرہماگلد�یا�و�را�سیکٓاکنوھ�ںرپرپ�د�ہڈ�ا�لدیا ��؟الہلےکدعبا�با�و�روک�نےہوجاسےدہ�ایتد�ے�؟کای‬
‫تمول�گوکئیقبسںیہنےتیل�؟�۔‬
‫ت‬
‫�ٓا�پرپالز�اما�ت�‪��،‬ہم�ا�توغری�ہاگلکر�ا�و�ر�اہلایام�نوکتاکلفیاچنہپکر�ٓا�پوک�دبائومںیالناچاہےتںیہاتکہٓا�پا�نیکرمگ�اہوی�ںیکرعایترککے‬
‫�اپےندینںیمھچکرتممیرکنےرپ�ٓاما�د�ہوہجائںیوتیہیھبٓا�پےکاستھاصملتحرککےاخملتفںیمھچکرنمیاتخای ک�ررلںی�‪،‬یلنکابطلےکاستھ‬
‫ےگ‪�،‬ا�سےئلقحںیمدم�اہتنتمکحغیلبتا�و�رکا� نروب�ت‬
‫مد�اہتناکتنہجیہیوہگاکہابطلرپستاپینابطلرپسیتوکوھچ�ڑنےںیمڈیھےلوہجائںی �‬
‫ےہ‪،‬کافر�و�ںیکاخالقیویتسپ�ںاکک�ذرکایگایجنیکاخطرربمغیپوکدم�اہتنرکنےےسر�وکاگایکہٓا�پا�سریقح�‪�،‬ذللی‬
‫کےےئلتخساصقن�ند�ہ �‬
‫�ا�و ھگ�رایٹ�ٓا�دمی(�ابوجلہےسےلہپرقیشاک�رئسی لودیبنریغم�ہسجےکبسناک�اٹاھ�ر�ہاس�لدعبپہتالچ�‪،‬یا�اسو�دبندبعیوغ�ث ہزر�یای�اخسننب‬
‫شریقیفقثوجبون�زہر�ہاکلحفیاھت) سےرہزگنہدبںی�‪،‬جوجوھٹاہےا�و�ر�اپےنوھج�ٹوکساچثابترکنےےکےئلتہبںیمسقاھکنےو�الاہے‬
‫�‪،‬جوولگو�ںیکتہبزیا�د�ہبیعینیچرکتاہےا�و�ریغتبو�اتسزہ�اکےذ�ریےعےسہنعطزنیرکتاہے�‪،‬جوولگو�ںےکد�رمای�ناسف�د�ڈ�الےن�‪،‬عد�ا�و�ت‬

‫الاثیۃ�‪۲�۳‬‬
‫‪ 1‬ج‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ا�و�ربضغدیپ�اکرنےیکرغ�ضےساگلئیاھجبئیرکتارھپتاےہ�‪،‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬
‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َل ِب َ�ا ِئ ٍط ِم ْن ِحيط ِان َ‬
‫َّ‬ ‫الن ُّ� َص َّل ُ‬ ‫َ َ َ َّ‬
‫امل ِد َين ِة‪ ،‬ا ْو َمكة‪ ،‬ف َس ِم َع َص ْو َت ِإن َسان ْ ي ِن�‬ ‫اس‪ ،‬قال‪ :‬م َّر ِ يب‬
‫َعن ْب ن َ َّ‬
‫ا� عب ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ف‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َّ َ ف ُ َ‬
‫ُ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ُ‪:‬ي َعذ َ ب� ِن‪َ ،‬و َما ُي َعذ َ ب� ِن ِ ي� ك ِب ي ٍ� ث َّ� قال َ‪:‬بل‪ ،‬كن ا َح ُد َها ال َي ْس َت تِ ُ�‬
‫الن ُّ� َصل ُ‬ ‫َّ‬
‫يعذ ب� ِن ِ ي� قب ِور ِها‪ ،‬فقال ِ يب‬
‫� ِب� َّلن ِم َيم ِة»‪.‬‬ ‫ْ َْ َ َ َ َٓ ُ َْ ش‬
‫ِمن بوِ ِل‪ ،‬وكن االخر ي� ِ ي‬
‫عدب�الہل نب ابع�س ‪w‬سےرم�و�ی ےہ�رسو�ل الہلﷺ ایک دفہع دمیہنونم�ر�ہ ایمہکرکممہ ےک ایک اب�غ ںیمرشتیف ےل ےئگ�(�وہا�ں)‬
‫�ٓا�پ ےن د خش�ووص�ںیکٓا�و�ا�زسینںیہنج ا�نیکربق�و�ں ںیم ذع�ا�بایک اج رہا اھت�‪ ،‬سدی�الانا�م ﷺنےرفمایا�ا�ن عرپذ�ا�ب وہ�رہاہے ا�و�رکیس‬
‫بڑ�ےانگ�ہیک وجہ ےسہنںی�‪،‬پرھ�ٓا�پ ےنرفمایا�ا�ن ںیم ےس ایکصخش اشیپ�ب ےک وٹنیھچ�ں ےس ےنچباک�اتہام�مںیہنرکتاتاھ �ا�و�ر د�وسر�اصخش‬
‫راتاھ�۔‬‫ایک ت‬
‫چلغ وخ�ر�ی ک‬‫‪1‬‬

‫َّ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُ ْ َ َ َٔ َّ ُ َ َ َ ُ َٔ َّ َ ُ ً َ ن ُّ ْ َ َ َ َ َ‬ ‫َٔ‬

‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‬ ‫ال ِديث‪،‬فقال ُحذ ْيفة‪ِ َ :‬س ْع ُت َر ُسول الهلِ صل‬ ‫َع ْن ا ِب ي� َوا ِئ ٍل‪ ،‬عن حذيفة‪ ،‬انه بلغه ان رجل ي ِ�‬
‫َ ُ ُ َ َ ْ ُ ُ َْ َ‬
‫ال َّنة نَ َّ� ٌام‬
‫يقول‪:‬ل يدخل ج‬
‫�ابو�و�ائلےسرم�و�یےہحذیہف‪t‬کوخربہپیچنہکالف�ںصخشاب�تاگل�دیاتہے�(عیینیلغچاھکتاہے�)�انوہ�ںےنرفمایامںیےنرسو�لالہلﷺ‬
‫سےانس�ٓا�پﷺ مرفاتےےھتلغچوخ�رجتنںیمہناجئےاگ�۔‬
‫‪2‬‬

‫َ ْ َٔ ْ َ َ ْ َ ز َ َٔ َّ َّ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َٔ َ ُٔ ْ ُ ُ ْ خ َ ُ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ َّ َ َ َّ‬
‫الل قال‪:‬ال ِذ ي نَ�‬
‫عن اساء ِبن ِت ي ِ� يد‪ ،‬ان الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل قال‪:‬ال اخ ِب�ك ِب ِ�ي ِارك قالوا‪ :‬بل ي� رسول ِ‬
‫َ ُ ُٔ ُ َ َّ ُ َ َ َ ثُ َّ َ َ َٔ َ ُٔ ْ ُ ُ ْ ش َ ُ ْ ْ َ َّ ُ َ َّ َ ْ ُ ْ ُ َ َ ْ نَ ْ َٔ َّ ْ َ ُ َ ْ ُ َ ٓ‬
‫ِإذا رووا‪ ،‬ذ ِكر الل تعال � قال‪:‬ال اخ ِب� ك ِب ِ� ِارك؟ الشاءون ِب�لن ِميم ِة‪ ،‬الف ِسدون ب ي� ال ِحب ِة‪ ،‬الباغون ِلل ب�ا ِء‬
‫ْ‬
‫ال َع َن َت‬
‫�اسامئ تنبزییدبناسلنک‪t‬سےمر�و�یےہسدی�الاممﷺنےرفمایاکایمںیںیہمتہناتبئو�ںہکمتںیمبسےسالھبشصخوک�نےہ�؟صاحبہ‬
‫کر�ا�م‪ y‬نےرع�ضایک�ا�ےالہلےکرسو�لﷺ! ضر�و�را�رشا�د مرف ئاںی�‪،‬فرمایا�و�ہہکبجاہنںیدکیاھجائےوت�الہلای�د�ٓاجائے�‪ ،‬پرھرفمایا‬
‫ےہ؟سبےسدبترشصخو�ہےہوجچلغوخ�رہو�‪�،‬د�وسوت�ںںیماسف�د�ڈلو�انےو�الاوہ�‪،‬پا�ک‬
‫کایمںیںیہمتہناتبئو�ںہکمتںیمبسےسرب�اشصخوک�ن �‬
‫‪3‬‬
‫صا�فولگو�ںرپہتتماگلنےو�الاہو�۔‬
‫وکڑ�یدیےناکبیھر�و�ا�د�ا�رںیہن ہ�‪،‬رنکیاک�مںیمر� �وڑ�ےاٹاکتاہےا�و�ر گلوو�ںوک�دینقحرپ�ٓانےےس‬
‫ستخلیخبا�و�رنکوج�سٓا�دمیےہا�و�ریسکوکپوھٹی �‬
‫َ نَ‬ ‫َّ‬ ‫َ ٌ َ َ َ ئ َٔ ْ َ‬
‫ـا� ان ال َي ْسـ َـت تِ َ� ِمـ ْـن َبـ ْـوِ ِل�‪، ۲�۱�۶‬حصیــح مســم کتــاب َ ب� ُب الدليـ ِـل َعــى ج َ� َاســةِ‬
‫‪ 1‬حصیــح ب�ــاری کتــاب الوضــوء ب�ب ِمــن الكبـ ِ ِ‬
‫خ‬
‫ا�‬‫ــن ْال َب ْــو ِل �‪،۲�۰‬مســندامحد�‪،۱�۹�۸�۰‬حصیح ب ن‬
‫‪،۶‬ســ� ابوداودکتــاب الطھــارۃ َ ب� ُب ِال ْس ِــت ْب َ� ِاء ِم َ‬ ‫ــوب َال ْس ِــت ْب َ� ِاء ِم ْن ُه�‪ �۷�۷‬ن ن‬ ‫ْ ْ َُ ُ‬
‫ال َبــو ِل ووج ِ‬
‫‪،۱‬مســندا�‬ ‫ا� با� شــیبۃ �‪�۳�۰�۴‬‬ ‫‪،۲‬ســ� داریم �‪،۷�۶�۶‬مصنــف ب ن‬ ‫للنســا� �‪ �۲�۰�۶‬ن ن‬ ‫ئ‬ ‫الکــری‬ ‫نن‬
‫‪،۳‬الســ� ب‬ ‫ا� حبــان �‪�۱�۲�۸‬‬ ‫خز�ۃ�‪،۵�۵‬حصیــح ب ن‬
‫ی‬
‫ب‬
‫یعــی �‪�،۲�۰�۶�۶‬ش ح الســنۃ للبغــوی ‪۱�۸��۳‬‬
‫الن ِم َيمةِ �‪ ،۲�۹�۰‬مسندامحد�‪۲�۳�۳�۲�۵‬‬ ‫اال�ان َ� ُب َب َيان غ َلظ تَ ْ�ر ي� َّ‬
‫ِ ِ ِ ِ ِ‬ ‫‪ 2‬حصیح مسمل کتاب ی ب‬
‫ن‬
‫للط�ا� �‪۴�۲�۳‬‬
‫الکب� ب‬‫‪ 3‬مسندامحد�‪ ، ۲�۷�۵�۹�۹‬املعجم ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ر�وکاتہے�‪،‬جوہاٹکاٹ�ا�و�ربتہاھکنےےنیپو�الاہےا� �ور�ا�سےکاستھدبخقل�‪،‬ھجڑگ�الو�ا�و�رساف�کےہا�و�ر�اپےنرشکیوجہےسرعم�و�فووہشم�رےہ�‪،‬‬
‫يف‬ ‫ول َٔ‪:‬ا َال ُٔا ْخ ُ� ُ ْك َٔ� ْهل ج َ َّ ُ ُّ َ‬
‫ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ُ‬ ‫َّ‬ ‫اع‪َ ،‬ق َال‪ِ َ :‬س ْع ُت َّ‬
‫الن ِب يَّ� َصل الهل علي ِه وسل يق‬ ‫َحار َث َة ْ نَ� َو ْهب خُ‬
‫ال َز ِ ي َّ‬
‫الن ِة؟ك ض ِع ٍ‬ ‫ِب ِب ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ ب‬
‫َ َٔ َ َّ ُ َٔ َ ُٔ ْ ُ ُ ْ َٔ ْ َّ ُ ُّ ُ ُ ّ َ َّ ُ ْ َ ْ‬ ‫َ ْ َٔ ْ َ َ َ َ‬
‫ُم َت َض ِّع ٍف‪ ،‬لو اقس عل الهلِ ل ب�ه‪،‬اال اخ ِب� ك ِب�ه ِل الن ِار‪ :‬ك عت ٍل‪ ،‬جو ٍاظ مستك ِب ٍ�‬
‫حا�رثہنبوہب‪ t‬سےرم�و�یےہ مںیےننیبرکیمﷺوک مرفاتےوہئےانسکایمںیںیہمتیتنجٓا�دمیےکقلعتمہناتب�د�و�ں�؟�و�ہدکیےنھںیم‬
‫رضو�روپ�ر�یرک�دیاتہے�‪،‬‬
‫گر�اڑپ�ااعجز�وعضفیےہ(یلنکالہلےکاہی�ںا�ساکمرتہبہیےہہک)�اگرکیساب�ترپ�الہلیکمسقاھکیبےھٹوت�الہلاعتلٰی�اسے �‬
‫‪1‬‬
‫�ا�و�رکایمںیںیہمتیمنہجولگو�ںےکقلعتمہناتب�د�و�ں�؟ہربدخو�‪،‬باھ�ر�یمسجو�الا�ا�و�رکتربکرنےو�الا�(�اہلد� �وز�خںیمےسےہ�)�۔‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُّ‬
‫ك َج َّو ٍاظ َج ْعظ ِر ٍّي ُم ْس َتك ِب ٍ�‬
‫‪2‬‬
‫�وکعییکر�و�ایتںیمہرنکوج�سا�و�رما�لعمجرکنےو�الا�‪،‬ستخوخ�‪،‬تمربکہےےکالاف�ظںیہ�۔‬
‫�ا�و�رجبقحا�سےکاپ�سٓایاتو�ا�سےناسےرکھٹ�ا�دیا�ا�و�راتہکہےہکہیوت�اگےلوقوت�ںےکےصقا�و�رافاسنےںیہجنںیمچسا�و�رجوھ�ٹد� نوو�ںنکمم‬
‫ہںی�‪،‬جوبتہام�لو�ا�ولا�دکیوجہےسرغم�و�رہوگایہےا�و�رہام�ر�یوتمعن�ںےکنگاگنےےکاجبئےرفک�ا�نتمعنرکتاہےا�و�راپےنٓا�پوکبڑ�یان�ک‬
‫�و�الااتھجمسہے�‪،‬ہم ندای�ا�و�ر�ٓاخر�تںیما�سوک�ایاس�ذللیوخو�ا ک�رریںےگہکابدتکہیاع�ر�ا�ساکیپاھچنہوھچ�ڑ�ےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َُّ‬ ‫َ َْ ُ َٗ َ ً‬ ‫َّ َ ْ َ ُ ً‬ ‫َّ َ َ ْ ُ َ ٗ ً َّ ُ ً‬ ‫ً‬ ‫م َخلَ ْق ُ‬
‫ن َو َ ْ‬ ‫َذ ْر ِ ْ‬
‫ي ش ُه ْوداۙ ‪۱۳‬۝ ّو َم ّهد ّت له تْ ِه ْيداۙ ‪۱۴‬۝ ثم‬ ‫ت له َمال مْد ْوداۙ ‪۱۲‬۝ وب ِن‬ ‫ت َو ِح ْيداۙ ‪۱۱‬۝ وجعل‬
‫َّ ٗ َ َّ َ َ َ َّ َ َ ُ َ َ ْ َ‬ ‫ً‬ ‫ُ ُٗ‬ ‫ً‬ ‫َّ ٗ َ ٰ‬ ‫َ َ َ َ َّ‬
‫ك‪۰‬۝ اِنه ك َن ِل ٰي ِت َنا َع ِن ْيداۭ ‪۱۶‬۝ َسا ْر ِهقه َص ُع ْوداۭ ‪۱۷‬۝ اِنه فكر وقد ۙر ‪۱۸‬۝ فق ِتل كيف‬ ‫يَ ْط َم ُع ا ْن ا ِز ْي ۙۤد ‪۱۵‬۝ ۭ‬
‫َ ٓ َّ‬ ‫ُ َّ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫ُ َ ََ‬ ‫ُ َ ُ َ َ َ َ َّ‬ ‫َ َّ‬
‫بۙ ‪۲۳‬۝ فقال ا ِْن ٰهذا اِل‬ ‫س ‪۲۲‬۝ ثم اد َب واستك‬ ‫قد َ ۙر ‪۱۹‬۝ ث ّم ق ِتل ك ْيف قد َ ۙر ‪۲۰‬۝ ث ّم نظ َ ۙر ‪۲۱‬۝ ث ّم َع َب َس َوب َ َ ۙ‬
‫َ ُ ْ ْ َ َ َ َ َ ٓ َ ْ ٰ َ َ َ َ ُ َ ُ ْ َ َ َ َ ُ َ َّ َ ٌ‬ ‫َ ٓ َّ َ ُ ْ َ‬ ‫ْ ٌ ُّ ْ ٔ َ‬
‫احة‬ ‫ق ول تذ ۚر ‪۲۸‬۝ لو‬ ‫ش ‪۲۵‬۝ ساص ِلي ِه سقر ‪۲۶‬۝ وما ادرىك ما سق ۭر ‪۲۷‬۝ ل تب ِ ْ‬ ‫ث ‪۲۴‬۝ ا ِْن ٰهذا اِل ق ْول ال َب ِ ۭ‬ ‫ي ُۙ‬ ‫ِسر‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّْ َ‬
‫‪3‬‬
‫ش ‪۳۰‬۝‬ ‫ش ‪۲۹‬۝ َعل ْيَا ت ِْس َعة َع َ ۭ‬ ‫ِلل َب ِۖۚ‬
‫دیا�‪،‬ا�سےکاستھاحضررہےنو�الےےٹیبدیے ��‪،‬ا�و�را�سےک‬
‫ترجہم�‪:‬چوھ�ڑد�وےھجما�و�را�سصخشوکےسجںیمےنایکالدیپ�اایک�‪،‬بتہاسما�لا�سوک �‬
‫لےیریاستیکر�ا�ہومہ�ا�ریک�‪،‬پرھو�ہعمطرھکاتےہہکںیماسےا�و�رزیا�د�ہد�و�ں�‪،‬ہرگزںیہن ��‪،‬و�ہامہ�ر�یٓایا�تےسانع�درھکاتےہ�‪،‬مںیوتاسےرقنعیب‬
‫اگ�‪،‬ا�سےنوسچاا�و�رھچکاب�تانبنےیکوکششیک�‪،‬توالہلیکام�را�سرپ�‪،‬یکیساب�تانبنےیکوکششیک ہ�‪،‬ا�ں ��‪،‬الہلیکام�ر‬
‫�ایکنھٹکڑچھائیڑچھا�ٔو�ں �‬
‫رھ( گلوو�ںیکرط�ف) �دکیاھرھپاشیپنیڑیکس�یا�و�رہنمانبیارھپاٹلپا�و�رربکتںیمڑپگایٓاخرکا�روبلاہکہی‬
‫�ا�سرپ�‪،‬یکیساب�تانبنےیکوکششیک پ�‪� ،‬‬
‫کھچںیہنےہرگمایکاج�د�ووجےلہپےسالچٓا�رہاےہ�‪،‬یہوتایکاناسنیالک�مےہ�‪،‬نعرقیبںیماسےد� �وز�خںیموھجنکد�و�ںاگ�ا�و�رمتایکاجنوہکایک‬
‫ُُ‬ ‫ُ ّ َ َ َ َ‬ ‫ٓ‬
‫النـ ُـار َي ْدخل َهــا‬
‫النــۃ َ� ُب َّ‬
‫التفس�ســورۃ ن والقــم َ ب� ُب ُعتـ ٍـل َب ْعــد ذ ِلــك زِنـ ي ٍـم �‪،۴�۹�۱�۸‬حصیــح مســم کتــاب ج ب‬
‫ی‬ ‫‪ 1‬حصیــح ب خ�ــاری کتــاب‬
‫ْ َ َّ ُ َ َ ْ َ َّ ُ‬
‫ــة َي ْد ُخ ُل َهــا ُّ‬
‫الض َع َف ُ‬
‫للطــر نا� �‪،۳�۲�۵�۸‬شــعب ی‬
‫اال�ــان�‪ ،۷�۸��۲ ۴‬مســندامحد�‪� ،۱�۸�۷��۳ ۰‬ش ح‬ ‫الکب� ب‬ ‫ــاء�‪ ، ۷�۱�۸�۷‬املعجــم ی‬ ‫الن‬‫البــارون و ج‬‫ج‬
‫الســنۃ للبغــوی �‪۳�۵�۹�۳‬‬
‫‪ 2‬مسندامحد�‪۱�۸�۷��۲ ۸‬‬
‫املد��‪ �۱‬ت‪۳�۰��۱‬‬
‫‪ 3‬ث‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ہےو�ہد� �وز�خ�؟نہابقیرکےھہنوھچ�ڑ�ے� ک‪،‬اھ�لسلھجدیےنو�الی ��‪،‬انسی(�‪)۱�۹‬کا�رکنا�سرپرقم�رںیہ�۔‬

‫اَّنِا ْمُهٰنْوَلَب اَمَك ۤاَنْوَلَب َبٰحْصَا ِةَّنَجْلاۚ‪ْ ١‬ذِا اْوُمَسْقَا اَهَّنُمِرْصَيَل۠‬

‫یبکشمہےناہنںیاسیرط�حٓا�زماایلسجرط�حمہےناب�غو�الو�ںوکٓا�زمایااھتبجہکانوہ�ںےنںیمسقاھکئںیہکحبصوہتےیہ‬

‫َنْيِحِبْصُمۙ‪َ۰۰۱۷‬و اَل َنْوُنْثَتْسَي‪َ۰۰۱۸‬فاَطَف اَهْيَلَع ٌفِٕىٓاَط ْنِّم َكِّبَّر‬

‫�ا�س اب�غ ےکلھپ اتا�ر ںیل ےگ �‪� ،‬ا�و�ر اناش�ء �الہل ہناہک�‪ ،‬پس ا�س رپریت�ے ر�بیک اجنب ےس ایک الب اچ�ر�و�ں رط�فوھگ�میئگ‬

‫َو ْمُه َنْوُمِٕىٓاَن‪ْ۰۰۱۹‬تَحَبْصَاَف ِمْيِرَّصلاَكۙ‪۰۰۲۰‬اْوَداَنَتَف َنْيِحِبْصُمۙ‪ِ۰۰۲۱‬نَا اْوُدْغا ىٰلَع‬

‫یتیھک‪�،‬ا�بحبصوہتےیہانوہ�ںےنایکد�وسر�ےوکٓا�و�ا�زیںدیںاگرںیہمت‬
‫�ا�و�رہیوسرہےےھت�‪،‬پسو�ہاب�غایاسوہگایےسیجیٹکوہئی �‬

‫ْمُكِثْرَحْنِاْمُتْنُكَنْيِمِرٰص‪۰۰۲۲‬اْوُقَلَطْناَفَوْمُهَنْوُتَفاَخَتَيۙ‪�(۰۰۲۳‬اقلمل�‪۱�۷‬تا�‪)۲�۳‬‬
‫پلھاتا�رنےںیہوتاپینیتیھکرپوسیر�ےیہوسیر�ےلچڑپ�و�‪،‬پرھبجہیےکپچےکپچہیابتںیرکتےوہئےےلچ�۔‬
‫�زمنیو�ٓاسام�نےکزخ�انو�ںاکمالکاخلقاکئان�تالہلوحد�ہالشریکےہسجےکزخ�انو�ںںیمیسکزیچکییمکںیہن ��‪،‬و�ہ �رفا�خدستا�و�رغینےہا�س‬
‫کاکوئیاک�متمکحےساخلی�‪،‬بےدصقم�ا�و�ربےہجیتنںیہن توہالبہکرہفلعےکےھچیپاعٰیل�د�رجےیکد�انائیوتمکحا�و�ر�اعٰیل�د�رجےیکدصقمیتاک�م‬
‫کر�رہیوہتیےہو�ہاپےند� نوو�ںابم�ر�کاہتوھ�ںےسا�نتنگزخ�انو�ںےساپینتمکحوشمتیےکتحتیسکرپ�اناع�م کو�ار�ا�میکاب�ر�شرکتاہے‬
‫رضو�ر�تدنم�و�ں‬
‫�ا�و�ر�اگرکیسوکمرح�و�مرھکاتہےا�و�راپینٓاخر�یاتک�برق�ٓا�ندیجممںیبا�ربا�ر�اپےندنب�و�ںوکرہموقہعرپاحاس�نیکنیقلترکتاہےینعی �‬
‫�ا�و�ررشہتد�ا�ر�و�ںیکاملیامد� کا�درنا�‪،‬کیسوکصمتبیےساجن�تدلانا�‪،‬کیسےکقحوکخوبیا�و�رساخ�و�تےسا� کد�ارنا�‪،‬کیسےکقحوکنہرص�فوپ� کر�ارنالبہک‬
‫رط�حارجائدی�ا�دکیمیسقتےکوقت‬
‫�ا�سےسھچکزیا�د�ہا� کد�ارنایاکیسےساپانحق صوو�لرکتےوہئےرعایترکنایاا�سوکباللکوھچ�ڑ�دیان�‪�،‬اسی گ‬
‫مری�ا�ثےسرحم�و�مزعیز�رشہتد�ا�را�و�راسمکنیعمجوہجائںی ��‪،‬ر� �وز�ےےکدفیہا�و سق�روم�ںےکافک�ر�ےےکوط�رپرکسمونی�ںوککاھناھکالناہو صف�‪،‬ول�ں‬
‫دا�توغری�ہدیےنےکےئلا�سیکرتغبیدیاتہےہکا�ےریم�ےدنب�و‬
‫�ا�و�رولھپ�ںیکاٹکئیےکوقتاسمکنیاکحہصوہ�‪�،‬زکو�ا�ۃ�‪،‬خری�ا�تا�و� صر ق‬
‫�ج‪،‬خا�ک‬
‫!�اپانہبرتینام�لریم�ےان�م مرپری�یتبحمںیمریم�ےدیےئوہئےام�لواساب�بںیمےسنیکسم�‪،‬تیمی�‪،‬قفری�‪،‬سائل�‪،‬ضر�و�ر�تدنم� حم‪،‬ات �‬
‫شننی�‪،‬ماسفر�‪،‬قدی�ی�‪،‬غال�مدنب�و�ںرپا�نوکتمربک�انہاند�ا�زیاطالبرہش�تانغای�ءکیرط�حنترک�‪،‬جڑھ�کرک�احاس�نرکتےوہئےںیہنہکلبا�ناکحق‬
‫وک�ااسئوتاکہام�لرص�ف‬
‫مسھجرک�ا�نرپخر�چرک�و�‪�،‬ا�نےسرنمیا�و�رعز�تاکسول�کرک�و�ا�و�رساتھیہا�نرپخر�چرکنےےکےئلایکد�وسر�ے ک‬
‫ہکار�ا�سےکےشخبوہئےام�لوک�ا�سیکر�ا�ہںیمولخ�ص‬
‫ےچنہپ‪�،‬ا�و�ریہا�سیکاش�نرکییمےہ گ‬
‫�امری�و�ںںیمیہہنرگ�د�شرکتا�رہےہکلبہیرحم�ومنیکت �‬
‫رقا�ر�دیاتہےہکا�ےریم�ےدنب�و�!یہاہمت�ر�اخر�چایکہو�اما�لریم�ے‬
‫نتیاسیکتھریغبکیسذ�اتیرغ�ضےسرخ�چایکاجئےوت�و�ہاسےاپےنا�وپررق�ض �‬
‫�ا�وپرقر�ضہنسحوہگاجوضائعںیہناجئےاگیہریم�ا� عود�ہےہہکںیماسے ھڑباتاہیرہو�ںاگ�ا�و�راہمت�ر�ےام�لںیمربکتڈ�الو�ںاگ�ا�و�رانتجتمےن‬
‫رضو�ر�توہگیمکےسمکرتسگان�د�و�ں‬
‫�دیاہوگاڑبھارکا�سدنایمںیمکےسمکد�سانگا�و�ر�ٓاخر�تںیماہج�ںوکئیرکنیسںیہنوہگیہکبجےھجتوہا�ںدشید �‬
 ‫�� �� �� �‬

‫گا�ا�و�ر�ا�سرپ�اپینرط�فےسرتہبیناجربیھاطعفرمائو�ںاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۢ‬ ‫َ َ َ ُ ّ ْ‬ ‫َ‬ ‫ۢ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َََ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ُ َّ ْ َ ُ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َ‬
‫ك ُسن ُبل ٍۃ ِّمائۃ َح ّب ٍ ۭۃ‪۰‬۝‬ ‫ْ‬
‫ف‬ ‫ل‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ب‬‫ا‬ ‫ـن‬‫س‬‫َ‬ ‫ع‬ ‫ْ‬
‫ـب‬‫س‬‫َ‬ ‫ْ‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫َ‬
‫ب‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ٍ‬
‫ۃ‬ ‫ب‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫ح‬ ‫ل‬‫ِ‬ ‫ث‬ ‫م‬ ‫ك‬ ‫ِ‬ ‫ہللا‬ ‫ل‬ ‫ْ‬
‫ي‬ ‫ب‬
‫ِ ِ ِ‬‫س‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ف‬ ‫ْ‬
‫م‬ ‫ھ‬ ‫ال‬ ‫مثل ال ِذي ين ِفقون امو‬
‫ہللا َو ٌ َ‬
‫اسع ع ِل ْي ٌم ‪۲۶۱‬۝‬ ‫ہللا يُ ٰض ِع ُف ل َِم ْن يَّ َشاۗ ُ ۭء‪۰‬۝ َو ُ‬
‫َو ُ‬
‫‪1‬‬
‫ِ‬
‫ترجہم‪ :‬جوول�گاپےنام�لالہلیکر�ا�ہںیمرص�فرکتےںیہا�نےکرخ�چیکاثم�لاییسےہ�‪،‬یجےسایکد�اناوبیااجئےا�و�را�سےکاس�تابلای�ںںیلکن‬
‫�ا�و�ررہابلیںیموسد�انےوہ�ںاسیرط�حالہلسجےکلمعوکاچہاتےہافز�ونیاطع مرفاتاےہ�‪�،‬و�ہ �رفا�خدستیھبےہا�و�رمیلعیھب�۔‬
‫ییہریت�ےاہتھاک�دیاہو�ا�وہا�ںتری�ےاک�مٓائےاگباقیریت�یامت�مد�ولتںیہیا�سدنایمںییہر�ہاجئےیگ�‪،‬کنفیکبیجںیہنوہتیسپوتاخلی‬
‫ہاتھ�‪،‬خالی د�امن ا�و� خرالی بیج امہ�ر�ےوضح�رپشی وہگا ا�و�رہام�ر�ےےشخب وہئے ام�ل و�اساب�باک اسح�ب د�ےاگکہ ا�نوکتم ےنےسیک احصل‬
‫کایتاھ�ا�و�رکسر�اسےترپخر�چایک�‪،‬مرگاناس�ناتےنڑب�ےافئد�ےےکاب�وجو�دجسںیماصقن�ناککوئیاندیہشںیہنہکاﷲےک عود�ےےساچس� عود�ہ‬
‫ربکیت صف‪،‬ول�ںیکامیب�ریا�ںیکوجہ‬
‫کساکہوکساتہےاپےناہتھیکامکئیوکد�وسر�و�ںرپخر�چرکنےںیمڑب�اخبلیو�اقعوہ�اہےسجاکتنہجیام�لںیمےب �‬
‫ںیمقناصنا�ت‪،‬ھپول�ںےکاصقننا�توغری�ہوہتاہےا�و� گر�ار�اﷲکیتیشما�سیکیضتقموہتولخبرکنےو�الو�ںوک�و�ہا�سدنایںیمایاس‬
‫�‬ ‫سےدیپ�ا�و�ا�ر‬
‫عذ�ا�بدیاتہےہکا�ساکسبھچکٹمرک�رہاتےہا�و�ریہا�سےئلوہتاہےاتکہدنب�ہر�بےسڈ�ر�ےا�و�ر�ا�سےک مرفا�نےکاطمبقام�لاجئز‬
‫�ذ�ر�ائعےساحصلرک�ےا�و�رجنرپخر�چرکنے کوکاہگایہےا�نرپ�د�لوھک�لرکخر�چرک�ے�‪�،‬ا�و�ر�ا�ےریم�ےدنب�و�!�اگرتمایاسہنںیرک�وگے‬
‫�ا�و�رما�لواساب�بیکتبحمںیما�سرپسانپنبرکیبےھٹرہوگےا�و�رگننگرکجعمرک�وگےوت�ر� �و قزایمتاﷲتاعلٰیکےانفرما�ندنب�و�ںرپ�د�وسر�ے‬
‫جر�ائمےکالع�و�ہایکقشہییھبانفذہوگیہکو�ہنیکسموککاھناھکالنےیکرتغبیہندیےتےھتا�و�رنہوخ�دہیاہنںیاھکناھکالتےےھت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ َ ُ ُّ َ ٰ َ َ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ِي ‪۳۴‬۝‬‫ام ال ِم ْسك ْ ِ ۭ‬
‫ول يض ع طع ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رہننیکسموکاھکناالھکنےیکرتغبیدیاتاھت۔‬
‫َ َ َ ٰ ۗ ُّ ْ َ َ ٰ َ َ ْ‬
‫‪3‬‬
‫ام ال ِم ْسك ْ ِ ۙ‬
‫ِي ‪۱۸‬۝‬ ‫ول تضون ع طع ِ‬
‫ںیہنااستے�۔‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رنیکسموکاھکناالھکنےرپایکد�وسر�ےوک ک‬
‫َ َ َ ُ ُّ َ ٰ َ َ ْ‬
‫‪4‬‬
‫ام ال ِم ْسك ْ ِ ۭ‬
‫ِي ‪۳‬۝‬ ‫ول يض ع طع ِ‬
‫ںیہنااستا�۔‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رنیکسماکاھکنادیےنرپ ک‬
‫یفےلصےکدعب�اﷲکےانفرما�ن�‪،‬سرکشابغیبجمنہجںیموہ�ںےگوت شرفوت�ںےکوپھچےنرپ�اپانرج�مایب�نرکتےوہئےںیہکےگہکمہامن�زہنںی‬
‫پڑھےتےھتا�و�رنیکسموککاھناہنںیالھکتےےھت�‪،‬یجےسرفمایا‬

‫‪ 1‬البقرۃ�‪۲�۶�۱‬‬
‫‪ 2‬احلاقۃ�‪۳�۴‬‬
‫‪ 3‬الفجر�‪۱�۸‬‬
‫‪ 4‬املاعون�‪۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ْ‬ ‫َ َ ُ ُ‬ ‫َ ْ ُ ْ ْ َ َ َ َ َ ُ ْ ْ َ َ َ َ ُْ َ ْ َ ُ َ ْ ّ‬
‫‪1‬‬
‫ي ‪۴۳‬۝ َو ْل نك ن ْط ِع ُم ال ِم ْسك ْ َ ۙ‬
‫ِي ‪۴۴‬۝‬ ‫م ال ُم َص ِل ْ َ ۙ‬‫ي ‪۴۱‬۝ ما سلكك ِف سقر ‪۴۲‬۝ قالوا ل نك ِ‬
‫ع المج ِر ِم ۙ‬
‫ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬وہا�ںو�ہ مرجمو�ںےسپوھچںیےگمتںیہایکزیچد� �وز�خںیمےلیئگ�؟�و�ہںیہکےگمہامن�زڑپھےنو�الو�ںںیمےسہنےھت�‪�،‬ا�و�رنیکسموکاھکنا‬
‫ہنںیالھکتےےھت�۔‬
‫�ذیلاک�و�اقہعیھباسیلخبیکونعتیاکہےسجںیمھچکاہلاتک�بےنام�لیکتبحمںیم(یجےسو�ہا�نےکاستھاجئےاگ) عموملیاسحہصاسمکنی‬
‫کونہدیےنےکےئل�‪�،‬ا�ناکحقر�وکےنےکےئلاﷲکیانشرک�یرکتےوہئےاچ�لیلچرگم�اﷲکیاچ�لےکٓاگےالھبکسیکاچ�لاکمای�بوہکسیت‬
‫ہے�‪،‬انوہ�ںےنوھت�ڑ�اساباچنےےکےئلاچ�لیلچاﷲنےا�نیکوپ�ر�یلصفیہرببا�درک�د�یرھپو�ہاپینا�سرحکترپبڑ�ےان�د�موہئے�۔‬
‫�‬
‫جنولگو�ںاک�و�اقہعایب�نوہ�رہاہےرسفمینےتہکںیہہیول�گاہلاتک�با�و�ربحہشےکرہےنو�الےےھتاپےنو�الدکیوفا�تےکدعبیہاب�غا�ن‬
‫کو�و�رثہںیمالمتاھجسںیمرط�حرط�حےکویم�ہاج�تےکد�رختےھتا�و�رخو�بلھپدیےتےھتا�ناک�و�الدڑب�انکیدنب�ہاھت�ا�ساکطریہقاک�ریہ‬
‫تاھکہو�ہاپینا�ساب�غیکٓامدنیوکتنیوصح�ںںیممیسقترکتاتاھ�ایکہصحا�ساب�غرپ�‪�،‬ایکہصحاپےنویب�یوچب�ںرپا�و�رایکہصحاﷲکےان�م‬
‫پرتیومی�ںاتحمجو�ںونیکسم�ںرپخر�چرک�دیاتتاھ�‪،‬‬
‫س َاب ٍة‪ْ :‬اس ِق‬ ‫ال ْرض‪َ ،‬ف َس ِم َع َص ْو تً� ف� َ َ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ ْ نَ َ َ ُ ٌ َ َ َ ْ َٔ‬
‫عن ا ِب ي� هر ي�ة‪ ،‬ع ِن الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل قال‪ :‬بي�ما رجل ِبفل ٍة ِمن‬
‫ِي‬ ‫ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫�ش‬ ‫َ‬ ‫ن‬ ‫َ َ ف َٔ ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ َ َ َّ َ َ ِ َّ َ ُ َ َٔ ْ َ َ َ َ ُ ف َ َّ َ ْ تَ َ َ ْ‬
‫ح ِديقة فل ٍن‪،‬فتنح ذ ِلك السحاب فافرغ ماءه ِ ي� حر ٍة ‪ ،‬فان� ِإل الر ِة‪ ،‬ف ِإذا ِ يه ِ ي� اذ� ِب ِ ٍاج‪ ،‬و ِإذا‬
‫ا� ِ ف ي� َح ِد َيق ِت ِه ي ُ َ�ّو ُل ْ َ‬ ‫اءفإ َذا َر ُج ٌل َق ِئ ٌ‬‫َ ْ َ ْ َ َ ْ َ َ ْ َ َ ُ َّ ُ َ َ َ ْ َ َ‬ ‫�شَ ْ َج ٌة ِم ْن ِت ْل َك شِّ َ‬
‫ال َاء ِب ِ� ْس َحا ِت ِه‬ ‫ِ‬ ‫ال� ِاج‪ ،‬ق ِد استوعبت ذ ِلك الاء كه‪ ،‬فت ِبع ال ِ‬
‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺےنرفمایا�ایکصخشیسکایببا�نا�و�ر�ویر�ا�نہگج ترپاھکہاسید�و�ر�ا�نا�سےنایکاب�د�لںیمٓا�و�ا�زسین‬
‫فال�ںےکاب�غوکسری�ا�برک�و �ا�سٓا�و�ا�زرپو�ہاب�د�لایکاجنبالچایگا�و�را�ساکاپنیایکرھتپییلہگجرپاجرکرب�سایگ�‪�،‬و�ہٓا�دمیا�سہگجاچنہپوت‬
‫�وہا�ںھچکانلوی�ںےکرس�ے کداھئیدیےئا�نںیمےسایکانلیاییسیھتسجںیمو�ہاس�ر�ااپنیعمج گوہای�‪�،‬و�ہٓا�دمیاپنیےکےھچیپاتلچایگےتلچےتلچو�ہ‬
‫�ایکٓا�دمیےکاپ�ساچنہپوجاپےناب�غںیمڑھک�اےچلیبےساپنیوکبا�غیکرط�فریھپرہاےہ�‪،‬‬
‫َٔ ْ‬ ‫ََ َ َ‬
‫الس َح َاب ِة ‪ ،‬فقال ُل‪ َ :‬ي� َع ْب َد الهلِ ‪َ ِ ،‬ل َسال َت ِ ن ي� َع ِن‬ ‫اس َك؟ َق َال‪ُ :‬ف َل ٌن‪ ،‬ب� ِل ْ ِس َّال ِذي َ ِس َع ِ ف� َّ‬ ‫َف َق َال َ ُل‪ َ :‬ي� َع ْب َد الهلِ ‪َ ،‬ما ْ ُ‬
‫ي‬ ‫ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ َ َُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ِ َ َ نّ َ ْ ُ َ ْ تً ف َّ َ‬
‫اب ال ِذي َهذا َم ُٔاو ُه َيقول‪ْ :‬اس ِق َح ِديقة فل ٍن‪ِ ،‬ل ْ ِسك‪ ،‬ف َ�ا ت ْص َن ُع ِف ي َ�ا؟قال‪:‬‬ ‫اس؟ قال‪ِ :‬إ ِ ي� ِسعت صو� ِ ي� السح ِ‬ ‫ي‬
‫َٔا َّما إ َذا ُق ْل َت َه َذا‪َ ،‬فإ نّ� َٔا ْن ُظ ُر إ َل َما َخ َر َج م نْ َ� َاف َٔا َت َص َّد ُق ب ُث ُلثه َ‪،‬وٓا ُ ُك َٔا نَ� َوع َيال ُث ُل َث ُه َ‪،‬ؤَا ُر ُّد ف َ�ا ُث ُل َثهُ‬
‫ِي‬ ‫ِ ِي‬ ‫ِ ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِي‬ ‫ِ‬
‫ایکہے؟�ا�سٓا�دمیےنوہیان�ماتبیاوج�ا�سےناب�د�لںیمےسانستاھ�‪�،‬ا�با�س‬
‫�ا�سصخشےنا�ساب�غو�الےےساہک �ا�ےاﷲکےدنب�ے!تری�انا�م �‬
‫با�غو�الےےنوپچاھکہا�ےاﷲکےدنب�ے! تونےریم�انا�مسکےئلوپچاھہے�؟�ا�سےناہککہںیمنےا�سدبلیںیمسجاکپانیٓا�رہاےہ‬
‫یغیبٓا�و�ا�زسینیھتیسکےنہکو�الےےناہمت�ر�انا�مےلرککاہتاھکہالف�ںٓا�دمیےکاب�غوکسری�ا�برک�د�ےوتٓاخرمتا�ساب�غںیمایکرکتےوہ(جو�الہل‬
‫کےاہ�ں�اتےنرقم�بوہ)�ا�سےناہککہبجمتےنہیاب�تیہکےہوتجمےھاتبناہیڑپ�ےاگںیما�ساب�غیکدیپ�ا�و�ا�رکو�دکیاتھہو�ں�ا�سیکلک‬

‫املد��‪ �۱‬ت‪۴�۴��۴‬‬
‫‪ 1‬ث‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ں کسم‪،‬ونی�ں�‪،‬تیومی�ںکو�)صدقہرک�دیاتہو�ں�‪�،‬ایکاہتئیںیما�و�رریم�ےاہل عوای�لاھکپیےتیلںیہ �ا�و�ر�ایک‬

‫پدی�ا�و�ا�رمںیےسایکاہتئی(غریوب �‬
‫‪1‬‬
‫تاہئید�وبا�ر�ہاسیاب�غںیماتسامع�لرکیلاتہو�ں�۔‬
‫جبو�ہوف�ت گوہای�ا�و�راب�غوچب�ںےکہضبقںیمٓاگایتو�انوہ�ںےناب�پےکولمع�ںےستقبسرکنےیکاجبئےٓاپسںیموشم�ر�ہایککہامہ�ر�او�الد‬
‫ہرسا�لا�ساب�غیکاکفیٓامدنیرغیبرغبارپرخ�چرکدیاتاھتہیا�ساکوکئیاچاھرطیہقاک�رنہاھتتموخ�دسوچوہام�ر�ےوت�اپےناخر�اجا�تیہلکشمب‬
‫ریقفو�ںونیکسم�ں�ا�و�رومیتی�ںوغری�ہ‬
‫ں�ارہماتینڈھریاس�ر�یرقما�ن �‬
‫پو�ر�ےوہتےںیہمہا�سیکٓامدنیںیمےساسمکنیا�و�راسلئنیوککسرط�حدی گ‬
‫کساتہے‪�،‬ا�و�رہمتہباچےھرطیےقےسر�ہےتکسںیہ�‪،‬تام�مےچباطیش�نیکا�س لدرفیباچ�لںیمٓاگےئ‬
‫�‬ ‫پرخر�چہنرکیںوتہام� گر�از�ا�ر�ہاچیھرط�حوہ‬
‫�ا�و�ر�انوہ�ںےنیسکمیتیوسمنیک�‪،‬مرح�ومنیوککھچہندیےناکیفہلصرکلایاحلانہکہیاب�غاﷲنےاہنںیاپےنلضفوکر�مےسون�ا�ز�اتاھمرگ�و�ہیلیخبرپتل‬
‫ںیہ‪�،‬انوہ�ںےناپینوجنکسیےس‬
‫گےئ�‪�،‬اﷲکوتو�ایےسول�گدنسپہیںیہنںیہوجخو�دیھبوجنکسیرکتےںیہا�و�ر�د�وسر�و�ںوکبیھا�سیکدہ�ایترکتے �‬
‫یہہنوسچاکہہییلیخبا�نےکقحںیمرضمثابتوہکسیتےہا�و�ر�و�ہ �رز�قدیےنو�الا�ا�نےکرہعلمےسابخربےہ�‪،‬‬
‫ْ خُ ْ ّ ُٔ َ ُ َ ْ َ َ َ ُ َ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َٔ ُّ َ ُ ْٔ َ قَ ُ ْٔ ً �شَ ْ َ ً َ َ َ َ ٔ‬ ‫َٔ‬
‫َع ْن ا ِب ي� َس ِع ٍيد الد ِر ِي‪ ،‬اراه قد رفعه ِإل الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل قال‪:‬ا ي�ا مو ِم ٍن س� مو ِمنا بة عل ظم ٍا‪،‬‬
‫ِ‬
‫ال َّن ِة‪َ ،‬ؤَا ُّي�اَ‬
‫الهل ِم ْن ثِ َ�ار ْ ج َ‬
‫ال�خْ ُت ِوم‪َ ،‬ؤَا ُّي َ�ا ُم ْٔو ِمن َٔا ْط َع َم ُم ْٔو ِم ًنا َع َل ُجوع َٔا ْط َع َم ُه ُ‬
‫الر ِحيق ْ َ‬ ‫َ َ ُ ُ َْ َ ْ َ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫سقاه الهل يوم ال ِقيام ِة ِمن َّ ِ‬
‫الهل ِم ْن ُخ�ضْ ْ ج َ‬
‫ال َّن ِة‬ ‫ُم ْٔو ِمن َك َسا ُم ْٔو ِم ًنا َث ْو ً ب� َع َل ُع ْري َك َس ُاه ُ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ٍ‬
‫الپیا�اﷲتاعلی �اسے‬
‫ٰ‬ ‫�ابوعسدیخد�ر�ی‪t‬سےرم�و�یےہمر�و�یےہ نیبرکیمﷺ نےرفمایاجسوممنےنیسکایپسےوممنوک�ایکوھگنٹاپنی‬
‫قایمتو�الےد�ن �رحقیوتخم�مالپئےاگ�ا�و�رجسےنیسکوھبکےوممنوکاھکناالھکیا�اﷲتاعلیٰ �اسےتنجےکلھپالھکئےاگ�ا�و�رسجےنیسک‬
‫‪2‬‬
‫وکاب�سانہپیا�اﷲتاعلٰی�اسےتنجاکزبسلاب�سانہپئےاگ۔‬
‫ننےگوممن ل‬
‫�اہنںیاپیندق�ر�تواتخای�ررپایاسرھب� سوہ�‪�،‬زعماھتکہا�نولگو�ںےنٓاپسںیمںیمسقاھککربےفلکتہہکدیاہکلکحبصےسےلہپیہےلہپمہ‬
‫ریقفو�ںونیکسم�ںا�و�رسائول�ںوکپہتیہہنےلچوج�و�ہٓاکرڑھک�ے‬
‫�ر�ا�تےکوقتیہلھپاتا�رلںیےگا�و�رپلھ مووی�ےوخ�دہیےلٓائںیےگاتکہ �‬
‫ہو�ںا�و�رمہںیاہنںیھچکدیانڑپاجئے ��‪،‬اپینا�سدتبریکیاکمایبیرپاہنںیڑب�اغر�و� تراھ�ا�و�ر�ا�سوخشیںیماﷲجومسعیوصبریہےا�سوکبیھوھب�لےئگ‬
‫ریو�ںیہوکسبھچکھجمسایلاھت�ا�و�ر�اﷲکیتیشمو�ا�ر�ا�د�ےےسابللک‬
‫�ا�و�ر�ا�نیکزبا�نےسا�ناشئ الہل تکہنالکن�‪،‬عیینانوہ�ںےناپیندتب �‬
‫ہیٓاکنںیھدنبکرلیںیھت�‪�،‬ر�برکیموک�ا�نیکہیرحکتہکرحم�ومنیا�نےکام�لےسھچکہنےلںیکسڑب�یانگو�ا گ�رز�ر�یانچنہچر�ا�تیہر�ا�تںیم‬
‫سکرتر�دیاا�و�رو�ہایےسوہ‬
‫رھب�ے‪،‬ھپول�ںےسدل�ےاب�غوکخا ک‬
‫�‬ ‫قلبا�سےکہکو�ہاپےناب�غںیمںیچنہپٓاسامنیٓافتےنا�نےکاس�ر�ےرہ�ے‬
‫گاییجےسایس�ہر�ا�تا�و�رکیٹوہئییتیھک�‪،‬‬
‫ْ ْ َٔ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ ْ نُ َ َّ ف‬
‫اللي ِل ال ْس َود‬ ‫لص يْ ِ� قال‪ :‬مثل‬
‫اس ِ ي� قوهل‪ :‬ك ِ‬ ‫ع ِن با� عب ٍ‬
‫الزھد�ب فضل االنفاق عیل‬
‫ب‬ ‫للب� ق� �‪،۷�۵�۱�۲‬حصیح مسمل کتاب‬
‫الک�ی ی‬ ‫ا� حبان �‪ �۳�۵�۵‬ن ن‬
‫‪،۳‬الس� ب‬ ‫‪ 1‬مسندامحد�‪،۷�۹�۴�۱‬حصیح ب ن‬
‫وا� السبیل ‪۷��۴ ۷��۳‬‬ ‫ین‬
‫املساک� ب ن‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫الزکو َ بۃ� ٌب ِ ف ي� ف ْضل َس قْ� َ‬
‫للب� ق� �‪۷�۸�۰�۵‬‬
‫الک�ی ی‬ ‫ال ِاء ‪ �۶�۸��۲‬ن ن‬
‫‪،۱‬الس� ب‬ ‫ِ ِي‬
‫‪،۱‬س� ابوداودکتاب ٰ‬ ‫‪ 2‬مسندامحد�‪ �۱�۱�۰�۱‬ن ن‬
 ‫�� �� �� �‬

‫لص يْ ِ�کےاب�ر�ےںیم مرفاتےںیہہکاب�غاکنمرظ�ا�سرط�ح گوہاییجےسایس�ہر�ا�ت�۔‬ ‫َ َّ‬

‫عدب�الہلنبابع�س‪w‬ك ِ‬
‫‪1‬‬

‫َٔ‬ ‫َ َ َ َّ ْ ُّ َ ُّ ّ ُّ ْ َ َّ َ‬
‫الز ْر ِع ِإذا ُح ِصد‪ ،‬ا ْي َه ِش ي� ًما َي َب ًسا‬ ‫وقال الثو ِري‪ ،‬والس ِدي‪ِ :‬مثل‬
‫‪2‬‬
‫‪a‬ا�و�رسد�ی مرفاتےںیہہکو�ہیٹکوہئییتیھکیکامندنہوگایعیینوچ�ر�اچو�ر�ا�ا�و�رخکش گوہای�۔‬ ‫فسای�نوث�ر�ی �‬
‫�ر�باکئان�ت مرفاتاہے‬
‫ْ‬
‫َ َ ُ ْ َ ْ ِ َّ َ ُ ُ َّ ُ ْ َ ْ‬ ‫ّ ْ َ َ َ ۗ َ ْ َ ْ ٰ ُ َ َّ ۗ َ ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ ُ ْ‬
‫الناس َوالن َع ُ ۭ‬
‫ام‪۰‬۝‬ ‫الس َما ِء فاخ َتل َط ِبهٖ نبات الرض ِما يك‬ ‫اِنَا َمثل الَ ٰيو ِة الدنيا كما ٍء انلنه ِم‬
‫ت َو َظ َّن َا ْهلُ َه ٓا َا َّنُ ْم ٰقد ُر ْو َن َعلَ ْيَ ٓۙا‪۰‬۝ َا ٰت َ‬
‫ىھ ٓا َا ْم ُر َن َل ْي ًل َا ْو َنَاراً‬ ‫ال ْر ُض ُز ْخ ُر َف َها َو َّاز َّي َن ْ‬‫َ ٰ ّٓ َ ٓ َ َ َ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ح اِذا اخذ ِت‬
‫َ َ َ َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َََْٰ َ َ ْ ً ْ ْ َ ْ‬
‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ‬ ‫ٰ‬ ‫ل تغ َن ِبل ْم ِ ۭ‬
‫‪3‬‬
‫ت لِق ْو ٍم يتفك ُر ْو َن ‪۲۴‬۝‬ ‫س‪۰‬۝ كذلِك نف ِّصل الي ِ‬ ‫صيدا كن‬ ‫فعلنا ح ِ‬
‫ترجہم‪�:‬دنایکیزندگی(جسےکےشنںیمتسموہکرتمامہ�ر�یاشننوی�ںےستلفغرب�ترہےوہ�)�ا�سیکاثم�لاییسےہےسیجٓاسام�نےساپنی‬
‫برسایاتو�زمنییکدیپ�ا�و�ا�رجےسٓا�دمیا�و�راجنو�رسباھکتےںیہوخ�بینھگوہگیئرھپعنیا�سوقتبجہکزمنیاپیناہب�رپرتیھا�و یھک�رایت�ںینب‬
‫سون�ر�یڑھک�یںیھتا�و�ر�ا�نےکاملکھجمسرہےےھتہکا�بمہا�نےسافئد�ہاٹاھنے قرپا�د�رہںیاکییکر�ا�توکیا�د�نوکہام�ر�احمکٓاگای�ا�و�رہم‬
‫نےاسےایاسغا�ر�ترککےرکھدیاکہوگیاکلوہا�ںھچکاھتہیںیہن�‪�،‬ا�سرط�حمہاشننای�ںوھک�لوھک�لرکپشیرکتےںیہا�نولگو�ںےکےئل‬
‫جوسوچےنےنھجمسو�الےںیہ�۔‬

‫ْنَا اَّل اَهَّنَلُخْدَي َمْوَيْلا ْمُكْيَلَع ٌنْيِكْسِّمۙ‪َّ۰۰۲۴‬و اْوَدَغ ىٰلَع ٍدْرَح َنْيِرِدٰق‪۰۰۲۵‬‬
‫کہٓا�جےکد�نوکئینیکسماہمت�ر�ےاپ�سہنٓانےاپئے�ا�و�رےکپلوہئےحبصحبصےئگ(مسھجرہےےھت) کہمہاقبواپےئگ�‪،‬‬

‫َنْوُمْوُرْحَم‪۰۰۲۷‬‬ ‫ُنْحَن‬ ‫َنْوُّلٓاَضَلۙ‪ْ۰۰۲۶‬لَب‬ ‫اَّنِا‬ ‫اْۤوُلاَق‬ ‫اَهْوَاَر‬ ‫اَّمَلَف‬

‫جبانوہ�ںےناب�غدکیاھوتےنہکےگلًانیقیہمر�اسہتوھب�لےئگںیہ�‪،‬ہنںیںیہنامہ�ر�یتمسقوھپ�ٹیئگ ��‪،‬ا�نبسںیموجرتہباھت‬

‫َلاَق ْمُهُطَسْوَا ْمَلَا ْلُقَا ْمُكَّل ْوَل اَل َنْوُحِّبَسُت‪۰۰۲۸‬اْوُلاَق َنٰحْبُس ۤاَنِّبَر‬
‫�ا�س ےناہک ںیم مت ےس ہناتہک اھت ہکمت الہلیک کاپزیگیویک�ںںیہن ایب�نرکتے �‪،‬توبسےنہک ےگل امہ�ر�ا ر�ب اپ�ک ےہ‬

‫اَّنِا اَّنُك َنْيِمِلٰظ‪َ۰۰۲۹‬لَبْقَاَف ْمُهُضْعَب ىٰلَع ٍضْعَب َنْوُمَواَلَتَّي۠‪۰۰۳۰‬اْوُلاَق ۤاَنَلْيَوٰي‬

‫یبکش مہ یہ اظلم ےھت�‪ ،‬پرھایک د�وسر�ےیک رط�ف ر�خرک ےکٓاپس ںیم الممترکنے ےگل�‪،‬ہکےن ےگل اہئے افوس�س !‬

‫اَّنِا اَّنُك َنْيِغٰط‪۰۰۳۱‬ىٰسَع ۤاَنُّبَر ْنَا اَنَلِدْبُّي اًرْيَخ ۤاَهْنِّم ۤاَّنِا ىٰلِا اَنِّبَر َنْوُبِغٰر‪۰۰۳۲‬‬
‫ط�ی�‪۵�۴�۴‬؍�‪۲�۳‬‬ ‫ت‬
‫ا� با� حا� �‪۳�۳�۶�۶‬؍�‪ �۰‬ی‬
‫‪،۱‬تفس� ب‬ ‫تفس� ب ن‬
‫‪ 1‬ی‬
‫کث��‪۱�۹�۶‬؍�‪۸‬‬ ‫تفس� ب ن‬
‫ا� ی‬ ‫‪ 2‬ی‬
‫‪ 3‬یونس �‪۲�۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫قیًانیہمرسکشےھت�‪،‬کایبجعےہہکامہ�ر�ار�بںیمہا�سےسرتہبدبلہد�ے�‪،‬ہموتا�باپےنر�بےسیہٓا� �رز�ورھکےتںیہ‬

‫َكِلٰذَكُباَذَعْلاؕ‪َ١‬وُباَذَعَلِةَرِخٰاْلاُرَبْكَاۘ‪ْ١‬وَلاْوُناَكَنْوُمَلْعَيؒ‪�(۰۰۳۳‬اقلمل�‪۲�۴‬تا�‪)۳�۳‬‬
‫یو�ںیہٓافتٓاتیےہا�و�رٓاخر�تیکٓافتتہبیہڑب�یےہ�‪،‬کا�شاہنںیھجمسوہتی�۔‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ْ َ‬ ‫الل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل‪ :‬إ َّ ي� ُ ْك َو ْ َ‬ ‫ُ َّ‬
‫الل َص َّل َّ ُ‬ ‫َ َ َ َ‬
‫اص ِإن ال َع ْب َد ل ُيذ ِن ُب الذن َب ف ُي ْح َر ُم ِب ِه‬
‫ال َع يِ‬ ‫ِ‬ ‫َعن ْب ن‬
‫ا� َم ْس ُع ٍود قال‪ :‬قال َر ُسول ِ‬
‫ِ ِ‬
‫يت�‪.‬ن‬ ‫ٌ ْ َّ َ ‪ٓ 1‬‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ ثُ َّ َ َ َ َ َ َ‬ ‫ًْ‬
‫ِرزقا اكن يه ل � تل فطاف عل ي�ا طا ِئف ِمن ر ِبك اال ي‬
‫مایالووگانہو�ںےسوچب�‪،‬جباناس�نانگ�ہرپگان�ہےیکاجتاہےوتگانہو�ںیکاشمت‬ ‫عدب�الہلنبوعسم�د ‪w‬سےرم�و�یےہ�رسو�لاﷲﷺےنرف گ‬
‫کیوجہےساناس�نا�سر� �وز�یےسیھبرحم�و�مرک�دیاجاتاہےوج�ا�سےکےئلایت ک�رر�د�ییئگیھت�‪،‬پرھ�ٓا�پﷺےنا�ند�و�ٓایا�تیکالت�و�ت‬
‫‪2‬‬
‫فرمائی�۔‬
‫وتڑ�ےاک�ا�ر�ا�د�ہ ےہوت�ا�بھچک دیرنہ‬
‫ہک ارپلھ �‬
‫رپ�ور�ا�م ہیول�گٓاپس ںیم ایک د�وسر�ےوک�ٓا�و�ا�زیں دیےن ےگل گ‬
‫صحب ےک وقتبسح گ‬
‫لاگئو�ا�و�رسویر�ےیہلچڑپ�وچاننہچا�بہیاٹکےھ کوہرقو�ت شود�ت�‪،‬خپہتا�ر�ا�د�ےا�و�رماسکنیرپغظیوغبضاک�اظاہ ک�ررتےوہئے پچےکےکپچ‬
‫باتںیرکتےوہئےاتکہوکئینسہنےلا�و�رغریبرغباکوپہتہنلچاجئےا�و�رفخہیدہ�ایا�تدیےتوہئےہکدکیوھوہشای�ر�رہوکوئینیکسمکنھب‬
‫پارکںیہکٓا�جہنٓاجائےسجرط�حامہ�ر�ےاب�پےکزمانےںیمٓایارکتےےھتا�و�ر�اپانحہصےلاجتےےھت ��‪،‬ا�و� گر�ارکوئیٓابیھاجئےوتہرگزکیس‬
‫قفریکوبا�غںیمےنسھگہندیاناییسابتںیرکتےوہئےو�ہ با�غیکرط�فےلچہکا�بمہولھپ�ںرپاقبضںیہا�و�ر�ابیھاتا ک�ررلےٓائںیےگرگم‬
‫جبو�ہاب�غرپےچنہپوتہکد�کر�ہےئگہکو�ہرہ�ابرھ�اہلاہلتاہو�ابا�غسجںیمویم�و�ںےسدل�ےوہئےد�رختا�و�رپےکوہئےلھپےھتبسےک‬
‫سباغ�ر�توبربا�دہوچےکںیہ�ا�و�رسا�ر�ابا�غسجےکےشنںیمو�ہدبمتسےھتویم�و�ںتیمسلجرک�ر�اکھاک�ڈھریہوگایہے�‪،‬ہپےلوت�اہنںینیقی‬
‫ہیہنٓایاکہو�ہحیحصہگجرپہپےچنںیہہکلبر�ا�ہوھب�لرکہکںیا�و�رجہگٓاگےئںیہرگمجبا� گر�در�د�دکیاھتوقینیٓاگایکہںیہنٓائےوتحصحیہگجرپہںیہی‬
‫�ف‪،‬ھبالئیا�و�رہبرت�یو�الاتاھبولادکیوھ‬
‫وجد�لو�اناص �‬
‫�ٓافتز�د�ہا�و�رتاب�ہدش�ہاب�غوتامہ�ر�اہیاب�غےہا�و�ر�و�اقیعہیامہ�ر�یدبسقیتمےہا�ناک�ایکاھبئی ع‬
‫مںیوتمتںیہےلہپیہاتہکتاھکہ �ا�ناشئ الہل کوہ�ا�و�ر�اﷲتاعلٰیکیدمح�وثانبای�نرک�و�‪،‬باھئییکاب�تنسرک�و�ہےنہکےگلامہ�ر�ا�ر�باپ�کےہکشیب‬
‫ہمےناپیناجنو�ںرپظملایکہےمہےناپےناب�پےکرط�زعلمےکالخ�فدق�ما کٹاھرلغیطاک�ا�رتاک�بایکہےبتا�نیکھجمسںیمہیاب�تٓائیہکاﷲ‬
‫ےہ‪�،‬ا�بو�ہذع�ا�بےکدعب�اطاعترکنےےگل�‪،‬سز�اکےدعب�اپین‬
‫نےامہ�ر�ےرط�زعلمیکاپ�د�ا�شںیمایاسرک�دیاہےسجیکزس�ااﷲنےںیمہد�ی �‬
‫قتریصوکمانےن ےگل ا�و�ر�ایک د�وسر�ےوکمالمترکنے ےگلہکمہ ےن تہب رب�اکایکہونیکسم�ںاکحق ام�رناچاہا�‪ ،‬کوئی کشںیہن امہ�ر�ی رسکیش‬
‫حدسےڑب�ھیئگا�سوجہےسالہلاکذع�ا�بٓایارھپانوہ�ںےنٓاپسںیمعدہایککہا�باگراﷲنےںیمہام�لدیاوت�و�ہاپےناب�پیکرط�حا�سںیم‬
‫غربا�وماسکنیاکحقا� کد�اریںےگا�سےئلدن�امتا�و�رتوبہےکاستھر�بےسامدییںو�اسبہتںیکہکاشیدہام�ر�ا�ر�بںیمہا�سےسرتہببدلہ‬
‫‪ 1‬القمل‪۱�۹� :‬‬
‫القرط� �‪۲�۴�۴‬؍�‪۱�۸‬‬
‫ب‬ ‫تفس�‬
‫‪ 2‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ے‪،‬تیومی�ں� کسم‪،‬ونی�ںا�و�رضر�و�ر�تدنم�و�ںےکقح‬
‫اطعر�د�ہام�لںیملخبرک� �‬
‫�د�ے�‪،‬جو�الہلاعتلٰیکےاحاکما�تیکاخملتفرک�ے�‪�،‬الہلاعتلٰیکے ک‬
‫کو�ا�د�انہرک�ےا�و�ر�الہلاعتلٰیکیوتمعن�ںاکشرک�ا�د�اکرنےےکاجبئےرفک�ا�نتمعنرک�ےوتاسےا�سرط�حےکذع�ا�بےسد�و کچا�رر�دیاجاتاہے‬
‫�ا�و�ر�ٓاخر�تاکعذ�ا�با�سےسیھبڑب�اہے�‪،‬کا�شہیول�گا�سوکجانےت�۔‬

‫َّنِا َنْيِقَّتُمْلِل َدْنِع ْمِهِّبَر ِتّٰنَج ِمْيِعَّنلا‪ُ۰۰۳۴‬لَعْجَنَفَا َنْيِمِلْسُمْلا َنْيِمِرْجُمْلاَكؕ‪۰۰۳۵‬‬

‫پرہزیگا�ر�و�ںےکےیلا�نےکر�بےکاپ�سوتمعن�ںو�الیںیتنجںیہ�‪،‬کای مہاملسمنو�ںوکلثمانگ�ہاگ�ر�و�ںےکرک�دیںےگ�‪،‬‬

‫اَم ْمُكَل‪َ ١ٙ‬فْيَك َنْوُمُكْحَتۚ‪ْ۰۰۳۶‬مَا ْمُكَل ٌبٰتِك ِهْيِف َنْوُسُرْدَتۙ‪۰۰۳۷‬‬

‫متںیہ ایک وہگای ےسیک ےلصیف رک رہے وہ �؟ کای اہمت�ر�ے اپ�س وکئی اتک�ب ےہ سج ںیم مت ڑپھےت وہ�؟‬

‫َّنِا ْمُكَل ِهْيِف اَمَل َنْوُرَّيَخَتۚ‪ْ۰۰۳۸‬مَا ْمُكَل ٌناَمْيَا اَنْيَلَع ٌةَغِلاَب ىٰلِا ِمْوَي ِةَمٰيِقْلاۙ‪١‬‬
‫کہ ا�س ںیم اہمت�ر�ینم امنی ابتںی وہ�ں�؟ یا مت ےن مہ ےسھچکںیمسق یل ںیہ�؟ جو ایقمت کت ابقی رہںیہک‬

‫َكِلٰذِب‬ ‫ْمُهُّيَا‬ ‫َنْوُمُكْحَتۚ‪ْ۰۰۳۹‬مُهْلَس‬ ‫اَمَل‬ ‫ْمُكَل‬ ‫َّنِا‬

‫متاہ�ر�ے ےیل و�ہ بس ےہ وج مت اپین رط�ف ےسرقم�ررکلو�‪� ،‬ا�ن ےس وپچوھ وتہک ا�ن ںیم ےسوک�ن ا�س اب�تاک‬

‫ٌمْيِعَزۛۚ‪ْ۰۰۴۰‬مَا ْمُهَل ُءٓاَكَرُشۚۛ‪ ١‬اْوُتْاَيْلَف ْمِهِٕىٓاَكَرُشِب ْنِا اْوُناَك َنْيِقِدٰص‪�(۰۰۴۱‬اقلمل�‪۳�۴‬تا�‪)۴�۱‬‬

‫�ذمہ د�ا�ر (�ا�و�ر دعوید�ا�ر) ہےایک ا�ن ےکوکئی رشیک ںیہ �؟ تواچہےیہک اپےن اپےنرشیوک�ںوک ےلٓائںیاگر ہی ےچسںیہ�۔‬
‫قیًانیخد�اتر�سولگو�ںےکےئلا�نےکر�بےکاہ�ںانو�ا�عو�اقاس�میکال�ز�و�ا�لوتمعن�ںےسرھب�یںیتنجںیہ�‪�،‬ا�و�ر�اہلہکموکہیبنت مرفائیوج�ا�و�لوتیو�م‬
‫رایمتوہئی‬
‫ںیہ�ا ق‬
‫�احلاس�بوکمیلستیہہنرکتےےھتا�و�رستمیلرکبیھےتیلوتہکےتےھتہکسجےنٓا�جںیمہام�لو�د�ولتا�و�ر�دیرگمعنںیتد�ےرکیھ گ‬
‫تو�وہا�ںیھبمہاملسمنو�ںےسرتہبہیوہ�ںےگ�‪�،‬الہلاعتلٰینےرفمایابجدنایکاکوئیاب�دشا�ہامندنسپشرہ�یا�و�ر�ایکرجم�مےکاستھاسکی�ںولس�ک‬
‫وہ؟ گہرزہنںی�‪،‬یہاب�تالہلاعتلٰیکےدع�لواناص�فےک‬
‫ہنںیرکتاتوکای�الہلاحمکالاحمکنیا کیاسر�ے �اگ؟تمولگو�ںوکایکوہایگےہمتےسیکمکحاگلتے �‬
‫خال�فےہہکو�ہمتےسیج مرجمو�ںا�و�ر�اہلوقت�ٰیمںیزیمتنہرک�ےا�و�ر�ا�ند� نوو�ںاک�اناج�مایک کاسر�د�ے�‪،‬کای�ا�نےکاپ�سالہلیکان�ز�لرک�د�ہوکئی‬
‫کات�بےہسجںیموہیھچکاھکلہو�اہےوج�ا�نیکاچہتےہینعیو�ہتنجںیماجئںیےگا�و�ر�اہنںیرہ�و�ہزیچاحصلوہگیوج�و�ہبختنمرکیںےگ‬
‫�ا�و�ربلطرکیںےگ�‪،‬یاتمںیمےسوک�نٓاگےڑب�ھرکیہدعو ک�ٰیرتاہےہکا�سےنالہلاعتلٰیسےرہیتدنایتکےکےئلوکئیاکپدہع�ویپام�نایلوہ�اہے‬
‫یگ؟�ا�نےسذ�ر�اپ چووھتوکہا�ساب�تاکضامنوک�نےہ‬
‫کہوجیہہہکرہےںیہ�وہیوہگاا�و�را�نیکےباج�ا�و�رغطلوخ�اہاش�توپ�ر�ی کوہرہیرہںی �‬
‫�ا�و�رکسےکذمےہیافکلتےہہکو�ہایقمتو�الےد�نا�نےکےئلوہیھچکہلصیفرک�و�ائےاگجو�الہلاعتلٰیسماملنو�ںےکےئل مرفائےاگ�‪،‬جب‬
‫�ا�نےکاپ�سوکئیالاہمیاتک�بےہہناجن�تےکاب�ر�ےںیمالہلاعتلٰیکےاہ�ںا�نےکےئلوکئیدہع�ویپام�نےہوتکایاپےنابطلوبعم�د�و�ںوکجن‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ےگ گ؟�ار�ا�نےکرشیکایےس‬
‫رہھٹا�رکاھہے�‪،‬جو�ا�نےکاعم�و�نومد�دگا�رہںی�و�ہا�نیکدم�دکرکےا�نوک�اچاھماق�م لدو�ا�دیں �‬
‫کوانوہ�ںےنرشیک �‬
‫ہںیوتاپیناچسئیےکےئلشیپرک�د� تواکہا�نیکدص�اقتو�اضحوہجائے�‪،‬جبمتھچکیھبشیپںیہنرککسےتوت�ٓاخرمتںیہہیطلغیمہفاہک�ںےسالحق‬
‫ہوگیئہکمت مرفانرب�د�ا�ر�و�ںےکاستھانو�ا�حو�اقاس�میکال�ز�و�ا�لوتمعن�ںےسرھب�یتنجںیمچنہپاجئوگے�؟‬

‫َمْوَي ُفَشْكُي ْنَع ٍقاَس َّو َنْوَعْدُي ىَلِا ِدْوُجُّسلا اَلَف َنْوُعْيِطَتْسَي۠ۙ‪ً۰۰۴۲‬ةَعِشاَخ ْمُهُراَصْبَا‬
‫جس د�ن ڈنپلیوھک�ل د�ی اجئےیگ ا�و�ردجس�ے ےک ےیل البئے اجئںی ےگوت (سدج�ہ) نہرککسںی ےگ�‪ ،‬ناگہںی یچین وہ�ںیگ‬

‫ْمُهُقَهْرَت ٌةَّلِذؕ‪َ ١‬و ْدَق اْوُناَك َنْوَعْدُي ىَلِا ِدْوُجُّسلا َو ْمُه َنْوُمِلٰس‪۰۰۴۳‬‬
‫�ا�ن رپ ذلت ووخ�ا�ر�ی اھچ رہی وہگی �‪ ،‬حالانہک ہیدجس�ے ےک ےیل (�ا�س وقتیھب) بالئے اجتے ےھتہکبجحیحص اسلم ےھت�‪،‬‬

‫ْيِنْرَذَف َو ْنَم ُبِّذَكُّي اَذٰهِب ِثْيِدَحْلاؕ‪ْ ١‬مُهُجِرْدَتْسَنَس ْنِّم ُثْيَح اَل َنْوُمَلْعَيۙ‪۰۰۴۴‬‬
‫پسےھجما�و�را�سالک�موکالٹھجنےو�الےوکوھچ�ڑد�ے�‪،‬ہماہنںیا�سرط�حٓاسہہتٓاسہہتںیچنیھکےگہکاہنںیولعم�میھبہنوہگا‬

‫َوْيِلْمُاْمُهَلؕ‪َّ١‬نِاْيِدْيَكٌنْيِتَم‪�(۰۰۴۵‬اقلمل�‪۴�۲‬تا�‪)۴�۵‬‬
‫�ا�و�رںیماہنںیڈھلید� نواگ�‪،‬یبکشریم�یدتبریڑب�یوبضم�طےہ�۔‬
‫ںیہ‪،‬مرگمدی�ا�نرشحممںیابع�د�ترکنےو�الو�ں‬
‫�دنایمںینجولگو�ںوک�الہلیکابع�د�تاکحمکدیاجاتاہےا�و�رو�ہحیحصوسالموہتےوہئے�اناک ک�رر�رہے �‬
‫کو�ا�و�رنہرکنےو�الو�ںوکسدج�ہرکنےےکےئلالبیاجائےاگ�‪�،‬الہلوحد�ہالشریکیکابع�د�ترکنےو�الےوتسدج�ہںیمرگجائںیےگمرگیہول�گ‬
‫�اگردجس�ہریزوہنابیھاچہںیےگوتنہوہکسںیےگ�‪�،‬ا�نیکرمکختہتوہجائےیگا�و�ریہھٹیپےکلبتچرگپڑیںےگ�‪�،‬ا�و�ر�ذلتوشپامینیےسا�نیک‬
‫ناگہںییچینوہ�ںیگا�و�رامت�متقلخےکاسمےنا�نوک�ذلتوخو�ا�ر�یےکاناج�مےسد�وچا�روہناپڑ�ےاگا�و�رایقمتےکد�نا�ناککوئیذع� قرابل‬
‫قوب�لہنوہگا�‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ ُ ْ ُ‬ ‫َ ض َ َّ ُ َ ْ ُ َ َ َ ْ ُ َّ َّ َ َّ ُ َ‬ ‫َ ْ َٔ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل َيقول َ‪:‬يك ِشف َر ُّب َنا َع ْن َس ِاق ِه‪ ،‬ف َي ْس ُج ُد ُل‬ ‫� الل عنه‪ ،‬قال‪ِ :‬سعت الن ِب ي� صل‬ ‫عن ا ِب ي� س ِع ٍيد ر ِ ي‬
‫َ ً‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ً َ ْ‬ ‫ُ ف ُّ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ ُ ُّ‬ ‫ُ ُّ‬
‫اح ًدا‬‫ك ُم ْٔو ِم ٍن َو ُم ْٔو ِم َن ٍة‪ ،‬ف َي ْب ق� ك َم ْن كن َي ْس ُجد ِ ي� الدن َيا ِر َ ي� ًء َو ُ ْس َعة‪ ،‬ف َيذ َه ُب ِل َي ْس ُجد‪ ،‬ف َي ُع ُود �ظ ْ ُر ُه ط َبقا َو ِ‬
‫�ابوعسدیخد�ر�ی‪t‬سےرم�و�یےہ مںیےنیبنرکیمﷺوکفرماتےوہئےانس ہام�ر�ا�ر�باپینڈنپلیےسرپ�د�ہاٹاھئےاگتوہرمومنرم�د�وعو�ر�ت‬
‫راتاھ�و�ہبجدجس�ہ‬
‫ایک ت‬
‫�اپےنر�بےکاسمےندجس�ہریزوہجائںیےگ�‪�،‬ا�و�رصر�فو�ہابقیر�ہاجئےاگجو�دنایمںیریاکا�ر�یا�و�رشرہ�تےکےیلدجس�ہ ک‬
‫کرناچاہےاگتو�ا�سیکتشپایکتخسےتختیکرط�حوہاجئےیگ۔‬
‫‪1‬‬

‫ف‬ ‫َٔ َ ُ َ ْ َ َ َ ُ ُ َ ْ ُ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ُ َ َ َ َ َّ ُ ْ‬
‫اح ٍد‪ ،‬نَ� َدى ُم َن ٍاد‪:‬‬
‫الل ال ِع َب َاد ِ ي� َص ِع ٍيد َو ِ‬ ‫الل صل الهل علي ِه وسل يقول ِ‪:‬إذا �ج ع‬
‫‪:‬سعت رسول ِ‬ ‫ا ب� هر ي�ة‪ ،‬يقول ِ‬

‫َ َ‬ ‫َ ُ ْ َ‬ ‫َْ ُ‬ ‫ُ ٓ‬ ‫َ ُ َْ‬
‫اب ِإال ي َ�ان َ ب� ُب َم ْع ِرفةِ ط ِر ِيق ُّالر ْٔو َيةِ �‪۴�۵�۴‬‬‫اب تف ِس ي ِ� الق ْرا ِن َ ب� ُب َي ْو َم ُيكشف َع ْن َس ٍاق �‪،۴�۹�۱�۹‬حصیح مسمل ِكت‬‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری ِكت‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ ْٔ َ ُ ُ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ ُّ َ ْ َ َ ُ َ ْ ُ ُ َ َ َ ْ َ ُ ُ ُّ َ ْ َ َ ُ َ ْ ُ ُ َ َ َ ْ قَ َّ ُ َ‬
‫اس َعل َح ِ ِال ْم‪ ،‬ف َيا ِت ي ِ� ْم ف َيقول‪َ :‬ما‬ ‫ِليلحق ك قو ٍم ِب�ا كنوا يعبدون‪ ،‬فيلحق ك قو ٍم ِب�ا كنوا يعبدون‪ ،‬ويب� الن‬
‫ْ‬ ‫َ َ ُ ُ ْ َ ُ َ َ ُ ُ َ َ َ َ َ‬ ‫َ ُ ُ َ َْ‬ ‫َٔ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َّ‬
‫اس ذ َه ُبوا َوان تُ ْ� َها ُه َنا؟ ف َيقولون‪ :‬نن َت ِظ ُر ِإ َل َنا‪ ،‬ف َيقول‪َ :‬هل ت ْع ِرفون ُه؟ ف َيقولون‪ِ :‬إذا ت َع َّرف ِإل ْي َنا‪َ ،‬ع َرف َن ُاه‪،‬‬ ‫ب�ل الن ِ‬
‫ََ‬ ‫َ َ ْ ُ َ ُ ْ َ ْ َ َ َ َ ُ َ ُ ُ ً َ َ َ َ ْ ُ َّ َ َ َ َ ْ َ ُ ْ َ ُ َ ْ َ َ ُ ْ َ ْ َ َ ُّ‬
‫الس ُجو ِد فل‬ ‫اق ويدعون ِ�إ ل‬ ‫الل تعال {يم يكشف ع س ٍ‬ ‫سودا‪ ،‬فذ ِلك قول ِ‬ ‫فيك ِشف لم عن س ِاق ِه فيقعون ج‬
‫ُ‬ ‫ي َ ْس َتط ُ‬
‫يعونَ} ‪َ 1‬ي ْب قَ� ُ ُّك ُم َن ِافق َف َل َي ْس َت ِط ُيع َٔا ْن َي ْس ُج َد‪ ،‬ث َّ� َي ُق ُود ُ ْه إ َل ْ ج َ‬
‫ال َّن ِة‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫ٹکاھر�ےاگتومان�د�ی‬ ‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہںیمےنرسو�لالہلﷺوکفرماتےوہئےانسہےبجالہلاعت بلٰیدن�و�ںوک�ایکہگجرپا ک‬
‫کرنےو�ال �آا�و�ا�ز�د�ےاگہرکوئیاپےناپےنوبعم�د�و�ںےکاستھلماجئے�‪،‬تام�مول�گاپےناپےنوبعم�د�و�ںےکاستھلماجئںیےگہکبجھچکول�گ‬
‫وہ؟�و�ہںیہک‬
‫�اپیناسبہقاحلترپکڑھ�ےرہںیےگ�‪�،‬الہلاعت �لٰیا�نےکاپ�سٓائےاگ�ا�و�رپوچےھاگکای�وجہےہول�گےلچےئگںیہا�و�رتمںیہیڑھک�ے �‬
‫ےگار�و�ہںیمہاپانتاع�ر�فرک�و�ا�د�ےوتہم‬
‫گےمہاپےنوبعم�دکا�اتناظ ک�رر�رہےںیہ�‪�،‬الہلاعت پلٰیوچےھاگکایتماپےنوبعم�دکوہپاچنےتوہ�؟ �و�ہںیہک گ‬
‫ہپاچ�نںیلےگ�‪�،‬اتےنںیمالہلاعت �لٰیاپینڈنپلیےسرپ�د�ہاٹاھئےاگ�و�ہدجس�ہںیمرگڑپیںےگ�‪�،‬الہلاعتلٰیکےا�سوق�لسجد�نڈنپلیوھک�لد�یاجئے‬
‫گیا�و�رسدج�ےےکےئلالبئںیاجئںیےگوت�(سدج�ہ�)نہرککسںیےگاکییہدصم�ا�قےہ�‪ ،‬مانفقڑھک�ےےکڑھک�ےر�ہاجئںیےگا�و�رسدج�ہںیہن‬
‫‪2‬‬
‫رھالہلاعتلٰیجتنیکرط�فا�نیک نہرامئی مرفائےاگ�۔‬
‫کرکسںیےگ پ �‬
‫�اناس�نرطف�یوط�رپربتہدلجبا�ز�ا�و�رعا�ماحلا�تںیمدلجھگرب�اجانےو�الاہے� ص‪،‬احبہرک�ا�م‪ y‬بیھاپےنےبامش�رفاضئلےکاب�وجو�د�اناس�ن‬
‫وکزیدضموب�ط‬
‫ہیےھتو�ہیھبضعبومقوع�ںرپشمالک�تواصمئبوکسامےندیھکرکھگرب�اکسےتےھت�‪،‬صرب�و�اتساقمتیکنیقلتےسا�نےک لدو�ں م‬
‫�ا�و�رحوصہلدنمباننےےکےئلرفمایاا�ےیبنﷺ!�ا�نرکنمیناکماعمہلوجمزن�لالک�ماٰلیہوکھجالٹ�رہےںیہ�‪�،‬ا�سےک کاپزی�ہاضممنیوکرپ�انے‬
‫رقا�ر�د�ے رہے ںیہ�‪،‬کرف�وشر�کیک ایغطنی ںیم دبمتس‬ ‫رقا�ر�د�ے رہے ںیہ�‪� ،‬ا�سیک دہ�ایتوک وخ�د اسخہت �‬ ‫�وقوت�ں ےک ےصق ا�و�ر�افاسنے �‬
‫ت‬
‫ےہ‪،‬ہموت�ا�نیکرسید�ر�ا ک�زر�رہےںیہ�‪�،‬ا�سہیفخدتبریںیمہم‬ ‫ہوکرجوھٹےالز�اما�تا�و�ر��ہم�ا�تاگل�رہےںیہہم چرپ �‬
‫وھڑ�د�و�‪�،‬ا�نےسانٹمنہام�ر�اکا�م �‬
‫�ا�نرپتام�مزیچ�و�ںےکد�ر�و�ا�ز�ےوھک�لدیںےگ�‪�،‬اہنںیتحص�‪،‬بتہا�ولا�د�ا�و�ر� ندای�و�یام�لو�اساب�بیک �رفا�و�انیا�و�رکامایبوی�ںےسرہب�ہدنمرککے‬
‫التبمر�دیںگے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�دھوکےںیم ک‬
‫َْ ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬
‫ت‪۰‬۝ َبل ل يشع ُر ْو َن ‪۵۶‬۝‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ي ‪۵۵‬۝ ن َسا ِرع ل ُہ ْم ِف الَـ ْ ٰ‬ ‫َ‬
‫ال ّو َب ِن ْ َ ۙ‬
‫َ‬ ‫ْ ّ‬ ‫َ َ ْ َ ُ ْ َ َ َّ َ ّ ُ ْ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ـي ِ ۭ‬ ‫ايسبون انا ِندہ ِبہٖ ِم م ٍ‬
‫‪3‬‬

‫ترجہم�‪:‬کایہیےتھجمسںیہہکمہوجاہنںیام�لوا�ولا�دےسدم�ددیےاج�رہےںیہوتوگیااہنںیالھبئای�ںدیےنںیمرسگر�مںیہ�؟ہنںی ��‪،‬اصلاعممےلاک‬
‫�اہنںیوعش�رںیہنےہ�۔‬
‫جسےسہیںیھجمسےگہکہیوجکھچلمعرک�رہےںیہحیحصرکرہےںیہ�‪�،‬ا�سرط�حہیقحدمشینا�و�رظملوغطای�نںیمزیا�د�ہےسزیا�د�ہدبمتسوہتے‬
‫رھا�نیکاس�ر�یامدییںعطقنموہجائںیےگا�و�ر�اہنںیمہےساچبنےو�الاوکئیہن‬
‫ےگ�‪،‬رھناگاہنیمہاہنںیاپینرگفتںیمےلںیلےگ�‪،‬پ �‬
‫جائںی پ‬
‫‪ 1‬القمل‪42 :‬‬
‫‪ 2‬نن‬
‫س� الداریم�‪۲�۸��۴ ۵‬‬
‫‪ 3‬املومنون�‪۵�۵�،۵�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ہوگا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٓ‬ ‫ٓ‬ ‫ٰ‬
‫َ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َ َ ْ ْ َ ْ َ َ ُ ّ َ ْ ‪۰‬۝ َ ّ َ ُ ْ َ ُ ْ ُ ْٓ‬
‫تا َا َخذ ٰنُ ْم َب ْغ َتۃ ف ِا َذا ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ َ ُ ْ َ ُ ُ ْ‬
‫ّ‬
‫ہ‬ ‫ك ش ٍ ۭء ح اِذا ف ِرحوا ِبا او‬ ‫فلما نسوا ما ذكِروا ِبہٖ فتحنا عل ِ‬
‫يم اباب ِ‬
‫ُ‬
‫‪1‬‬
‫ّم ْب ِل ُس ْو َن ‪۴۴‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬پرھبجانوہ�ںےنا�ستحیصنوکوجاہنںییکیئگیھتالھبدیاوتمہےنرہرط�حیکوخشاحلوی�ںےکد�ر�و�ا�ز�ےا�نےکےیلوھک�لدیے�‪،‬‬
‫یاہ�ںکتہکبجو�ہا�نوششخب�ںںیموجاہنںیاطعیکیئگںیھتوخ�بنگموہےئگوتاچانکمہےناہنںیڑکپایلا�و�را�باح�لہیاھتہکو�ہرہریخ‬
‫سےامیو�سےھت�۔‬
‫یبکش مشدون�ںےکالخ�فریت�ےر�بیکدتبریبڑ�یوبضم�طا�و� طراقتو�رہوتیےہ�‪،‬‬
‫َ تَّ َ َٔ َ َ ُ َْ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ َ ض َ َّ ُ َ ْ ُ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َّ َّ َ ُ َْ‬
‫ال ح� ِإذا اخذه ل‬ ‫الل صل الهل علي ِه وسل ِ‪:‬إن الل ليم ِ يل ِللظ ِ ِ‬ ‫� الل عنه‪ ،‬قال‪ :‬قال رسول ِ‬ ‫عن ا ِب ي� موس ر ِ ي‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ ْ ْ ُ َ َ ثُ َّ َ َ َٔ َ َ َ َ ٔ ْ ُ َ ّ َ َ ٔ َ َ ُ َ َ ِ َ َ َ ٌ َّ ٔ ْ َ ُ ٔ ٌ َ‬
‫ٌ ‪2‬‬
‫ِيم ش ِديد}‬ ‫يف ِلته قال‪ � :‬قرا‪{ :‬وكذلِك اخذ ر ِبك ِ�إ ذا اخذ القرى وه ظالِمة ِ�إ ن اخذه ال‬
‫�ابوموسٰی�اشرع�ی‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایابےکشالہلاعتلٰیظالموکہمتلدیےرھکاتہےیتحہکبجاسےڑکپتاہے‬
‫توپرھ�اسےںیہنوھچ� تڑا�‪ ،‬پرھ�ٓا�پﷺےنا�سٓایتیکالت�و�ت مرفائیا�و�رریت�ار�ببجیسکاظلمیتسبوکڑکپتاےہوترھپا�سیکڑکپاییسیہوہ�ا‬
‫‪3‬‬
‫کرتیےہ�‪،‬فیالو�اقعا�سیکڑکپڑب�یتخسا�و�رد�ر�دنا�کوہتیےہ�۔‬

‫ْمَاْمُهُلَٔـْسَتاًرْجَاْمُهَفْنِّمٍمَرْغَّمَنْوُلَقْثُّمۚ‪ْ۰۰۴۶‬مَاُمُهَدْنِعُبْيَغْلاْمُهَفَنْوُبُتْكَي‪۰۰۴۷‬‬
‫کایوتا�نےسوکئیاجر�تاچہاتےہسجےکات�و�ا�نےسہیدبےاجتےوہ�ں�‪،‬یاکای�ا�نےکاپ�سملعبیغےہےسجو�ہےتھکلوہ�ں�‪،‬‬

‫ْرِبْصاَف ِمْكُحِل َكِّبَر َو اَل ْنُكَت ِبِحاَصَك ِتْوُحْلاۘ‪ْ ١‬ذِا ىٰداَن َو َوُه ٌمْوُظْكَمؕ‪۰۰۴۸‬‬
‫بسوتاپےنر�بےکمکحاکربصےس( �اتناظ�ررک) �ا�و�ریلھچمو�الےیکرط�حہنوہجابجہکا�سےنمغیکاحلتںیمدعایک�‪�،‬ا�گ‬

‫ْوَل ۤاَل ْنَا ٗهَكَرٰدَت ٌةَمْعِن ْنِّم ٖهِّبَّر َذِبُنَل ِءٓاَرَعْلاِب َو َوُه ٌمْوُمْذَم‪ُ۰۰۴۹‬هىٰبَتْجاَف ٗهُّبَر‬
‫�راسےا�سےکر�بیکتمعنہناپیلیتوتًانیقی�و�ہرب�ےاحلو�ںںیملیٹچدیم�ا�نںیمڈ�ا�لدیااجتا�‪�،‬اسےا�سےکر�بےن‬

‫ٗهَلَعَجَفَنِمَنْيِحِلّٰصلا‪�(۰۰۵۰‬اقلمل�‪۴�۶‬تا�‪)۵�۰‬‬
‫پرھون�ا�ز�اا�و�راسےکیناک�ر�و�ںںیمرک�دیا�۔‬
‫‪ 1‬االنعام�‪۴�۴‬‬
‫‪ 2‬هود‪۱�۰�۲� :‬‬
‫الـ ٌـة إ َّن َٔا ْخـ َـذ ُه َٔالـ ٌـم َشــديدٌ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫‪ 3‬حصیــح ب�ــاری ِكتــاب تف ِسـ يـر القـ ْـرا ِن ب�ب قـ ْـوِ ِل َوكذ ِلــك اخــذ َر ِبــك إذا اخــذ القـ َـرى َو ِ َ َ‬‫ُ‬ ‫َ‬ ‫خ‬
‫ِ ي ِ‬ ‫هظ ِ ْ ِ‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ْ ّ َِ ّ َ ة َ ْ ٓ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬
‫اب َت ْف ِسـ يـر القـ ْـرا ِن ب�ب َو ِمــن سـ َ‬
‫ُ‬ ‫الظـ ْـم�‪، ۶�۵�۸�۱‬جامــع ت�مــذی َٔا ْبـ َـو ُ‬
‫ُّ‬ ‫ال َداب َ ب� ُب تَ ْ‬
‫ـور ِة‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�‬‫ي‬
‫ِ ِ‬‫ـر‬‫ـ‬ ‫�‬ ‫ـهل و ِ‬ ‫الصـ ِ‬ ‫�‪،۴�۶�۸�۶‬حصیــح مســم كتــاب الـ ِب ِ‬
‫ـر و ِ‬
‫َ‬ ‫َ ُ ْ تَ ن َ ُ ْ ُ ُ‬ ‫ـود �‪،۳�۱�۱�۰‬سـ ن ن‬ ‫ُ‬
‫ـو� ِت�‪۴�۰�۱�۸‬‬ ‫ـ� ب�ب العقـ ب‬ ‫ا� ماجــہ ِكتــاب ال ِفـ ِ‬ ‫ـ� ب ن‬ ‫هـ ٍ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ا�ےیبنﷺ!کای�ٓا�پا�نےسا�سےبول�ثاعملریگہد�ایترپا�ناخمفلنیےسھچکام�ل موات�عایکوئیبصنمبلطرک�رہےںیہجسےک‬
‫تا�و�ا�نےسہیدبےاج�رہےںیہا�و�ردعو�تقحرپ�ایام�نںیہنال�رہے�؟کای�ا�نولگو�ںےنبیغےکےھچیپاھجنکرک�دیھکایلےہہکو�ہقحرپہںیا�و�ریہ‬
‫ےہ‪�،‬ا�و�رجوحاقئقٓا�پایب�نرک�رہےںیہو�ہیھبطلغںیہ�ا�سےئلا�سوکھجالٹنےںیماتیندش�ترب�ت‬
‫�رسو�لیفالو�اقعالہلاکھباجیہو�اغیپربمہنںی �‬
‫�رہےںیہ�‪،‬ہنںی�‪ ،‬گہرزہنںی�‪،‬لبہکہیول�گضحماپےنابصعت�تا�و�ربضغ عوان�دپر�ا�ڑ�ےوہئےںیہ�‪،‬نیباکر�مﷺ �ا�و�ردینےکد�اعیےکےئلمکح‬
‫رہںی‪�،‬و�ہوقتابیھد�و�رہنںیبجالہلاعتلٰیمتاہ�ر�یحتفونرص�تا�و�راہمت�ر�ے‬
‫فرمایاگایکہا�ےربمغیپﷺ�!�ٓا�پاپانفریہضرسالتا� کد�ارتے �‬
‫�ا�ناخمفلنییکتسکشاکیفہلص مرفا�د�ےاگ�‪�،‬ا�سوقتکت موجاصئب شموالک�تیھبا�سدینیکغیلبتںیمشیپٓائںیاہنںیربص�و�اتساقمتےک‬
‫ساتھرب�د�اشترکتےےلچ ئاجںی�ا�و�رچمیلھو�الے�(یونسنبیتم ‪)u‬کیرط�حہنوہجائںینجوہ�ںےناپینوق�میکر�و�شذکتیبوک�دکیےتھ‬
‫ہوئےےبربص�یےساک�مایل�ا�و�ر�الہلر�بالزع�تےکےلصیفےکریغبہیا�زخو�د�اپینوق�موکوھچ�ڑکررتششی(جاہ�ںٓاجلکویتنسٓابا�دہے) جانے‬
‫کیوکششیکا�و�رمسدن�رپرجاکر�ایکیتشکںیموس�ا�رہوگےئ�‪،‬جسیتشکںیمٓا�پوس�ا�روہئےو�ہےلہپیہوس�ا�ریو�ںا�و�راسمانو�ںےساپیناجنگئش‬
‫یتشک‬
‫سےزیا�د�ہرھب�یوہئییھت�‪،‬شکیتابیھھچکد�و�ریافاہییچنہپیھتہکدنمس�رمںیاچ�ر�و�ںطر�فےسومجںیاھٹںیا�و�رتخسوطفا�نٓاگایسجےس‬
‫گیئ‪،‬سباسمفر�و�ںوکشکیتڈ�وبےناکقینیا�و�ر�اپینوم�ترظنٓانےیگلانچنہچیتشکاک� �وز�نمکرکنےےک‬
‫مسدن�رکیومجو�ںںیمرھگگیئا�و�رکڑھ�یوہ �‬
‫ئںی‪،‬یلنکہیرقبانیدیےنےک‬
‫لےئایکٓا�د�ھٓا�دمیوکشکیتےسدنمس�رمںیےنکنیھپیکوجتیزسامےنٓائیاتکہیتشکںیموس�ا�رباقیاناسنو�ںیکاجنںیچباج �‬
‫لےئوکئیایت�رہنںیاھت�ا�سےئلیتشکںیمنیترمتہبرقعہاند�ا�ز�یرکنیڑپ�ی�‪،‬جسںیمرہمرتہبوینس ‪ u‬کانا�مٓایا�ا�و�ر�و�ہولغمبنیںیمےسوہگےئ‬
‫دیا�‪،‬ا�دھراﷲتاعلٰیکےمکحےسایک‬
‫راً�اپےنٓا�پوکباھگےوہئےالغ�میکرط�حدنمس�رکیومجو�ںےکرپس�درک �‬
‫�‪،‬چاننہچوینس ‪ u‬نےوطع کًا�و ھ‬
‫بڑ�ییلھچم(غالابوہلییلھچم�)نےٓا�پ ‪ u‬کوثابتیہلگنایل�ا�و�رمسدن�رمںیرھپنےیگل�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َف ْال َت َق َم ُه ْالُ ْو ُ ُ‬
‫‪1‬‬
‫ت َوه َو ُم ِل ْـي ٌم ‪۱۴۲‬۝‬
‫ترجہم �‪ٓ:‬اخرکا�رتویلھچمےناسےلگنایلا�و�رو�ہالممتز�د�ہاھت�۔‬
‫یونس ‪ u‬غما�و� نرد�امتےکاعلمںیمدعتم�د�اندھری�و�ںںیم( عیینر�ا�تاکاندھری�ا مس�‪،‬دن�رکا�اندھری�ا�‪�،‬ا�و�رچمیلھےکٹیپاکاندھری�ا�)مںیریھگگےئ�‪،‬‬
‫یونس ‪�u‬اناس�ن یہ ےھت ا�و�رکوئییھب اناس�ن ا�س قرپا�د�رہنںی وہکساتکہرہ�وقت ا�س دنلبترین ایعم�رکام�ل قرپائم رہے وجوممن ےک ےئل‬
‫عٰیلو�اشر�فاناس�نیھبوھت�ڑ�یدیرکےےئلاپینرشب�یزمک�و�ر�یےسولغم�بوہجاتاہے‬
‫یسکایسفنتیومقعرپنیباسیج�ا �‬
‫کایگایہے‪،‬باس�ا� قوا�ت‬
‫�‬ ‫مرق�ر‬
‫یلنک وجنیہ اسے اپینومعملییسیھبیطلغ ایکوتاہیاک احاس�س وہتاہے ای اﷲتاعلٰی کی رط�ف ےس احاس�سرک�ا�دیا اجتاہےہک ا�ساکقد�مولطمبہ‬
‫عمای�رسےےچیناج�رہاہےوتو�ہوف� �رًا�ر�بےکوضح�رتوبہرکتاہےا�و�ر�اپینیطلغیکاصال�حرکنےںیماسےایکہحملےکےئلاتملںیہن توہا�‪،‬چاننہچ‬
‫یونس ‪ u‬جوفر�اغی �‪ ،‬کاش�دگی ا�و�ر�امن و�اما�نیک احلت ںیم ر�بیک ڑب�ی اپکزیگی ایب�نرکنے و�الے ےھت �‪� ،‬انوہ�ں ےنیلھچم ےک ٹیپ ےک‬
‫پاکزیگی‪�،‬اپےنوصق�رو�ا�روہنےاکاعرت�ا�فرککےر�بےکوضح�رتوبہیکحیبستڑپھینرش�و�عرک� �دی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�‬ ‫�اندھری�و�ںںیمیھبر�بیکتمظعو‬

‫‪ 1‬الصافات�‪۱�۴�۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َ‬ ‫ُّ ُ ٰ َ ْ َّ ٓ ٰ َ َّ ٓ َ ْ َ ُ ْ ٰ َ َ ‪۰‬۝ ّ ْ ُ ْ ُ ِ َ ٰ ّ‬

‫الظل ـم ْ‬ ‫ََ ٰ‬
‫‪1‬‬
‫ي‬
‫ۖۚ‬
‫ِ ‪۸۷‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ك ا ِِن كنت م‬ ‫ت ان ل اِله اِل انت ســن ۖۤ‬ ‫۔۔۔ فنادي ِف الظلم ِ‬
‫ترجہم‪ٓ� :‬اخروکا�سےنات�رکیوی�ںںیمےساکپ�ر�اںیہنےہوکئیالہٰرگموت�‪،‬پا�کےہریت�یذ�ا�ت�‪،‬یبکشںیمےنوصق�رایک۔‬
‫کہںیمےندلجاب�ز�یںیمریت�ےمکحاک�اتناظ�رںیہنایک�ا�و�ر�د�لںیمنسحنظاکامگ�نرککےوہا�ںےسلچدیااﷲتاعلٰیجو�دکیھ لدو�ںا�و�ر�اپےن‬
‫حموب�بدنب�و�ںیکاکپ�رکواتنسےہےنا�ناندھری�و�ںںیموینس ‪ u‬کیرفیا�دوکانسا�و�ر�اپانفلضاخ�صرفماکراہنںیاندھری�و�ںےساجن�تاطعفرمائی‬
‫�ا�و� �ر نزد�ہالسمتیلھچمےکٹیپےسابہرناک�لالئے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ‬ ‫َ ْ َ َ ْ َ َ ٗ ‪۰‬۝ َ َ َّ ْ ٰ ُ ِ َ ْ َ ّ ‪۰‬۝ َ َ ٰ َ‬
‫ِك نُـ ـ ْۨ ِج ال ُم ْٔو ِم ِن ْ َ‬
‫‪2‬‬
‫ي ‪۸۸‬۝‬ ‫م وكذل‬ ‫فاستجبنا ل ۙہ ونينہ م الغ ِ ۭ‬
‫ترجہم�‪:‬تبمہےنا�سیکدعاوبق�لیکا�و�رمغےسا�سوکاجن�تیشخب ��‪،‬ا�و�راسیرط�حمہوممون�ںوکاچبایلرکتےںیہ�۔‬
‫ُ‬ ‫ٰ‬
‫ف َب ْط ِنہٖ ٓ اِل َ ْي ِم يُ ْب َعث ْو َ ۚ‬ ‫ي َلـلَب َ‬
‫ثِْ‬ ‫َ َ ْ َ ٓ َ َّ ٗ َ َ َ ْ ُ َ ّ ْ َ‬
‫ن ‪۱۴۴‬۝‬ ‫فلول انہ كن ِم المس ِب ِح ۙ ‪۱۴۳‬۝ ِ‬
‫‪3‬‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�باگرو�ہحیبسترکنےو�الو�ںںیمےسہنوہتاوتر�و�زایقمتکتاسییلھچمےکٹیپںیمرہات۔‬
‫گ �ار�ا�س ےک ر�بیک رہمبانی ا�نیک ای�و�ر�ی ہنرکتیوت�و�ہ رہقمسیک ابنتا�ت ےس اخلی لیٹچ دیم�ا�ن ںیم ڈ�ا�ل دیے اجتے�ا�و�ر�و�ہ رب�ے اح�ل‬
‫مںیہوتے� م‪،‬رگ�الہلاعتلٰینےا�نوک�اپینرحتمےسڈھانپدیا�ا�و�ر�ا�نوک�ا�ساح�لںیمکنیھپدیاگایکہو�ہدمم�و�حےھت�‪�،‬ا�و�ر�ا�نیکہیاحلت‬
‫رتہبہوگیئ‪،‬پسا�سےکر�بےناسےربگزید�ہ مرفالایا�و�راسےاصلحدنب�و�ںںیماشملرک�دیا�‪،‬‬ ‫�‬ ‫ہپیلاحلتےس‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫الل َر ض َ ُ َ ْ ُ َ َّ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ ،‬قال َ‪:‬ما َين َب ِ غ ي� ِل َع ْب ٍد ان َيقول ِإ ِ ن ي� خ ْي ٌ� ِم ْن ُيون َس ْب ِ ن� َم تَّ�‬
‫الن ّ� َصل ُ‬
‫� الل عنه‪،‬ع ِن ِب ِي‬ ‫عن عب ِد ِ ِ ي‬
‫‪t‬ا�و�راب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺےنرفمایاکوئیصخش‬ ‫عدب�الہلنبوعسم�د ‪،�w‬عدب�الہلنبابع�س‪،�w‬عدب�الہلنبرفعج �‬
‫‪4‬‬
‫مری�ےقلعتمہیہنےہکہکںیموینسنبیتم‪ u‬سےرتہبوہ�ں�۔‬

‫َو ْنِا ُداَكَّي َنْيِذَّلا اْوُرَفَك َكَنْوُقِلْزُيَل۠ ْمِهِراَصْبَاِب اَّمَل اوُعِمَس َرْكِّذلا َو َنْوُلْوُقَي‬
‫رضو�ر د‬
‫�ا�و�ررقیب ےہہکاکفراپینزیتاگنہو�ں ےسٓا�پوکالسھپ دیں�‪ ،‬جبیھبک رق�ٓا�ن ےتنس ںیہ ا�و�رہہک دیےت ںیہ ہیوت �‬

‫ٗهَّنِاٌنْوُنْجَمَلۘ‪َ۰۰۵۱‬واَمَوُهاَّلِاٌرْكِذَنْيِمَلٰعْلِّلؒ‪�(۰۰۵۲‬اقلمل�‪)۵�۱�،�۵�۲‬‬
‫یو�انہےہ�‪�،‬د�رقحتقیہی(قر�ٓا�ن) توامت�ماہج�نو�الو�ںےکےیلرس�اسرتحیصنےہ�۔‬

‫‪ 1‬االنبیائ�‪۸�۷‬‬
‫‪ 2‬االنبیائ�‪۸�۸‬‬
‫‪ 3‬الصافات�‪۱�۴�۳�،۱�۴�۴‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫امل ْر َس ـ ِل ي نَ��‪ ،۳�۴�۱�۲�،۳�۴�۱�۶‬حصیــح مســم کتــاب‬ ‫‪ 4‬حصیــح ب خ�ــاری کتــاب احادیــث االنبیــا َ ب� ُب قـ ْـو ِل الــهِ ت َعــال َو ِإن ُيونـ َ‬
‫ـس ِلـ َـن ُ‬
‫َ ٌ ف َّ ْ َ ْ نَ ْ َٔ ْ َ َ َ ْ ُ َّ َ ُ‬ ‫نن‬ ‫الفضائــل َ ب� ٌب ف� ِذ ْكــر ُي ُونـ َ َ َ ْ َّ َ ُ‬
‫الصــاة‬ ‫ـاء عل ي ِ�ــم‬ ‫ـس عليـ ِـه الســام �‪،u۶�۱�۵�۹‬ســ� ابوداودکتــاب الســنۃ ب�ب ِ ي� التخ ِيـ ي ِ‬
‫ـر بـ يـ� الن ِبيـ ِ‬ ‫ِي ِ‬
‫َ َّ َ‬
‫‪،۳‬مســندا� یعــی�‪۵�۲�۷�۸‬‬‫ب‬ ‫الســا ُم �‪،۴�۶�۶�۹‬مسندامحد�‪�۲�۵�۲‬‬ ‫و‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ںیہ‪�،‬ا�و�رجب‬
‫�ا�ےیبنﷺ! گلوو�ںوک�ٓا�پےسد�و�ر�رھکےنا�و�ر�ٓا�پوک�دلیا�ذیتاچنہپنےےکےئلٓا�پوکیھبکونجم�نیھبکاشعریھبکاج�د�وگرہکےت �‬
‫وھگ�روھ�رکرحدس�‪،‬یکہنا�و�رغظیوغبضیکرظن�و�ںےسدکیےتھںیہوگیامتںیہرظن�و�ںیہرظن�و�ںںیماھکجائںی‬
‫یہرکنمینقحالک�ماٰلیہوکنسےتںیہوت گ‬
‫ریھپدیےت�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫گے�‪�،‬اگرالہلیکامحیتوحافظتہنوہتیوت�ٓا�پا�نافک�رکیاحسد�انہرظن�و�ںکااکش�روہاجتےا�و�رہیےھجتغیلبترسالتےس �‬
‫ً َّ َّ َ ُ َ َ ً‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ َّ ْ ٓ َ ْ َ ْ َ ٓ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ٗ‬
‫‪1‬‬
‫يۖۤه‪۰‬۝ َواِذا لتذ ْوك خ ِل ْيل ‪۷۳‬۝‬ ‫تي علينا غ‬ ‫ع ال ِذي اوحينا اِليك لِتف ِ‬ ‫واِن كدوا ليف ِتنونك ِ‬
‫رسکٹاھںیہنرکیھہکںیہمتےنتفںیمڈ�ا�لرکا�سوحیےسریھپدیںوجمہےناہمت�ر�ی‬ ‫ترجہم�‪�:‬ا�ےیبن(ﷺ) �ا�نولگو�ںےنا�سوکششںیموکئی ا‬
‫رضو�رںیہمتاپاند�وستانبےتیل۔‬ ‫طر�فیجیھبےہاتکہمتامہ�ر�ےان�مرپاپینرط�فےسوکئیاب�تڑھگ�واگرمتایاسرکتےوتو�ہ �‬
‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َّ َ َ ْ‬ ‫َ َّ ّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل قال‪:‬ال َع ْ ي نُ� َح ٌّق‪َ ،‬ول ْو كن �ش يْ ٌء َس َاب َق الق َد َر َس َبق ْت ُه ال َع ْ ي نُ�‪َ ،‬و ِإذا‬ ‫اس‪ ،‬ع ِن الن ِب ي� صل‬ ‫َعن ْب ن َ َّ‬
‫ا� عب ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫ِ‬
‫ْ ُ ْ ْ تُ ْ َ ْ ُ‬
‫استغ ِسل� فاغ ِسلوا‬
‫جاتی‪،‬جب‬
‫نرظر �‬
‫ےہارکوئیزیچتدقیرسےتقبسرکنےو�الیوہتیوت ک‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪ w‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺےن مرفایانرظحق گ‬
‫تمےسلسغرک�ایاجائےوتغلسرکلایرک�و�۔‬
‫‪2‬‬

‫ُ ُ َّ َٔ ُ َ َ‬
‫احل َس ْ ي نَ�‪َ ،‬و َيقول ِ‪:‬إن ا َ ب� َكا كن‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل ُي َع ّو ُذ َ‬
‫احل َس َن َو ُ‬ ‫الن ُّ� َص َّل ُ‬ ‫ا� َع َّباس َر ض َ َّ ُ َ نْ ُ َ َ َ َ َ َّ‬ ‫َعن ْب ن‬
‫ِ‬ ‫� الل ع�ما‪ ،‬قال‪ :‬كن ِب ي‬ ‫ٍ ِ ي‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ ُ ّ َ ْ َ َ َ َّ َ ْ ُ ّ َ ْ ن ََّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫ُي َع ّو ُذ ب َ�ا إ َس ِاعيل َوإ َ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫الل الت َّام ِة‪ِ ،‬من ِك شيط ٍان وهام ٍة‪ ،‬و ِمن ِك ع ي ٍ� الم ٍة‬ ‫ات ِ‬ ‫ساق‪ :‬اعوذ ب ِ َ‬
‫ك ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫‪t‬ا�و�رسحنی‪ t‬کو�ا�ن الاف�ظ ےکاستھ انپ�ہ دیےت ےھت ںیم انپ�ہ امگناتہو�ں‬ ‫عدب�الہل نب ابع�س ‪t‬سےرم�و�ی ےہنیبرکیمﷺ حنس �‬
‫‪َٔ ْ َ 3‬‬
‫�الہلےکوپ�ر�ےوپ�ر�ےاملک�تےکذ�ریہعرہ�ایکاطیش�نےسا�و�رہر�زہریےلاجنو�رسےا�و� ہررقناص�ناچنہپنےو�الیرظنبدسے�۔ عن ا ِب ي�‬
‫َ ْ‬ ‫ْ َ ُ َ َ َ َ َٔ َ ْ‬ ‫سل ْب ن� ُح َن ْي ٍف‪َ ،‬ق َال‪َ :‬م َّر َع ِام ُر ْب نُ� َر ِب َيع َة ِب َ ْ‬
‫ُٔ َ َ َ ْ ن َ ْ‬
‫س ِل ْب ِ ن� ُح َن ْي ٍف‪َ ،‬و ُه َو َيغت ِسل فقال‪ْ :‬ل ا َر كل َي ْو ِم‪َ ،‬ول ِجل َد‬ ‫امامة ب ِ� ِ ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ‬
‫ص ًيعا‪ ،‬قال َم ْن ت تَّ ِ� ُمون ِب ِه‬ ‫َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ُ َٔ ْ ْ َ ْ ً َ‬ ‫َ ُٔ ت‬ ‫ُ خَ َّ َٔ فَ َ َ َ َٔ ْ ُ َ‬
‫مبا ٍة �ا ل ِبث ان ل ِبط ِب ِه‪ ،‬فا ِ َ ي� ِب ِه الن ِب يَّ� صل الهل علي ِه وس َل ف ِقيل ل‪ :‬اد ِرك سل ِ‬
‫َْ َ ْ َ ُ‬ ‫َٔ‬ ‫َ َٔ َٔ ُ‬ ‫َ َ َ َ ْ ُ َٔ ُ َٔ َ‬ ‫َُ‬
‫قالوا َع ِام َر ْب نَ� َر ِب َيعة‪ ،‬قال َ‪:‬عل َم َيق ُتل ا َح ُد ْك اخ ُاه‪ِ ،‬إذا َراى ا َح ُد ْك ِم ْن ا ِخ ِيه َما ُي ْع ِج ُب ُه‪ ،‬فل َي ْد ُع ُل ِب�ل َب َ�ك ِة ث َّ� َد َعا‬
‫َ َ َ‬ ‫َٔ َٔ ْ‬ ‫ََ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ ْ ََ‬ ‫َٔ َ َ َ‬ ‫َٔ ْ‬ ‫َ َٔ‬
‫ِب َ� ٍاء‪ ،‬فا َم َر َع ِام ًرا ان َي َت َو َّضا‪ ،‬فغ َسل َو ْ�ج َ ُه َو َي َد ْي ِه ِإل ِال ْرفق ْ ي ِن�‪َ ،‬و ُر ك َبت ْي ِه َو َد ِاخ ةل ِإز ِار ِه‪َ ،‬وا َم َر ُه ان َي ُص َّب َعل ْي ِه قال‬
‫َْ‬ ‫َٔ َٔ ْ ْ َ َٔ ْ‬ ‫ُس ْف َي ُان‪َ :‬ق َال َم ْع َم ٌر‪َ ،‬عن ُّ‬
‫الز ْه ِر ِّي‪َ :‬وا َم َر ُه ان َيكفا ِإال نَ� َء ِم ْن خل ِف ِه‬ ‫ِ‬
‫�ابو�امامہنبلہسنبفینح مرفاتےںیہمری�ےو�الدلہسنبفینحاہنرہےےھت�‪،‬عامرنبریبہع‪� t‬ا�نےکرقیبےسزگ�ر�ےوترفمایاںیم‬

‫‪ 1‬نب� ارسائیل ‪۷��۳‬‬

‫َٔ‬
‫َ ُ َ َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ق‬ ‫ْ‬ ‫ّ‬
‫ـ� َحـ ٌّـق‬‫العـ ْ نَ‬
‫ـاء ان َ ي‬ ‫الـ َـر ِض َوالـ ُّـر� �‪،۶�۷�۰�۲‬جامــع ت�مــذی ابــواب الطــب ب�ب مــا جـ‬
‫ـب َو َ‬‫الطـ ّ‬ ‫َ ُ‬
‫‪ 2‬حصیــح مســم کتــاب الســام ب�ب ِ ِ‬
‫للب�ـیق �‪،۱�۹�۶�۱�۴‬مصنــف ب ن‬
‫ا� با� شــیبۃ�‪۲�۳�۵�۹�۷‬‬ ‫ـ� الکـ بـری ی‬ ‫ا� حبــان �‪،۶�۱�۰�۷‬السـ ن ن‬ ‫الغ ْسـ ُـل َ َلــا �‪،۲�۰�۶�۲‬حصیــح ب ن‬
‫َ َ‬
‫و‬
‫ُّ َّ َ ٌ ف ْ ُ ْ ٓ‬ ‫َ‬ ‫‪ 3‬حصیــح ب خ�ــاری کتــاب احادیــث االنبیــا ب�ب �‪ ۱�۰‬ح�‪ �۳�۷�۱‬ن ن‬
‫ابوداودكتــاب الســنةِ ب�ب ِ ي� القــرا ِن‬ ‫ِ‬ ‫‪،۳‬ســ�‬
‫ا� با� شــیبۃ �‪،۲�۳�۵�۷�۷‬مصنــف عبدالــرزاق‬ ‫ا� حبــان �‪ ،۱�۰�۱�۲‬مصنــف ب ن‬ ‫�‪،۴�۷��۳ ۷‬مسندامحد�‪،۲�۱�۱�۲‬مســتدرک حــامک �‪،۴�۷�۸�۱‬حصیــح ب ن‬
‫�‪�،۷�۹�۸�۷‬ش ح الســنۃ للبغــوی �‪۱�۴�۱�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫نےٓا�جکتایاسٓا�دمیہندکیاھپر�د�ہد�ا�رڑلکیاکدب�نیھبوتایاسںیہن توہا�‪،‬عامربنریبہعاکیہانہکتاھکہھچکیہدیرمںیلہسنبفینحوہیب�ش‬
‫ہوکررپڑ�ے�‪،‬لو�گا�نوکنیبرکیمﷺےکاپ�سالئےا�و�ر�ٓا�پےسرع�ضایک�ا�ےالہلےک�رسو�لﷺ!�ا�نیکربخیلےئجہیوتیبوہ�شوہگےئ‬
‫گ‬
‫ہںی� �‪ٓ،‬ا�پﷺےنرفمایاںیہمتسکےکقلعتمایخ�لےہہک(�اسیکرظنیگلےہ�؟) گلوو�ںےناہکہا�ںاعمربنریبہعرپمہںیکشےہ� �‪ٓ،‬ا�پ‬
‫ﷺےنرفمایامتںیموکئیویک�ںاپےناھبئیوکقلترکتاہے�‪،‬جبمتںیمےسوکئیاپےناھبئییکاییسزیچکو�دکیےھوج�اسےاچیھےگلوت�اسے‬
‫چاہےئہکا�سےکےئلربکتیکد کعار�ے�‪ ،‬پرھٓا�پےناپنیوگنم�ایا�ا�و�راعمر‪ t‬سےرفمایاوضورکیں�‪�،‬انوہ�ںےنرہچ�ہدھویاا�و�روینہک�ں‬
‫ھویا�‪ٓ،‬ا�پﷺےنہی ھدو�نلہسرپڈ�الےناکمکح مرفایافسای�ن‬
‫تکاہتھ ھدوئےا�و�رد� نوو�ںےنٹھگ ھدوئےا�و�را�ز�ا�رےکاند�ر(سرت) کاہصحد �‬
‫‪1‬‬
‫ثو�ر�ی مرفاتےںیہہکرمعمےناہکہکاما�م ہزر�ی‪a‬نےرفماایرسو�لالہلﷺےنلہس‪ t‬کےےھچیپا�نرپاپنیانڈیلےناکمکحرفمایا�۔‬
‫َ تَّ نَ زَ َ ْ ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َّ ُ َ َ ّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َٔ‬
‫ال َع ِّوذ تَ� ِن‬ ‫ال ِان َو َع ْ ي ِن� ِإالن َس ِان ح� �ل ِت‬
‫َع ْن ا ِب ي� َس ِع ٍيد قال‪ :‬كن َر ُسول الهلِ صل الل علي ِه وسل يتعوذ ِمن ج‬
‫َف َ َّلا نَ زَ� َل َتا َٔا َخ َذ ب� َما َو تَ َ� َك َما ِس َو ُ َ‬
‫اها‪.‬‬ ‫ِِ‬
‫امناگرتےےھت�‪،‬جبوس�ر�ۃوعم�ذتنیان�ز�لوہئںی‬ ‫�ابوعسدیدخ�ر�ی‪ t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺانج�تیکا�و�ر�اناسنو�ںیکرظنبدسےانپ�ہ ک‬
‫‪2‬‬
‫وھڑ�دیا�۔‬
‫وک �‬
‫تو�ٓا�پےناہنںیےلایل�ا�و�رسب چ‬
‫یہدحیثابم�رکہا�ساب�ترپ�دلالترکتیےہہکنج�‪�،‬اناسنو�ںوک�ایذ�ا�دیےنا�و�رکتفیلاچنہپنےےکےیلا�نرپلغہبوستطلاحصلرککسےتںیہ‬
‫لذہ�ا�اناسنو�ںوکچاہےیہکالہلر�بالزع�تیکاب�رگا�ہںیماتلاجئںیرکتےرہاکریںاتکہو�ہثیبخ شوریرجون�ںیکرش�ا�رتو�ںےسوفحم�ظرہںی�‪،‬یہ‬
‫رضو�ر�یںیہنہکیسکاناس�نیہیکرظنلےگہکلبانج�تیکرظنبیھگلیتکسےہ�‪،‬موع�ذتنیںیمرہقمسےک‬
‫بیھاثبتوہ�اکہرظنبد�‪،‬برحقےہا�و�ریہیھب �‬
‫ںیہن ارچہ ا�ن ےک ڑپھےنیک اممنتعیھبںیہن‬
‫رضو�ر�ت گ‬
‫شرسے انپ�ہ ومجو�دہے ذہل�ایہاجمع ںیہ ا�نیک ومجو�دگی ںیم د� سور�ی وعم�ذ�ا�تیک �‬
‫رظدکا�اث صرر�فاناس�نرپہنںیہکلباسب�ا� قوا�تامج�د�ا�ترپبیھا�ساک�ایاسشدید�اثرہوتاہےوج�د�و�ائو�ںوغری�ہےسمتخںیہن توہالبہکوعم�ذ�ا�تیک‬
‫� ن‪ ،‬ب‬
‫ضر�و�ر�تڑپتیےہ�‪�،‬ا�ساثرکییلقعوتجہیہنیھبیکاجسےکوتبیھا�ساک�اناک�رممنکںیہن�‪�،‬ا�سدنایمںیبسھچکلقعےکاطمبقںیہن توہالبہکتہب‬
‫سےاسمئلںیماناس�نیکلقعدنگر�ہاجتیےہ�‪،‬عول�موج�ا�بد�ےاجتےںیہ�۔‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َٔ َّ ْ َ َٔ تَ َّ َّ َ َّ ُ َ‬ ‫َٔ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل فقال‪ َ :‬ي� َم َّمد اش َتك ْي َت؟ فقال‪:‬ن َع ْم قال ِب‪ِ ْ �:‬س الهلِ‬ ‫َع ْن ا ِب ي� َس ِع ٍيد‪ ،‬ان ِج ب ِ� يل‪ ،‬ا� الن ِب ي� صل‬
‫َٔ َ‬ ‫ُ ْ َ‬ ‫َ ُ ّ َ ْ َٔ‬ ‫َ‬ ‫ُّ َ‬ ‫َٔ َ‬
‫الهل َيش ِفيك ِب� ْ ِس الهلِ ا ْر ِقيك‬ ‫ا ْر ِقيك‪ِ ،‬م ْن ِك �ش يْ ٍء ُي ْٔو ِذيك‪ِ ،‬م ْن �ش ِّ ِك نف ٍس ا ْو َع ْ ي ِن� َح ِاس ٍد‪،‬‬
‫�ابوعسدی ‪ t‬سےرم�و�ی ےہجرب�ائلی ‪u‬نیبرکیم ﷺکے اپ�سٓائے ا�و ک�راہ�ا�ےدمحمﷺ�!کای ٓا�پ امیب�رہںی�؟�ٓا�پ ےنرفمایاہا�ں�‪،‬‬
‫رہ�سزیچےکرشےسوجٓا�پﷺوکفیلکتدیےنو�الیوہا�و�ررہسفنایدسحرکنےو�الیٓانھکےکرش‬
‫توجرب�ائلی ‪u‬نےاہکالہلےکان�مےس ا‬
‫ْ‬
‫ا� ماجہ کتاب الطب َ ب� ُب ال َع ْ ي نُ� �‪۳�۵�۰�۹‬‬ ‫‪ 1‬نن‬
‫س� ب ن‬
‫ـا� کتــاب االســتعاذۃ ِال ْسـ ِـت َع َاذ ُة ِمـ ْـن َعـ ْ ي ن‬
‫ـ�‬ ‫ـ� نسـ ئ‬ ‫الر ْق َيــةِ ِب� ُمل َع ّو َذ َتـ ْ ي ن‬
‫ـ� �‪،۲�۰�۵�۸‬سـ ن ن‬ ‫ـاء ِ ف ي� ُّ‬
‫‪ 2‬جامــع ت�مــذی کتــاب الطــب َ ب� ُب َمــا َجـ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ـ��‪�،۳�۵�۱�۱‬ش ح الســنۃ للبغــوی�‪۱�۲�۱�۲‬‬ ‫ا� ماجــہ کتــاب الطــب َ ب� ُب ْال َعـ ْ نُ‬ ‫ْج َ‬
‫ال ِ ّان�‪،۵�۴�۹�۶‬سـ ن ن‬
‫ـ� ب ن‬
‫ي‬
 ‫�� �� �� �‬
‫‪1‬‬
‫سےںیمٓا�پﷺکود�مرکتاوہ�ںالہلٓا�پﷺوکافشد�ےاگںیمالہلےکان�مےسٓا�پﷺوکد�مرکتاوہ�ں�۔‬
‫بضعر�و�ایتںیمھچکالاف�ظاکہریھپریبیھےہ�‪،‬‬
‫َ ْ َٔ ُ َ َ ض َّ ُ َ ْ ُ َ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ْ نُ َ ٌّ َ نَ َ َ َ شْ‬
‫� الل عنه‪ ،‬ع ِن الن ِب يّ� صل الهل علي ِه وس َل قال‪:‬الع ي� حق» و� ع ِن الو ِ�‬ ‫عن ا ب ي� ه َر ْ ي َ�ة ر ِ ي َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪2‬‬
‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہیبنرکیمﷺےن مرفایاقیًانینرظاکگلاجنابرحقےہ �ا�و�رمسجوگ� ھدو�انےےسعنمرفمایا�۔‬
‫َٔ ق‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ ْ ُ َ ْ ْ ن َ َ َ ُّ َ ق ّ َٔ َّ َٔ ْ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ ْ َ َ ُ َ‬
‫ول الهلِ ‪ ،‬إ َّن َوَل َد َج ْع َفر ُت ْس ُع إ َل يْ� ُم َ‬
‫الع ْ ي نُ� افا ْس تَ ْ� ِ ي�‬ ‫ٍ ِ ِ‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫عن عبي ِد ب ِ� ِرفاعة الزر ِ ِي�‪ ،‬ان اساء ِبنت عي ٍس قالت‪ :‬ي� رس‬
‫َ ُ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َّ ُ َ ْ َ َ �شَ ْ ٌ َ َ َ َ‬
‫الق َد َر َل َس َب َق ْت ُه َ‬
‫الع ْ ي نُ�‪.‬‬ ‫لم؟ فقال‪ :‬نعم‪ ،‬ف ِإنه لو كن ي ء سابق‬
‫بعدیبنرفاعہےسرم�و�یےہ�اسامئ تنبسیمع‪r‬نےرع�ضایکا�ےالہلےک�رسو�لﷺ!عجرفکےوچب�ںکونرظلگاجیاکرتیےہوتکایمںی‬
‫کھچد�مرک�الایرک�و�ں�؟�ٓا�پﷺےنرفمایاہا�ں� گ‪�،‬ارکوئیزیچتدقیرسےتقبسرکجانےو�الیوہتیوت�و�ہرظنتیھ�۔‬
‫‪3‬‬

‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َٔا ْو َٔا َم َر َٔا ْن ُي ْس تَ ْ� قَ� ِم َن َ‬

‫الع ْ ي ِن�‬
‫ُ َّ‬
‫الل َص َّل ُ‬ ‫َ َ َٔ‬ ‫َع ْن َعا ِئ َش َة‪َ ،‬ر ِ ض ي َ‬
‫� َّ ُ‬
‫الل َع نْ َ�ا قال ْت‪:‬ا َم َر ِ ن ي� َر ُسول ِ‬
‫‪4‬‬
‫�ا�مالومنمنیاعئہشدصیہق‪r‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنےھجممکحدیاکہرظنبدلگاجنےرپموع�ذتنیےسد�مرکلایجائے�۔‬
‫رھا�سوکلانےو�الا�ا�و�ربای�نرکنےو�الا�دیو�انہسک‬
‫حالانہکہیرق�ٓا�نمیظعا�و�رک�ذرکحمیاہج�نو�الو�ںیکدہ�ایتو� نہرامئیےکےئلان�ز�لایکگایہے پوت �‬
‫طر�حوہاتکسےہ�۔‬
‫ماضمنیوس�ر�ۃافلرج‪:‬‬
‫�ٓاخر�تیکزج�ا�وسز�اکوخمفلتزیچ�و�ںےسدمللایکگایہے�‪،‬صحبےکاجالے(�ذ�یاحلہجیک�)�د�سر�اتو�ں�‪�،‬ا�و�رجتفا�و� طرا�قیکا�و�ر�ر�ا�تیکہکبجو�ہ‬
‫�رختصوہ�رہیوہکیمسقاھککر�الہلاعتلٰیکےاقئمرک�د�ہا�ساظن�میکاببتاہکایگکہہیبسھچکالہلاعتلٰیکےوجو�د�ا�و�ر�وحد�انتیےکےئلےلھک‬
‫�دلائلںیہ�‪،‬تا�ریخالاممیکرط�فوتمجہرفمایا�ا�و�رباتیاکہمتےسلبقوق�ماع�د� ث‪،‬وم�د�ا�و�رفرعو�نےنیھبیہیرطیقاپانیاتاھکہو�ہاہلایام�نوکسکس‬
‫سکسرکما�رنےےکےیلزمنیںیمولیک�ںےساگ�ڑ�دیےتےھت ��‪،‬ا�ناقو�ا�مےندعو�تقحاک�ر�اسہتر�وکےنےکےیلمتےسیھبڑب�ھرکزمنیرپفاس�دبرپا‬
‫کایاھترگمکای�و�ہقحیکٓا�و�ا�زکو�دباسےک�؟کای�و�ہاہلایام�نوکخمترکسےک�؟ گہرزہنںی�‪،‬لبہکایکوقترقم�ر�ہرپ�الہلاعتلٰیکےذع�ا�باککو�ڑ�ا�الہلےکا�ن‬
‫کتااھ�ڑںیکنیھپا�و�رٓا�جدنایمںیوکئیصخشا�نےکذکرریخکےےئلومجو�دہنںیےہ�‪�،‬اناسنی‬
‫مش�دون�ںرپبر�سڑپ�ا�ا�و�ر�ا�سےنا�ناقو�ا�میکڑجیں ک‬
‫َ ُ ّ ّ َ ْ َ َ َ ُّ قَ‬
‫‪،۱‬مسندا� یعیل�‪۱�۰�۶�۶‬‬ ‫ب‬ ‫الر��‪�،۵�۷�۰�۰‬ش ح السنۃ للبغوی�‪�۴�۱�۸‬‬ ‫الط ِب والر ِض و‬ ‫‪ 1‬حصیح مسمل کتاب السالم ب�ب ِ‬
‫ن‬
‫الر� �‪ �۷�۰�۱‬ن‬ ‫َ‬ ‫ق‬ ‫ال َر ِض َو ُّ‬ ‫ْ‬ ‫ّ‬
‫الطب َو َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٌّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ٌ َ ن‬
‫ْ‬ ‫خ‬
‫ا�‬ ‫‪،۵‬س� ب ن‬ ‫‪ 2‬حصیح ب�اری کتاب الطب ب�ب الع ي� حق�‪،۵�۷��۴ ۰‬حصیح مسمل کتاب السالم ب�ب ِ ِ‬
‫ا� حبان�‪�،۵�۵�۰�۳‬ش ح السنۃ للبغوی �‪۳�۱�۹�۰‬‬ ‫ماجہ کتاب الطب َ ب� ُب ْال َع ْ ي نُ� �‪،۳�۵�۰�۷‬مسندامحد�‪،۴�۲�۴�۵‬حصیح ب ن‬
‫ا� ماجہ کتاب الطب َ ب� ُب‬ ‫‪ 3‬جامع ت�مذی کتاب الطب َ ب� ُب َما َج َاء ِ ف� ُّ ْ َ َ َ‬
‫الع ْ ي ن��‪ �۰�۵�۹‬ن ن‬
‫‪،۲‬س� ب ن‬ ‫الرقيةِ ِمن ِ‬ ‫ي‬
‫ْ‬
‫ق‬
‫للب���‪۱�۹�۵�۸�۷‬‬ ‫ال َع ْ ي نُ��‪،۳�۵�۱�۰‬مسندامحد�‪�،۲�۷��۴ ۷�۰‬ش ح السنۃ للبغوی�‪،۳�۲�۴�۳‬الس� ب‬
‫الک�ی ی‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫ُّ ْ َ َ ْ َ ْ ن َ َّ َ‬ ‫َ ُ ْ ْ‬ ‫َ ُ ُْ َْ‬
‫الن ْم ةِل‬‫اب الرقيةِ ِمن الع ي ِ� و‬ ‫‪ 4‬حصیح ب�اری کتاب الطب ب�ب رق َيةِ الع ي ِن��‪،۵�۷��۳ ۸‬حصیح مسمل کتاب السالم ب�ب اس ِتح َب ِ‬
‫خ‬
‫ْ‬ ‫الن ْظ َر ِة �‪ �۷��۲ ۰‬ن ن‬ ‫َو ْ ُ‬
‫ال َمةِ َو َّ‬
‫ا� ماجہ کتاب الطب َ ب� ُب ال َع ْ ي نُ��‪۳�۵�۱�۲‬‬ ‫‪،۵‬س� ب ن‬
 ‫�� �� �� �‬

‫فرط�تےکایکولہپاکذکرایککہبجا�س عنرپوتم�ںیکاب�ر�شوہتیےہوتیہا�سوک�اپان�اتساقح�قاتھجمسہےا�و�ربجٓافتوصمتبیٓاتیےہوت�ر�ونا‬
‫یپانٹرش�و�عرک�دیاتہے�‪�،‬ا�سیکوجہہیےہہکہیاناس�نام�د�یاشای�ءکیرثک�توقتلوکعز�ت قوا�رکاسبباتھجمسہے�‪،‬تیمیےکاستھوہنےو�الیدبولسکی‬
‫ککا�ذرکایگایکہاناس�نا�سدق�ررحیصا�و�رلالیچےہہکاپےناخند�ا�نےکیسکرف�دکیوم�تےسربع�تاحصلرکنےےکاجبئےا�سےکےب‬
‫کسو�رثا�ءکےام�لرپبقہضامجاتیلےہا�و�ر�اپینوم�تےسےبرپ�و�ا�ہوہاجتاہے�‪،‬یہام�لو�د�ولتیکرح�صوہو�سام�لےنلمرپا�و�رزیا�د�ہڑبھیتےہمک‬
‫ہنںیوہتیسجوکقربکییٹمیہمتخرککسیتےہ� �‪ٓ،‬اخر�تےکاحم س�بےےکنمضںیم مرفایاکہبجاحمسہبوہگاوت�ا�سوقتاناس�ندسق�ووم�ںںیممیسقت‬
‫ہوجائںیےگیقشول�گالہلےکبضغےکدقح�ا�رہو�ںےگ�ا�و�ررسح�توای�سےساہتھںیلمےگرگما�سوقتا�سیکرسح�ت نود�امتا�نےکےئل‬
‫بےوس�دہوگیا�سد�نالہلےک مشدون�ںوکذع�ا�بےسوکئیہنڑھچ�اسےکاگ�ا�و�روکینکا�ردنب�و�ںوکنجوہ�ںےندنایمںینیقیاکملےکاستھقحوکقوب�ل‬
‫کایتاھ�ا�و�ر�اعام�لاصلہحاتخای�رکےیےھتالہلاعتلٰی�اپین ضرا�ووخشون�د�ییکونیدانسئےاگ۔‬

‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عرکتاوہ�ںالہلاعتلٰیکےان�مےسوجڑب�ارہمبا�ناہنیترحمرکنےرکنےو�الاےہ‬

‫َو ِرْجَفْلاۙ‪َ۰۰۱‬و ٍلاَيَل ٍرْشَعۙ‪َّ۰۰۲‬و ِعْفَّشلا َو ِرْتَوْلاۙ‪َ۰۰۳‬و ِلْيَّلا اَذِا ِرْسَيۚ‪۰۰۴‬‬

‫قمسےہرجفیک! �ا�و�رد�سر�اتو�ںیک! جتفا�و�راط�قیک!�ا�و�رر�ا�تبجو�ہےنلچےگل�‪،‬‬

‫ْلَهْيِفَكِلٰذٌمَسَقْيِذِّلٍرْجِحؕ‪�(۰۰۵‬افلرج�‪۱‬تا�‪)۵‬‬
‫کایا�نںیمدنملقعےکو�اسےطاکفیمسقےہ۔‬
‫�اہلہکمدیقع�ہٓاخر�تےکرکنمتےھہکبجٓاخر�تاک�اناک� ہررقو�موکباگ�ڑنےا�و�ربالآخرتابہیےکاغ�رمںیدکھلیدیےناکموجبوہتاہےا�سےئلوبن�ت‬
‫کےابدت�ائیاسلو�ںںیمولگو�ںےکذہون�ںںیما�سدیقع�ےوک�ر�اسخرکنےا�و�رجو�ابدہیاکوخ�فدیپ�اکرنےےکےئلےپد�رپےاییسوس�رتںی‬
‫ایکای�‪�،‬رسو�لالہلﷺیھبا�نوکقائل‬
‫نا�ز�لوہئںینجںیمفلتخم �رپز�و�ردلائلےکاستھایقمت ح�‪،‬ای�تدعب�الوم�تا�و�رجز�ا�وسز�اکوثابت گ‬
‫کرنےےکےئللسلسمغیلبتولتنیق مرفا�رہےےھترگم�اہلہکما�سدیقع�ےوکخسیتےسالٹھجا�و�رمذ�ا�قا�ڑ�ا�رہےےھت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫اما َء ا َِّن َل َم ْب ُع ْو ُ ْ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ ْ َ َ َ َ ْ َ َّ ُ ْ َ َ ُ‬
‫ال ْٓوا َء ا َِذا ِم ْت َنا َو ُك َّنا ُ َ‬
‫ت ًاب َّو ِع َظ ً‬
‫‪1‬‬
‫ث َن ‪۸۲‬۝‬ ‫بل قالوا ِمثل ما قال الولون ‪۸۱‬۝ ق‬
‫ترجہم� م‪:‬رگہیول�گ ہویھچکےتہکںیہوجا�نےکشیپر�وہہکےکچںیہ�‪،‬یہےتہکںیہایکبجمہرمرکیٹموہ ئاجںیےگا�و�رڈہیو�ںاکرجنپنبرکر�ہ‬
‫جائںیےگوتمہوکرھپ نزد�ہرکےکاٹاھیااجئےاگ�؟�۔‬
‫َ َ َ َّ ْ َ َ َ ٓ َ ُ َّ ُ َ ٰ ۗ ُ َ َ َّ ْ‬
‫َ‬ ‫ٓ‬
‫‪2‬‬
‫ي كف ُر ْوا َء اِذا كنا ٰت ًب ّوا َب ٔون ا ِٕىنا ل ُمخ َر ُج ْو َن ‪۶۷‬۝‬‫وقال ال ِذ‬
‫‪ 1‬املومنون ‪۸�۱�،۸��۲‬‬
‫‪ 2‬النمل�‪۶�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم�‪:‬یہرکنمینےتہکںیہایکبجمہا�و�رامہ�ر�ےاب�پد�ا�د�ایٹموہےکچوہ�ںےگوتںیمہو�اقیعربق�و�ںےساکنلااجئےاگ�؟�۔‬
‫َ‬
‫اما َءا َِّنل َم ْب ُع ْو ُ ْ‬ ‫ي ‪۱۵‬۝ َءا َِذا ِم ْت َنا َو ُك َّنا ُ َ‬
‫ت ًاب َو ِع َظ ً‬ ‫َ َ َ َ ْ ٰ َ ً َّ ْ َ ْ ُ ْ َ َ َ ُ ْ ٓ ْ ٰ َ ٓ َّ ِ ْ ُ‬
‫ث َن ‪۱‬۝‬ ‫س ٌر ّم ِب ْ ٌۖۚ‬ ‫ن ‪۱۴‬۝ وقالوااِنھذااِل‬
‫واِذاراواايةيستس ِخرو ۠‬
‫َ ٰ ُۗ ْ ََُ‬
‫‪1‬‬
‫ۙ‪۶‬ا َوا َب ٔو َن ال ّول ْو َ ۭ‬
‫ن ‪۱۷‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬کوئیاشننیدکیےتھںیہوتاسےوھٹھٹ�ںںیما�ڑ�اتےںیہ�ا�و�رےتہکںیہہیوترصیحاج�د�وےہ�‪،‬ھبالںیہکایاسوہکساتےہہکبجمہرمےکچوہ�ں‬
‫ئںی؟�ا�و�رایکامہ�ر�ےاگےلوقوت�ںےکٓاباواجد�ا�دیھب‬
‫�ا�و�ریٹمنباجئںیا�و�رڈہیو�ںاکرجنپر�ہاجئںیا�سوقتمہرھپ نزد�ہرکےکاٹاھڑھک�ےےیکاج �‬
‫�اٹاھئےاجئںیےگ�؟�۔‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ٰ َ‬‫ۗ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َو َك ُ ْنا يَ ُق ْو ُل ْو َن‪۰‬۝ ۙۥ اىذا ِم ْت َنا َوك ّنا ُ َ‬
‫ت ًاب ّو ِع َظ ً‬
‫اما َء ا ِّن ل َم ْب ُع ْو ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪2‬‬
‫ث َۙ‬
‫ن ‪۴۷‬۝ ا َوا َب ٔون ال ّول ْو َن ‪۴۸‬۝‬ ‫ِٕ‬
‫ےگ �؟ا�و�رایکامہ�ر�ےاب�پد�ا�د�ایھباٹاھئےاجئںیےگوج‬
‫ترجہم�‪:‬ہکےتےھتایکبجمہرمرکاخ�کوہاجئںیےگوترھپاٹاھرکڑھک�ےےیکاجئںی �‬
‫ہپےلزگ�رےکچںیہ�؟�۔‬
‫چاننہچ ا�س وس�ر�ت ںیم وپھپےنٹ ےک وقتیکمسق! کوینہکرجفکے وقت ایک اہنیت تلیضف ا�و�رظعتم و�الی امن�ز�و�اقع وہتی ےہ �‪�،‬ا�و�ر�و�ہ ا�س‬
‫کی اہل ےہہک الہلاعتلٰی �ا�سیکمسقاھکئے �‪� ،‬ا�و�ر�ذ�و�احلہجیک ابدت�ائی د�س ر�اتو�ںیکمسق�!کوینہک ا�سرشع�ے ںیم وقو�ف وہتاہےسج ںیم الہل‬
‫تاعلٰی �اپےن دنب�و�ںوکغمرف�ت ےسون�ا�زتاہےسج ےس اطیش�ننیگمغ وہتاہے�‪،‬یشاط�نسج دق�رقحریا�و�ر تھداک�ر�ا وہ�اعرفہ ےک د�ن وہتا ےہ‬
‫ریا�و�ر� تھداک�ر�اہو�ابکیھںیہن کیداھگای�‪،‬کوینہکا�سر� �وز�و�ہالہلاعتلٰیکےدنب�و�ںرپفرشوت�ںا�و�ر�ا�سیکرط�فےسرحتموکاترتےدکیاتھہے�‪،‬‬ ‫�اتانقح �‬
‫َ‬ ‫َٔ‬
‫ال ِف ي َ�ا ا َح ُّب ِإل الهلِ ِم ْن َه ِذ ِه‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َٔا َّن ُه َق َال َ‪:‬ما ِم ْن َٔا َّ ي� ٍم ْال َع َم ُل َّ‬
‫الص ِ ُ‬ ‫الن ّ� َص َّل ُ‬ ‫َ َّ‬ ‫َع ْن ْب ن َ َّ‬
‫اس‪ ،‬ع ِن ِب ِي‬ ‫ا� عب ٍ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ ُ ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ََ َْ ُ ف‬ ‫َ‬ ‫ََ َْ ُ ف‬ ‫ْ َٔ َّ َ ْ ن َٔ َّ َ ْ َ شْ َ ُ َ َ ُ َ‬
‫الهاد ِ ي� س ِب ِيل الهلِ ِإل رجل‬ ‫الهاد ِ ي� س ِب ِيل الهلِ ؟ قال‪ :‬ول ِج‬ ‫� قالوا‪ :‬ي� رسول الهلِ ‪ ،‬ول ِج‬ ‫ال ي� ِم يع ِ ي� ا ي�م الع ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َْ ََ َ‬
‫� ٍء‬‫ال ف َ ْل َ ي ْ� ِج ْع ِم ْن ذ ِل َك ِب شَ ي ْ‬
‫خرج ِبنف ِس ِه وم ِ ِ‬
‫�ا�سرشع�ےیکتلیضفےکاب�ر�ےںیمدبع�الہلنبابع�س‪t‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺےنرفمایا�الہلاعتلٰیکوئیکینلمعیسکد�نںیم‬
‫�ا�سدق�رسپدنید�ہںیہنےہانتجکہا�ن ندو�ںںیمدنسپید�ہا�و�رحموب�بوہتاہے�‪،‬عیینذ�و�احلہجےکےلہپرشع�ہںیم� ص‪،‬احبہرک�ا�م‪ y‬نےرع�ضایک�ا�ے‬
‫�الہلےکرسو�لﷺ�!کایالہلیکر�ا�ہںیماہج�دبیھںیہن�؟�ٓا�پﷺےنفرمایاجاہ�دفیلیبسالہلیھبںیہن�‪،‬مرگجوصخشاپیناج�نوام�لےلرککنال‬
‫‪3‬‬
‫ہو�ا�و�رپرھکھچیھباستھےلرکنہاٹلپ�(عیینبسھچکالہلیکر�ا�ہںیمرقبا�نرک�دیا) �۔‬
‫ںیہ‪،‬کوینہکا�سںیمایکاط�قر�ا�تاییسےہوجہز�ا�رہمونی�ںیکابع�د�تےسرتہبہے‬
‫یاا�سےسرم�ا�درماض�نیکٓاخر�ید�ستلیضفو�الیر�اتںی �‬
‫‪ 1‬الصافات�‪ �۴‬ت‪۱�۷��۱‬‬
‫‪ 2‬الواقعۃ�‪۴�۷�،۴�۸‬‬
‫َ ٌ ف َ ْ ْ َ رشْ‬ ‫نن‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َٔ‬ ‫ف‬ ‫ََ‬ ‫َ‬
‫‪ 3‬حصیــح ب خ�ــاری کتــاب العیـ ن َ ُ ْ‬
‫� يـ ِـق �‪،۹�۶�۹‬ســ� ابوداودکتــاب الصیــام ب�ب ِ ي� صــو ِم الع ـ ِ‬
‫ش‬
‫ـد� ب�ب فضـ ِـل العمـ ِـل ِ ي� ا ي� ِم الت ِ‬
‫ی‬
‫ن‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫خز�ۃ�‪،۲�۸�۶�۵‬حصیــح با� حبــان �‪،۳�۲�۴‬ســ� داریم �‪،۱�۸�۱�۴‬الســ� الکـ بـری‬
‫ن‬ ‫ن‬ ‫ز‬ ‫�‪ ،۲�۴�۳�۸‬مســند امحــد �‪ ،۱�۹�۶�۸‬مسـ ب‬
‫ـندال�ار�‪،۵�۰�۰�۰‬حصیح با� ی‬
‫ا� با� شــیبۃ�‪،۱�۹�۵�۴�۰‬مصنف عبدالــرزاق �‪�،۸�۱�۲�۱‬ش ح الســنۃ للبغــوی �‪۱�۱�۲�۵‬‬ ‫للب� ـیق �‪،۸��۳ ۹�۲‬مصنــف ب ن‬
‫ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫‪1‬‬ ‫َ‬
‫ف ش ْه ٍۭؔر ‪۳‬۝‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫م ال ِ‬‫ي ِّ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ىك َما ل ْيلة الق ْد ِ ۭر ‪۲‬۝ ل ْيلة الق ْد ِر‪۰‬۝ ۙۥ َخ ْ ٌ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬
‫َ َ ْٰ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ا َِّن ٓ َا ْ َن ْل ٰن ُه ِ ْ‬
‫ف ل ْيل ِة القدِۖۚر ‪۱‬۝ وما ادر‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےنا�س( قر�ٓا�ن)کوبشدق�رںیمان�ز�لایکےہ�ا�و�رمتایکاجنوہکبشدق�رایکےہ�؟شبدق�رزہ�ا�رونیہم�ںےسزیا�د�ہرتہبےہ�۔‬
‫�ا�و�رجتفا�و� طرا�قینعیریغت�ایا�میکمسق�‪،‬‬
‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ َ ً َ َ َّ ْ َ ٌ َ ْ ُ َ ْ ً َ ٌ َّ َ ً َ َ ْ َ ُ َ َٔ َ ٌ َّ َ َ َ َ َ‬
‫ال َّنة ‪َ ،‬و ُه َو َو تْ ٌ�‬
‫احدا‪ ،‬ال ي�فظها احد ِإل دخل ج‬
‫عن ا ِب ي� هر ي�ة‪ِ ،‬رواية‪ ،‬قال‪ِ :‬ل ِل ِتسعة و ِتسعون اسا‪ِ ،‬مائة ِإل و ِ‬
‫ُ‬
‫ي ِ� ُّب َالو تْ َ�‬
‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہرسو�لالہلﷺےنرفمایا�الہلاعتلٰیکےایکمکایکوسنا�مںیہوجشصخیھباہنںی کای�درلےاگجتنںیماجئے‬
‫‪2‬‬
‫گا�الہلاط�قےہا�و� طرا�قوکسپدنکرتاہے�۔‬
‫�ا�و�ر�ر�ا�تیکات�رییکبجاختےمرپ�ٓالیگوہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ ّ ُ ْ َ َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ْ َ‬
‫‪3‬‬
‫س ‪۱۸‬۝‬
‫س ‪۱۷‬۝ والصب ِح اِذا تنف ۙ‬ ‫والي ِل اِذا عسع ۙ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رر�ا�تیکہکبجو�ہرختصوہئیا�و�رصحبیکہکبجا�سےناسنسیل�۔‬
‫یہںیمسقاھککرساعمنیےسوس�ا�لایکایگہکسجاب�تاکتماناک�ررک�رہےوہ�ا�سےکربحقوہنےیکاہش�د�تدیےنےکےئلہیزیچیںاکفیںیہن‬
‫رضو�ر�تابقیر�ہاجتی‬
‫ہںی�؟�الہلےکاقئمےیکوہئےا�سامیکحنہاظن�موک�دکیےنھےکدعببیھایکا�سامرکیاہش�د�تدیےنےکےئلیسکا�و�رزیچکی �‬
‫ہےہکہیےبریظناظن�مسجالہلےناقئمایکہےا�سیکدق�ر�تےسہیدیعبہنںیےہہکو�ہٓاخر�تربپاکرد�ےا�و�ر�ا�سیکتمکحو�د�انائیاکیہ‬
‫تاقضاہےہکاناس�نےسا�سےکاعام�لیکاب�زرپ�سرک�ے�۔‬

‫ْمَلَا َرَت َفْيَك َلَعَف َكُّبَر ٍداَعِب۪ۙ‪َ۰۰۶‬مَرِا ِتاَذ ِداَمِعْلا۪ۙ‪ْ۰۰۷‬يِتَّلا‬

‫کایٓا�پےنںیہندکیاھہکٓا�پےکر�بےناع�دیو�ںےکاستھایکایک�‪،‬سوتنو�ںو�الےا�ر�مےکاستھسجیکامندن( کوئیوق�م)‬

‫ْمَل ْقَلْخُي اَهُلْثِم يِف ِداَلِبْلا۪ۙ‪َ۰۰۸‬و َدْوُمَث َنْيِذَّلا اوُباَج َرْخَّصلا ِداَوْلاِب۪ۙ‪۰۰۹‬‬
‫لموک�ں ںیم دیپ�ا ںیہنیکیئگ�‪� ،‬ا�و�رومث�دیو�ں ےک استھ وہنج�ں ےن و�ا�د�ی ںیم ڑب�ے ڑب�ے رھتپرت�اشے ےھت�‪،‬‬

‫َو َنْوَعْرِف يِذ ِداَتْوَاْلا۪ۙ‪َ۰۰۱۰‬نْيِذَّلا اْوَغَط يِف ِداَلِبْلا۪ۙ‪۰۰۱۱‬اْوُرَثْكَاَف اَهْيِف َداَسَفْلا۪ۙ‪۰۰۱۲‬‬

‫�ا�و�ر عرفو�ن ےک استھ وج وخیم�ں و�الا اھت �‪�،‬ا�نوھبس�ں ےن رہش�و�ں ںیم رس اٹاھ رکاھ اھت ا�و�ر تہب اسف�د اچم رکاھ اھت�‪،‬‬
‫‪ 1‬القدر� ت‪۳��۱‬‬
‫َ َ‬ ‫ف َٔ‬ ‫َ ٌ َّ َ ُ ْ َ‬
‫اح ٍد�‪،۶�۴�۱�۰‬حصیح مسمل کتاب الذکروالدعاء َ ب� ٌب ِ ي� ا ْ َس ِاء الهلِ ت َعال‬
‫اس غ ْي َ� َو ِ‬‫‪ 2‬حصیح ب خ�اری کتاب الدعوات ب�ب ِل ِل ِمائة ٍ‬
‫َٔ‬ ‫َ‬
‫‪،۸‬مسندا� یعیل �‪۶�۲�۷�۷‬‬
‫ب‬ ‫َوف ْض ِل َم ْن ا ْح َص َاها�‪ ،۶�۸�۰�۹‬مسند امحد �‪�۱�۴�۶‬‬
‫التکو��‪۱�۷�،۱�۸‬‬
‫ی‬ ‫‪3‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َّبَصَفْمِهْيَلَعَكُّبَرَطْوَسٍباَذَعۙۚ‪َّ۰۰۱۳‬نِاَكَّبَرِداَصْرِمْلاِبَل۠ؕ‪�(۰۰۱۴‬افلرج�‪۶‬تا�‪)۱�۴‬‬
‫وکڑ�اربسایاًانیقیتری�ار�باھگ�تںیمےہ�۔‬
‫�ٓاخرریت�ےر�بےنا�نبسرپذع�ا�باک �‬
‫ایکایکہ‬
‫جز�ا�وسز�اپرشبو�ر�و�زکےاظن�مےساسدتلا�لرکنےےکدعب�ا�با�سےکایکینیقیتقیقحوہنےرپ�اناسنیات�ریخےساسدتلا�لرکتے گ‬
‫یہاکئان�تیسکاندھےرہب�ےاقنو�نرطف�ترپہنںیلچرہیےہہکلبایکتمکحو�الا�ر�باسےالچ�رہاہے�‪�،‬الہلیکتنطلسںیمرص�فاقنو�ن‬
‫فرط�تیہاک�رفرماہنںیہکلبایکاقنو�ناخال�قیھبےہسجاکال�زمیاقتضاماکفا�تلمعا�و�رجز�ا�وسز�اہے�‪،‬بوط�رماث�لنیت موقو�ںاکک�ذرفرمایا�‪،‬قو�م‬
‫ریمعترنا�ا�نیکوصخصتییھت‬
‫وتسو�ںیک دنلب�وبالا امع�رتںی ک‬
‫عا�د�ا�ولٰی یاعا�د�ا�ر�م ےک اب�ر�ے ںیم رفمایاہک ا�ناکتدم�ن ڑب�ا اشند�ا� تراھ�‪� ،‬ا�ونےچ ا�ونےچ ن‬
‫�‪،‬یجاسکہوہ�د‪ u‬نےا�نےسرفمایاتاھ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫ََْ ُْ َ ُ ّ ْ ٰ ًَ َْ َ ُْ َ ََّ ْ َ َ َ َ َ ْ ْ ُ‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫‪1‬‬
‫ك تلد ْو َ ۚ‬
‫ن ‪۱۲۹‬۝‬ ‫ن ‪۱۲۸‬۝ وتت ِخذون مصا ِنع لعل‬
‫ك ِريــعٍ اية تعبثو ۙ‬
‫اتبنون ِب ِ‬
‫اہمتر�اایکاح�لےہہکرہ�ا�ونےچاقم�مرپلاحاصلایکای�دگا� عرام�ر�تانب�ڈ�الےتوہا�و�رڑب�ےڑب�ےرصقعتریمرکتےوہگویامتںیہہشیمہ‬
‫ترجہم�‪:‬یہ �‬
‫�رہانہے۔‬
‫ےھت‪�،‬اپینوق�تا�و�راش�نوشوکتےکاتعاب�رسےوکئیوق�ما�سوقتدنایمںیا�نےکاقمبےلیکہنیھت�‪،‬یجےس‬
‫قو�ماع�د�اپےنزمانےیکایکےبریظنقو�م �‬
‫فرمایا‬
‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َّ َ‬
‫‪2‬‬ ‫ك ِف الل ِق َب ْ ۜ‬
‫ص َطة ۔۔۔‬ ‫اد ْ‬ ‫۔۔۔ وز‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رمتںیہوخ�بونتمدنایک۔‬
‫�ا�سام�د�یرتقیا�و�ر�د�ر�ا� قزامیتوسجامنیز�و�ر�ٓا�و�ر�یےنا�نوکستخربکتمبان�دیاتاھ�ا�و�ر�اہنںیاپیناطقتاکبڑ�اھگڈنمتاھ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ْ ْ َ ّ َ َ ُ ْ َ ْ َ َ ّ ُ َّ ُ َ ً‬ ‫َ َ َّ َ ٌ َ ْ َ ْ َ ُ ْ ْ َ‬
‫‪۰‬۝ ‪3‬‬
‫م اشد ِمنا ق ّوة۔۔۔ ‪۱۵‬۝‬ ‫بوا ِف ال ْر ِض ِبغ ِ‬
‫ي ال ِق وقالوا‬ ‫فاما عاد فاسـتك‬
‫ترجہم�‪:‬عا�دکاحا�لہیاھتکہو�ہزمنیںیمیسکقحےکریغبڑب�ےنبےھٹیبا�و�رہکےنےگلوک�نےہمہےسزیا�د�ہز�و�ر�ٓا�و�ر�۔‬
‫�ا�ناکسایسیاظن�مدنچبڑ�ےڑب�ےابج�ر�و�ںےکاہتھںیماھتجنےکٓاگےوکئید�مہنام�رکساتتاھ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ْ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ ْ ُ‬
‫‪4‬‬
‫َواِذا َب َطشت ْم َب َطشت ْم َج ّبا ِر َ ۚ‬
‫ي ‪۱۳۰‬۝‬
‫وہاب�ربنرک�ڈ�الےتوہ�۔‬ ‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رجبیسکرپہاتھڈ�الےت ج‬
‫قو�ماع�دکےدعبسبےسزیا�د�ہوہشم�ر�ورعم�و�فوق�مومث�داک�ذکررفمایاجسیکٓابا�د�یاچ�راپنچالکھےسمکہنیھتا�و�ر�ا�نےکےصقاہلرع�بںیمزبا�ن‬

‫‪ 1‬الشعرائ�‪۱�۲�۸�،۱�۲�۹‬‬
‫‪ 2‬االعراف�‪۶�۹‬‬
‫‪ 3‬مح السجدۃ�‪۱�۵‬‬
‫‪ 4‬الشعرائ�‪۱�۳�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ز�دعا�مےھت�‪،‬فرمایا�و�ہوق�میھبدمتنیوط�ررپ�اتینرتقیایفہتیھتہکو�ا�د�یالرقٰ�یےکدیم�انو�ںںیمامع�رتںیریمعتکرنےےکاستھاستھاہپ�ڑ�و�ں‬
‫کوتر�ا�شرت�ا�شرکبڑ�یاہم�ر�تےکاستھا�نےکاند�ربڑ�یڑب�یاعلیاش�نامع�رتںیانبتےےھت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ًٰ‬ ‫ََْ ُْ َ َ ْ‬
‫‪1‬‬
‫ال ُب ُي ْوت ف ِر ِه ْ َ ۚ‬
‫ي ‪۱۴۹‬۝‬ ‫ال َ‬
‫وتن ِحتون ِم ِ ِ‬
‫ب‬
‫ترجہم�‪:‬تماہپ�ڑکوھ�دکوھ�دکرفرخیہا�نںیمامع�رتںیانبتےوہ�۔‬
‫وکائما�و�رولگو�ںرپ�رعبو�دبدبہرھکےنےکےئلا�سےک‬
‫پرھیترس�یوق�م عرفو�ناکذکررفمایاجسےکاپ�سرصمکیوسعیوکحمتیھت�‪،‬لستنط ق‬
‫رغو�روربکترھبایگا�و�ر�و�ہاپین‬
‫پا�سرکشل�و�ںیکرثک�تیھت م�‪،‬ا�لو�د�ولتیک �رفا�ونییھت ل�‪،‬اکوھ�ںبیناسر�ائلیا�سیکالغمیںیمےھتسجےسا�سںیم �‬
‫سرکیشںیماتانٓاگےڑبھاہکوخ�دکو�ر�باعٰیلہکےناگل�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ َ َ َ َ ُّ ُ ُ ْ َ ْ‬ ‫ََ َ َ َ ٰ‬
‫‪2‬‬
‫ع ‪۲۴‬۝‬ ‫ك ال ٰۖۡ‬ ‫ش ف َنادىۖۡ ‪۲۳‬۝ فقال ان رب‬ ‫ف‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رولگو�ںوکعمجرکےکا�سےناکپ�رکرکاہںیماہمت�ر�ابسےسڑب�ار�بوہ�ں�۔‬
‫َ‬ ‫م ْال َم ْس ُج ْون ْ‬‫َ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ َ َّ َ ْ َ ٰ ً َ ْ ْ َ َ ْ َ َ َّ َ‬
‫‪3‬‬
‫ي‬
‫ِ ‪۲۹‬۝‬ ‫ك‬ ‫يي لجعلن‬ ‫ى اتذت اِلــها غ ِ‬ ‫قال ل ِٕ ِ‬
‫ترجہم�‪:‬فرعو�نےناہکاگروتےنریم�ےوس�ایسکا�و�روکوبعم�دامناوتےھجتیھبا�نولگو�ںںیماشملرکد�و�ںاگوجدیقاخنو�ںںیمڑپ�ےڑسرہےںیہ�۔‬
‫ص ًحا َّل َع ّ ْٓ‬
‫ْ‬ ‫اج َع ْل ِ ّ ْل َ‬
‫الط ْي َف ْ‬ ‫َ َ َ ْ َ ْ ُ ٰ ٓ َ ُّ َ ْ َ َ ُ َ َ ْ ُ َ ُ ْ ّ ْ ٰ َ ْ ْ ‪۰‬۝ َ َ ْ ْ ْ ٰ َ ٰ ُ َ َ‬
‫ع ّ‬
‫ل‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي فاو ِقد ِل يام‬ ‫ي ۚ‬ ‫وقال ِفرعون ييا المل ما ع ِلمت لك ِم اِل ٍه غ ِ‬
‫‪4‬‬
‫ي ‪۳۸‬۝‬ ‫م ْال ٰك ِذ ِب ْ َ‬ ‫َ َّ ُ ٰ ٓ ٰ ُ ْ ٰ ‪۰‬۝ َ ّ ْ َ َ‬
‫ل ُظ ُّن ٗه ِ َ‬ ‫س وا ِِن‬ ‫اط ِلع اِل اِل ِه مو ۙ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر عرفو�نےناہکا�ےاہلد�ربا�ر! مںیوتاپےنوس�ااہمت�ر�ےیسکدخ�اوکںیہناجنات ہ�‪،‬اما�ن! �ذ�ر�اانیںیٹوکپ�ارکریم�ےےیلایکا�ونیچامع�ر�ت‬
‫توونب�ااشیدہکا�سرپڑچ�ھرکںیمومسٰی ‪u‬کےدخ�اوکدیھکوکس�ں�‪،‬مںیوتاسےوھجٹاجمساتھوہ�ں۔‬
‫�ا�و�ریموخ�ںو�الے عرفو�نےکاستھ�‪،‬یجےسفرمایا‬
‫َّ َ ُ ْ َ َ‬
‫‪5‬‬
‫۔۔۔و ِف ْرع ْو ُن ذو ال ْوت ِ ۙد ‪۱۲‬۝‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�ریموخ�ںو�الافرعو�ن۔‬
‫فرعو�نوک�ا�سےیلوخیم�ںو�ا کلااہگایکہو�ہولگو�ںوکسز�ا�دیےنےکےیلا�نےکاہتوھ�ںںیمںیخیمڑگ�و�ا�دیاتتاھ�‪،‬‬
‫ون‪َ :‬ك َن ْت َ ُل َٔا ْو تَ� ٌد ُي َع ّذ ُب َ�ا َّ‬
‫الن َ‬
‫اس‬
‫َ َ ُْ َ ّ ُ َ‬
‫قال الف ِس‬
‫ِ ِب‬

‫‪ 1‬الشعرائ�‪۱�۴�۹‬‬
‫‪ 2‬النازعات�‪۲�۳�،۲�۴‬‬
‫‪ 3‬الشعرائ�‪۲�۹‬‬
‫‪ 4‬القصص�‪۳�۸‬‬
‫‪ 5‬ص �‪۱�۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫‪1‬‬
‫فمرسینےتہکںیہ�و�ہےصغںیم گلوو�ںےکاہتوھ�ںںیمیمںیخڑگ� کو�ارمر�و�ا�ڈ�الاتتاھ�۔‬
‫ُّ‬ ‫َٔ َ ف َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ َ َ‬
‫َو ُيقال‪ :‬كن ِف ْر َع ْون ُيو ِت ُد ا ْي ِد يَ ُ� ْم َوا ْر ُجل ُه ْم ِ ي� ا ْو تَ� ٍد ِم ْن َحديد ُي َع ِل ق ُ� ْم ِب َ�ا‬
‫‪2‬‬
‫اگ�ڑر�اہنںیاکٹلدیارکتااھت�۔‬
‫یہیھبایب�نایکجاتاہےہک عرفو�ناپےناخملوف�ںےکاہتوھ�ںا�و�رپائو�ںںیمولہےیکںیخیم ک‬
‫�ا�سےناپینہکلمٓاسہیوکبیھاسال�موبق�لرکنےےکرج�مںیماسیرط�حالہ�کایکتاھ�‪،‬‬
‫ً‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َٔ َٔ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫ْ َٔ‬ ‫ف َ‬
‫ا� َم ْس ُع ٍود ِ ي� ق ْوِ ِل‪ِ :‬ذي ال ْوات ِد‪،‬قال‪َ :‬وت َد ِف ْر َع ْون ِل ْم َرا ِت ِه ا ْر َب َعة ا ْو تَ� ٍد ث َّ� َج َعل َعل �ظ ْ ِر َها َر ًح َع ِظ َيمة َح تَّ�‬
‫ُ‬ ‫َعن ْب ن‬
‫ِ ِ‬
‫َ‬
‫َمات ْت‬
‫عدب�الہلنبوعسم�د ‪ٓ�w‬ایت’’یموخ�ںو�الا�۔‘‘ کےاب�ر�ےںیمےتہکںیہ فرعو�نےندشید� ھدو�پںیم�اپینویب�یوکپتشےکلباٹلکر�ا�س‬
‫‪3‬‬
‫کےہاتوھ�ںںیماچ�ریمںیخڑگ�و�ا�دیںیتحہکو�ہاسیاحلتںیمرمگیئ�۔‬
‫�ا�نونیت�ں موقو�ں ےن الہلیک زمنی رپ ڑب�ی رسکیشیک ا�و�ربتہ اسف�دالیھپیا�‪� ،‬الہل ےن ا�نونیت�ں موقو�ںیک رشد�وہد�ایت ےک ےئل وہ�د ‪،�u‬‬
‫یک‪�،‬و�ہیھبالہلوکبوھ�لرکما�لو�د�ولت کاپر�دنایکیریگنوین�ںمںی‬
‫صالح‪� u‬ا�و�رموسٰی‪ u‬کووعبم�ثایکاھتمرگ�انوہ�ںےنا�نیکیتخسےسذکتیب �‬
‫منگےھت�‪�،‬انوہ�ںےنیھبدیقع�ہٓاخر�تاکذم�ا�قا�ڑ�ایاتاھ�‪،‬جبو�ہاپینرسکیشںیمدحےسزگ�رےئگوتایکوقترقم�ر�ہرپ�الہلےنا�نونیت�ں‬
‫سرکش موقو�ںرپ�ٓاسام�نےساپانعذ�ا�بان�ز�لرفماکرتاب�ہوبر کبا�در�دیا�‪�،‬الہلاعتلٰینےوق�ماع�دپرستخوہ�اکاذع�ا�بان�ز�لرک�دیا۔‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫م‪۰‬۝ ُح ُس ْو ًما ف َ َ‬ ‫َ َّ َ َ َ َ ْ ْ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ‬ ‫صٍَ َ َ‬ ‫اد َف ُا ْه ِل ُك ْوا ِ ِب ْي َ ْ‬‫َ َ َّ َ ٌ‬
‫تى الق ْو َم‬ ‫ال ّو ٰث ِن َية ا ّي ٍ ۙ‬ ‫ص عا ِتي ٍ ۙة ‪۶‬۝ سرها عل ِ‬
‫يم سبع لي ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫واما ع‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬
‫‪4‬‬
‫ع‪۰‬۝ كن ْم اعاز ن ٍل خا ِوي ٍ ۚة ‪۷‬۝‬ ‫ص ۙ‬ ‫ِف ْيَا َ ْ‬
‫ترجہم‪�:‬ا�و�رعا�د�ایکڑب�یدشیدطوفانیٓاندھیےسابت�ہرک�دیےےئگ ��‪،‬الہلاعتلٰینےا�سوکسملسلاس�تر�ا�تا�و�ر�ٓاٹھد�نا�نرپسمطل کراھ�(تموہا�ں‬
‫ہوتےوت) �دکیےتھہکو�ہوہا�ںا�سرط�حرگ�ےڑپ�ےںیہےسیجو�ہوجھک�رےکوبسدی�ہےنتوہ�ں�۔‬
‫قو�مومث�دکوبیھہحفصیتسہےساٹمدیاایگ‬
‫َ‬ ‫َََ َ َُُْ ُ‬
‫‪5‬‬
‫فا ّما ث ُ ْود فاه ِلك ْوا ِب ّلطا ِغ َي ِة ‪۵‬۝‬
‫ترجہم‪ :‬توثوم�دےبدحخوفان�ک(�ا�و�ر�ا�ونیچ� �)ٓا�و�ا�زسےالہ�کرک�دیےےئگ۔‬
‫�ا�و�رفرعو�نا�و�ر�ا�سےکرکشلوکدنمس�رمںیرغ�قرک�دیاگای�‪،‬یجےسرفمایا‬

‫ط�ی�‪۱�۵�۸‬؍�‪۲�۱‬‬ ‫القد��‪۴�۸�۵‬؍�‪ ،۴‬ی‬

‫تفس� ب‬ ‫‪ 1‬فتح ی‬
‫ط�ی�‪۴�۰�۹‬؍�‪۲�۴‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 2‬ی‬
‫ط�ی�‪۴�۰�۹‬؍�‪۲�۴‬‬ ‫القد��‪۵�۳�۳‬؍�‪ ،۵‬ی‬
‫تفس� ب‬ ‫‪ 3‬فتح ي‬
‫‪ 4‬احلاقۃ �‪۷� ،۶‬‬
‫‪ 5‬احلاقۃ�‪۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َْ ُ َْ ُ‬ ‫ن ْي ٰن ُ ْ َ ْ ْ َ ٓ ٰ َ َ‬
‫ك ْال َب ْح َر َف َا ْ َ‬
‫َوا ِْذ َف َر ْق َنا ب ُ ُ‬
‫‪1‬‬
‫ك َواغ َرقنا ال ِف ْرع ْو َن َوانت ْم تنظ ُر ْو َن ‪۵۰‬۝‬ ‫ِ‬
‫ترجہم�‪:‬یا�درک�وو�ہوقت�‪،‬جبمہےندنمس�راھپ�ڑرکاہمت�ر�ےےیلر�اسہتانبیارھپا�سںیمےسںیہمتریخبیتزگ�ر�و�ادیا�‪،‬پرھوہںیاہمت�ر�یٓاکنوھ�ں‬
‫رغا�بایک�۔‬
‫کےاسمےن عرفونوی�ںوک ق‬
‫قحتقیہیےہہکالہلاعتلٰیخمولقا�تےکاعام�لدیھکرہاہے�‪،‬جو�ا�سیکانفرمانیرکتاہےاسےےنلھبنسیکتلہماطعفرماتاہےرگمبجو�ہدحےس‬
‫وکڑ�ارباسدیاتہے‬
‫گز�رتےںیہوتاچانکا�نرپ�د�ر�دنا�کذع�ا�باک �‬

‫اَّمَاَف ُناَسْنِاْلا اَذِا اَم ُهىٰلَتْبا ٗهُّبَر ٗهَمَرْكَاَف َو ٗهَمَّعَن۬ۙ‪ُ ١‬لْوُقَيَف ْۤيِّبَر‬
‫�اناس�ن(کاہیاح�لےہ) کہبجاسےا�ساکر�بٓا�زماتاےہا�و�رزع�تا�و�رتمعندیاتےہوتےنہکاتگلےہہکریم�ےر�بےن‬

‫ِنَمَرْكَاؕ‪َ۰۰۱۵‬و ۤاَّمَا اَذِا اَم ُهىٰلَتْبا َرَدَقَف ِهْيَلَع ٗهَقْزِر۬ۙ‪ُ ١‬لْوُقَيَف ْۤيِّبَر ِنَناَهَاۚ‪۰۰۱۶‬‬
‫انبیا�‪،‬ا�و�ربجو�ہاسوکٓا�زماتاےہا�سیکر� �وز�یگنترک�دیاتےہوتو�ہےنہکاتگلےہہکریم�ےر�بےنریم�یوتہنییک‬
‫جمےھزع�تد�ا�ر �‬

‫اَّلَك ْلَب اَّل َنْوُمِرْكُت َمْيِتَيْلاۙ‪َ۰۰۱۷‬و اَل َنْوُّضٰٓحَت ىٰلَع ِماَعَط ِنْيِكْسِمْلاۙ‪۰۰۱۸‬‬
‫�(ا�و�رذللیایک) �ایاسرہگزںیہنہکلب(با�تہیےہ) کہمت(ہی) لو�گومیتی�ںیکزع�تںیہنرکتےا�و�رونیکسم�ںوکالھکنےیک‬

‫اًّمَجؕ‪�(۰۰۲۰‬افلرج�‪۱�۵‬تا�‪)۲�۰‬‬ ‫َو َنْوُلُكْاَت َثاَرُّتلا اًلْكَا اًّمَّلۙ‪َّ۰۰۱۹‬و َنْوُّبِحُت َلاَمْلا اًّبُح‬

‫ےتا�و�ر(مر�د�و�ںیک) مری�ا�ثٹیمسٹیمسرکاھکتےوہا�و�رام�لوکیجرھبرکزعیزرھکےتوہ�۔‬
‫�ایکد�وسر�ےوکرتغبیںیہندی �‬

‫وک�ار�ا�مںیہنلبہکاتماح�نوھجمس‪:‬‬
‫�وستع �رز�ق ک‬
‫مرگ گلوو�ںیکاخالقیاحلتہیےہہکبجا�ساک�ر�با�سےکاتماح�نو�ٓا�زمائشےکےئلاسےام�لو�د�ولتیک �رفا�و�انیوکاش�دگی�‪،‬جا�ہو�اقدت�ا�را�و�ربے‬
‫شام�روتم�ںےسون�ا�زتاہےوت�اسےاپان�اتساقح�قاتھجمسہےا�و�رغطلیمہفاکشاک�رہوکراتہکہےہکالہلا�سرپبتہرہمبا�نےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫عن‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫ََْ َ ُْ َ َ ّ ْ‬
‫َ‬
‫َ ُ‬
‫ت‪۰‬۝ َبل ل يشع ُر ْو َن ‪۵۶‬۝‬ ‫ي ‪۵۵‬۝ ن َسا ِرع ل ُه ْم ِف الَـ ْ ٰ‬
‫ال ّو َب ِن ْ َ ۙ‬ ‫ْ ّ‬
‫ـي ِ ۭ‬ ‫ايسبون انا ِنده ِبهٖ ِم م ٍ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم�‪:‬کاییہےتھجمسںیہہکمہوج�اہنںیام�لوا�ولا�دسےدم�د�دیےاج�رہےںیہوتگویا�اہنںیالھبئای�ںدیےنںیمرسگر�مںیہ�؟ہنںیاصلاعممےل‬
‫کا�اہنںیوعش�رہنںیےہ�۔‬
‫�ا�و�ربجو�ہا�سیکٓا�زمائشےکےئلا�ساک� �رز�قاپنتالرک�دیاتہےوتربصوانقعتےکاستھر�اضیربضا�رہےنےکاجبئےدبگامنیاکاظاہ ک�ررتا‬
‫ہےا�و�راتہکہےریم�ےر�بےنریم�یاہانتیک�‪،‬عییناناس�نام�د�ہرپساتنہوس�چےکتحتزع�تا�و�ر�ذلتاکعمای�رما�لو�د�ولتا�و�ربصنمےکےنلم‬
‫یانہےنلموکجمساتھہے�‪،‬فرمایارہگزںیہن�‪،‬ما�لو�د�ولتوتہماپےنوبحم�بدنب�و�ںوکبیھدیےتںیہا�و�رانسپدنید�ہافر�ا�دکوبیھ�‪،‬نتیگںیمیھبمہاپون�ں‬
‫‪ 1‬البقرہ�‪۵�۰‬‬
‫‪ 2‬املومنون �‪۵�۵�،۵�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫التبمرتےںیہ�‪�،‬ا�سےئلزع�توذلتاکایعم�رما�د�یاشای�ءکیرثک�توقتلںیہنلبہکاخالقیالھبئیایرب�ائیےہ�‪،‬جالہتی‬
‫�ا�و�ریباگنو�ںد� نوو�ںوک ک‬
‫کےا�ساعمشر�ےںیماب�پےکرمتےیہا�سےکرقییبرشہتد�ا�رچاچ�‪،‬مامو�ں�‪،‬بڑ�اباھئیا�و�راسمہئےوغری�ہبسمیتیےسٓاکنںیھریھپیلےتےھت‬
‫� ع‪،‬و�رتو�ںا�و�ربوچ�ںوک�ویےسیہریم�ا�ثےسرحم�و�مرکاھجاتاتاھ�ا�سےئلرہبا�اثرا�و�راطقتو�ررمنےو�الےیکریم�ا�ثاکاملکنباجتاتاھ�‪،‬چاننہچ‬
‫فرمایامتاہ�ر�یاخالقیاحلتوتیہےہہکمتول�گمیتیےکاستھنسحولس�کرکنےےکاجبئےاہانتوبےرحیماکماظہر�ہرکتےوہ�‪�،‬ا�و�رما�لیکتبحم‬
‫�ا�و�رلیخبنپںیماحجتدنم�و�ں�‪،‬فرق�اا�و�راسمکنیوکوخ�دکاھناھکالتےوہ�ا�و�رنہیہایکد�وسر�ےوکا�سیکرتغبیدیےتوہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ي ُّض َ ٰ‬
‫ع َط َعام ْالم ْسك ْ‬ ‫ُ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ٰ َ َّ ْ َ ُ ّ ُ ْ‬
‫‪1‬‬
‫ۭ‬
‫ِ ‪۳‬۝‬ ‫ِي‬ ‫ِ ِ‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫فذلِك ال ِذي يدع ِ ‪۲‬۝‬
‫ۙ‬
‫م‬ ‫ي‬ ‫ت‬ ‫ي‬ ‫ال‬
‫ںیہنااستا�۔‬
‫ترجہم�‪�:‬وہیوتےہوجمیتیوکدھےکدیاتےہا�و�رنیکسماکاھکنادیےنرپ ک‬
‫�د� �وزخیمنہجںیمد�اخلاکسببا�سرط�حایب�نرکیںےگ�۔‬
‫ْ‬ ‫َ ُْْ َْ َ َ َ َ ُْ ْ َ ََ َ ْ ْ َ ُ ِ َ ُ َ َْ َ ْ َ ُ‬
‫ك نُ ْط ِع ُم ال ِم ْسك ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫‪2‬‬
‫ِيۙ ‪۴۴‬۝‬ ‫ي ‪۴۳‬۝ ول ن‬
‫ي ‪۴۱‬۝ ما سلكك ِف سقر ‪۴۲‬۝ قالوا ل نك م المص ِل ۙ‬‫ع المج ِر ِم ۙ‬
‫ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬وہا�ںو�ہ مرجمو�ںےسوپھچںیےگںیہمتایکزیچد� �وز�خںیمےلیئگ�؟�و�ہںیہکےگمہامن�زڑپھےنو�الو�ںںیمےسہنےھت�ا�و�رنیکسموکاھکنا‬
‫ہنںیالھکتےےھت�۔‬
‫�ا�و�رعرب�تاحصلرکنےےکاجبئےریم�ا�ثاکما�لوجبےسکومیتی�ںا�و�رونیکسم�ںاکحقاھتناجائزطو�ررپڑہ�پرکجاتےوہ�‪،‬ما�لو�د�ولتیکتبحم‬
‫مںیںیہمتکوئیرکفہنںیہکاسےاجئز�ا�و�رالح�لوط�ر حرپاصلایکایگےہایناجائز�ا�و�رحر�ا�موط�ررپ�‪،‬عیینمتٓاخر�تےکاجبئے ندایکوترجحیدیےت‬
‫ہو�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ْٰ َُ َ ٌْ ََ ٰ‬ ‫َ ُّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َب ْل ُت ْٔـو ِ ُ‬
‫‪3‬‬
‫ي ّوا ْب ۭ‬
‫ق ‪۱۷‬۝‬ ‫ث ْو َن الَ ٰيوة الدن َياۖۡ ‪۱۶‬۝ وال ِخرة خ‬
‫ترجہم�‪:‬مرگتمول�گدنایکیزندگیوکترجحیدیےتوہاحلانہکٓاخر�ترتہبہےا�و�رباقیرہےنو�الیےہ�۔‬

‫ۤاَّلَك اَذِا ِتَّكُد ُضْرَاْلا اًّكَد اًّكَدۙ‪َّ۰۰۲۱‬و َءٓاَج َكُّبَر َو ُكَلَمْلا اًّفَص اًّفَصۚ‪۰۰۲۲‬‬
‫اگ�‪،‬ا�و�ررفشےتںیفصابند�ھرک(�ٓاجائںیےگ)‬
‫یگ�‪،‬ا�و�رریت�ار�ب(خو�د) �ٓاجائے �‬
‫قیًانیجبزمنیوک�ٹوک�ٹرکرب�ابررک�د�یاجئے �‬

‫َو َءْٓياِج ٍۭذِٕىَمْوَي َمَّنَهَجِب۬ۙ‪ٍ ١‬ذِٕىَمْوَي ُرَّكَذَتَّي ُناَسْنِاْلا َو ىّٰنَا ُهَل ىٰرْكِّذلا ؕ‪ (� ۰۰۲۳‬فلارج�‪۲�۱‬تا�‪)۲�۳‬‬
‫یگ�‪،‬ا�سد�ناناس�نوکھجمسٓائےیگرگمٓا�جاسےکےنھجمساکافئد�ہاہک�ں�؟�۔‬
‫�ا�و�رسجد�نمنہجیھبالئیاجئے �‬
‫تمول�گےتھجمسوہکہدنایمںیوجاچاھیابر�اعلمرکتےرہوگےا�ساکماحسہبںیہنوہگا�‪،‬یجےسرفمایا‬

‫‪ 1‬املاعون�‪۲�،۳‬‬
‫املد��‪ �۱‬ت‪۴�۴��۴‬‬
‫‪ 2‬ث‬
‫االعیل�‪۱�۶�،۱�۷‬‬
‫ٰ‬ ‫‪3‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ت َج ُ‬
‫ْ‬ ‫َ َ َ ْ ُ ْ َ َّ َ َ َ ْ ٰ ُ ْ َ َ ً َّ َ َّ ُ ْ َ ْ َ َ ُ‬
‫‪1‬‬
‫‪۱۱۵‬۝‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ع‬ ‫اف ِسبتم انا خلقنك عبثا وانك اِلينا ل‬
‫ےہ؟�۔‬
‫ترجہم�‪:‬کایمتےنہیھجمسرکاھاھتہکمہےنںیہمتوضف�لیہدیپ�اایکےہا�و�رںیہمتامہ�ر�یرط�فیھبکانٹلپیہںیہن �‬
‫َ َ ْ َ ُ ْ ْ َ ُ َ ْ ُّ ْ َ َ ً‬
‫‪2‬‬
‫تك ُسدىۭ ‪۳۶‬۝‬ ‫النسان ان ي‬ ‫ايسب ِ‬
‫ترجہم�‪:‬کایاناس�نےنہیھجمسرکاھےہہکو�ہوینیہلمہموھچ�ڑدیااجئےاگ�؟�۔‬
‫َ َ ْ َ ُ َ َّ َّ ْ َ َ َ ٌ‬
‫‪3‬‬
‫ب ا ْن ل ْن يق ِد َر عل ْي ِه ا َح ۘد ‪۵‬۝‬‫ايس‬
‫ترجہم�‪:‬کایا�سےنہیھجمسرکاھےہہکا�سرپوکئیاقبوہناپےکساگ�؟�۔‬
‫�ایاسہرگزہنںیےہ ��‪،‬ایکوقترقم�ر�ہ قرپایمتاقئموہگی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ً‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬
‫‪4‬‬
‫ا ِّن َ ْي َم الف ْص ِل ك َن ِم ْيق ۙ‬
‫ات ‪۱۷‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬بےکشےلصیفاکد�نایکرقم�روقتےہ۔‬
‫جبالہلاعتلٰیکےمکحرپصو�رپوھناکجائےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َّ ُ‬ ‫َ َ ُ‬
‫‪5‬‬
‫ف ِاذا ن ِق َر ِف الناق ْو ِ ۙر ‪۸‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬اچاھ�‪،‬جبوص�رںیموھپنکام�ر�یاجئےیگ�۔‬
‫جسیکتبیہان�کٓا�و�ا�زسےاکئان�تاکتام�ماظن�مد�رہمربہموہجائےاگ� �‪ٓ،‬اسام�نٹھپاجئے �اگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َّ ۗ ْ َ َّ‬
‫‪6‬‬
‫الس َما ُء انشق ْ ۙ‬
‫ت ‪۱‬۝‬ ‫اِذا‬
‫ترجہم�‪:‬جبٓاسام�نٹھپاجئےاگ�۔‬
‫َ َّ ۗ ْ َ‬
‫‪7‬‬
‫الس َما ُء انف َط َر ْ ۙ‬
‫ت ‪۱‬۝‬ ‫اِذا‬
‫ترجہم�‪:‬جبٓاسام�نٹھپاجئےاگ۔‬
‫َ َ َّ ۗ ُ‬
‫‪8‬‬
‫الس َما ُء ف ِر َج ْ ۙ‬
‫ت ‪۹‬۝‬ ‫واِذا‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رٓاسام�ناھپ�ڑدیااجئےاگ۔‬
‫‪ 1‬املومنون�‪۱�۱�۵‬‬
‫‪ 2‬القیامۃ�‪۳�۶‬‬
‫‪ 3‬البلد�‪۵‬‬
‫‪ 4‬النبا�‪۱�۷‬‬
‫املد��‪۸‬‬
‫‪ 5‬ث‬
‫‪ 6‬االنشقاق�‪۱‬‬
‫‪ 7‬االنفطار�‪۱‬‬
‫‪ 8‬املرسالت�‪۹‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َّ َ ۗ ُ َ َ َ ْ َ‬ ‫َُ‬
‫‪1‬‬
‫ت ا ْ َب ً ۙ‬
‫اب ‪۱۹‬۝‬ ‫ت السماء فكن‬ ‫ّوف ِت َح ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رٓاسام�نوھک�لدیااجئےاگیتحہکو�ہد�ر�و�ا�ز�ےیہد�ر�و�ا�ز�ےنبرکر�ہاجئےاگ�۔‬
‫رکٹ�اربےون�رہوجائںیےگ�‪،‬یجےس‬
‫عالمابلااکاظن�موٹٹےنےسامت�ماتس�ر�ےا�و�رایس�ر�ےوجاپےندم�ا�ررپاقئمےھت�اپےندم�ا�رسےلکنرک�ٓاپسںیم ک‬
‫فرمایا‬
‫َ‬
‫‪2‬‬
‫ث ْۙ‬
‫ت ‪۲‬۝‬ ‫َوا َِذا ْالك َواك ُ‬
‫ِب ْان َـت َ َ‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ربجات�ر�ےرھکباجئںیےگ�۔‬
‫ْ ََ‬ ‫َ َ ُّ‬
‫‪3‬‬
‫ت ‪۲‬۝‬‫الن ُج ْو ُم انكد َر ْۙ۠‬ ‫واِذا‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ربجات�ر�ےرھکباجئںیےگ�۔‬
‫َ َ ُّ ُ ُ‬
‫‪4‬‬
‫ت ‪۸‬۝‬ ‫الن ُج ْوم ِ‬
‫ط َس ْ ۙ‬ ‫ف ِاذا‬
‫ترجہم�‪:‬پرھبجاتس�ر�ےامندڑپاجئںیےگ�۔‬
‫َْ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ َ ُ َ ُ َ َّ‬
‫‪5‬‬
‫جع الش ْم ُس َوالق َم ُ ۙر ‪۹‬۝‬
‫وخسف القم ۙر ‪۸‬۝ و ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�راچندےبنو�روہاجئےاگ�ا�و�راچندوس�ر�جالمرکایکرکدیےاجئںیےگ�۔‬
‫�ا�و� �رزمنیےکٹھجرپاکٹھجکاھنےےگلیگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ُْ َ َْ ُ َْ َ‬
‫‪6‬‬
‫ت ال ْرض ِزلزال َهاۙ ‪۱‬۝‬‫اِذا زل ِزل ِ‬
‫ترجہم�‪:‬جبزمنیاپینوپ�ر�یدش�تےکاستھالہڈ�الیاجئےیگ�۔‬
‫َ ْ َ َ ْ ُ ُ َّ َ ُ َ ْ َ ُ َ َّ َ ُ‬
‫‪7‬‬
‫الرا ِدف ۭة ‪۷‬۝‬ ‫يم تجف الرا ِجف ۙة ‪۶‬۝ تتبعها‬
‫ترجہم�‪:‬جسر�و�زالہام�ر�ےاگ لززلےاکاکٹھج�ا�و�را�سےکےھچیپایکا�و�راکٹھجڑپ�ےاگ�۔‬
‫�زمنییکششکمتخوہنےےسپاہ� �ڑزمنیےسلکنرکہو�امںیا�ڑنےںیگلےگ�‪،‬یجےسرفمایا‬

‫‪ 1‬النبا�‪۱�۹‬‬
‫‪ 2‬االنفطار�‪۲‬‬
‫التکو��‪۲‬‬
‫ی‬ ‫‪3‬‬
‫‪ 4‬املرسالت�‪۸‬‬
‫‪ 5‬القیامۃ�‪۸�،۹‬‬
‫‪ 6‬الزلزال�‪۱‬‬
‫‪ 7‬النازعات�‪۶�،۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َ ْ َ ُ‬
‫ال ُس ّ َ‬
‫‪1‬‬
‫ي ْۙ۠‬
‫ت ‪۳‬۝‬ ‫ِ‬ ‫الب‬
‫واِذا ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ربجاہپ�ڑالچئےاجئںیےگ۔‬
‫َّ ُ ّ َ ْ َ ُ‬
‫ال َف َكنَ ْ‬
‫‪2‬‬
‫س ًۭ‬
‫اب ‪۲۰‬۝‬ ‫تَ َ‬ ‫وس ِي ِت ِ‬
‫الب‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�راہپ�ڑالچئےاجئںیےگاہی�ںکتہکو�ہرس�ا�بوہاجئںیےگ�۔‬
‫ً‬ ‫َْ َ َْ ُ ُ ْ َْ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ ُ َ ْ َ‬
‫‪3‬‬
‫ال َبال ك ِثي ًبا ّم ِه ْيل ‪۱۴‬۝‬
‫ت ِ‬ ‫البال وكن ِ‬ ‫يم تجف الرض و ِ‬
‫ترجہم�‪:‬یہا�سد�نوہگابجزمنیا�و�راہپ�ڑرل�زاھٹںیےگا�و�راہپ�ڑ�و�ںاکاح�لایاسوہاجئےاگےسیجریتےکڈھریوجرھکب�ےاجرہےںیہ�۔‬
‫ّ ُ ْ َ ْ َ ٌ َّ َ ٌ َّ ُ َ ْ َ ْ ُ َ ْ ُ َ ُ َّ َ َ َّ ً َ َ ً‬ ‫َ َ ُ َ‬
‫‪4‬‬
‫ال َبال فدكتا دكة ّوا ِحد ۙة ‪۱۴‬۝‬ ‫ت الرض و ِ‬ ‫حل ِ‬ ‫ف ِاذا ن ِفخ ِف الصو ِر نفخة وا ِحد ۙة ‪۱۳‬۝ و ِ‬
‫ترجہم�‪:‬پرھبجایکدفہعوص�رںیموھپنکام�رد�یاجئےیگا�و�رزمنیا�و�راہپ�ڑ�و�ںوکاٹاھرکایکیہوچ�ٹںیمریز�ہریز�ہرک�دیااجئےاگ۔‬
‫رکٹ�ارٹڑک�ےڑکٹ�ےوہجائںیےگا�و�رپرھاب�ریکرھببرھ�یریتےکےلیٹنباجئںیےگ�‪،‬پرھوج‬
‫عیینوہ�امںیا�ڑتےوہئےاہپ� �ڑٓاپسںیم ک‬
‫� لززلہزمنیوکالہرہاوہگاا�سیکوجہےسہیریترھکباجئےیگا�و�راس�ر�یزمنیایکومہ�ا�رلیٹچدیم�ا�ننباجئےیگ�۔‬
‫�زمنیےکےکٹھجرپھجاکٹکاھنےےسدنمس�ر�و�ںےکےچینزمنیںیماگش�فڑپجائںیےگسجےسزمنیےکاند�رسےفلتخمسیگاک�اخر�ا�جوہنے‬
‫لےگاگ�ا�و�ر�و�ہٓاسکنجیےکےنلمےسڑھب�کاٹےھںیئگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ ْ َ ُ ُ‬
‫‪5‬‬
‫ار ِف ّـ َـر ْ ۙ‬
‫ت ‪۳‬۝‬ ‫واِذا ال ِبح‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ربجدنمس�راھپ�ڑدیےاجئںیےگ۔‬
‫س َر ْۙ۠‬
‫ت ‪۶‬۝‬ ‫ار ُ ّ‬ ‫َ َ ْ َ ُ‬
‫‪6‬‬
‫واِذا ال ِبح ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ربجدنمس�رڑھبکادیےاجئںیےگ�۔‬
‫یگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�ا�سرط�حزمنیےکبسبیشنوفر�ا�زبر�ابرہوجائںیےگ�ا�و�ر�و�ہایکومہ�ا�رٹچلیدیم�ا�نیکرط�حوہاجئے �‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ َ َ َ ً ْ ً‬ ‫َ َ ْ َٔ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ َ ّ ْ َ ً‬
‫‪7‬‬
‫بن ْسف ۙا ‪۱۰۵‬۝ ف َيذ ُرهاقاعا َصف َصف ۙا ‪۱۰۶‬۝ ل ٰتى ِف ْيا ِع َو ًجا ّولا ْمت ۭا ‪۱۰۷‬۝‬ ‫الفقلين ِسفهار ِ‬‫الب ِ‬
‫ع ِ‬‫ويس ــلونك ِ‬
‫ترجہم‪ :‬یہول�گمتےسوپھچےتںیہہکٓاخرا�سد�نہیاہپ�ڑاہک�ںےلچاجئںیےگ�؟کوہہکریم�ار�با�نوک ھدو�لانبرکا�ڑ�اد�ےاگ�ا�و�رزمنیوکایاسومہ�ا�ر‬

‫التکو��‪۳‬‬
‫ی‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 2‬النبا�‪۲�۰‬‬
‫‪ 3‬املزمل�‪۱�۴‬‬
‫‪ 4‬احلاقۃ�‪۱�۳�،۱�۴‬‬
‫‪ 5‬االنفطار�‪۳‬‬
‫التکو��‪۶‬‬
‫ی‬ ‫‪6‬‬
‫ت‬
‫‪ 7‬طہ�‪۱�۰�۷��۱�۰�۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ٹچلیدیم�ا�نانبد�ےاگکہا�سںیممتوکئیلبا�و�رولس�ٹہندکیوھےگ�۔‬
‫�الرغضالہلاعتلٰیپرھایکےئناقنو�نےکاستھاین�ٓاسام�ن �ا�و�رنیئزمنیانبئے �اگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ََْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َّ ُ ْ َ ْ ُ َ ْ َ ْ َ ْ ِ َ َّ ٰ ٰ ُ ُ‬
‫‪1‬‬
‫ت َو َ َبز ْوا ِل ِال َوا ِح ِد الق ّها ِر ‪۴۸‬۝‬ ‫يم تبدل الرض غي الرض والسمو‬
‫ترجہم�‪�:‬ڈ�ر�ا�ٔو�اہنںیا�سد�نےسبجہکزمنیا�و�رٓاسام�ندب�لرکھچکےسھچکرکدیےاجئںیےگا�و�ربسےکبسالہلو�احدق ّ ہ��ا�رےکاسمےن‬
‫بےناق�باحضروہاجئںیےگ�۔‬
‫رھالہلاعتلٰیسباناسنو�ںوک�ا�نیکربق�و�ںےس�اسیمسجوجا�نےکاستھ نزد�ہرککےاعام�لیکزج�اوسز�اکےےئلدیم�ا�نرشحممںیعمجرک�ےاگ�‪،‬یجےس‬
‫پ �‬
‫فرمایا‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬
‫الص ْور ف َتا ُ ْ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬
‫‪2‬‬ ‫ت َن اف َو ً‬
‫اجاۙ ‪۱۸‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ّ ْي َم يُ ْنفخ ِف‬
‫ترجہم�‪:‬جسر�و�زوص�رںیموھپنکام�رد�یاجئےیگمتوف�جد�روف�جلکنٓا�ٔوگے�۔‬
‫َْ ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ُّ ْ َ َ ُ ْ ّ ِ َ ْ َ َ‬ ‫ُ َ‬
‫‪3‬‬
‫اث اِل َر ِّ ِب ْم ين ِسل ْو َن ‪۵۱‬۝‬
‫م ال ْجد ِ‬ ‫َون ِفخ ِف الصو ِر ف ِاذا ه‬
‫ترجہم�‪:‬پرھایکوص�روھپناکاجئےاگا�و�راکییکہیاپےنر�بےکوضح�رشیپوہنےےکےیلاپینربق�و�ںےسلکنڑپیںےگ�۔‬
‫الص ْور َف َـج َـم ْع ٰ ُ‬
‫ن ْم َ ْ ً‬ ‫ُّ‬ ‫َّ ُ َ‬
‫۔۔۔ون ِفخ ِف‬
‫‪4‬‬
‫جعاۙ ‪۹۹‬۝‬ ‫ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�روص�روھپناکاجئےاگا�و�رمہبساناسنو�ںوکایکاستھعمجرکیںےگ�۔‬
‫تر�ا�ز� عود�لاقئمرک�دیاجائےاگ�‪ ،‬گلوو�ںےکےلصیفرکنےےکےئلر�باکئان�تدیم�ا�نرشحممںیولج�ہرفماہوگا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ٌ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ ُ َ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ ٰٓ َ ۗ‬
‫‪5‬‬
‫ّوال َملك ع ا ْر َجا ِٕى َهاۭ‪۰‬۝ َو ْي ِمل ع ْرش َر ّ ِبك ف ْوق ُه ْم َ ْي َم ِٕى ٍذ ٰث ِن َي ۭة ‪۱۷‬۝‬
‫را�فووج�انبںیموہ�ںےگا�و�رٓاٹھرفشےتا�سر�و�زریت�ےر�باکرع�شاپےنا�وپراٹاھئےوہئےوہ�ںےگ�۔‬ ‫ترجہم�‪:‬فرشےتا�سےکاط �‬
‫ہر�ٓاسام�نےسرکم�مرفشےتےچیناتریںےگا�و�رخوش�عوعاجز�یےکاستھرسھجاکئےالگالگفصانبکرڑھک�ےوہجائںیےگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ َ ُ ْ ُ ُ ُ ْ ٰ َ ُ ًّ‬
‫‪6‬‬
‫الر ْوح َوال َمل ۗ ِٕىكة َصفا۔۔۔ ‪۳۸‬۝‬
‫ْيم يقوم ّ‬
‫ترجہم�‪:‬جسر� �وز�ر�و�حا�و�رالمئہکفصہتسبڑھک�ےوہ�ںےگ�۔‬
‫یگ‪�،‬ا�سر�و�زمنہجوکخو�بڑھبکایاجائےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�ا�سرط�حاس�تںیفصوہ�ںیگوجزمنیوکھگریلںی �‬

‫اہ��‪۴�۸‬‬
‫‪ 1‬با� ی‬
‫‪ 2‬النبا�‪۱�۸‬‬
‫س��‪۵�۱‬‬‫‪ٰ 3‬ی ی ن‬
‫‪ 4‬الہکف�‪۹�۹‬‬
‫‪ 5‬احلاقۃ�‪۱�۷‬‬
‫‪ 6‬النبا�‪۳�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ ْ‬
‫‪1‬‬
‫َواِذا الَـ ِح ْي ُم ُس ِّع َر ْۙ۠‬
‫ت ‪۱۲‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ربجمنہجدہاکئیاجئےیگ�۔‬
‫وکدی�ا�نرشحمںیمالیااجئےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫رھا�سضیغوغبضےسیتٹھپمنہج م‬ ‫�ا�و� پر �‬
‫ّ ْ ٰ ْ َ َ َۨ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ْ َ‬
‫‪2‬‬
‫ّوع َرضنا َج َهن َم َ ْي َم ِٕى ٍذ ِللك ِف ِري ع ْرضاۙ ‪۱۰۰‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رو�ہد�نوہگابجمہمنہجوکاکفر�و�ںےکاسمےنالئںیےگ۔‬
‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫‪3‬‬
‫َو ُ ِّبز ِت الَ ِح ْي ُم ل َِم ْن ّ ٰيى ‪۳۶‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ررہدکیےنھو�الےےکاسمےند� �وز�خوھک�لرکرکھد�یاجئےیگ�۔‬
‫ْٰ ْ‬ ‫َ ْ‬
‫‪4‬‬
‫َو ُ ِّبز ِت الَ ِح ْي ُم لِلغ ِو َ ۙ‬
‫ي ‪۹۱‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رد� �وز�خےکہبوہئےولگو�ںےکاسمےنوھک�لد�یاجئےیگ۔‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ُ ْٔ تَ َ َ نَّ َ َ ْ َ َ َ َ ْ ُ َ َٔ ْ َ َ َ َ ُ ّ َ َ ْ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬
‫َع ْن َع ْب ِد الهلِ ‪ ،‬قال َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل‪:‬يو� ِب ج�ه� يوم ِئ ٍذ لا سبعون الف ِزم ٍام ‪،‬مع ِك ِزم ٍام سبعون‬
‫َٔا ْل َف َم َل ٍك ي َ ج ُ� ُّر نَ َ‬
‫و�ا‬
‫�ا�و�ردبع�الہلنبوعسم�د ‪w‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایا�ا�سد�نضیغوغبضےسیٹھپمنہجوکوجرتسزہ�ا�رلاگمو�ںےکاستھڑکج�ی‬
‫ہوئیوہگی ��‪،‬ا�و�ررہلاگ�مےکاستھرتسہز�ا�رفرشےتوہ�ںےگ�‪،‬ھگٹیسرکمدی�ا�نرشحممںیولگو�ںےکاسمےنالئیاجئےیگ�۔‬
‫‪5‬‬

‫نفس‬ ‫نفس‬ ‫َح تَّ� َت ْن َص َّب َع ْن َي َسار ْال َع ْرش‪َ ،‬ف َل َي ْب قَ� َم َل ٌك ُم َق َّر ٌب َو َل َن ٌّ� ُم ْر َس ٌل إ َّل َج َثا ِل ُر ْك َب َت ْي ِه يقول‪ :‬ي� ّ‬
‫رب‬
‫ي‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ِب ي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫�ا�و�ر�اسےرع�شےکابئںیاجنبڑھک�ارکدیااجئےاگپساسےدیھکرکامت�مرقم�با�و�ر�ابنای�ءھگونٹ�ںےکلبرگڑپیںےگ�‪�،‬ا�و�رمری�ےر�ب�!جمےھ‬
‫‪6‬‬
‫بشخد�ے�‪�،‬ا�ےر�ب�!جمےھشخبد�ےپاک�ریںےگ�۔‬
‫�اپاننامہاعام�لڑپ�ھرک�ا�و�ریہوہلان�کرظنم�دیھکرکہرمرج�ماپےنرفک�واعمصیرپنا�د�موہاگا�و�را�سوکمسھجٓاجائےیگہکا�با�سےکاستھایکسول�ک‬
‫کایاجنےو�الاہے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ُ ُ ْ ٌ َّ ْ َ َ َ ٌ َ ُ ُ َ ّ ُ ْ َ َ َ َ ٌ‬
‫‪7‬‬
‫س ۙة ‪۲۴‬۝ تظ ّن ا ْن يفعل ِبا فا ِق َر ۭة ‪۲۵‬۝‬‫ووجوه يم ِٕى ٍ ؚذب ِ‬
‫التکو��‪۱�۲‬‬
‫ی‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 2‬الہکف�‪۱�۰�۰‬‬
‫‪ 3‬النازعات�‪۳�۶‬‬
‫‪ 4‬الشعرائ�‪۹�۱‬‬
‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْٔ‬ ‫َ‬ ‫ف‬
‫النۃ َ ب� ٌب ِ ي� ِش َّد ِة َح ّر نَ�ر َ�ج َ نَّ َ� َو ُب ْع ِد ق ْعر َها َو َما تَ�خذ ِم َن ُ‬
‫ال َعذ ِب ي نَ��‪ ، ۷�۱�۶�۴‬جامع ت�مذی ابواب صفۃ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫‪ 5‬حصیح مسمل کتاب ج‬
‫َّ‬ ‫ف َ‬
‫جھ� َ ب� ُب َما َج َاء ِ ي� ِصفةِ الن ِار ‪،۲�۵�۷��۳‬مستدرک حامک �‪۸�۷�۵�۸‬‬ ‫ن‬
‫القد� �‪۵�۳�۵‬؍�‪۵‬‬
‫‪ 6‬فتح ی‬
‫‪ 7‬القیامۃ�‪۲�۴�،۲�۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم‪� :‬ا�و�رھچکرہچ�ےا�د�ا�سوہ�ںےگ�‪�،‬ا�و�رھجمسرہےوہ�ںےگہکا�نےکاستھرمکوت�ڑربتا�ٔوہونےو�الاےہ�۔‬
‫مرگ�ر� �وزجز�امںیتحیصنڑکپنےا�و�ر�اپینویطلغ�ںوکجمسےنھےسھچکافئد�ہہنوہاگ�۔‬

‫ُلْوُقَي ْيِنَتْيَلٰي ُتْمَّدَق ْيِتاَيَحِلۚ‪ٍ۰۰۲۴‬ذِٕىَمْوَيَف اَّل ُبِّذَعُي ۤٗهَباَذَع ٌدَحَاۙ‪۰۰۲۵‬‬

‫�و�ہ ےہکاگ ہکاک�ش ںیم ےن اپین زندگی ےک ےیلھچکیگشیپ اسما�نایک توہا�‪ ،‬پسٓا�ج الہل ےک ذع�ا�ب اسیج ذع�ا�بیسک ہن وہگا�‪،‬‬

‫َّو اَل ُقِثْوُي َو ۤٗهَقاَث ٌدَحَاؕ‪۰۰۲۶‬اَهُتَّيَاٰۤي ُسْفَّنلا ُةَّنِٕىَمْطُمْلاۖۗ‪ْۤ۰۰۲۷‬يِعِجْرا ىٰلِا ِكِّبَر‬

‫نہ ا�سیک دیق و دنبیسیجیسکیک دیق�و دنب وہگی�‪�،‬ا�ے امطانی�ن و�الی ر�و�ح! تو اپےن ر�بیک رط�ف ول�ٹ لچ�‪،‬‬

‫ًةَيِضاَرًةَّيِضْرَّمۚ‪ْ۰۰۲۸‬يِلُخْداَفْيِفْيِدٰبِعۙ‪َ۰۰۲۹‬وْيِلُخْداْيِتَّنَجؒ‪�(۰۰۳۰‬افلرج�‪۲�۴‬تا�‪)۳�۰‬‬
‫�ا�سرط�حہکوتا�سےسر�اضیو�ہھجتےسوخ�ش�‪،‬پسریم�ےاخ�صدنب�و�ںںیمد�اخلوہجاا�و�رریم�یتنجںیمیلچاج�۔‬
‫حرس�تویا�سا�و� نرد�امتےساہتھےتلموہئےرہمرج�مےہکاگکا�ش! مںیےند�ائیمزندگیےکےئلوکئیایت�ر�ییکوہتی�‪�،‬ایکاقم�مرپرفمایا‬
‫َ َ ْ َ َ َ ّ ُ َّ ُ َ ٰ َ َ ْ َ ُ ْ ُ ٰ َ ْ َ َّ َ ْ ُ َ َ َّ ُ ْ َ ْ ً ٰ َ ْ َ ٰ َ ْ َ َ َ َّ ْ ُ َ‬
‫ن ْل اتِذ فل ًن‬ ‫ال ع يدي ِه يقول يليت ِن اتذت مع الرسو ِل س ِبيل ‪۲۷‬۝ ييلت ليت ِ ْ‬ ‫ويم يعض الظ ِ‬
‫َ ً‬
‫‪1‬‬
‫خ ِل ْيل ‪۲۸‬۝‬
‫یتخب‪،‬کا�ش! مںیےنالف�ںصخشوک�د�وست‬
‫ترجہم�‪:‬ظالماناس�ناپےناہتھابچئےاگ�ا�و�رکےہاگاک�ش! مںیےنرسو�لاکساتھدیاہوتا�‪،‬ہائےریم�یمک �‬
‫نہانبیاہوتا�۔‬
‫َ‬
‫‪2‬‬ ‫ي َك َف ُر ْوا َل ْو َك ُ ْنا ُم ْس ِلـ ِم ْ َ‬
‫ي ‪۲‬۝‬ ‫ي ُّد ّالذ ْ َ‬
‫ربَا َ ِ‬
‫َُ َ‬

‫ترجہم�‪:‬عبدیںیہنہکایکوقتو�ہٓاجائےبجوہیول�گوہنج�ںےنٓا�ج( �دعو�تاسال�موکوبق�لرکنےےس)�اناک�ررک�دیاےہ�‪،‬چپاتھاتھچپرکںیہک‬
‫گےہکاک�شمہےنرسمیلستمخرک�دیا توہا�۔‬
‫�ا�سد�نامت�مرتاتخای�ر�ا�ترص�فالہلاملکوی�مالدینےکاپ�سوہ�ںےگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ َْ ّ ْ‬
‫‪3‬‬
‫َ ْي َم ل تْ ِلك نف ٌس ِل َنف ٍس ش ْـيـ ـًٔاۭ‪۰‬۝ َوال ْم ُر َ ْي َم ِٕى ٍذ ِّ ۧ‬
‫ل ِ ‪۱۹‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬یہو�ہد�نےہبجیسکصخشےکےیلھچکرکنایسکےکسبںیمہنوہگا�‪،‬یفہلصا�سد�نابللکالہلےکاتخای�رںیموہگا�۔‬
‫کیسوک�ا�سیکاب�رگا�ہںیمد�مزنیایکیسیکافس�ر�شرکنےیکرج�ا�تںیہنوہگی�‪،‬یجےسرفمایا‬

‫‪ 1‬الفرقان�‪۲�۷�،۲�۸‬‬
‫‪ 2‬احلجر�‪۲‬‬
‫‪ 3‬االنفطار�‪۱�۹‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ ْ َ َ ْ َ َ َ َّ ُ َ ْ ٌ َّ ْ‬
‫‪1‬‬
‫هٖ‬
‫يم ي ِت ل تكم نفس اِل ِبـ ِا ِ ‪۱۰۵‬۝‬
‫۔۔۔‬ ‫ن‬‫ذ‬
‫ترجہم�‪:‬جبو�ہٓائےاگوتیسکوکاب�ترکنےیکاجم�لہنوہگیالایہہکالہلیکاجا�ز�تےسھچکرع�ضرک�ے�۔‬
‫َ ْ َ َّ َ ْ َ ُ ْ َ ٗ ٓ َّ ْ‬
‫‪2‬‬
‫۔۔۔م ذا ال ِذ ْي يشفع ِعنده اِل ِبـ ِاذ ِنهٖ ۔۔۔ ‪۲۵۵‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬کو�نےہوجا�سیکانج�بںیما�سیکاجا�ز�تےکریغبافس�ر�شرکےکس�؟�۔‬
‫�ایےساحلا�تںیمالہلاعتلٰیمرجمو�ںوکوج�د�ر�دنا�کذع�ا�بد�ےاگ�ویاسعذ�ا�بدیےنو�الاکوئیںیہنا�و�را�سیکدیق�وبدنیسیجیسکیکدیق�وبدننہوہگی‬
‫�‪،‬چاننہچایےسولگو�ںوک�ٓا�گیکزجنری�و�ںںیمابندھاجائےاگ�ا�و�رچرہ�و�ںےکلبےتٹیسھگوہئےٓا�گںیمڈ�ا�لدیاجائےاگ�۔�ا�و�راہلایام�ن طواعت‬
‫کووجاتماح�نںیماکمای�بوہ�ںےگاہکاجئےاگ�ا�ےسفننئمطم!�الہلےکاجر� ثوو�ا�با�و�ر�ا�نوتمعن�ںیکرط�فلچوج�ا�سےناپےندنب�و�ںےک‬
‫رہھٹا�‪�،‬ایےسکینرطف�تاناسنو�ںوک�الہلاعتلٰی�اپین‬
‫لےئتنجںیمایت�رکیںیہ�‪،‬تو�الہلاعتلٰیکیانعیا�تےسوخ�شوہ�ا�ا�و�ر�الہلےکزن�دیکدنسپید�ہ �‬
‫� ضرا�وخوشون�د�ییکونی سدانتےوہئے مرفائےاگریم�ےکیندنب�و�ںںیماشملوہرکعنوتم�ںرھب�یتنجںیمد�اخلوہجائو م�۔و�تےکوقتیھب‬
‫فرشےتومنمنیوکیہیوخ�شربخ�یانستےںیہ�۔‬
‫ُ‬ ‫ُُْ َْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ي‪۰‬۝ يَ ُق ْول ْو َن َسلٰ ٌم َعل ْي ُ‬ ‫َّ ْ َ َ َ َ ٰ ّ ُ ْ ٰ َ ُ‬
‫‪3‬‬
‫كۙ‪۰‬۝ ادخلوا الَنة ِبَا كنت ْم تع َمل ْو َن ‪۳۲‬۝‬ ‫ىه ُم ال َمل ۗ ِٕىكة َط ِّي ِب ْ َ ۙ‬‫ال ِذي تتوف‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�نویقتم�ںوکنجیکر�وحںیاپکزیگییکاحلتںیمبجالمئہکضبقرکرہےوہتےںیہوتےتہکںیہالس�موہمترپجا�ٔوجتنںیماپےن‬
‫�اعام�لےکدبلے�۔‬
‫َ َ ً ُ‬ ‫ُ ّ َٔ َٔ ُ َ َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َٔ ُٔ َ َٔ َّ‬
‫الله َّم‪ِ ،‬إ ِ ن ي� ا ْسالك نف ًسا ِبك ُمط ْم ِئ َنة‪ ،‬ت ْٔو ِم ُن‬ ‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل قال ِل َر ُج ٍل‪:‬ق ِل‬ ‫َح َّدث ِ ن ي� ا ُبو ا َم َامة‪ :‬ان َر ُسول الهلِ صل‬
‫َ َ‬ ‫َ َ َْ‬ ‫َ َ‬
‫ِب ِلقا ِئك‪َ ،‬و تَ ْ� ضَ� ِبق َضا ِئك‪َ ،‬وتق َن ُع ِب َعطا ِئك‬
‫�ابوامامہ‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنایکصخشےسرفمایایہدعاپڑ کھار�‪� ،‬ا�ےریم�ےر�ب�!مںیھجتےسایاسنسفبلطرکتاہو�ں‬
‫جوتری�یذ�ا�ترپ�امطانی�نا�و�ررھب�وسہرھکاتہو�‪،‬تری�یالمقا�ترپایام�نرھکاتوہ�‪،‬تری�یاضقپر�ر�اضیوہ�‪،‬تری�ےدیےوہئےرپقانعترکنے‬
‫‪4‬‬
‫�و�الاہو�۔‬
‫(نسفیکنیتایفیک�تںیہ�۔‬
‫َّ ْ ُ ْ ُ ْ ُ‬
‫الط َم ِٕى َّنة‪:‬‬ ‫النفس‬
‫م ئن‬
‫نسف طم��ہیکاچہپ�نہیےہہکو�ہوخ�اہاش�تیکاخملتفرکتاہےا�و�رتوکلیلعالہلا�ساک� �رز�قوہتاہےوی�ںو�ہاپےنر�بےکدیےرپپو�ر�ی‬
‫طر�حنئمطموہتاہےا�سیکرغتبر�باعتلٰی ککا�ذر�وشرک�ا�و�ر�ا�ساک�اثرخمول�قیکالھبئیےہ�۔‬
‫‪ 1‬ھود�‪۱�۰�۵‬‬
‫‪ 2‬البقرۃ�‪۲�۵�۵‬‬
‫‪ 3‬النحل�‪۳�۲‬‬
‫ال� عساکر �‪۸�۱‬؍�‪۳�۵‬‬ ‫یخ‬ ‫ت‬
‫کث��‪۴�۰�۱‬؍�‪�،۸‬ر� دمشق ب ن‬
‫ا� ی‬ ‫تفس� ب ن‬
‫‪ 4‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َّ ْ َّ‬
‫النف ِس ال َّو َام ِة ‪:‬‬
‫ہاتہے‪�،‬ا�سیکر�و�حرپگانہو�ںاکسای�ہرپ�د�ہاتانموٹاہنںی‬
‫وا�ر �‬‫نسفول�امہسفنیکو�ہاحلتےہسجںیماناس�نانگ�ہرکتاہےنکیلوتبہےساہنںی ھد ت‬
‫ہوتاکہدہ�ایتیکر�وشینےسو�ہیلکوط�رپرمرح�و�موہجائےا�سےئلایاسنسفرب�ائیوکبر�ائیاتھجمسہے�‪،‬یشاط�نرم�د�و�دےکرکمکوجاناتہےاہ�رجائے‬
‫نسفاربر�ائییکرط�فامئلوہتاہےوت�ر�و�حا�س‬
‫تو�ا�و�ربا�تےہنکیلو�ہاطیش�ناکماقبہلیھبوخ�برکتاہے�‪�،‬ا�سٓا�دمیاکمضری� نزد�ہرہاتہے�‪ ،‬گ‬
‫کو�ر�ا�ہر�استرپلانےیکوکششرکتیےہ�‪�،‬ا�سیکاچہپ�نہیےہہکانگ�ہرس�ز�دہونےیکوص�ر�تںیمسفنول�امہوکپریاشنیوہتیےہا�و�ر�و�ہوتبہ‬
‫وکاہوی�ںا�و�ربر�ائوی�ںیکوجہےسرشمدن�ہ‬
‫رکتاہے‪،‬نسفول�امہا�ناشئ الہلتنجںیماجئےاگتاہماعلمرب�ز�خںیمزندگییک ت‬
‫�‬ ‫کیرط�فرجو�ع‬
‫شرمدن�ہرہاتہے�الہلاعتلٰینےوس�رئہایقمہںیمسفنول�امہیکمسقاھکئی۔‬
‫َّ‬ ‫َْ‬ ‫َ ُْٓ‬
‫‪1‬‬ ‫اللو َ‬
‫ام ِ ۭة ‪۲‬۝‬ ‫َول اق ِس ُم ِب ّلنف ِس‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رںیہن! مںیمسقاھکتاوہ�ںالممترکنےو�الےسفنیک�۔‬
‫َّ ْ َ َ ٌ‬
‫النف َس ل َّم َارة‪:‬‬
‫یہو�ہسفنےہےسجمسجےکاقتضو�ںا�و�رخو�اہاش�تےنریھگ�اہو�اہےو�ہر�و�حیکٓا�و�ا�زکو�دباتاہےا�و�رجمسوک�ٓاگےرھکاتہےوی�ںاپےناتخای�رکے‬
‫تاجاتاہے‪�،‬ا�سدبسقتماک�ٓاخر�یاناج�ممنہجےہ�‪،‬یشاط�ن‬
‫�‬ ‫غطلاتسامع�لےسانگہو�ںںیمڈ�وباوہ�اےہ�‪،‬یشاط�نا�سرپھکےلدنب�و�ںالب�ر�و�کوٹ�کٓا‬
‫جسےناپانکا�مرک�دکاھیا�اسے ھدوکا�د�ےرکعالمرب�ز�خںیمےنکٹھبےکےیلوھچ�ڑ�دیاتہےاہج�ںتقیقحاح�لولعم�موہنےرپ�ایاسنسفہشیمہیک‬
‫ہاتہے‪�،‬الہلاعتلٰینےا�ساکک�ذرسو�رئہویسفںیمفرمایا‬
‫�ذلتا�و�رمایوسییکٓا�گںیماتلج�ر �‬
‫َ‬ ‫ۢ‬
‫َ َ ٓ ُ َ ّ ُٔ َ ْ ْ ‪۰‬۝ َّ َّ ْ َ َ َ َّ َ ُّ ْ ۗ ّ َ َ ِ َ َ ّ ْ‪۰‬۝ َّ َ ّ ْ َ ُ َ‬
‫ٌ‬
‫‪2‬‬
‫ب غف ْو ٌر ّر ِح ْي ٌم ‪۵۳‬۝‬‫س اِن النفس لمارة ِبلسو ِء اِل ما رح ر ِبۭ اِن ر ِ‬ ‫وماا ِبي نف ِ ۚ‬
‫ترجہم�‪:‬مںیھچکاپےنسفنیکرب�ا�َر�تںیہنرکرہاوہ�ں�‪،‬نسفوتدب�ی کرپااستایہےہالاہیہکیسکرپریم�ےر�بیکرحتموہ�‪،‬بےکشریم�ار�ب‬
‫بڑ�اوفغ�رورحمیےہ�۔‬
‫نسفاما�ر�ہیکاخ�صاب�تہیےہہکو�ہوپ�ر�یرط�حوخ�اہاش�تاکغال�موہتاہےایکےکدعب�د� سور�یوخ�اہشاسےیھبکنیچںیہنےنیلدییت�۔‬

‫ماضمنیوس�ر�ۃالماسلدج�ہ‪:‬‬
‫�ا�سوس�ر�ہںیما�ناضممنیرپبا�تیکیئگےہوج�اہلہکما�و�رسابہقاقو�ا�ممیلستںیہنرکتیںیھتینعی حوتدی�‪�،‬رسالتا�و�رقعدی�ہٓاخر�ت۔‬
‫رتا�ءہنںی‬
‫�اہلہکمبجتثعبدعب�الوم�توکیہںیہنامنےتےھتوتجز�ا�وسز�ا�ا�و�رجتنو�د� �وز�خوککایمانےتا�سہلسلسںیماتبیاگایکہہیبسھچکاف �‬
‫ہے‪،‬ہام�ر�یاکئان�تیکقیلخترپ�ا�و�رقر�ٓانیاقحئقرپغو�ر� تود کبرر�وتووخ�دمتاہ�ر�یلقعیہوج�ا�بد�ےد�ےیگہکرسو�لاﷲﷺجولعتامی�تشیپ‬
‫�‬
‫ایکای�ا�و�ر�ایام�نہنالنےےکہلسلسںیماسبہق‬
‫ایا�و�ر�ایام�نالنےےکاتنئجوثرم�ا�تاک کتذر�ہ گ‬
‫کر�رہےںیہو�ہچسںیہ� �‪ٓ،‬اخر�تاک�ایکہشقناچنیھکگ �‬

‫‪ 1‬القیامۃ�‪۲‬‬
‫‪ 2‬یوسف�‪۵�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�اموت�ںیکرببا� شدد�ہویتسب�ںوکپشیایکگاینجںیہہکمےکاجت�رتیاک�ر�و�ا�ںر�اسوت�ںںیمدکیےتھےھت‬
‫ربخد�ا�رکایجا�رہاہے�‪�،‬ا�سںیماتبیاگایکہہیدنچکزم�و�رسمامل�ن‬
‫�ا�و�راہکایگہکسجذع�ا�باکتماطملہبرک�رہےوہ�اسےان�ز�لرکنےےسرتشیبمتںیہ �‬
‫افربا�ربا�ر�ایکوس�ا�لرکتےےھتہکایقمتبک‬
‫مہہشیایےسیہںیہن�رہںیےگہکلبہیوتایکڑب�ےاقنال�بالنےو�الو�ںاکہر�ا�و�لدسہتےہ ک�‪� ،‬‬
‫�ٓائےیگاتبیاگایکہا�ساکعملرص�فر�بیہوکہےرگمجبو�ہاقئموہجائےیگوتا�سوقتمتٓا� �ر کز�ور�وگےہکاک�ش!مہںیدنایمںیولٹا�دیاجائے‬
‫توہم ایام�ن وقینی ےکاستھ اعام�ل اصلہحرکیں ا�و�ر�اپین اجن�تاکساما�نرکلںی�‪،‬یلنک ایاسہرگزنہ وہاگ وچنہک الہلاعتلٰی کا�ا�زلی ہلصیف ہی ےہہک‬
‫�زندگیا�و�ر�ا�سیکںیتمعنرص�فایکرمتہبیہاطعکیاجتیںیہا�و�ر�ا�سزندگیںیملقعدنم�اناس�نوہیےہوج�الہلاکک�ذر�ا�و�رحمکنسرکسرستمیلمخرک‬
‫یزہوجائے‪�،‬ا�سےکالع�و�ہر�بےکوضح�رایق�موسدج�ہ�‪�،‬ر�بیکدمح� ثوان�‪�،‬اﷲکیرضاکےےئلرخ�چرکنےیک‬
‫�‬ ‫لےا�و�ر�اپےنر�بےکوضح�رسدج�ہر‬
‫ظعتما�و�رفقسوفوج�رسےےنچبیکنیقلت مرفائییئگ�‪،‬سو�ر�ۃےکاتخات�مرپموسٰی‪ u‬کوتو�ر�ا�تدیےاجنےاک�ذکرہےوج�ا�ساب�ترپنتہیبےہہک‬
‫حمدمﷺ�ا�و�رموسٰی‪ u‬کیرسالتںیماشمبتہاپئیاجتیےہ�۔‬

‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عرکتاوہ�ںالہلاعتلٰیکےان�مےسوجڑب�ارہمبا�ناہنیترحمرکنےرکنےو�الاےہ‬

‫ّٓمٓلاۚ‪ُ۰۰۱‬لْيِزْنَت ِبٰتِكْلا اَل َبْيَر ِهْيِف ْنِم ِّبَّر َنْيِمَلٰعْلاؕ‪ْ۰۰۲‬مَا َنْوُلْوُقَي ُهىٰرَتْفاۚ‪١‬‬
‫�ا�‪�،‬ل�‪�،‬م�‪،‬بالشہب ا�ساتک�باک اتا�رنا امت�م اہجنو�ں ےک رپ�و�ر�دگا�ریک رط�ف ےس ےہ �‪،‬کای ہیےتہکںیہہک ا�س ےنڑھگایل ےہ�‪،‬‬

‫ْلَب َوُه ُّقَحْلا ْنِم َكِّبَّر َرِذْنُتِل اًمْوَق ۤاَّم ْمُهىٰتَا ْنِّم ٍرْيِذَّن ْنِّم َكِلْبَق‬
‫(ہنںیںیہن) لبہک ہیریت�ے ر�ب اعتلٰی کی رط�ف ےسقح ےہ اتکہٓا�پ اھنںی ڈ�ر�ائںی ےکنج اپ�سٓا�پ ےس ےلہپ‬

‫ْمُهَّلَعَلَنْوُدَتْهَي‪� (۰۰۳‬اسلدج�ۃ�‪۱‬تا�‪)۳‬‬
‫کوئیڈ�ر�انےو�الاںیہنٓایااتکہو�ہر�ا�ہر�استرپٓاجائںی�۔‬
‫�ا�‪�،‬ل�‪�،‬م�۔یہرق�ٓا�نوھج�ٹ�‪،‬جا�د�و� ک‪،‬اہنتا�و�رمنڑھگ�تےصقاہکنوی�ںیکاتک�بںیہنہکلب الہلر�بالاعملنییکرط�فےساہمت�ر�ے ےئلہفیحص‬
‫ہد�ایتےہسجںیمًاعطقکوئیکشوہبشںیہنےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٰ َ ْ ٰ ُ َ‬
‫‪1‬‬
‫ب ل َر ْي َۛۖۚ‬
‫ب‪۰‬۝ ِف ْي ِ ۙہ ‪۲‬۝‬ ‫ذلِك الكِت‬
‫ترجہم�‪:‬یہالہلیکاتک�بےہا�سںیموکئیکشںیہنےہ�۔‬
‫مرگیہاظلمدمحم�رسو�ل الہلﷺ کی رسالت رپ�اعرت�ا�ضرکتے وہئےےتہکںیہہکرفمانر�و�ائےاکئان�ت ےک ان�ز�لرک�د�ہ ا�س کاپزی�ہالک�م‬

‫‪ 1‬البقرۃ�‪۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫کوجوسر�اسر�رحتموہد�ایتےہدیس�الامم ﷺےنا�زوخ�دڑھگرک�الہلاملکاملکلیکرط�فوسنم�برک�دیاہے�؟�ا�نےکوق�لیکرت�د کیدرتے‬

‫مایاہرزہنںی�‪،‬جبمتا�سالک�موکنسےتوہتوتمولگو�ںےکد�لا�سےکچسیکوگ�اہیدیےتںیہ�‪،‬متاہ�ر�ےوہشم�ر�ومرع�و�فا�دیبوشاعر‬
‫ہوئےرف گ‬
‫�ا�و�رعشہل ایب�ںطخبی ا�سیکریظنپشیرکنے ےساعجزہںیرگمحقےسرگیزکی وجہ ےسمترحتماعللملنیﷺرپتمہت اگلتے وہہکا�س‬
‫ےہ‪�،‬ا�ےیبنﷺ! یہوتر�بالاعملنییکرط�فےسمترپقحان�ز�لوہ�اےہسجےکاسمےنےس‬
‫نےا�سمیظعالاش�ناتک�بوکوخ�دفینصترکلای �‬
‫باطلٓاکساتہےہنےھچیپےس�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ٌ‬
‫ن ْيل ِّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫م َب ْي يَ َد ْ‬ ‫َّ َ ْ ْ ْ َ ُ ْ‬
‫‪1‬‬
‫م َحك ِْي ٍم ِ‬
‫ح ْي ٍد ‪۴۲‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ت‬ ‫‪۰‬۝‬‫ۭ‬ ‫ہٖ‬ ‫ف‬
‫ِ‬ ‫ل‬ ‫خ‬ ‫ْ‬
‫م‬ ‫ِ‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫ِ‬
‫ہ‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ۢ‬ ‫ل ي ِتي ِہ البا ِطل ِ‬
‫ترجہم�‪:‬باطلہناسمےنےسا�سرپٓاکساتےہہنےھچیپےس�‪،‬یہایکمیکحودیمحیکان�ز�لرک�د�ہزیچےہ�۔‬
‫ربخد�ا�ررک�د�ےسج‬
‫تاکہوتڈھائیزہ�ا�ربر�سلبقےسوبن�تےکضیفےسرحم�و�م�‪�،‬اخالقییتسپ�‪،‬ستخامسپندگیا�و�رتلفغںیمڑپ�یایکوق�موک �‬
‫کےاپ�سھجتےسےلہپوکئیہبنتمرکنےو�الاہنںیٓایا�ا�و�رنہوکئیاتک�بان�ز�لوہئییھت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ ْ َ َ ْ ً َّ ٓ ُ ْ َ ٰ َ ۗ ٔ ُ ُ ْ َ ٰ ُ‬
‫‪2‬‬
‫ه ف ُه ْم غ ِفل ْو َن ‪۶‬۝‬ ‫لِتن ِذر قوما ما ان ِذر ابو‬
‫ربخد�ا�رہنےیکےئگےھتا�و�را�سوجہےسو�ہتلفغںیمڑپ�ےوہئےںیہ�۔‬
‫ربخد�ا�ررک�واکیاییسوق�موکسجےکاب�پد�ا�د�ا �‬
‫ترجہم�‪:‬تاکہمت �‬
‫رر�ا�ہدہ�ایترپگامز�نوہجائںی۔‬
‫شایدکہو�ہاطغو�تیکدنبگیےساتئب کوہ �‬

‫ُهّٰللَاْيِذَّلاَقَلَخِتٰوٰمَّسلاَوَضْرَاْلاَواَماَمُهَنْيَبْيِفِةَّتِسٍماَّيَاَّمُثىٰوَتْساىَلَعِشْرَعْلاؕ‪١‬‬
‫�الہلاعتلٰی �و�ہ ےہسج ےنٓاسام�ن وزمنی ا�و�ر وجھچک ا�ن د�رمای�ن ےہبسوکھچ د�ن ںیم دیپ�ارک�دیا �‪،‬پرھرع�ش رپاقئم وہ�ا�‪،‬‬

‫اَم ْمُكَل ْنِّم ٖهِنْوُد ْنِم ٍّيِلَّو َّو اَل ٍعْيِفَشؕ‪ ١‬اَلَفَا َنْوُرَّكَذَتَت‪ُ۰۰۴‬رِّبَدُي َرْمَاْلا َنِم ِءٓاَمَّسلا‬
‫متاہ�ر�ےےیلا�سےکوس�اوکئیدم�دگا�را�و�رافس�رشیںیہن�‪،‬کایا�سرپیھبمتتحیصناحصلںیہنرکتے�‪�،‬و�ہٓاسام�نےسےلرک‬

‫ۤٗهُراَدْقِم‬ ‫َناَك‬ ‫ٍمْوَي‬ ‫ْيِف‬ ‫ِهْيَلِا‬ ‫ُجُرْعَي‬ ‫َّمُث‬ ‫ِضْرَاْلا‬ ‫ىَلِا‬

‫�زمنیکت(ہر) کا�میکدتبریرکتاےہ�‪،‬پرھ(�و�ہاک�م) �ایکایےسد�نںیما�سیکرط�فڑچ�ھاجتاےہسجاکاند�ا�ز�ہاہمت�ر�ییتنگ‬

‫َفْلَا ٍةَنَس اَّمِّم َنْوُّدُعَت‪َ۰۰۵‬كِلٰذ ُمِلٰع ِبْيَغْلا َو ِةَداَهَّشلا ُزْيِزَعْلا ُمْيِحَّرلاۙ‪ْۤ۰۰۶‬يِذَّلا‬

‫کے ایک زہ�ا�ر اس�ل ےک رب�ابر ےہ�‪،‬ییہ ےہ ےپھچےلھکاک اجنےن و�الا�‪� ،‬زبر�دست اغلب تہب یہ رہمبا�ن�‪ ،‬جس ےن‬

‫َنَسْحَا َّلُك ٍءْيَش ٗهَقَلَخ َو َاَدَب َقْلَخ ِناَسْنِاْلا ْنِم ٍنْيِطۚ‪َّ۰۰۷‬مُث‬

‫ناہیت وخ�ب انبئی وج زیچ یھب انبئی ا�و�ر اناس�نیک انب�و�ٹیٹم ےس رش�و�عیک�‪ ،‬پرھ ا�سیکلسن ایک ےب�وقتع‬
‫‪ 1‬مح السجدۃ�‪۴�۲‬‬
‫‪ٰ 2‬ی ی ن‬
‫س��‪۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َلَعَج ٗهَلْسَن ْنِم ٍةَلٰلُس ْنِّم ٍءٓاَّم ٍنْيِهَّمۚ‪َّ۰۰۸‬مُث ُهىّٰوَس َو َخَفَن ِهْيِف ْنِم ٖهِحْوُّر‬
‫پانی ےک وچن�ڑ ےس الچئی�‪ ،‬جےس کیھٹ اھٹ�ک رک ےک ا�س ںیم اپین ر�و�ح نوھپیک�‪،‬‬

‫َوَلَعَجُمُكَلَعْمَّسلاَوَراَصْبَاْلاَوَةَدِٕـْفَاْلاؕ‪١‬اًلْيِلَقاَّمَنْوُرُكْشَت‪� (۰۰۹‬اسلدج�ۃ�‪۴‬تا�‪)۹‬‬
‫�اسیےناہمت�ر�ےاک�نٓاکنںیھا�و�رد�لانبئے�‪�(،‬ا�سرپیھب) تمتہبیہوھت�ڑ�ااحاس�نامنےتوہ۔‬
‫ہرغیپربمنےاپےنوق�موکییہدعو�تد�یہکالہلوجمتاہ�ر�اخالقومالکےہ�‪،‬جومتںیہٓاسام�ن �وزمنیےس �رز�قاطعفرماتاہے�‪،‬جو�زندگیا�و�رمو�ت‬
‫�دیاتہےےکوس�اکوئیوبعم�د�‪،‬کوئیاک�راس�ز�‪،‬کوئیاحجتر�و�ا�‪،‬پاک�رکونسےنو�الا� ب‪،‬ڑگ�یانبنےو�الاہنںیےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ٰ ُ ُ ْ ٰ ٌ َّ ٌ ‪۰‬۝ َ ٓ ٰ َ َّ ُ َ َّ ْ ٰ ُ َّ‬
‫‪1‬‬
‫الر ِح ْي ُ ۧ‬
‫م ‪۱۶۳‬۝‬ ‫واِلـہك اِلہ وا ِح ۚد ل اِلہ اِل ھوالرحن‬
‫ترجہم�‪:‬متاہ�ر�اا�الہٰایکیہالہٰےہا�سرمحنٰا�و�ررحمیےکوس�اوکئیا�و�رالہٰںیہنےہ�۔‬
‫ُٰ ُْ ٌَٰ ٌ‬
‫‪2‬‬
‫ك اِلہ ّوا ِحد۔۔۔ ‪۲۲‬۝‬ ‫اِلـہ‬
‫ترجہم�‪:‬متاہ�ر�االہٰسبایکیہالہٰےہ�۔‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ َّ َ ُ ْ ٰ ٓ َ َّ َ َّ َ ٓ ٰ ُ ُ ْ ٰ ٌ ٌ‬
‫َ‬
‫‪3‬‬
‫ك اِلہ ّوا ِح ۚد‪۰‬۝ ف َہل انت ْم ّم ْس ِل ُم ْو َن ‪۱۰۸‬۝‬ ‫قل اِنا يح اِل انـما اِلــہ‬
‫وہ؟�۔‬
‫رساعتاکھجتے �‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�نےسوہکریم�ےاپ�سوجوحیٓاتیےہو�ہہیےہہکاہمت�ر�االہٰرص�فایکالہٰےہ�‪،‬پرھایکمت اط‬
‫جسرپمرشکنیوکستخاعرت�ا�ضوہتااھتکہوخ�دکوربمغیپےنہکو�الایہصخشامہ�ر�ےدی توائو�ںیکیکوبعم�دیتےساناک�ررکتاہےنجیکامہ�ر�ے‬
‫�ٓابائو�اجد�ا�دپرسشترکتےےلچٓا�رہےںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ َ‬
‫َّ ٰ َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اب ‪۴‬۝ ا َج َعل ال ِل َـهة اِلـ ًـها ّوا ِحداۖۚ‪۰‬۝ اِن ھذا‬
‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫م‪۰‬۝ َوقال الك ِف ُر ْو َن ٰھذا ٰ ِ‬
‫س ٌر كذ ٌۚۖ‬ ‫نْۡ‬ ‫َو َع ُب ْٓوا َا ْن َجاۗ َء ُ ْ‬
‫ه ُّم ْنذ ٌر ِّم ْ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫‪4‬‬
‫اب ‪۵‬۝‬ ‫ش ٌء ع ٌ‬ ‫ل َ ْ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�نولگو�ںوکا�ساب�ترپڑب�ابجعتوہ�اہکایکڈ�ر�اتےو�الاوخ�دانیہںیمےسٓاگای نم�‪،‬رکینےنہکےگلہکہیاسحرےہ�‪،‬ستخوھجٹاےہ�‪،‬کای‬
‫�ا�سےناس�ر�ےدخ�ا�ٔو�ںیکہگجسبایکیہدخ�اانبڈ�الا�؟یہوتڑب�یبیجعاب�تےہ۔‬
‫�رسو�لالہلﷺیکدعو�تیھبیہییھتا�و�رہپیلابت�ہدش�ہ موقو�ںیکرط�حافک�رمہکاک�اعرت�ا�ضیھبیہیاھت�الہلاعتلٰینےا�نےکاعرت�ا�ضاکجو�ا�ب‬
‫�دیاکہمتول�گٓاکنںیھدنبکرکےاپےنٓابائو�اجد�ا�دکیاندھیدیلقتںیماپےناہتوھ�ںےسرت�اشےوہئےنجا�نتنگوبعم�د�و�ںیکرپسشترکتے‬
‫ہوانوہ�ںےنایکختقیلایکہے�؟کاییہالہلیکیسکقیلختںیماسجےھد�ا�رتےھ�؟�ا�و�ر�ا�نےکاتخای�ر�وقد�ر�تںیمایکچزیےہ�؟کھچیھبںیہن�‪،‬جب‬
‫رھو�ہوبعم�دیکےسوہکسےتںیہہکبجالہلوحد�ہالشریکیک‬
‫�و�ہقیلختںیماشملںیہن�‪،‬ساجےھد�ا�ربیھںیہن�ا�و�رنہیہاہنںیوکئیدق�ر�تاحصلےہ پوت �‬
‫‪ 1‬البقرۃ�‪۱�۶�۳‬‬
‫‪ 2‬النحل�‪۲�۲‬‬
‫‪ 3‬االنبیائ�‪۱�۰�۸‬‬
‫‪ 4‬ص�‪۴�،۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫کام�لدق�ر�تا�و�راجعئبتعنصہیےہہکا�سےناس�تٓاسامنو�ںا�و�رسا�تزیمون�ںوک�ا�و�را�ناس�ر�یزیچ�و�ںوکجو�ا�نےکد�رمای�نںیہھچ ندو�ں‬
‫کای‪،‬یجےسرفمایا‬
‫مںیدیپ�ا �‬
‫َ ُ َّ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ٰ ٰ َّ َ ْ َ ْ ِ ْ َ ُ َّ ‪۰‬۝ َ َ َ َّ ُ ْ َ ْ ُ َ ْ َ ُ َّ َ ْ َ ُ ْٓ َ َّ َ َ ٰ ُ ّ َْ‬
‫ك ش ٍء‬ ‫ن يـتنل المر بينن لِتعلموا ان ہللا ع ِ‬ ‫ا ال ِذي خلق سبع سو ٍت و ِم الرض ِمثلہ ۭ‬
‫َ ْ ٌ َّ َ َّ َ َ ْ َ َ َ ُ ّ َ ْ ْ‬
‫‪1‬‬
‫ش ٍء ِعل ًماۧ ‪۱۲‬۝‬ ‫ق ِدي‪۰‬۝ ۙۥ وان ہللا قد احاط ِب ِ‬
‫ك‬
‫ترجہم�‪�:‬الہلو�ہےہسجےناس�تٓاسام�نانبئےا�و�رزمنییکمسقےسیھبانیہےکامندن ��‪،‬ا�نےکد�رمای�نمکحان�ز�لوہتارہاتےہ(یہاب�تںیہمتا�س‬
‫لےیاتبئیاجرہیےہ) تاکہمتاج�نولہکالہلرہزیچرپدق�ر�ترھکاتےہ ��‪،‬ا�و�رہیہکالہلاکملعرہزیچرپطیحمےہ۔‬
‫�ا�و�ر�ا�سےکدعبرع�شرپجول�ہرفماوہ�ا�‪،‬یجےسدعتم�دماقما�ترپفرمایا‬
‫َ‬
‫ش‪۰‬۝ يُ ْغ ِش ّال ْي َل َّ َ‬ ‫َّ َ َّ ُ ُ ُ َّ ْ َ َ َ َّ ٰ ٰ َ ْ َ ْ َ ْ َّ َ َّ ُ َّ ْ َ َ َ ْ‬
‫الن َ‬
‫ار‬ ‫است ٰوى ع ال َع ْر ِ ۣ‬ ‫اِن ربك هللا ال ِذي خلق السمو ِت والرض ِف ِسـت ِة اي ٍم ثم‬
‫َ ْ ُ ُ ٗ َ ْ ً ‪۰‬۝ َّ َّ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ُّ ُ ْ َ ُ َ َّ ٰ َ ْ ‪۰‬۝ َ َ ُ َ ُ َ ْ َ ْ ُ ‪۰‬۝ َ ٰ َ َ ُ ُ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫هللا َر ّب‬ ‫يطلبه ح ِثيثاۙ والشمس والقمر والنجوم مسخر ٍ ؚت ِبام ِر ٖ ۭه ال له اللق والم ۭر تبك‬
‫‪2‬‬ ‫ْال ٰعلَ ِم ْ َ‬
‫ي ‪۵۴‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬د�رقحتقیاہمت�ر�ار�بالہلیہےہسجےنٓاسامنو�ںا�و�رزمنیوکھچ ندو�ںںیمدیپ�اایک�‪،‬پرھاپےنتختتنطلسرپولج�ہرفماوہ�ا�‪،‬جور�ا�توک‬
‫�د�نرپڈھانکدیاتےہا�و�ررھپد�نر�ا�تےکےھچیپد� �وڑ�االچٓاتاےہ�‪،‬جسےنوس�ر�جا�و�راچندا�و�رات�ر�ےدیپ�اےیک�‪،‬سبا�سےک مرفا�نےکاتبع‬
‫ہںی�‪،‬خرب�د�ا�ررہو! �اسییکقلخےہا�و�راسیاکامرےہ�‪،‬بڑ�اربکتےہالہلاس�ر�ےاہجنو�ںاکاملکورپ�و�ر�دگا�ر۔‬
‫ع ْال َع ْر ِش يُ َد ِّ ُب ال ْم َ ۭر‪۰‬۝ َما ِمْ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ َّ ُ ُ ُ َّ ْ َ َ َ َّ ٰ ٰ َ ْ َ ْ َ ْ َّ َ َّ ُ َّ ْ َ ٰ َ َ‬
‫اِن ربك هللا ال ِذي خلق السمو ِت والرض ِف ِست ِة اي ٍم ثم استوى‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ ّ ُ ُ َ ْ ُ ْ ُ َ َ َ َ َ َّ‬ ‫ٰ ُ‬ ‫َ ْ َّ ْ ۢ َ ْ ْ‬
‫‪3‬‬
‫‪۳‬۝‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ُ‬
‫ر‬ ‫ك‬ ‫ذ‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫ف‬ ‫ا‬ ‫‪۰‬۝‬‫ۭ‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫د‬ ‫ُ‬
‫ب‬ ‫اع‬‫ف‬ ‫ْ‬
‫ك‬ ‫ب‬ ‫ر‬ ‫هللا‬ ‫ُ‬
‫ِك‬ ‫ل‬ ‫ذ‬ ‫‪۰‬۝‬‫ۭ‬ ‫هٖ‬ ‫ش ِفيعٍ اِل ِم بع ِد ا ِ‬
‫ن‬ ‫ِذ‬
‫ترجہم�‪:‬قحتقیہیےہہکاہمت�ر�ار�بوہیالہلےہسجےنٓاسامنو�ںا�و�رزمنیوکھچ ندو�ںںیمدیپ�اایک�‪،‬پرھتختوکحمترپولج�ہرگوہکراکئان�تاک‬
‫رک�ے‪،‬ییہالہلاہمت�ر�ار�بےہذٰہل�ا‬
‫�اتناظ�مالچرہاےہ۔کوئیافشعت( ساف�ر�ش) کرنےو�الاںیہنےہالایہہکا�سیکاجا�ز�تےکدعبافشعت �‬
‫ے؟�۔‬‫تماسییکابع�د�ترک�ورھپایکمتوہ�شںیمہنٓا�ٔوگ �‬
‫َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ُ َّ ْ َ ٰ َ َ ْ َ ْ ِ َ َ َّ َ َّ ْ َ َ ْ َ َ َ ‪۰‬۝ ُ ٌّ َّ ْ ْ ََ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫َ ُ َّ ْ َ َ َ َّ‬
‫ي ع ٍد تونا ثم استوى ع العرش وسر الشمس والقم ۭر ك ي ِري ِلج ٍل‬ ‫غ‬ ‫ب‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫الس‬ ‫ا ال ِذي رفع‬
‫َ‬
‫كُْ ُ‬
‫ت ِقن ْو َن ‪۲‬۝‬ ‫ك ب ِل َقاۗ ِء َر ّب ُ ْ‬
‫ال ٰي ِ َ َ ّ ُ ْ‬‫ُّ َ ًّ ‪۰‬۝ ُ َ ّ ُ ْ َ ْ َ ُ َ ّ ُ ْ ٰ‬
‫مسمىۭ يد ِب المر يف ِصل‬
‫ِ‬ ‫ت لعل ِ‬
‫‪4‬‬

‫ترجہم�‪�:‬و�ہالہلیہےہسجےنٓاسامنو�ںوکایےساہس�ر�و�ںےکریغباقئمایکوجمتوکرظنٓاتےوہ�ں�‪،‬پرھو�ہاپےنتختتنطلسرپولج�ہرفماوہ�ا ��‪،‬ا�و�را�س‬

‫‪ 1‬الطالق �‪۱�۲‬‬
‫‪ 2‬االعراف�‪۵�۴‬‬
‫‪ 3‬یونس�‪۳‬‬
‫‪ 4‬الرعد�‪۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫زیچیکوقترقم�رکتےکےیللچرہیےہا�و�رالہلیہا�ساس�ر�ےاک�م‬
‫اسر�ےاظن�میکرہ ا‬
‫نےٓافات�بوامہات�بوکایکاقنو�ناکاپبدنانبیاا�س �‬
‫کیدتبریرفمارہاےہ�‪�،‬و�ہاشننای�ںوھک�لوھک�لرکایب�نرکتاےہ�‪،‬شایدہکمتاپےنر�بیکالمقا�تاکنیقیرک�و۔‬
‫ّ َٰ‬ ‫ن َما َو َما َ ْ‬ ‫َّ ٰ ٰ َ َ ْ َ‬
‫ال ْر ِض َو َما َب ْي َ ُ‬ ‫َٗ‬ ‫َ َّ ْ ٰ ُ َ َ ْ َ ْ ِ ْ َ‬
‫‪1‬‬
‫ت الثى ‪۶‬۝‬‫ت َ‬ ‫است ٰوى ‪۵‬۝ له َما ِف السمو ِت وما ِف‬ ‫الرحن ع العرش‬
‫ترجہم�‪�:‬و�ہرحام�ن( کائان�تےک) تتختنطلسرپولج�ہرفماےہ م�‪،‬الکےہا�نبسزیچ�و�ںاکوجٓاسامنو�ںا�و�رزمنیںیمںیہا�و�روجزمنیوٓاسام�ن‬
‫کےد�رمای�نںیہا�و�روجیٹمےکےچینںیہ�۔‬
‫َ َّ ْ ٰ ُ َ ْ ٔ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ف ِس ّـت ِة ا ّي ٍم ث ّم ْ‬ ‫َّ ْ َ َ َ َّ ٰ ٰ َ ْ َ‬
‫ال ْر َض َو َما َب ْي َ ُ‬
‫ش‪۰‬۝ الرحن فس ــل ِبهٖ‬ ‫است ٰوي ع ال َع ْر ِ ۛۚ‬ ‫ن َما ِ ْ‬ ‫ال ِذي خلق السمو ِت و‬
‫َخب ْ ً‬
‫يا ‪۵۹‬۝‬ ‫ِ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم�‪�:‬و�ہسجےنھچ ندو�ںںیمزمنیا�و�رٓاسامنو�ںوکا�و�را�ناس�ر�یزیچ�و�ںوکانبرکرکھدیاوجٓاسام�نوزمنیےکد�رمای�نںیہ�‪،‬پرھٓا�پیہرع�ش‬
‫پرولج�ہرفماوہ�ا ��‪،‬رحام�ن ��‪،‬ا�سیکاش�نسبیسکاجنےنو�الےےسوپچوھ�۔‬
‫ْ َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ف ِس َّـت ِة َا َّي ٍم ثُ ّم ْ‬
‫َ‬ ‫ُ َ َّ ْ َ َ َ َّ ٰ ٰ َ ْ َ‬
‫ال ْر َض ِ ْ‬
‫اس َـت ٰوى ع ال َع ْر ِشۭ‪۰‬۝ يَ ْعل ُم َما يَـ ِل ُج ِف الر ِض‬ ‫هوال ِذي خلق السمو ِت و‬
‫َ َُ َ َ ُْ ََْ َ ُُْ ْ َ ُ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ ُ ْ َ َ َ َ ْ ُ َ َّ ۗ‬
‫هللا ِبَا ت ْع َمل ْو َن‬ ‫الس َما ِء َو َما يَ ْع ُرج ِف ْيَاۭ‪۰‬۝ وهومعك اي ما كنتمۭ‪۰‬۝ و‬ ‫نل ِم‬ ‫وما يــرج ِمنا وما ي ِ‬
‫‪3‬‬ ‫َب ِص ْ ٌ‬
‫ي ‪۴‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬وہیےہسجےنٓاسامنو�ںا�و�رزمنیوکھچ ندو�ںںیمدیپ�اایکا�و�ررھپرع�شرپولج�ہرفاموہ�ا ��‪،‬ا�سےکملعںیمےہوجھچکزمنیںیماجتاےہا�و�ر‬
‫ےہ‪�،‬و�ہاہمت�ر�ےاستھےہاہج�ںیھبمتوہ�‪،‬جواک�میھبمترکتے‬
‫کھچا�سےساتلکنےہا�و�روجھچکٓاسام�نےساتراتےہا�و�روجھچکا�سںیمڑچھات �‬
‫ہواسےو�ہدیھکرہاےہ۔‬
‫ےہ؟�ا�ساک�ذکرنہرق�ٓا�ندیجممںیےہا�و�رنہبتکاحا�دیثںیما�سیکرص�احتیتلمےہویکنہک‬
‫�ا�ساسوت�ییکتیفیکایکہےا�و�رعر�شیکتئیہیسیک �‬
‫ےہ‪ �،‬ندای�و�ٓاخر�تںیم�ا�سےکوس�ااہمت�ر�اکوئید�وستومد�دگا�رہنںیہے‬
‫یہزیچیںاناسنیلقعوشوع�رےسام�و�ر�ا�ءہںی�ا�سےئلا�نرپ�اجاملیایام�ناکفی �‬
‫رھا�ےریغ�الہلیک‬
‫جومتاہ�ر�ےاعممال�تںیماہمت�ر�یرسپرسیترک�ے ��‪،‬ا�و�رنہوکئیا�سیکاب�رگا�ہںیما�زخو�د�ٓاگےڑب�ھرکافس�ر�شرکنےو�الاےہ�‪،‬پ �‬
‫وکوھ�ڑکرد�وسر�و�ںرپتوکلرھکےنو�الو! پرھبیھمتتحیصناحصلںیہنرکتے�؟�الہلوحد�ہالشریکیہٓاسام�نےس‬
‫پرسشترکنےو�الو�!�ا�و�ر�الہل چ‬
‫�زمنیکتدنایکےامت�مامو�رالثممو�توزندگی�‪،‬صتحومر�ض�‪،‬عاط�ومعن�‪،‬غان�وفرق�‪،‬جگنوصحل�‪،‬عز�تو�ذلتاپیندقتیرکےاطمبقدتبرییں�‪،‬‬
‫�اتناظ�ما�و�رترصفا�ترکتاہےا�و�ررقم�برفشےتا�سدتبریکیرئو�د�ا�د�ا�وپر�ا�سیکاب�رگا�ہںیمشیپرکتےںیہا�سد�نیکدقم�ا�راہمت�ر�ےامش�رسے‬
‫�ایکزہ�ا�رسا�لےہ�‪،‬یجےسفرمایا‬

‫‪ 1‬طہ�‪۵�،۶‬‬
‫‪ 2‬الفرقان�‪۵�۹‬‬
‫‪ 3‬احلدید�‪۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ ّ َ َ ُ ُّ‬ ‫ْ َ َ َ َْ‬ ‫َ‬ ‫ُ َْٗ‬ ‫َ ُّ ْ َ‬ ‫َ َْ َ ْ ُْ َ َ ْ َ َ‬
‫‪1‬‬
‫هللا َوعد ۭه‪۰‬۝ َوا ِّن َ ْي ًما ِعند َر ّ ِبك كل ِ‬
‫ف َسـن ٍة ِم ّا تعد ْو َن ‪۴۷‬۝‬ ‫اب َول ْن ي ِلف‬
‫ويستع ِجلونك ِبلعذ ِ‬
‫ترجہم�‪:‬یہول�گذع�ا�بےکےئلدلج�یاچم�رہےںیہ�‪�،‬الہلرہگز�اپےن عود�ےےکالخ�فہنرک�ےاگرگمتری�ےر�بےکاہ�ںاک�ایکد�ناہمت�ر�ے‬
‫شام�رےکزہ�ا�ربر�سےکرب�ابر کوہ�ارتاہے۔‬
‫َ ُّ ُ‬
‫الر ْوح‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ ُ ٰ‬
‫ج ‪۳‬۝ ت ْع ُرج ال َمل ۗ ِٕىكة و‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ي ل ْي َس ل ٗه َدا ِف ٌ ۙع ‪۲‬۝ ِّ َ‬
‫م هللاِ ِذي ال َم َعا ِر ِ ۭ‬ ‫َس َا َل َساۗى ٌ ۢل ب َع َذاب َّواقِعٍ ۙ ‪۱‬۝ ِّل ْلك ِفر ْ َ‬
‫ٰ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِٕ ِ‬
‫ََ ُ‬ ‫ً‬ ‫ُّْ ََ َٗ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ب َص ْ ً َ‬ ‫َ‬
‫ي ال َف َس َـن ٍ ۚة ‪۴‬۝ ف ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫خ ِس ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ف َ ْيم ك َن م ْق َد ُار ٗه ْ‬ ‫َ‬
‫ي ْونه َب ِع ْيداۙ ‪۶‬۝ ّو ٰنىه‬ ‫ج ْيل ‪۵‬۝ اِنم‬ ‫با ِ‬ ‫اص ِ ْ‬ ‫ِ‬ ‫اِل ْي ِه ِ ْ ٍ‬
‫َ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ق ِري ًباۭ ‪۷‬۝‬
‫رضو�رو�اقعوہنےو�الاےہ�‪،‬کافر�و�ںےکےیلےہوکئیاسےدفعرکنےو�الاںیہن ��‪،‬ا�سالہل‬ ‫ترجہم�‪:‬ماگنےنو�الےےنذع�ا�بامناگےہ(�و�ہذع�ا�ب�)جو �‬
‫رعو�جےکزیون�ںاکاملکےہ م�‪،‬الئہکا�و�رر�و�حا�سےکوضح�رڑچ�ھرکاجتےںیہایکایےسد�نںیمسجیکدقم�ا�راچپ�س‬
‫کیرط�فےسےہوج �‬
‫ہز�ا�راس�لےہ�‪،‬پسا�ےیبن(ﷺ) �‪،‬صربرک�و�‪،‬شاسئہتربص�‪،‬یہول�گاسےد�و�رےتھجمسںیہا�و�رمہاسےرقیبدیھکرہےںیہ۔‬
‫�الہلیہرہپ شودی�ہا�و�راظہراکجانےنو�الاہے�‪،‬ہرزیچرپغالبےہ�‪،‬کوئیا�سوکغمول�بںیہنرککساتمرگ�ا�سےکاب�وجو�د�و�ہاپینولخم�قرپ�رحمیوفشقی‬
‫ہے�‪�،‬ا�سمیظعالاش�ناکئان�تںیما�سےناپینتمکحوصمتحلےسےبدح� حواس�بےسزیچیں ئانبںی�ا�و�رجوچزیبیھانبئیوخ�بیہانبئی�‪�،‬ا�س‬
‫نےاناس�نیکقیلختیکابدت� گاا�ر�ےےسیک�‪،‬عییناناسنو�ںےکدج�امدجٓا�د�م ‪ u‬کونھکانھکتیوہئییٹمےسانبیا�‪،‬‬
‫َ ْ َ َ َ ُّ َ ْ َ ٰ َ ّ ْ َ ٌ ۢ َ َ ً ّ ْ َ ْ َ ّ ْ َ َ َ ُ‬
‫‪3‬‬
‫ح ٍا ّم ْسن ْو ٍن ‪۲۸‬۝‬ ‫ال ِم‬
‫واِذ قال ربك لِلمل ۗ ِٕىك ِة ا ِِن خالِق بشا ِم صلص ٍ‬
‫ں۔‬
‫وہ �‬
‫وتںےساہکہکںیمڑس�یوہئییٹمےکوسکےھاگ�ر�ےےسایکرشبدیپ�ارک ہرا �‬ ‫اہمت �رے �ربےن شرف �‬ ‫ہم پ‪:‬رھ �ایدرک�و �اسومقعوکبج �‬
‫ترج �‬
‫َ َ َ ْ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ َّ‬
‫ال كلفخا ِ ۙر ‪۱۴‬۝‬ ‫النسان ِم صلص ٍ‬ ‫خلق ِ‬
‫‪4‬‬

‫ترجہم�‪�:‬اناس�نوکا�سےنرکیھٹ�یےسیجوسکےھڑس�ےوہئےاگ�ر�ےےسانبیا۔‬
‫�ا�سیکز�وجہوح�اکوا�سیکابئںییلسپےسدیپ�اکای ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َّ َ َ َ ْ َ َ‬
‫‪5‬‬
‫۔۔۔وخلق ِمنا ز ْو َج َها۔۔۔ ‪۱‬۝‬
‫وجڑ�اانبیا۔‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�راسیاج�نےسا�ساک �‬
‫رھا�سہچبوک�رحمام�د�رمںیوشن� نوام�د�ےرکا�سےکمسجےکامت�ماعاض�ء‬
‫رھا�سیکلسنایکایےستسےسالچئیوجقحریپانییکرط�حاکہے�‪،‬پ �‬
‫پ �‬
‫عمل ف‪،‬رک�وشوع�ر�‪�،‬ا�ر�ا�د ��ہ‪،‬یفہلص�‪�،‬اتخای�ر�ا�و�ر�ا�سرط�حےک‬
‫رھا�سےکاند�ر�اپینر�و�حوھپکنےتںیہ�‪،‬جسےساناس�نےکاند�ر �‬
‫رک�دیا‪،‬پ �‬
‫�وجو�ا�ر�حوککملم �‬
‫‪ 1‬احلج�‪۴�۷‬‬
‫‪ 2‬املعارج � ت‪۷��۱‬‬
‫‪ 3‬احلجر�‪۲�۸‬‬
‫الرمحن�‪۱�۴‬‬
‫‪ٰ 4‬‬
‫‪ 5‬النسائ�‪۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ےاکہمتو�ہےننسو�الیاب�توکنسںی�‪ٓ�،‬اکنںیھ‬
‫�د�وسر�ےا� صوا�فدیپ�اہوگےئ�‪،‬جباناس�نلمکموہگایتوہمےناناس�نوکوغ�ر� تودبرےکےئلاک�ندی ت‬
‫ےاکہرہعلقوفمہںیمٓانےو�الیاب�توکمسھجںیکس�۔‬ ‫�دیںاتکہدکیےنھو�الیزیچوک�دیھکںیکسا�و�ر�د�لدی ت‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫‪۰‬۝‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ َ َّ ْ ٓ َ ْ َ َ َ ُ ُ َّ ْ َ َ ْ َ‬
‫‪1‬‬
‫‪۷۸‬۝‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫ك‬ ‫ش‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫ي‬ ‫ل‬
‫ِ‬ ‫ق‬ ‫ۭ‬ ‫ۃ‬ ‫د‬ ‫ِٕ‬ ‫ـ‬ ‫ف‬ ‫ال‬ ‫و‬ ‫ار‬ ‫ص‬ ‫ب‬ ‫ال‬ ‫وہوال ِذي انشا لـك السمع و‬
‫ترجہم�‪�:‬و�ہالہلیہوتےہسجےنںیہمتےننسا�و�ردکیےنھیکوقتںیدیںا�و�روسچےنوکد�لدیےرگممتول�گمکیہرکشزگ�ا�روہتےوہ�۔‬
‫َ ُ َ َّ ْ ٓ َ ْ َ َ َ ُ ُ َّ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ً َ َ ْ ُ‬
‫‪2‬‬
‫ار َوالف ـ ِٕد ۭۃ‪۰‬۝ ق ِل ْيل ّما تشك ُر ْو َن ‪۷۸‬۝‬ ‫وہوال ِذي انشا لـك السمع والبص‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�نےسوہکالہلیہےہسجےنںیہمتدیپ�اایک�‪،‬تموکےننسا�و�ردکیےنھیکاطتقںیدیںا�و�روسچےنےنھجمسو�الےد�لدیےمرگمتمکیہرکشا�د�ا‬
‫کرتےوہ�۔‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َّ َ َ ْ ً ّ َ ْ َ ْ‬
‫ص ْو َن‬ ‫النْ ِسۖۡ‪۰‬۝ َل ُہ ْم ُقلُ ْو ٌب ّل يَ ْف َق ُہ ْو َن ِبَاۡ‪۰‬۝ َو َل ُہ ْم َا ْع ُ ٌ‬
‫ي ّل يُ ْب ِ ُ‬ ‫ال ِ ّن و ِ‬
‫ولقد ذران ِلــہنم ك ِثيا ِم ِ‬
‫ا۔۔۔‬‫ان َّل ي َ ْس َم ُع ْو َن بَ‬
‫بَاۡ‪۰‬۝ َو َل ُہ ْم ٰا َذ ٌ‬
‫‪3‬‬
‫‪۱۷۹‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رہیتقیقحےہہکتہبےسنجا�و�راناس�نایےسںیہنجوکمہےنمنہجیہےکےیلدیپ�اایکےہ�‪�،‬ا�نےکاپ�سد�لںیہرگمو�ہا�نےس‬
‫سوچےتںیہن�‪�،‬ا�نےکاپ�سٓاکنںیھںیہرگمو�ہا�نےسدکیےتھںیہن�‪�،‬ا�نےکاپ�ساک�نںیہرگمو�ہا�نےسےتنسںیہن۔‬
‫مرگ�اتےناحاسنا�تےکاب�وجو�دتمول�گالہلیکذ�ا�تا�و�ر�ا�سیکوتمعن�ںکا�اناک ک�ررتےوہ�ا�و�ر�ا�سوحد�ہالرشیکےکرشیکانبنےےتگلوہا�و�ر‬
‫خو�اہاش�تےکالغ�منبرکنسفیکذلتو�ںںیمرغ�قوہجاتےوہ�۔‬

‫َو اْۤوُلاَق اَذِاَء اَنْلَلَض يِف ِضْرَاْلا اَّنِاَء ْيِفَل ٍقْلَخ ٍدْيِدَج۬ؕ‪ْ ١‬لَب ْمُه‬
‫�ا�و�رانوہ�ںےناہکایکبجمہزمنیںیمر�للماجئںیےگایکرھپیئندیپ�ائشںیمٓاجائںیےگ�؟لبہک(با�تہیےہ) کہو�ہ‬

‫ِئٓاَقِلِب ْمِهِّبَر َنْوُرِفٰك‪ْ۰۰۱۰‬لُق ْمُكىّٰفَوَتَي ُكَلَّم ِتْوَمْلا ْيِذَّلا َلِّكُو ْمُكِب‬

‫لو�گ اپےن رپ�و�ر�دگا�ریک المقا�ت ےکرکنمںیہ�‪،‬کہہ دجیےئ! کہںیہمت وم�تاک رفشہتوف�ترک�ےاگ وجمت رپرقم�رایکایگ ےہ‬

‫َّمُث ىٰلِا ْمُكِّبَر َنْوُعَجْرُتؒ‪َ۰۰۱۱‬و ْوَل ىٰۤرَت ِذِا َنْوُمِرْجُمْلا اْوُسِكاَن‬

‫پرھمت بس اپےن رپ�و�ر�دگا�ر یک رط�ف ولٹائے اج�ٔو گے�‪ ،‬کا�شہک ٓا�پ دکیےتھ بجہکانگ�ہ اگ�ر ول�گ اپےن‬

‫اَنْعِمَس‬ ‫َو‬ ‫اَنْرَصْبَا‬ ‫ۤاَنَّبَر‬ ‫ْمِهِّبَرؕ‪١‬‬ ‫َدْنِع‬ ‫ْمِهِسْوُءُر‬

‫�ر�ب اعتلٰی کے اسمےن رس اکھجئے وہئے وہ�ں ےگ�‪ ،‬ہکںی ےگ ا�ے امہ�ر�ے ر�ب ! ہم ےن دیھک ایل ا�و�رنس ایل‬
‫‪ 1‬املومنون�‪۷�۸‬‬
‫‪ 2‬امللک�‪�۲ ۳‬‬
‫‪ 3‬االعراف�‪۱�۷�۹‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫اَنْعِجْراَف ْلَمْعَن اًحِلاَص اَّنِا َنْوُنِقْوُم‪َ۰۰۱۲‬و ْوَل اَنْئِش اَنْيَتٰاَل َّلُك ٍسْفَن اَهىٰدُه‬
‫�ا�بوتںیمہو�اپسولٹاد�ےمہکیناعام�لرکیںےگ�‪،‬ہمنیقیرکنےو�الےںیہ�‪�،‬اگرمہاچہےتوترہصخشوکدہ�ایتبیصنرفمادیےت�‪،‬‬

‫َو ْنِكٰل َّقَح ُلْوَقْلا ْيِّنِم َّنَٔـَلْمَاَل َمَّنَهَج َنِم ِةَّنِجْلا َو ِساَّنلا َنْيِعَمْجَا‪۰۰۱۳‬‬
‫رضو�ر منہج وک اناسنو�ں ا�و�ر ونج�ں ےس رپرک د� نواگ�‪،‬‬
‫رضو�ر �‬
‫یلنک ریم�ی اب�ت ابللک قح وہچیک ےہہک ںیم �‬

‫اْوُقْوُذَف اَمِب ْمُتْيِسَن َءٓاَقِل ْمُكِمْوَي اَذٰهۚ‪ ١‬اَّنِا ْمُكٰنْيِسَن َو اْوُقْوُذ‬

‫�ا�بمت اپےن ا�س د�نیک المقا�ت ےک �رفامو�شرک�دیےناک زم�ہوھکچمہ ےنیھبںیہمتالھب دیا�‪� ،‬ا�و�ر اپےن ےئک وہئے اعام�ل‬

‫َباَذَعِدْلُخْلااَمِبْمُتْنُكَنْوُلَمْعَت‪� (۰۰۱۴‬اسلدج�ۃ�‪۱�۰‬تا�‪)۱�۴‬‬
‫(کیاشمت) سےابد�یذع�ا�باکزم�ہوھکچ�۔‬
‫کاف�رمہکیھبیلہپ موقو�ںیکرط�حایح�تدعب�الوم�تےکرکنمتےھا�و�ر�ا�ساب�توکناممنکےتھجمسوہئےڑب�ےبجعتےسےتہکےھتہکرمنےےک‬
‫بدعجبامہ�ر�ےمسجاک�ذ�ر�ہذ�ر�ہیٹمںیمر�للمرکیٹموہاکچہوگاوتکایہمد�وبا�ر�ہدیپ�اکےیاجئںیےگ�؟�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ٌ َ ْ ُ ُ ْ َ َ ُ َّ ُ ٰ ً َ َّ َ َ ْ‬
‫‪1‬‬
‫ف خل ٍق َج ِدي ٍد۔۔۔ ‪۵‬۝‬ ‫واِن تعجب فعجب قولہم ء اِذا كنا تب ء اِن ل ِ ْ‬
‫بارںیہمتبّجعترکناےہوتبّجعتےکاقبلولگو�ںاکہیوق�لےہہکبجمہرمرکیٹموہ ئاجںیےگوتایکمہےئنرس�و�ںےسدیپ�اےیک‬ ‫ترجہم�‪�:‬ا� گ‬
‫جائںیےگ�؟�۔‬
‫َ َ ْ َ َ َّ ُ َ ً ٰ َ ٌ ۢ ٌ‬ ‫ُ‬
‫‪2‬‬
‫اب‪۰‬۝ ذلِك َر ْجع َب ِع ْيد ‪۳‬۝‬
‫ء اِذا ِمتنا وكنا ت ۚ‬
‫ترجہم�‪:‬کایبجمہرماجئںیےگا�و�راخ�کوہاجئںیےگ(تود�وبا�ر�ہاٹاھئےاجئںیےگ)�؟یہو�اپیسوتلقعےسدیعبےہ�۔‬
‫�الہلاعتلٰینےٓاخر�ترپ�ا�نےکالعییناعرت�ا�ضاکجو�ا�برفمایاجبالہلاس�تٓاسام�ن �وزمنیا�و�ر�ا�نےکد�رمای�نوجکھچےہدیپ�اکرنےیکدق�ر�ت‬
‫ڑھک�ار�دیےنںیمایک�امرمانع‬
‫�رھکاتہے�‪،‬جسالہلےناناس�نوکیلہپاب�رغبریکیسومننہےکپدی�اکایتاھ پوترھ�اہنںی ندای�و�یمسجوجا�نےکاستھد�وبا�ر�ہ ک‬
‫ہے�‪،‬یہول�گرم�د�ہزمنیوک�دکیےتھںیہجسںیماخ�کا�ڑ�رہیوہتیےہ�‪،‬پرھجبالہلاعتلٰی�ا�سرپاب�ر�شربساتاےہوتییہرجنبزمنیرہ�یرھب�ی‬
‫ہوجاتیےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ۗ‬ ‫ۗ‬
‫‪3‬‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫ك ز ْو ٍج ك ِري ٍم ‪۱۰‬۝‬
‫ُ‬
‫م ِ‬
‫ْ‬ ‫ۢ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫الس َما ِء َما ًء فان َبت َنا ِف ْيَا ِ ْ‬
‫م ّ‬ ‫۔۔۔و َا ْ َن ْل َنا ِ َ‬
‫َ‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رٓاسام�نےساپنیربسایاا�و�رزمنیںیممسقمسقیکدمع�ہزیچیںاگادیں۔‬

‫‪ 1‬الرعد�‪۵‬‬
‫‪ 2‬ق�‪۳‬‬
‫‪ 3‬لقمان�‪۱�۰‬‬
 ‫���� �� �‬
‫َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ً َ َ ٓ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ ۗ َ ْ َ َّ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ ۢ َ َ ْ ِ ْ ُ ّ‬
‫ك َز ْوج َ‬
‫‪1‬‬
‫ب ْي ٍج ‪۵‬۝‬
‫وتى الرض ها ِمدة ف ِاذا انلنا عليا الماء اهتت وربت وانبتت م ِ ٍ ؚ ِ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رمتدکیےتھوہہکزمنیوسکیھڑپ�یےہرھپاہج�ںمہےنا�سرپہنیمربسایاہکاکییکو�ہکبھپاٹیھا�و�روھپ�لیئگا�و�را�سےنرہمسقیک‬
‫خو�شرظنمابنتا�تالگینرش�و�عرک� �دی�۔‬
‫وجا�ن‬
‫دعب لاوم�توکئیدیعب� �از�اماک�ناب�تںیہن �‬
‫دقر�ترھکےتںیہوتپرھ� نااس�ن کوکوی�ں نزد�ہںیہنرککسےت ح�‪،‬ای�ت �‬
‫وک نزد�ہرکدیےنیک �‬
‫جبمہرم�د�ہزمنی �‬
‫وخاہشسفنےہہکہیزمنیںیموجچاہںیرکتےرھپیں �ا �ور�اہنںیا�ساککوئیاسح�بہن ید پانڑ�ےا�س‬
‫کیھجمسںیمہنٓاکسیتوہلبہک �د �راصلا�نےک �‬
‫ومت�(عز� �رائلی ‪)u‬‬
‫ںیہ �‪،‬ا�ےیبنﷺ! �ا�نےسوہکتما�ستقیقحوکستمیلرک�ویانہرک�ورگمایکوقترقم�ر�ہرپمکل لا �‬
‫لےئہیا�س �اک نااکک�ررتے �‬
‫�ا�و�ر�ا�س ےکمد�دگا�رفرشےت کٓارمتاہ�ر�ی ر�و�حضبقرکلںی ےگ�ا�و�ریہلمکم وط�رپر ا س ےک ےضبق ںیم رہےیگ ا�و� پررھجب الہلاچہےاگمتںیہ‬
‫متاہ�ر�یربق�و�ںےساسیمسجوجا�ںےکاستھ نزد�ہ مرفائےاگ�ا�و�رمدی�ا�نرشحممںیتماعام�لیکوج�ا�بدہیےکےئلاپےنر�بیکاب�رگا�ہںیمشیپےیک‬
‫جائوگے�‪،‬کا�شمتدکیوھ�و�ہوقتبجہیرجم�ماپےنرفک�وشر�کا�و�رعمتیصیکوجہےسذلتودن�امتےکام�ر�ےرگ�دنںیاکھجئےاپےنر�بےک‬
‫حوض�رکڑھ�ےوہ�ںےگ�‪�،‬ا�سوقتہیوشخ�عوخوض�عا�و� �اکنراس�ر�یےکاستھرسنوگ�ں کوہر�اپےنرج�ائماک�اقر�ا ک�ررتےوہئےا کتلاجریںگےا�ے‬
‫ہام�ر�ےر�ب! �دنایمںیمہایح�تدعب�الوم�تا�و�رجز�اسز�ایکذکتیبرکتےےھت�‪�،‬ا�بامت�ماعممہلامہ�ر�ےاسمےنو�اضحوہگایہےا�و�رہام�ر�ے‬
‫لےئنیعایلنیقنبایگہےا�بدنایںیمںیمہد�وبا�ر�ہو�اپسجیھبد�ےاتکہمہایام�نوقینیےکاستھلمعاصلحاتخای�ررکیں�ا�و�رناج�تاکاسما�نےل‬
‫کر� ئٓاںی�‪،‬مہںیا�بنیقیاکملوہایگہےہکرسولو�ںےنںیمہیچسدعو�تاچنہپئییھت�‪،‬یجےسفرمایا‬
‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ت َر ّب َنا َونَك ْو َن ِ َ‬
‫م ال ُم ْٔو ِم ِن ْ َ‬ ‫ال ْوا ٰيلَ ْي َت َنا ُ َ ُّ َ َ ُ َ ّ َ ٰ ٰ‬
‫َ َ ْ َ ٰ ٓ ْ ُ ُ ْ َ َ َّ َ َ ُ‬
‫‪2‬‬
‫ي ‪۲۷‬۝‬ ‫ند ول نك ِذب ِبي ِ ِ‬ ‫ولو تي اِذ و ِقفوا ع النا ِر فق‬
‫ےگ‪�،‬ا�سوقتو�ہںیہکےگاک�شوکئیوص�ر�تاییس‬
‫ترجہم�‪:‬کا�شمتا�سوقتیکاحلتدیھکےتکسبجو�ہد� �وز�خےکانک�ر�ےڑھک�ےےیکاجئںی �‬
‫ہوکہمہدنایمںیرھپ�و�اپسےجیھباجئںیا�و�ر�اپےنر�بیکاشننوی�ںوکنہالٹھجئںیا�و�ر�ایام�نالنے �و�الو�ںںیماشملوہ�ں�۔‬
‫َ ْ َ ْ ُ ُ ْ َ َّ َ ْ ْ َ ٗ َ ْ َ َ ْ ْ َ ْ ْ ُ ٗ َ ُ ْ ُ َّ ْ َ َ ُ ْ ُ ْ َ ْ ُ َ ْ َ ۗ َ ْ ُ ُ ُ َ ّ َ ْ َ ّ َ َ ْ‬
‫ق‪۰‬۝ فہل‬‫ہل ينظرون اِل ت ِويل ۭہ‪۰‬۝ يم ي ِت ت ِويلہ يقول ال ِذي نسوہ ِم قبل قد جاءت رسل ر ِبنا ِبل ِ ۚ‬
‫ُ َ َ ۗ َ َ ْ َ ُ َ َ ٓ َ ُ ّ ُ َ َ ْ َ َ ْ َّ‬ ‫َ‬
‫‪3‬‬
‫ل ‪۵۳‬۝‬
‫َُ َ ُ‬
‫ي ال ِذ ْي ك ّنا ن ْع َم ۧ‬
‫ند فنع َمل غ َ‬ ‫ّل َنا ِ ْ‬
‫م شفعا َء فيشفع ْوا لنا ا ْو َ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�بایکہیول�گا�سےکوس�ایسکا�و�راب�تےکرظتنمںیہہکو�ہاناج�ماسمےنٓاجائےسجیکہیاتک�بربخد�ےرہیےہ�؟جسر�و�زو�ہاناج�م‬
‫رظند�ا�زرکدیااھتںیہکےگو�اقیعامہ�ر�ےر�بےکرسو�لقحےلرکٓائےےھترھپایکا�بںیمہ‬
‫سامےنٓاگایوتوہیول�گوہنج�ںےنےلہپاسے ان‬
‫کھچافس�رشیںیلمےگوجامہ�ر�ےقحںیمافس�ر�شرکیں�؟یاںیمہد�وبا�ر�ہو�اپسیہجیھبدیااجئےاتکہوجھچکمہےلہپرکتےےھتا�سےکاجبئے‬
‫�ا�بد�وسر�ےرطیےقرپاک�مرکےک کداھئںی۔‬
‫یلنکایاسہرگزنہوہگاویکنہکالہلاعتلٰیکا�ا�زلیہلصیفہیےہہکزندگیا�و�ر�ا�سیکںیتمعنرص�فایکرمتہبیہاطعکیاجئںییگا�و�ر�ا�سزندگیںیملقع‬
‫‪ 1‬احلج�‪۵‬‬
‫‪ 2‬االنعام�‪۲�۷‬‬
‫‪ 3‬االعراف�‪۵�۳‬‬
 ‫���� �� �‬

‫مدناناس�نوہیےہوج�الہلاکذکرا�و�رحمکنسرکسرستمیلمخرکلےا�و�ر�اپےنر�بےکوضح�رسدج�ہریزہوجائے(جو�ا�بںیما�رشا�دہوگا� گ)�ار�ا�سرط�ح‬
‫رک�ارہیولگو�ںوکہد�ایتدیانہام�ر�ےشیپرظنہوتاتو�دنایکیزندگیںیماتےنڑب�ےاتماح�نےسزگ�ا�رکرتموکاہی�ں‬
‫قحتقیاکماشہد�ہا�و�رترجبہ ک‬
‫یھت‪،‬ہماچہےتوت�دنایمںیرہنسفوکجرب�یدہ�ایتد�ےدیےتیلنکا�سںیماتماح�نیکاجنگئشہنوہ �تی‪�،‬ا�و�ریہامہ�ر�یتمکح‬
‫لانےیکایکضر�و�ر�ت �‬
‫کےالخ�فےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ‬
‫ك ُھ ْم َ ِ ً‬ ‫ُّ‬ ‫َ َ ْ َ ۗ َ َ ُّ َ َ ٰ َ َ َ ْ ْ َ‬
‫‪1‬‬
‫ج ْيعا۔۔۔ ‪۹۹‬۝‬ ‫م ِف ال ْر ِض‬ ‫ولو شاء ربك لم‬
‫لِزمنیایام�نےلٓائےوہتے�۔‬
‫ترجہم�‪�:‬اگرریت�ےر�بیکتیشمہیوہتی(کہزمنیںیمبسوممنو مرفا�ںرب�ا�د�ریہوہ�ں) تواس�ر�ےاہ �‬
‫َ َ ْ َ ۗ َ َ ّ ُ َ َ َ َ َ َّ َ ُ َ ً َ َ ً َ َ ُ ُ‬
‫‪2‬‬
‫الناس ا ّمۃ ّوا ِحدۃ ّول َ َيال ْو َن مْ َت ِل ِف ْ َ ۙ‬
‫ي ‪۱۱۸‬۝‬ ‫ولو شاء ربك لعل‬
‫ترجہم�‪:‬بےکشریت�ار�باگراچہاتوتامت�ماناسنو�ںوکایکرگ�و�ہانباتکساھترگما�بوتو�ہفلتخمرطیوق�ںیہرپےتلچرہںیےگ�۔‬
‫ختقیلٓا�د�م‪ u‬کےوقتبجالبسیےنٓا�د�م ‪u‬کوسدج�ہرکنےےساناک ک�رر�دیا�ا�و�ر�اناسنو�ںوکاکہبنےا�و�رھباکٹنےےکےئلالہلاعتلٰیسے‬
‫قایمتکتےکےئلتلہمامنیگیھت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ َُ‬ ‫َ َ‬
‫ال َا ْنظ ْر ْٓ ٰ‬
‫‪3‬‬
‫ن اِل َ ْي ِم ي ْبعث ْو َن ‪۱۴‬۝‬ ‫ِ ِ‬ ‫ق‬
‫ترجہم�‪:‬بولا�‪،‬جمےھا�سد�نکتتلہمد�ےبجہکہیبسد�وبا�ر�ہاٹاھئےاجئںیےگ�۔‬
‫ُ َُ‬ ‫َ َ َ ّ َ َ ْ ْ ْٓ ٰ‬
‫‪4‬‬
‫ن اِل َ ْي ِم ي ْبعث ْو َن ‪۳۶‬۝‬ ‫قال ر ِب فان ِظر ِ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�سےنرع�ضایکمری�ےر�ب�‪،‬یہاب�تےہوترھپےھجما�سر�و�زکتےکےیلتلہمد�ےبجہکبساناس�ند�وبا�ر�ہاٹاھئےاجئںیےگ�۔‬
‫ُ َُ‬ ‫َ َ َ ّ َ َ ْ ْ ْٓ ٰ‬
‫‪5‬‬
‫ن اِل َ ْي ِم ي ْبعث ْو َن ‪۷۹‬۝‬ ‫قال ر ِب فان ِظر ِ‬
‫رھا�سوقتکتےکےیلےھجمتلہمد�ےد�ےبجہیول�گد�وبا�ر�ہاٹاھئےاجئںیےگ�۔‬ ‫ترجہم�‪�:‬و�ہوبلاا�ےریم�ےر�بہیاب�تےہ پوت �‬
‫�ا�سوقتالہلاعتلٰینےرفمایاتاھ‬
‫ن ْم َا ْجَ ِع ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ل ْملـ ـ َٔ َّن َ َ ّ َ ْ َ َ ِ َّ ْ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َ َُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ‬
‫‪6‬‬
‫ي ‪۸۵‬۝‬
‫ك ِم ْ ُ‬ ‫جهنم ِمنك ومن ت ِبع‬ ‫ق‪۰‬۝ َوالَ ّق اق ْو ۚ‬
‫ل ‪۸۴‬۝‬ ‫قال فالَ ّ ۡ‬
‫ترجہم�‪:‬فرمایاتوحقہیےہا�و�رمںیقحیہاہککرتاہو�ںہکںیممنہجوکھجتےسا�و�ر�ا�نبسولگو�ںےسرھب�د�و�ںاگجو�ا�ناناسنو�ںںیمےستری�ی‬
‫پری�و�یرکیںےگ۔‬
‫‪ 1‬یونس�‪۹�۹‬‬
‫‪ 2‬ھود�‪۱�۱�۸‬‬
‫‪ 3‬االعراف�‪۱�۴‬‬
‫‪ 4‬احلجر�‪۳�۶‬‬
‫‪ 5‬ص�‪۷�۹‬‬
‫‪ 6‬ص�‪۸��۴ ،۸�۵‬‬
 ‫���� �� �‬

‫ریپوکا�ر�اناسنو�ںوک�ایک‬
‫�ا�سیکرط�فاشا�ر�ہرککےرفمایا�ا�و�رریم�یو�ہاب�تچساثبتوہگیئوجمںیےنیہکیھتہکںیممنہجوکشایطنیا�و�رایشطنیےک �‬
‫ساتھو�اصلمنہجرک�د�و�ںاگ�‪،‬پسد� �و خزوی�ںےسوطبرسر�زنشاہکاجئےاگکہرفک�وتذکیبا�و�راپےنابطلاقعئدوبد�اعاملوی�ںےکدبلےمنہجےک‬
‫�د�ائیمذع�ا�باکمز�ہاٹاھ �ئو‪،‬جاہ�ںرگ�موھکلاتہو�اپانیا�و�رلوہپپیےکا�و�رکھچہنوہگا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ۗ َ ً‬ ‫َ ََ ً‬
‫ح ْ ًي ّوغ ّساقاۙ ‪۲۵‬۝ َج َزا ًء ِّوفاقاۭ ‪۲۶‬۝ ا ِّنُ ْم ك ْنا ل َ ْي ُج ْو َن‬ ‫اب ا َِّل َ‬ ‫َل يَ ُذ ْو ُق ْو َن ِف ْيَا َ ْب ًدا َّو َل َ َ‬
‫ِ‬ ‫ش ً ۙ ‪۲۴‬۝‬
‫َ ُ ْ ُ ْ َ َ ْ َّ ْ َ ُ ْ َّ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ً َّ َ َّ ُ ْ ٰ ٰ َ َّ ً َ ُ َّ َ ْ َ‬
‫‪1‬‬
‫ك اِل َعذ ً ۧ‬
‫اب ‪۳۰‬۝‬ ‫ش ٍء ا ْح َص ْي ٰنہ ك ِٰت ًباۙ ‪۲۹‬۝ فذوقوا فلن ِنيد‬ ‫اب ‪۲۸‬۝ وك‬ ‫اب ‪۲۷‬۝ وكذبا ِبي ِتنا كِذ ۭ‬ ‫ِحس ۙ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�سےکاند�رکیسڈنھٹ�کا�و�ریپےنےکاقبلیسکزیچکامز�ہو�ہہنںیھکچےگ�‪،‬کھچےلماگتوبسرگ�ماپنیا�و�ر خزوم�ںاک� ھدو�و�ن(�ا�نےک‬
‫کرتوتو�ں) کارھبوپ�ردبلہ�‪�،‬و�ہیسکاسح�بیکوتقعہنرھکےتےھتا�و�رامہ�ر�یٓایا�توکانوہ�ںےنابللکالٹھجدیااھت�ا�و�راح�لہیاھتہکمہےنرہزیچ‬
‫گننگرکھکلرکیھیھتا�بوھکچزم�ہ�‪،‬ہماہمت�ر�ےےیلذع�ا�بےکوس�ایسکزیچںیمرہگزاضافہہنرکیںےگ�۔‬
‫جسرط�حمتولگو�ںےندنایکیریگنوین�ںا�و�رسفنیکذلتو�ںںیمڈ�و�برکوی�مزج�اوکفر�امو�شرک�دیاتاھ�اسیرط�حمہےنیھبا�بںیہمت �رفامو�ش‬
‫کردیاےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫م ٰنّ ِص ْ َ‬
‫ي ‪۳۴‬۝‬ ‫ار َو َما َل ُ ْ‬
‫ك ِّ ْ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ْ َ َ ْ ٰ ُ ْ َ َ َ ْ ُ ْ َ ۗ َ َ ْ ُ ْ ٰ َ َ َ ْ ٰ ُ ُ َّ‬
‫الن ُ‬ ‫و ِقيل اليوم ننسـىك كـما ن ِسيتم لِقاء ي ِمك ھذا وماوىك‬
‫ِ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم‪� :‬ا�و�را�نےسہہکدیاجائےاگکہٓا�جمہیھباسیرط�حںیہمتالھبئےدیےتںیہسجرط�حمتا�سد�نیکالمقا�توکبوھ�لےئگےھت‬
‫�‪،‬متاہ�ر�اھٹاکنہا�بد� �وز�خےہا�و�رکوئیاہمت�ر�یدم�درکنےو�الاہنںیےہ۔‬
‫رفک‪،‬فقسا�و�راعمصییکاپ�د�ا�شںیم�د�ائیمذع�ا�باکمز�اکچوھ�۔‬
‫�ا�باپےن �‬

‫اَمَّنِا ُ ْٔ‬
‫يِ ُ‬
‫م اَنِتٰيٰاِب َنْيِذَّلا اَذِا اْوُرِّكُذ اَهِب اْوُّرَخ اًدَّجُس‬
‫ہام�ر�یٓایوت�ں رپ وہی ایام�ن التے ںیہ ںیہنج بجیھبک ا�ن ےستحیصنیک اجتی ےہوت و�ہ دجس�ے ںیمرگپڑتے ںیہ�‪،‬‬

‫َّو اْوُحَّبَس ِدْمَحِب ْمِهِّبَر َو ْمُه اَل َنْوُرِبْكَتْسَي۠ ‪۰۰۱۵‬ىٰفاَجَتَت ْمُهُبْوُنُج ِنَع ِعِجاَضَمْلا‬
‫�ا�و�راپےنر�بیکدمحےکاستھا�سیکحیبستڑپھےتںیہا�و�رربکتںیہنرکتے�‪�،‬ا�نیکرک�وٹںیاپےنرتسب�و�ںےسالگرہیتںیہ‬

‫َنْوُعْدَيْمُهَّبَراًفْوَخَّواًعَمَط‪َّ١ٞ‬واَّمِمْمُهٰنْقَزَرَنْوُقِفْنُي‪� (۰۰۱۶‬اسلدج�ۃ�‪)۱�۵�،�۱�۶‬‬
‫�اپےنر�بےکوخ�فا�و�رامدیےکاستھاکپ�رتےںیہ ��‪،‬ا�و�روجھچکمہےناھنںید�ےرکاھےہو�ہرخ�چرکتےںیہ�۔‬

‫‪ 1‬النبا �‪ �۴‬ت‪۳�۰��۲‬‬
‫الاثیۃ�‪۳�۴‬‬
‫‪ 2‬ج‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�اہلد�انشیکالعما�ت‪:‬‬
‫ہام�ر�یٓایا�تیکو�ہول�گدصتیقرکتےا�و�ر�اطاعترکتےںیہںیہنجرق�ٓا�نیکٓایا�تانسکرجبتحیصنیکاجتیےہوتک�ذر�اٰلیہیکمیظعتا�و�ر�ا�س‬
‫کیوطس�ت عوذ�ا�بےسڈ�رتےوہئےدجس�ےںیمرگپڑتےںیہا�و�ر�اپےنر�بیکدمحکےاستھا�سیکحیبسترکتےںیہا�و�رو�ہاجہول�ںا�و�رکافر�و�ں‬
‫کیرط�حربکتہنںیرکتےلبہکوبق�لقحا�و�راطاعتاکر�اسہتاتخای�ررکتےںیہ�‪،‬یہومنمنیدنایپرسوت�ںیکرط�حاس�ر�یر�ا�تاپےنرتسب�و�ںرپ�اٹنےتھ‬
‫ہنںیرہےتہکلبھچکر�ا�تٓا�ر�ا�مرککےاھٹےتںیہ �او�ر�اپےنر�باکرقت�باحصلرکنےےکےئلون�افل(ہتدج) پڑھےت�‪،‬توبہو�اتسافغ�ر�‪،‬ستحیب‬
‫�وحتدیم�ا�و�ر�دعا�و�الاح�ح �وز�ا�ر�یرکتےںیہ�‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫َ ْ ن َ ْ ُ َ َّ ّ َ َّ ُ َ‬
‫‪:‬ع َب َر ُّب َنا َع َّز َو َجل ِم ْن َر ُجل ْ ي ِن�‪َ :‬ر ُج ٍل ث� َر َع ْن ِوطا ِئ ِه َو ِ َل ِاف ِه‪،‬‬ ‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل قال ِج‬ ‫ا� مسع ٍود‪ ،‬ع ِن الن ِب ي� صل‬ ‫ع ِن ب ِ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ َ َ ْ ُ‬ ‫َ َ َ ُ ُ‬ ‫َٔ‬
‫ِم ْن َب ْ ي ِن� ا ْه ِ ِل َو َح ِّي ِه ِإل َصل ِت ِه‪ ،‬ف َيقول َر ُّب َنا‪ :‬ا َ ي� َمل ِئك ِ ت ي�‪ ،‬انظ ُروا ِإل َع ْب ِدي‪ ،‬ث� َر ِم ْن ِف َر ِاش ِه َو ِوطا ِئ ِه‪َ ،‬و ِم ْن َب ْ ي ِن� َح ِّي ِه‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ا� َز ُموا‪ ،‬ف َع ِ َل َما َعل ْي ِه‬ ‫الل َع َّز َو َج َّل‪َ ،‬ف نْ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ف‬ ‫َ ََ ً‬ ‫ْ ً‬ ‫َ َ‬
‫َوا ْه ِ ِل ِإل َصل ِت ِه‪َ ،‬رغ َبة ِف ي� َما ِع ْن ِدي‪َ ،‬وشفقة ِ َّما ِع ْن ِدي‪َ ،‬و َر ُج ٍل غ َزا ِ ي� َس ِب ِيل ِ‬
‫َٔ‬
‫َّ‬ ‫ول َّ ُ‬ ‫ََ ُ ُ‬ ‫َ ََ ً‬ ‫ْ ً‬ ‫ُٔ‬ ‫َ‬ ‫ِم َن ْال ِف َر ِار‪َ ،‬و َما َ ُل ِ ف ي� ُّ‬
‫الل َع َّز َو َجل‬ ‫الر ُج ِوع‪ ،‬ف َر َج َع َح تَّ� ا ْه ِر َيق َد ُم ُه‪َ ،‬رغ َبة ِف ي� َما ِع ْن ِدي‪َ ،‬وشفقة ِ َّما ِع ْن ِدي‪ ،‬فيق‬
‫ُٔ‬ ‫ً‬ ‫ْ ً‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُْ‬
‫ِ َلل ِئك ِت ِه‪ :‬انظ ُروا ِإل َع ْب ِدي‪َ ،‬ر َج َع َرغ َبة ِف ي� َما ِع ْن ِدي‪َ ،‬و َر ْه َبة ِ َّما ِع ْن ِدي‪َ ،‬ح تَّ� ا َه ِر َيق َد ُم ُه‬
‫عدب�الہلنبوعسم�د ‪w‬سےوقنم�لےہنیبرکیمﷺےنا�رشا�درفمایاامہ�ر�ےر�بوکد�ومسقےکٓا�دمیڑب�ےاچےھےتگلںیہ�‪�،‬ایکوتو�ہوجاپےن‬
‫سبرتو�راحل�ف�‪�،‬اپےناہلاخنہا�و�رہلحموکوھچ�ڑرکامن�زےکےئلاتلکنےہتوالہلاعتلٰیفرماتاہےا�ےریم�ےرفشوت! مری�ےا�سدنب�ےوکدکیوھوج‬
‫ا�‬
‫رتسبو�راحل�ف ��‪،‬اپےنےلحما�و�راہلاخنہوکوھچ�ڑرکامن�زےکےئلٓایاےہ�‪،‬مری�ےاپ�سومجو�دوتمعن�ںےکوش�قںیما�و�رریم�ےاہی�ںومجو�دزس�ا�ء‬
‫�اپےن ا�‬
‫کےوخ�فےس�‪�،‬ا�و�رد�وسر�او�ہٓا�دمیوجالہلیکر�ا�ہںیماہج�دےکےئلالکن�‪،‬لو�گتسکشاھکرکاھبگےنےگل �اسےولعم�ماھتہکدیم�ا�نگنجےسر�ا�ہ‬
‫فر�ا�راتخای�ررکنےیکایکزس�اےہا�و�رو�اپسول�ٹاجنےںیمایکوث�ا�بےہچاننہچو�ہو�اپسٓاکرڑلتارہااہی�ںکتہکا�ساکوخ�ناہبدیاایگ�ا�و�را�ساک‬
‫یہلمعیھبرص�فریم�یوتمعن�ںےکوش�قا�و�رریم�یزس�اےکوخ�فےساھت توالہلاعت �لٰیاپےن شرفوت�ںےس مرفاتاہےریم�ےا�سدنب�ےوکدکیوھ‬
‫‪1‬‬
‫جوریم�یوتمعن�ںےکوش�قا�و�رزس�اےکوخ�فےسو�اپسٓاگای یاہ�ںکتہکا�ساکوخ�ناہبدیاایگ�۔‬
‫�ا�و�رمونمنی کاکر�د�ا�ریہےہہکاپےنوفغ�ر�و�رحمیر�بےکاتع�بوبضغا�و�رمو�اخذ�ہذع�ا�بےسڈ�رتےرہےتںیہا�و�ر�ا�سیکرحتما�و�رفلضوکر�م‬
‫وھڑ�ایا�زیا�د�ہ �رز�قالح�لاطعفرمایاہےا�سںیمےسبسحاتساطعتدصقہوخری�ا�ترکتےںیہ�‪،‬‬ ‫کیامدییھبرھکےتںیہا�و�رالہلےناہنںیوجت �‬
‫َ‬ ‫ن‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ف‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ ُ َ ْ ن َ َ َ َ َ َ ُ ْ ُ َ َ َّ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ِ ي� َسف ٍر فا ْص َب ْح ُت َي ْو ًما ق ِر ًيبا ِم ْن ُه َو ْ� ُن‬
‫الن ّ� َصل ُ‬
‫عن مع ِاذ ب ِ� جب ٍل‪ ،‬قال‪:‬قال‪ :‬كنت مع ِب ِي‬
‫َّ َ‬ ‫َٔ ْ ْ ن َ َ ُ ْ ُ ن ْ َ َّ َ َ ُ َ ُ ن َ َّ َ َ َ َ َٔ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َُْ‬
‫الن ِار قال‪:‬لق ْد َسال َت َع ْن َع ِظ ي ٍ� َو ِإن ُه ل َي ِس ي ٌ�‬ ‫النة‪ ،‬ويب ِاعد ِ ي� ِمن‬‫ن ِس ي ُ�فقل ُت‪ َ :‬ي� ن ِب يَّ� الهلِ ‪ ،‬اخ ِب� ِ ي� ِبعم ٍل يد ِخل ِ ي� ج‬
‫‪،۲‬مســندا� با� شــیبۃ �‪،۳�۸�۵‬املعجــم‬
‫بن‬ ‫الر ُجــل َيــرشْ ي َن ْف َس ُ‬
‫ــه �‪�۵�۳�۶‬‬
‫َ ٌ ف‬ ‫‪ 1‬مســند امحد�‪ �۹�۴�۹‬ن ن‬
‫ِ‬ ‫ھــاد�ب ِ ي� َّ ِ‬
‫ال ب‬ ‫‪،۳‬ســ� ابوداودکتــاب ج‬
‫للب�ــیق �‪،۱�۷�۹�۳�۰‬مصنــف ب ن‬
‫ا� با�‬ ‫الکــری ی‬
‫ب‬ ‫نن‬
‫‪،۲‬الســ�‬ ‫ا� حبــان �‪�۵�۵�۷‬‬ ‫للطــر نا� ‪،۱�۰�۳�۸��۳‬مســتدرک حــامک �‪،۲�۵�۳�۱‬حصیــح ب ن‬
‫الکب� ب‬
‫ی‬
‫‪،۱‬مســندا� یعــی �‪۵�۳�۶�۱‬‬
‫ب‬ ‫شیبۃ�‪�۹�۴�۰�۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ُ‬ ‫َ تَ ْ‬ ‫َ َ َ ْ َ َّ َ ُ ُ َ َ ْ َ ْ ُ ُ َ َ َ ُ شْ ُ َ ْ ً َ ُ ُ َّ َ َ َ ُ ْٔ ت َّ َ َ َ‬
‫الزكة َوت ُص ُوم َر َم َضان َو ُ� ُّج ال َب ْي َت ث َّ�‬ ‫�ك ِب ِه شيئا وت ِق ي� الصلة وتو ِ ي�‬ ‫عل من يسه الهل علي ِه تعبد الهل ول ت ِ‬
‫َّ ْ ثُ َّ َ َ َٔ‬ ‫ف‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ال ِط َيئة‪َ ،‬و َصلة َّ‬‫ْ‬
‫� خَ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫الص َدقة تط ف ئُ‬ ‫ٌ‬
‫الص ْو ُم ُج َّنة‪َ ،‬و َّ‬ ‫ْ خَ‬ ‫َ َ َٔ َ َٔ ُ ُّ َ َ َ َٔ ْ َ‬
‫الر ُج ِل ِ ي� َج ْو ِف اللي ِل � قرا‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ال ْي�؟‪َّ :‬‬
‫اب ِ‬ ‫قال‪ :‬ال ادلك عل ابو ِ‬
‫ُ‬ ‫ََ َ َ ُُ ُُْ َ ْ َ‬
‫ع ال َمضا ِجعِ } ‪َ ،1‬ح تَّ� َبلغ ‪{ ،‬يَ ْع َملون}‬
‫َ ‪2‬‬ ‫ََ‬
‫{تتجاف جنوبم ِ‬
‫ماع�ذبنلبج‪t‬سےرم�و�یےہمںیرفسمںییبنرکیمﷺےکاستھاھت�‪�،‬ر�اسےتںیمےتلچےتلچایکد�نںیمٓا�پﷺےکتہبرقیب‬
‫�ٓاگای مںی ےنرع�ضیک ا�ے الہل ےکیبن ﷺ�!جمےھ ایک ایاسعلم اتب�دیں وججتن ںیم د�اخلرک�د�ے ا�و�رہجمن ےس د�و ک�رر�د�ے� �‪ٓ،‬ا�پ ےن‬
‫فرمایاتمےنایکتہبڑب�یاب�توپچیھےہ�‪،‬یلنکا�سےکےیلتہبٓاسا�نےہسجےکےیلالہلاعتلٰی�اسےٓاسا�نانب�د�ے�‪�،‬ا�و�ر�و�ہہیہکمتالہل‬
‫تاعلٰیکیابع�د�ترک�و�ا�و�ر�ا�سےکاستھیسکوکبیھرشیکہنانبئو�‪�،‬ا�و�رامن�زاقئمرک�و�ا�و� �رزکو�ۃا� کد�ار�و �ا�و�ررماض�نےکر� �وز�ےرکوھ �ا�و�ربتیالہلاکحج‬
‫کر�وپرھ�ٓا�پﷺےنرفمایاکایمںیےھجتیکینےکد�ر�و�ا�ز�و�ںےکاب�ر�ےںیمہناتبئو�ں�؟�ر� �وز�ہڈھا�لےہ�‪�،‬ا�و�ر صدقہ گان�ہوکاٹمدیاتےہ�‪�،‬ا�و�ر‬
‫�ر�ا�توک�ٓا�دمیاکنام�ز�ا� کد�ارناپرھ�ٓا�پﷺےنا�نٓایا�تیکالت�و�ت مرفائی‬
‫َ ْ ُ ْ َ َ َّ ُ ْ َ ْ ً َّ َ َ ً َّ َّ َ َ ْ ٰ ُ ْ ُ ْ ُ ْ َ َ َ َ ْ َ ُ َ ْ ٌ َّ ٓ‬ ‫ََ َ ٰ ُُْ ُُ ْ َ ْ َ‬
‫ع ال َمضا ِجعِ يدعون ربم خوفا وطعاۡ‪۰‬۝ و ِمـما رزقنم ين ِفقون ‪۱۶‬۝ فل تعلم نفس ما‬ ‫تـتجاف جنوبم ِ‬
‫َ ُ َْ ُ‬ ‫َۗ‬ ‫ُْ ََُ ْ ّ ْ َُ َ‬
‫‪3‬‬
‫م ق ّر ِة ا ْع ُ ٍ ۚ‬
‫ي‪۰‬۝ َجزا ًء ۢ ِبَا ك ْنا يع َمل ْو َن ‪۱۷‬۝‬ ‫اخ ِف لهم ِ��� ٹ‬
‫پی‬
‫ںیہ‪�،‬اپےنر�بوکخو�فا�و�رطعمےکاستھاکپ�رتےںیہا�و�رجوکھچ �رز�قمہےناہنںیدیاہےا�س‬ ‫ترجہم�‪�:‬ا�نیک ھ�یںرتسب�و�ںےسالگرہیت �‬
‫مںیےسرخ�چرکتےںیہ�‪،‬پرھیجاسکھچٓاکنوھ�ںیکڈنھٹ�کاکساما�نا�نےکاعام�لیکزج�ا�ءمںیا�نےکےئلاپھچ�رکاھگایہےا�سیکیسکسفنتم‬
‫کوخربہنںیےہ�۔‬
‫َ ُ ْ ُ َ َ َ َ ُ َ َّ َ َ ْٔ ْ َٔ ْ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ َ َٔ َ ُٔ ْ َ ْٔ ْ َٔ َ‬
‫الل‪ .‬قال َ‪:‬را ُس ال ْم ِر ِإال ْسل ُم َو ُع ُود ُه‬ ‫ث َّ� قال‪:‬ال اخ ِب ُ�ك ِب َ�ا ِس ال ْم ِر َو ُع ِود ِه َوذ ْر َو ِة َس َن ِام ِه؟ فقلت‪ :‬بل ي� رسول ِ‬
‫َ َ َ ُ َّ‬ ‫ْ َ ُ ثُ َّ َ َ َٔ َ ُٔ ْ ُ َ َ َ َ ُ ّ َ ُ ْ ُ َ ُ َ َ َ َ َّ َ َٔ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ ُ‬
‫الل‪ .‬فاخذ ِب ِل َسا ِن ِه‪ ،‬فقال‪:‬كف‬ ‫الهاد� قال‪:‬ال اخ ِب�ك ِب ِ�ل ِك ذ ِلك ِك ِه؟ فقلت ل‪ :‬بل ي� ن ِب يَّ� ِ‬ ‫الصلة‪َ ،‬و ِذ ْر َوة َس َن ِام ِه ِج‬
‫َ َ َ َ َ ْ َ ُٔ ُّ َ َ ُ َ ُ َ َ ْ َ ُ ُّ َّ َ ف‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َ ُ ْ ُ َ َ ُ َ َّ َ نَّ َ ُ َٔ َ ُ َ‬
‫ون ِب َ�ا َن َت َ َّ ُ‬
‫اس ِ ي�‬ ‫ك ِب ِه؟ فقال‪ :‬ث ِكتك امك ي� معاذ‪ ،‬وهل يكب الن‬ ‫الل‪ ،‬و ِإ� لواخذ‬ ‫عليك هذا فقلت‪ :‬ي� رسول ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َٔ َ َ‬ ‫َّ َ‬
‫الن ِار َعل ُو ُج ِوه ِه ْم‪ ،‬ا ْو قال‪َ :‬عل َم َن ِاخ ِر ِ ْه‪ِ ،‬إل َح َصا ِئ ُد ال ِسن ِت ِ� ْم؟‬
‫وتسو�ںا�و�ر�ا�سےکوکہا�نیکدنلب�یےکاب�ر�ےںیمہناتبئو�ں�؟مںیےنرع�ضیکا�ےالہلےکرسو�ل‬ ‫مہل‪�،‬ا�سےک ن‬
‫پرھفرمایاکایمںیےھجتاصلاعم �‬
‫ﷺ!ضر�و�ر�ا�رشا�دفرمائںی �ٓا�پےنرفمایا�اصلاعممہلوت�اسال�مےہ�‪�،‬ا�ساکسوت�نامن�زہے�‪�،‬ا�و�ر�ا�سےکوکہا�نیکدنلب�یاہج�دفیلیبسالہلےہ�‪،‬‬
‫پرھفرمایاکایمںیےھجتا�نبسےکوق�ا�مونبای�دکےاب�ر�ےںیمہناتبئو�ں�؟ مںیےنرع�ضیکا�ےالہلےکیبنﷺ�!ضر�و�ر�ا�رشا�دفرم ئاںی� �‪ٓ،‬ا�پﷺ‬
‫وکابومںیکرھ�‪،‬مںیےنرع�ضیکا�ےالہلےکرسو�لﷺ�!ہموجفگوگتکرتےںیہایک�ا�س‬
‫نےاپینزبا�نابم�ر�کوکپڑک�اپرھفرمایا�اپینا�سزبا�ن ق‬
‫پربیھ امہ�ر�امو�اخذ�ہ وہگا�؟ �ٓا�پﷺ ےنرفمایاماع�ذ ‪!t‬تری�ی ام�ں ےھجتمگ اپئے یہزبانو�ںیک وغل�ا�و�رلاعیین ابتںی یہوتہو�ںیگ وج گلوو�ں‬
‫‪ 1‬السجدة‪۱�۶� :‬‬
‫‪ 2‬السجدة‪۱�۷� :‬‬
‫‪ 3‬السجدۃ�‪۱�۶�،۱�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫‪1‬‬
‫کو�ا� نودھےہنممنہجںیمرگ�ا�دیںیگ�۔‬

‫ٍنُيْعَاۚ‪١‬‬ ‫ِةَّرُق‬ ‫ْنِّم‬ ‫ْمُهَل‬ ‫َيِفْخُا‬ ‫ۤاَّم‬ ‫ٌسْفَن‬ ‫ُمَلْعَت‬ ‫اَلَف‬

‫کوئی سفن ںیہن اجنات وج ھچک مہ ےن ا�ن یک ٓاکنوھ�ں یک ڈنھٹ�ک ا�ن ےک ےیل وپشدی�ہرک رکیھ ےہ�‪،‬‬

‫ًۢءٓاَزَج اَمِب اْوُناَك َنْوُلَمْعَي‪ْ۰۰۱۷‬نَمَفَا َناَك مُؤْمِنًا ْنَمَك َناَك اًقِساَفؕؔ‪ ١‬اَل َنٗوَتْسَيؐ‪۰۰۱۸‬‬
‫جوھچکرکتے ےھت ہی ا�ساک دبلہ ےہ�‪ ،‬کای وجوممن وہلثم ا�س ےک ےہ وج افسق وہ �؟ یہ رب�ابرںیہن وہکسےت�‪،‬‬

‫اَّمَا َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا َو اوُلِمَع ِتٰحِلّٰصلا ْمُهَلَف ُتّٰنَج ىٰوْاَمْلا‪١ٞ‬‬

‫جن ولگو�ں ےن ایام�ن وبق�ل ایک ا�و�ر کین اعام�ل یھب ےیک ا�ن ےک ےیل یگشیمہ و�الی ںیتنج ںیہ�‪،‬‬

‫اًۢلُزُن اَمِب اْوُناَك َنْوُلَمْعَي‪َ۰۰۱۹‬و اَّمَا َنْيِذَّلا اْوُقَسَف ُمُهىٰوْاَمَف ُراَّنلاؕ‪١‬‬

‫ہمامند�ا�ر�ی ےہ ا�ن ےک اعام�ل ےک دبلے وج و�ہرکتے ےھت�‪،‬یلنک نج ولگو�ں ےنمکح دع�ولییک ا�ناک اکھٹنا د� �وز�خ ےہ�‪،‬‬

‫ۤاَمَّلُك اْۤوُداَرَا ْنَا اْوُجُرْخَّي ۤاَهْنِم اْوُدْيِعُا اَهْيِف َو َلْيِق ْمُهَل اْوُقْوُذ َباَذَع ِراَّنلا‬
‫جبیھبک ا�س ےس ابہرانلکن اچہںی ےگ اسی ںیم ولٹا دیےئ اجئںی ےگ ا�و�رہہک دیا اجئے اگ ہک اپےنالٹھجنے ےک دبلے‬

‫ْيِذَّلاْمُتْنُكٖهِبَنْوُبِّذَكُت‪� (۰۰۲۰‬اسلدج�ۃ�‪۱�۷‬تا�‪)۲�۰‬‬
‫�ٓا�گاکذع�ا�بوھکچ�۔‬
‫�الہلاعتلٰینےاہلایام�نےکاعام�لاصلہحیکزج�ا�ءمںیاییساییسوتمعن�ںوکوسعیوعریضوتنج�ںںیمھچاپ�رکاھگایہےسجیکالہلےکوس�ایسکوکخربہنںی‬
‫ہے�‪،‬یہاییسمیظعالاش�نںیتمعنوہ�ںیگہکومنمنییکٓاکنںیھاہنںیدیھکرکڈنھٹ�یوہجائںییگ�‪،‬‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َ ُ َ َ َ َ َٔ‬
‫الهل ت َب َارك َوت َعال‪ :‬ا ْع َد ْد ُت ِل ِع َب ِادي‬ ‫َع ْن َٔا� ُه َر ْ َ� َة َر ِ ض َ َّ ُ َ ْ ُ َ ْ ُ‬
‫ول الهلِ صل الهل علي ِه وسل قال‪ :‬قال‬ ‫� الل عنه‪،‬عن َرس ِ‬ ‫ي‬ ‫ِب ي ي‬
‫ال ي نَ�‪َ ،‬ما َال َع ْ نٌ� َر َٔا ْت‪َ ،‬و َال ُٔا ُذ ٌن َ ِس َع ْت‪َ ،‬و َال َخ َط َر َع َل َق ْلب َب شَ� َق َال َٔا ُبو ُه َر ْ َ� َة‪ْ :‬اقَر ُءوا إ ْن ِش ْئ تُ ْ� َ‪:‬فالَ َت ْعلَمُ‬ ‫َّ‬
‫الص ِ ِ‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ي‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫نَ ْف ٌس َما ٔا ْخ َ َ ُ ْ ْ ُ َّ ٔ ْ ُ‬
‫ي‬ ‫ف لهم ِم قر ِة اع ٍ‬ ‫ِ‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�ی ےہ�رسو�ل الہلﷺ ےنرفمایا�الہلاعتلٰی فرماتاہے ںیم ےن اپےن اصلح ا�و�رکین دنب�و�ں ےک ےئل و�ہ و�ہ زیچیں‬
‫تای�رر�رکیھںیہوجکیسٓانھکےنںیہندکیںیھ�‪،‬کیساک�نےنںیہنںینس�‪،‬نہیسکاناس�نےکوہموگام�نںیما�ن گاکز�رہو�ا�‪�،‬ا�و�راب ہوریر�ہ‪t‬نے‬
‫ک‬
‫کاہکہاگرچاہوتو�ا�سٓایتوکپڑ�ھول’ �’ا�و�ریجاسھچکٓاکنوھ�ںیکڈنھٹ�کاکاسما�نا�نےکاعام�لیکزج�ا�ءمںیا�نےکےیلاپھچرکاھایگےہا�سیک‬
‫َ ّ‬ ‫َ ُ ْ َ‬ ‫‪ 1‬مسندامحد�‪،۲�۲�۰�۱�۶‬جامع ت�مذی َٔا ْب َو ُ‬
‫اب ْ إال ي َ� ِان َ ب� ُب َما َج َاء ِ ف� ُح ْر َمةِ َّ‬
‫الص َال ِة �‪ �۶�۱�۶‬ن ن‬
‫اب ال ِف ت ِن� َ ب� ُب ك ِف‬ ‫‪،۲‬س� ب ن‬
‫ا� ماجہ ِكت‬ ‫ي‬ ‫ِ‬
‫ئ‬
‫للنسا��‪۱�۱�۳�۳�۰‬‬ ‫الک�ی‬ ‫ِّالل َس ِان ِ ف ي� ْال ِف ْت َنةِ ‪ ،۳�۹�۷��۳‬ن ن‬
‫الس� ب‬
 ‫�� �� �� �‬

‫کیسسفنتموکربخںیہنےہ�۔ ‘‘‬ ‫‪1‬‬

‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ ض َ َّ ُ َ ْ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ شَ ُ ْ ً َ ْ َ َ ُٔ ْ ْ تُ ْ َ َْ‬
‫� ذخرا بل‪ ،‬ما اط ِلع� علي ِه‬ ‫� الل عنه‪ ،‬وال خطر عل قل ِب ب ٍ‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة ر ِ ي‬
‫�اب ہوریر�ہ ‪ t‬سےایکر�و�ایتںیمےہ�الہلیکا�نوتمعن�ںےسو�افقتیا�و�ر�ٓاگاہیوت�الگرہی(�ا�ناککیسوکگام�نوخای�لیھبدیپ�اہنںی‬
‫ہو�ا�)�۔‬ ‫‪2‬‬

‫َ َٔ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬

‫ح ٌاد ا َّن ُه ق َال َ‪:‬م ْن َي ْد ُخ ُل ج َ‬
‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل ِف ي� َما ي َ ْ� َس ُب َ َّ‬
‫الن ّ� َص َّل ُ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ َ َّ‬
‫ال َّنة َي ْن َع ُم ل َي ْبا ُس‪ ،‬ل ت ْبل‬ ‫عن ا ِب ي� ه َر ْ ي َ�ة‪ ،‬ع ِن ِ ِيب‬
‫َ ُ ُ َ َ َ ْ نَ َ َ ُ ُ ف ْ َ َّ َ َ َ ْ نٌ َ َٔ ْ َ َ ُٔ ُ ٌ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ شَ‬
‫�‬ ‫الن ِة ما ل ع ي� رات‪ ،‬ول اذن ِسعت‪ ،‬ول خط َر عل قل ِب ب ٍ‬ ‫ِثيابه‪ ،‬ول يف� شبابه‪ ِ ،‬ي� ج‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺےنرفمایاجوشصختنجںیمد�اخلوہگا�و�ہان�ز�ونمعںیموہگا�ا�و�ربکیھدبحا�لہنوہگا‪�،‬ا�سےکڑپک�ے‬
‫بکیھوبسدی�ہہنوہ�ںےگ�‪�،‬ا�و�رجتنںیماییساییسںیتمعنوہ�ںیگںیہنجیسکٓانھکےن کیداھ�ا�و�رنہیسکاک�نےنانسہوگا�ا�و�رنہیسکاناس�نےکد�ل‬
‫‪3‬‬
‫مںیا�ناکخای�لٓایاہوگا�۔‬
‫ربمغیپو�ں‬
‫ھبالہکںی ہی وہکساتہےہک وجشصخ الہلاعتلٰی کو�اپان�ر�ب ا�و�رعموب�د�و�احدما�نرک�ا�س اقنو�نیک اطاعت اتخای ک�رر�ے وج�الہل ےن اپےن �‬
‫کےذ�ریہعےساجیھبہے�‪�،‬و�ہا�سصخشیکرط�حوہجائےوج�الہلاعتلٰیکو�اپان�ر�بیقیقحا�و�ر�وحد�ہالشریکںیہنامناتلبہکریغ�الہلیکاطاعتاک�ر�ویہ‬
‫کساتہے‪،‬لبہکا�ن‬
‫�‬ ‫ر حزای�تاسکی�ںوہکساتہےا�و�رنہٓاخر�تںیما�نےکاستھالہلاکاعممہلاسکی�ںوہ‬
‫ر فزرک� طو �‬
‫�اتخای ک�ررتاہے�؟نہدنایمںیا�ناکط �‬
‫کےد�رمای�نڑب�ارف�ق تواف�و�توہگایجےسرفمایا‬
‫ٰ ّ ٰ ‪۰‬۝ َ َ ۗ ً َّ ْ َ ُْ‬ ‫َّ ّ ٰ َ ْ َّ ْ َ َ ُ ْ َ َّ ْ َ ٰ َ ُ ْ َ َ ُ‬ ‫اج َ َ‬
‫ي ْ‬ ‫ب َّالذ ْ َ‬ ‫َْ َ‬
‫ت سواء مياه‬ ‫ت ُحوا الس ِيا ِت ان نعلهم كل ِذي امنوا وعِلوا الص ِلح ِ ۙ‬ ‫ام ح ِس َ ِ‬
‫ۗ َ ُ‬ ‫َو َم َ ُ‬
‫‪4‬‬
‫م‪۰‬۝ َسا َء َما ْيك ُم ْو َ ۧ‬
‫ن ‪۲۱‬۝‬ ‫اتُ ْ ۭ‬
‫ترجہم‪ :‬کای�و�ہول�گوہنج�ںےنرب�ائوی�ںاک�ا�رتاک�بایکہےہیےھجمسےھٹیبںیہہکمہاہنںیا�و�ر�ایام�نالنےو�الو�ںا�و�رنکیلمعرکنےو�الو�ںوک�ایک‬
‫یجاسرکدیںےگہکا�ناکیجان�ا�و�ررمنااسکی�ںوہجائے�؟بتہرب�ےمکحںیہوجیہول�گاگلتےںیہ�۔‬
‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ض‪۰‬۝ َا ْم َ ْن َعل ال ُم ّتق ْ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ّٰ ٰ َ ْ ُ ْ ْ َ ْ َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ُ َّ ْ َ ٰ َ ُ ْ َ َ ُ‬
‫‪5‬‬
‫ر‬
‫ِ ‪۲۸‬۝‬ ‫ا‬ ‫ج‬ ‫ف‬ ‫ل‬ ‫ك‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ۡ‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫ال‬ ‫ف‬ ‫ي‬ ‫د‬‫س‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ف‬ ‫م‬ ‫ل‬‫ك‬ ‫ت‬ ‫ح‬
‫ِ ِ‬ ‫ل‬ ‫الص‬ ‫وا‬ ‫ام نعل ال ِذي امنوا وعِل‬
‫تفس�سورۃ السجدہ َ ب� ُب َق ْوِ ِل َف َال َت ْع َ ُل َن ْف ٌس َما ُٔا ْخ ِف َ� َ ُل ْم ِم ْن ُق َّر ِة َٔا ْع ُ ي ن��‪،۴�۷�۷�۹‬وکتاب بدئ خ‬
‫اللق َ ب� ُب‬ ‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری ی‬
‫ٍ‬ ‫ي‬
‫تفس�الق ٓران َ ب� ٌب َو ِم ْن ُس َور ِة َّ‬ ‫َ َ َ ف َ َ َّ َٔ َ ْ ُ َ ٌ‬
‫الس ْج َد ِة �‪،۳�۱�۹�۷‬مسندامحد�‪،۹�۶�۴�۹‬‬ ‫النةِ َوا نَّ َ�ا خملوقة�‪،۳�۲�۴�۴‬جامع ت�مذی ابواب ی‬ ‫ما جاء ِ ي� ِصفةِ ج‬
‫الک�ی‬ ‫اال�ان�‪ �۷�۷‬ن ن‬
‫‪،۳‬الس� ب‬ ‫ا� حبان �‪ ،۳�۶�۹‬شعب ی‬ ‫ا� عساکر�‪،۱�۱�۶�۰‬حصیح ب ن‬ ‫مسندال�ار�‪،۹�۱�۴�۳‬املعجم االوسط�‪،۱�۶�۳�۷‬معجم ب ن‬ ‫بز‬
‫‪،۳‬مسندا� یعیل�‪�،۶�۲�۷�۶‬ش ح السنۃ للبغوی ‪۴�۳�۷��۲‬‬ ‫ا� با� شیبۃ�‪�۳�۹�۹�۵‬‬ ‫‪،۱‬س� الداریم�‪،۲�۸�۷�۰‬مصنف ب ن‬ ‫ئ‬
‫للنسا��‪ �۱�۰�۱�۹‬ن ن‬
‫ب‬
‫َ‬ ‫الق ْر ٓا ِن َ ب� ُب َق ْوِ ِل َف َال َت ْع َ ُل َن ْف ٌس َما ُٔا ْخ ِف َ� َ ُل ْم ِم ْن ُق َّر ِة َٔا ْع ُ ي ن� �‪،۴�۷�۸�۰‬حصیح مسمل كتاب ْ ج َ‬
‫ال َّنةِ َو ِصفةِ‬
‫ُ‬
‫اب تف ِس ي ِ�‬
‫َ ُ َْ‬
‫‪ 2‬حصیح ب خ�اری ِكت‬
‫ٍ‬ ‫ي‬
‫اب َت ْف ِس ي� ْال ُق ْر ٓا ِن َ ب� ٌب َو ِم ْن ُس َور ِة َّ‬
‫الس ْج َد ِة�‪۳�۱�۹�۷‬‬ ‫ال َّنةِ �‪،۷�۱�۳�۲‬جامع ت�مذی َٔا ْب َو ُ‬ ‫َن ِع ِيم َها َؤَا ْه ِل َها ب�ب صفۃ ْ ج َ‬
‫ِ‬
‫ال َّنةِ �‪،۷�۱�۵�۶‬مسندامحد�‪۹�۳�۹�۱‬‬ ‫ال َّنةِ َو ِص َفةِ َن ِع ِيم َها َؤَا ْه ِل َها َ ب� ٌب ِ ف� َد َو ِام َن ِع ي� َٔا ْهل ْ ج َ‬‫‪ 3‬حصیح مسمل كتاب ْ ج َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ي‬
‫الاثیۃ�‪۲�۱‬‬‫‪ 4‬ج‬
‫‪ 5‬ص�‪۲�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم�‪:‬کایہما�نولگو�ںوکجو�ایام�نالتےا�و�رنکیاعام�لرکتےںیہا�و�ر�ا�نوکجو�زمنیںیماسف�دکرنےو�الےںیہاسکی�ںرک�دیں�؟کایتمویق�ں‬
‫کوہمافجر�و�ںاسیجرکدیں�؟�۔‬
‫ْ‬
‫ب الَ َّن ِة ُ ُ ْ َ ۗ ُ‬ ‫ْ‬
‫ب الَ َّن ِ ۭة‪۰‬۝ َا ْ ٰ‬ ‫َ َ ْ َ ْ ٓ َ ْ ٰ ُ َّ‬
‫النار َو َا ْ ٰ‬
‫‪1‬‬
‫ه الفا ِىٕز ْو َن ‪۲۰‬۝‬ ‫ص ُ‬ ‫ص ُ‬ ‫ب ِ‬ ‫ل يست ِوي اص‬
‫ترجہم‪�:‬د� �وز�خںیماجنےو�الےا�و�رجتنںیماجنےو�الےیھبکاسکی�ںںیہنوہکسےت�‪،‬جتنںیماجنےو�الےیہاصلںیماکمای�بںیہ�۔‬
‫مومنالہلےکامہم�نوہ�ںےگا�و�ر�اعز�ا�ز� کو�ار�ا�مےکقحتسما�و�رفاسقوکافرزعتیرووقعبتیکڑیبیو�ںںیمڑکج�ےوہئےمنہجیکٓا�گںیمںیسلھج‬
‫گے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ ُ ْ ُ ْ ُ ْ ْ َ ٰ‬ ‫َ ْ َ َ ْ ُ ُ ْ ُ َّ ْ َ َ َّ ْ ٰ ْ ً‬
‫‪2‬‬
‫ي اِل َج َہن َم ِو ْرداۘ ‪۸۶‬۝‬ ‫ح ِن َوفداۙ ‪۸۵‬۝ ونسوق المج ِر ِم‬ ‫يم نش المت ِقي اِل الر‬
‫ترجہم�‪�:‬و�ہد�نٓانےو�الاےہبجیقتمولگو�ںوکمہامہمنو�ںیکرط�حرحام�نےکوضح�رشیپرکیںےگ�‪�،‬ا�و�ر مرجمو�ںوکایپسےاجنو�ر�و�ںیکرط�حمنہج‬
‫کیرط�فاہنکےلاجئںیےگ�۔‬
‫جولو�گایام�نالئےںیہا�و�رنجوہ�ںےنلمعاصلہحاتخای�رےیکںیہا�نےکےئلوتایضفتےکوط�رپر�ا�نےکاعام�لےکدبلےںیمال�ز�و�ا�لوتمعن�ں‬
‫سےرھب�یوتنج�ںیکایق�ماگہںیںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ‬ ‫ۗ‬ ‫َّ ْ َ ٰ َ ٰ ‪۰‬۝ َ َ َّ َ ْ َ َ ْ َ ٓ َ ْ َ ٰ َ ُ َ ْ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ََ ُ ْ ُ‬
‫ہللا‪۰‬۝ لقد َجا َء ْت ُر ُسل َر ّ ِب َنا‬
‫۔۔۔وقالوا الَ ْمد ِل ِ ال ِذي ہدىنا ِلـھذاۣ وما كنا لِنت ِدي لول ان ہدىنا ۚ‬
‫ُُْ َْ ُ‬ ‫ق‪۰‬۝ َو ُ ْن ُد ْٓوا َا ْن ت ْل ُ ُ ْ َّ ُ ُ ْ ُ َ‬ ‫ْ‬
‫‪3‬‬
‫ك الَنۃ ا ْو ِرثت ُم ْوہا ِبَا كنت ْم تع َمل ْو َن ‪۴۳‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِبلَ ّ ِ ۭ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رو�ہںیہکےگرعتیفالہلیہےکےیلےہسجےنںیمہر�اسہتدکاھیامہوخ�در�ا�ہہناپےتکسےھتاگرالہلامہ�ر�ی نہرامئیہنرکتا�‪،‬ہام�ر�ے‬
‫�ر�بےکےجیھبوہئےرسو�لو�اقیعقحیہےلرکٓائےےھت�‪�،‬ا�سوقتدن�آائےیگہکہیتنجسجےکمتو�ا�ر�ثانبئےےئگوہںیہمتا�نےک‬
‫�اعام�لےکدبلےںیمیلمےہوجمترکتےرہےےھت�۔‬
‫ْ َ ْ َ َّ ُ َّ ْ ُ ْ ُ ِ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ّ ً‬
‫‪4‬‬
‫ِتلك ال ــنۃ ال ِت ن ِرث م ِعبا ِدن م كن ت ِقيا ‪۶۳‬۝‬
‫ترجہم‪ :‬یہےہو�ہتنجسجاکو�ا�ر�ثمہاپےندنب�و�ںںیمےسا�سوکانبئںیےگوجرپہزیگا�ررہاےہ�۔‬
‫�ا�و�رنجوہ�ںےنانفرمانیا�و�رباغ�و�تاک�ر�ویہاتخای�رکایہےا�ناکھٹاکناد� �وز�خےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ي ِف ْيَاۚ‪۰‬۝ َفب ْئ َس َم ْث َوى ْال ُم َت َك ّب ْ َ‬
‫ي ‪۷۲‬۝‬ ‫اد ُخلُ ْٓوا َا ْ َب َ‬
‫اب َج َہ َّن َم ٰخ ِلد ْ َ‬ ‫َْ ْ‬
‫ِقيل‬
‫‪5‬‬
‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ترجہم�‪:‬کاہاجئےاگد�اخلوہاج�ٔوہجمنےکد�ر�و�ا�ز�و�ںںیم�‪،‬یاہ�ںا�بںیہمتہشیمہرہانےہ�‪،‬بڑ�ایہرب�ااکھٹناےہہیربکتم�و�ںےکےیل�۔‬
‫احل��‪۲�۰‬‬
‫‪ 1‬ش‬
‫مر��‪۸�۵�،۸�۶‬‬
‫‪ 2‬ی‬
‫‪ 3‬االعراف�‪۴�۳‬‬
‫مر��‪۶�۳‬‬
‫‪ 4‬ی‬
‫‪ 5‬الزمر ‪۷��۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ربھگرکابہرانلکنچاہںیےگوتہجمنےکرگن�ا�نرفشےتاہنںیرھپہجمنیکرہگ�ائوی�ںںیم‬
‫جبیھبکذکمبنیمنہجےکذع�ا�بیکدش�تا�و�رہولانکیےس ا‬
‫ےگ‪،‬یجےسرفمایا‬‫�دکھلیدیں �‬
‫غ ُا ِع ْي ُد ْوا ِف ْيَاۤ‪۰‬۝ َو ُذ ْو ُق ْوا َع َذ َ‬
‫م َ ٍّ‬ ‫ُ َّ َ ٓ َ َ ُ ْ ٓ َ ْ َّ ْ‬
‫ي ُر ُج ْوا ِم ْ َ‬ ‫َو َل ُہ ْم َّم َقا ِم ُع ِ ْ‬
‫اب‬ ‫نا ِ ْ‬ ‫م َح ِد ْي ٍد ‪۲۱‬۝ كما ارادوا ان‬
‫ْ ْ‬
‫‪1‬‬
‫الَ ِري ِقۧ ‪۲۲‬۝‬
‫ربھگ�ارہجمنےسےنلکنیکوکششرکیںےگرھپ�اسیںیمدکھلیدیےاجئںی‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�را�نوکربخےنیلےکےیلولہےےکرگ�زوہ�ںےگجبیھبکو�ہ ک‬
‫گےہکوھکچ�ا�بےنلجیکزس�ااکزم�ہ�۔‬
‫ُ ْ ُ ْ َ َ ْ َّ ْ ُ ُ ْ َ َّ َ َ ُ ْ ٰ ْ َ ْ َ ‪۰‬۝ َ َ ُ ْ َ َ ٌ ُ‬
‫‪2‬‬
‫اب ّم ِق ْي ٌم ‪۳۷‬۝‬ ‫ييدون ان يرجوا ِم النا ِر وما ہ ِب ِر ِجي ِمناۡ ولہم عذ‬ ‫ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬و�ہاچہںیےگہکد� �وز�خیکٓا�گےسلکناھبگںیرگمہنلکنںیکسےگا�و�راہنںیاقئمرہےنو�الاذع�ا�بدیااجئےاگ۔‬
‫َّ ْ َٔ ْ َ َ ُ َ َ ٌ َ َّ ْ َٔ ْ ُ َ َ ُ َ َّ َ ٌ َ َّ َ َ َ َ ْ َ ُ ُ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ْ‬ ‫َ َ ُ َ‬
‫الل ِئكة تق َم ُ ُع ْم‬ ‫اض‪َ :‬والهلِ ِإن الي ِدي لوثقة‪ ،‬و ِإن الرجل لقيدة‪ ،‬و ِإن اللهب ل ي�فعم و‬ ‫ُ َ‬
‫قال الفضيل ْب ن� ِعي ٍ‬
‫ضفلینبایع�ض مرفاتےںیہالہلیکمسق!ہاتھدنبھےوہ�ںےگاپئو�ںںیمڑیبیا�ںوہ�ںیگا�و�ر�ا�وپرہجمنیکٓا�گےکےلعشوہ�ںےگ�‪،‬فرشےت‬
‫‪3‬‬
‫�اہنںیوھتہ�ڑ�ےےسام�ر�رہےوہ�ںےگ�۔‬
‫�ا�و�ر�الہلیکرط�فےسدن� �آائےیگایفرشےتںیہکےگہکوھکچ�ا�باسیٓا�گےکذع�ا�باکمز�اجسوکتمالٹھجیاکرتےےھت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ُ ْ ُ َّ ْ َ َ َ ُ ْ ُ ْ ُ ْ َ َ َ َّ َّ ْ ُ ْ ُ ْ َ ُ َ ّ‬
‫‪4‬‬
‫۔۔۔ونقول لِل ِذي ظلموا ذوقوا عذاب النا ِر ال ِت كنتم ِبا تك ِذبن ‪۴۲‬۝‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�راظلوم�ںےسمہہہکدیںےگہکا�بوھکچا�سذع�ا�بمنہجاکزم�ہےسجمتالٹھجیارکتےےھت�۔‬
‫َّ ُ َّ ْ ُ ْ ُ َ ُ َ ّ‬ ‫ٰ‬
‫‪5‬‬
‫ت كنت ْم ِبا تك ِذ ُ ْب َن ‪۱۴‬۝‬‫ہ ِذ ِہ النار ال ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�سوقتا�نےساہکاجئےاگہکہیوہیٓا�گےہےسجمتالٹھجیارکتےےھت�۔‬
‫ُ َّ ُ َ ُ ٰ َ َّ ْ ُ ْ ُ ْ ُ َ ّ‬ ‫ُ َ َ َ ُ ْ‬
‫‪6‬‬
‫ۭ‬ ‫َ‬
‫ن‬ ‫ْ‬
‫ب‬ ‫ُ‬
‫م ‪۱۶‬۝ ثم يقال ہذا ال ِذي كنتم ِبہٖ تك ِ ‪۱۷‬۝‬
‫ذ‬ ‫ث ّم ا ِّنُ ْم ل َصالوا الَـ ِح ْي ِ ۭ‬
‫ترجہم�‪:‬پرھہیمنہجںیماجڑپیںےگ�‪،‬پرھا�نےساہکاجئےاگہکہیوہیزیچےہےسجمتالٹھجیارکتےےھت�۔‬

‫‪ 1‬احلج�‪۲�۱�،۲�۲‬‬
‫‪ 2‬املائدۃ�‪۳�۷‬‬
‫ف‬ ‫غ‬
‫التفس�‬
‫ي‬ ‫وامل�ج�‪۲�۱�۲‬؍�‪،۲�۱‬‬ ‫املن� � العقيدة ش‬
‫وال� يعة ن‬
‫‪،۲‬التفس� ي ي‬
‫ي‬ ‫التفاس��‪۴�۶�۴‬؍�‬
‫ي‬ ‫ا��‪۱�۱�۵‬؍�‪،۲�۱‬صفوة‬ ‫کث��‪۳�۶�۹‬؍�‪ ،۶‬ي‬
‫تفس� املر ي‬ ‫ا� ی‬ ‫تفس� ب ن‬
‫‪ 3‬ی‬
‫ٓ‬
‫الكر��‪۱�۲�۸‬؍�‪۸‬‬
‫الوسيط للقران ي‬
‫‪ 4‬سبا�‪۴�۲‬‬
‫‪ 5‬الطور�‪۱�۴‬‬
‫املطفف��‪۱�۶�،۱�۷‬‬
‫ین‬ ‫‪6‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َو ْمُهَّنَقْيِذُنَل َنِّم ِباَذَعْلا ىٰنْدَاْلا َنْوُد ِباَذَعْلا ِرَبْكَاْلا ْمُهَّلَعَل َنْوُعِجْرَي‪۰۰۲۱‬‬
‫بایلنیق مہ اھنںی رقیب ےکوھچٹے ےسضعب ذع�ا�ب ا�س ڑب�ے ذع�ا�ب ےک وس�ا اھکچئںی ےگ اتکہ و�ہ ول�ٹ ئٓاںی�‪،‬‬

‫َو ْنَم ُمَلْظَا ْنَّمِم َرِّكُذ ِتٰيٰاِب ٖهِّبَر َّمُث َضَرْعَا اَهْنَعؕ‪١‬‬
‫�ا�س ےس ڑب�ھرک اظلموک�ن ےہ ےسج الہل اعتلٰی کی ٓایوت�ں ےس وعظایک ایگ رھپیھب ا�س ےن ا�ن ےس ہنم ریھپلای �‪،‬‬

‫اَّنِاَنِمَنْيِمِرْجُمْلاَنْوُمِقَتْنُمؒ‪َ۰۰۲۲‬وْدَقَلاَنْيَتٰاىَسْوُمَبٰتِكْلااَلَفْنُكَتْيِفٍةَيْرِمْنِّمٖهِٕىٓاَقِّل‬
‫(قینیامنو) کہمہیھبانگ�ہاگ�رےساتناق�مےنیلو�الےںیہ�‪،‬یبکشمہےنومسٰیکواتک�ب �دی�‪،‬پسٓا�پوکرہگزا�سیکالمقا�ت‬

‫ْمُهْنِم‬ ‫اَنْلَعَج‬ ‫َلْيِءٓاَرْسِاۚ‪َ۰۰۲۳‬و‬ ‫ْۤيِنَبِّل‬ ‫ىًدُه‬ ‫َوُهٰنْلَعَج‬

‫مںی کش ہنرکنا اچہےی�ا�و�ر مہ ےن اسے ینب اسر�ائلییک دہ�ایتاک ذ�ریہع انبیا�‪� ،‬ا�و�ر بج ا�ن ولگو�ں ےن ربصایک‬

‫ًةَّمِٕىَا َنْوُدْهَّي اَنِرْمَاِب اَّمَل اْوُرَبَص۫ؕ‪َ ١‬و اْوُناَك اَنِتٰيٰاِب َنْوُنِقْوُي‪۰۰۲۴‬‬

‫تومہےنا�نںیمےسایےسوشیپ�اانبئےوجامہ�ر�ےمکحےسولگو�ںوکدہ�ایترکتےےھتا�و�رو�ہامہ�ر�یٓایوت�ںرپنیقیرھکےتےھت�‪،‬‬

‫َّنِا َكَّبَر َوُه ُلِصْفَي ْمُهَنْيَب َمْوَي ِةَمٰيِقْلا اَمْيِف اْوُناَك ِهْيِف َنْوُفِلَتْخَي‪�( ۰۰۲۵‬اسلدج�ۃ�‪۲�۱‬تا�‪)۲�۵‬‬
‫�ٓا�پاکر�با�ن(سب) کےد�رمای�نا�ن(تام�م) باتو�ںاکہلصیفایقمتےکد�نرک�ےاگنجںیمو�ہاتخال�فرکرہےںیہ�۔‬

‫سرکشوک�ن‪:‬‬
‫کرف�وفقسیکاپ�د�ا�شںیمہجمنےکذع�ا�بےسےلہپمہاسیدنایمںی�اہنںیومننےےکوط�رپر فوًاتفو چقًاتوھٹےذع�ا�بالثم�دکھد�ر�د�ا�و�ریبام�ریو�ں�‪�،‬املان�ک‬
‫حا� ثدا�ت�‪،‬طوفا�ن�‪ �،‬لززلےا�و�ریسال�بیکابت�ہاک�ریو�ں�‪،‬قطحاسلای�ں�‪،‬قلتوغا�ر�ت�‪،‬فاس�د�ا�ت�‪،‬بڑ�ےامیپنےرپ�اچانکامو�ا�تا�و� نجروگ�ںوغری�ہ‬
‫کامز�ا�اہنںیاھکچتےرہںیےگاشیدہکہیرفکورش�کا�و�رعمتیصےساتئب کوہرتوحدیکیر�ا�ہاپانںیل�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ ْ َ ُ ْ َ ْ َ َّ ْ َ ُ ْ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ََ َْ َ ُ ْ َّ َ َْ ْ َ َ َ َ ْ َ‬
‫‪1‬‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫اس لِي ِذيقهم بعض ال ِذي عِلوا لعلهم ي ِجعون ‪۴۱‬۝‬ ‫الن ِ‬ ‫ت ا ْي ِدي‬ ‫ب والبح ِر ِبا كسب‬
‫ظهر الفساد ِف ال ِ‬
‫ترجہم�‪:‬شخیک ا�و�رتر�ی ںیم اسف�دبرپاہوگایہےولگو�ں ےک اپےن اہتوھ�ںیکامکئی ےس�‪ ،‬تاکہزم�اکچاھئے ا�نوک�ا�ن ےکضعب اعام�لاک�‪،‬شایدکہ و�ہ‬
‫با�ز�ٓاجائںی�۔‬
‫ُ ْ‬ ‫ٔ ْ َ ُ ُ َ َ ُ ُّ ْ َ َ َٔ ْ َ ُ َ َ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ا� َع َّب َ ُ َ ّ ُ ْ َ َ‬
‫الهل ِب َ�ا ال ِع َب َاد‬ ‫اما َو َبل ُٔو َها ِ َّما َي ْب َت ِ يل‬ ‫اس‪:‬ولن ِذيقنم ِم العذ ِ‬
‫اب الدن‪ ،‬يقول‪ :‬مصا ِئب الدنيا واسق‬ ‫ٍ‬ ‫َعن ْب ن‬
‫ِ ِ‬
‫ُ‬
‫َح تَّ� َيتوبوا‬
‫ُ‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪t‬فرماتےںیہٓایترکیہم’’بایلنیقمہاہنںیرقیبےکوھچٹےےسضعبذع�ا�با�سڑب�ےذع�ا�بےکوس�اکچاھئںی‬

‫‪ 1‬الروم�‪۴�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ب‪،‬یبام�ریا�ں� �‪ٓ،‬اتفںیا�و�رو�ہٓا�زماشئںیرم�ا�دہںینج‬
‫گےاتکہو�ہول�ٹ ئٓاںی�۔‘‘ کےاب�ر�ےںیم مرفاتےںیہذع�ا�بدنایسےرم�ا�د�دنایکےاصمئ �‬
‫‪1‬‬
‫را�رہاتہےاتکہو�ہا�سےکوضح�رتوبہرکلںی�۔‬
‫مںیالہلاعت �لٰیاپےندنب�و�ںوکبمالتک ت‬
‫�ا�و�ربسےسڑب�اظالموسرکشوت�و�ہصخشےہےسجر�بیکاشننوی�ںےکذ�ریہعےس�(عیینرق�ٓا�ندیجمکےذ�ریہعےس) تذکری�وصنتحییکاجئے‬
‫رکتاہے‪�،‬ایےس مرجمو�ںےسوتہماتناق�مےلرکرہںیےگ�‪،‬‬ ‫�‬ ‫�ا�و�ر�و�ہایام�نالنےا�و�رالہلا�و�ر�ا�سےکرسو�لیکاطاعترکنےےکاجبئےاعر�ا�ض‬
‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫اض َع ْن ِذ ْك ِر الهلِ ‪َ ،‬ف ِإ َّن َم ْن َٔا ْع َر َض َع ْن ِذ ْك ِر ِه ف َق ِد اغ تَ َّ� ا ْك َب َ� َّ‬
‫الغرة َوا ْع َوز‬
‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫الهل‪ :‬إ َّ� ُ ْك َو ْال ْع َر َ‬
‫ِإ‬ ‫حه ُ ِ ي‬
‫َق َال َق َت َاد ُة‪َ ،‬ر ِ َ ُ‬
‫َ َٔ‬ ‫وب َ ِو َل َذا َق َال َت َع َال ُم تَ َ� ِّد ًدا ِ َل ْن َف َع َل َذ ِل َك إ نَّ� ِم َن ْ ُ‬
‫ال�جْ ِر ِم ي نَ� ُم ْن َت ِق ُمون ‪ ،‬ا ْي‪:‬‬
‫َٔ َ َّ َ َ َ َ َّ ْ َٔ ْ َ ُّ ُ‬
‫اشد العوز ‪ ،‬وعظ َم ِمن اعظ ِم الذن ِ‬
‫ِ‬
‫ْ َ‬ ‫َ َ َ َ َٔ َ‬ ‫َٔ ْ‬
‫َسان َت ِق ُم ِ َّم ْن ف َعل ذ ِلك اش َّد ِالن ِتق ِام‬
‫قات�د�ہؒفرماتےںیہالہلاعتلٰیکےذکرسےاعر�ا�ضہنرک�وکوینہکوج�ا�سےکذکرسےاعر�ا�ضرکتاہےو�ہتہبزیا�د�ہدھوکےںیمالتبمہوجاتاہے‬
‫�ا�و�ر شدیدحماتجیوک�اتخای�رکریلاتہےا�و�ربتہڑب�ےانگ�ہاک�ا�رتاک�برکتاہے�‪� ،‬اسیےیلالہلاعتلٰینےایاسکرنےو�الو�ںوکسر�زنشرکتےوہئے‬
‫‪2‬‬
‫فرمایاہے�ایےس مرجمو�ںےسوتہماتناق�مےلرکرہںیےگ�‪،‬عیینوجلو�گا کیاسریںےگمہا�نےسدشید�اتناق�مںیلےگ�۔‬
‫�ا�ےیبنﷺ�!یہرشمکنیٓا�پرپقر�ٓا�ندیجمکےزن�و�لوکدیعبا�زاماک�نا�و�رانوکاھو�اقہعےتھجمسوہئےےتہکںیہ �۔‬
‫َْ َ ُ ْ ُْ َ ْ َٰ ُ‬
‫‪3‬‬
‫تىه۔۔۔ ‪۳‬۝‬ ‫ام يقولون اف‬
‫ترجہم‪:‬کاییہول�گےتہکںیہہکا�سصخشےناسےوخ�دگڑھلایہے�؟‬
‫�ا�و�ر�الہلاعتلٰیکیرط�فوسنم�برک�دیاےہ�۔�ا�ساکجو�ا�بدیاگایتاھ‬
‫َُْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ ُ َ ْ َ ّ ُ ْ َّ ّ َ ُ ْ َ َ ْ ً َّ ٓ َ ٰ ُ ْ ّ ْ ّ ْ ّ ْ َ َ َ َ ّ‬
‫‪4‬‬
‫م ق ْب ِلك لعل ُہ ْم َيتد ْو َن ‪۳‬۝‬ ‫۔۔۔بل ہوالـق ِم ر ِبك لِتن ِذر قوما ما اتىہم ِم ن ِذ ٍ‬
‫يِ‬
‫ترجہم�‪:‬ہنںی�‪،‬لبہکہیقحےہریت�ےر�بیکرط�فےساتکہوتہبنتمرک�ےایکاییسوق�موکجسےکاپ�سھجتےسےلہپوکئیہبنتمرکنےو�الاہنںی‬
‫�ٓایاشایدکہو�ہدہ�ایتاپجائںی�۔‬
‫یجےسرفمایا‬
‫ۗ‬
‫ُ ْ َ َ ْ ً َّ ٓ ُ ْ َ ٰ َ ٔ ُ ُ ْ َ ٰ ُ‬ ‫َ ْ ْ َ ْ َ ْ َّ‬
‫‪5‬‬
‫ہ ف ُہ ْم غ ِفل ْو َن ‪۶‬۝‬ ‫الر ِح ْي ِ ۙ‬
‫م ‪۵‬۝ لِتن ِذر قوما ما ان ِذر ابو‬ ‫ي‬
‫نيل الع ِز ِ‬ ‫ت ِ‬
‫ربخد�ا�رہنےیک گ�یےےھتا�و�ر‬
‫ربخد�ا�ررک�وایکاییسوق�موکسجےکاب�پد�ا�د�ا �‬
‫ےہاکہمت �‬
‫ترجہم‪�( :‬ا�و�رہیرق�ٓا�ن) غالبا�و�ررحمییتسہاکان�ز�لرک�د�ہ ت‬
‫�ا�سوجہےسو�ہتلفغںیمڑپ�ےوہئےںیہ�۔‬

‫ط�ی�‪۱�۸�۹‬؍�‪۲�۰‬‬‫تفس� ب‬
‫‪ 1‬ی‬
‫ٓ‬ ‫ف‬
‫کث��‪۳�۷�۰‬؍�‪،۶‬توفيق الرمحن ي� دروس القران�‪۴�۷�۶‬؍ ‪�۳‬‬ ‫تفس� ب ن‬
‫ا� ی‬ ‫‪ 2‬ی‬
‫‪ 3‬السجدۃ�‪۳‬‬
‫‪ 4‬السجدۃ�‪۳‬‬
‫‪ٰ 5‬ی ی ن‬
‫س��‪۵�،۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ا�با�ساک�و�ہوج�ا�بدیاگایوجمرشکنیہکماہلاتک�بےسنسرکاجنےتےھتہکوہی�دیو�ںےکاپ�سوت�ریتےہوجموسٰی‪ u‬پرنا�ز�لیکیئگیھت‬
‫�ا�و� نراص�ر�ٰیکےاپ�ساجنلیےہوجیعٰیس‪ u‬پرنا�ز�لیکیئگیھت�‪،‬فرمایاا�ےیبنﷺ! �ٓا�پےسےلہپمہابر�اہمی ‪u‬پرحصےفی�‪�،‬د�ا�و�د ‪ u‬پر�زبو�ر‬
‫�ت‪�،‬ا�و�ریعٰیس‪ u‬پر�اجنلیان�ز�لرکےکچںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫موسٰی‪ u‬پرتو�ر�ا �‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬
‫‪1‬‬ ‫م ُد ْو ِ ْ‬
‫ن َ‪‎‬وك ِْيلۭ ‪۲‬۝‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫ِساۗ ِء ْيل َا ّل َت َّت ِخذ ْوا ِ ْ‬
‫نا ْ َ‬ ‫ِ‬ ‫َو ٰا َت ْي َنا ُم ْو َس ْالك ِٰت َ‬
‫ب َو َج َعل ٰن ُه ُه ًدى ل َِب ْٓ‬

‫ترجہم�‪:‬ہمےنا�سےسےلہپومسٰی ‪ u‬کوکات�بد�ییھتا�و�ر�اسےینباسر�ائلیےکےئلذ�ریہعدہ�ایتانبیاتاھ�ا�ساتکدیکےاستھہکریم�ے‬
‫سو�اکیسوک�اپان�وکلیہنانبنا�۔‬
‫ُ‬ ‫ُّ ُ ْ ُ ٰ‬ ‫َ ٰ َ َ‬ ‫َ ْٰ َُ َ ٌْ ََ ٰ‬
‫‪2‬‬
‫ف ا ْ ِٰب ِه ْي َم َو ُم ْو ٰ ۧ‬
‫س ‪۱۹‬۝‬ ‫ل ‪۱۸‬۝ صُ ِ‬ ‫ي ّوا ْب ۭ‬
‫ق ‪۱۷‬۝ ا ِّن هذا ل ِف الصح ِ‬
‫ف ال ْو ۙ‬ ‫وال ِخرة خ‬
‫ترجہم�‪:‬حالانہکٓاخر�ترتہبےہا�و�رابقیرہےنو�الیےہ�‪،‬ییہاب�تےلہپٓا ٓئےوہئےوفیحص�ںںیمیھبیہکیئگیھت ��‪،‬ابر�اہمیا�و�رومسٰیکےوفیحص�ںںیم۔‬
‫َ ْ ْ َ َّ ْ َ ٰ ّ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ َ َّ ْ َ ْ ُ‬
‫‪3‬‬
‫ف ‪۳۷‬۝‬ ‫ف ُم ْو ٰ ۙ‬
‫س ‪۳۶‬۝ وا ِٰب ِهيم ال ِذي و ۙ‬ ‫ف صُ ِ‬‫ام ل ينبا ِبا ِ‬
‫ترجہم‪ :‬کایاسےا�نابتو�ںیکوکئیربخںیہنیچنہپوجومسٰی(لعہیاسلال�م) کےوفیحص�ںا�و�را�سابر�اہمی(لعہیاسلال�م) کےوفیحص�ںںیمایب�نوہئی‬
‫ہںیسجےنوفااکقحا�د�ارکدیا�؟�۔‬
‫َٰ َ ْ َ َ َ َ‬
‫‪4‬‬
‫۔۔۔واتينا د ٗاود ز ُ ْب ًراۚ ‪۱۶۳‬۝‬
‫ترجہم‪ :‬ہمےند�ا�ٔو�د(لعہیاسلال�م) کوزبو�ر �دی�۔‬
‫َّ ٰ َ ْ َ َ َ َ‬
‫‪5‬‬
‫۔۔۔واتينا د ٗاود ز ُ ْب ًرا ‪۵۵‬۝‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رمہےنیہد�ا�ٔو�د(لعہیاسلال�م) کوزبو�رد�ییھت�۔‬
‫�ا�و�ر�ا�بایقمتکتاناسنو�ںیکرشد�وہد�ایتےکےئلمہےنڑب�یدنلبمرتہبا�و�رکحتمےسربلیزٓاخر�یاتک�برق�ٓا�ندیجممترپان�ز�لایکگایہے‬
‫�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َّ ٗ ْ ٓ‬
‫ف ُا ّ ِم الك ِٰتب ل َد ْي َنا ل َع ٌّ‬
‫‪6‬‬
‫ل َحك ِْي ٌ ۭ‬
‫م ‪۴‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫واِنه ِ‬
‫ےہ‪،‬ہام�ر�ےاہ�ںڑب�یدنلبمرتہبا�و�رکحتمےسربلیزکات�ب�۔‬
‫ترجہم‪� :‬د�رقحتقیہیا اکل�مات�بںیمتبث �‬
‫تو�ٓاخر�ا�س ںیمایک�انوکیھ اب�ت ےہسج رپخو� ماوخ�ا�ہ کشایکجائے �‪،‬عیین ہنوتکیس ربمغیپاک وعبم�ث وہنا�انوکیھ اب�ت ےہ ا�و�رنہیسکاتک�باک ان�ز�ل‬

‫‪ 1‬نب� ارسائیل�‪۲‬‬
‫‪ 2‬االعیل�‪ �۷‬ت‪۱�۹��۱‬‬
‫‪ 3‬النجم�‪۳�۶�،۳�۷‬‬
‫‪ 4‬النسائ�‪۱�۶�۳‬‬
‫‪ 5‬نب� ارسائیل�‪۵�۵‬‬
‫‪ 6‬الزخرف�‪۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ےہ‪،‬ہمےنوت�ر�ا�توکبیناسر�ائلیےکےئلدہ�ایتو� نہرامئیاک�ذ�ریہعانبیاتاھ�‪،‬جبکتو�ہالہلےکا�و�امرےکاجبالنےا�و�ررت�ک‬
‫ہوناعبدی�ا�ز�اماک�ن �‬
‫�ز�و�اجرا�و�ر�الہلےکرسولو�ںیکدصتیقا�و�ر�ا�نےکاتاب�عںیموجںیفیلکتٓاہنںیاہنںیدنخ�ہاشیپنیےسےتلیھجرہےوتہمےنا�نوک�دیینامامت‬
‫�ا�و�روشیپ�ائیےکبصنمرپفائزایکیلنکبجانوہ�ںےنا�سےکربعسکدبتیلوترحیفا�و� ترا�ویلاک�ا�رتاک�برش�و�عرکدیاوتا�نےسہیاقم�م‬
‫رھا�ساکلمعاصلہحرہا�ا�و�رہنا�ناک�اتعاق�دحصحی ��‪،‬دنایمںیوت گہرر�و�ہاپےندلائلرپطمنئم‬
‫ےئگ‪،‬پ �‬
‫سبلرکلایگایانچنہچا�سےکدعب�ا�نےکد�لتخسوہ �‬
‫رفکو�ر�اہل‬
‫�ا�و�ر�اپینڈگر قرپائمرہاتہےرگمالہلاعت �لٰیر�و�زایقمتامت�ماتخالفا�تاکہلصیفرک�د�ےاگنجںیموہی�د نواص�ر�ٰیکےرگ�و ��ہ‪�،‬اہلایام�نو�اہل ا�‬
‫توحدی�و�اہلرش�کابہماتخال�فرکتےرہےںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َْ َ ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ ْ‬ ‫اہلل َ ْي ُ ُ َ ُ‬ ‫َ‬
‫‪1‬‬
‫ك َب ْين ْم َ ْيم ال ِق ٰي َم ِۃ ِف ْ َي ك ْنا ِف ْي ِہ يت ِلف ْو َن ‪۱۱۳‬۝‬ ‫۔۔۔ف ُ‬

‫ترجہم�‪:‬یہاتخالفا�تنجںیمہیول�گالتبمںیہا�ناکہلصیفالہلایقمتےکر�و�زرکد�ےاگ�۔‬
‫َْ َ ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ ْ‬ ‫َّ َ َّ َ‬
‫ك يَ ْق ْ َ ُ‬
‫‪2‬‬
‫ض َب ْين ْم َ ْيم ال ِق ٰي َم ِۃ ِف ْ َي ك ْنا ِف ْي ِہ يت ِلف ْو َن ‪۹۳‬۝‬‫ِ‬ ‫۔۔۔اِن رب‬
‫ترجہم�‪:‬قیًانیتری�ار�بایقمتےکر�و�زا�نےکد�رمای�نا�سزیچاکہلصیفرکد�ےاگسجںیمو�ہاتخال�فرکےترہےںیہ۔‬
‫َْ َ ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ ْ‬ ‫ك َل َي ْح ُ ُ َ ُ‬
‫َ َّ َ َّ َ‬
‫‪3‬‬
‫ك َب ْين ْم َ ْيم ال ِق ٰي َم ِۃ ِف ْ َـي ك ْنا ِف ْي ِہ يت ِلف ْو َن ‪۱۲۴‬۝‬ ‫۔۔۔واِن رب‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رانیقیریت�ار�بایقمتےکر�و�زا�نبسابتو�ںاکہلصیفرکد�ےاگنجںیمو�ہاتخال�فرکتےرہےںیہ۔‬

‫َوَا ْمَل ِدْهَي ْمُهَل ْمَك اَنْكَلْهَا ْنِم ْمِهِلْبَق َنِّم ِنْوُرُقْلا‬
‫کایا�ساب�تےنیھباھنںیوکئیدہ�ایتںیہند�یہکمہےنےلہپتہبیساموت�ںوکالہ�کرک�دیانجےکاکمنو�ںںیمہیلچرھپ‬

‫َنْوُشْمَي ْيِف ْمِهِنِكٰسَمؕ‪َّ ١‬نِا ْيِف َكِلٰذ ٍتٰيٰاَلؕ‪ ١‬اَلَفَا َنْوُعَمْسَي‪َ۰۰۲۶‬وَا ْمَل اْوَرَي اَّنَا‬
‫�رہے ںیہ�‪� ،‬ا�س ںیم وت( بڑ�ی) بڑ�ی اشننای�ں ںیہایک رھپیھب ہیںیہن ےتنس �؟ کای ہیںیہن دکیےتھ ہک مہ‬

‫ُقْوُسَن َءٓاَمْلا ىَلِا ِضْرَاْلا ِزُرُجْلا ُجِرْخُنَف ٖهِب اًعْرَز ُلُكْاَت‬

‫پانیوکرجنب(غری�ٓابا�د�)�زمنییکرط�فاہبرکلےاجتےںیہرھپا�سےسمہایتیھک�ںاکنلےتںیہےسجا�نےکوچپائےا�و�رہیوخ�د‬

‫ُهْنِم ْمُهُماَعْنَا َو ْمُهُسُفْنَاؕ‪ ١‬اَلَفَا َنْوُرِصْبُي‪َ۰۰۲۷‬و َنْوُلْوُقَي ىٰتَم اَذٰه ُحْتَفْلا‬

‫کاھتے ںیہ�‪ ،‬کای رھپ یھب ہی ںیہن دکیےتھ�؟ �ا�و�ر ےتہک ںیہ ہک ہی ہلصیف بک وہگا‬

‫‪ 1‬البقرۃ�‪۱�۱�۳‬‬
‫‪ 2‬یونس�‪۹�۳‬‬
‫‪ 3‬النحل�‪۱�۲�۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ْنِا ْمُتْنُك َنْيِقِدٰص‪ْ۰۰۲۸‬لُق َمْوَي ِحْتَفْلا اَل ُعَفْنَي َنْيِذَّلا اْۤوُرَفَك ْمُهُناَمْيِا‬
‫�اگر مت ےچس وہ( تو التب�ٔو)جو�ا�ب د�ے د�و ہک ےلصیف و�الے د�ن ایام�ن النا ےب�ایامنو�ں وک‬

‫َواَلْمُهَنْوُرَظْنُي‪ْ۰۰۲۹‬ضِرْعَاَفْمُهْنَعَوْرِظَتْناْمُهَّنِاَنْوُرِظَتْنُّمؒ‪� (۰۰۳۰‬اسلدج�ۃ�‪۲�۶‬تا�‪)۳�۰‬‬
‫اگ�‪،‬ا�و�رہناھنںیڈھلید�یاجئےیگ�‪�،‬ا�بٓا�پا�ناکایخ�لوھچ�ڑدیںا�و�ررظتنمرہںیہییھبرظتنمرہںی۔‬
‫کھچاک�مہنٓائے �‬
‫کاییہول�گیلھچپاموت�ںًالثمقو�مون�ح�‪،‬قو�موہ�د�‪،‬قو�مومث�د�‪،‬قو�مول�طا�و�رقو�م عرفو�نیکات�ریخےسربع�تاحصلںیہنرکتےنجوکطاغو�تیک‬
‫ایگ‪�،‬ا�و�روجلو�گربمغیپپر�ایام�نالئےا�و�ر�اطاعتیکاہنںی‬
‫بدنگی�‪،‬حقیکذکتیب�‪�،‬رسولو�ںاک�اتسزہ�ا ��ءا�و�رعد�مایام�نیکوجہےسہحفصیتسہےساٹم�دیا �‬
‫باچل گایای�‪،‬فرخ�وغر�و�رمںیالتبم�ا�ن موقو�ںاکتوکوئیوجو�ددنایںیمہنرہامرگسجرسزمنیرپو�ہٓابا�دتےھ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ًْ‬ ‫َ ْ ُ ُّ ْ ُ ْ ّ ْ َ َ َ ُ َ‬ ‫َ َْ ََْ َْ َْ َُ ْ ّ ْ َ‬
‫‪1‬‬
‫م ا َح ٍد ا ْو ت ْس َمع ل ُہ ْم ِركزاۧ ‪۹۸‬۝‬ ‫م ق ْر ٍ ۭ‬
‫ن‪۰‬۝ ہل تـ ِحس ِمنم ِ‬ ‫وك اہلكنا قبلہم ِ‬
‫ےہ؟�۔‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�نےسےلہپمہینتکیہ موقو�ںوکالہ�کرکےکچںیہرھپٓا�جںیلمتا�ناکاشن�ناپتےوہایا�نیککنھبیھبںیہکانسئیدییت �‬
‫ل يَ ْغ َن ْوا ِف ْيَ‬ ‫َ َ َّ‬
‫‪2‬‬
‫‪۹۲‬۝‬ ‫ا۔۔۔‬ ‫ْ‬ ‫۔۔۔ك ْن‬
‫ترجہم‪� :‬و�ہایےسےٹمہکوگیایھبکا�نرھگ�و�ںںیمےسبیہہنےھت�۔‬
‫ُ َ َ ًۢ َ َ‬ ‫َ ْ َ‬
‫‪3‬‬
‫ف ِتلك ُب ُي ْو ُت ْم خا ِويۃ ِبَا ظل ُم ْوا۔۔۔ ‪۵۲‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬و�ہا�نےکرھگاخلیڑپ�ےںیہا�سملظیکاپ�د�ا�شںیموجو�ہرکتےےھت�۔‬
‫�ا�نےکٓاثا�ر�وھکڈن�ر�ا�تےسہیزگ�رتےرہےتںیہ�‪�،‬ا�نٓاثا�ر�وھکڈن�ر�ا�تںیمےنھجمسو�الو�ںےکےئلربع�تیکڑب�یاشننای�ںںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُّ ٰ‬
‫ول النىۧ ‪۱۲۸‬۝‬
‫ْ ‪۰‬۝ َّ ْ ٰ َ َ ٰ ٰ ّ ُ‬
‫ت ِل ِ‬ ‫م اِن ِف ذلِك لي ٍ‬ ‫ف َم ٰسك ِِ‬
‫ِن ۭ‬ ‫م ْال ُق ُر ْون َ ْ‬
‫ي ُش ْو َن ِ ْ‬ ‫يد َل ُہ ْم َ ْ‬
‫ك َا ْہلَ ْك َنا َق ْبلَ ُہ ْم ِّ َ‬ ‫َا َفلَ ْم َ ْ‬
‫‪4‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ترجہم�‪:‬پرھایک ا�ن ولگو�ںوک�(تا�ریخ ےک ا�سقبس ےس) کوئی دہ�ایت ہنیلمہک ا�ن ےس ےلہپینتک یہ موقو�ںوکمہ الہ�کرک ےکچںیہ نجیک‬
‫(بربا� شدد�ہ) سبویت�ںںیمٓا�جہیےتلچرھپتےںیہ ��؟د�رقحتقیا�سںیمتہبیساشننای�ںںیہا�نولگو�ںےکےیلوجلقعمیلسرھکےنو�الےںیہ�۔‬
‫ہکار�ا�نولگو�ںےنیھبابت�ہدش�ہ موقو�ںیسیجر�و�شاتخای�رکیوتا�ناکحرشبیھا�ن موقو�ںاسیجہوکساتہے�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫کاییہںیہنےتھجمس گ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫ن ْ ۡ َّ ُ ْ َ ُ ْ ُ ْ‬
‫مر ِم ْ َ‬ ‫م‪۰‬۝ َا ْہلك ٰ ُ‬ ‫َ ُ ْ َ ْ ٌ َ ْ َ ْ ُ ُ َّ ‪۰‬۝ َّ ْ َ ْ َ‬
‫م ق ْب ِل ِہ ْ ۭ‬
‫ي ‪۳۷‬۝‬ ‫م‪۰‬۝ اِنم كنا ِ‬ ‫اہ خي ام قوم تبعٍ ۙ وال ِذي ِ‬
‫‪5‬‬

‫ترجہم�‪:‬یہرتہبںیہایعبتیکوق�ما�و�را�سےسےلہپےکول�گ�؟ہمےنا�نوکاسیانبرپابت�ہایکہکو�ہرجم�موہگےئےھت�۔‬
‫مر��‪۹�۸‬‬
‫‪ 1‬ی‬
‫‪ 2‬االعراف�‪۹�۲‬‬
‫‪ 3‬النمل�‪۵�۲‬‬
‫‪ 4‬طہ�‪۱�۲�۸‬‬
‫‪ 5‬الدخان�‪۳�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫رجنب‪،‬بےٓابا�د ا�و�رلیٹچ‬
‫حای�ت دعب�الوم�ت رپ�اسدتلا�لرکتے وہئے رفمایاایک�ا�ن ولگو�ں ےن امہ�ر�ی تمکحاکمہلاکماشہد�ہںیہنایککہ ایک �‬
‫�زمنی ڑپ�ی ےہسجوک�دیھکرککوئی ہیامگ�نںیہنرککساتکہ ہییھبیھبک اہلہلتیتشک ز�ا�ربن اجئےیگ � م‪،‬رگجب الہلاعتلٰی �ٓاسام�ن ےس اب�ر�ش‬
‫برساکر�ا�و� شچروم�ں�‪،‬نالو�ںا�و�ر�و�ا�دیو�ںاکاپنی کاہبر�ا�سزمنییکرط�فالتاہےوتوہیرم�د�ہزمنی نزد�ہوہجاتیےہا�و�رخمفلتانو�ا�عیکابنتا�ت‬
‫�اگانےیتگلےہسجےسا�نےکومشیوی�ںوکبیھاچ�ر�ہاتلمےہا�و�ریہوخ�دبیھاھکتےںیہ�؟یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ٰ َ ٌ َّ ُ ُ ْ َ ْ ُ ْ َ ْ َ ُ َ ْ َ ْ ٰ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ ّ ً َ ْ ُ َ ْ ُ ُ‬
‫‪1‬‬
‫واية لهم الرض الميتۖۚة‪۰‬۝ احيينا واخرجنا ِمنا حبا فِنه يكون ‪۳۳‬۝‬
‫وکزندگییشخبا�و�ر�ا�سےسہلغاکنلاجےسہیاھکتےںیہ�۔‬
‫ترجہم‪� :‬ا�نولگو�ںےکےئلےباج�نزمنیایکاشننیےہ�‪،‬ہمےنا�س �‬
‫زعوجلاناسنو�ں‬
‫وکزندگییشخب�؟�اسیرط�حالہل �‬
‫توایکیہالہلاعتلٰیکےا�ساحاس�نوک�دکیےتھںیہنسجےکذ�ریےعےسا�سےنزمنیا�و�ربدن�و�ں �‬
‫رھکاتہے‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�‬ ‫کو�ا�نیکربق�و�ںےس نزد�ہرک�دیےنیکدق�ر�ت‬
‫َ ٰ ّٓ َ ٓ َ َ َّ ْ َ َ ً َ ً ُ ْ ٰ ُ َ َ َّ ّ َ َ ْ َ َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ َ َّ ْ ُ ْ ُ ّ ٰ َ ُ ْ ً ۢ َ ْ َ َ َ‬
‫ت فانلنا ِب ِہ‬ ‫‪۰‬۝‬
‫الري بشا بي يدي رح ِتہٖ ۭ ح اِذا اقلت ساب ثِقال سقنہ لِبل ٍد م ِي ٍ‬ ‫وہوال ِذي ي ِسل ِ‬
‫َ‬ ‫َ ٰ َ ُ ْ ُ ْ ٰ َ َ َّ‬ ‫َ‬
‫ّ‬ ‫َ‬
‫ك تذك ُر ْو َن ‪۵۷‬۝‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫ت‪۰‬۝ كذلِك نرج ال َم ْوت لعل ْ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ك الث َم ٰر ِ ۭ‬
‫ُ‬
‫م ِ‬‫ْال َماۗ َء َف َا ْخ َر ْج َنا بہٖ ِ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رو�ہالہلیہےہوجوہ�ا�ٔو�ںوکاپینرحتمےکٓاگےٓاگے خشوخرب�یےیلوہئےاتجیھبےہ�‪،‬پرھبجو�ہاپنیےسدل�ےوہئےاب�د�لاٹاھیتیل‬
‫ہںیوتاہنںییسکرم�د�ہرسزمنییکرط�فرحکتدیاتےہا�و�روہا�ںہنیمربسارک(�اسیرم�یوہئیزمنیےس)طر�حرط�حےکلھپاکن�لالتاےہ�‪،‬‬
‫�دکیوھ ��‪،‬ا�سرط�حمہرم�د�و�ںوکاحلتوم�تےساکنلےتںیہاشیدہکمتا�ساشمہد�ےےسقبسول�۔‬
‫َ‬ ‫َ ْ ٰ ٰ ٓ َ َّ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ً َ َ ٓ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ ۗ َ ْ َ َّ‬
‫ح‬ ‫اہا َل ُم ْ‬
‫ت‪۰‬۝ ا َِّن ّالذ ْٓي َا ْح َي َ‬
‫ۭ‬ ‫ت ْت َو َر َب ْ‬ ‫اشعۃ ف ِاذا انلنا عليا الماء اہ‬ ‫و ِم اي ِتہٖ انك تى الرض خ ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ش ٍء َق ِد ْ ٌ‬ ‫ْ َ ْ ٰ ‪۰‬۝ َّ ٗ َ ٰ ُ ّ‬
‫كَ ْ‬
‫‪3‬‬
‫ي ‪۳۹‬۝‬ ‫ت اِنہ ع ِ‬ ‫المو ۭ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رالہلیکاشننوی�ںںیمےسایکہیےہہکمتدکیےتھوہزمنیوسنیڑپ�یوہئیےہ�‪،‬پرھوجنیہہکمہےنا�سرپاپنیربسایا�‪،‬یاکیکو�ہکبھب‬
‫�اھٹیتےہا�و�روھپ�لاجتیےہ�۔‬
‫قیانیوجالہلا�سرم�یوہئیزمنیوکالجاٹاھتاےہو�ہرم�د�و�ںوکیھبزندگیےنشخبو�الاےہ�‪،‬قیانیو�ہرہزیچرپدق�ر�ترھکاتےہ ک�۔اف�رمہکرسو�ل‬
‫�الہلﷺسےاطملہبرکتےوہئےےتہکےھتہکا�ےدمحم�(ﷺ)!�اپےنزعمںیمتمےتہکوہکہالہلیکدم�د�ٓائےیگا�و�رھجالٹنےو�الو�ںرپ�ا�س‬
‫کاغبضوٹ�ٹڑپ�ےاگالتبئوتری�ےالہلیکدم�دریت�ےےئلبکٓائےیگ�؟کبامہ�ر�ےا�و�رمتاہ�ر�ےد�رمای�نہلصیفوہگافیالاح�لوتہمدیھکرہے‬
‫ہںیہکھجترپ�ایام�نالنےو�الےےبوقتعوہکرےتپھچرھپ�رہےںیہ�‪،‬فرمایا�ا�ےیبنﷺ�!جنولگو�ںےنرفککایہےا�نےسوہکجسذع�ا�ب‬
‫رقا�رہو�رہےوہجبان�ز�لوہگاوتا�سوقتاہمت�ر�اایام�نالناھچکیھبانفعہنوہگ �اا�و�رہنیہںیہمتےنلھبنساکومقعبیصنوہگاکہاپےن‬
‫کےےئلمتےب �‬
‫‪ٰ 1‬ی ی ن‬
‫س��‪۳�۳‬‬
‫‪ 2‬االعراف�‪۵�۷‬‬
‫‪ 3‬مح السجدہ�‪۳�۹‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫دا� لرو�‪،‬لذہ�ا�زندگییکاقبیاگڑھیو�ںوکتمینغاجنوا�و�رایام�نوبق�لرکلو ��‪،‬اچاھ�‪،‬یہتحیصنوبق�لںیہنرکتےوتمترشمکنیوکا�نےکاح�ل‬

‫وک ھ‬
‫ماعمےل س‬
‫پرچوھ�ڑد�وا�و�رجو�وحیٓا�پیکرط�فان�ز�لیکیئگےہا�سیکر�وشینںیمبتغیلو�دعو�تاکاک�ماج�ر�یرکوھ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َّ ّ َ َ ٓ َ‬ ‫ا َِّت ْ َ ٓ ُ ْ ِ َ َ ْ َ‬
‫ل ا ِٰل َه ا ِّل ُه َ ۚو‪۰‬۝ َو َا ْعر ْض َع ْال ُم ْشك ْ َ‬
‫ِي ‪۱۰۶‬۝‬ ‫‪۰‬۝‬‫ۚ‬ ‫ك‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫ر‬ ‫كِ ْ‬
‫م‬ ‫ِبع ما اوح اِلي‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪1‬‬

‫ریپو�یےیکاجئوجوتمرپمتاہ�ر�ےر�بیکرط�فےسان�ز�لوہئیےہویک�ںہکا�سایکر�بےکوس�اکوئیا�و�ر�الہٰ‬ ‫ترجہم�‪�:‬ائےیبنﷺ�!�ا�سوحییک �‬
‫ہنںیےہا�و�ر�ا�نرشمکنیےکےھچیپہنڑپ�و۔‬
‫�الہلاک� عود�ہبکوپ�ر�اہوتاہےا�و�ر�و�ہبکںیہمتاخمفلنیرپلغہباطع مرفاتاہےا�ساکاتناظ�ررک�و�‪،‬یہیھبرظتنمہںیہکبکمترگ� شدو�ںاکشاک�رہوتےوہ‬
‫وتڑتیےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�ا�و�رکباہمت�ر�یدعو�تد�م �‬
‫ْ‬
‫ت َّب ُص بہٖ َر ْي َ ُ‬
‫ب ال َمن ْو ِن ‪۳۰‬۝‬ ‫َا ْم يَ ُق ْو ُل ْو َن َشا ِع ٌر نَّ َ َ‬
‫ِ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم�‪:‬کایہیول�گےتہکںیہہکہیصخشاشعرےہسجےکقحںیممہرگ�د�شایا�ماکاتناظ�ررکرہےںیہ�؟�۔‬
‫َ نْ ز ُ‬ ‫َْ‬ ‫ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ َ ُٔ ف ُ ُ َ ف َ َ‬ ‫َّ‬ ‫الل َع ْن ُه‪َ ،‬ق َال َ‪:‬ك َن َّ‬ ‫َع ْن َٔا ب ي� ُه َر ْ ي َ� َة َر ِ ض ي َ‬
‫� َّ ُ‬
‫الن ِب يُّ� َصل الهل علي ِه وسل يقرا ِ ي� ج‬
‫المع ِة ِ ي� صال ِة الفج ِر امل ت ِ� يل‬ ‫ِ‬
‫الس ْج َد َة‪َ ،‬و َه ْل َٔا تَ� َع َل ال ْن َسان ح نٌ� م َن َّ‬
‫الدهرْ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬ ‫ِإ ِ ِ ي ِ‬
‫درپڑ کھارتے‬
‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےمر�و�یےہنیبرکیمﷺرب�و�زمجہعامن� فزرجمںییلہپرکتعںیم�الماسلدج�ہا�و�ر�د� سور�یرکتعںیموس�ر�ۃال ہ‬
‫تےھ�۔‬ ‫‪3‬‬

‫َ ُْْ ُ‬ ‫ْ َٔ ْ َ ُ َ َ َّ‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫َ ْ َ َٔ َّ َّ َّ َ َّ َّ ُ َ‬

‫اللك‪.‬‬ ‫الل َعل ْي ِه َو َس َل كن ال َي َن ُام َح تَّ� َيق َرا ال ت نْ زِ� يل‪َ ،‬وت َب َارك ال ِذي ِبي ِد ِه‬ ‫ا� ان الن ِب ي� صل‬
‫عن ج ِب ٍ‬
‫‪4‬‬
‫ڑپھارتےےھت�۔‬ ‫�ا�و�رجابر‪t‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺر�ا�توکوسنےےسرتشیبسو�ر�ۃالماسلدج�ہا�و�رسو�ر�ۃاملکل ک‬
‫�ابوعدب�الہلاسلم‪t‬مولیاب حوذیہف‪t‬کا�اسال�م‪:‬‬
‫وقد اختلفوا ف ي� امس ابيه فقيل معقل وقال ض‬
‫بع�م عتبة‪ ،‬وتعقب‬

‫‪ 1‬االنعام �‪۱�۰�۶‬‬
‫‪ 2‬الطور�‪۳�۰‬‬
‫ٓ َ ُ َ ْ َ َ نْ ز ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ف‬ ‫ُٔ‬
‫المعــۃ َ ب� ُب َمــا ُيقـ َـرا ِ� َصــا ِة الف ْجــر َيـ ْـو َم ج ُ‬ ‫ْ‬
‫ســد ِة ت ِ� يــل‬ ‫ال ُم َعــةِ �‪،۸�۹�۱‬وکتــاب سج ودالق ـران ب�ب ج‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫‪ 3‬حصیــح ب خ�ــاری کتــاب ج‬
‫المعــۃ َ ب� ُب َمــا َجـ َ‬
‫ـاء ِف ي� َمــا‬ ‫ال ُم َعــةِ �‪،۲�۰�۳�۱‬جامــع ت�مــذی ابــواب ج‬ ‫المعــۃ َ ب� ُب َمــا ُي ْقـ َـر ُٔا ِ ف� َيـ ْـو ِم ْ ج ُ‬ ‫السـ ْـجدة �‪،۱�۰�۶�۸‬حصیــح مســم کتــاب ج‬
‫َّ َ ُ‬
‫ي‬
‫ا� ماجــہ‬ ‫ال ُم َعةِ �‪،۹�۵�۶‬سـ ن ن‬
‫ـ� ب ن‬ ‫ـاب ِال ْف ِت َتــاح ب�ب ْال ِقـ َـر َاء ُة ِ ف� ُّ‬
‫الص ْبــح َيـ ْـو َم ْ ج ُ‬ ‫ـا� ِك َتـ ُ‬ ‫ـ� نسـ ئ‬ ‫الص ْبــح َيـ ْـو َم ْ ج ُ‬
‫ال ُم َعــةِ �‪،۵�۲�۰‬سـ ن ن‬ ‫َ ْ َ ُٔ ف َ َ‬
‫ـا ِة ُّ‬ ‫يقــرا ِ ي� صـ‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ف‬ ‫ْ‬
‫کتــاب اقامــۃ الصلـ ٰـوۃ َ ب� ُب ال ِقـ َـر َاء ِة ِ� َصــا ِة الف ْجــر َيـ ْـو َم ج ُ‬
‫ال ُم َعــةِ �‪۸��۲ ۱‬‬ ‫ِ‬ ‫ي‬
‫ُ َ ُْْ‬ ‫ْ‬ ‫ٓ َ ُ َ َ َ ف َ‬
‫ــك �‪ ،۲�۸�۹�۲‬مســند امحــد�‪ ،۱�۴�۶�۵�۹‬مســتدرک‬ ‫ــل ســور ِة الل ِ‬ ‫‪ 4‬جامــع �مــذی کتــاب فضائــل القــران ب�ب مــا جــاء ِ ي� فض ِ‬
‫ت‬
‫ا� با� شــیبۃ�‪۲�۹�۸�۱�۶‬‬ ‫للنســا��‪،۱�۰�۴�۷�۷‬مصنف ب ن‬ ‫ئ‬ ‫الکــری‬ ‫ب‬ ‫نن‬
‫الســ�‬ ‫اال�ــان�‪،۲�۲�۲�۸‬‬ ‫حامک�‪،۳�۵�۴�۵‬شــعب ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫‪1‬‬
‫سالم‪t‬کےو�الدکانا�مابتخال�فر�و�ایتلقعمایتعہبایعتبقاھت�۔‬
‫َٔ‬
‫من ا ْهل إصطخر‬
‫�ا�نےکابائو�اجد�ا�د�ایر�ا�نےکرہش�اطصرخکےرہےنو�الےےھت�۔‬
‫ٔ‬
‫يكىن ااب َع ْبد هللاِ‬
‫�ا�نیکتینکابوعدب�الہلیھت�۔ ‪ 2‬سالم‪t‬مہکہمظعمبکا�و�ریکےسےچنہپا�ساب�ر�ےںیمفلتخمر�و�ایا�تںیہا�و�ر�ا�نیکقیبطتںیماخصیلکشمشیپ‬
‫�ٓاتیےہ�‪�،‬ابلہتانوہ�ںےنڑلکنپےسوج�انیا�و�روج�انیےسرجہ�تکتاکسا�ر�ا�زمانہہکمرکممہںیماب حوذیہف‪t‬کےاپ�سیہزگ�ا�ر�ا�‪،‬‬
‫َ ََ‬ ‫ن َٔ‬ ‫َ َ َّ ُ َٔ ُ ُ َ ْ َ َ َ َ َ‬
‫ا� ا ِب ي� ُحذ ْيفة‬ ‫َوتبناه ابو حذيفة‪ .‬فكن يقال سامل ب‬
‫�اب حوذیہف‪�t‬ا�نرپبےدحفشتق مرفاتےےھتاہی�ںکتہکاہنںیاپانتمٰینبقر�ا�ر�دیاتاھ�ا�سےیلو�ہولگو�ںںیماسلمنبابوذحیہف‪ t‬کے‬
‫‪3‬‬
‫نا�مےسوہشم�رہوگےئےھت�۔‬
‫سالم‪t‬بیھاب حوذیہف‪t‬پرجا�نڑھچکےتےھت ��‪،‬د� نوو�ںےکقلعتاخطراک�اند�ا�ز�ہا�ساب�تےسایکجاکساتہےہک‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ ْ‬ ‫َ َ َ ْ َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬
‫َوز َّو َج ُه ا ُبو ُحذ ْيفة ِبن َت ا ِخ ِيه ف ِاط َمة ِبن َت ال َوِل ِيد ْب ِ ن� ُع ْت َبة ْب ِ ن� َر ِب َيعة‬
‫�اب حوذیہف‪t‬نےاپینیقیقحیجیتھبافطہمتنب لودیکاناک�حاسلم‪t‬سےرک�دیاتاھ�۔‬
‫ایکر�وتولو�گاہنںیاسلم‬
‫جباب�رگا�ہاٰلیہےسمکحان�ز�لوہ�اکہہنموبلےےٹیبیقیقحےٹیبںیہنوہتےا�و�ر�اہنںیاپےناصلابپو�ںیہےسوسنم�ب ک‬
‫بناب حوذیہف‪t‬کےاجبئےاسلموملیاب حوذیہف‪t‬ہکےنےگل�۔‬
‫ٔ‬
‫و�يعت‬
‫اسملت ب‬
‫وکاھ�مایل�ا�و�ر�دستقحرپیبتعیک�‪،‬یو�ںو�ہ‬
‫جبرسو�لالہلﷺےندعو�تقحدیینرش�و�عیکوتانوہ�ںےنریغبکیساتملےکول�ائےقح ت‬
‫سابوق�نالا� لوو�نیکدقم�سامجعتےکرکننبےئگ�۔‬
‫الع ْص َب َة َق ْب َل َم ْق َد ِم َر ُسْول الهلِ َص َّل ُ‬
‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َك َن َس ِ ٌ‬
‫ال َي ُٔو ُّ ُمم‬ ‫اال َّوُل ْو َن ُ‬
‫ن َٔ‬
‫املهاجر�‬ ‫ملا قدم‬
‫ِ‬ ‫ي‬
‫‪t‬ا�و�ردعتم�دد�وسر�ےاحصبہرک�ا�م‪ y‬کےرمہ�ا�ہرسو�لالہلﷺیکرجہ�ت‬
‫جبرجہ�تدمیہنونم�ر�ہاکحمکوہ�اتواسلم‪�،� t‬اب حوذیہف �‬
‫‪4‬‬
‫سےےلہپدمیہنونم�ر�ہچنہپےئگ�۔‬
‫سر�و�رعالمﷺےکابقمںیزن�و�لاجال�لےسےلہپاسلم‪t‬کوماہجرینا�ولنییکامامتاکشر�فاحصلوہ�ا�‪،‬‬
‫َّ َ َّ ُ َ‬ ‫ٌ ُ َ َ َْ ُ‬ ‫َ َٔ ُ َ ُ َ‬ ‫‪:‬لا َق ِد َم ُ َ‬
‫الل ْب ن� ُ َع َر‪َ ،‬ق َال َ َّ‬
‫َ ْ َ ْ َّ‬
‫الهل َعل ْي ِه‬ ‫الل صل‬
‫ول ِ‬‫امله ِاج ُرون اال َّولون الع ْص َبة َم ْو ِضع ِبق َب ٍاء ق ْبل َمقد ِم َرس ِ‬ ‫عن عب ِد ِ ِ‬
‫ال� ا� ت‬
‫حا� ‪۱�۸��۴‬؍�‪۴‬‬ ‫الرح والتعديل ب ن ب‬
‫‪ 1‬ج‬
‫‪ 2‬اسد الغابۃ �‪۱�۵�۵‬؍�‪۳‬‬
‫ا� سعد �‪۶�۳‬؍�‪۳‬‬ ‫‪ 3‬بن‬
‫س�اعالم النبالئ �‪۱�۰�۹‬؍�‪۳‬‬
‫‪ 4‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َ َ َ َ َٔ ْ َ ُ ُ ٓ‬ ‫َ َ َّ َ َ َ َ ُٔ ُّ ُ ْ َ ٌ َ َٔ‬
‫ال َم ْول ا ِب ي� ُحذ ْيفة‪َ ،‬وكن ا ك ث َ� ْه ق ْرا نً�‬
‫وسل كن يومم س ِ‬
‫عدب�الہلنبرمع‪w‬سےرم�و�یےہجبےلہپاہمجرینرسو�لالہلﷺیکرجہ�تےسیھبےلہپابقکےاقم�مہبصعںیمےچنہپوت�ا�نیکامامت‬
‫‪1‬‬
‫�اب حوذیہف‪t‬کےالغ�ماسلم‪t‬کایکرتےےھت ��‪ٓ،‬ا�پ‪t‬کوقر�ٓا�ندیجمسبےسزیا�د�ہای�دتاھ۔‬
‫�رسو�لالہلﷺابقسےدمیہنونم�ر�ہرشتیفےلےئگوتسالم‪ t‬سمدجقابمںیًالقتسم�امامتےک �رفائضاناج�مدیےنےگل�‪،‬سدیناابوبرک‪،�t‬‬
‫سدینا رمع ‪،�t‬سدیناثعام�ن ذ�و�الون�رین‪ ،� t‬عدب�الرمحنٰ‪ t‬بن وع�ف �‪،‬سدع ‪t‬بن ابی قوا�ص ا�و�ربے امش�ر�د�وسر�ےلیلج‬
‫�الدق�رصاحبہ‪ y‬نے اب�رہاسالم ‪t‬کی اقدت�ائ ںیم امن�ز ھپڑی�‪،‬‬
‫نَ َٔ َّ نَ َ َٔ ْ َ َ َّ ّ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬
‫ال َم ْو َل ا� ُحذ ْيفة َي ُٔو ُّم ُ‬ ‫الل َع نْ ُ� َما‪َٔ ،‬ا ْخ َب َ� ُه َق َال َ‪:‬ك َن َس ِ ٌ‬
‫� َّ ُ‬
‫امل َه ِاج ِر ي� االوِل ي�‪ ،‬واصاب الن ِب ي� صل‬ ‫ب‬
‫ِي‬ ‫ا� ُ َع َر َر ِ ض ي َ‬
‫ْ نَ‬
‫ب‬
‫ِ‬ ‫ْ َٔ ُ َ ْ َ ُ َ ُ َ َٔ ُ َ َ َ َ َ َ ْ ٌ َ َ ُ ْ نُ َ َ َ‬ ‫َُ‬ ‫ف‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ِ ي� َم ْس ِج ِد قب ٍاء ِف ي ِ�م ابو بك ٍر‪ ،‬وعر‪ ،‬وابو سلة‪ ،‬وز يد‪ ،‬وع ِامر ب� ر ِبيعة‬ ‫ُ‬

‫عدب�الہل نب رمع ‪w‬سےرم�و�ی ےہ�اب حوذیہف ‪t‬کےٓا�ز� کا�در�د�ہ الغ�م اسلم اہمجرین ا�ولنی ا�و�رنیبرکیم ﷺ ےک د�وسر�ےاحصبہ ‪y‬‬
‫ایکرتے ےھت �‪�،‬ا�ن اصاح�ب ںیم دیسنا ابوبرک ‪ ،�t‬سدیناعرم ‪� ،�t‬ابوہملس ‪t‬بن دبع�الاسد�‪�،‬زید ‪t‬بن اح�رثہ‬
‫کیسمدجقابمںی امامت ک‬
‫�ا�و�رعامر ‪t‬بن ریبہعیھب وہتے ےھت�۔‬
‫‪2‬‬

‫َٔ ْ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ْ َ ُ َ َ ْ نَ ُ َ ْ َ‬ ‫ٓ �خَ َ ُ ُ‬
‫ص االن َص ِار ِّي‬
‫وا رسول الهلِ صل الهل علي ِه وس َل بينه وب ي� مع ِاذ ب ِ ن� م ِاع ٍ‬
‫جبرسو�لالہلﷺےناہمجرینا�و�ر�اناص�رمںیوم�اخا�ۃاقئم مرفائیوت�ابوعدب�الہلاسلم‪t‬مولیاب حوذیہف‪t‬کااھبئیاچ�ر�ہاعم�ذ‪t‬بن‬
‫ض‬
‫ماع�اناص�ر�یےکاستھاقئمرفمایا�۔‬
‫مہکرکممہںیمانوہ�ںےنرہقمسیکرکا�وٹو�ںا�و�رماصئب شود�ائدکےاب�وجو� یفداض�نوبن�یےسرہب�ہای�بوہنےاککوئیومقہعیھبکاہتھےسہناجنے‬
‫رقا�تیکدب�ولتامت�ماحصبہرک�ا�م‪y‬‬
‫�دیاتاھچاننہچولع�مدیینںیماہنںید�رجہرحبتحاصل گوہایتاھ�ا�و�ر�و�ہاپےنلضفوکام�ل�‪،‬حظفرق�ٓا�نا�و�رحنس �‬
‫مںیڑب�یزع�تیکرظن�و�ںےسدکیےھاجتےےھت�‪،‬‬
‫َّ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ ُ ُْ ٓ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َّ ْ نُ َ ْ َ َ ُ ُ َّ َ َّ َّ ُ َ‬
‫الل َعل ْي ِه َو َس َل‪ْ “ :‬اس َتق ِرئوا الق ْران ِم ْن ا ْر َب َع ٍة‪ِ :‬م ْن َع ْب ِد ِ‬
‫الل ْب ِ ن�‬ ‫الل صل‬ ‫الل ب� ع ٍرو‪ :‬قال رسول ِ‬ ‫قال عبد ِ‬
‫َ ََ‬ ‫َ َٔ‬ ‫َ ُ َ ُٔ َ َ ُ َ َ َ‬
‫ال َم ْول ا ِب ي� ُحذ ْيفة‬
‫م ْسع ٍود‪ ،‬وا ب ّ ٍي�‪ ،‬ومع ٍاذ‪ ،‬وس ِ ٍ‬
‫عدب�الہلنبرمع�وبناع�صےسرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاقر�ٓا�نانھکیسہےوتچا�ر گلوو�ںےسوھکیسعدب�الہل‪t‬بنوعسم�د�‪�،‬ابی‪t‬‬
‫‪3‬‬
‫بنبعک�‪،‬ماع�ذ‪t‬بنلبجا�و�رسالم‪t‬مولیاب حوذیہف‪�t‬۔‬
‫َ ُ َٔ َ َ ُ َ َ َ ْ َ َ َ‬
‫امل ْول�‪�،۶�۹�۲‬ش ح السنۃ للبغوی�‪۸��۳ ۷‬‬ ‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری ِكتاب االذ ِان ب�ب ِإمامةِ العب ِد و‬
‫ٓ‬ ‫َ ُ َٔ ْ َ َ ُ ْ ْ َ َ َ‬
‫ال َو ْاس ِت ْع َم ِ ِال ْم �‪� ،۷�۱�۷�۵‬ش ح مشلک اال ث�ر �‪۳�۹�۸‬؍�‪،۱�۴‬املعجم‬ ‫‪ 2‬حصیح ب�اری ِكتاب االحك ِم ب�ب اس ِتقض ِاء املو ِ ي‬
‫خ‬
‫للط� نا��‪،۶�۳�۷�۱‬مصنف عبدالرزاق�‪۳�۸�۰�۷‬‬ ‫الکب� ب‬
‫ی‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ـه َعنــه�‪، ۳�۷�۶�۰‬حصیــح‬
‫� الـ ُ‬ ‫ـال َمـ ْـول ا ب ي� ُحذ ْيفــة َر ِ ض ي َ‬
‫ِ‬
‫املن ِاقــب َ ب� ُب َمن ِاقـ َ‬
‫ـب سـ ِ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ـاب َ‬ ‫ر� اســام بشــار�‪۳�۶‬؍�‪،۲‬حصیح ب خ�ــاری ِكتـ ُ‬ ‫‪ 3‬ت� یخ‬
‫ـا� ِك َتـ ُ‬
‫ـاب‬ ‫ـ� الکـ بـری للنسـ ئ‬ ‫ـال َع نْ ُ� َمــا ‪،‬السـ ن ن‬ ‫ْ ن َ ْ ُ َ ُٔ ّ َ ض َ ُ َ َ َ‬
‫� الــه تعـ‬ ‫َْ‬ ‫َ ُ ْ َ َ‬ ‫َْ َ‬
‫مســم كتــاب الفضا ِئـ ِـل ب�ب ِمــن فضا ِئـ ِـل عبـ ِـد الــهِ ب ِ� مســع ٍود وا ِمـ ِـه ر ِ ي‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ا�ناچ�ر�و�ںںیمیھباسلم‪t‬کویہاتمای� حزاصلاھتکہو�ہرعبیرثن�ا�دہنںیےھتہکلبایر�انیالاصلےھت�‪�،‬ا�سےکاب�وجو�د�الہلاعتلٰینےاہنںیمہف‬
‫قر�ٓا�نںیمو�ہہکلماطعرفمایاہکوخ�دلاس�نرسالتےنولگو�ںوک�ا�نےسرق�ٓا�ناحصلرکنےیکنیقلت مرفائی۔‬
‫وسزبرھ�ےاند�ا�زسےرکتےہکےننسو�الااتنسہیر�ہاجتاتاھ�‪،‬‬ ‫یت‪�،‬اتسرغ�ا�قا�و�ر �‬
‫�ا�و�ر�و�ہرق�ٓا�نرکیمیکالت�و�تاتناہئیوحم �‬
‫َٔ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ات ل ْي ةٍل‪ ،‬ف َقال‪َ :‬ما َح َب َس ِك؟ قل ُت‪ :‬إن ِ ف ي� َ‬‫‪:‬اس َت ْب َط ٔا ن� َر ُسْو ُل الهلِ ذ َ‬
‫َ‬ ‫َع ْن َعا ِئ َش َة َق َال ْت ْ‬
‫امل ْس ِج ِد ال ْح َس َن َم ْن َ ِس ْع ُت‬ ‫ِ‬ ‫يِ‬
‫َ ف‬ ‫َ ّ َّ‬ ‫َ َ َ ََ َ‬ ‫َ َٔ َ َ َ ُ َ َ َ َ َ ْ َ ُ ُ َ َ ُ َ َ ٌ َ َٔ‬ ‫ً ُ ٓ‬
‫احل ْم ُد ِل ِ ِل ال ِذي َج َعل ِ ي�‬ ‫ال َم ْول ا ِب ي� ُحذ ْيفة فقال‪:‬‬ ‫َص ْو ت� ِب�لق ْرا ِن ‪ ،‬فاخذ ِرداءه‪ ،‬وخرج يسمعه‪ ،‬ف ِإذا هو س ِ‬
‫َْ َ‬ ‫ُٔ‬
‫ا َّم ِ ت ي� ِمثلك‬
‫�ا�م الومنمنی اعئہشدصیہق‪ r‬فرماتی ںیہ�ایک د�ن دیس�الاممﷺ اکشانہ اقد�س ںیم ر�ونق افر�و�زتےھ ا�و�ر�م الومنمنی اعئہشدصیہق ‪r‬‬
‫کیساک�مےسابہرگیئوہئیںیھتا�نیکو�اپیسںیمالخ�فوتقعریغعموملیدیرہوگیئ تو�رسو�لالہلﷺرطضم�فوہگےئابیھٓا�پﷺا�س‬
‫‪r‬و�اپسرشتیفےلٓائںیوت�ٓا�پﷺےنوپچاھعائہش‪�!r‬اتیند کیراہ�ںاگلئی�؟�ا�م‬
‫با�ر�ےںیمھچکوس�چیہرہےےھتہکا�مالومنمنی �‬
‫�الومنمنی‪r‬نےرع�ضایک�ا�ےالہلےکرسو�لﷺ�!مںیو�اپسٓا�رہییھتہکدجسممںیایکاق�ر�ییکالت�و�ترق�ٓا�نیکٓا�و�ا�زمری�ےاکنو�ںںیم‬
‫�ی‪�،‬ا�سٓا�و�ا�زمںیھچکایاسسو�ز�ا�و�ر�اییساتثریتیھہکںیما�سںیموحمہوکر�ر�ہیئگا�و� �رزمنیےنریم�ےدق�مڑکپلےیاسیببسےسرم�اجتعںیم‬
‫پڑ �‬
‫تاخریہوگیئ �رسو�لالہلﷺہینسرکمًاع�اٹھڑھک�یوہئےا�و�ر� فوو�ر�اتشای�قںیماپینر�د�ائےابم�ر�کاھبنسلےتوہئےابہررشتیفےلٓائےدکیاھ‬
‫کہابوعدب�الہلاسلم‪t‬مو �لٰیاب حوذیہفاتناہئیوحمیتا�و�ر�اتسرغ�ا�قیکتیفیکںیمقر�ٓا�نرکیمیکالت�و�ترک�رہےںیہ�‪ٓ� ،‬ا�پﷺاک�ر�خاقد�س‬
‫فر�طرسم�تےسےنکمچاگل�ا�و� �رزبا�نرسالترپبےاتخای�ریہالاف�ظاج�ر�یوہگےئاس�ر�یرعتیفا�سالہلےکےیلےہسجےنریم�یامتںیم‬
‫‪1‬‬
‫متاہ�ر�ےےسیجصخشوکپدی�افرمایا�۔‬
‫سالم‪t‬عملوفلضےکدیم�ا�نےکیہوسہش�ا�رنہےھتہکلبدیم�ا�ناہج�دکےیھبریشےھت�‪،‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ال ْن َد َق َو ْ َ‬
‫ال َش ِاه َد ُ َّك َها َم َع َر ُسول الهلِ َص َّل ُ‬ ‫ال ُٔا ُح ًدا‪َ ،‬و ْ خَ‬ ‫َ شَ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ‪ ،‬وقتل َي ْوم يال�مة ش� ًيدا‬ ‫ِ‬ ‫� َد َس ِ ُ‬
‫و ِ‬
‫زو�ہدنخ�قا�و�رامت�مزغ�و�ا�تںیمرسو�لالہلﷺےکرمہکا�برہےا�و�رکام�لاجشعتاکماظہر�ہرککے‬ ‫زو�ہاحد�‪،‬غ �‬ ‫سالم‪t‬نےزغ�و�ہدب�ر�‪،‬غ �‬
‫‪2‬‬
‫�رسو�لالہلﷺیکرفاقتاکحقا�د�اکای�‪�،‬و�ہگنجامیمہںیمدیہشوہئے�۔‬
‫پر�د�ےاکحمک ان�ز�ل وہچاکتاھمرگسالم‪�t‬اسی رپ�انی رط�زپر�اب حوذیہف ‪t‬کےرھگ�ٓا�ز�ا�د�انہٓاتے اجتے رہےت ےھت وج�اب حوذیہف ‪t‬‬
‫کوناگو�ا گ�رز�رتییھت�‪،‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َ ْ ن َ ْ ةَ َ ُ َ‬
‫س ْيل‪َّ ،‬‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ َ ْ ف َْت‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ ْ َ ََ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ َ َٔ َّ َ ً َ ْ‬
‫الن ِب يَّ�‬ ‫عن عا ِئشة‪ ،‬ان س ِالا‪ ،‬مول ا ِب ي� حذيفة كن مع ا ِب ي� حذيفة واه ِ ِل ِ ي� بي ِ ِ� ْم‪ ،‬فاتت‪ ،‬يع ِ ي� سل ِبنت ٍ‬
‫ـب َع ْبـ ِـد الــهِ ْب ِ ن� َم ْسـ ُـع ٍود‬ ‫َٔ ْ َ ُ ْ َ‬
‫ال َناقـ َ ُ َ َ‬ ‫ـال َمـ ْـو َل َٔا� ُح َذ ْي َفـ َـة َر ض َ ُ َ ْ ُ‬
‫ـب ب�ب َسـ ِ ٌ‬ ‫َْ َ‬
‫� الــه عنه�‪،۸��۲ ۲�۱‬جامــع �مــذی ابــواب ِ ِ‬
‫ت‬
‫ـب ب�ب من ِاقـ ِ‬ ‫ِ ي‬ ‫ِب ي‬ ‫الن ِاقـ ِ‬
‫ـه َع ْنـ ُـه�‪۳�۸�۱�۰‬‬
‫� الـ ُ‬ ‫َر ِ ض ي َ‬
‫‪،۲‬س�اعالم النبالئ�‪۱�۶�۸‬؍�‪۱‬‬
‫‪ 1‬اسد الغابۃ ‪۳�۸��۲‬؍� ی‬
‫‪ 2‬اسد الغابۃ ‪۳�۸��۲‬؍�‪۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َُ‬ ‫ٓ َ ُ ْ ُ ُ ْ ٓ ئ ْ َ َ َ ْ َّ َ ً َ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ ُ ّ ُ َ َ‬ ‫ٔ ن‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ‬
‫الر َجال‪َ .‬و َعقل َما َعقلوا‪.‬‬ ‫صل الهل علي ِه وس َل (بعد ان ز�لت االية‪:‬ادعوه ِل ب� ِ ِ�م فقالت‪ِ :‬إن س ِالا قد بلغ ما يبلغ ِ‬
‫َّ َٔ‬ ‫َ َّ ُ َ ْ ُ ُ َ َ ْ َ َ نّ َٔ ُ ُّ َٔ َّ ف َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ ً َ َ َ َ َ َّ ُّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ا ْر ِض ِع ِيه‬ ‫و ِإنه يدخل علينا‪ .‬و ِإ ِ ي� اظن ان ِ ي� نف ِس ا ِب ي� حذيفة ِمن ذ ِلك شيئا‪ .‬فقال لا الن ِب ي� صل‬
‫َ ََ‬ ‫َّ ف َ ْ َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫تَ ْ‬
‫م َعل ْي ِه‪َ ،‬و َيذ َه ِب ال ِذي ِ ي� نف ِس ا ِب ي� ُحذ ْيفة‬
‫� ُر ِ ي‬
‫�ا�مالومنمنیاعئہشدصیہق‪ r‬سےرم�و�یےہسالم‪t‬مولٰی�اب حوذیہف‪،�t‬حذیہف‪� t‬ا�و�ر�ا�نیکالہہیےکرمہ�ا�ہایکیہاکم�نںیمرہےت‬
‫تےھ�‪�،‬ا�سٓایتےکزن�و�لےکدعبکہولگو�ںوک�ا�نےکابپو�ںےکان�مےساکپ�ر�و�‪� ،‬ایکد�نا�نیکالہہیہلہستنبلیہسیبنرکیمﷺیکدخمت‬
‫�اقد�سںیماحضرہوئیا�و�رعر�ضایککہاسلم‪ t‬بالغوہگایہےا�و�ر�و�ہامہ�ر�ےرھگمںیٓا�ز�ا�د�انہد�اخلوہتاہےا�و�رمری�اگام�نےہہکاب حوذیہف‪t‬‬
‫پرا�سیکٓامد�و�رفترگ�ا�ںزگ�رتیےہ�‪ ،‬نیبرکیمﷺےنرفمایاتماسلم‪t‬کو�د�و�د�ھالپ�د�و�ا�سرط�ح �و�ہاہمت�ر�امرح�موہجائےاگا�و�ر�اب حوذیہف‬
‫پر�ا�سیکٓامد�و�رفترگ�ا�ںںیہنزگ�ر�ےیگ�‪،‬‬
‫َ‬ ‫ٔ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ٔ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل وقال قد عملت انه رجل ك ِب ي ٌ�‬ ‫قالت وكيف ارضعه َو ُه َو رجل ك ِب ي ٌ�؟فتبمس َر ُسول الهلِ صل‬
‫�ایکر�و�ایتںیمےہ�انوہ�ںےناہکںیماسےد�و�د�ھےسیکالپئو�ںو�ہوتجو�ا�نٓا�دمیےہ�؟ �رسو�لالہلﷺےنا�نیکاب�تنسرکبتمسرفمایاا�و�ر‬
‫فرمایامںیاجناتہو�ںو�ہوج�ا�نٓا�دمیےہ‪،‬‬
‫َٔ َّ ُ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ َ َ َٔ‬
‫فقال‪:‬ا ْر ِض ِع ِيه‪ ،‬فقال ْت‪ِ :‬إن ُه ذو ِ ْل َي ٍة ‪ ،‬قال‪ :‬ق ْد َع ِ ْل ُت ان ُه ذو ِ ْل َي ٍة‬
‫�ایکر�و�ایتںیمےہ �ٓا�پﷺےنرفمایا�اہنںید�و�د�ھالپ�د�و�انوہ�ںےنرع�ضایک�و�ہوت�د�ا�ڑھیو�الےںیہ�‪ٓ�،‬ا�پﷺےنرفمایاجمےھولعم�م‬
‫‪1‬‬
‫ہےہکو�ہد�ا�ڑھیو�الےںیہ�۔‬
‫َ ََ‬ ‫َّ ف َ ْ َٔ‬ ‫ََ‬ ‫ّ َ َٔ‬ ‫َ ََ َ‬ ‫َ‬
‫ف َر َج َع ْت ِإل ْي ِه‪ ،‬فقال ْت‪ِ :‬إ ِ ن ي� ق ْد ا ْر َض ْع ُت ُه فذ َه َب ال ِذي ِ ي� نف ِس ا ِب ي� ُحذ ْيفة‬
‫‪2‬‬
‫ہکیتںیہںیمرھگمںیو�اپسٓائیا�و�ر�ا�سوک�د�و�د�ھالپ�دیا�ا�و�ر�اب حوذیہف‪t‬کےد�لںیم توجاھ�و�ہاص�ف گوہای�۔‬
‫َ َ َّ ً‬ ‫ُٔ ّ َ َ َ َ َ ْ نَّ َ َ ْ ٌ ْ ُ‬
‫اصة‬ ‫ال خ‬ ‫ا ِم س َلة قالت ِ‪:‬إ َ�ا هذا ُرخ َصة ِمن َرس ِ‬
‫ول الهلِ ِلس ٍِ‬
‫‪3‬‬
‫�ا�مالومنمنیا�مہملس‪ r‬فرماتیںیہ�رسو�لالہلﷺےنہیرختصرص�فاسلم‪t‬کےےیلاخ�صیھت�۔‬
‫یاممہیکگنجےکاب�ر�ےںیمبضعوم�رخنییکر�ائے ہےہکاملسمنو�ںوکتجینڑل�ائای�ںشیپٓائںیا�نںیمامیمہیکگنجتخسرتینیھت�‪�،‬ا�س‬
‫مںیولہےیکولہےےسرکٹتیھ�‪�،‬ایکرط�فو�ہرع�باجمہدینےھتوج�الہلا�و�ر�الہلےکرسو�لﷺےکےیلڑل�رہےےھتا�و�ر�د� سور�یرط�فو�ہ‬
‫ثکری�اتلدع�ا�دعر�برمتدینےھتوجقابئیلتیبصعا�و�رسمہملذک�ا�بےکدجلولتسیبےکزیر�اثرلڑ�رہےےھت�‪،‬ییہول�گبجد�وبا�ر�ہاسال�مےک‬
‫�د�ائر�ے ںیمٓاگےئوت�انوہ�ں ےن ا�و�ل ا کلذرماجہدین ےکاستھلمرکیقرص�وکرس�ٰی کےتخت الٹ دیےئ�‪�،‬ا�س وخنی گنج ںیم اہمجریناکعمل‬

‫ا� سعد�‪۶�۳‬؍�‪۳‬‬‫‪ 1‬بن‬

‫َ ُ ََ‬
‫املغ ِازي ب�ب ب�ب�‪ ،۴�۰�۰�۰‬اسد الغابۃ ‪۳�۸��۳‬؍ ‪�۲‬‬ ‫‪ 2‬حصیح ب خ�اری ِكتاب‬
‫‪ 3‬ت� یخ‬
‫ر� اسالم بشار�‪۳�۶‬؍�‪۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫سالم‪t‬کےاپ�ساھتجو�انوہ�ںےنرگنےہندیا�‪،‬‬
‫َ َّ ُ َ َْ‬
‫ال َم ْول ا ِب ي� حذيفة‪ :‬ما هكذا كنا نفعل مع َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه‬
‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫ون َي ْو َم ْال يَ� َم َام ِة َق َال َس ِ ٌ‬ ‫ُْ ْ ُ َ‬
‫َّلا انكشف الس ِل‬
‫َ‬
‫َو َس َّ َل فَ َ‬
‫� َف َر ِل َن ْف ِس ِه ُح ْف َر ًة َو َق َام ِف ي َ�ا َو َم َع ُه َر َاي ُة ْ ُ‬
‫ال َه ِاج ِر ي نَ� َي ْو َم ِئ ٍذ‬
‫ثابت نبسیق نب امش�س ےسرم�و�ی ےہ�ایکومقع رپ بج رمتد�و�ں ےک ےب انپ�ہ دبائوسےوبجم�رہوکرسماملنو�ں ےکدق�ماکڑھنے ےگل‬
‫کوھ�در�ا�س ںیم اپئو�ں امجکرکڑھ�ے وہگےئ ا�و�رللاک�ر�ےاملسمنو�ں�!�افوس�س رسو�ل الہلﷺ یک رفاقت ںیم‬
‫ڑگا ک‬‫توسالم ‪�t‬ایک ھ‬
‫‪1‬‬
‫توہم ا�س رط�ح دیم�ا�نںیہنوھچ�ڑتے ےھت�‪�،‬ا�نیک اکلل�رسےاملسمنو�ں ےکاکڑھتےدق�م رھپسےمج ےئگ�۔‬
‫َ‬
‫ُ ْ ُ ٓ َٔ ً َٔ َ ّ‬ ‫َْ َ َ ً َ ّ ّ َ َ ََ َ ْ‬ ‫نَ َ‬ ‫َ َ َ‬
‫َوقال غ ْي ُ� ُه‪ :‬خْ� ش� ِم ْن نف ِسك ش ْيئا ف ُن َو ِ يل ِالل َو َاء غ ْي َ�ك‪ ،‬فقال‪ِ :‬بئ َس َح ِامل الق ْرا ِن ا نَ� ِإذا‪،‬اخذ ِالل َو َاء ِب َي ِم ِين ِه‬
‫ُّ ُ‬ ‫َ ُ َ ْ ثُ َّ َ َ َ َ َ �ش َ َ ُ َ ْ ثُ َّ ْ َ َ َ ّ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ ُٔ َ َ ُ َ َّ ٌ َ ُ ٌ َ ْ َ َ ْ ْ َ‬
‫الر ُسل‬ ‫م ق ْب ِل ِه‬ ‫ال فق ِطعت‪ � ،‬اعتنق ِاللواء وجعل يقرا‪:‬وما ممد ِ�إ ال رسول قد خلت ِ‬ ‫فق ِطعت‪ � ،‬تناولا ِب ِ م ِ ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َٔ َ ْ َ َ َ‬
‫الهل َع ْن ُه‬
‫� ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬
‫ك ‪ِ 2‬إل ان ق ِتل َر ِ ض ي َ‬‫ات ٔا ْو ُق ِت َل ْان َقلَ ْب ُت ْم َع ا ْعقاب ْ‬
‫َ‬ ‫ٔ‬ ‫َ‬
‫اف ِ�إ ن م‬
‫ِ‬
‫�ایکاجمہدنے طلغیمہفیک انبپرکہہ دیا�ا�ےاسلم ‪!t‬ہموکمتاہ�ر�ی رط�ف ےس اندیہش ےہہکمت ہیملعیسک د�وسر�ےوک�د�ے د�و�‪ ،‬یہنسرکجو�ش‬
‫ربملعد�ا�ر�یاک�اہلاثبتہنرک�و�ںوتمھجےسڑب�ھرکبدبتخاحملرق�ٓا�نوکئیںیہن�‪�،‬ابیھہیالاف�ظ‬
‫�ٓاگای�ا�و�رفرمایا�اگرمںیاپےنٓا�پوکاملسمنو�ںیک �‬
‫مہنیہںیمےھتہکرمتد�و�ںاک�ایکزبر�دستریال�ٓایا�‪،‬سالم‪�t‬ا�سوج�شےسڑل�ےہکوتشک�ںےکےتشپاگل�دیےئنکیلرمتد�و�ںاکہوج�ماھتکہ‬
‫ڈنھجا�د�ائںیاہتھںیماھت�مایل�‪�،‬ایکدببتخےنا�نےکد�اہےناہتھرپتول�ا�رکابرھپو�ر�و�ا�رکای�و�ہٹک‬
‫کیسرط�حمکوہنےںیمہنٓاتاتاھ�‪�،‬انوہ�ںےن �‬
‫کر�د�و�رجاگر�ا�‪�،‬انوہ�ںےنملعاسال�مابئںیاہتھںیماھت�مایل�و�ہیھبٹکایگتو�دستربید�ہاب�ز�وئو�ںاکلحہق کانبرعملاسال�موکیسےنےساٹمچلای�ا�و�ربے‬
‫�اتخای�ریہالاف�ظرق�ٓانیزبا�نرپاج�ر�یوہگےئ�‪،‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٔ‬ ‫ُ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ َ َّ ٌ َ ُ ٌ‬
‫ول َق ْد َخلَ ْ‬
‫ات ا ْو ق ِتل انقل ْب ُت ْم ع ا ْعقا ِبك‬
‫ْ ‪3‬‬ ‫الر ُسل اف ْن َم َ‬
‫ِ�إ‬ ‫م ق ْب ِل ِه‬
‫تِ ْ‬ ‫وما ممد ِ�إ ال رس‬
‫کای�ار�و�ہرمجائںیایقلترک�دیے‬
‫ںیہ‪،‬پرھ گ‬
‫ںیہ‪�،‬ا�نےسےلہپا�و�ر�رسو�لیھبزگ�رچےک �‬
‫ترجہم�‪:‬حمدمﷺا�سےکوس�اکھچںیہنہکسبایکرسو�ل �‬
‫جائںیوتتمول�گالےٹاپئو�ںرھپجائوگے�۔‬
‫‪4‬‬
‫کررپڑ�ے�۔‬ ‫�ں‪،‬تول�ا�ر�و�ںا�و�رربھچوی�ںےسینلھچوہ گ‬ ‫�ٓاخرمرتدینےکریت�و �‬
‫ََ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َف َ َّلا ُص َع َق َال َٔال ْ َ‬
‫ص ِاب ِه‪َ :‬ما ف َعل ا ُبو ُحذ ْيفة ِ؟قيل‪ :‬ق ِتل‪ ،‬قال‪ :‬ف َ�ا ف َعل فالن؟ ِل َر ُج ٍل َ َّس ُاه ِ‪،‬قيل‪ :‬ق ِتل قال‪:‬‬ ‫ِ‬
‫َف َٔا�ضْ ج ُع ن‬
‫و� َب ْي نَ ُ�ماَ‬
‫ِ ِي‬
‫�د�مزن�عںیمولگو�ںےسوپچاھ�اب حوذیہف‪t‬کاکایحا�لےہ�؟جو�ا�بالم�انوہ�ںےناج�ماہش�د�تون�شایک�‪،‬پرھوپچاھمری�ا�و�ہاملسم�ناھبئیاہک�ںےہ‬
‫ال� عساکر �‪۱�۷�۵‬؍�‪ ،۵�۲‬اسد الغابۃ �‪۳�۵�۶‬؍�‪۲‬‬‫ر� دمشق ب ن‬‫ا� سعد�‪۶�۴‬؍�‪ ،۳‬ت� یخ‬ ‫‪ 1‬بن‬
‫ٓ‬
‫‪ 2‬ال معران‪۱�۴�۴� :‬‬
‫ٓ‬
‫‪ 3‬ال معران�‪۱�۴�۴‬‬
‫ٔ‬
‫اال ب ن‬
‫ا� �‪۴�۳�۶‬؍�‪۱‬‬
‫ص� ي‬
‫ين‬
‫الصاحل� إلامسعيل ب ن� حممد‬ ‫س� السلف‬‫‪ 4‬ي‬
 ‫�� �� �� �‬

‫جسےنھجمرپ�اعرت�ا�ضایکاھتولگو�ںےناہک�و�ہیھبرتہباہش�د�ترپافئزوہئے�‪،‬سالم‪t‬نےرفمایاجمےھا�ند� نوو�ںےکد�رمای�ندفنرکنا�‪�،‬ا�س‬
‫کےدعب�ر�و�حسفقرصنع�یےسرپ�و�ا�زکرگیئ�۔‬
‫‪1‬‬

‫َ ََ‬ ‫َ َٔ‬ ‫َ َ ْٔ َ‬
‫ال ِع ْن َد ِر ْج ْيل ا ِب ي� ُحذ ْيفة‬
‫ف ُو ِجد َرا ُس س ِ ٍ‬
‫‪2‬‬
‫مرگ�ابندعسکابای�نےہجبو�ہدیہشہوئےوت�ا�ناکسر�اپےنہنموبلےاب�پاب حوذیہف‪t‬کےدقمو�ںرپاھت۔‬
‫سالم‪t‬کےلضفوکام�لا�و�ر�اخال�قوماحسناکسدینارمعاف�ر�و�ق‪t‬پر�اتان�اث تراھکہ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ح� قال‪ :‬ملا ٔاوىص عند موته‪ :‬لو كن ٌ‬ ‫ر� ّٰالل عنه‪ ،‬ث‬
‫حيا َما جعل تُ�ا ش َورى‬‫سامل ّ‬ ‫يك� الثناء عليه ت‬ ‫ض‬ ‫ْن خ‬
‫ان معر ب� الطاب ي‬
‫کرث�نےکےیلدعاایکرکتےےھت یاہ�ںکتہکاپینوفا�تےکوقترفمایا گاھتارسالم‪ �t‬نزد�ہوہتےوتمںیالخفت‬
‫سدیناعرم‪t‬بناطخ�با ا‬
‫‪3‬‬
‫رضو�ر�تیہہنڑپتی�۔‬
‫مز�در�دیاتجمسلوش�ر�ٰیکی �‬
‫کےےیلاہنںیان ک‬
‫فا�ر�و�قاعمظ‪t‬کےا�رشا�دسےاسلم‪t‬کےرمتہبا�و� صرالیحوت�ںاکبوخبیاند�ا�ز�ہایکجاکساتہے�۔‬
‫سالم‪t‬نےاپےنرتکہںیمایکوھگ�ڑ�ےایھتہ�ر�ا�و عم�روملیام�لو�اساب�بےکوس�اکھچہنوھچ�ڑ�ا�‪،‬کوینہکاس�ر�ی عمرمعوم�لرہاکہوجکامتےےھت‬
‫�الہلیکر�ا�ہںیمرخ�چرک�دیےتےھت ��‪،‬ا�ولا�دکوئیںیہنیھتا�و�رکیسد�وسر�ےےنا�نےکرتکےاک�دعو�یہنایک�ا�سےیلدیسناعرم‪t‬نےاسےدعبمںی‬
‫بتیالام�لںیمد�اخلرک�دیا�۔‬
‫ماضمنیوس�ر�ۃامقل�ن‪:‬‬
‫سو�رئہاک�ٓاغا�ز�رسو�ل الہلﷺ ےک د�ائیمزجعم�ہ ینعی رق�ٓا�ن دیجمکیتمظع ےک ایب�ن ےس وہئی ےہ وجکہ دہ�ایتاک�ربانی دسوت�رہے �‪�،‬ا�س ےک‬
‫با�ر�ےںیماناس�ند�وفریوق�ںںیممیسقتوہگےئ�‪�،‬ایکرفیقومنمنیاکہےوج�ا�سہفیحصدہ�ایتیکرہبا�تیکدصتیقرکتےںیہا�و�ر�د�وسر�افریق‬
‫کاف�رہںیجو�ا�سیکٓایا�تنسرکبربان�ءکتربمہنوم�ڑیلےتںیہوگیا�انوہ�ںےنھچکانسہیںیہن۔‬
‫�ا�سےکدعببا�ر�یاعتلٰینےاپیندق�ر�تا�و�ر�وحد�انتیےکاچ�ر�دلائلکذرفرمائےںیہ�۔‬
‫�ج‪،‬سای�ر�ےا�و�راشکہکئںی‬
‫‪z‬یہہکا�سےندنلب�وبالا�وسعیٓاسامنو�ںوکغبریکیسوتس�نےکدیپ�اکایہےاحلانہکا�نںیمر�وشناتس�ر�ے�‪،‬چاند�وسو�ر �‬
‫بیھںیہ�۔‬
‫وکزمنی ںیم وخیم�ںیک رط�حاگ�ڑ�رکاھہے�‪�،‬اگرپاہ�ڑنہ وہتےوتیہزمنی‬
‫‪z‬یہہکزمنیاکتو�ا�ز�ن اقئم رھکےن ےک ےیل الہلاعتلٰی نے اہپ�ڑ�و�ں �‬
‫�‪،‬ہو�ا�ا�و�رپانییکوجہےسا�دھر�ا�دھرحرکترکتیرہیت�۔‬
‫‪z‬یہہکالہلاعتلٰینےےبامش�رقمسےکویح�انا�ت�‪،‬موییش�‪،‬چوپائےا�و�رحرش�ا�تالا�ر�ضدیپ�اکےیںیہ�‪�،‬ا�نےکالع�و�ہاضفئو�ںںیما�ڑتے نرپد�ے‬
‫ٔ‬
‫‪ 1‬اسدالغابۃ ‪۳�۸��۲‬؍� ت‪�،۳‬ذيب االامسء واللغات �‪۲�۰�۷‬؍�‪۱‬‬
‫ا� سعد�‪۶�۵‬؍�‪۳‬‬‫‪ 2‬بن‬
‫‪،۲‬الس�ة احللبية�‪۳�۱‬؍�‪۲‬‬
‫‪ 3‬اسدالغابۃ ‪۳�۸��۲‬؍� ي‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ںیلکش‪�،‬رگنںیتا�و�رخوصصای�تکتالہلےکوس�اکیسوکعمول�مںیہن�‪�،‬اناس�نےک‬
‫دا�رہںی�‪،‬جنیک �‬
‫�ا�و�رمسدن�ر�و�ںںیمرہےنو�الےزہ�ا�ر�و�ںمسقےکاجن �‬
‫عزجکاتویہاح�لےہہکو�ہیھکما�و�رچوینیٹکتیکاثم�لںیہنانبکساتچہاجیئہکاصحبمہفو�ذکا�ءبولاتلچات�اناس�نانبسےک�۔‬
‫‪z‬الہلاعت �لٰیٓاسام�نےساب�ر�شربساتاہے�‪،‬جسےکذ�ریےعےسو�ہاناسنو�ںا�و�رحوی�انا�تےکےیلانو�ا�عواقاس�مےکلھپ�‪،‬پوھ�ل�‪،‬غہلاج�ت�‪،‬جڑ�ی‬
‫�‬
‫ب ٹوای�ںا�و�ر�د�رخت گااتاہے�۔‬
‫قدیمیفسلفامقل�نوجعر�بےکرعش�ا ��ء طخواب�ءمںیوہشم�راھتنجںیہالہلاعتلٰینےملعوعلقا�و�رتمکحو�د�انائیےسون�ا�ز�اتاھ�ا�نےکاقو�ا�لربع�توصنتحی‬
‫یصںیتذرفرمائںیجو�انوہ�ںےناپےنےٹیبوکفرمائیںیھت�۔‬‫کاخز�انہےھت�‪�،‬الہلاعتلٰینےا�نےکدیقع�ہ�‪،‬عاب�د�ت�‪،‬سول�کا�و�ر�اخال�قےسقلعتماپنچو ک‬
‫ہلل ِ‪۰‬۝ ا َِّن ّ ْ َ َ ُ ْ َ‬ ‫َ ْ َ َ ُ ْ ٰ ُ ْ ہٖ َ ُ َ َ ُ ٗ ٰ ُ َ َّ َ ُ ْ ْ‬
‫الشك لظل ٌم ع ِظ ْي ٌم ‪۱۳‬۝‬‫ِ‬ ‫شك ِب ۭؔ‬ ‫واِذ قال لقمن ِلب ِن وہوي ِعظہ يبن ل ت ِ‬
‫‪�z‬ا�ےاٹیب�!�الہلےکاستھرش�کہنرکناکوینہکرش�کتہبڑب�اظملےہا�و�ر�ا�ساک�اناج�مرسو�اکنےہ�‪�،‬ا�سےکدعبخو�د�الہلاعتلٰینےو�الدینےک‬
‫ساتھنسحولس�کاکحمکرفمایاہے�۔‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫م خ ْر َدل ف َتك ْن ِ ْ‬
‫ف صْ َـر ٍۃ ا ْو ِف ّ‬ ‫َ‬ ‫ٰ ُ َ َ َّ َ ٓ ْ َ ُ ْ َ َ‬
‫ال َح ّب ٍۃ ِّ ْ‬
‫ہللا‬ ‫الس ٰم ٰو ِت ا ْو ِف ال ْر ِض َي ِت ِبَا ُۭ‬
‫ہللا‪۰‬۝ ا ِّن َ‬
‫ٍ‬ ‫ن اِنا اِن تك ِمثق‬ ‫يب ّ‬
‫َل ِط ْي ٌف َخب ْ ٌ‬
‫ي ‪۱۶‬۝‬ ‫ِ‬
‫میلع‪،‬بخری�ا�و�رصبریہےالہلےکملعےسوکئیزیچخمیفںیہنےہ�‪،‬گان�ہاچہےانتکہیوھچٹاہو�ا�و�رخو�ا�ہیسیکیہوپشدی�ہہگجرپکایگایہو�الہل‬ ‫‪z‬ا�ےاٹیب�!�الہل �‬
‫�‬
‫تاعلٰیقایمتےکر� �وزجز�اکےےیلاسےاسمےنےلٓائےاگ۔‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ِك ِ ْ َ ْ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬
‫َّ ٰ َ َ ْ ُ ْ ْ َ ْ ُ ْ َ ْ َ َ ْ ُ ْ َ ْ ْ َ ٰ َ َ َ َ ‪۰‬۝ ّ َ‬
‫َ‬ ‫ٰ ُ َ َّ َ‬
‫م عز ِم ال ُم ْو ِ ۚر ‪۱۷‬۝‬ ‫ك اِن ذل‬
‫ع المنك ِر واص ِب ع ما اصاب ۭ‬
‫ن ا ِق ِـم الصلوۃ وامر ِبلمعرو ِف وانہ ِ‬ ‫يب‬
‫‪z‬ا�ےاٹیب�!نام�زکو�اپےنا� قوا�ترپکاملوط�رپر�ا� کد�ار�و�‪ ،‬گلوو�ںوکہرخریکیدعو�تد�و�ا�و� ہرربر�ائیےسعنمرک�و�ا�و�ر�ا�سہلسلسںیم موجاصئب‬
‫�‬
‫�وتاکلفیشیپٓائںیا�نرپصربکر�و�۔‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ ِ َ َ ً ‪۰‬۝ ّ َ ُ ُّ ّ ْ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ِلن ِ َ َ ْ‬ ‫َ َ ُ َ ّ ْ َ َّ َ َّ‬
‫ال فـ ْـو ٍ ۚر ‪۱۸‬۝‬
‫اس ول ت ِش ِف الرض مرحاۭ اِن ہللا ل يِب ك مـت ٍ‬ ‫ول تص ِعر خدك ل‬
‫ریھپربا�تہن�‪�،‬ا�و�رہنالہلیکزمنیرپفرخ�وغر�و�رسےاکڑکرلچ�‪�،‬الہلیسکوخ�دسپدن�ا�و�رفرخجاتنےو�الےصخش‬
‫‪z‬ا�ےاٹیب! گلوو�ںےسہنم ک‬
‫�‬
‫کوسپدنہنںیرکتا�۔‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َْ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ْ َْ ْ َ َ ْ‬
‫اغ ُض ْض ِ ْ‬
‫ت الَ ِم ْ ِ ۧ‬
‫ي ‪۱۹‬۝‬ ‫ات ل َص ْو ُ‬
‫ك‪۰‬۝ ا ِّن انك َر ال ْص َو ِ‬
‫م َص ْو ِت ۭ‬ ‫واق ِصد ِف مش ِيك و‬
‫‪z‬ا�ےاٹیب�!�اپیناچ�لںیمایمنہر�و�یاتخای ک�رر�و�ا�و�رکال�مرکتےوقتاپینٓا�و�ا�زینیچرکوھ�‪،‬سبٓا�و�ا�ز�و�ںسےزیا�د�ہرب�یٓا�و�ا�زگدھو�ںیک‬
‫�‬
‫�ٓا�و�ا�زہوتیےہ�۔‬
‫را ک�ررتے‬
‫مرشکنییکرت�دیدفرمائیہکاکئان�تںیمالہلیکوحد�انتیوقد�ر�تےکرہسوکبرھ�ےدلائلاکماشہد�ہرکنےےکاب�وجو�د�و�ہرش�کرپ�اص �‬
‫احلانہکارخو�د�ا�نےسوس�ا�لایکجائےہکٓاسامنو�ںا�و�ر�زیمون�ںوککسےنقیلختایکہے�؟تو�و�ہوف� �رًا�الہلاعتلٰیکےاخلقوہنےاک�اقر�ا ک�رریں‬
‫ہںی گ‬
‫گے۔‬
 ‫�� �� �� �‬

‫زعوجلےکاپ�سےہ�۔‬
‫سو�ر�ۃےکاتخات�مرپفرمایاکہاپنچزیچ�و�ںاکعملرص�فالہل �‬
‫‪z‬قایمتبکٓائےیگ�؟‬
‫‪z‬با�ر�شاہک�ںا�و�رتکینربسےیگ�؟‬
‫‪z‬ما�ںےکٹیپںیمہچبنکا� صوا�فاکحاملےہ�؟‬
‫‪z‬و�تبکا�و�رکسہگجرپ�ٓائےیگ�؟‬
‫م‬
‫رقا�ر�دیاہے�۔‬
‫�رسو�لالہلﷺنےا�ناپنچابیغم�توکغبییکاچبای�ں �‬

‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عرکتاوہ�ںالہلاعتلٰیکےان�مےسوجڑب�ارہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫ّٓمٓلاۚ‪َ۰۰۱‬كْلِت ُتٰيٰا ِبٰتِكْلا ِمْيِكَحْلاۙ‪۰۰۲‬ىًدُه َّو ًةَمْحَر َنْيِنِسْحُمْلِّلۙ‪۰۰۳‬‬

‫�ا�‪�،‬ل�‪�،‬م�‪،‬یہ تمکح و�الی اتک�ب یک ٓاتیںی ںیہجو وکینکا�ر�و�ں ےک ےیل رہرب ا�و�ر (سر�اسر) �رحتم ےہ�‪،‬‬

‫َنْيِذَّلا َنْوُمْيِقُي َةوٰلَّصلا َو ُ ْٔي ُ ْتنَ َةوٰكَّزلا َو ْمُه ِةَرِخٰاْلاِب ْمُه َنْوُنِقْوُيؕ‪۰۰۴‬‬
‫جو ول�گ امن�ز اقئم رکتے ںیہ ا�و�ر زکو�ۃ ا�د�ا رکتے ںیہ ا�و�ر ٓاخر�ت رپ (کامل) قینی رھکےت ںیہ�‪،‬‬

‫َكِٕىٰٓلوُاىٰلَعىًدُهْنِّمْمِهِّبَّرَوَكِٕىٰٓلوُاُمُهَنْوُحِلْفُمْلا‪(۰۰۵‬قلام�ن�‪۱‬تا�‪)۵‬‬
‫ییہول�گںیہوجاپےنر�بیکرط�فےسدہ�ایترپںیہا�و�ریہیول�گاجن�تاپنےو�الےںیہ۔‬
‫را�طمیقتسمیکرط�ف نہرامئیرکتیا�و�رہجمن‬
‫�ا�‪�،‬ل�‪�،‬م�‪،‬قر�ٓا�ندیجمکیتمظعا�و�رثرم�ا�تاکک�ذرفرمایاکہہیتمکحےسربلیزکات�بیکمکحمٓایا�تںیہ�‪،‬جوص �‬
‫کےر�اسوت�ںےساچبتیےہالہلیکرط�فےسنینسحمےکےئلرس�اسر�رحتمنبرکنا�ز�لوہئیےہ�‪،‬جوناہیتاخال�صا�و�رخوش�عووضخ�عےکاستھ‬
‫�‪،‬جوہرر�حیکرب�ائوی�ںےساتجان�برکتےا�و�رویکین�ں‬
‫نیقحتسمےکاستھاحاس�نرکتےںیہ ط‬
‫ین‪�،‬رشہتد�ا�ر�و�ںا�و�ر‬
‫�الہلیکابع�د�ترکتےںیہ�‪�،‬و�الد �‬
‫�رپر�ذرفرمایاجوفر�ضا�و�رفنیلامن�ز�ر�و�ںوک�اپےناپبدن�یےکاستھاقئم‬
‫کیرط�فتقبسرکتےںیہ�‪،‬سحمنینیکرص�فنیتاہمافص�تاکخا�صوط ک‬
‫فنیلزٰو�ۃدیےتںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫کرتےںیہ�‪،‬فر�ضا�و�ر ک‬
‫ُ‬ ‫ٌ َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫ْ َ ۗ ُ ْ َ َ ْ َ ْٓ َ‬ ‫َ‬ ‫ي ‪۲۲‬۝ َّالذ ْ َ‬ ‫َّ ْ ّ‬
‫ف ا ْم َوال ِِہ ْم َح ّق ّم ْعل ْو ٌۙ۠‬
‫م ‪۲۴‬۝‬ ‫ن ‪۲۳‬۝ وال ِذي ِ‬
‫تم دا ِٕىمو ۙ۠‬‫ع َصل ِِ‬ ‫ي ُْ‬
‫ہ َٰ‬ ‫اِل ال ُم َص ِل ْ َ ۙ‬
‫‪1‬‬
‫ِ‬
‫ترجہم�‪:‬مرگو�ہول�گ(�ا�سبیعےسےچبوہئےںیہ�)جوامن�زڑپھےنو�الےںیہ�‪،‬جواپینامن�زیکہشیمہاپبدن�یرکتےںیہ�‪،‬جنےکاملو�ںںیم‬
‫سائلا�و�ررحم�و�ماک�ایکرقم�رقح ےہ�۔ا�و�رکاملنیقیرھکےتںیہہکایکد�ناہنںی الہلیکاب�رگا�ہںیماپےناعام�لاکاسح�بدیےنےک ےئل شیپ‬

‫‪ 1‬املعارج�‪ �۲‬ت‪۲�۴��۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ہوناہے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ‬ ‫ّ‬
‫ْ َ ُ ْ ٰ‬‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ٰ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫َ ُ‬‫ۗ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٰ ٗ‬ ‫َ َ َّ َ ْ ُ‬
‫‪1‬‬
‫ن ُمل ٍق ِح َسا ِب َي ۚہ ‪۲۰‬۝‬ ‫م ا ْو ِت َكِت َبہ ِب َي ِم ْي ِنہٖ ۙ‪۰‬۝ ف َيق ْول ہا ٔوم اق َر ُء ْوا كِت ِب َي ۚہ ‪۱۹‬۝ ا ِِن ظننت ا ِ‬ ‫فاما‬
‫رضو�راپان‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�سوقتسجاکانمہاعام�لا�سےکدیسھےاہتھںیمدیااجئےاگو�ہےہکاگولدکیوھ پ�‪،‬ڑھوریم�اانمہاعام�ل�‪،‬مںیاتھجمساھتہکےھجم �‬
‫حاس�بےنلمو�الاہے�۔‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ُّْ ٰ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ ْ َ ُ ْ ٔ ُ ْ َ َ ٰ َ ْ َّ‬
‫ٓ‬
‫‪2‬‬
‫وال ِذي يتن ما اتا وقلوبم و ِجلة انم اِل ر ِ ِبم ر ِجعو ۙ‬
‫ن ‪۶۰‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رنجاکاح�لہیےہہکدیےتںیہوجھچکیھبدیےتںیہا�و�رد�لا�نےکا�سایخ�لےساکپنےترہےتںیہہکںیمہاپےنر�بیکرط�فانٹلپ‬
‫ہے�۔‬
‫ےگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�اچےھاعام�لوہ�ںےگوتعنوتم�ںرھب�یوتنج�ںںیمد�اخلےیکاجئںیےگا�و� گر�ار�اعام�لدبہوئےوتہجمنںیموھجنکدیےئاجئںی �‬
‫ٰ ّ ٰ َ ُ ْ ْ َ ْ َ ُّ ْ َ ُ ْ َ َ َ َّ َّ ْ َ َ َ ُ ْ َ َ َّ ُ ْ ٰ ٰ َ َ َ ٔۗ‬ ‫َ َ َّ َّ ْ َ ٰ َ ُ ْ َ َ ُ‬
‫ت فہم ِف روض ٍۃ يبون ‪۱۵‬۝ واما ال ِذي كفروا وكذبا ِبي ِتنا ولِقا ِي‬ ‫فاما ال ِذي امنوا وعِلوا الص ِلح ِ‬
‫ْ ٰ َ َ ُ ٰۗ َ‬
‫ك ِف ْال َع َذاب ُمْ َ ُ‬
‫‪3‬‬
‫ض ْو َن ‪۱۶‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ال ِخر ِۃ فاول ِٕى‬
‫ترجہم�‪:‬جوول�گایام�نالئےںیہا�و�روہنج�ںےنکینلمعےیکںیہو�ہایکاب�غںیماش�د�ا�ںو حرفا�ںرکےھاجئںیےگ�‪�،‬ا�و�روہنج�ںےنرفکایکےہ‬
‫�ا�و�رامہ�ر�یٓایا�توکا�و�رٓاخر�توکالمقا�توکالٹھجیاےہو�ہذع�ا�بںیماحضررکےھاجئںیےگ�۔‬
‫ٰ ّ ٰ َ ُ َ ّ ْ ْ ُ ُ ْ َ ُ ْ َ َ ْ ُ ُ ْ ّ ْ َ ْ ‪۰‬۝ َ َ َّ َّ ْ َ ْ َ ْ َ ُْ‬ ‫َ َ َّ َّ ْ َ ٰ َ ُ ْ َ َ ُ‬
‫ِ‬
‫ييدہ م فض ِلہٖ ۚ واما ال ِذي استنكفوا‬ ‫يم اجورہ و ِ‬ ‫ت فيو ِف ِ‬ ‫فاما ال ِذي امنوا وعِلوا الص ِلح ِ‬
‫َ ْ َ ْ َُ َ َ ّ ُ ََ َ‬
‫‪4‬‬
‫ب ْوا ف ُيع ِذ ُب ْم عذ ًاب ا ِل ـ ْ ًـي۔۔۔ ‪۱۷۳‬۝‬ ‫واستك‬
‫ترجہم‪� :‬ا�سوقتو�ہول�گوہنج�ںےنایام�نالکرکینرط�زلمعاتخای�رایکےہاپےناجروپ�ر�ےوپ�ر�ےاپئںیےگا�و�رالہلاپےنلضفےسا�نوک‬
‫اگ�‪،‬ا�و�رنجولگو�ںےندنبگیوکاع�راھجمسا�و�رربکتایکےہا�نوکالہلد�ر�دان�کزس�اد�ےاگ�۔‬‫مزیداجراطع مرفائے �‬
‫َ َّ ْ َ َ َ ُ ْ َ َ َّ ُ ْ ٰ ٰ َ ٓ‬ ‫ٌ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ٰ ّ ٰ ‪۰‬۝ ُ ْ ّ ْ َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ُ َّ ْ َ ٰ‬
‫ت لہم مغ ِفرۃ واجر ع ِظيم ‪۹‬۝ وال ِذي كفروا وكذبا ِبي ِتنا‬ ‫وعد ہللا ال ِذي امنوا وعِلوا الص ِلح ِ ۙ‬
‫ُ ٰۗ َ َ ْ ٰ ْ‬
‫‪5‬‬
‫ب الَ ِح ْي ِم ‪۱۰‬۝‬ ‫اول ٕىك اص ُ‬
‫ِ‬
‫ترجہم�‪:‬جوول�گایام�نالئںیا�و�رکینلمعرکیںالہلےنا�نےس عود�ہایکےہہکا�نیکاطخ�ٔو�ںےسد گ�رز�رایکاجئےاگا�و�راہنںیڑب�ااجرےلماگ�‪�،‬رہے‬
‫�و�ہول�گوجرفکرکیںا�و�رالہلیکٓایا�توکالٹھجئںیوتو�ہد� �وز�خںیماجنےو�الےںیہ�۔‬
‫َ‬ ‫۔۔۔اِنَّ ٗہ يَ ْب َد ُٔوا ْالَ ْل َق ثُ َّم يُ ِع ْي ُد ٗہ ل َِي ْجز َي َّالذ ْ َ‬
‫َ ّ َْ ََ َ‬
‫ي كف ُر ْوا ل ُھ ْم‬
‫ْ‬ ‫ي ٰا َم ُن ْوا َو َعِلُوا ٰ ّ‬
‫الص ِل ٰح ِ‬
‫ت ِبل ِق ْس ِ ۭ‬
‫ط‪۰‬۝ وال ِذ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪ 1‬احلاقۃ�‪۱�۹�،۲�۰‬‬
‫‪ 2‬املومنون�‪۶�۰‬‬
‫‪ 3‬الروم�‪۱�۵�،۱�۶‬‬
‫‪ 4‬النسائ ‪۱�۷��۳‬‬
‫‪ 5‬املائدۃ�‪۹�،۱�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َ ٌ ّ ْ َ ْ َّ َ َ ٌ َ ۢ َ ُ َ ْ ُ‬
‫‪1‬‬
‫اب ال ِْي ٌم ِبَا ك ْنا يكف ُر ْو َن ‪۴‬۝‬ ‫شاب ِم ِ‬
‫حي ٍم وعذ‬
‫ترجہم�‪:‬بےشکدیپ�ائشیکابدت�ا�ء�وہیرکتاےہپرھوہید�وبا�ر�ہدیپ�ارک�ےاگتاکہوجول�گایام�نالئےا�و�روہنج�ںےنکیناعام�لےیکا�نوک‬
‫پو�ر�ےاناص�فےکاستھزج�اد�ے ��‪،‬ا�و�روہنج�ںےنرفکاکرطیہقاتخای�رایکو�ہوھکلاتوہ�ااپنیںیئپا�و�رد�ر�دنا�کزس�اںیتگھبا�ساناک�ِرحقیکاپ�د�ا�ش‬
‫مںیوجو�ہرکتےرہے۔‬
‫َ‬
‫َ ّ َْ ََ‬ ‫َّ‬ ‫الصل ٰحت ْ ٰ ّ‬
‫ٰ‬ ‫َ ُ‬ ‫الذ ْ َ ٰ ُ‬ ‫َ‬ ‫َْ ُ ُ َْ َُ ْ َ ّ‬ ‫َْ ْ ُ‬
‫ي كف ُر ْوا‬ ‫الن ِع ْي ِم ‪۵۶‬۝ وال ِذ‬ ‫ف َجن ِ‬
‫ت‬ ‫ي ا َمن ْوا َوعِلوا ّ ِ ِ ِ‬ ‫م‪۰‬۝ ف ِ‬ ‫ل ِ‪۰‬۝ يك بين ۭ‬ ‫ال ُملك َ ْي َم ِٕى ٍذ ِّ ۭ‬
‫ٌ‬ ‫اب ُّمہ ْ‬
‫ٌ‬ ‫َ َ َّ ُ ْ ٰ ٰ َ َ ُ ٰ ۗ َ َ ُ ْ َ َ‬
‫‪2‬‬
‫ۧ‬
‫ِ ‪۵۷‬۝‬‫ي‬ ‫ذ‬ ‫وكذبا ِبي ِتنا فاول ِٕىك لہم ع‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�سر�و�زاب�دشاہیالہلیکوہگیا�و�رو�ہا�نےکد�رمای�نہلصیفرکد�ےاگ�‪،‬جوایام�نرھکےنو�الےا�و�رلمعاصلحرکنےو�الےوہ�ںےگو�ہتمعن‬
‫برھ�یوتنج�ںںیماجئںیےگا�و�روہنج�ںےنرفکایکوہگاا�و�رامہ�ر�یٓایا�توکالٹھجیاوہگاا�نےکےیلرسو�انکذع�ا�بوہگا�۔‬
‫َ‬
‫ٰ ّ ٰ َ َ ُ ْ َ ٰ ّ ُ ْ َ ْ ٰ ‪۰‬۝ ُ ُ ً ۢ َ َ ُ ْ َ ْ َ ُ ْ َ َ َ َّ ّ ْ َ َ ُ‬ ‫َ َّ َّ ْ َ ٰ َ ُ ْ َ َ ُ‬
‫ي ف َسق ْوا‬‫ت فلہم جنت الماويۡ نل ِبا كنا يعملون ‪۱۹‬۝ واما ال ِذ‬ ‫ح‬
‫ِ ِ‬ ‫ل‬ ‫الص‬ ‫وا‬ ‫اما ال ِذي امنوا وعِل‬
‫َ َ ْ ٰ ُ ُ َّ‬
‫الن ُ‬
‫‪3‬‬
‫ار۔۔۔ ‪۲۰‬۝‬ ‫فاوىہم‬
‫ترجہم�‪:‬جوول�گایام�نالئےںیہا�و�روہنج�ںےنکینلمعےیکںیہا�نےکےیلوتوتنج�ںیکایق�ماگہںیںیہایضفتےکوط�ررپا�نےکاعام�لےک‬
‫بدلےںیم�‪�،‬ا�و�روہنج�ںےنقسفاتخای�رایکےہا�ناکاکھٹناد� �وز�خےہ�۔‬
‫�ا�سےئلالہلیکرضاووخشون�د�یاحصلرکنےےکےئلوپ�ر�یرغتبےکاستھاعام�لاصلہحاتخای ک�ررتےںیہ�‪،‬ییہول�گاپےنر�بیکرط�فےس‬
‫سدیھےر�اسےتیکرط�فاگمز�نںیہ�‪�،‬ا�و�رییہاعس�د�تدنملو�گدینو�دنایمںیالف�حا�و�راجن�تےسرہب�ہو�رہو�ںےگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ ٰۗ َ ُ ْ ْ‬ ‫ُ ٰ ۗ َ َ ٰ ُ ً ِّ ْ َ‬
‫‪4‬‬
‫م‪۰‬۝ َواول ِٕىك ھ ُم ال ُمف ِل ُح ْو َن ‪۵‬۝‬
‫م ّر ِّ ِب ْ ۤ‬ ‫اول ِٕىك ع ھدى‬
‫ترجہم‪� :‬ایےسول�گاپےنر�بیکرط�فےسر�ا�ہر�استرپںیہا�و�روہیالف�حاپنےو�الےںیہ�۔‬

‫َو َنِم ِساَّنلا ْنَم ْيِرَتْشَّي َوْهَل ِثْيِدَحْلا َّلِضُيِل ْنَع ِلْيِبَس ِهّٰللا ِرْيَغِب ٍمْلِعۗۖ‪١‬‬
‫�ا�و�رضعب ول�گ ایےسیھب ںیہ وجوغل ابتو�ںوکوم�ل ےتیل ںیہہک ےبلعیم ےک استھولگو�ںوک الہلیک ر�ا�ہ ےس اکہبئںی‬

‫َّو اَهَذِخَّتَي اًوُزُهؕ‪َ ١‬كِٕىٰٓلوُا ْمُهَل ٌباَذَع ٌنْيِهُّم‪َ۰۰۶‬و اَذِا ىٰلْتُت ِهْيَلَع اَنُتٰيٰا‬
‫�ا�و�راسےیسنہ ئانبںیییہو�ہول�گںیہنجےکےیلرسو�ارکنےو�الاذع�ا�بےہ�‪،‬جبا�سےکاسمےنامہ�ر�یٓاتیںیالت�و�تیکاجتی‬

‫‪ 1‬یونس�‪۴‬‬
‫‪ 2‬احلج�‪۵�۶�،۵�۷‬‬
‫‪ 3‬السجدۃ�‪۱�۹�،۲�۰‬‬
‫‪ 4‬البقرۃ�‪۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ىّٰلَو اًرِبْكَتْسُم ْنَاَك ْمَّل اَهْعَمْسَي َّنَاَك ْۤيِف ِهْيَنُذُا اًرْقَوۚ‪١‬‬

‫ہںیوتربکترکتاوہ�اا�سرط�حہنمریھپاتیلےہوگیاا�سےنانسیہںیہنوگیاہکا�سےکد� نوو�ںاکنو�ںںیمڈ�ا�ٹےگلوہئےںیہ‬

‫ُهْرِّشَبَف ٍباَذَعِب ٍمْيِلَا‪َّ۰۰۷‬نِا َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا َو اوُلِمَع ِتٰحِلّٰصلا ْمُهَل‬

‫�ٓا�پاسےد�ر�دنا�کذع�ا�بیکربخانسدجیےئ�‪،‬یبکشنجولگو�ںےنایام�نوبق�لایکا�و�راک�میھبکین�(ماطبقتنس) کےئا�نےکےیل‬

‫ُتّٰنَج ِمْيِعَّنلاۙ‪َ۰۰۸‬نْيِدِلٰخ اَهْيِفؕ‪َ ١‬دْعَو ِهّٰللا اًّقَحؕ‪َ ١‬و َوُه ُزْيِزَعْلا ُمْيِكَحْلا‪( ۰۰۹‬قلام�ن�‪۶‬تا�‪)۹‬‬
‫عنوتم�ںو�الیںیتنجںیہاہج�ںو�ہہشیمہرہںیےگ�‪�،‬الہلاکاچس عود�ہےہ�‪�،‬و�ہتہبڑب�یزع�توہبلغو�الاا�و�راکملتمکحو�الاےہ�۔‬
‫�ر�و�ایتےہہکبجرسو�لالہلﷺکیدعو�تقحافک�رمہکیکاس�ر�یوکشوش�ںےکاب�وجو�دیھپیتلاج�رہییھتوترضننباح�ر�ثنبہمقلعنبدلک�ہ‬
‫بندبعمان�فنبدبع�الد�ربنیصقےنرقییشرس�د�ا�ر�و�ںےساہک‬
‫يك‪،‬‬ ‫اك ِف ُ ْ‬ ‫يك ُغ َل ًما َح َد ثً� َٔا ْر َض ُ ْ‬ ‫يل َب ْع ُد َق ْد َك َن ُ َم َّم ٌد ِف ُ ْ‬ ‫َٔ َ َ َ‬ ‫َّ ُ َ َ َّ َ ْ نَ زَ َ ُ ْ َٔ‬
‫ك ا ْم ٌر َما ات ْي تُ ْ� ُل ِب ِ� ةِ‬ ‫لل قد �ل ِب‬ ‫� ق َر ْي ٍش‪ ،‬إنه وا ِ‬
‫َ َ ْ شَ َ ُ‬
‫ي� مع‬
‫َ َ َّ‬ ‫ُْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َٔ ْ َ َ ُ ْ َ ً َ َٔ ْ َ َ ُ ْ َٔ َ َ ً َ َ َٔ ف ْ َ َّ‬
‫‪،‬ح َّت� إذا َرا ْي ُت ْ� ِ ي� ُصدغ ْي ِه الش ْي َب‪َ ،‬و َج َاء ْك ِب َ�ا َج َاء ْك ِب ِه‪ ،‬قل تُ ْ� َس ِاح ٌر ل َوا ِ‬
‫لل‬ ‫واصدقك ح ِديثا‪ ،‬واعظمك امانة‬
‫َ‬
‫ك َن َة َو ت خَ� ُ ج َ‬
‫لل َما ُه َو ِب َك ِه ٍن َق ْد َر َٔا ْي َنا ْال َ َ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫ْ َ ُ ُْ َ‬ ‫َ َ ْ َ َٔ ْ َ َّ َ َ ْ َ‬
‫ال ُه ْم‬ ‫الس َح َرة َونف ث ُ� ْم َو َعقد ْه‪َ ،‬وقل تُ ْ� ك ِه ٌن ل َوا ِ‬ ‫َما ُه َو ِب َس ِاح ٍر لقد راينا‬
‫ُْ َ ٌ‬
‫ا‪:‬ه َز َج ُه َو َر َج َز ُه‪َ ،‬وقل تُ ْ� ج ْم ُنون‬ ‫الش ْع َر‪َ ،‬و َس ْع َنا َٔا ْص َن َاف ُه ُ َّك َه َ‬
‫َ ْ َ َٔ ْ َ ّ‬ ‫ُ َ‬ ‫ُ ْ َ َ َ َّ‬ ‫َو َ ِس ْع َنا َ جْ‬
‫س َ ُع ْم‪َ ،‬وقل تُ ْ� ش ِاع ٌر ل َوا ِ‬
‫ِ‬ ‫لل َما ه َو ِبش ِاع ٍر قد راينا ِ‬
‫َ تَ ْ‬ ‫َ‬ ‫لل َما ُه َو َ� ْج ُنون َل َق ْد َر َٔا ْي َنا ْ ج ُ ُ َ فَ ُ َ ْ‬ ‫َ َ َّ‬
‫النون َ�ا ه َو ِب خ�ن ِق ِه‪َ ،‬ول َو ْس َو َس ِت ِه‪َ ،‬ول خ� ِل ِ‬
‫يط ِه‬ ‫ٍ‬ ‫ِب‬ ‫ل َوا ِ‬
‫�ا�ےرگ�و�ہرقیشمتوک�ایاسماعمہل د�رپشی ےہہکمت ا�سوک�دفعرکنے ےک و�اسےطوکئی ہلیحںیہنرککسےت�‪ ،‬حمدم (ﷺ) متاہ�ر�ے اند�ر�ایک‬
‫نوعرملڑکاتاھتوبتہ دنسپید�ہ �‪�،‬ر�استاتفگ�ر�ا�و�ر�امانت د�ا�رتاھ پرھبج و�ہنسزیمتکوہپاچن�ا�و�ر�ا�س ےک رہچ�ہ رپتم ےن دخ� خوا�لیکومن�دکییھ ا�و�ر�و�ہ‬
‫متاہ�ر�ےاپ�سو�ہزیچلایاجولایا�ا�و�رتمےتہکےگلہکہیاج�د�وگرہے�‪�،‬الہلیکمسق! �و�ہاج� گد�ورہنںیےہہمےناج� گد�ور�و�ںوک�دکیاھہےا�و�ر�ا�نیکڑپہتن‬
‫�ا�و�ر�ا�نےکرگہںیاگلنےا�و�رنجرتنمرتسےمہوخ�بو�اقفںیہ�‪�،‬ا�و�رتمےناہککہہیاکہنےہپسالہلیکمسقو�ہاکہنیھبںیہنےہکاہون�ںوکیھب‬
‫مسق �!و�ہاشعربیھںیہن ہمرعشکیلک‬
‫ںیہ �‪� ،‬او�رتمےناہکیہاشعرہے� �‪،‬الہلیک �‬
‫ہمےندکیاھہے �ا �و �را�نیکاحلت �ا �و �را�نےکاقفوی�ںوکہموخ�باجنےت �‬
‫� قااس�مےسیھبمہ �واقفںیہ�‪،‬ہز�ج �ا �و �ر جرز�وغری�ہبسوکجانےتںیہ ��‪� ،‬او�رتمےناہککہہیونجم�نےہ�‪� ،‬الہلیکمسق! �و�ہونجم�نیھبںیہنےہ کوینہکمہ‬
‫اس لا �زا�مدمحم(ﷺ)‬
‫ںیہ �(ا�ن لا �ز ماا�تںیمےس خٓارکون �‬
‫نےجمون�نوکبیھدکیاھہے� �ا �ورہمٓاسبی �زد�ہےکوسوسہ �او�رختطیل �او�رکلالعما�تےسمہ گٓاا�ہ �‬
‫پرسچاپ�ںوہتاہےہکا�ساکنیقیدلاکرتموع�ا�موک�ا�سیکرط�فوتجہرکنےےسر�و�کوکسگے)‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫الن�ضْ ُ ْب نُ� ْ َ‬ ‫َ َ ْ شَ َ ُ َ ْ َ ْ ُ ُ ف َ ْٔ ُ ْ َ َّ َ َّ‬
‫لل َل َق ْد نَ زَ� َل ِب ُ ْ‬
‫ك َٔا ْم ٌر َعظ ٌ� َو َك َن َّ‬
‫ال ِار ِث ِم ْن ش َي ِاط ي ِن� ق َر ْي ٍش‬ ‫ِي‬ ‫ك‪ ،‬ف ِإن ُه َوا ِ‬ ‫ي� مع� قري ٍش‪ ،‬فانظروا ِ ي� شا ِن‬
‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ْ ُ َ ُ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ال ي َ�ة‪َ ،‬وت َع َل ِب َ�ا ا َح ِاديث‬ ‫َو ِ َّم ْن كن ُي ْٔو ِذي َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل وين ِصب ل العداوة‪ ،‬وكن قد ق ِدم ِ‬
‫َ َ َّ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ََ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫ُُ ُْ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ج ْم ِل ًسا فذك َر ِف ِيه ب�لهل‪،‬‬ ‫وك الف ْر ِس‪َ ،‬وا َح ِاديث ُر ْس تُ َ� َو ْاس ِب ْن ِد َ ي� َر فكن إذا َجل َس َر ُسول الهلِ صل‬ ‫مل ِ‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َ َ ثُ َّ َ َ َٔ نَ َ َ َّ َ َ ْ شَ َ ُ‬ ‫َ ََ ف َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ُٔ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َو َح َّذ َر َق ْو َم ُه َما َٔا َص َ‬
‫� ق َر ْي ٍش‪،‬‬ ‫لل ي� مع‬ ‫اب َم ْن ق ْبل ُه ْم ِم ْن ال ِم ِم ْن ِنق َم ِة الهلِ خلف ُه ِ ي� ج ْم ِل ِس ِه إذا قام � قال‪ :‬ا� وا ِ‬
‫ثُ َّ ُ َ ّ ثُ ُ ْ َ ْ ُ ُ َ‬ ‫َٔ ْ َ ُ َ ً ْ ُ فَ َ ُ َّ َ َّ َ َٔ نَ ُٔ َ ّ ُ ُ ْ َٔ‬
‫وك ف ِار َس َو ُر ْس تُ َ� َو ْاس ِب ْن ِد َ ي� َر ‪ ،‬ث َّ�‬
‫ك ا ْح َس َن ِم ْن َح ِد ِيث ِه‪ � ،‬ي� ِد�م عن مل ِ‬ ‫إل‪ ،‬فا� اح ِدث‬ ‫احسن ح ِديثا ِمنه‪� ،‬ل ي‬
‫ً‬ ‫َ ُ َٔ‬ ‫ُ‬
‫َيقول‪ِ :‬ب َ�اذا َم َّم ٌد ا ْح َس ُن َح ِديثا ِم ِ نّ ي�؟‬
‫غو�رر�وکوینہکالہلیکمسقایکامرظعمیمترپنا�ز�لوہ�اہے�‪�(،‬ر�ا�و�یاتہکےہ) یہرضنبنرح�ثایشطنیرقیشںیم‬ ‫�ا�ےرگ�و�ہرقیش�!تماپیناحلترپ ک‬
‫ےنرہحری�ہ‬
‫راتاھ�‪(،‬چاننہچدعو�تقحاکاقمبہلرکنےےکےئل�)�ا�س ش‬
‫ایک ت‬
‫سےاھت�ا�و�ر�رسو�لالہلﷺیکایذ�ا�دہیا�و�ردع�ا�و�تںیماہنیتوکشش ک‬
‫وکذ�ا�باٰلیہےسڈ�ر�اتے‬
‫مںی کاجرشاہا�نمجعا�و�ررسمتا�و�ر�افسدنیا�رکےےصقےھکیس�ا�و�رجبرسو�لالہلﷺیسکہگجوعظ مرفاتےا�و�ر گلوو�ں ع‬
‫کررتےتوپرھ�ٓا�پےکرشتیفےلاجنےےکدعبیہا�نولگو�ںںیمھٹیباجتا �ا�و�رہکاتکہا�ےرقیش! مںی‬ ‫�ا�و�رہپیلاموت�ںرپزن�و�لذع�ا�باک�ذ ک‬
‫ت‬
‫تموک�ا�نوصق�ںےسزیا�د�ہبیجعوغریبا�و�رلفطاگنزیقص�انستاہو�ںوجحمدم�(ﷺ�)نےمت س‬
‫وکانئےںیہا�و�رشاہا�ناف�ر�سیکاکحتئںیلقن‬
‫‪1‬‬
‫ےہ؟�۔‬
‫را�ا�و�رہکاتکہدمحم�(ﷺ�)کیوگتفگکساب�تںیمھجمےساچیھ �‬
‫ک ت‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪ w‬نےا�سرپزمیداضافہایکہےہکرضننےا�سدصقمکےےئلاگنےو�الیولنڈیا�ںیھبرخید�یںیھت�‪،‬جسےکقلعتمو�ہاتنسکہ‬
‫�و�ہرسو�لالہلﷺیکابتو�ںےساتمثرہو�رہاہےا�سرپ�اپینایکولنڈ�یطلسمرکدیاتا�و�ر�ا�سےساتہکہکاسےوخ�بالھکپال�ا�و�رگاناسانتاکہ‬
‫تری�ےاستھوغشم�ل کوہر�ا�ساک�د�لا�دھرسےٹہاجئے۔‬
‫لوہ� لوبع�‪،‬مویسیقا�و�رلوغباتںی‪:‬‬
‫وکوھک�ڑر�اپانما�لرخ�چرککےوہلالدحیثرخید‬
‫چاننہچاہلاقش�و�تاکبای�ن مرفایاکہا�و�ر�اناسنو�ںیہںیمےسوکئیایاسبیھںیہوجہد�ایتا�و�ر�رحتم چ‬
‫کرلاتاہےاتکہولگو�ںوک�الہلےکر�اسہتےسرمگ�ا�ہرک�د�ےرگم�و�ہںیہناجناتکہینتکانوم�لزیچکووھچ�ڑرکو�ہابت�ہنکزیچکاسو� کد�ار�رہاہے�‪�،‬ا�س‬
‫�ٓایتےکذیلںیمرسفمینودحمثنیےنوہل�الدحیثےسٓالا�تزم�امری(گانےاجبنےےکٓالا�ت�)�ا�و�ر�ا�ناکحیا�تا�و ک�راہ�وتو�ںوکشام�رکایہے‬
‫جنیکذل�توسر�و�رمںیاع�ماناس�نہباجتا�ا�و�ر�احاک�ماٰلیہےسد�و�روہجاتاہے�‪،‬‬
‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫م ي َ ْش َ ِ ْ‬
‫اس َ ْ‬ ‫ْ نَ َ ْ ُ َ ْ َ ْ َ َ َّ‬ ‫َٔ ْ‬
‫يث‪،‬قال ُ‪:‬ه َو َوالهلِ ال ِغ َن ُاء‬‫تي له َو الَ ِد ِ‬ ‫الن ِ‬ ‫َسال ُت َع ْب َد الهلِ ب� مسع ٍود عن قوِ ِل‪ :‬و ِم‬
‫�دہے؟�انوہ�ں‬
‫وکو�لےتیلںیہ�۔‘‘ سےایکرم�ا �‬ ‫عدب�الہلنبوعسم�د ‪w‬سےوپچاھایگ�الہلاعتلٰیکےوق�ل’’�ا�و�ربضعول�گایےسیھبںیہوجلوغباتو�ں م‬
‫‪2‬‬
‫نےنیترمتہبمسقاھکرکفرمایا�الہلیکمسق! �ا�سےسرم�ا�داگنا�ا�و�رر�ا�گو� نگر�اای�ںںیہ�۔‬
‫رکہ� عس‪،‬دیبنریبج�‪،‬حنسرصب�ی‪� a‬ا�و کم�روح�لےسرم�و�ی‬
‫�اسیےسےتلمےتلجاقو�ا�لدبع�الہلنبابع�س‪،�w‬جابربندبع�الہل‪،�t‬ماجہد� ع‪ ،‬م‬
‫ہںی�‪،‬‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َِ َ ّ ِ َ ْ َ‬
‫يل هللاِ ِبغ ِ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫تي ل ْه َو الَ ِد ِ ُ‬
‫م يش ِ‬
‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ُٔ‬
‫ص ُّي‪:‬ا نْ ز ِ�ل ْت هذه االية‪ :‬وم الناس‬
‫ْ‬
‫ََ َ ََ ُ َ ْ‬ ‫ْ‬
‫ي‬ ‫يث لِي ِضل ع س ِب ِ‬ ‫وقال السن الب ِ‬
‫‪ْ �،‬ال ِغ َن ِاء َو ْ َ‬‫ف‬ ‫ْ‬
‫ال َز ِام ي ِ�‬ ‫ِعل ٍم ِ ي‬
‫ا� ہشام�‪۲�۹�۹�،۳�۰�۰‬؍�‪،۱‬الروض االنف�‪۶�۸‬؍�‪۳‬‬
‫‪ 1‬بن‬
‫للب� ق� �‪۲�۱�۰�۰�۳‬‬
‫الک�ی ی‬ ‫ط�ی �‪۱�۲�۷‬؍�‪،۲�۰‬مستدرک حامک�‪ �۵�۴�۲‬ن ن‬
‫‪،۳‬الس� ب‬ ‫تفس� ب‬
‫‪ 2‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫وکو�لےتیلںیہہکےبیملعےکاستھولگو�ںوک�الہلیکر�ا�ہ‬
‫�اما�منسحرصب�ی‪ a‬فرماتےںیہیہٓایت’’�ا�و�ربضعول�گایےسیھبںیہجولوغباتو�ں م‬
‫‪1‬‬
‫اکہبںی�۔‘‘گانےاجبنے�‪،‬باجو�ںاگجو�ںےکاب�ر�ےںیماتر�یےہ�۔‬ ‫سے ئ‬
‫ْ‬
‫َوق َيل‪َ :‬ع نَ� ب َق ْوِ ِل‪{ :‬ي َ ْش َتي َل ْه َو الَديث} ‪ْ :‬اش ت َ� َاء ْ ُ َ ّ‬
‫ات ِم َن ْ ج َ‬
‫ال َو ِاري‪.‬‬ ‫الغ ِن َي ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬
‫‪2‬‬
‫وکو�لےتیلںیہ�۔‘‘سےمر�ا�دگانےو�الیولنڈیو�ںیکرخید�ا�ر�یےہ�۔‬ ‫�ایکوق�لہییھبےہہک’’لوغباتو�ں م‬
‫َ ت ٌ‬ ‫َ‬ ‫الهل َع َل ْيه َو َس َّ َل َ‪:‬ل ي َ ِ� ُّل َب ْي ُع ْ ُ َ ّ‬ ‫َ ْ َٔ ُٔ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ َّ‬
‫ات َول �شِ َ ُٔاو ُه َّن َول ِ ج َ� َارة ِف ي ِ� َّن‪،‬‬‫الغ ِن َي ِ‬ ‫الل َصل ُ ِ‬ ‫عن ا ِب ي� امامة قال‪ :‬قال رسول ِ‬
‫ا� َّن َح َر ٌام‬ ‫َ َٔ ْ ُ َٔ ثْ َ ن‬
‫وا ك ا� ِ ِ‬
‫‪3‬‬
‫�ابوامامہےسرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےن مرفایاگانےو�الوی�ںیکرخید�وفر�وختالح�لںیہنا�و�ر�ا�نیکتمیقاککاھناحر�ا�مےہ�۔‬
‫ول‪:‬ال ي� ّل َت ْعل ُ� ُ َ ّ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َٔ ُٔ َ ْ‬
‫يات‪َ ،‬وال َب ْي ُ ُع َّن َوال‬‫املغ ِن ِ‬ ‫ِي‬ ‫َع ْن ا ِب ي� ا َم َامة ال َب ِاه ِ ِّيل‪ ،‬قال‪ِ َ :‬س َع ْت َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل يق‬
‫�شِ َ ُٔاو ُه َّن‪َ ،‬و ث َ� نُ ُ� َّن َحر ٌام‬
‫�ابوامامہالابھیلےسایکا�و�ر�ر�و�ایتںیمہےمںیےنرسو�لالہلﷺوکیہ مرفاتےوہئےانسہےہک لونڈیو�ںوکاگنےاجبنےیکمیلعتدیان�ا�و�ر�ا�ن‬
‫‪4‬‬
‫کیرخید�وفر�وخترکناحال�لںیہنےہا�و�ر�ا�نیکتمیقرح�ا�مےہ�۔‬
‫ف ُٔ ُ ْ ٓ ُ ُ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َٔ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل َ‪:‬م ْن َجل َس ِإل ق ْي َن ٍة َي ْس َم ُع ِم نْ َ�ا ُص َّب ِ ي� اذ ِن ِه النك‬ ‫َع ْن ان ِس ْب ِ ن� َما ِل ٍك قال‪ ،‬قال َر ُسول الهلِ صل‬
‫ْ‬ ‫ف ُٔ ُ ْ ٓ ُ ُ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ْ‬
‫َي ْو َم ال ِق َي َام ِة َم ْن َجل َس ِإل ق ْي َن ٍة َي ْس َم ُع ِم نْ َ�ا ُص َّب ِ ي� اذ ِن ِه النك َي ْو َم ال ِق َي َام ِة‬
‫�انسنباملک‪ t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺنےرفمایاجوشصخاگنےو�الیولنڈ�ییکسلجمںیمھٹیبرک�ا�ساکگاناسےناگتوقایمتےک‬
‫�ر� �وز�ا�سےکاک�نںیمالھگپوہ�اہسیسڈ�الاجائےاگ�۔‬
‫‪5‬‬

‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫َ َ َ ْ َ نَ ْ ُ َ‬ ‫َع ْن َٔا� َسعيد ْ خُ ْ‬

‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ِب�ل َع ْر ِج ِإذ َع َر َض ش ِاع ٌر ُين ِش ُد‪،‬‬ ‫ول الهلِ صل‬ ‫َ ُ‬
‫الد ِر ِّي‪ ،‬قال‪ :‬بينا �ن ن ِس ي ُ� َمع َرس ِ‬ ‫ِب ي ِ ٍ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ْ َ َ َٔ ْ َٔ ْ ُ َّ ْ َ َ َ َٔ ْ َ ْ َ ئَ ُ‬ ‫َّ ُ ُ‬ ‫َّ ُ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ََ َ‬
‫ل َج ْوف َر ُج ٍل ق ْي ًحا خ ْي ٌ� ُل‬ ‫فقال َر ُسول الهلِ َصل الهل عل ْي ِه َو َس َل‪:‬خذوا الشيطان‪ ،‬او ام ِسكوا الشيطان لن ي�ت ِ‬
‫ل ِش ْع ًرا‬‫ِم ْن َٔا ْن َي ْ� َت ئَ‬
‫ِ‬
‫رعج�(مدیہنونم�ر�ہےس�‪۷�۸‬ملیرپ�ایکاگئو�ں) کیرط�فاجرہےےھت‬ ‫�ابوعسدیخد�ر�ی‪t‬سےرم�و�یےہہمرسو�لالہلﷺےکرمہ�ا�ہاقم�م �‬
‫کہایکاشعررعشڑپھےتوہئےالکنوترسو�لالہلےنا�رشا�درفمایا�ا�ساطیش�نوکڑکپ�وایرفمایا�ا�ساطیش�نوک(�ا�ساک�مےس�)�ر�وکو�‪�،‬اگرکیسٓا�دمیاک‬

‫کث��‪۳�۲�۹‬؍�‪۶‬‬ ‫تفس� ب ن‬
‫ا� ی‬ ‫‪ 1‬ی‬
‫کث��‪۳�۲�۹‬؍�‪۶‬‬ ‫تفس� ب ن‬
‫ا� ی‬ ‫‪ 2‬ی‬
‫ط�ی �‪۱�۲�۶‬؍�‪۲�۰‬‬ ‫للب� ق� �‪ �۱�۰�۵�۶‬ی‬
‫‪،۱‬تفس� ب‬ ‫الک�ی ی‬ ‫‪ 3‬مسندامحد�‪ �۲�۱�۶�۹‬ن ن‬
‫‪،۲‬الس� ب‬
‫ط�ی �‪۱�۲�۶‬؍�‪۲�۰‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 4‬ی‬
‫القرط��‪۵�۳‬؍�‪۱�۴‬‬
‫تفس� ب‬‫‪ 5‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫پٹیپیپےسرھب�اہوتویہا�ساب�تےسدب�رجاہہبرتہےہکا�ساکٹیپ(�دما�غ�)شرع�و�ںسےرھب�اہو�۔‬
‫‪1‬‬

‫ات‪ ،‬ي َ خْ� ِس ُف ُ‬ ‫اس َها‪ُ ،‬ي ْع َز ُف َع َل ُر ُء ِوس ْم � ْ َل َعازف َو ُ ّ‬

‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ال ْم َر ُي َس ُّم نَ َ َ ْ‬ ‫� َ نَّ� نَ� ٌس م ْن ُٔا َّم ت� ْ خَ‬ ‫ََ َ ََ ْ‬
‫الهل‬ ‫الغ ِن َي ِ‬ ‫ِ ِب ِ ِ‬ ‫و�ا ِبغ ْي ِ� ِ‬ ‫يِ‬ ‫ِ‬ ‫فقال‪:‬لي ش َ ب‬
‫ال ْر َض‪ َ ،‬يو َ ج ْ� َع ُل م نْ ُ� ْم ْالق َر َد َة َو ْ خَ‬
‫ال َن ِاز ي َ�‬
‫ْ ْ َٔ‬
‫ِب ِ�م‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫�ابومالکاشرع�ی‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایامری�یامتےکھچکول�گرش�ا�باکنا�مدب�لرک�اسےںیئپےگ�‪،‬سا�ز�و�ںیک‬
‫�غ ن‬
‫� ھدون�ںا�و�رم ��ی�ائو�ںےکوتیگ�ںےسا�نیکرفتیحاکساما�نایکجائےاگ�الہلاعتلٰی�اہنںی�(�ا�سرج�میکوجہےس�)�زمنیںیم نھداس�د�ےاگ(جوابقی‬
‫وکزنیربان�د�ےاگ�۔‬
‫‪2‬‬
‫�ر�ہےئگ�)�ا�نںیمےسضعبوکبدن�ر�ا�و�ربضع خ‬
‫ُٔ‬ ‫ول‪َ :‬ل َي ُك نَ نَّ‬‫ْ َٔ ْ َ ُّ َ َّ َ َ َ َ ن َ َ َّ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ُ‬ ‫َٔ َٔ‬ ‫َّ َ َٔ‬
‫و� ِم ْن ا َّم ِ ت ي�‬ ‫‪:‬سع الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل يق‬ ‫َحدث ِ ن ي� ا ُبو َع ِام ٍر ا ْو ا ُبو َما ِل ٍك الشع ِري‪ ،‬و ِ‬
‫الل ما كذب ِ ي� ِ‬
‫َ ْٔ‬ ‫َٔ ْ َ ٌ َ ْ َ ُّ َ َ َ َ َ َ خَ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ نْ ز َ َّ َٔ ْ َ ٌ َ َ ْ َ َ َ ُ ُ َ‬
‫وح َعل يْ ِ� ْم ِب َس ِار َح ٍة ُل ْم‪ َ ،‬ي� ِت ي ِ� ْم‬ ‫احلر واحل ِر ي�‪ ،‬والمر واملع ِازف‪ ،‬ولي ِ�لن اقوام ِإل جن ِب ع ٍل‪ ،‬ي�‬ ‫اقوام‪ ،‬يست ِحلون ِ‬
‫َ‬ ‫ً َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫َ ْ ن َ َ َ َ َ ُ َ ْ ْ ْ َ ً ُ َ ّ تُ ُ ُ ُ َ َ َ ُ َ َ‬‫َ‬
‫الع َل‪َ ،‬و َي ْ� َس ُخ اخ ِر ي نَ� ِق َر َدة َوخ َن ِاز ي َ� ِإل َي ْو ِم‬ ‫يع ِ ي� الف ِق ي� ِلاج ٍة فيقولون‪ :‬ار ِجع ِإلينا غدا‪ ،‬فيب ِي�م الهل‪ ،‬ويضع‬
‫الق َي َام ِة‬
‫ِ‬
‫�ابوعامر‪t‬یا�ابومالک‪ t‬سےرم�و�یےہمںیےنیبنرکیمﷺوک مرفاتےوہئےانسہکرقنعیبریم�یامتںیماییسوق�مدیپ�اوہگیوج‬
‫�زنا ��‪،‬ریمش�‪،‬شر�ا�با�و�راس�زباجو�ںوکالح�لےھجمسیگا�و�ر(�ا�سرط�حےک�)کھچول�گایکاہپ�ڑےکد�امنںیمرف�وکشوہ�ںےگا�و�ربجاش�موک�ا�نےک‬
‫رضو�ر�تیکانبرپٓائےاگوتںیہکےگہکلکحبصامہ�ر�ےاپ�سٓانا�(سا�زباجو�ں‬
‫چر�و�اہےاپانریو�ڑےلرکو�اپسوہ�ںیگا�سوقتا�نےکاپ�سریقفیسک �‬
‫کوجائز�ا�و�رحال�لےنھجمسو�الےول�گزم�ےےسبشو�ر� گو�زز�ا�ر�رہےوہ�ںےگہک) �الہلاعتلٰی�اہنںیر�ا�تیہوکالہ�کرک�د�ےاگا�و�راہپ�ڑوک�(�ا�ن‬
‫‪3‬‬
‫پر) گر�اد�ےاگ�(جو�اہنںیلچکڈ�الےاگ�)�ا�و�رابقیوکدنب�را�و�روس�ریکلکشںیمخسمرک�د�ےا�و�رایقمتکتاسیاح�لںیمرہںیےگ�۔‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َّ َ َ َّ َ َ َ َّ َٔ ْ ُ ّ َ ْ خَ ْ ُ َ ْ َ ْ ُ ْ ُ ُ َ َ ُ ُّ‬ ‫َ‬ ‫َٔ َّ‬
‫س‪َ ،‬والك َوبة قال َ‪:‬وك ُم ْس ِك ٍر‬ ‫ان َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل قال ِ‪:‬إن الهل حرم ع يل‪ ،‬او ح ِرم المر‪ ،‬والي ِ‬
‫َّ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ ُ َ َٔ ْ‬
‫َح َر ٌام قال ُسف َيان‪ :‬ف َسال ُت َع ِ َّيل ْب نَ� َب ِذ ي َ�ة َع ِن الك َوب ِة‪ ،‬قال‪ :‬الط ْبل‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪w‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایابالشہبالہلےنرش�ا�بوج�ا�ا� �ور�ڈھولکرح�ا�م مرفائےںیہا�و�رہرنہشٓا�و�رچزیحر�ا�م‬
‫‪4‬‬
‫وک�)کوہکےتںیہ�۔‬ ‫ہے‪،‬فسای�نےناہکمںیےن(�اپےناسات�د�)عیلنبذبیہمےسوپچاھکہوکبہےسکےتہکںیہ�؟توفرمایاطلب�(�ڈھ ل‬ ‫�‬
‫ُْ َ ْ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َق َال‪:‬إ َّن َر ّ� َح َّر َم َع َ َّل ْ خَ‬ ‫َ ْ َ ْ ْ ن َ ْ ْ ن ُ َ َ َ َٔ َّ َ ُ َ‬
‫ول الهلِ َص َّل ُ‬
‫ال ْم َر‪َ ،‬والك َوبة‪َ ،‬وال ِق ِّن ي نَ�‬ ‫ي‬ ‫ِ ِب ي‬ ‫عن قي ِس ب ِ� سع ِد ب ِ� عبادة‪ ،‬ان رس‬
‫�ب‪�،‬ڈھولکا�و�رنطوب�ر�ہ�(تونہب)‬ ‫قسینبدعسبنابع�د�ہےسرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےن مرفایاقیًانیمری�ےر�بابت�ر�کوتاعلٰینےھجمرپشر�ا �‬

‫ّ‬
‫الش ْع ِر�‪۵�۸�۹�۵‬‬ ‫‪ 1‬حصیح مسمل كتاب ِ‬
‫العامل��‪۹�۴‬؍�‪،۳‬إغاثة اللهفان من مصايد الشيطان ‪۳�۷��۴‬؍�‪۱‬‬ ‫ین‬ ‫املوقن� عن رب‬‫ین‬ ‫‪ 2‬اعالم‬
‫ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬
‫اس ِه�‪۵�۵�۹�۰‬‬‫ال ْم َر َو ُي َس ِّم ِيه ِبغ ي ِ� ِ‬‫اب اال�ش َبةِ َ ب� ُب َما َج َاء ِف َيم ْن َي ْست ِحل خ‬
‫ِ‬
‫‪ 3‬حصیح ب خ�اری ِكت ُ‬
‫ف ْ َٔ‬ ‫ْ َٔ ْ‬
‫ابوداودك َتاب ال�ش ِ َبةِ َ ب� ٌب ِ ي� ال ْو ِع َيةِ �‪۳�۶�۹�۶‬‬
‫ِ‬ ‫‪ 4‬مسندامحد�‪ �۴�۷�۶‬ن ن‬
‫‪،۲‬س�‬
 ‫�� �� �� �‬

‫‪1‬‬
‫حر�ا�مرفمادیےئ۔‬
‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ َ َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ َ َٔ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َٔ‬
‫َوذ ك َر ا ُبو الط ِّي ِب ط ِاه ُر ْب نُ� َع ْب ِد الهلِ الط َب ِ� ُّي قال‪ :‬ا َّما َما ِلك ْب نُ� ان ٍس ف ِإن ُه نَ َ� َع ِن ال ِغ َن ِاء َو َع ِن ْاس ِت� َم ِاع ِه‪َ ،‬وقال‪:‬‬
‫ْ‬ ‫َ ً َ َ َ‬ ‫ً‬ ‫َ ْ‬
‫ِإذا اش تَ َ�ى َج ِار َية َو َو َج َد َها ُمغ ِّن َية كن ُل َر ُّد َها ِب�ل َع ْي ِب‪،‬‬
‫ںیہ‪،‬نزیہکےتںیہہک‬ ‫�ابو�اطلبیربط�ی‪a‬ہکےتںیہگانےےکقلعتماما�ماملک‪a‬کاہکانہےہکو�ہا�سےسا� �ور�ا�سےکےننسےسعنمرکتے �‬
‫�اگرکیسےنوکئیولنڈ�یرخید�یدعبمںیہتپالچکہہیوتگولکا�ر�ہےہ خوترید�ا�ر�ا�سےکبیعیکوجہےسولٹاکساتہے�(عییناما�ماصحبےکزن�دیک‬
‫‪2‬‬
‫گولکا�رہوناعبیےہ�)�۔‬
‫ْ‬ ‫َ َ َ َّ ْ ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َٔ‬
‫و�مل َ َس َاع ال ِغ َن ِاء ِم َن‬ ‫قال ا ُبو الط ِّي ِب الط َب ِ� ُّي َ‪:‬وا َّما َمذ َه ُب ا ِب ي� َح ِنيفة ف ِإن ُه َيك َر ُه ال ِغ َن َاء مع بإ�حته �ش ب النبيذ‪ ،‬ي ج‬
‫ف َ َ‬ ‫َ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ َ ُ َ ئ َٔ ْ ْ ُ َ ْ َ َ َ َّ‬ ‫ُّ ُ‬
‫ح ٍاد َوالث ْو ِر ِّي َوغ ْي ِ� ِ ْه‪ ،‬ل اخ ِتلف َب ْي نَ ُ� ْم ِ ي� ذ ِلك‬
‫الش ْع ّ� َو َ َّ‬
‫ِب ِي‬ ‫و‬ ‫�‬‫ي‬ ‫اه‬
‫ِ‬ ‫�‬‫ب‬ ‫إ‬
‫ِ‬ ‫‪:‬‬ ‫ة‬
‫ِ‬ ‫وف‬ ‫ك‬ ‫ال‬ ‫ل‬ ‫ه‬
‫ِ ِ‬‫ا‬ ‫ا�‬
‫ِ‬ ‫س‬ ‫ب‬ ‫ه‬ ‫ذ‬‫م‬ ‫ك‬ ‫ل‬
‫ِ‬ ‫ذ‬ ‫ك‬ ‫و‬ ‫‪.‬‬‫وب‬
‫ِ‬ ‫ن‬ ‫الذ‬
‫�ابو�اطلبیربط�ی‪a‬ہکےتںیہ�اما�مابونحہفی‪a‬کایہوق�لےہہکومیسیقرح�ا�مےہاحلانہکو�ہذیبنیپےنیکاجا�ز�تدیےتںیہنکیلو�ہاگنانسانگان�ہ‬
‫‪3‬‬
‫ثمًالابر�اہمییعخن�‪�،‬اما�میبعش‪،�a‬حام�دبنزیدا�و�رایفس�نوث�ر�یاکقو�لےہامت�مےکامت�ما�ساب�ترپتمقفںیہ�۔‬ ‫باتتےںیہیہیوکفہےکامت�ماملع �‬
‫ْ َ َ َ َ َ ُ ُ ْٔ تَ َ َ ْ َ َ ْٔ ت َ ُ َ َ ُ ُ َ ْ ُ ً َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫الهل َت َع َال ‪ ِ :‬ف ي� َّ‬
‫ح ُه ُ‬ ‫َ َ َّ‬
‫الر ُج ِل ُيغ ِ نّ ي� ف َيت ِخذ ال ِغناء ِصناعته يو� علي ِه و ي� ِ ي� ل‪ ،‬ويكون منس ب‬
‫و� إل ْي ِه‬ ‫الش ِاف ِ ُّع َر ِ َ‬
‫ي‬ ‫قال‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ شْ ُ ً َ ْ ُ ً َ ْ َ ْ َٔ ُ َ ت ُ ُ ش َ ُ‬
‫� َادة َو ِ‬
‫اح ٍد ِم نْ ُ� َما‬ ‫م�ورا ِب ِه معروفا‪ ،‬والراة‪ ،‬ل ج�وز‬
‫�اما�ماشفیع‪a‬نے مرفایاکہوجشصخاگناگاتاہےا�ساکذ�ریہعاعم�شیہیوہتاہےول�گا�سہلسلسںیما�سےکاپ�سٓاتےا�و�ر�و�ہاگنےےک‬
‫لےیالبیاجاتاہےا�سیکرط�فولگکا�رکیتبسنیکاجتیا�و�ر�اسیےسو�ہاچہپناجاتاہےایےسیہاگروکئیوع�ر�تےہوت�ا�ند� نوو�ںیکوگ�اہیاقبل‬
‫قوب�لںیہن�۔‬ ‫‪4‬‬

‫َ َ ن ُٔ َ َّ َ َّ ُ ْ َ ْ َ َ َ َّ ُ ُ ْ ُ ْ َ َ َ َ َ ز ُ ف شَّ ْ َ َ َ ْ ُ ْ ُ ُ َ َ َّ‬ ‫َ َ‬
‫وءة‪َ ،‬و ِإن ُه‬‫الناقص‪ �:‬ب ِ ي� امية ِإ ي� ك وال ِغناء ف ِإنه ين ِقص الياء و ي ِ� يد ِ ي� ال�و ِة و ي� ِدم الر‬
‫ي‬ ‫قال َ ي ز ِ� ُيد ب ن� الوليد‬
‫الن َس َاء فإنه داعية ن‬ ‫َ َ ُ ُ َ ْ خَ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ ْ ُ ْ تُ ْ َ ُ َّ َ نَ فَ َ ّ ُ ُ ّ‬
‫الز�‬ ‫لينوب ع ِن الم ِر ويفعل ما يفعل الس ِكر‪ ،‬ف ِإن كن� ل بد ف ِاع ِل ي� ج� ِنبوه ِ‬
‫یزیدبنولدی‪a‬کاقو�لےہ�ا�ےونب�امہی�!�ر�ا�گےسد�و�ر�رہوکوینہکا�سےسرش�موحایخمتوہجاتیےہیسنجاجیہ�نڑبھاتہے قوا�ر�وعز�تمتخ‬
‫رضو ک�رر�وکہ‬
‫ہوتیےہا�و�رشر�ا�بےسدیپ�اہونےو�الیابقتحںیر�ا�گےسیھبدیپ�اہوتیںیہا�و�ر�اگرتما�سابقحتےساب�زہنںیٓاکسےتوتکما�زکمہی �‬
‫‪5‬‬
‫متاہ�ر�ا�ر�ا�گوع�رتو�ںےکاکنو�ںکتہنےچنہپویکنہکہیزناکا�زبر�دستببسےہ�۔‬

‫‪ 1‬مسندامحد�‪۱�۵�۴�۸�۱‬‬
‫القرط� �‪۵�۵‬؍�‪۱�۴‬‬
‫ب‬ ‫تفس�‬
‫‪ 2‬ی‬
‫القرط��‪۵�۵‬؍�‪۱�۴‬‬
‫تفس� ب‬‫‪ 3‬ی‬
‫‪ 4‬االم للشافیع�‪۲�۲�۶‬؍�‪۶‬‬
‫وال�ایۃ�‪۱�۹‬؍�‪۱�۰‬‬
‫‪ 5‬البدایۃ ن‬
 ‫�� �� �� �‬
‫س ْم َؤَا ْ َس َ ُ‬ ‫َّ نَ َ ُ ُ نَ زّ ُ َ‬
‫ون َٔا ْن ُف َ ُ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ ُ َ َّ ْ ن ْ ُ ْ َ َ َ َ َ َ َ َٔ َّ َ َ َ ُ ُ‬
‫اع ْم‬ ‫الهل ت َعال َيقول َي ْو َم ال ِق َي َام ِة‪( :‬ا ْي نَ� ِع َب ِادي ال ِذ ي� كنوا ي ِ�ه‬ ‫عن مم ِد ب ِ� النك ِد ِر قال‪ :‬بلغنا ان‬
‫ا�‬ ‫الش ْي َط ِان َٔا ِح ُّل ُ ْ‬
‫وه ر َ ي� َض ِْال ْس ِك َؤَا ْخ ب ُ� ُ ْ‬
‫وه َٔا نّ� َق ْد َٔا ْح َل ْل ُت َع َل يْ� ْم ر ْض َو ن‬ ‫َّ‬
‫الله ِو َو َم َز ِام ي ِ�‬
‫َعن ْ‬
‫يِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫حمدمبندکنم�ر‪a‬کاقو�لےہہمکتہیاب�تیچنہپےہہکالہلاعت قلٰیایمتےکد�ن مرفائےاگمری�ےو�ہدنب�ےاہک�ںںیہوجخو�دکوعییناپےن‬
‫کانو�ںوکاگنو�ںا�و�ریشاطنیاس�زباجو�ںےساچبیاکرتےےھتاہنںیکشمربنعکےابغا�تںیماتا�ر�و�ا�و�ر�اہنںیہیرسم�تافز�اپای�مانس�د�وکہںیما�ن‬
‫‪1‬‬
‫پرمہہشیہشیمہےکےیلوخ�شوہگایوہ�ں۔‬
‫�ا�و�رجوشصخر�ا�گاک�رسایہےا�سےکاب�ر�ےںیماما�ماشفیع‪ a‬کافوت�یےہ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َّ ُ ُ َ ْ شَ ُ ُ َ ْ َ َ َ ْ َ ُ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ َ‬
‫الغ ُّنون إن كن ِلذ ِلك ُم ْد ِم ًنا‪َ ،‬وكن ِلذ ِلك ُم ْس َت ْع ِل ًنا َعل ْي ِه‬ ‫(قال)‪:‬وهكذا الرجل يغ� بيوت ال ِغن ِاء‪ ،‬ويغشاه‬
‫َ شْ ُ ً َ َ ْ فَ َ َ نْ ز َ ة َ َ تُ َ ُّ َ شَ َ ُ‬
‫� َادت ُه‬ ‫� ِب� ِ� ِل سف ٍه �د ِب�ا‬
‫م�ودا علي ِه ِ ي‬
‫(�ا�و�رفرمایا�)�ا�و�ر�ایےسیہو�ہصخشوج�ا�ناقمما�ترپجاتاہےاہج�ںر�ا�گیکںیلفحموہتیںیہا� گو�رویو�ںےسا�سیکد�وسیتےہو�ہا�سےکرھگ�ٓاتے‬
‫تاہے‪،‬سبولگو�ںوک�ا�ساکعملےہوتیہیھبا�سمسقاکعبیےہےسیجامحقتا�و�ر�ا�سرط�حےکٓا�دمییکوگ�اہی‬
‫ےہ‪،‬سرعا�ما کیاسر �‬
‫ہںیو�ہا�ساکعا�د�ی �‬
‫‪2‬‬
‫بیھاقبلوبق�لںیہن�۔‬
‫را�طمیقتسمےسر�و�کد�ے‬
‫فرمایاو�ہہیبسدج�وجدہا�سےئلرک�رہاہےاتکہو�ہرق�ٓا�نیکدعو�توکنہیسوھٹھٹ�ںںیما�ڑ�اکرولگو�ںوکحقنیبما�و�رص �‬
‫�‪�،‬ا�سوکبجامہ�ر�یدہ�ایتےسربلیزٓایا�تانسئیاجتیںیہاتکہو�ہا�نرپ�ایام�نالئےا�و�ر�ا�نیکاطاعترک�ےوت�و�ہربکتکےاستھا�سرط�ح‬
‫�اپانچرہ�ہریھپاتیلہےوگیاکہا�سےناہنںیانسہیںیہنوگیاکہا�سےکاک�نرہب�ےںیہ�‪�،‬ا�ےیبنﷺ! �اسےالہلےکدینا�و�ر�ا�سیکٓایا�ت‬
‫�ا�و�را�سےکرسو�لیکذتللیےکرج�مںیمد�ر�دنا�کذع�ا�بیکاشب�ر�تانس�د�و�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ ْ ٰ َ َ ْ ُ َّ ُ ُّ ُ ْ َ ْ ً َ َ ْ َّ ْ َ ْ َ ْ َ ‪۰‬۝ َ َ ّ ْ ُ َ َ َ‬ ‫َّ ُ ٰ ٰ‬
‫‪3‬‬
‫اب ال ِْي ٍم ‪۸‬۝‬
‫ت ہللاِ تتل علي ِہ ثم ي ِص مستك ِبا كن ل يسمعہاۚ فب ِشہ ِبعذ ٍ‬ ‫ي ْس َمع اي ِ‬
‫ترجہم�‪:‬جسےکاسمےنالہلیکٓایا�تڑپھیاجتیںیہا�و�رو�ہا�نوکاتنسےہپرھوپ�ر�ےاتسابک�رےکاستھاپےنرفکرپا�سرط�حا�ڑ�ارہاتےہہکوگیا‬
‫ژمد�ہانسد�و۔‬
‫�ا�سےنا�نوکانسیہںیہن ��‪،‬ایےسصخشوکد�ر�دان�کذع�ا�باک �‬
‫�ابلہتوجلو�گایام�نےلٓائںیا�و�رکینلمعرکیںا�نےکےئلتمعنرھب�یںیتنجںیہنجںیمو�ہہشیمہرہںیےگ�‪،‬یہالہلاکہتخپ عود�ہےہسجیک‬
‫خال�فو� �رز�یا�و�رجسںیمریغت�وتدب�لنکممںیہنےہ ��‪،‬ا�و�رو�ہاکملےبلغا�و�راکملتمکحاکمالکےہ�۔‬
‫َ َ‬
‫َقَلَخ ِتٰوٰمَّسلا ِرْيَغِب ٍدَمَع اَهَنْوَرَت َو ىٰقْلَا يِف ِضْرَاْلا َيِساَوَر ْنَا ِتيد ْمُكِب‬
‫�اسیےنآسامنو�ںوکریغبوتس�نےکدیپ�اایکےہمتاہنںیدیھکرہےوہا�و�را�سےنزمنیںیماہپ�ڑ�و�ںوکڈ�ا�لدیااتکہو�هںیہمت‬

‫القرط��‪۵�۳‬؍�‪۱�۴‬‬
‫تفس� ب‬‫‪ 1‬ی‬
‫‪ 2‬االم للشافیع�‪۲�۲�۶‬؍�‪۶‬‬
‫الاثیۃہ�‪۸‬‬
‫‪ 3‬ج‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َو َّثَب اَهْيِف ْنِم ِّلُك ٍةَّبٓاَدؕ‪َ ١‬و اَنْلَزْنَا َنِم ِءٓاَمَّسلا ًءٓاَم اَنْتَبْۢنَاَف اَهْيِف ْنِم ِّلُك‬
‫نجشبہند�ےےکسا�و�ررہرط�حےکاجند�ا�رزمنیںیمالیھپدیےئ�۔ا�و�رمہےنآسام�نےساپنیربسارکزمنیںیمرہمسقےکسیفن‬

‫ٍجْوَز ٍمْيِرَك‪۰۰۱۰‬اَذٰه ُقْلَخ ِهّٰللا ْيِنْوُرَاَف اَم اَذ َقَلَخ َنْيِذَّلا ْنِم ٖهِنْوُدؕ‪١‬‬
‫جو�ڑ�ےاگادیےئ یہےہالہلیکولخم�قا�بمتےھجما�سےکوس�اد�وسر�ےیسکیکوکئیولخم�قوتدکاھ�ؤ(کھچںیہن)�‪،‬بل‬

‫ِلَبَنْوُمِلّٰظلاْيِفٍلٰلَضٍنْيِبُّمؒ‪(۰۰۱۱‬قلام�ن�‪)۱�۰�،�۱�۱‬‬
‫کہہیاظلمیلھکرمگ�اہیںیمںیہ‬
‫وتسو�ں قرپائم‬
‫شر�کیکرت�دید�ا�و�ر�دعو�ت حوتدی�دیےتوہئےرفمایا�الہلاعتلٰینےدنلب�وبالاساتو�ںٓاسامنو�ںوکغبریسوتنو�ںےکدیپ�اکای�‪،‬یا�ایےس ن‬
‫وکرظہنںیٓاتے�‪،‬‬ ‫کایہےوجتم ن‬
‫ٌ َ َ‬ ‫َ ُ َ َ َ‬ ‫َق َال ْ َ‬
‫ال َس ُن َوق َت َادة‪ :‬ل ْي َس َلا َعد َم ْر ِئ َّية َول غ ْي ُ� َم ْر ِئ َّي ٍة‬
‫‪1‬‬
‫‪a‬ا�و� قرات�د�ہ‪a‬فرماتےںیہہکٓاسامنو�ںےکرظن�ٓانےو�الے نایرظنہٓانےو�الےوکئیوتس�نںیہنںیہ�۔‬
‫حنسرصب�ی �‬
‫وکوخ�ںیکرط�حزمنیںیماگ�ڑ�دیااتکہزمنییکرگ�د�شا� �ور� فرات�رمںیاضناب�طدیپ�اہو�‪�،‬الہلےنوسعیوعریض‬
‫�الہلےندنلبوابلاوھٹ�ساہپ�ڑ�و�ں یم‬
‫�زمنی ںیم امت�م اصان�ف ےک اجنو�ررہرط�فالیھپ�دیےںیہنجمتاھکتےیھب ےہ �‪،‬سو�ا�ر�ی ا�و�ربا�ربر�د�ا�ر�ی ےک ےئل اتسامع�لرکتے وہ ا�و�ر‬
‫بوط� �رزیتن ا�و�ر�ٓا�ر�ائش ےک ےئلیھب اپ�س رھکےت وہ �‪� ،‬ا�و�ر�الہلیہٓاسام�ن ےس اپنی ربساتا ےہ ا�و�رمر�د�ہ ڑپ�ی زمنی ںیم رہمسقیک دمع�ہ زیچ�و�ں ےک‬
‫جو�ڑ�ے گاا�دیاتہے� �‪ٓ،‬اسام�ن �وزمنی ا�و�ر ا�ن ےک د�رمای�ن وجکھچ ےہ ا�نوکوت الہل ےنقیلختایک ےہ�‪�،‬ا�ب ذ�ر�ا�الہلوک ا�ن زیچ�و�ں ےک ان�موتتبالئو‬
‫ک�داھئوجنوکمتاہ�ر�ےوخ�دساخہتوبعم�د�و�ںنےقیلختایکہے�؟جنیکمترپسشترکتےوہ�‪،‬نجںیہ�اپےنعفنایقناص�ناکمالکےتھجمسا�و�رشمالک�ت‬
‫�ا�و�رپریاشنوی�ںںیمدم�دےکےئلاکپ�رتےوہ�‪،‬جبمتمیلسترکتےوہہکاکئان�تاکخالقرص�فا�و�رصر�فالہلوحد�ہالشریکیہےہ�ا�و�رکائان�ت‬
‫کاتام�ماظن�میھبوہیالچ�رہاہے� �‪ٓ،‬اسام�ن �وزمنیےس �رز�قیھبوہیدیاتہےا�و�رکوئییتسہا�ناکمو�ںںیما�سیکرشیکںیہنےہوتابع�د�تاکسمقحت‬
‫ابعد�تیکاجئےا�و�ردم�دکےےئلاکپ�ر�اجائے�‪�،‬اصل‬
‫بیھرص�فوہیوہکساتےہ�‪�،‬ا�سےکوس�اکائان�تںیموکئییتسہا�سالئقںیہنہکا�سیک �‬
‫وکوھ�ڑکراییسویتسہ�ںیکرپسشترکتےںیہوجیسکعفنیکاملکںیہ‬
‫با�تہیےہہکہیاظلمول�گرصیحرمگ�اہیںیمڑپ�ےوہئےںیہکوینہکالہل چ‬
‫نہاصقن�نیک�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َْ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫م ُد ْون ہللاِ َما ل يَ ُ ُّ ُ‬‫َويَ ْع ُب ُد ْو َن ِ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ضھ ْم َول ينفع ُھ ْم۔۔۔ ‪۱۸‬۝‬ ‫ِ‬
‫ترجہم�‪:‬یہول�گالہلےکوس�اا�نیکرپسشترکرہےںیہوجا�نوکہناصقن�ناچنہپےتکسںیہہنعفن۔‬

‫کث��‪۳�۳�۲‬؍�‪۶‬‬ ‫تفس� ب ن‬
‫ا� ی‬ ‫‪ 1‬ی‬
‫‪ 2‬یونس�‪۱�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ہۭ‪۰‬۝ َو َك َن ْال َك ِف ُر َ ٰ‬
‫ع َر ّبہٖ َظہ ْ ً‬ ‫ِ َ َ َ ْ َ ُ ُ ْ َ َ َ ُ ُّ‬
‫ضُْ‬ ‫ََُُْ ْ َ ِ ْ ُ‬
‫م د ْو ِن ہللا ما ل ينفعہم ول ي‬
‫‪1‬‬
‫يا ‪۵۵‬۝‬ ‫ِ ِ‬ ‫ويعبدون‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�سالہلوکوھچ�ڑرکول�گا�نوکوپ�جرہےںیہوجہنا�نوکعفناچنہپےتکسںیہہناصقن�نا�و�را�وپرےسزمیدہیہکاکفراپےنر�بےکاقمبےل‬
‫مںیرہابغیاکدم�دگا�رانبوہ�اےہ�۔‬
‫جنےکہضبقدق�ر�تںیمزندگیےہہنوم�تا�و�رنہو�ہرمنےےکدعب�د�وبا�ر�ہاٹاھنے قرپا�د�رہںی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ً‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ضا ّول نف ًعا ّول َ ْ‬ ‫َ َّ َ ُ ْ ِ ْ ُ ْ ہٖ ٓ ٰ َ ً َّ َ ْ ُ ُ ْ َ َ ْ ًٔ َّ ُ ْ ُ ْ َ ُ ْ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ ْ ُ ْ َ ًّ‬
‫ي ِلك ْو َن َم ْوت‬ ‫واتذوا م دو ِن الِہۃ ل يلقون شـي ـ ـا وہ يلقون ول ي ِلكون ِلنف ِس ِہم‬
‫ً ََ ُُ‬ ‫ََ‬
‫‪2‬‬
‫ّول َح ٰيوۃ ّول نش ْو ًرا ‪۳‬۝‬
‫ترجہم�‪ :‬گلوو�ںےناسےوھچ�ڑرکایےسوبعم�دانبےیلوجیسکزیچوکدیپ�اںیہنرکتےہکلبوخ�ددیپ�اےیکاجتےںیہ�‪،‬جووخ�داپےنےیلیھبیسکعفنایاصقن�ن‬
‫کااتخای�رںیہن ھکرےت�‪،‬جوہنام�رےتکسںیہہنالجےتکسںیہ�‪،‬نہرم�ےوہئےوکرھپاٹاھےتکسںیہ۔‬

‫َو ْدَقَل اَنْيَتٰا َنٰمْقُل َةَمْكِحْلا ِنَا ْرُكْشا ِهّٰلِلؕ‪َ ١‬و ْنَم ْرُكْشَّي اَمَّنِاَف ُرُكْشَي ٖهِسْفَنِلۚ‪١‬‬
‫�ا�و�ر مہ ےن ًانیقی قلام�نوکتمکح د�ییھتہکوت الہلاعتلٰی کا رکشرک�‪ ،‬ہررکشرکنے و�الا اپےن یہعفن ےک ےیلرکشرکتا ےہ�‪،‬‬

‫َو ْنَم َرَفَك َّنِاَف َهّٰللا ٌّيِنَغ ٌدْيِمَح‪َ۰۰۱۲‬و ْذِا َلاَق ُنٰمْقُل ٖهِنْباِل َو َوُه ٗهُظِعَي‬
‫جویھب انشرک�یرک�ے و�ہ اج�ن ےلہک الہلاعتلٰی بےنای�ز ا�و�ررعتیوف�ں و�الا ےہ�‪� ،‬ا�و�ر بجہکامقل�ن ےن وعظےتہک وہئے‬

‫ٌمْيِظَع‪۰۰۱۳‬‬ ‫ٌمْلُظَل‬ ‫َكْرِّشلا‬ ‫َّنِا‬ ‫ِهّٰللاِبؕؔ‪١‬‬ ‫ْكِرْشُت‬ ‫اَل‬ ‫َّيَنُبٰي‬

‫�اپےن ڑلکے ےس رفمایا ہک ریم�ے ایپ�ر�ے ےچب ! �الہل ےک استھرشیک ہنرکنا کشیب رش�ک ڑب�ا اھب�ر�یملظ ےہ�‪،‬‬

‫اًنْهَو‬ ‫ٗهُّمُا‬ ‫ُهْتَلَمَح‬ ‫ِهْيَدِلاَوِبۚ‪١‬‬ ‫َناَسْنِاْلا‬ ‫اَنْيَّصَو‬ ‫َو‬

‫کاھ‪�،‬ا�و�را�سیکد�و�د�ھ‬
‫ہمےناناس�نوکا�سےکام�ںاب�پےکقلعتمتحیصنیکےہ ��‪،‬ا�سیکام�ںےندکھرپدکھاٹاھرکاسےلمحںیمر �‬

‫ىٰلَع ٍنْهَو َّو ٗهُلٰصِف ْيِف ِنْيَماَع ِنَا ْرُكْشا ْيِل َو َكْيَدِلاَوِلؕ‪َّ ١‬يَلِا ُرْيِصَمْلا‪۰۰۱۴‬‬
‫چڑھ�ائی د�و رب�س ںیم ےہ�‪ ،‬کہوتریم�ی ا�و�ر اپےن ام�ں اب�پیکرکشزگ�ا�ر�یرک (تم بسوک) مری�ی یہ رط�ف ول�ٹرکٓانا ےہ�‪،‬‬

‫َو ْنِا َكٰدَهاَج ىٰۤلَع ْنَا َكِرْشُت ْيِب اَم َسْيَل َكَل ٖهِب ٌمْلِعۙ‪١‬‬
‫�ا�و�راگر و�ہ د� نوو�ںھجت رپ ا�س اب�تاک دبا�ٔو �ڈ�الںیہکوتریم�ےاستھرشیکرک�ےسجاک ےھجتملع ہن وہوتوت ا�ناکانہک ہن امنان�‪،‬‬

‫‪ 1‬الفرقان�‪۵�۵‬‬
‫‪ 2‬الفرقان�‪۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫اَلَف اَمُهْعِطُت َو اَمُهْبِحاَص يِف اَيْنُّدلا اًفْوُرْعَم‪َّ ١ٞ‬و ْعِبَّتا َلْيِبَس ْنَم َباَنَا َّيَلِاۚ‪١‬‬
‫ہا�ں دنای ںیم ا�ن ےک استھ اچیھ رط�ح رسبرکنا ا�و�ر ا�س یک ر�ا�ہ انلچ وج ریم�ی رط�ف اکھج وہ �‪،‬‬

‫َّمُث َّيَلِا ْمُكُعِجْرَم ْمُكُئِّبَنُاَف اَمِب ْمُتْنُك َنْوُلَمْعَت‪َّ۰۰۱۵‬يَنُبٰي‬

‫ربخد�ا�ررک�د�و�ںاگ�‪ ،‬پای�ر�ے ےٹیب !‬
‫متاہ�ر�ا بساک ولٹان ریم�ی یہ رط�ف ےہمت وجھچکرکتے وہ ا�س ےس رھپںیمںیہمت �‬

‫ۤاَهَّنِا ْنِا ُكَت َلاَقْثِم ٍةَّبَح ْنِّم ٍلَدْرَخ ْنُكَتَف ْيِف ٍةَرْخَص ْوَا يِف ِتٰوٰمَّسلا ْوَا يِف ِضْرَاْلا‬
‫�اگروکئی زیچر�ائی ےک د�انے ےک رب�ابر وہپرھو�ہ (بیھ) خو�ا�ہیسک اٹچ�ن ںیم وہ ای ٓاسامنو�ں ںیم وہ ای زمنی ںیم وہ اسے‬

‫ِتْاَي اَهِب ُهّٰللاؕ‪َّ ١‬نِا َهّٰللا ٌفْيِطَل ٌرْيِبَخ‪َّ۰۰۱۶‬يَنُبٰي ِمِقَا َةوٰلَّصلا‬

‫ربخد�ا�ر ےہ�‪�،‬ا�ے ریم�ے ایپ�ر�ے ےٹیب ! تو امن�ز اقئم رھکان�‪،‬‬
‫�الہل اعتلٰی ضر�و�ر الئے اگ�‪� ،‬الہل اعتلٰی بڑ�ا اب�ریک نیب ا�و�ر �‬

‫َو ْرُمْا ِفْوُرْعَمْلاِب َو َهْنا ِنَع ِرَكْنُمْلا َو ْرِبْصا ىٰلَع ۤاَم َكَباَصَاؕ‪َّ ١‬نِا َكِلٰذ‬
‫�اچےھاکمو�ںیک تحیصنرکتے رہان�‪ ،‬بر�ےاکمو�ں ےسعنمایکرکنا�‪� ،‬ا�و�ر وجتبیصممت رپٓائے ربصرکنا (قینی ام�ن)‬

‫ْنِم ِمْزَع ِرْوُمُاْلاۚ‪َ۰۰۱۷‬و اَل ْرِّعَصُت َكَّدَخ ِساَّنلِل َو اَل ِشْمَت يِف ِضْرَاْلا اًحَرَمؕ‪١‬‬
‫کہ ہی ڑب�ے اتکدی�یاکمو�ں ںیم ےس ےہ�‪ ،‬گلوو�ں ےک اسمےن اپےناگ�ل ہنالھپ ا�و�ر زمنی رپاکڑرک ہن لچ�‪ ،‬کس‬

‫َّنِا َهّٰللا اَل ُّبِحُي َّلُك ٍلاَتْخُم ٍرْوُخَفۚ‪َ۰۰۱۸‬و ْدِصْقا ْيِف َكِيْشَم َو ْضُضْغا ْنِم َكِتْوَصؕ‪١‬‬
‫�یربکترکنے و�الے یخیش وخ�ر�ےوک الہل دنسپںیہن مرفاتا�‪� ،‬اپین فرات�ر ںیم ایمنہ ر�و�ی اتخای�ررک ا�و�ر اپینٓا�و�ا�ز تسپرک‬

‫َّنِاَرَكْنَاِتاَوْصَاْلاُتْوَصَلِرْيِمَحْلاؒ‪(۰۰۱۹‬قلام�ن�‪۱�۲‬تا�‪)۱�۹‬‬
‫قیًانیٓا�و�ا�ز�و�ںںیمبسےسدبترٓا�و�ا�زدگھو�ںیکٓا�و�ا�زےہ‬
‫�‬
‫�الہلاعتلٰی نےامقل�نوکعلق وفمہ ا�و�ر دیین ریصب�ت ںیم اتمم�زماق�م اطعفرمایاتاھتاکہ و�ہ اﷲتاعلٰی کیوتمعن�ں رپ�ا�س ر�بیک دمح�وثان ا�و�ر�ا�س ےک‬
‫اطعر�د�ہوتمعن�ںرپرکشا�و�ر�ا�سےکاحاک�میک مرفابر�د�ا�ر�یرکتاےہا�ساکفائد�ہیھباسیوک‬ ‫�احاکما�تیک مرفانرب�د�ا�ر�یرکیں ��‪،‬ا�و�رکشیبوجبیھر�بیک ک‬
‫ہوتاےہ�‪�،‬ا�سےکرکشا�و�رفرمانرب�د�ا�ر�ییکدب�ولتاﷲتاعلٰی�اسےاپینا�و عن�روتم�ںےسون�ا�زتاہے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ْ َ َ َّ َ َ ّ ُ ُ ْ َ ْ َ َ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َّ ُ ْ َ َ ْ َ َ ْ ُ ْ َّ َ َ ْ َ َ ْ ٌ‬
‫اب لش ِديد ‪۷‬۝‬ ‫واِذ تذن ربك ل ِٕى شكرتم ل ِزيدنك ول ِٕى كفرتم اِن عذ ِ‬
‫‪1‬‬

‫ربخد�ا�ررک�دیااھتہکاگررکشزگ�ا�رونبےگوتںیممتوکا�و�رزیا�د�ہون�ا�ز�و�ںاگا�و�راگررفک�ا�نتمعنرک�وےگوت‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رای�درکوھ�‪،‬متاہ�ر�ےر�بےن �‬
‫مری�یزس�اتہبتخسےہ�۔‬

‫اہ��‪۷‬‬
‫‪ 1‬با� ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ےہ‪�،‬ا�سےکڈ�ر�ووخ�فےسا�سےکاعام�لکیھٹرہےت‬
‫�ا�سےکد�رجا�تدنلبرکتاہے�‪،‬جسےسا�سدنب�ےےکد�لںیمر�بیکتمظعڑبھیت �‬
‫ہںیا�و�رجسےسو�ہدنب�ہر� �و قزایمتر�بیکششخباکامدی�و�ا�رنباجتاہےا�و�روجصخشر�بیکوتمعن�ںیکانشرک�یرکتاہےوت�و�ہر�بیکرمحوت�ں‬
‫سےد�و�ر�ایکدناید�ا�ربدن�ہنباجتاےہ�‪�،‬البسیا�ساکد�وستوہتاہےا�و�رو�ہدنب�ہاپینوخ�اہوش�ںےکےھچیپدیو�انہو�ا�رباھگاترہاتےہا�و�ر�اناج�م‬
‫وہگا‪�،‬ا�سرپوفغ�ر�رحمیر�بانبضغ�کوہگاا�و�رمنہجا�ساکھٹاکنہ‬
‫کا�رمو�تےکہنمںیمچنہپاجتاہےا�و�رایقمتےکر� �وز�ا�سےکےلپھچکیھبںیہن �‬
‫ےہ‪،‬جبمیکح‬
‫بےنیگالرغ�ضولگو�ںوکاج�نانیلچاہےیہکر�بالاعملنیا�سےکرکشکرنےاینہرکنےےسےباین�ز�ا�و�ر�اپینذ�ا�تںیمٓا�پومحم�د �‬
‫قلام�نوف�توہنےےگلوتاپینا�ولا�دکو�وصتی مرفائیہکا�ےریم�ےےٹیب!�اﷲتاعلٰیکیذ�ا�ت صواف�تا�و�ر�افاع�لںیمیسکوکبیھرشیکہنرکنا‬
‫�‪،‬یبکشالہلیکذ�ا�ت صواف�تا�و�ر�افاع�لںیمیسکریغوکرشیکرہھٹ�اناملظمیظعےہ�‪،‬یہاتانڑب�اانگ�ہےہہکالہلاعت �لٰیاپینرحتمےسدنب�ےےکامت�م‬
‫گانہو�ںوکبشخد�ےاگرگما�سرج�ممیظعوکبکیھاعم�فںیہن مرفا�ےاگ�‪�،‬الہلےکمکحےس حوتدی�وعاب�د�تاٰلیہےکاستھو�الدینیک مرفانرب�د�ا�ر�ی‬
‫کرنا�‪�،‬ا�نےسرنمیوفشتقےسشیپٓانا�‪،‬یجےسفرمایا‬
‫َّ َ ْ ُ َ َّ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ُ ُ َ ٓ َ ْ ٰ ُ َ َ َ َ ُ ْ‬ ‫َ َ ٰ َ ّ ُ َ َ َّ َ ْ ُ ُ ْ ٓ َّ ٓ َّ ُ َ ْ َ َ ْ‬
‫ان‪۰‬۝ اِما يبلغن ِعندك الكِب احدها او ِكـهما فل تـقل‬ ‫ي ا ِْح َس ً ۭ‬ ‫وقض ربك ال تعبدوا اِل اِيه و ِبلوالِد ِ‬
‫ح ِة َو ُق ْل َّر ّب ْار َ ْ‬
‫ح ُه َما‬
‫َ ْ ْ َ ُ َ َ َ َ ّ ُ ّ ِ َ َّ‬
‫الر ْ َ‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫الذ‬ ‫اح‬‫ن‬ ‫ج‬ ‫ا‬‫م‬ ‫ه‬‫ل‬ ‫ض‬ ‫ف‬ ‫اخ‬ ‫و‬ ‫ا‬‫ً‬ ‫ي‬ ‫ن ْر ُهَا َو ُق ْل َّل ُه َما َق ْو ًل َكر ْ‬‫َّل ُه َم ٓا ُا ّف َّو َل َت ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ‪۲۳‬۝‬ ‫ٍ‬
‫‪1‬‬
‫ياۭ ‪۲۴‬۝‬‫ن َص ِغ ْ ً‬ ‫َك َـما َر َّب ٰي ِ ْ‬
‫ترجہم�‪:‬تری�ےر�بےنہلصیفرک�دیاہےہکمتول�گیسکیکابع�د�تہنرک�ومرگصر�فا�سیک�‪�،‬و�الدینےکاستھکینولس�کرک� گو�ارمتاہ�ر�ےاپ�س‬
‫�ا�نںیمےسوکئیایکاید� نوو�ںوب�ڑھے کوہر�رہںیوت�اہنںیا�فکتہنوہک�‪،‬نہاہنںیڑھج�کرکجو�ا�بد�ولبہکا�نےساحرت�ا�مےکاستھاب�ت‬
‫کر�و�ا�و�رنرمیا�و�ر�رحمےکاستھا�نےکاسمےنکھجرک�رہوا�و�ردعاایکرک�وہکرپ�و�ر�دگا�ر�ا�نرپ�رحمرفماجسرط�حانوہ�ںےنرحتموفشتق‬
‫کےاستھےھجمنپچبںیماپلاتاھ�۔‬
‫متاہ�ر�یام�ںےنںیہمتضفعرپضفعاٹاھکرپٹیںیمرکاھا�و�رجبمتوکئیوھٹ�سزیچہنںیاھککسےتےھتا�سےند�وبر�سکتںیہمتد�و�د�ھ‬
‫پالیا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ْ َ ٰ ُ ُ ْ ْ َ َ ْ َ َ ُ َّ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ ّ ُ َّ َّ َ َ َ‬
‫‪2‬‬ ‫ي لِمن اراد ان يـ ِتم الرضاعة۔۔۔ ‪۲۳۳‬۝ ‪۰‬۝‬ ‫والوالِدت ي ِضعن اولدھن حول ِ‬
‫ي ك ِمل ِ‬
‫ترجہم�‪:‬جوبا�پاچہےتوہ�ںہکا�نیکا�ولا�دپو�ر�یدم�ت ضراعتکتد�و�د�ھےیپوتمائںیاپےنوچب�ںوککاملد�وسا�لد�و�د�ھالپئںی�۔‬
‫نکیلار�و�ہںیہمتالہلےکاستھیسکوکشریکرہھٹ�انےاکمکحدیںوتا�سمکحوکستمیلہنرک�وٓاخرتمبسوکایکوقت‬
‫�ا�و�ر�اٹاھئےاٹاھئےرھپتیرہی گ‬
‫�الہلیکاب�رگا�ہںیمشیپوہکرجو�ابدہیرکنےےہ�‪،‬‬
‫راتاھا�و�را�ناکپو�ر�ا�اطاعت‬
‫ایک ت‬
‫سدعبناملک‪ t‬فرماتےںیہہکہیٓایتریم�ےاب�ر�ےںیمان�ز�لوہئیےہ�‪،‬مںیاپینام�ںیکتہبدخمت ک‬
‫گز�ا� تراھ�‪،‬جبےھجمالہلےناسال�میکرط�فدہ�ایتد�ی موتری�یو�الد�ہھجمرپبتہڑگبیں�‪،‬‬
‫‪ 1‬نب� ارسائیل �‪۲�۳�،۲�۴‬‬
‫‪ 2‬البقرۃ�‪۲�۳�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َ ْ َ َ ْ ُ َ َ َ َّ َٔ َ َ َ ْ َٔ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ّ َ َ َ َ َٔ ْ َ ٓ ُ ُ َ َ َٔ �شْ َ ُ َ تَّ َٔ ُ َ َ‬
‫وت‪ ،‬ف ُت َع َّي�‬ ‫قالت‪ :‬ي� سعد‪ ،‬ما هذا ال ِذي اراك قد احدثت؟ لتدعن ِدينك هذا او ل ا ك ول ا ب ح� ام‬
‫َ َ َ ْٔ ُ ْ َ َٔ‬ ‫�ء ‪ ،‬ف� ْ‬ ‫َ ُ َ ُ َ َ َ ُٔ ّ َ ُ ْ ُ َ َ ْ َ َ ٔ َ َ نّ َ َٔ ْ ُ ن َ َ َ‬
‫كثت َي ْو ًما َول ْي ةًل ْل تَ� ك فا ْص َب َح ْت‬ ‫ي� هذا ِل ش ي ْ ٍ‬ ‫ِب ي�‪،‬فيقال ي‪ �:‬قا ِتل ا ِم ِه‪،‬فقلت‪ :‬ل تفع ِ يل ي� امه‪ ،‬ف ِإ ِ ي� ل ادع ِد ِ ي‬
‫ُٔ‬ ‫َ َ َٔ َ َ ُ ْ‬ ‫ْ َ ْ‬ ‫ٓ َ َ َ ً ُٔ ْ َ ْٔ ُ ْ ٔ‬ ‫َق ْد َ�ج َد ْت‪ ،‬ف� ْ‬
‫صبحت ق ِد اش َت َّد ُ�ج ْ ُد َها ف َّلا َرا ْي ُت ذ ِلك قل ُت‪ َ :‬ي� ا َّم ْه‪،‬‬ ‫كثت َي ْو ًما اخ َر َول ْي ةل اخ َرى ل تَ� ك‪ ،‬فا‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ ْ ً َ تَ َ ْ ُ ن َ َ شَ ْ َ ْ ْ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َت ْع َ ِل ي نَ� والهلِ ل ْو كنت ِلك ِمائة نفس فخ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ك‪ ،‬وإن شئت‬ ‫� ٍء ف ِإن ِشئ ِت ف يِ‬‫ي‬ ‫ل‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ذ‬ ‫ه‬ ‫ي�‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫د‬
‫ِ‬ ‫ت‬ ‫ك‬ ‫�‬ ‫ا‬‫م‬ ‫ا‪،‬‬‫س‬ ‫ف‬ ‫ن‬ ‫سا‬ ‫ف‬ ‫ن‬ ‫رجت‬ ‫�‬ ‫ٍ‬
‫ال ت ٔ� لك‪،‬فملا ٔرات ذلك ٔفا ْ‬
‫لكت‬ ‫ي‬
‫�ا�و�رہکےنںیگلا�ےدعس‪!t‬یہاسیک�دینوتنےاتخای�رکایہےسجےنےھجتاپےنٓابائو�اجد�ا�دکےدینےسربشگہترک�دیاہے�‪،‬مںیںیہمتمکحدییت‬
‫ربد�ا�روہجائوپرھدمھیکد�ےرکوبلںیجبکتمتا�سدینوکتر�کہنرک�وگےا�سوقتکتہنںیمکھچویپ�ںیگا�و�رہن‬
‫ہو�ںہکا�سدینےسدتس �‬
‫کاھئو�ںیگا�و�ر�اسیاحلتںیمد�مد�ےد�و�ںیگ�‪،‬مںیےناسال�موکہنںیوھچ�ڑ�اتومری�یام�ںےن�اپیندمھیکرپعلمرکنےںیگل�‪�،‬ا�و�ر طہرر�فےسھجم‬
‫ںیک‪،‬مساھجیاکہالہل‬
‫پر�ٓا�و�ا�ز�ہیشکوہنےیگلہکہیاپینام�ںاکقاتلےہںیمتہبد�لگنتوہ�ا�‪�،‬اپینو�الد�ہیکدخمتںیماب�ربا�رعر�ضایک�‪،‬خوشامدیں �‬
‫وھچ�ڑر�و�اپساپےن‬
‫�ں م‪،‬رگ�ا�نیکایکیہاب�تیھتہکا�سدینوک ک‬
‫وھڑ�د�و �‬
‫وک �‬
‫کےےیلاپیندضسےاب�ز�ٓاجائویہوتناممنکےہہکںیما�سےچسدین چ‬
‫ںیئگ‬
‫�ٓابائیدینرپٓاجائو�و�رنہںیماپیناج�ند�ےد�و�ںیگ�‪�،‬ا�سدضمںیریم�یو�الد�ہرپتنید�ناکفاقہزگ�رگایا�و�ر�و�ہوھب�کوپای�سےستہبالغروہ‬
‫مرگ�اپیندمھیک قرپائمرہںی� �‪ٓ،‬اخرجبیئکر�و�زہوگےئا�و�ر�و�ہاپینٹہدھرمیےسہنںیٹہوتدعسبنابی قوا�ص‪ t‬نےہتخپزع�مو�اتسالق�لا�و�ر‬
‫�و�ااگش�فاند�ا�زمںیاپینو�الد�ہےسرع�ضیکہکا�ےامیاج�نالبشہبںیمٓا�پےستہبتبحمرکتاہو�ںنکیلریم�ےدینےسزیا�د�ہزعیزہنںی‬
‫�و�الہل!�ایکںیہناہمت�ر�یوسجانںییھبوہ�ںا�و�ر�اسیوھب�کایپ�سںیمایکایکرککےبسلکناجئںیوتبیھںیمٓاخر�یہحملکتاپےنےچسدین‬
‫�اسال�موکہنںیوھچ�ڑ�و�ںاگ�ا�باچہےںیہمتاھکئویانہاھکئویہمت نمرپرصحہے�‪،‬جبا�نیکو�الد�ہےنسدع‪ t‬کارسو�لےسا�سد�رجہتبحماکاند�ا�ز�ہرک‬
‫لایکہا�نےکےئلو�ہاپینو�الد�ہوکبیھا�نرپرقبا�نرککساتہےوتبا�د�لوخن�اسہتاھکناانیپرش�و�عرک�دیا�۔‬
‫‪1‬‬

‫َ ْ َ ّ َ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َ َ َ َ شَ ف‬
‫� ِ ي� َم ْع ِص َي ِة الهلِ‬
‫عن ع ِ ٍيل‪،‬ع ِن الن ِب ِي� صل الهل علي ِه وسل قال‪:‬ل طاعة ِلب ٍ‬
‫‪2‬‬
‫سدیناعیل‪t‬بناب طوالبےسرم�و�یےہنیبرکیمﷺنےرفمایاخالقیکانفرمانیںیمیسکولخم�قیکاطاعتاجئزہنںی�۔‬
‫مری�یاب�تہشیمہای�د�رھکاناﷲتاعلٰیکاکوئیرشیکںیہنا�و�رنہیہوکئیرسمہ�‪�،‬اگراﷲاعتلٰیکاکوئیرشیکوہتاتوہروبعم�داپیننمامنیرکتاا�و�ر‬
‫�ا�سزمنیوٓاسام�ناکاظن�مایکد�نیھبہنلچاتکس�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ً‬ ‫َْ‬ ‫ً َّ َ َ ٰ‬ ‫َ ٗٓ ٰ ٌ َ َ ُ ُ‬ ‫ُ ْ َّ َ‬
‫‪3‬‬
‫قل ل ْو ك َن َمعہ ا ِل َـہۃ ك َـما يق ْول ْو َن اِذا ل ْبتغ ْوا اِل ِذي الع ْر ِش َس ِب ْيل ‪۴۲‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�ےیبن(ﷺ) ! �ا�نےسوہکہکاگرالہلےکاستھد�وسر�ےالہٰیھبوہتےاسیجہکہیول�گےتہکںیہوتو�ہاملکرع�شےکاقم�مرپےنچنہپ‬
‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫کث��‪۳�۳�۶‬؍�‪،۶‬امتــاع االامسع�‪۱�۳�۷‬؍� ت‪ �،۹‬ي خ‬
‫االمــال خ‬
‫الميســية‬ ‫ي‬ ‫املشــاه� واالعــام �‪۲�۴�۱‬؍� ت‪�،۳‬تيــب‬
‫ي‬ ‫ر� إالســام ووفيــات‬ ‫ا� ی‬ ‫‪ 1‬تفســری ب ن‬
‫للشــجري �‪۲� ۰� ۰� ۲‬‬
‫ا� حبان �‪۴�۵�۶�۹‬‬ ‫ن‬
‫للط�ا��‪ ،۳�۱�۵�۰‬مسندامحد�‪ ،۱�۰�۶�۵‬حصیح ب ن‬ ‫الکب� ب‬
‫‪ 2‬املعجم ی‬
‫‪ 3‬نب� ارسائیل�‪۴�۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫رضو�روکششرکتے�۔‬
‫کی �‬
‫�الہلاعت �لٰیا�سمیظعالاش�ناکئان�تاکناظ�مالچتےوہئےہنو�ہاتکھتہے�‪،‬‬
‫َ َ ْٔ ُ ُ ُ َ ٌ َ َ‬
‫‪1‬‬
‫۔۔۔ ل تخذه ِسنة َول ْن ٌم ۔۔۔‬
‫�ا�و�رنہاسےا�ونھگٓاتیےہا�و�رنہدنین۔‬
‫ےہ‪�،‬و�ہوجچاہےرک�ے‬
‫نےپ‪،‬سبھچکاسیےکہضبقدق�ر�تںیم �‬
‫یسکوکاچہےو�ہوھچٹاہویابڑ�ایسکوکہنںیوس �‬
‫�ا�سےناپیندق�ر�تا�و�راتخای�ر�ا�ت‬
‫�اسےوکئیوپھچےنو�الابیھںیہن�‪،‬پاک�رنا�ایکابع�د�تےہا�و�رابع�د�تےکالئقرص�فوبعم�دیقیقحیہوہاتکسےہا�سےئلاپینالکشم�ت مواصئب‬
‫�وپریاشنوی�ںمںیا�سےکوس�ایسکوکنہاکپ�رنا�ا�و�رنہیہوکئیاہمت�ر�یرفیا�د�‪،‬پاک�رکوسناتکسہےا�و�رنہاہمت�ر�یدم�دکوہپچناتکسےہ�‪�،‬اپینرفیا�د�و�ںا�و�ر‬
‫کامو�ںںیماپینرط�فےسوجبیھدتبریکرکسےتوہضر�و�ررکنا�ا�و�رپرھاسیر�برپ�امدی�‪،‬توکلا�و�ربرھ�وسہرھکان�‪�،‬وہیرھب�وسےےکالئقےہ‬
‫ریاپینہگجرپمرگیا�د�رھکانہوگا�وہیوجا�سیکاشنم�وصمتحلوہگیا�و�ر�اسیںیماہمت�ر�افائد�ہیھبوہگا ��‪،‬البسیاہمت�ر�اھکال�دشنم‬
‫�‪،‬متاہ�ر�یںیتنحما�و� ترد�اب �‬
‫ہےسجاکقمدصحای�تیہیہیےہہکاناسنو�ںوک�ر�بیکر�ا�ہےس کاٹہرلظوتم�ںںیممگرک�د�ے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫م َخ ْل ِفہ ْم َو َ ْ‬
‫م َب ْي َا ْي ِد ْي ْم َو ِ ْ‬
‫ۢ‬ ‫ُ َّ َ ٰ َ َّ ُ ْ ّ ْ‬
‫ِ‬ ‫ك ْال ُم ْس َت ِق ْي َ‬‫َ َ َ َ ٓ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ َ َّ َ ُ ْ َ َ َ‬
‫ع‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫ي‬ ‫ت‬
‫ِ‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫ث‬ ‫‪۱۶‬۝‬ ‫ۙ‬
‫م‬ ‫قال ف ِب اغويت ِن لقعدن لہم ِصاط‬
‫ہ ٰشكِر ْ َ‬ ‫ثُْ‬ ‫م‪۰‬۝ َو َل َت ُد َا ْك َ َ‬ ‫شاۗى ِلہ ْ‬
‫عََ‬
‫ان ْم َو َ ْ‬ ‫ََْ‬
‫ي ‪۱۷‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۭ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٕ‬ ‫اي ِ ِ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم�‪:‬بولااچاھوتسجرط�حوتےنےھجمرمگ�اہیںیمالتبمایکےہںیمیھبا�بریت�یدیسھیر�ا�ہرپا�ناناسنو�ںیکاھگ�تںیماگلرہو�ںاگ� �‪ٓ،‬اگےا�و�ر‬
‫یپےھچ�‪،‬د�ائںیا�و�ر ئابںیہررط�فےسا�نوکریھگ�و�ںاگا�و�روتا�نںیمےساکرثوکرکشزگ�ا�رہناپئےاگ�۔‬
‫�‬
‫ےہ‪�،‬ا�و�را�ےریم�ےےٹیب! �اﷲاعتلٰی‬
‫�ا�سےساہنیتوچکان�رہان�ا�و�روتحدیکییکپا�و�رسدیھیر�ا�ہوکاپاننا�اسیںیماہمت�ر�یاجن�تا�و�ر�ر�بیکششخب �‬
‫کیڑکپسےےبوخ�فہنوہاجنا�الہلالع�ماغلوی�بےہ�‪�،‬و�ہڑب�ااب�ریکنیبا�و�رخرب�د�ا�رہےا�سےسوکئییھبوھچٹےےسوھچٹااک�م�‪�،‬و�ہاچہےاچاھہو‬
‫ےہ‪�،‬ان ھدری�یر�ا�تںیمےنلچو�الیویچنیٹ‬
‫یارب�ا ب�‪،‬دن�ہانتکبیھیفخمرتینہگج کرپر�ےاﷲاعتلٰیسےیفخمںیہنر�ہاتکس�ا�ساکعملیفخمرتینزیچتکطیحم �‬
‫کیرحکا�توکسان�تےسیھبو�ہابخربہے�‪،‬قایمتےکر�و�زاﷲاعتلٰیمتاہ�ر�ےامت�ماعام�لوکاحضررکد�ےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫‪3‬‬ ‫۔۔۔و َو َج ُد ْوا َما َعِلُ ْوا َح ِ ً‬
‫اضا۔۔۔ۧ ‪۴۹‬۝‬ ‫َ‬

‫ترجہم‪ :‬جووجھچکانوہ�ںےنایکاھتو�ہبساپےناسمےناحضراپئںیےگ�۔‬
‫َ َ ْ َّ ْ َ ْ ْ َ َ َ َّ َ ْ ً َّ َ ٗ َ َ ْ َّ ْ َ ْ ْ َ َ َ َّ َ ّ ً َّ َ ٗ‬
‫‪4‬‬
‫ي ۧہ ‪۸‬۝‬ ‫فن يعمل ِمثقال ذر ٍۃ خيا ي ۭہ ‪۷‬۝ وم يعمل ِمثقال ذر ٍۃ شا‬

‫‪ 1‬البقرہ�‪۲�۵�۵‬‬
‫‪ 2‬االعراف�‪۱�۷‬‬
‫‪ 3‬الہکف�‪۴�۹‬‬
‫‪ 4‬الزلزال�‪۷�،۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم�‪:‬پرھسجےنذ�ر�ہرب�ابریکینیکوہگیو�ہا�سوکدیھکےلاگ�ا�و�رسجےنذ�ر�ہرب�ابردب�ییکوہگیو�ہا�سوکدیھکےلاگ�۔‬
‫�ا�و�راہمت�ر�ےاعام�لےکاطمبقاچیھایبر�یزج�اایزس�اد�ےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُْ َ َْ‬ ‫ْ‬ ‫ََ َ ُ ََْ َْ ْ‬
‫‪1‬‬
‫ي ال ِق ْس َط ل َِي ْو ِم ال ِق ٰي َم ِة فل تظل ُم نف ٌس ش ْـي ـ ـ ٔا ۔۔۔ ‪۴۷‬۝‬‫ونضع المو ِاز‬
‫ترجہم�‪:‬قایمتےکر� �وزہمکیھٹکیھٹوتلےنو�الےرت�ا�ز�و�رکھدیںےگرھپکیسصخشرپ�ذ�ر�ہرب�ابرظملہنوہگا�۔‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ ْ َٔ َّ َٔ َ َ ُ ْ َ ْ َ ُ ف َ خْ َ َ َّ َ َ ْ َ ََ‬ ‫َ ْ ُ‬ ‫َع ْن َٔا� َسعيد ْ خُ ْ‬
‫ول الهلِ صل الهل علي ِه وسل قال‪:‬لو ان احدك يعمل ِ ي� صر ٍة صاء ليس لا‬ ‫الد ِر ِّي‪،‬عن َرس ِ‬ ‫ِب ي ِ ٍ‬
‫َ ٌ َ َ ُ َّ ٌ َ خَ َ َ َ َ ُ ُ َّ َ ً َ َ َ‬
‫اس ك ِئنا ما كن‬‫ب�ب‪ ،‬ول كوة لرج عل ِللن ِ‬
‫وسر�ا�خےکرھتپںیمیھبلمعرک�ےاگجساککوئی‬ ‫�ابوعسدیخد�ر�ی‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لاﷲﷺےنرفمایااگرتمںیمےسوکئیصخشےب �‬
‫‪2‬‬
‫�د�ر�و�ا�ز�ہوہنہڑھککیوتا�ساکو�ہلمعولگو�ںںیموہشم�روہاجئےاگوخ�ا�ہو�ہلمعیسکرط�حاکوہ�۔‬
‫�ا�و�ر�ا�ےریم�ےےٹیب! نام�زاقئمرکناجورب�ائوی�ںےساچبتیےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َّ ٰ َ َّ َّ ٰ َ َ ْ ٰ َ ْ َ َ ۗ ْ ْ َ‬ ‫ََ‬
‫‪3‬‬
‫ع الف ْحشا ِء َوال ُمنك ِر۔۔۔ ‪۴۵‬۝‬
‫وۃ‪۰‬۝ اِن الصلوۃ تنى ِ‬ ‫۔۔۔وا ِق ِـم الصل ۭ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رامن�زاقئمرک�وانیقیامن�زشحفا�و�ررب�ےاکمو�ںےسر�وکیتےہ۔‬
‫�ا�و�رجسےسر�باکقر�باحصلوہتاہے�‪�،‬ر�بےکوضح�ر�اپیناشیپنیزمنیرپ�رکھرکا�سیکوشخ�عوخوض�عےسدمحوثانکرنا�ا�سوقتمتر�ب‬
‫رضو�ریا�تایب�نرکنا�‪،‬‬ ‫کےبسےسزیا�د�ہرقیبوہگےذہل�اا�سوقتر�بےساپینششخببلطرکنا�اپین �‬
‫ون ْال َع ْب ُد م ْن َر ّبه‪َ ،‬و ُه َو َساج ٌد‪َ ،‬ف َٔا ْك ث ُ�وا ُّ‬
‫الد َع َاء‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َٔ ْ َ ُ َ َ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َٔ َّ‬ ‫َٔ‬
‫َع ْن ا ِب ي� ُه َر ْ ي َ�ة ان َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل قال‪:‬اقرب ما يك‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِِ‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایابدن�ہدجس�ےںیماپےنرپ�و�ر�دگا�رسے�(�ا�سیکرحتما�و�رفلضےس) بتہزن�دیک‬
‫‪4‬‬
‫ہوتاہےذہل�اسدج�ےںیمتہبدعاکایکر�و�۔‬
‫یا�د�رکوھ�و�ہدینیہںیہنسجںیمامن�زنہوہ�‪�،‬و�ہایام�نےبوس�دےہ�‪�،‬زبانیدعو�ٰیہےسجںیمر�بیکای�دکےےئلامن�زنہوہ�‪،‬‬
‫َ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫الهل َع ْن ُه‪ :‬ل ِد ي نَ� ِ َل ْن ل َصلة ُل‬
‫� ُ‬ ‫َو َق َال َع ْب ُد الهلِ ْب نُ� َم ْس ُع ٍود َر ِ ض ي َ‬
‫‪5‬‬
‫عدب�الہلنبوعسم�د ‪w‬فرماتےںیہو�ہدینیہںیہنسجںیمامن�زنہوہ�۔‬
‫�ر�بےکوضح�ررسنہاکھجناربکتہےرفکہےسجیکزس�اہجمنےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬

‫‪ 1‬االنبیائ�‪۴�۷‬‬
‫‪ 2‬مسندامحد�‪۱�۱�۲�۲�۹‬‬
‫‪ 3‬العنکبوت�‪۴�۵‬‬
‫ئ‬ ‫الس ُج ِود ‪ �۰�۸��۳‬ن ن‬ ‫ُ‬ ‫ف‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫الصل ِة َ ب� ُب َما ُيقال ِ ي� ُّ‬
‫الركوع َو ُّ‬ ‫َ‬
‫‪ 4‬حصیح مسمل ِكت ُ‬
‫للنسا� �‪،۷��۲ ۷‬مسند امحد �‪۹�۴�۶�۱‬‬ ‫الک�ی‬
‫‪،۱‬الس� ب‬ ‫ِ‬
‫اب َّ‬
‫تعظ� قدر الصالة�‪۱�۰�۷�۸‬‬
‫‪ 5‬ي‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ ُْ َ ْ َ ُ َ ْ ّ‬
‫‪1‬‬
‫م ال ُم َص ِل ْ َ ۙ‬
‫ي ‪۴۳‬۝‬ ‫قالوا ل نك ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬و�ہ(�د� �و خزی�)ہکںیےگمہامن�زڑپھےنو�الو�ںںیمےسہنےھت�۔‬
‫�ا�و�ررص�فاپےناعاملو�ںںیمہنمگوہجاناکہرص�فاپیناجن�تیکرکفرک�و�ا�و�رد�وسر�و�ںیکاصال�حیکرکفنہرک�و�او�ررعم�و�فاکمو�ںاکحمکہند�و�‪،‬بر�ائی‬
‫کودکیوھا�و�ر�اسےدبلےنیکوکششہنرک�و�‪،‬ظالموکظملرکتےوہئےدکیوھا�و�رظالماکہاتھہنڑکپ�ووتا�سوقتاہمت�ر�ار�بمترپہصغوہگا�ا�و�راﷲتاعلٰی‬
‫متاہ�ر�یدعائںیوبق�لںیہن مرفائےاگعبدیہنںیہکاﷲمتںیہیھباپےنذع�ا�بںیمٹیپلےل�‪،‬‬
‫َ نْ َ ْ َ ْ ْ ُ َ َ َ َٔ ْ َ‬
‫ال ْنک ِر ق ْبل ان ت ْد ُعوا‬
‫ْ‬ ‫َّ ُ ُ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ََ َ‬
‫‪:‬س ْع ُت َر ُسول الهلِ صل‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل َيقول ُم ُروا ِب� َل ْع ُر ِ‬
‫وف وا�وا عن‬ ‫َع ْن َعا ِئشة‪ ،‬قال ْت ِ‬
‫ک‬ ‫َف َل ُي ْس َت َج َ‬
‫اب َل ُ ْ‬
‫�ا�مالومنمنیاعئہشدصیہق‪ r‬سےرم�و�یےہمںیےنرسو�لالہلﷺکوہی مرفاتےانسہکامرباملرع�و�فا�و�ریہننعاملرکنرکتےرہولبقا�زیں‬
‫‪2‬‬
‫کہمتدعائںیامنوگا�و�راہمت�ر�یدعائںیوبق�لہنوہ�ں۔‬
‫ْٓ َ‬ ‫َ َ َ َ َٔ ُ َ ْ َ ض َ َّ ُ َ ْ ُ فَ َ َ َّ َ َ َٔ ْ نَ َ َ ْ ثُ َّ َ َ َ َٔ ُّ َ َّ ُ َّ ُ ْ َ ْ َ‬ ‫َ‬
‫ك تق َر ٔوون َه ِذ ِه الَية‬ ‫� الل عنه � ِمد الل واث� علي ِه‪ � ،‬قال‪ :‬ي� ا ي�ا الناس ِإن‬ ‫ي‬ ‫َع ْن ق ْي ٍس‪ ،‬قال‪ :‬قام ابو بك ٍر ر ِ‬
‫َ ٔ َ ّ ُ َ َّ َ ٓ َ ُ َ َ ْ ُ ْ ٔ َ ْ ُ َ ُ ْ َ َ ُ ّ ُ ُ ْ َ ْ َ َّ َ ْ َ‬
‫م ضل ِ�إ ذا اه َتد ْي ُتمْ} ‪َ ، 3‬و ِإ ن� َ ِس ْع َنا َر ُسول ِ‬
‫الل َص َّل ُ‬ ‫َ َّ‬ ‫َّ‬
‫الهل‬ ‫{ي ايا ال ِذني امنوا عليك انفسك ل يضك‬
‫َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ُ َّ َّ َ َ َ َٔ ْ ْ ُ ْ َ َ َ َ ْ ُ ُ ُ َٔ ْ َ َ َٔ ْ َ ُ َّ ُ ُ َّ ُ َ‬
‫الل ِب ِعق ِاب ِه‬ ‫علي ِه وسل يقول ِ‪:‬إن الناس ِإذا راوا النكر فل ي يغ�وه اوشك ان يعمهم‬
‫قسیےسرم�و�یےہ�ایکرمتہبدیسنادصیقاکرب‪ t‬طخہبا�رشا�درفمانےےکےئلڑھک�ےوہئےوتالہلاعتلٰیکیدمحوانث�ءکرنےےکدعب‬
‫فرمایاا�ےولگو! تما�سٓایتیکالت�و�ترکتےوہ’’ �ا�ےایام�نو�الو! تماپینرکفرک�واگرمتر�ا�ہر�استرپوہوتوکئیرمگ�ا�ہصخشںیہمتاصقن�نںیہن‬
‫ہپاچناتکس�۔‘‘�ا�و�رمہےنرسو�لالہلﷺوکہی مرفاتےوہئےانسےہہکبجول�گانگ�ہاکاک�موہتےوہئےدکیںیھا�و�راسےدبلےنیکوکشش‬
‫‪4‬‬
‫نہرکیںوترقنعیبا�نبسوکالہلاکذع�ا�بریھگےلاگ�۔‬
‫�ا�سےئلولگو�ںوکحقاب�تیکتحیصنرکتےا�و�ربر�ےاکمو�ںرپاہنںینرمی�‪،‬کحتما�و�ر�دلائلےسعنمرکتےرہان�‪،‬بالشہبہیتہبیہلکشمر�ا�ہ‬
‫ہے�‪�،‬ا�سر�ا�ہںیمالکشم�تیہالکشم�تںیہ�‪�،‬ا�سر�ا�ہںیمدش�ائد�واصمئبا�و�رنعطوالممتانگزیرہے�‪،‬پرھتمرپ�ا�سدنسپید�ہاک�مےکوع�ضوج‬
‫بیھتبیصمٓاجائےوت�ٓا�ہ فواغ�ںہنرکنےگلاجنا�‪،‬ھگرب�اکرکان�ر�ہشکہنوہجانالبہکاﷲتاعلٰیپربرھ�وسہرھکانا�و�روبضمطیےسربصکاد�امناھتمے‬
‫�رھکانہکہیزع�موہتمےکاکمو�ںںیمےسےہا�و�راہلزع�موہتماک�ایکڑب�اتہایھ�رہے�‪�،‬ا�سےکریغبرفیہضغیلبتیکا�د�ایئیگنکممیہںیہن�‪�،‬اﷲ‬
‫دنسپرتاہےا�و�ررتہبینہلصانعیترکتاےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫تاعلٰیصربکرنےو�الو�ںوک ک‬

‫املد��‪۴�۳‬‬
‫‪ 1‬ث‬
‫َ نَّ ْ َ ْ ُ َ‬ ‫ْ َٔ ْ‬ ‫َ ُ ْ َ‬
‫ال ْنك ِر�‪۴�۰�۰�۴‬‬ ‫ال� ع ِن‬ ‫اب ال ِف ت ِن� َ ب� ُب ال ْم ِر ِب� َل ْع ُر ِ‬
‫وف و ِي‬ ‫ا� ماجہ ِكت‬ ‫‪ 2‬نن‬
‫س� ب ن‬
‫‪ 3‬املائدة‪۱�۰�۵� :‬‬
‫‪ 4‬مسندامحد�‪۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ‬ ‫َّ ْ َ َّ ٰ ‪۰‬۝ َّ َ َ َ ٰ ّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫اس َتع ْي ُ‬
‫ْ‬ ‫ي ٰا َم ُ‬
‫َ‬ ‫ٰ ٓ َ ّ ُ َ َّ ْ‬
‫‪1‬‬
‫ي‬ ‫ب‬
‫ِ ِ ‪۱۵۳‬۝‬ ‫الص‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫ہللا‬ ‫ِن‬
‫ا‬ ‫ۭ‬ ‫ۃ‬
‫ِ‬ ‫و‬‫ل‬ ‫الص‬‫و‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫لص‬‫ب‬‫ِ‬ ‫ا‬‫و‬ ‫ن‬ ‫ِ‬ ‫وا‬‫ن‬ ‫ييا ال ِذ‬
‫ربصو�رامن�زےسدم�دولالہلربصرکنےو�الو�ںےکاستھےہ�۔‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�ےولگووجایام�نالئےوہ ا�‬
‫ےل‪�،‬ا�و�راییساچ�لای�ر�ویہسجےس‬
‫ری�ورتجا�نرک�ا�نےسربکتسےہنانلمکہبجو�ہمتےسمہالک�موہ�ںوتتو�ا�نےساپانمہنریھپ �‬
‫�ا�و�ر گلوو�ںوکقح مک‬
‫ما�لو�د�ولتایجا�ہونمبصایقو�ت طواقتیکوجہےسرخف�وغر�و�رکااظاہ�روہتاوہ�ا�ساک�اظاہ�رنہرک�‪،‬یہاﷲتاعلٰیکوناسپدنہےا�سےئلہکاناس�ن‬
‫�ایکدنب�ہاعجزوقحریےہاﷲتاعلٰیکوییہدنسپہےہکو�ہاپینتیثیحےکاطمبقاعجز�ی �اکنواس�ر�ییہاتخای�رکےیرکےھا�سےساجت�و�زرکےکڑب�ائی‬
‫وخوی�ںاکنمعبےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫کا�اظاہ�رنہرک�ےہکڑب�ائیرص�فاﷲتاعلٰیہیےکےئلزیابہےوجتام�ماتخای�ر�ا�تاکاملکا�و�رتام�م ب‬
‫َ َ ً ‪۰‬۝ َّ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ ْ َ ً‬ ‫ْ َْ‬ ‫ََ َ‬
‫‪2‬‬
‫ال َبال ُط ْول ‪۳۷‬۝‬ ‫ول تْ ِش ِف الر ِض مرحاۚ اِنك لن ت ِرق الرض ولن تبلغ ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬زمنیںیماکڑکرنہولچ�‪،‬تمہنزمنیوکپاھ�ڑکسےتوہنہاہپ�ڑ�و�ںیکدنلب�یوکہپچنےتکسوہ�۔‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ْ ُ ُ ْ َ َّ َ َ ْ ف َ ْ ْ َ ُ َ َّ ْ ْ َ َ َ ْ ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ َ َ َ َ‬
‫النة من ِ ي� قل ِب ِه ِمثقال حب ٍة ِمن ِك ب ٍ� ول يدخل‬‫الل‪ ،‬قال‪:‬قال َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل‪:‬ل يدخل ج‬ ‫عن عب ِد ِ‬
‫َ‬ ‫ف َْ َْ ُ‬ ‫َّ‬
‫الن َار َم ْن ِ ي� قل ِب ِه ِمثقال َح َّب ٍة ِم ْن خ ْر َد ٍل ِم ْن ِإ ي َ� ٍان‬
‫عدب�الہلنبوعسم�د ‪w‬سےرم�و�یےہ�رسو�لاﷲﷺےنرفمایاجسےکد�لںیمایکر�ائیےکد�انےےکرب�ابربیھربکہوگا�و�ہصخشتنجںیم‬
‫ہنںیاجئےاگ�ا�و�رجسےکد�لںیمر�ائیرب�ابربیھایام�نوہ�ا�و�ہمنہجںیمد�اخلںیہنوہگا�۔‬
‫‪3‬‬

‫َّ‬ ‫َ‬ ‫الل َع نْ ُ� َما‪َ ،‬ق َال َ‪:‬ق َال َر ُسول الهلِ َصل ُ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل َ‪:‬م ْن َج َّر‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫� َّ ُ‬
‫الل ْب ِ ن� ُ َع َر َر ِ ض ي َ‬ ‫َّ‬
‫الل‪َ ،‬ع ْن َع ْب ِد ِ‬
‫َّ‬
‫ال ْب ِ ن� َع ْب ِد ِ‬ ‫َ ْ َ‬
‫عن س ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫َْ َ ُ ُ ََ َ َ ْ َْ ُ ُ َ‬
‫الهل ِإل ْي ِه َي ْو َم ال ِق َي َام ِة‬ ‫ثوبه خيلء ل ينظ ِر‬
‫ربا�و�رغر�و�رکی‬ ‫سالمنبدبع�الہلاپےنو�الدعدب�الہلنبرمع‪w‬سےرم�و�یںیہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاجوشصخاپانڑپک�ا�(پاجامہایہتدنب�وغری�ہ) کت �‬
‫‪4‬‬
‫�وجہےسزمنیرپسھگاتٹیچےلاﷲاعتلٰیقایمتےکد�نا�سیکرط�فرظن�رحتمےسدکیےھاگبیھںیہن�۔‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ْٔ َ ُ ُ َ ً‬ ‫َع ْن َٔا� ُج َر ّي َجا� ْ ن� ُس َل ْ�‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ر َٔا ْي ُت َر ُج ًل َي ْص ُد ُر َّ‬
‫اس َع ْن َرا ِي ِه‪ ،‬ل َيقول ش ْيئا ِإل َص َد ُروا َع ْن ُه‪ ،‬قل ُت‪َ :‬م ْن‬
‫الن ُ‬
‫ٍ ِب ِ ب ِ ي ٍ‬ ‫ِب ي‬
‫َ َ َ ُ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ُ ْ ُ َ َ ْ َ َّ َ ُ َ َ ُ َ َّ َ َّ َ ْ ن َ َ َ َ ُ ْ َ َ ْ َ‬
‫الل‪ ،‬مرت ي ِ�‪ ،‬قال‪ “ :‬ل تقل‪ :‬عليك‬ ‫الل صل الهل علي ِه وسل‪ ،‬قلت‪ :‬عليك السلم ي� رسول ِ‬ ‫هذا؟ قالوا‪ :‬هذا رسول ِ‬
‫َّ َ ُ َ َّ َ َ ْ َ َّ َ ُ تَ َّ ُ ْ َ ّ ُ ْ َّ َ ُ َ َ ْ َ َ َ ُ ْ ُ َٔ ْ َ َ ُ ُ َّ َ َ َٔ نَ َ ُ ُ َّ َّ‬
‫الل ال ِذي‬ ‫الل؟ قال‪:‬ا� رسول ِ‬ ‫السلم‪ ،‬ف ِإن عليك السلم ِ�ية ال ِي ِت‪ ،‬قل‪ :‬السلم عليك “ قال‪ :‬قلت‪ :‬انت رسول ِ‬

‫‪ 1‬البقرۃ�‪۱�۵�۳‬‬
‫‪ 2‬نب� ارسائیل�‪۳�۷‬‬
‫ْ‬
‫س� ابوداودکتاب اللباس َ ب� ُب َما َج َاء ِ ف ي� ال ِك ْب ِ��‪ ،۴�۰�۹�۱‬مسندامحد�‪ ،۳�۹�۱�۳‬حصیح ب ن‬ ‫‪ 3‬نن‬
‫‪،۲‬مسندا� یعیل �‪� ،۵�۳�۳�۰‬ش ح‬
‫ب‬ ‫ا� حبان�‪�۲�۴‬‬
‫السنۃ للبغوی �‪۳�۵�۸�۷‬‬
‫ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ ُ ْ ُ ُ َّ ً َ ً‬ ‫َ ُ َ ْ َّ ّ َ َّ‬ ‫خ‬
‫ـ� صــى الــه عليـ ِـه وســم لــو كنــت مت ِخــذا خ ِليــا�‪۳�۶�۶�۵‬‬ ‫‪ 4‬حصیــح ب�ــاری کتــاب فضائــل احصــاب النـ بـیﷺ ب�ب قــو ِل النـ ِب ِي‬
‫نن‬
‫‪،۵‬الســ�‬ ‫ا� حبــان �‪�۴�۴�۴‬‬ ‫ــاء ِ ف ي� ِإ ْس َــب ِال ْ إال َز ِار�‪ ،۴�۰�۸�۵‬مســندامحد ‪ ،۴�۸�۸��۴‬حصیــح ب ن‬
‫‪،‬ســ� ابوداودکتــاب اللبــاس َ ب� ُب َمــا َج َ‬
‫نن‬
‫ِ‬
‫‪،۳‬مســندا� یعــی ‪۵�۵�۷��۲‬‬
‫ب‬ ‫للب�ــیق �‪�۳�۱�۴‬‬ ‫الکــری ی‬
‫ب‬ ‫نن‬
‫‪،۹‬الســ�‬ ‫ئ‬
‫للنســا� �‪�۶�۳�۶‬‬ ‫الکــری‬
‫ب‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َٔ‬ ‫َْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ َٔ ْ َ َ‬ ‫ْ َٔ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َٔ َ َ َ ضُ ٌّ َ َ َ َ َ‬
‫� ف َد َع ْوت ُه كشف ُه َع ْنك‪َ ،‬و ِإن ا َص َابك َع ُام َس َن ٍة ف َد َع ْوت ُه‪ ،‬ان َب تَ َ�ا لك‪َ ،‬و ِإذا ك ْن َت ِب� ْر ٍض قف َر َاء ‪ -‬ا ْو‬ ‫ِإذا اصابك‬
‫َ َ‬ ‫َ َ َ َ َّ ْ َ َ َ َ َ‬
‫احل ُتك ف َد َع ْوت ُه‪َ ،‬ر َّد َها َعل ْيك‪،‬‬
‫فل ٍة ‪ -‬فضلت ر ِ‬
‫�ابوجر�یاجبربنمیلس‪ t‬سےرم�و�یےہمںیےنایکصخشوکدکیاھہکول�گا�نیکر�ائےیکرم�اجتعرکتےےھت(عیینا�نیکر�ائےوکوبق�ل‬
‫کرتےےھت) �و�ہوکئیاب�تںیہنےتہکےھترگمول�گاسےام�نےتیلےھت مںیےناہکہکہیوک�نںیہ�؟ گلوو�ںےناہکہیرسو�لالہلﷺںیہ�‪،‬مںی‬
‫نےاہککیلعاسلال�ما�ےالہلےکرسو�لالہلﷺ! �د�و ترمہب�‪� ،‬رسو�لاکر�مﷺےنرفمایاہککیلعاسلال�متموہکا�سےیلہککیلعاسلال�موت‬
‫مر�د�و�ںاکالس�مےہمتاسلال�مکیلعوہک �‪،‬ر�ا�و�یےتہکںیہہکںیمےناہکایکٓا�پﷺالہلےکرسو�لںیہ�؟ فرمایاہکںیمالہلاکرسو�لوہ�ںا�س‬
‫�الہلاک�‪،‬جبںیہمتوکئیفیلکتےچنہپوتمتاسےاکپ�ر�وپسو�ہاہمت�ر�یفیلکتوکد�و�ررک�د�ےاگ�ا�و�راگرںیہمتیسکاس�لطحقاسلیاکاسمانرکناڑپ�ےوت‬
‫�اسےاکپ�ر�وتوو�ہاہمت�ر�ےو�اسےط(�انا�ج) � گاائےاگ�ا�و�ربجمتیسکرجنبزمنیایرحص�اںیموہا�و�رو�ہاہمت�ر�یوس�ا�ر�یمگوہجائےوتمتاسےاکپ�ر�ووتو�ہ‬
‫�ا�سوس�ا�ر�یوکںیہمتولٹاد�ےاگ‬
‫َ َ ً َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ َ ُْ ُ َْ َ َ َ َ َ‬
‫اع ْد ِإ َّيل‪ ،‬قال‪:‬ل ت ُس َّ ب نَّ� ا َح ًدا قال‪ :‬ف َ�ا َس َب ْب ُت َب ْع َد ُه ُح ًّرا‪َ ،‬ول َع ْب ًدا‪َ ،‬ول َب ِع ي ً�ا‪َ ،‬ول شاة‪ ،‬قال َ‪:‬ول‬ ‫قال‪ :‬قلت‪:‬‬
‫َ َ َ َ‬ ‫ك َٔا َخ َاك َؤَا ْن َت ُم ْن َب ِس ٌط إ َل ْي ِه َو ْ�ج ُ َك إ َّن َذ ِل َك ِم َن ْ َ‬
‫ال ْع ُر ِ‬
‫وف‪َ ،‬و ْارف ْع ِإز َارك ِإل‬ ‫َ‬ ‫َ َٔ ْ ُ َ ّ‬
‫ِ‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫وف‬
‫ِ‬ ‫ر‬‫ُ‬ ‫ع‬ ‫تَ ْ� ِق َر َّن َش ْي ًئا ِم َن ْ َ‬
‫ال ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َٔ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ ن َ َّ َك َوإ ْس َب َال ْال َزار‪َ ،‬فإ نَّ َ� َ َ �خ َ ة َ َّ َّ َ َ ي ُ ُّ ْ َ �خ َ ةَ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫يل‪ ،‬و ِإن الل ل ِ�ب ال ِ يل‪،‬‬ ‫ِإ ِ ِ ا ِمن امل ِ ِ‬ ‫ِنص ِف الس ِاق‪ ،‬ف ِإن ابيت ف ِإل الكعب ي ِ�‪ ،‬و ِإ ي� ِ‬
‫ُ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ ََ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫َو ِإ ِن ْام ُر ٌٔو ش َت َمك َو َع َّي َ�ك ِب َ�ا َي ْع ُل ِفيك‪ ،‬فل ت َع ِّي ْ� ُه ِب َ�ا ت ْع ُل ِف ِيه‪ ،‬ف ِإ نَّ َ�ا َو َ ب�ل ذ ِلك َعل ْي ِه‬
‫�ر�ا�و�یےتہکںیہہکںیمےنرع�ضایکہکھجمےسدہعےیجیل�‪ ،‬فرمایاہکوترہگزیسکوکرب�اھبالمتوہک�‪� ،‬ر�ا�و�یےتہکںیہہکا�سےکدعبےسںیمےنیسک‬
‫کورب�االھبںیہناہکخو�ا�ہو�ہالغ�موہایٓا�ز�ا�د ��‪،‬ا�ونٹوکہنرکب�یوک�‪�،‬ا�و�ررفمایاہکیکینیکیسکاب�توکریقحتموھجمس�ا�و�راگرمتاپےناھبئیےساشہ�شاشب�ش‬
‫چرہ�ےےکاستھولموتکشیبہییکینےہ�‪�،‬ا�و�راپےندنبہتوکفصناس�ق(�ٓا�دھیڈنپلی) تکا�وناچرکوھ�‪،‬پساگرا�سےساناک�ررک�ووتمکا�زکمونخٹ�ں‬
‫سےا�وناچرکوھا�و�ردنبہت(شول�ا�رایاپجامہوغری�ہ) خٹون�ںےسےچیناکٹلنےےسےتچبرہوا�سےیلہکہیربکتںیمےسےہ �ا�و�رکشیبالہلاعتلٰیکترب‬
‫کودنسپںیہن مرفاتا ��‪،‬ا�و�راگروکئیصخشںیہمترب�اھبالےہکا�و�راہمت�ر�ےاند�رسجبیعاکاسےملعوہا�سےسںیہمتاع�ردلائےوتمتاسےا�سےکبیع‬
‫‪1‬‬
‫سےاع�رتمدلاناوجںیہمتولعم�موہہکا�ساکوبا�لمترپیہڑپ�ےاگ�۔‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫{ي ا ُّيَا الذ َ‬ ‫َ‬ ‫ٔ‬ ‫َ‬
‫ني‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ا�‪َ ،‬ح َّد َث ْت ن� ب ْن ُت ثَ�ب ِت ْ ن� َق ْيس ْ ن� ش َّ�اس‪ ،‬قال ْت‪َّ :‬لا نْا زَ�ل ُ‬
‫الهل َع َّز َو َجل‪َ :‬‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ال َر َاس ِ ن يُّ‬‫َح َّد َث ن� َع َط ٌاء ْ خُ‬
‫ٍ‬ ‫ِ ب ِ ِ ِب‬ ‫ِي ِ‬ ‫ِي‬
‫َّ ّ ‪ َ َ َ 2‬ثَ ٌ َ ْ َ ُ َ َٔ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ ُ َ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٓ ُ‬
‫ب} دخل � ِبت بيته‪ ،‬واغلق علي ِه ب�به‪ ،‬فط ِفق يب ِ يك‪ ،‬ففقده رسول‬ ‫ْ ُ ْ َ ْ ْ َْ‬
‫امنوا ل تفعوا اصواتك فوق صو ِت الن ِ ِ‬
‫َ‬ ‫َٔ َ ُ َٔ ْ ُ َ َ‬
‫الص ْو ِت‪ ،‬اخاف ان َيكون ق ْد َح ِبط‬ ‫الل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل‪َ ،‬ف َٔا ْر َس َل إ َل ْي ِه‪َ ،‬ف َد نَ� َ ُل َف َٔا ْخ َب َ� ُه‪َ ،‬ف َق َال‪َٔ :‬ا نَ� َر ُج ٌل َش ِد ُيد َّ‬
‫الهلِ َص َّل َّ ُ‬
‫ِ‬
‫َّ َ َ ُ ّ ُ ُ َّ ُ ْ َ َ ُ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ ْ َ ُ خَ ْ تَ ُ خَ ْ َ َ ثُ َّ َٔ ْ َ َ ُ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫ال فورٍ}‬ ‫َع ِ يل‪ ،‬قال‪:‬ل ْست ِم ن ُ� ْم بل ت ِعيش ِب� ي ٍ� َو ُ�وت ِب� ي ٍ� قال‪ � :‬نا ز�ل الهل تعال‪�ِ { :‬إ ن هللا ل يِب ك مت ٍ‬
‫‪3‬‬

‫للب� ق� �‪۲�۱�۰�۹�۳‬‬
‫الک�ی ی‬ ‫س� ابوداودکتاب اللباس َ ب� ُب َما َج َاء ِ ف ي� ِإ ْس َب ِال ْ إال َزار ‪ ۴�۰�۸��۴‬ن ن‬
‫‪،‬الس� ب‬ ‫‪ 1‬نن‬
‫ِ ِ‬
‫‪ 2‬احلجرات‪۲� :‬‬
‫‪ 3‬لقمان‪۱�۸� :‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َٔ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ ُ َّ ُّ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َٔ ْ َ َ َ ْ َ َٔ ْ َ َ ُ َ َٔ نْ زَ َ ُ ُ َ َ‬
‫الهل ت َعال‪،‬‬ ‫‪ ،‬فاغلق علي ِه ب�به وط ِفق يب ِ يك‪ ،‬ففقده الن ِب ي� صل الل علي ِه وسل‪ ،‬فارسل ِإلي ِه فاخ ب�ه ِب�ا ا�ل‬
‫عاطئ رخ�اسانیےتہکںیہثابت‪t‬بنسیقیکیٹیبےسرم�و�یےہبجوس�ر�ہامقل�نیکٓایت’’ �ا�ےولگووجایام�نالئےوہ ��‪،‬اپینآ�و�ا�زیبنیکآ�و�ا�ز‬
‫سےدنلبہنرک�و�‪�،‬ا�و�رہنیبن(صیلالہلہیلعو�آلہوسمل) کےاستھا�ونیچآ�و�ا�زےساب�تایکرک�و�۔‘‘نا�ز�لوہئیوت�ا�ےولگوجو�ایام�نالئےوہ�اپین‬
‫�ٓا�و�ا�زیںیبنﷺیکٓا�و�ا�زسےدنلبنہرک�و�۔‘‘تومری�ےو�الدگرھمںید�اخلوہکریبھٹےئگ �او�ر�د�ر�و�ا�ز�ہدنبکر�دیا�ا�و�ر�ر�ونےےگل�‪ ،‬جبرسو�ل‬
‫�الہلﷺےناہنںییئکد�نہن کیداھتوکیسوک�ا�نیکربخلانےےکےیلاجیھب�‪� ،‬و�ہصخشا�نےکاپ�ساچنہپ�ا�و�رگرھمںیےنھٹیبیکوجہوپچیھوت�انوہ�ںےن‬
‫کاہمںیایکایاسشصخوہ�ںسجیکٓا�و�ا�زتہبدنلبہے�ا�و�رجمےھاندیہشےہہکاگرمںیرسو�لالہلﷺےکاسمےندنلب�ٓا�و�ا�زسےوبلاتومری�ے‬
‫تام�م اعام�ل اضئع ےلچ اجئںی ےگ�ا�و�رمںی اخلی اہتھ الہلیک اب�رگا�ہ ںیم شیپ وہ�ںاگ�‪ ،‬پرھجب الہلاعتلٰی نےیہٓایت’’ �الہلیسک وخ دنسپ ا�و�ررخف‬
‫وترھیہتباٰلیہےسرل�ز�ہرب�اند�ا�موہگےئا�و�رگرھمںیھٹیبرک�د�ر�و�ا�ز�ہدنبکر�دیا�ا�و�ر�ر�وناشر�و�ع‬
‫جاتنےو�الےصخشوکدنسپںیہنرکتا۔‘‘ نا�ز�ل مرفائی پ‬
‫کر�دیا�‪،‬جبرسو�لالہلﷺےناہنںییئکد�نہن کیداھتوکیسوک�ا�نیکربخلانےےکےیلاجیھب ‪،‬‬
‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ُ‬
‫الهل َعل ْي ِه وعىل اهل َو َس َل وقال ما شان ث�بت ‪ ،‬قالوا ي� رسول الهل والهل ما ندري ما شانه‬ ‫فافتقده َر ُسول الهلِ صل‬
‫ٔ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬
‫الهل َعل ْي ِه وعىل اهل َو َس َل وقال ما شانك‬ ‫يبك فيه‪ ،‬فارسل إليه َر ُسول الهلِ صل‬
‫يغ� انه قد اغلق ب�به عليه فطفق ي‬
‫�ایک ر�و�ایت ںیم ےہجبیئک د�نکت اثبت ‪t‬کو�رسو�ل الہلﷺ ےنںیہن دکیاھتوپوچاھثابت‪ t‬کوایک وہ�ا�؟ صاحبہرک�ا�م ‪y‬‬
‫نےرع�ضایک�ا�ےالہلےکرسو�لﷺ�!�الہلیکمسقمہںیہناجنےتہکا�سےکاستھایکہو�اہےرگمانوہ�ںےناپےنرپ�اپےنرھگکےد�ر�و�ا�ز�ے‬
‫کبدنر�دیےںیہا�و�ر�ر�وتےاجتےںیہ�‪� ،‬رسو�لالہلﷺےناہنںیالبھباجیجبو�ہدخمتاقد�سںیمحاضروہئےوت�ٓا�پﷺوپچاھ�ا�ے‬
‫ثابت‪!t‬کایہو�اہے�؟�۔‬ ‫‪1‬‬

‫ُ َ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ نْ َ ْ َ ُ َ ً َ ُ ْ َ ُ ش َ‬ ‫َف َق َال‪ :‬إ نّ� ُٔا ِح ُّب ْ ج َ َ َ َ ُٔ ُّ َٔ ْ َٔ ُ َ َ ْ‬

‫� ًيدا‪َ ،‬و ُي ْد ِخلك‬
‫م‪ ،‬فقال‪:‬لست ِم ُ� ْم‪ ،‬بل ت ِعيش ِحيدا وتقتل ِ‬
‫المال‪ ،‬وا ِحب ان اسود قو ِ ي‬ ‫ِِ ي‬
‫َْ َ‬
‫ال َّنة‬
‫ج‬
‫دنسپرتاہو�ںجمےھڈ�رہےہکا�سٓایتیکر�وسےںیمابت�ہ‬
‫تو�انوہ�ںعر�ضایک�ا�ےالہلےکرسو�لﷺ�!مںیزیتنامج�لا�و�ر�اپینرعتیف ک‬
‫نہوہجائو�ں�‪ٓ� ،‬ا�پﷺےنرفمایاا�ےاثبت‪!t‬کایتما�ساب�ترپ�ر�اضیںیہنہکمتا�سرط�حالھبئییکزندگیزگ�ا�ر�وکہاہمت�ر�یرعتیفیک‬
‫جائےا�و�رشاہ�د�تیکوم�تاپکرتمتنجںیمد�اخلوہ�؟عر�ضایک�ا�ےالہلےکرسو�لﷺ�!یہابتںیوتجمےھدنسپہںی�۔‬
‫‪2‬‬

‫اس ‪،‬‬ ‫م‬‫الناس َع ْن ثَ� ِب ِت ْب ن� َق ْيس ْب ن� ال�شَّ َّ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َع َل ْي ِه َو ُه َو َع ِل ٌيل َف َق َال َٔا ْذ ِهب ْال َب َ‬
‫اس َر َّب َّ‬ ‫الن َّ� َص َّل ُ‬‫َ َ َ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫دخل ِب ي‬
‫�ایکدفہعاثبت‪t‬لعلیوہگےئا�و�رلچےنرھپنےےکاقبلہنرہےبجیبنرکیمﷺوکخربہوئیوت�ٓا�پﷺا�نیکایع�د�تےکےیل‬
‫‪3‬‬
‫�ا�نےکرھگترشیفالئےا�و�ر�دعافرمائی �۔‬
‫‪ 1‬املتفق ت‬
‫واملف�ق�‪۵�۹�۴‬؍�‪۱‬‬
‫ٔ‬ ‫ف‬
‫نع��‪۳�۵�۹�۰‬؍�‪،۶‬االستيعاب ي� معرفة االحصاب�‪۲�۰�۲‬؍�‪۱‬‬ ‫‪ 2‬الروح�‪۱�۵‬؍�‪،۱‬معجم الصحابة للبغوی �‪۳�۹�۱‬؍�‪،۱‬معرفة الصحابة ب‬
‫ال� ی‬
‫ال� حبان�‪۴�۳‬؍�‪۳‬‬ ‫‪ 3‬ت�ذيب تال�ذيب�‪۱�۲‬؍�‪،۲‬الثقات ب ن‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ‬ ‫الل َٔا ْو َح إ َ َّل َٔا ْن َت َو َ‬
‫اض ُعوا َح تَّ� ل َي ْب ِ غ يَ�‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل‪:‬إ َّن َّ َ‬ ‫ُ َّ‬
‫الل َص َّل ُ‬ ‫ْ ن َ َٔ َّ َ َ َ َ‬
‫ح ٍار‪ ،‬ان ُه قال‪ :‬قال َر ُسول ِ‬ ‫اض ب ِ� ِ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ِ ي‬ ‫ِ‬ ‫عن ِعي ِ‬
‫َ َٔ‬ ‫َ ْ َٔ‬ ‫َ َٔ‬ ‫َٔ‬
‫ا َح ٌد َعل ا َح ٍد‪َ ،‬ول َيف َخ َر ا َح ٌد َعل ا َح ٍد‬
‫عای�ض‪t‬بنامح�رسےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاہکالہلاعتلٰینےھجمرپوحیان�ز�ل مرفائیےہہکمتول�گوت�اضعا�و�ررف�وتیناتخای�ررک�و‬
‫یاہ�ںکتہکوکئید�وسر�ےرپزیا�دتیہنرک�ےا�و�رہنیہوکئیایکد�وسر�ےرپرخفومابہا�ترک�ے�۔‬
‫‪1‬‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َٔ َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ ض َ َّ ُ َ ْ ُ َ َّ ّ َ َّ ُ َ‬

‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل قال‪َ :‬م ْن قال‪ :‬ا نَ� خ ْي ٌ� ِم ْن ُيون َس ْب ِ ن� َم تَّ� فق ْد كذ َب‬ ‫� الل عنه‪ ،‬ع ِن الن ِب ي� صل‬
‫عن ا ِب ي� هر ي�ة ر ِ ي‬
‫ِ‬
‫‪2‬‬
‫�ا�و�راب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺےنا�رشا�درفمایاہکوجصخشہیےہکہکںیموینسنبیتمےسافلضوہ�ںوتا�سےنوھج�ٹاہک�۔‬
‫�ت‪�،‬ر�بیکوخشون�د�یےکےئلر�ا�ہدخ�اخر�چرکنا�ا�و�رعاب�د�ا�تںیمیھبایمنہر�و�یاتخای ک�ررنا�‪،‬جوایمنہ‬
‫�ا�سےئلاپیناچ�لو�ر�و �یہ‪�،‬زندگیےکرہماعمال �‬
‫وگتفگرنا�‪،‬چخیوچالکرفگوگتکرنا‬
‫�ر�و�یاتخای ک�ررتاہےو�ہاتحم�جںیہن توہا�ا�و�را�ےریم�ےےٹیب!چخیای کالچربا�ترکنےےکاجبئےرنمیا�و�رلحیمیےس ک‬
‫ںیہنار�ا�ونیچٓا�و�ا�زسےاب�ترکنادنسپید�ہوہتاوتدگھےیکٓا�و�ا�زسبےساچیھیھجمساجتی�‪،‬یلنکایاسہنںی‬
‫جاہول�ںاکرطیہقاک�رہےوجدنسپید�ہ گ‬
‫ہےہکلبدگھےیکٓا�و�ا�زسبےسدبتر�ا�و�ررکیہہےہ�‪،‬‬
‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ ض َ َّ ُ َ ْ ُ َٔ َّ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َ ْ تُ ْ َ َ ّ َ َ َ ْ َٔ ُ َّ َ َ‬
‫الل ِم ْن ف ْض ِ ِل‪،‬‬ ‫� الل عنه‪ ،‬ان الن ِب يَّ� صل الهل علي ِه وسل‪ ،‬قال ِ‪:‬إذا ِسع� ِصياح ِ‬
‫الديك ِة فاسالوا‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة ر ِ ي‬
‫َ َ َ َ َّ ُ َّ َ َّ ْ َ َ َّ ُ َ َٔ َ ْ نًَ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ ْ َ ً‬ ‫َ‬
‫لل ِمن الشيط ِان‪ ،‬ف ِإنه راى شيطا�‬ ‫ف ِإ نَّ َ�ا َرات َملك‪َ ،‬و ِإذا َ ِس ْع تُ ْ� نَ ِ�يق ِ‬
‫احلم ِار فتعوذوا ِب� ِ‬
‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہ نیبرکیمﷺےنرفمایاجبرم�غیکٓا�و�ا� سزونتو�الہلاعتلٰیسےا�ساکفلضبلطرک�و�ا�سےیلہکو�ہرفشےت‬
‫‪3‬‬
‫کو�دکیاتھہے�‪�،‬ا�و�رجبدگھےیکٓا�و�ا�زونس توالہلاعتلٰیسےاطیش�نیکانپ�ہامنوگ �ا�سےئلہکو�ہاطیش�نوک�دکیاتھےہ�۔‬
‫قلام�نمیکحیکزمیدچدنیصنںیتحوجر�و�ایا�تںیمذمکو�رہںی�‪،‬‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ال ِك ي َ� َك َن َي ُقول‪ :‬إ َّن َ‬ ‫ُ‬
‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َقال‪ :‬إ َّن ل ْق َم َان َ‬
‫َ‬ ‫الن ّ� َص َّل ُ‬ ‫َعن ْ ن ُ َ َ َ َّ‬
‫الل َع َّز َو َجل ِإذا ْاس ُت ْو ِد َع ش ْيئا‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ا� عر‪ ،‬ع ِن ِب ِي‬‫ِ بِ‬
‫َ‬
‫َح ِفظ ُه‬
‫رپس�در�دیاجائےوت�و�ہ‬
‫عدب�الہلنبرمع‪w‬سےرم�و�یےہ نیبرکیمﷺےنرفمایاقلام�نمیکحاہککرتےےھتہکبجیسکزیچکو�الہلاعتلٰیکے ک‬
‫�ا�سیکافحظت مرفاتاہے�۔‬ ‫‪4‬‬

‫ُ‬ ‫ْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ال ْش َع ِر ّي َر ِ ض ي َ‬
‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َٔ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ :‬قال لق َمان ِ ْلب ِن ِه َو ُه َو َي ِعظ ُه َ ي‪�:‬‬ ‫الل َع ْن ُه‪ ،‬قال‪ :‬قال َر ُسول ِ‬
‫الل َصل ُ‬ ‫� ُ‬
‫ِ‬ ‫عن ا ِب ي� موس‬

‫ال َدب َ� ٌب ف� َّ‬

‫الت َو ُ‬ ‫ْ َٔ‬ ‫َ‬ ‫‪ 1‬نن‬
‫اض ِع �‪۴�۸�۹�۵‬‬ ‫ابوداودكتاب ِ ب ِ ي‬ ‫ِ‬ ‫س�‬
‫امل ْر َس ِل ي نَ��‪۴�۶�۰�۴‬‬‫الق ْر ٓا ِن َ ب� ُب َوإ َّن ُي ُون َس َِل َن ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ َْ‬
‫اب تف ِس ي ِ�‬ ‫‪ 2‬حصیح ب خ�اری ِكت‬
‫ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫اللــق َ ب� ٌب َخـ ْي ُ‬
‫ال َب ِال�‪،۳�۳�۰�۳‬حصیح مســم کتــاب الذکروالدعاء‬ ‫امل ْسـ ِ ِـم غ نَ ٌ� َيت َب ُع ِب َ�ا شـ َـعف ِج‬
‫ـر َم ِال ُ‬ ‫‪ 3‬حصیــح ب خ�ــاری کتــاب بــدء خ‬
‫ْ‬ ‫ـ� ابوداودکتــاب االدب َ� ُب َمــا َجـ َ ف ّ‬ ‫الد َعــاء ع ْنـ َـد ص َيـ ّ‬ ‫َ� ُب ْاســت ْح َباب ُّ‬
‫الديـ ِـك َوال بَ َ� ِئ ِا��‪،۵�۱�۰�۲‬جامــع ت�مــذی‬
‫ـاء ِ ي� ِ‬ ‫ب‬ ‫الد ِيك�‪،۶�۹�۲�۰‬سـ ن ن‬ ‫ـاح ِ‬‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ب‬
‫ئ‬ ‫ن‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫الک�ی للنســا� �‪�،۱�۰�۷�۱�۴‬ش ح الســنۃ للبغوی�‪۱�۳�۳�۴‬‬ ‫ـ� ب‬ ‫احل َمار �‪،۳�۴�۵�۹‬سـ ن‬ ‫ن‬
‫ابــواب الدعــوات ب�ب مــا يقــول ِإذا ِســع ِ�يــق ِ ِ‬
‫‪ 4‬مسندامحد �‪۵�۶�۰�۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫الت َق ُّن َع‪َ ،‬ف ِإ نَّ َ�ا َ خْم َو َف ٌة ِب� َّلل ْي ِل َم َذ َّ ةٌل ِب� نَّ َ‬
‫ل� ِار‬ ‫ُب نَ َّ� إ َّ� َك َو َّ‬
‫ي ِي‬
‫بوموسٰیاشرع�ی‪ t‬سےرم�و�یےہ �رسو�لالہلﷺےنرفمایاقلام�نےناپےنےٹیبوکصنتحیرکتےوہئےاہک�ا�ےریم�ےےٹیب�!کتفلےک‬ ‫�ا �‬
‫ساتھانقعتےساتجان�برک�وویکنہکہیر�ا�تےکوخ�فوخرط�ا�و�ر�د�نںیمذللیوہنےاکسببےہ�۔‬
‫‪1‬‬

‫ْ َ َ نَ َ َ َ ْ ُ ُ‬ ‫َ ُّ ّ ّ ْ ن َ ْ َ َ َ َ َ ُ ْ َ ُ ْ َٔ ْ ُ نَ َّ َّ ْ ْ َ َ َٔ َ‬
‫كة ا ْجل َس ِت الس ِاك ي� جما ِلس الل ِ‬
‫وك‬ ‫ع ِن الس ِد ِي ب ِ� ي� ي� قال‪ :‬قال لقمان ِلب ِن ِه‪ :‬اي ب ي�‪ِ ،‬إن ِ‬
‫ال‬
‫سد�ی نب ٰییحی سے ر�و�ایت ےہ قلام�ن ےن اپےن ےٹیب ےساہک�ا�ےریم�ے ےٹیب�!کحتم و�د�انش ےنونیکسم�ںوک اب�دشاہو�ںیکسلجم ںیم‬
‫ٹباھ�دیاہے�۔‬
‫‪2‬‬

‫َ‬ ‫ْ ن ُ ْ َ َ َٔ َّ ُ ْ َ َ َ َ ْ َ ُ نَ َّ َ َٔ َ ْ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ ْ َ ْ ْ َ‬
‫س ِم ِإال ْسل ِم ‪َ ,‬ول‬ ‫ا� َع ْب ِد الهلِ ب ِ� عتبة ‪ ,‬ان لقمان ‪ ,‬قال ِلب ِن ِه ي‪ �:‬ب ي� ‪ِ ,‬إذا اتيت جم ِلس قو ٍم فار ِ ِمم ِب‬‫َع ْن َع ْو ٍن َي ْع ن� ْ نَ‬
‫ِي ب‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬
‫ْ َ َُ ْ َ ْ ُ ف‬ ‫َ‬ ‫ُ ف ْ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ ْ َ َّ تَ ُ ْ ْ َ ُ‬
‫اضوا ِ ي� غ ْي ِ� ذ ِلك ف َت َحَّول ِم نْ ُ� ْم ِإل غ ْي ِ� ِ ْه‬ ‫ض معم ‪ ,‬و ِإن اف‬ ‫تن ِطق ح ت� َ�اه قد نطقوا ‪ ,‬ف ِإن افاضوا ِ ي� ِذ ك ِر الهلِ فام ِ‬
‫رھایکوکنے‬ ‫عو�ننبدبع�الہلےسرم�و�یےہ قلام�نےناپےنےٹیبےساہک�ا�ےریم�ےےٹیب!جبمتوق�میکسلجمںیمٓائوتو�اہنںیالس�موہک پ �‬
‫مںیھٹیباجئو�‪�،‬ا�سوقتکتاب�تہنرک�وجبکتہیہندیھکولکہانوہ�ںےنوگتفگشر�و�عرک�د�یےہ� گ‪�،‬ار�و ک�ہذر�اٰلیہںیموغشم�لوہجائںیوتتما�س‬
‫‪3‬‬
‫رو�۔‬
‫وو�عرپفگوگتکریںوت�ا�نےسانک�ر�ہیشکاتخای�رکرکےد�وسر�ےولگو�ںیکسلجموک�اتخای ک�ر ل‬
‫مںیڑب�ھڑچ�ھرکحہصول�ا�و� گر�ار�و�ہیسکا�و�رم ض‬

‫ْمَلَا اْوَرَت َّنَا َهّٰللا َرَّخَس ْمُكَل اَّم يِف ِتٰوٰمَّسلا َو اَم يِف ِضْرَاْلا َو َغَبْسَا ْمُكْيَلَع ٗهَمَعِن‬
‫کای مت ںیہن دکیےتھ ہک الہل اعتلٰی نے زمنی ا�و�ر ٓاسام�نیک رہ زیچوک امہ�ر�ے اک�م ںیم اگل رکاھ ےہ ا�و�رںیہمت‬

‫ًةَرِهاَظَّوًةَنِطاَبؕ‪َ١‬وَنِمِساَّنلاْنَمُلِداَجُّييِفِهّٰللاِرْيَغِبٍمْلِعَّواَلىًدُهَّواَلٍبٰتِك‬
‫�اپیناظہر�یوابطینںیتمعنرھبپو�رد�ےرکیھںیہ�‪،‬بضعول�گالہلےکاب�ر�ےںیمریغبملعےکریغبدہ�ایتےکا�و�رریغبر�وشناتک�ب‬

‫ٍرْيِنُّم‪َ۰۰۲۰‬و اَذِا َلْيِق ُمُهَل اْوُعِبَّتا ۤاَم َلَزْنَا ُهّٰللا اْوُلاَق ْلَب ُعِبَّتَن اَم اَنْدَجَو‬
‫کےڑگھج�ارکتےںیہ ��‪،‬ا�و�ربجا�نےساہکاجتاےہہکالہلیکاتا�ر�یوہئیوحییکاتبدع�ا�ر�یرک�ووتےتہکںیہہکمہےنوتسجرطیقرپ‬

‫ِهْيَلَع اَنَءٓاَبٰاؕ‪َ ١‬وَا ْوَل َناَك ُنٰطْيَّشلا ْمُهْوُعْدَي ىٰلِا ِباَذَع ِرْيِعَّسلا‪(۰۰۲۱‬قلام�ن�‪)۲�۰�،�۲�۱‬‬
‫ےگارچہاطیش�نا�نےکڑب�و�ںوکد� �وز�خےکذع�ا�بیکرط�فالبتاوہ�۔‬
‫�اپےناب�پد�ا�د�و�ںوکاپیاےہاسییکاتبدع�ا�ر�یرکیں گ‬
‫کایتم ول�گ اشمہد�ہںیہنرکتےہک الہل ےنٓاسامنو�ں ںیم ًالثمچاند�‪،‬سو�ر�ج �‪،‬سات�ر�ے�‪�،‬ا�و� �رزمنی ںیم ًالثمہو�ا�‪،‬با�ر�ش �‪،‬پانییک رہنیں�‪،‬شچےم‬
‫�‪�،‬د�ریا� مس‪،‬دن�ر�‪،‬میٹ�‪ٓ� �،‬اگ�‪،‬نابتا�ت�‪،‬مدعنای�تا�و�رموییشوغری�ہبسوک�ایےساضبوط�ںاکپابدنبان�دیاہےہکہیاناسنو�ںےکےئلاک�مرک�رہےںیہ‬
‫ا� ا� ت‬
‫حا��‪۳�۰�۹�۸‬؍�‪،۹‬مستدرک حامک�‪۳�۵�۴�۳‬‬ ‫تفس� ب ن ب‬
‫‪ 1‬ی‬
‫الزهدال� حنبل�‪۵�۳�۹‬‬
‫بن‬ ‫‪2‬‬
‫اال�ان�‪۹�۰�۰�۳‬‬
‫‪ 3‬شعب ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ا�و�ر�اناس�نا�نےسضیفای�بوہرہاےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫الس ٰ ٰ َ َ ْ َ ْ ِ َ ً ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ َ َ ُ ْ َ‬
‫‪1‬‬
‫ك ّما ِف ّ مو ِت وما ِف الرض ِ‬
‫ج ْيعا ِّمنہ۔۔۔ ‪۱۳‬۝‬ ‫وسر ل‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�سےنزمنیا�و�رٓاسامنو�ںیکاس�ر�ییہزیچ�و�ںوکاہمت�ر�ےےیلرخسمرکدیابسھچکاپےناپ�سےس�۔‬
‫�ا�و�رالہلےناپیناظہر�یںیتمعننجاک�ا�د�ر�ا�کلقع حوو�ا�سےسنکممےہا�و�رباطینںیتمعنمترپتام�مرک�د�یںیہًالثم�رسولو�ںاکیھبانج�‪�،‬اناسنو�ںیک‬
‫ہد�ایتو� نہرامئیےکےیلکاتبو�ںاکنا�ز�ل مرفانا�‪،‬شکوشہب لدو�ںےسد�و ک�ررنا�وغری�ہہیاییسںیتمعنںیہنجاک�ا�د�ر�ا�کو�احاس�سںیہمتںیہنےہا�و�ر‬
‫نہمتا�ناکامش�رہیرککسےتنکیلا�سےکاب�وجو�دلو�گالہلوحد�ہالشریکرپ�ایام�نںیہنالتے�‪�،‬ا�سیکوتمعن�ںرپرکشا�و�راطاعتزگ�ا�رہونےےک‬
‫ریغبالہلےکاحاک�موشر�ائعا�و�ر‬
‫باجئےانشرک�یا�و�رنافرمانیرکتےہںی�‪�،‬ا�و�ریسکیلقعدللیایکیسرسو�لیکدہ�ایتایکیسہفیحصٓاسامنیےسوبث�تےک �‬
‫�ا�سےکوجو�دےکاب�ر�ےںیمڑگھجتےںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ت ہللاِ ب َغ ْي ُس ْل ٰطن َا ٰت ُ‬ ‫َّ ْ َ ُ َ ُ ْ َ ْ ٓ‬
‫ف ٰا ٰ‬
‫‪2‬‬
‫ىہ ْم۔۔۔ ‪۳۵‬۝‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ال ِذي يا ِدلون ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رالہلیکٓایا�تںیمڑگھج�ےرکتےںیہریغبا�سےکہکا�نےکاپ�سوکئیدنسایدللیٓائیوہ۔‬
‫َ ْ ْ َّ َ ُ ً َّ َ ٰ ُ‬ ‫َ ْ ُّ َ ُ‬ ‫َ َ َّ‬
‫‪3‬‬
‫ي ‪۸‬۝‬‫ب ّم ِن ْ ٍ ۙ‬
‫ٍ‬ ‫ِت‬ ‫ك‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫ى‬‫د‬ ‫ہ‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫م‬
‫ٍ‬ ‫ل‬ ‫ع‬
‫ِ‬ ‫ي‬
‫ِ‬ ‫غ‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ہللا‬ ‫ف‬‫ِ‬ ‫ل‬ ‫اس م يا ِد‬‫الن ِ‬ ‫و ِم‬
‫ریغبر�د�ناکڑ�ائےوہئےالہلےکاب�ر�ےںیمڑگھجتےںیہ�۔‬
‫ترجہم�‪:‬بضعا�و�رول�گایےسںیہہکیسکملعا�و�ردہ�ایتا�و�رر�وشینےنشخبو�الیاتک�بےک گ‬
‫ریپو�یرک�ووج�الہلےنرسولو�ں‬
‫�ا�و�ر طہرر�حےکو�اضحدلائلےکاب�وجو�د�ا�ساکشریکرگ�د�انےتںیہ ��‪،‬ا�و�ربجا�نےساہکجاتاہےہکا�سدہ�ایتیک �‬
‫کروتم�ںرھب�یوتنج�ںےکو�ا�ر�ثنباجئووتیہ‬
‫کےذ�ریےعاہمت�ر�ی نہرامئیےکےئلان�ز�لیکےہاتکہمتمنہجےکد�ر�دنا�کذع�ا�بےساجن�تاپ عن‬
‫ریپو�یرکیںےگسجرپمہےن‬
‫جاہلا�سیکاخملتفرکتےوہئےےتہکںیہہکمہوت�ٓاکنںیھدنبکرکےا�ناقعئدونرظیا�ت�‪�،‬رسمو�ر�و�ا�جیک �‬
‫ریپو�یرکیںےگ‬
‫�اپےناب�پد�ا�د�اکوپایاہے�‪�،‬الہلاعتلٰینےا�ناک�ا�و�ر�ا�نےکاب�پد�ا�د�ااکر�درکتےوہئےرفمایاکاییہرھپبیھاپےنٓاباوئاجد�ا�دیک �‬
‫چاہےاطیش�نےنا�نےکٓابائو�اجد�ا�دکو�ر�ا�ہر�استےساکہب�رکاھہو�ا�و�ر�و�ہا�سےکےلیچنبرکد� �وز�خےکذع�ا�بیکرط�فڑب�ھرہےوہ�ں�؟‬

‫َو ْنَم ْمِلْسُّي ۤٗهَهْجَو ىَلِا ِهّٰللا َو َوُه ٌنِسْحُم ِدَقَف َكَسْمَتْسا ِةَوْرُعْلاِب ىٰقْثُوْلا ؕ‪١‬‬
‫�ا�و�ر وج (شصخ) �اپےن ٓا�پوک الہل ےک اتبعرک د�ے ا�و�ر وہ یھب وکینکا�ر ًانیقی �ا�س ےن وبضم�طڑک�ا اھت�م ایل�‪،‬‬

‫َو ىَلِا ِهّٰللا ُةَبِقاَع ِرْوُمُاْلا‪َ۰۰۲۲‬و ْنَم َرَفَك اَلَف َكْنُزْحَي ٗهُرْفُكؕ‪ ١‬اَنْيَلِا ْمُهُعِجْرَم‬
‫تام�ماکمو�ںاکاناج�مالہلیکرط�فےہ�‪،‬کافر�و�ںےکرفکےسٓا�پرجندی�ہہنوہ�ںٓاخرا�نبساکولٹانوتامہ�ر�یاجنبیہےہ‬

‫الاثیۃ�‪۱�۳‬‬
‫‪ 1‬ج‬
‫‪ 2‬املومن�‪۳�۵‬‬
‫‪ 3‬احلج�‪۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ْمُهُئِّبَنُنَف اَمِب اْوُلِمَعؕ‪َّ ١‬نِا َهّٰللا ٌۢمْيِلَع ِتاَذِب ِرْوُدُّصلا‪ْ۰۰۲۳‬مُهُعِّتَمُن اًلْيِلَق‬

‫پرھمہا�نوکاتبئںیےگوجانوہ�ںےنایککشیبالہلونیس�ںےکدیھبکتےسو�اقفےہ�‪،‬ہماھنںیوگھچکوینیہافئد�ہد�ےدیں�‪،‬‬

‫َّمُثْمُهُّرَطْضَنىٰلِاٍباَذَعٍظْيِلَغ‪(۰۰۲۴‬قلام�ن�‪۲�۲‬تا�‪)۲�۴‬‬
‫یلنک(بالآخر) ہماھنںیاہنیتاچیب�رگییکاحلتںیمتخسذع�ا�بیکرط�فاکنہلےاجئںیےگ�۔‬
‫جوشصخالہلیکان�ز�لرک�د�ہدہ�ایتوک�اپینوپ�ر�یزندگیاکقانو�نانبئےا�و�رو�ہًالمعحقاک�اتاب�عا�و�رنمایہ�تاکتر�کرکنےو�الابیھوہ�‪�،‬ا�سےنالہل‬
‫سے عود�ہےلایلہےہکو�ہاسےذع�ابو�ںںیمالتبمہنںیرک�ےاگ�ا�و�رسا�ر�ےاعممال�تاک�ٓاخر�یہلصیفالہلیہےکاہتھےہ�‪�،‬ا�بوجشصخرسو�ل‬
‫بموع�ث وہنے�‪،‬لجلی الدق�ر�ا�و�رضموب�ط دلائل و�الیاتک�ب ان�ز�ل وہنے ا�و�ر�ٓا�پﷺ یک اتنکھوکشوش�ں ےک اب�وجو�درفک�وشر�ک ںیم التبم‬
‫رضو�ر�تںیہن�‪�،‬ایکوقترقم�ر�ہرپ�اہنںیٹلپرک�ٓاناتوہام�ر�ییہرط�فےہ�‪،‬پرھمہاہنںی‬
‫�رہانسپدنکرتاہےوتمتںیہا�سیکرپ�و�ا�ہرکنےیک �‬
‫بات�دیںےگہکدنایمںیو�ہرفک� عود�ا�و�ت�‪�،‬دعو�تقحوکولغم�برکنے�‪�،‬رسولو�ںا�و�ر�اہلایام�نرپظملوسمترکنےا�و�ر گلوو�ںوک�ر�ا�ہر�استےسر�وکےن‬
‫ےہ‪�،‬و�ہوتیسون�ں‬
‫قیانیالہلےسوکئییھبزیچھچیپوہئیںیہن �‬
‫ئے‪�ً ،‬‬‫جدہرتےرہےےھتا�و�ر�ا�نوک�ا�سےکہلصںیمایکزج�ا�د�یاج �‬
‫کےےئلایکجد�و ک‬
‫ناتہے‪،‬یجےسرفمایا‬
‫کےےپھچوہئےدیھب�ا�و�ر�ٓاکنوھ�ںیکایخنتکتاج �‬
‫ُّ ُ‬ ‫ُْ‬ ‫ََْ ُ َ ۗ ََ ْ َ‬
‫ال ْع ُ‬
‫‪1‬‬
‫الصد ْو ُر ‪۱۹‬۝‬ ‫ي َو َما ت ِف‬
‫ِ‬ ‫يعلم خا ِٕىنۃ‬
‫ترجہم�‪�:‬الہلاگنہو�ںیکوچ�ر�یکتےسو�اقفےہا�و�رر�ا�زکتاجناتےہوجونیس�ںےناپھچرکےھںیہ�۔‬
‫ہمدنچ�ر�و�زاہنںیدنایکیذلتو�ںا�و عن�روتم�ںےساش�دکا�موہنےاکومقعد�ےرہےںیہرھپا�نوکبےسبرککےایکتخسذع�ا�بیکرط�فچنھک‬
‫لےاجئںیےگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ َ ُ َ ّ َ َّ َّ ْ َ َ َ ُ ْ َ َ ْ َ ُ ْ َ َّ ُ ْ ّ ْ َ َ‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫‪2‬‬
‫اب غ ِل ْي ٍظ ‪۵۰‬۝‬
‫۔۔۔فلنن ِبئ ال ِذي كفروا ِبا عِلواۡ‪۰‬۝ ولــن ِذيقنم ِم ع ٍ‬
‫ذ‬
‫ترجہم�‪:‬حالانہکرفکرکنےو�الو�ںوکال�زماًہماتبرکںیہکےگہکو�ہایکرکےکٓائےںیہا�و�راہنںیمہڑب�ےدنگ�ےذع�ا�باکزم�ہاھکچئںیےگ�۔‬

‫َو ْنِٕىَل ْمُهَتْلَاَس ْنَّم َقَلَخ ِتٰوٰمَّسلا َو َضْرَاْلا َّنُلْوُقَيَل ُهّٰللاؕ‪١‬‬

‫رضو�ر وج�ا�ب دیں ےگہک الہل�‪،‬‬
‫�اگر ٓا�پ ا�ن ےس د�ریافترکیںہک ٓاسام�ن و زمنی اک اخلق وک�ن ےہ �؟ تو �‬

‫ِلُق ُدْمَحْلا ِهّٰلِلؕ‪ْ ١‬لَب ْمُهُرَثْكَا اَل َنْوُمَلْعَي‪ِ۰۰۲۵‬هّٰلِل اَم يِف ِتٰوٰمَّسلا َو ِضْرَاْلاؕ‪١‬‬
‫توہہک دجیےئہکبسرعتیوف�ں ےک الئق الہلیہ ےہنکیل ا�ن ںیماکرثےبعمل ںیہ�‪ٓ� ،‬اسامنو�ں ںیم ا�و�رزمنی ںیم وجھچک ےہ‬

‫‪ 1‬املومن�‪۱�۹‬‬
‫‪ 2‬مح السجدہ�‪۵�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َّنِا َهّٰللا َوُه ُّيِنَغْلا ُدْيِمَحْلا‪َ۰۰۲۶‬و ْوَل َّنَا اَم يِف ِضْرَاْلا ْنِم ٍةَرَجَش ٌماَلْقَا‬
‫�و�ہبس الہلیہاکےہ�‪،‬قیًانی �الہلاعتلٰی بتہڑب�اےبنای�زا�و�رزس�ا�و�ا�ردمحانثےہ�‪�،‬ر�وئےزمنیےک(تام�م) �د�رخوت�ںےکاگرںیملق‬

‫َّو ُرْحَبْلا ٗهُّدُمَي ْۢنِم ٖهِدْعَب ُةَعْبَس ٍرُحْبَا اَّم ْتَدِفَن ُتٰمِلَك ِهّٰللاؕ‪١‬‬
‫ہوجائںی ا�و�ر امت�مدنمس�ر�و�ںیک ایسہی وہ ا�و�ر ا�ن ےک دعباس�تدنمس�ر ا�و�ر وہ�ں اتہم الہل ےکاملک�تمتخ ںیہن وہکسےت�‪،‬‬

‫َّنِا َهّٰللا ٌزْيِزَع ٌمْيِكَح‪۰۰۲۷‬اَم ْمُكُقْلَخ َو اَل ْمُكُثْعَب اَّلِا ٍسْفَنَك ٍةَدِحاَّوؕ‪١‬‬
‫یبکش الہلاعتلٰی غالب ا�و�ر ابکحتم ےہ�‪ ،‬تم بسیک دیپ�ائش ا�و�ررمنے ےک دعب نزد�ہرکنا ایاس یہ ےہ ےسیج ایک یجاک�‪،‬‬

‫َّنِاَهّٰللاٌۢعْيِمَسٌرْيِصَب‪(۰۰۲۸‬قلام�ن�‪۲�۵‬تا�‪)۲�۸‬‬
‫یبکشالہلاعتلٰینسےنو�الادکیےنھو�الاےہ�۔‬

‫حاکماعیلرص�فالہلاعتلٰیہے‪:‬‬
‫ےہ �‪ٓ،‬اسام�ن �وزمنیےس �رز�قیھبوہی‬
‫یہرشمکنیاعرت�ا�فرکتےںیہہکٓاسام�ن �وزمنیا�و�ر�ا�نےکد�رمای�نوجکھچےہا�ناکخالقالہلوحد�ہالشریک �‬
‫ےہ‪،‬جبمترہچزیکاخالق‬
‫تاہے‪،‬تو�ا�نےکا�ساقر�ا�رکو�ا�نےکاناک�رکےالخ�فتجحانبتےوہئےہہکد�وہرقمسیکرعتیفالہلےکےئل �‬
‫عاط مرفا �‬
‫وکوھک�ڑر�ا�سیکولخم�ق‬
‫�و�ر�ا�ز�قالہلوکمیلسترکتےوہتوپرھدمحوانث�‪،‬ستحیبمتودیح�‪،‬عاب�د�تا�و�ر�اطاعتیکزس�ا�و�ا�رسہیتیھبالہلیہیکوہنیاچہےی�‪�،‬ا�س چ‬
‫�ا�سیکقحتسمےسیکوہکسیتےہوہنج�ںےنا�ساکئان�تںیمنہھچکدیپ�اکایہے�‪،‬نہالہلیکقیلختںیمہصحد�ا�رہےا�و�رنہیہ �رز�قدیےنرپقد�ر�ت‬
‫ںیہ‪�،‬ا�سےئلد�وسر�و�ںوک�ا�س‬
‫وکالقاکئان�تامنےنےکال�زمیاتنئجا�و�رتاقضےایک �‬
‫�رھکےتںیہ م�‪،‬رگ�ا�نںیمےساکرثلو�گاجنےتںیہنںیہہکالہل خ‬
‫کاھہے‪�،‬ا�و�ر�الہلٓاسام�ن �وزمنیا�و� چروھٹیڑب�یزیچاکخالقیہںیہنمالکیھبےہا�و�ر�وہیاکئان�تاکدمبرورصتم�فےہ�‪،‬بےکش‬
‫رہھٹا�ر �‬
‫کاشریک �‬
‫ولخما�تا�سیکاتحم�جںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫�الہلیسکاکاتحم�جںیہنا�و�رسا�ر�ی ق‬
‫َ ٓ ُ ْ ُ ْ ُ ْ ّ ْ ْ َ ُ ْ ُ َ ُّ‬
‫ٓ‬
‫‪1‬‬
‫م ِّرز ٍق ّو َما ا ِريد ا ْن ي ْط ِع ُم ْو ِن ‪۵۷‬۝‬‫ما ا ِريد ِمنم ِ‬
‫الھکںی�۔‬
‫ترجہم�‪:‬مںیا�نےسوکئی �رز�قںیہناچہات�ا�و�رنہہیاچہاتہو�ںہکو�ہےھجم ئ‬
‫ح ن‬
‫س�‬
‫کربیائی‪،‬جاللتاش�ن�‪�،‬ا�سےکاسامئے ٰ �ی‪،‬صاف�تایلع�‪�،‬ا�سےکو�ہ‬
‫�رہے‪�،‬الہلاعتلٰیکیتمظعو �‬
‫�ا�و�ر�و�ہاپینذ�ا�ت صواف�تںیمدمح�وثانکیزس�ا�و�ا �‬
‫ںیہ‪�،‬ا�سےکیقیلختاک�ما�و�ر�ا�سیکدق�ر�توکحتمےکرکشےماتےنںیہہکیسکےکےئلا�ناک�احاطہای�ا�ن‬
‫لکام�توج�ا�سیکوتمظع�ںرپ�دلالتانک�ں �‬
‫شام�ررنا�ا�و�رترحیرمںیںیمالناچاہےوت� ندایبرھکےد�رخوت�ںےکملقسھگ‬
‫ےہ‪�،‬ارکوئیا�نوک ک‬
‫سےلمکمٓاگاہیایا�نیکتقیقحکتانچنہپممنکیہںیہن � گ‬
‫جائںی مس�‪،‬دن�ر�و�ںےکاپنییکانبئیوہئیایسہیمتخوہجائےنکیلالہلیکولعمما�ت ��‪،‬ا�سیکقیلختونصتعےکاجعئاب�تا�و�ر�ا�سیکتمظع جواللت‬
‫کےاظمہرکوشام�رہنںیایکجاکسات�‪،‬چاہےاس�تزمیددنمس�رر�وشانئیایہمکریںبتیھبالہلیکابتںی(کلےنھےس�)خمتہنوہ�ںیگ�‪،‬یجےسا�رشا�درفمایا‬

‫الذار�ت �‪۵�۷‬‬
‫ی‬ ‫‪1‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ُ ْ َّ ْ َ َ ْ َ ْ ُ َ ً ّ َ ٰ َ ّ ْ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ٰ ُ َ ّ ْ َ َ ْ ْ َ ْ هٖ َ َ ً‬
‫‪1‬‬
‫ت ر ِب لن ِفد البحر قبل ان تنفد ك ِمت ر ِب ولو ِجئنا ِ ِبث ِل مد ‪۱۰۹‬۝‬
‫ا‬ ‫د‬ ‫ِكم ِ‬
‫قل لو كن البحر ِمدادا ل ِ‬
‫گردن�رمری�ےر�بیکابتںیےنھکلےکےئلر�وشانئینباجئےوت�و�ہمتخوہجائےرگممری�ےر�بیکابتںیمتخہنوہ�ںیگ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�ےیبن! کوہکہا مس‬
‫لبہکار�اتینیہر�وشانئیمہا�و�رلےٓائںیوت�و�ہیھبافکیتہنرک�ے۔‬ ‫�‪ ،‬گ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ْ َ ة َ ْ‬
‫اش فال َت َم ْس ُت ُه ف َوق َع ْت َي ِدي َعل‬
‫الل صل الهل علي ِه وس َل ذات لي ٍل ِمن ال ِف َر ِ‬ ‫عن عا ِئشة قالت‪ :‬فقدت رسول ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ ُ َ َ ْ ُ َ َ َ ُ َ َ ُ ُ َّ ُ َّ نّ َٔ ُ ُ َ َ ْ َ خَ َ‬ ‫َب ْطن َق َد َم ْي ِه‪َ ،‬و ُه َو ِ ف ي� ْ َ‬
‫س ِطك‪َ ،‬و ِب ُ� َعافا ِتك ِم ْن‬ ‫ال ْس ِج ِد‪ ،‬وها منصوبت ِان‪ ،‬وهو يقول‪:‬اللهم ِإ ِ ي� اعوذ ِب ِ�ضاك ِمن‬ ‫ِ‬
‫َ َ ً َ َ ْ َ َٔ ْ َ َ َ َٔ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ َ‬ ‫ُ ُ َ َ َ َٔ ُ ُ َ ْ َ َ ُْٔ‬
‫ص ثناء عليك‪ ،‬انت كا اثنيت عل نف ِسك‬ ‫عقوب ِتك‪ ،‬واعوذ ِبك ِمنك ‪ ،‬ل اح ِ ي‬
‫�ا�م الومنمنی اعئہشدصیہق‪r‬سےرم�و�ی ےہ مںی ےن ایک ر�ا�توھچبنے رپ�رسو�ل الہلﷺ وکنہ اپیا�‪،‬مںی ےن ڈھونڈ�ا�(حرج�ے ںیم‬
‫�اندھری�اتاھ�ا�و�رچر�ا�غہناھت�)مری�اہاتھٓا�پﷺےکولت�ےرپپڑ�ا� �‪ٓ،‬ا�پﷺسدج�ےںیمےھتا�و�ر�د� نوو�ںاپئو�ںڑھک�ےےھتا�و�رفرماتے‬
‫تےھا�ےالہل! مںیانپ�ہامگناتہو�ںریت�یرضامدن�ییکریت�ےہصغےسا�و�رتری�یانپ�ہامگناتہو�ںےھجمریت�یرعتیفرکنےکیاطقتںیہنوت�ایاسہی‬
‫‪2‬‬
‫ہےیسیجوتنےوخ�د�اپینرعتیف مرفائیےہ�۔‬
‫بےکشالہلہبلغو�الاےہ�‪،‬تام�ماشای�ء�ا�سےکاسمےنتسپوعاجزہںی�ا�و�ربڑ�یتمکحو�الاےہ�‪�،‬ا�سیکدق�ر�تقیلختاتینمیظعےہہکابدت�ائے‬
‫�ٓافریشنےسایقمتکتےنتجول�گدیپ�اہو�ںےگا�نبسوکٓا�نیکٓا�نںیمرھپدیپ�ارک�دیان�ا�سےکےئلایکسفنےک نزد�ہرکنےایدیپ�ارکنے‬
‫رضو�ر�تںیہنڑپتی ��‪،‬و�ہوتبساپانہملکدق�ر�تنکاتہکہےا�و�ر�و�ہزیچ�وجو�دمںی‬
‫ےہ‪�،‬و�ہوجکھچدیپ�اکرناچاہاتہےوت�اسےاساب�بو�وسائلیک �‬
‫کیرط�ح �‬
‫�ٓاجاتیےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ‬ ‫ٗ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ٓ َ ٗ ٓ َ ٓ َ َ َ ً َ َّ ُ‬
‫‪3‬‬
‫اِنا ا ْم ُرہ اِذا ا َراد ش ْـي ـ ـ ٔا ا ْن يق ْول لہ ك ْن ف َيك ْو ُن ‪۸۲‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬و�ہوتبجیسکزیچاکا�ر�ا�د�ہرکتاےہوتا�ساکاک�مسبہیےہہکاسےمکحد�ےہکوہاجا�و�رو�ہوہاجتیےہ�۔‬
‫َ َ ٓ َ ْ ُ َ ٓ َّ َ َ ٌ َ َ‬
‫ك ْم ؚحب ْال َب َ‬
‫‪4‬‬
‫ص ‪۵۰‬۝‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫وما امرن اِل وا ِحدۃ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رامہ�ر�امکحسبایکیہمکحوہتاےہا�و�رکلپےتکپھجو�ہلمعںیمٓاجاتاےہ�۔‬
‫قحتقیہیےہہکالہلبسےکاقو�ا�لوکےننسو�الا�ا�و�ر�ا�نےکافاع�لوکدکیےنھو�الاہے�۔‬

‫‪ 1‬الہکف�‪۱�۰�۹‬‬
‫ا� ماجــہ کتــاب الدعــائ َ� ُب َمــا َت َعـ َّـو َذ م ْنــهُ‬ ‫ن‬ ‫ُ‬
‫الســج ِود �‪،۱�۰�۹�۰‬سـ ن‬
‫ـ� ب ن‬ ‫ُ‬ ‫ف‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ـاۃ�ب َمــا يقــال ِ ي� ُّ‬
‫الركــوع َو ُّ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ِ‬ ‫‪ 2‬حصیــح مســم کتــاب الصـ ب‬
‫ن‬ ‫ن‬ ‫الــه َع َل ْي ِــه َو َس َ‬
‫َّ‬ ‫ــول الــهِ َص َّــى ُ‬ ‫َُ ُ‬
‫الکــری‬‫الدارقطــی �‪،۵�۱�۵‬الســ� ب‬
‫ن‬ ‫ن‬ ‫ا� حبــان �‪،۱�۹�۳�۲‬ســ�‬
‫ن‬ ‫ــم�‪ ،۳�۸��۴ ۱‬مســندامحد�‪ ،۲�۴�۳�۱�۲‬حصیــح ب ن‬ ‫رس‬
‫‪،۲‬مســندا� یعــی �‪،۴�۵�۶�۵‬مصنــف عبدالــرزاق ‪�،۲�۸�۸��۳‬ش ح الســنۃ للبغــوی �‪۱�۳�۶�۶‬‬ ‫ب‬ ‫ا� با� شیبۃ�‪�۹�۱�۴�۰‬‬ ‫للب�ــیق �‪،۶�۱�۴‬مصنــف ب ن‬ ‫ی‬
‫‪ٰ 3‬ی ی ن‬
‫س� ‪۸��۲‬‬
‫‪ 4‬القمر�‪۵�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ْمَلَا َرَت َّنَا َهّٰللا ُجِلْوُي َلْيَّلا يِف ِراَهَّنلا َو ُجِلْوُي َراَهَّنلا يِف ِلْيَّلا َو َرَّخَس َسْمَّشلا‬
‫کای ٓا�پ ےن ںیہن دکیےتھ ہک الہل اعتلٰی �ر�ا�ت وک د�ن ںیم ا�و�ر د�ن وک ر�ا�ت ںیم اپھک دیات ےہ�‪ ،‬سو�ر�ج‬

‫َو َرَمَقْلا‪ٌّ ١ٞ‬لُك ْۤيِرْجَّي ىٰۤلِا ٍلَجَا ىًّمَسُّم َّو َّنَا َهّٰللا اَمِب َنْوُلَمْعَت ٌرْيِبَخ‪۰۰۲۹‬‬
‫ربخد�ا�رےہ�‪،‬‬
‫ہر�سزیچےسوجمترکتےوہ �‬
‫رہے�‪،‬الہلاعتلٰی ا‬
‫رہیکرقم�ر�ہوقتکتاتلچ �‬
‫چاندوکاسیےن مرفا�ںرب�د�ا�ررکرکاھےہہک ا‬

‫َكِلٰذ َّنَاِب َهّٰللا َوُه ُّقَحْلا َو َّنَا اَم َنْوُعْدَي ْنِم ِهِنْوُد ُلِطاَبْلاۙ‪١‬‬
‫یہبس (�اتناظما�ت) �ا�س وجہ ےسںیہہک الہلاعتلٰی حق ےہ ا�و�ر ا�س ےکوس�ا نج نجوکول�گ اکپ�رتےںیہ بس ابطل ںیہ‬

‫َوَّنَاَهّٰللاَوُهُّيِلَعْلاُرْيِبَكْلاؒ‪(۰۰۳۰‬قلام�ن�‪)۲�۹�،�۳�۰‬‬
‫ًانیقیالہلاعتلٰیبتہدنلبیو�ںو�الاا�و�رڑب�یاش�نو�الاےہ�۔‬
‫�ا�و�ر �‬

‫�الہلےکاسمےنرہچزیقحری�وپتسےہ‪:‬‬
‫کاییہول�گالہلیکدق�ر�تاکمہلاکماشہد�ہںیہنرکتےہکالہلر�ا�تاککھچہصحےلرک�د�نںیماشملرک�دیاتہےسجےسد�نڑب�ا�ا�و�ر�ر�ا�توھچٹی‬
‫رھد�ناککھچہصحےلرک�ر�ا�تںیماشملرک�دیاتہےسجےسر�ا�تڑب�یا� �ور�د�نوھچٹاہوجاتاہے�‪�،‬؟سو�ر�جا�و�راچندکو�اناس�ن‬
‫ہوجاتیےہ�‪�،‬ا�و� پر �‬
‫قدیمزمانےےسوبعم�دبانتاالچٓا�رہاےہا�و�ر�ٓا�جیھبتہبےساناس�ناہنںیدی توامانےتںیہ�‪�،‬ا�نےکاب�ر�ےںیم مرفایاکہوس�ر�جوچاندہویاکوئی‬
‫�ی‪،‬سبالہلاعتلٰیہییکولخم�قںیہ‪�،‬ا�و�ر�الہلاعتلٰیہیےنا�نیکرگ�د�شےکےئلایکزنم�ل‬
‫�ا�و� ترا�ر�ایاسای�ر ��ہ‪�،‬ا�نںیموکئیزیچبیھہنا�زلیےہہنابد �‬
‫�ا�و�ر�ایکد�ائر�ہنیعتمایکہو�اہے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ‬ ‫ََ‬
‫ازل َح َعاد كل ُع ْر ُج ْو ِن‬
‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ي ال َعز ْي ال َعلـ ْـي ۭ َ َ َ َ ّ ْ ٰ ُ َ َ‬‫َ َّ ْ َ ْ ْ ُ ْ َ َ ّ َ ٰ َ َ ْ ْ‬
‫م ‪۳۸‬۝ والقم َر قدرنه من ِ‬ ‫والشم ُس ت ِري لِمستــق ٍّر لهاۭ‪۰‬۝ ذلِك تــق ِد ُ ِ ِ ِ ِ‬
‫َ ُ ٌّ ْ َ َ ّ َ‬ ‫َ َّ ْ ُ َ ْ ۢ َ ْ َ َ ٓ َ ْ ُ ْ َ ْ َ َ َ َ َ َّ ْ ُ َ ُ َّ‬ ‫َْ‬
‫‪1‬‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ك يسبحون ‪۴۰‬۝‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫الق ِد ْي ِم ‪۳۹‬۝ ل الشمس ينب ِغ لها ان تد ِرك القمر ول اليل سا ِبق النا ِ ۭر وك ِف فل ٍ‬
‫‪۰‬۝‬ ‫َ‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�و�روس�ر�جو�ہاپےناکھٹنےیکرط�فالچاجرہاےہہیزبر�دستمیلعیتسہاکابندھاوہ�ااسح�بےہ�‪�،‬ا�و�راچندا�سےکےیلمہےنزنملںیرقم�ر‬
‫کرد�یںیہاہی�ںکتہکِا�نےسزگ�رتاوہ�او�ہرھپوجھک�ریکوسکیھاش�خےکامندنر�ہاجتاےہ�‪،‬نہوس�ر�جےکسبںیمہیےہہکو�ہاچندوکاجڑکپ�ے‬
‫�ا�و�رہنر�ا�تد�نرپتقبسےلاجیتکسےہبسایکایککلفںیمریترہےںیہ�۔‬
‫رھوہا�ںےسرش�و�ع کوہرہپیلزنم�لرپ کٓارھٹرہجاتاہےا�و� قرایمتکتہیا�سرط�حاپانکا�ماج�ر�ی‬
‫جاہ�ںا�ناکسرفخمتوہتاہےا�و�رد�وسر�ےر� �و پز �‬
‫ےگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ےگ‪�،‬ا�و�رجبوص�رپوھناکجائےاگتوتام�ماکئان�تےکاستھہییھبےبون�رہوجائںی �‬ ‫�رھکںی �‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ص َو َخ َسف الق َم ُ ۙر َو ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َُ ََ‬
‫‪2‬‬
‫جع الش ْم ُس َوالق َم ُ ۙر ‪۹‬۝‬ ‫‪۸‬۝ ِ‬ ‫ي ْس ـ ٔـل ا ّي َن َ ْيم ال ِق ٰي َم ِ ۭۃ ‪۶‬۝ ف ِاذا َ ِبق ال َب َ ُ ۙ ‪۷‬۝‬

‫س��‪ �۸‬ت‪۴�۰��۳‬‬‫‪ٰ 1‬ی ی ن‬

‫‪ 2‬القیامۃ� ت‪۹��۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم�‪:‬پوھچاتےہٓاخربکٓاناےہو�ہایقمتاکد�ن�؟پرھبجدید�ےرھتپ�ااجئںیےگ�ا�و�راچندےبنو�روہاجئےاگ�ا�و�راچندوس�ر�جالمرکایکرک‬
‫�دیےاجئںیےگ۔‬
‫�ذ�ر�اسوچوجوچزی�اپینرمضیےسرحکتہنرکےکسا�و�راح�د�ثوہو�ہوبعم�دیکےسوہکسیتےہ�‪،‬‬
‫َٔ‬ ‫َٔ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ َٔ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫الل َع ْن ُه‪َ ،‬ق َال‪َ :‬ق َال َّ‬ ‫� َّ ُ‬ ‫َع ْن َٔا ب ي� َذ ٍّر َر ِ ض ي َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ِ :‬ل ِب ي� ذ ٍّر ِح ي نَ� غ َر َب ِت الش ْم ُس‪:‬ات ْد ِري ا ْي نَ�‬ ‫الن ِب يُّ� َصل‬ ‫ِ‬
‫َ َ ْ َ ْٔ َ َ ُ ْٔ َ ُ َ َ َ ُ ُ َٔ ْ‬
‫الع ْر ِش‪ ،‬فتستا ِذن فيوذن لا وي ِوشك ان‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ت‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ول اع ُل‪ ،‬قال‪:‬فإ ن َ�ا تذه ُب َح تَّ� ت ْس ُجد ْ�ت َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫َت ْذ َه ُب؟‪ ،‬قلت‪ُ :‬‬
‫الل َو َر ُس ُ‬‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ِ‬
‫ْ‬ ‫ُ ْ َ ُْ‬ ‫َ ْٔ َ َ َ َ َ َ َ ُ َ‬ ‫َ َ ْ َ‬ ‫َ‬
‫ت ْس ُج َد‪ ،‬فال ُيق َبل ِم نْ َ�ا‪َ ،‬وت ْس َتا ِذن فال ُي ْٔوذن َلا ُيقال َلا‪ْ :‬ار ِج ِ يع ِم ْن َح ْيث ِجئ ِت‪ ،‬ف َتطل ُع ِم ْن َمغ ِر ِب َ�ا‬
‫رغو�بوہ�اوترسو�لالہلﷺےنا�نےسوپچاھتموکعمول�مےہہیوس�ر�جاہک�ںاجتا�(غر�و�ب‬ ‫�ابو�ذ�رغاف�ر�ی‪t‬سےرم�و�یےہجبوس�ر�ج �‬
‫ہوتا�)ہے�؟مںیےنرع�ضایک�الہلا�و�ر�ا�سےکرسو�لﷺوخ�باجنےتںیہ�‪ٓ� ،‬ا�پﷺےنفرمایا �ا�سیکٓاخر�یزنم�لرع�شاٰلیہےہہیوہا�ں‬
‫جاتاہےا�و� �رزیرعر�شدجس�ہریزہوتاہے پرھ(�وہا�ںےسےنلکنیک�)�اپےنر�بےساجا�ز�تامگناتہےا�و�ر�اسےاجا�ز�تد�یاجتیےہ�‪�،‬ا�و�ر�و�ہد�ن‬
‫بیھرقیبےہجبہیدجس�ہرک�ےاگتو�ا�ساکسدج�ہوبق�لہنوہگا �ا�و�ر�اجا�ز�تاچہےاگیلنکاجا�ز�تہنےلمیگ�‪،‬لبہکا�سوککاہجائےاگتوجاہ�ں‬
‫سےٓایاہےوہںیول�ٹاج�‪،‬چاننہچو�ہوت�و�ہرشم�قےسولط�عوہنےےکاجبئےرغم�بےسولط�عوہگا�(یجاسکہرق�بایقمتیکالعما�تںیم‬
‫�ٓاتاےہ�)�۔‬ ‫‪1‬‬

‫نَّ َ ف َّ َ ف َ َ َ َ َ َ‬ ‫تَ‬ ‫َ ْ ن َ َّ َ ض َ ُ َ نْ ُ َ َ َ َّ‬

‫‪:‬الش ْم ُس ب َ� نْ ز� َ ةِل َّ‬
‫كا‪ ،‬ف ِإذا غ َر َب ْت َج َر ْت‬‫الس ِاق َي ِة ج ْ� ِري ِب�ل� ِار ِ ي� السم ِاء ِ ي� فل ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫� الهل ع�ما قال‬ ‫اس ر ِ ي‬‫ا� عب ٍ‬ ‫ع ِن ب ِ‬
‫َ تَّ َ ْ ُ َ ْ َ شْ ق َ َ َ َ َ ْ َ‬ ‫ب� ْلليل ِ ف� َف َل ِ َ تَ ْ َ ْ َٔ ْ‬
‫� ِ َ�ا قال‪َ :‬وكذ ِلك الق َم ُر‬ ‫كا �ت الر ِض ح� تطلع ِمن م ِ‬ ‫ِ ِ ي‬
‫رغو�بوہجاتاہےوت�ر�ا�توک‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪ w‬کاقو�لےہسو�ر�جرہٹیکرط�حےہد�نوک�ٓاسام�نرپ�اپےندم�ا�ررپاتلچ�رہاتہے�‪،‬جب �‬
‫‪2‬‬
‫�زمنیےکےچیناپےندم�ا�رپرلچات�رہاتہےاہی�ںکتہکرشم�قےسولط�عوہجاتاےہ�‪،‬فرمایا�اسیرط�حاچندکاماعمہلےہ�۔‬
‫ےہ‪�،‬ا�سےسوکئیزیچپ شودی�ہںیہنےہ�‪،‬پر�و�ر�دگا�راعلمہیبساشننای�ںا�سےئلاظ کہررتاہے‬
‫�ا�و�رمتوجبیھاعام�لرکتےوہالہلا�سےسوخ�بابخرب �‬
‫تاکہمتھجمسولکہاکئان�تاکاظن�مالچنےو�الاصر�فالہلوحد�ہالشریک ہے�‪�،‬وہیاتخم�رکلےہ ��‪،‬ا�سےکوس�اکیسےکاپ�سوکئیدق�ر�تا�و�راتخای�ر‬
‫ہنںیےہہکلببسولخم�قا�سیکاتحم�جےہا�و�ر�ایکذ�ر�ےوکالہنےیکدق�ر�تیھبںیہنرھکیت�‪�،‬الہلیکتمظعاش�ن�‪،‬عولمرتتبا�و�ربڑ�ائیےک‬
‫سامےنرہچزیقحریا�و�رتسپےہ۔‬

‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬

‫التفس�ســورۃ ٰیس ـی ن َ ب� ُب َوالشـ ْـم ُس‬‫ی‬ ‫اللــق َ ب� ُب ِصفــةِ الشـ ْـم ِس َوالق َمـ ِـر ِب ُ� ْسـ َـب ٍان�‪،۳�۱�۹�۹‬وکتاب‬ ‫‪ 1‬حصیــح ب خ�ــاری کتــاب بــدء خ‬
‫ـاء�‪،۷��۴ ۲�۴�،۷��۴ ۳�۳‬‬ ‫ـۃ� ُب َو َك َن َع ْر ُشـ ُـه َعـ َـى َ‬
‫التوحیدالھمیـ َ ب‬ ‫العــز ز� َ‬
‫الع ِلـ ي ِـم �‪،۴�۸�۰�۲�،۴�۸�۰�۳‬وکتــاب‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ َ َ ََ َ َ َْ‬ ‫تَ ْ‬
‫املـ ِ‬ ‫ج‬ ‫ج�ـ ِـري ِلســتق ّ ٍر لــا ذ ِلــك تقـ ِـد ي ُ� ِ ي ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ ُ‬ ‫َّ‬ ‫اال�ــان َ ب� ُب َب َيــان َّ‬
‫الز َمـ ِـن الـ ِـذي ل ُيق َبــل ِفيـ ِـه ِإال ي َ�ــان�‪� ،۳�۹�۶‬ش ح الســنۃ للبغــوی �‪۴�۲�۹�۲‬‬ ‫ِ‬ ‫حصیــح مســم کتــاب ی‬
‫ا� ا� ت‬
‫حا� �‪۱�۲�۸�۵‬‬ ‫تفس� ب ن ب‬‫‪ 2‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ْمَلَا َرَت َّنَا َكْلُفْلا ْيِرْجَت يِف ِرْحَبْلا ِتَمْعِنِب ِهّٰللا ْمُكَيِرُيِل ْنِّم ٖهِتٰيٰاؕ‪١‬‬
‫کایمتا�سرپوغ�رںیہنرکتےہکد�ریاںیمایتشک�ںالہلےکلضفےسلچرہیںیہ�ا�سےیلہکو�ہںیہمتاپیناشننای�ںدکاھد�ے�‪،‬‬

‫َّنِا ْيِف َكِلٰذ ٍتٰيٰاَل ِّلُكِّل ٍراَّبَص ٍرْوُكَش‪َ۰۰۳۱‬و اَذِا ْمُهَيِشَغ ٌجْوَّم ِلَلُّظلاَك‬
‫رہیکربصورکشرکنےو�الےےکےیلتہبیساشننای�ںںیہ�‪�،‬ا�و�ربجدنمس�ررپومجںیاسئابنو�ںیکرط�حاھچاجتیںیہ‬
‫قیًانیا�سںیم ا‬
‫�‬

‫ْمُهىّٰجَن‬ ‫اَّمَلَف‬ ‫َنْيِّدلا۬ۚ‪١‬‬ ‫ُهَل‬ ‫َنْيِصِلْخُم‬ ‫َهّٰللا‬ ‫اُوَعَد‬

‫توو�ہ(ناہیت) خول�صےکاستھاتعاق�درکےکالہلاعتلٰیہیوکاکپ�رتےںیہ�‪،‬پرھبجو�ہ(با�ر�یاعتلٰی) �اھنںیاجن�تد�ے‬

‫ۤاَنِتٰيٰاِب‬ ‫ُدَحْجَي‬ ‫اَم‬ ‫َو‬ ‫ٌدِصَتْقُّمؕ‪١‬‬ ‫ْمُهْنِمَف‬ ‫ِّرَبْلا‬ ‫ىَلِا‬

‫کریکشخیک رط�ف اچنہپتا ےہوتھچک ا�ن ںیم ےس اعدت�ا�ل رپ رہےتںیہ�‪� ،‬ا�و�ر امہ�ر�یٓایوت�ںاک اناک�ررص�ف وہیرکتےںیہ‬

‫اَّلِاُّلُكٍراَّتَخٍرْوُفَك‪(۰۰۳۲‬قلام�ن�‪)۳�۱�،�۳�۲‬‬
‫جودبعدہا�و�رانشرک�ےوہ�ں�۔‬

‫طوفانو�ں� یصم‪،‬وتب�ںںیموخ�دساخہتوبعم�دگموہجاتےںیہ‪:‬‬
‫وکاھمےن‬
‫ےہگ‪�،‬ار�و�ہاپنیںیمیتشک ت‬
‫مسدن�ر�و�ںا�و�ر�د�ریائو�ںںیمویتشک�ںاکلچانبیھالہلےکفطلوکر�ماکظمرہ�ا�و�ر�ا�سیکدق�ر�تریخستکا�ایکومننہ �‬
‫�ںمںیصربو�رر�احتوخوشیںیمرکشکرنے‬
‫ا�‬ ‫�ا�و�رشکیتںیمپانیوککاٹےنیکوق�تہنرھکاتتوپانیںیمایتشک�ںےسیکںیتلچ�؟جو�اناس�ناکتلفیوپریاشنوی‬
‫جاتاہے‪�،‬ا�و�ربجدنمس�رںیمسرفکرتےوہئے‬
‫�‬ ‫�و�الاوہتاےہو�ہالہلیکاشننوی�ںوک�دیھکرکقحتقیاک�ا�د�ر�ا�کرکجاتاہےا�و�رتوحدیکیر�ا�ہرپگامز�نوہ‬
‫کاف�ر�ومرشکنییکایتشک�ںاہپ�ڑ�و�ںیکرط�حدنلب�وبالاوطفانیومجںیرتھچ�ییکامند�ا�نرپچاھجاتیںیہا�و�رمو�تاک�ٓاہینہجنپاہنںیاپینرگفتںیم‬
‫یلاتنرظ�ٓاتاہےوتشر�کو� ہدریتوکوھچ�ڑکرولخ�صتینےسرگیہ �وز�ا�ر�یرکتےوہئےالہلوحد�ہالشریکوکپاک�رنےےتگلںیہ�ا�و�ردہعکرتے‬
‫ےگ‪،‬توحدیکا�ر�اسہتاتخای ک�رریںےگا�و�ر�اطاعترکیںےگ�‪،‬مرگبجالہل‬
‫ہکار�و�ہاہنںیا�ستبیصمےساجن�تد�ےد�ےوتایامنالئںی �‬
‫ہںی گ‬
‫�اہنںیاچبکرخرییتےسیکشخکتاچنہپ�دیاتہےوت�الہلےکا�ساحاس�نےکاب�وجو�دالہلیکابع�د�تو�اطاعتںیہنرکتے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ‬
‫م‪۰‬۝ َو َك َن ْالن َس ُ‬ ‫َ َ َ َّ ُ ُ ُّ ُّ ْ َ ْ َ َّ َ ْ َ ْ ُ ْ َ َّ ٓ َّ ُ‪۰‬۝ َ َ َّ َ ٰ ّ ُ ْ َ ْ َ ّ َ ْ‬
‫ان‬ ‫ِ‬ ‫ب ا ْع َرض ُت ْ ۭ‬
‫واِذا مسك الض ِف البح ِر ضل م تدعون اِل اِي ۚه فلما نىك اِل ال ِ‬
‫َُ‬
‫‪1‬‬
‫كف ْو ًرا ‪۶۷‬۝‬
‫ترجہم‪ :‬جبدنمس�رںیممترپصمتبیٓاتیےہوت�ا�سایکےکوس�اد�وسر�ےنجنجوکتماکپ� کر�ارتےےھتو�ہبسمگوہجاتےںیہ� م‪،‬رگجبو�ہمت‬
‫کوباچکرشخیکرپہپاچن�دیاتےہوتتما�سےسہنموم�ڑجاتےوہ�‪�،‬اناس�نو�اقیعڑب�اناشرک�اہے�۔‬

‫‪ 1‬نب� ارسائیل�‪۶�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َ َ ُ ْ ْ ُ ْ َ َ ُ َ ُ ْ ْ َ َ ُ ّ ْ َ َ َ َّ َ ٰ ّ ُ ْ َ ْ َ ّ َ ُ ْ ُ ْ ُ‬
‫‪1‬‬
‫شك ْو َ ۙ‬
‫ن ‪۶۵‬۝‬ ‫الدي‪۰‬۝ ۚۥ فلما نىهم اِل ال ِ‬
‫ب اِذا ه ي ِ‬ ‫صي له ِ‬ ‫ك دعوا هللا م ِل ِ‬
‫ف ِاذا ركِبوا ِف الفل ِ‬
‫یتشکرپسو�ا�رہوتےںیہوت�اپےندینوک�الہلےکےئلاخلصرککےا�سےسدعاماگنےتںیہ�‪،‬پرھجبو�ہاہنںیاچبکرشخیکرپلے‬
‫ترجہم�‪:‬جبہیول�گ‬
‫�ٓاتاہےوتاکییکہیرش�کرکنےےتگلںیہاتکہالہلیکد�یوہئیاجن�ترپ�ا�ساککرف�ا�نتمعنرکیںا�و�ر�(حای�تدنایکے�)مز�ےولٹںی�۔‬
‫�ا�و�رہام�ر�یٓایوت�ںاک�وہیاناک�ررکتےںیہوجعدہشنکا�و�رناشرک�ےوہتےںیہ۔‬

‫اَهُّيَاٰۤي ُساَّنلا اْوُقَّتا ْمُكَّبَر َو اْوَشْخا اًمْوَي اَّل ْيِزْجَي ٌدِلاَو ْنَع ٖهِدَلَّو‪١ٞ‬‬
‫لوگو اپےن ر�ب ےس ڈ�ر�و ا�و�ر ا�س د�ن اک وخ�فرک�و سج د�ن اب�پ اپےن ےٹیب وکوکئی عفن ہن اچنہپ ےکس اگ‬

‫َواَلٌدْوُلْوَمَوُهٍزاَجْنَعٖهِدِلاَّوأًـْيَشؕ‪َّ١‬نِاَدْعَوِهّٰللاٌّقَحاَلَفُمُكَّنَّرُغَتُةوٰيَحْلااَيْنُّدلا‪١ٙ‬‬
‫�ا�و�رہناٹیباپےناب�پاکذ�ر�ااسیھبعفنرکنےو�الاوہگا(یا�درکوھ) �الہلاک عود�ہاچسےہ(�دکیوھ) متںیہدناییکزندگیدھوکےںیم‬

‫َواَل ْمُكَّنَّرُغَي ِهّٰللاِب ُرْوُرَغْلا‪َّ۰۰۳۳‬نِا َهّٰللا ٗهَدْنِع ُمْلِع ِةَعاَّسلاۚ‪١‬‬

‫نہ ڈ�الے ا�و�ر ہن دھوکے اب�ز (یشاط�ن) متںیہ دھوکے ںیم ڈ�ا�ل د�ے�‪،‬یبکش الہلاعتلٰی ہی ےک اپ�س ایقمتاک ملع ےہ �‪،‬‬

‫َو ُلِّزَنُي َثْيَغْلاۚ‪َ ١‬و ُمَلْعَي اَم يِف ِماَحْرَاْلاؕ‪َ ١‬و اَم ْيِرْدَت ٌسْفَن اَّم اَذ ُبِسْكَت اًدَغؕ‪١‬‬
‫�وہیاب�ر�شان�ز�ل مرفاتاےہ�ا�و�رام�ںےکٹیپںیموجےہاسےاجناتےہ�‪،‬کوئی(بیھ) ہنںیاجناتہکلکایک(کھچ) کر�ےاگ�؟‬

‫َو اَم ْيِرْدَت ٌۢسْفَن ِّيَاِب ٍضْرَا ُتْوُمَتؕ‪َّ ١‬نِا َهّٰللا ٌمْيِلَع ٌرْيِبَخؒ‪(۰۰۳۴‬قلام�ن�‪)۳�۳�،�۳�۴‬‬
‫ربخو�ں و�الا ےہ�۔‬
‫نہیسکوک ہیولعم�م ےہہکسک زمنی ںیم رم�ےاگ�‪( ،‬یا�د رکوھ) �الہل اعتلٰی پو�ر�ےملع و�الا ا�و�رحیحص �‬
‫یعاسئتیاکشموہ�رقعدی�ہےہہکٰیسیع‪ u‬نےبیلصرپلکٹرکخو�دجا�ند�ےرکسبولگو�ںےکانگہو�ںاککاف�ر�ہا�د�اکایتاھ�ا�سرظنیہوکطلغاثبت‬
‫کایایگ�‪،‬قایمتےکوہلان�کد�نےسڈ�ر�ایاا�و�رتوق�یاکحمکدیےتوہئےرفمایا�ا�ے گلوو�!بوچ�اپےنر�بےکبضغےسا�و�ر�ڈ�ر�و�ا�سد�نےس‬
‫جبہکوکئیاب�پاپےنےٹیبوکباچنےےکےئلاپیناج�ناکدبلہہند�ےاگا�و�رنہیہوکئیاٹیباپےناب�پےکےئلاپیناج�نوطب�رماع�وضہشیپرک�ے‬
‫�گا‪�،‬ا�و�رنہاھبئیاھبئیےکدبلےا�و�رنہالغ�مٓاقاکےدبلےرحماھککراپیناج�نشیپرک�ے �اگ‪،‬ہرشصخنتاہنتاپےناعام�لاکوج�ا�بد�ہا�و�ر�اپےنےیک‬
‫کیزس�اخو�دھبےتگ �اگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ْ َْ َ ً‬
‫‪2‬‬
‫۔۔۔و َي ِتينا ف ْردا ‪۸۰‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رہیایکالامہ�ر�ےاسمےناحضروہگا۔‬

‫‪ 1‬العنکبوت�‪۶�۵‬‬
‫مر��‪۸�۰‬‬
‫‪ 2‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ ُ ُّ ُ ْ ٰ ْ ِ َ ْ َ ْ ٰ َ ِ َ ْ ً‬
‫‪1‬‬
‫وكہم ا ِتيہ يم ال ِقيمۃ فردا ‪۹۵‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬سبایقمتےکر�و�ز �رفد�ا �رفد�اا�سےکاسمےناحضروہ�ںےگ�۔‬
‫جبدنایکاقریبرتینرشہتاب�پاٹیبایکد�وسر�ےےکاک�مہنٓاکسںیےگوت�وہا�ںالف�ںریپاصحبیکا�ر�ا�د�تایکاک�مٓائےیگا�و�رٓاخر�تںیم‬
‫�و�ہایک تس�دریگ�ی مرفائںیےگ�‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬
‫َ َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َق َال َو ْه ُب ْب نُ� ُم َن ّب ٍه‪َ :‬قال ُع َز ْ ي ٌ�‪َ ،‬عل ْي ِه َّ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫م‪ ،‬ف�ضَ ِ ْع ُت‬ ‫م اش َتد ُح ْز ِ ن ي� َوك ث َ� ِ ّه ي�‪َ ،‬وا ِرق ن ْو يِ‬ ‫السل ُم‪َّ :‬لا َرا ْي ُت َبل َء ق ْو يِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬
‫اللك فقل ُت ُل‪ :‬ا ْخ ب ْ� ن� َهل تشف ُع ا ْر َو ُاح ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬
‫ص ُت فا نَ� ِ ف ي� ذ ِلك ات�ضَ َّ ُع ا ْب ِك إذ ا تَ� ن� َ‬‫َ‬ ‫إ َل َر ّ� َو َص َّل ْي ُت َو ُ ْ‬
‫ال َص ِّد ِق ي نَ�‬ ‫ِ ِي‬ ‫ي ِ ِي‬ ‫ِ ِب ي‬
‫َ‬
‫َ ْ ئ‬ ‫َٔ‬ ‫ٓ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َّ َ َ‬
‫ا� ْم؟‬‫ِللظل ِة‪ ،‬ا ِو ال ب� ِء ِلبن ِ ِ‬
‫�وہبنبہبنماکقو�لےہزعیر‪u‬نےاہکمںیےنبجاپینوق�میکٓا�زمائشوک�دکیاھتو�ا�سےسےھجما�سدق�رشدیدحز�نا�و�رغمالحقوہ�اکہ‬
‫یک‪،‬نام�زپڑھیا�و�ر�ر� �وز�ےرھکےنرش�و�عرک�دیے�‪�،‬اسیالاح�ح �وز�ا�ر�یےکاعلم‬
‫مری�یدنین�ا�ڑگیئ تومںیےناپےنر�باعتلٰیکےوضح گ�رریہ �وز�ا�ر�ی �‬
‫مںیںیمر�و�رہاتاھکہریم�ےاپ�سایکرفشہتٓایاتومںیےنا�سےسوپچاھکہےھجمہیاتبئںیہکایکصدقینییکر�وحںیاظلوم�ںےکےیلا�و�ربا�پ‬
‫�اپےنوٹیب�ںےکےیلافشعترکیںےگ�؟‬
‫ُ ْ َ ٌ َ َ َ َ َّ ُ َٔ َ ٌ َّ ْ َّ ْ َ َ َ ُ ْٔ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ ٌ َ‬ ‫َ ُ َْ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ َ‬
‫قال‪ِ :‬إ ِن ال ِق َي َامة ِف ي َ�ا ف ْصل الق َض ِاء َو ُملك ظ ِاه ٌر‪ ،‬ل ْي َس ِف ِيه رخصة‪ ،‬ل يتك ِف ِيه احد ِإل ِب ِإ�ذ ِن الرح ِن‪ ،‬ول يوخذ‬
‫َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ َٔ ٌ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ِف ِيه َوا ِل ٌد َع ْن َول ِد ِه‪َ ،‬ول َول ٌد َع ْن َوا ِل ِد ِه‪َ ،‬ول اخ َع ْن ا ِخ ِيه‪َ ،‬ول َع ْب ٌد َع ْن َس ِّي ِد ِه‪َ ،‬ول يَ ْ� تَ ُّ� ا َح ٌد ِبغ ْي ِ� ِه َول ي ْ� َزن‬
‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ٌّ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ُ ْ ٌ‬ ‫َ َْ‬ ‫ُ ْ َ َ َٔ َ َ َ ْ َ ُ ُ ٌّ ْ‬
‫ح ُه‪ ،‬ك ُمش ِف ٌق َعل نف ِس ِه‪َ ،‬ول ُي ْٔوخذ ِإن َسان َع ْن ِإن َس ٍان‪ ،‬ك يَ ُ�م َّه ُه َو َي ْب ِ يك َعوهل‪ َ ،‬يو ْ� ِمل‬ ‫ِلزِن ِه‪ ،‬ول احد ي�‬
‫َ‬ ‫َ َ ُ ْ‬ ‫ْ‬
‫َوز َر ُه‪َ ،‬ول ي ْ� ِمل ِوز َر ُه َم َع ُه غ ْي ُ� ُه‪.‬‬
‫فرشےتےنوج�ا�بدیاقایمتاک�د�نولصیف�ںاک�د�نوہگا�و�ہاییسزبر�دستاب�دشاہتاک�د�نوہگاجسںیمیسکےکےیلوکئیرختصںیہنوہگی�‪�،‬الہل‬
‫تاعلٰیکیاجا�ز�تےکریغبکوئیاب�تہنرکسےکاگا�سد�نا�ولا�دکابا�پےسا�و�ربا�پاک�ا�ولا�دسےوم�اخذ�ہںیہنوہگانہاھبئیےکاب�ر�ےںیماھبئی‬
‫سے�‪،‬ا�و�ر�ٓاقاکےاب�ر�ےںیمالغ�مےساب�زپر�سوہگی�‪ ،‬کیسےکاب�ر�ےںیمیسکوکخای�لںیہنوہگا‪،‬کیسوککیساکغمہنوہگا�‪،‬کوئییسکرپ�رحمںیہن‬
‫�‬
‫کاھئےاگہر�ایک اپےن اب�ر�ے ںیمرھتترھکانپ رہاہوگا�‪،‬کیس اناس�ناککیس د�وسر�ے اناس�ن ےسیعطق وم�اخذ�ہںیہن وہگا�‪،‬ہر�ایک اپےنمغ ںیم‬
‫‪2‬‬
‫بمالتہوگاہر�اناس�ناپےناناج�مےکوخ�فےسر�و�رہا�ا�و�ر�اپےنوبجھوک�اٹاھئےوہئےوہگا�‪،‬بوجھاٹاھنےںیموکئیا�سےکاستھاشملہنوہگا�۔‬
‫�الہلیک رہبا�تقح وسچ ےہ�‪�،‬ا�ےلوگو! �دناییک زیب �وزیتن �‪� ،‬اقدت�ا�ر� طواقت ا�و�رخوشاحلیاکنہش�‪�،‬الہل ےک اب�ر�ے ںیمغطلایمہف�ں ا�و�رطلغاقعئد‬
‫لںی‪،‬یہاہمت�ر�ےیسکاک�مںیہنٓائںییگ�‪،‬متاہ�ر�ےذہون�ںںیمطلغاقعئد�ونرظیا�تڑھگنےو�الایشاط�نےہوجمتوک�الہل‬
‫متںیہدھوکےںیمہنڈ�ا �‬
‫کے اعممےل ںیم ےب اینب�د امدییں �رفاہمرکتا ےہہک الہلوفغ�ر�و�رحمی ےہ و�ہ شخب د�ےاگ�‪،‬یبکش و�ہوفغ�ر�و�رحمی ےہرگم�و�ہ ہیںیہناتہککہ و�ہ‬
‫ےہ‪�،‬ا�سےنایکاقنو�نانبیاہےا�و�ر�اسیےکاطمبقر� �و �زٓاخر�تو�ہذ�ر�ہذ�ر�ہاکحاس�برک�ےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫جاب�ر� قواہ�ر�ا�و�رسحبییھب �‬
‫مر��‪۹�۵‬‬
‫‪ 1‬ی‬
‫کث��‪۳�۵�۲‬؍�‪۶‬‬ ‫تفس� ب ن‬
‫ا� ی‬ ‫‪ 2‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َ ْ َّ ْ َ ْ ْ َ َ َ َّ َ ْ ً َّ َ ٗ َ َ ْ َّ ْ َ ْ ْ َ َ َ َّ َ ّ ً َّ َ ٗ‬
‫‪1‬‬
‫ي ۧہ ‪۸‬۝‬ ‫فن يعمل ِمثقال ذر ٍۃ خيا ي ۭہ ‪۷‬۝ وم يعمل ِمثقال ذر ٍۃ شا‬
‫ترجہم�‪:‬پرھسجےنذ�ر�ہرب�ابریکینیکوہگیو�ہا�سوکدیھکےلاگ�ا�و�رسجےنذ�ر�ہرب�ابردب�ییکوہگیو�ہا�سوکدیھکےلاگ�۔‬
‫مونمنیوکنجوت�ںںیما�و�رنافرمانو�ںوکہجمنںیمد�اخل مرفائےاگ�۔یجےسرفمایا‬
‫َ‬
‫َ ْ ۗ ٔ َ ُ ٗ َ ُ ٰ ۗ َ َ ْ ٰ ُ َّ ُ ْ ْ َ ٰ ُ ْ َ َ ْ َ ٰ‬
‫ّ‬ ‫ب َس ّي َئ ًۃ َّو َا َح َ‬
‫ي ا َم ُن ْوا‬ ‫اط ْ‬ ‫َٰ َ ْ َ َ‬
‫ت ِبہٖ خ ِطي ـ ـ ــتہ فاول ِٕىك اصب النا ِۚر ھم ِفيا خ ِلدون ‪۸۱‬۝ وال ِذ‬ ‫بل م كس َ ِ‬
‫ٰ ُ‬ ‫ّٰ ٰ ُ ٰ ۗ َ َ ْ ٰ ُ ْ َ‬ ‫َ ُ‬
‫‪2‬‬
‫ب الَ ّن ِ ۚۃ‪۰‬۝ ُھ ْم ِف ْيَا خ ِلد ْو َ ۧ‬
‫ن ‪۸۲‬۝‬ ‫ت اول ِٕىك اص‬ ‫َوعِلوا الص ِلح ِ‬
‫اگ�‪،‬و�ہد� �وزخیےہا�و�رد� �وز�خ‬
‫ترجہم‪ٓ� :‬اخرںیہمتد� �وز�خیکٓا�گویک�ںہنوھچئےیگ�؟جویھبدب�یامکئےاگا�و�راپیناطخاک�ر�یےکرّکچںیمڑپ�ارہے �‬
‫ہیںیمو�ہہشیمہرہےاگ�ا�و�روجول�گایام�نالئںیےگا�و�رکینلمعرکیںےگوہییتنجںیہا�و�رتنجںیمو�ہہشیمہرہںیےگ�۔‬
‫�و�ہا�سرط�ح ھدوکا�دیاتہےہکالہلیکرحتموسعیےہ�‪�،‬ا�سیکرحتماککوئیانک�ر�ہںیہنےہ�‪�،‬ا�سےنر� �وز�ا�و�لیہرع�شرپلھکدیاتاھکہریم�ی‬
‫�رحتمریم�ےبضغ حرپا�و�یےہ�‪،‬‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫الل َق َک َت َب ِع ْن َد ُه ف ْوق َع ْر ِش ِه إن َر ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫الن ّ� َص َّل ُ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ َ ْ َّ‬
‫ح ِ ت ي� َس َبق ْت‬ ‫ِ‬
‫الهل َّلا ق ضَ� خَ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل قال إن َ‬
‫ِ‬ ‫عن ا ِب ي� ه َر ْ ي َ�ة‪،‬عن ِ ِيب‬
‫َ‬
‫غ َض ِب ي�‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہ نیبرکیمﷺنےرفمایاالہلاعتلٰینےبجولخم�قوکدیپ�اایکوترع�شےکا�وپراپےناپ�سھکلدیاہکریم�یرحتم‬
‫مری�ےبضغےسڑب�ھیئگےہ�۔‬ ‫‪3‬‬

‫ُ ْ خَ ْ َ َ َ َ ف َ فَ ُ َ ْ َ ُ َ ْ َ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َّ ضََ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ‬
‫عن ا ِب ي� هر ي�ة‪ ،‬قال‪:‬قال قال رسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل لا ق� الهل اللق كتب ِ ي� ِكت ِاب ِه �و ِعنده فوق‬
‫َ َ‬ ‫ْال َع ْرش إ َّن َر ْ َ‬
‫ح ِ ت ي� َس َبق ْت غ َض ِب ي�‬ ‫ِ ِ‬
‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہرسو�لالہلﷺنےرفمایاالہلےنبجولخم�قوکوجو�داطع�ءکرنےاکہلصیفرفمایاوتا�ساتک�بںیموجا�سےک‬
‫‪4‬‬
‫پا�سرع�شرپےہاھکلہکریم�یرحتمریم�ےبضغرپتقبسرھکیتےہ�۔‬
‫دنسپرتاہے�‪،‬‬
‫�ا�و�ر�و�ہشخبدیےنوک ک‬
‫ْ ْ‬ ‫َّ َ ُ ُ‬
‫الهل َعف ٌّو ي ِ� ُّب ال َعف َو‬ ‫َف َق َال ْ نُ‬
‫ا� َم ْس ُع ٍود‪ِ :‬إن‬ ‫ب‬
‫‪5‬‬
‫عدب�الہلنبوعسم�د ‪w‬فرماتےںیہالہلاعتلٰیخبےنشو�الاہےا�و�ربشخدیےنوکسپدنفرماتاہے�۔‬
‫یسک‬
‫مرگیہںیہناتہککہو�ہا�نولگو�ںوکبشخدیانسپدنفرماتاہےوج�الہلا�و�ر�ا�سےکرسو�لےکاطاعتزگ�ا�روہتےںیہ ��‪،‬ا�و�راگربرش�یاقتضو�ںےس‬

‫‪ 1‬الزلزال�‪۷�،۸‬‬
‫‪ 2‬البقرۃ ‪۸�۱�،۸��۲‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫اب الت ْو ِح ِيد َ ب� ُب َوكن ع ْرشه عل َ‬ ‫َ‬
‫‪ 3‬حصیح ب خ�اری ِكت ُ‬
‫امل ِاء�‪�۷ �۴ ۲�۲‬‬
‫‪ 4‬مسندامحد�‪۷�۵�۰�۰‬‬
‫للب� ق��‪۱�۷�۶�۱�۲‬‬
‫الک�ی ی‬ ‫‪ 5‬املسند للشا�ش �‪ ،۷�۸�۱‬مصنف عبدالرزاق�‪ �۳�۵�۱�۹‬ن ن‬
‫‪،۱‬الس� ب‬ ‫ي‬
 ‫�� �� �� �‬

‫بدن�ےےسوکئیزغل�شوہجاتیےہا�و�ر�و�ہاپےنانگہو�ںرپان�د�م کوہر�الہلیکرط�فرجو�عرکتاہےوتیبکشر�بےنشخبو�الا�ا�و�ر�رحمیےہ�‪،‬یجےس‬
‫فرمایا‪:‬‬
‫َ َُ َ‬ ‫ََ‬ ‫َ َ ْ َّ ْ َ ْ ُ ۗ َ ْ َ ْ ْ َ ْ ٗ ُ َّ َ َ ْ‬
‫‪1‬‬
‫ہللا غف ْو ًرا ّر ِح ْ ًي ‪۱۱۰‬۝‬ ‫م يعمل س ْو ًءا او يظ ِلم نف َسہ ثم ي ْستغ ِف ِر ہللا ِ‬
‫ي ِد‬ ‫و‬
‫ترجہم‪�:‬اگروکئیصخشرب�العفرکزگ�ر�ےایاپےنسفنرپملظرکاجئےا�و�را�سےکدعبالہلےسد گ�رز�ریکد�رخو�استرک�ےوتالہلوکد گ�رز�ررکنے‬
‫�و�الاا�و�ررحمیاپئےاگ۔‬
‫�و�ہوی�ںیھب ھدوکا�دیاتہےہکمتےنہملکوتحدیال�الہٰالا�الہلدمحم�رسو�لالہلڑپ�ھایلہےا�و�رتماملسمنو�ںںیمامش�رہوگےئوہا�بالہلا�و�ر�ا�سےکرسو�لیک‬
‫�اطاعتںیملمعاصلہحاتخای ک�رر�ویانہرک�و�و�ہاہمت�ر�یششخبرفمارکتنجںیمد�اخلرک�د�ےاگ�‪،‬یبکشالہلر�بالزع�تاملکاملکلےہو�ہےسج‬
‫ےل‪،‬مرگاطیش�نہیںیہناتہککہالہلاعتلٰیکاایکاظن�مدع�لیھبےہسجےکاطمبقوجاسیجلمع‬
‫چاہےشخبد�ےا�و�رجےساچہےرگفتںیمےل �‬
‫لےرکپشیوہگا�اسیےکاطمبقیہزج�اپائےاگ�‪،‬جو�ا�سرط�ح ھدوکادیاترہاتےہہکالف�ںزب�ر�گالہلیکاب�رگا�ہںیمبڑ�ااچنہپوہ�اتاھ�‪�،‬الہلا�سیکاب�ت‬
‫کو�ر�دہنںیرککسات�ا�سےئلا�سےکٓاساتنےوکلا�ز�مرکلو�‪�،‬ا�سےکےئلذن�رواین�زکابدن�وبتسرک�و�‪�،‬ا�سیکربقپرقربانای�ںرک�و�ا�و�ر�ر� نشوای�ںالجئو�‪�،‬ا�س‬
‫کیربقکیرط�فتشپتمرک�ولبہکدجس�ےںیمرگکر�اپینزگ�ا�رشا�تشیپرک� گو�اریہوخ�شوہگےئوتلکشمیکا�سڑھگ�یںیم�و�ہاہمت�ر�ےاک�م‬
‫�ٓاجائےاگ�ا�و�ر�الہلیکاب�رگا�ہںیماہمت�ر�اساف�رشینبرککڑھ�اہواگ� م‪،‬رگیہںیہناتہککہسکوھچٹےڑب�ےیکرج�ا�ت طواقتےہہکا�زخو�د�الہلیکاب�رگا�ہ‬
‫مںیبلاشکئییکرج�ا�ترک�ےایکیسیکافس�ر�شرکسےک�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ْ َ َّ ْ َ ْ َ ُ ْ َ ٗ ٓ َّ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ہٖ‬
‫۔۔۔م ذا ال ِذي يشفع ِعندہ اِل ِبـ ِا ِ ‪۲۵۵‬۝‬
‫۔۔۔‬ ‫ن‬‫ذ‬
‫ترجہم�‪:‬کو�نےہوجا�سیکانج�بںیما�سیکاجا�ز�تےکریغبافس�ر�شرکےکس�؟�۔‬
‫ہاتہے‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�د�ر�اصلا�سرط�حےکوسوسےذہون�ںںیمڈ�ا�لرکاطیش�نںیہمتلمعا�و�ردج�وجدہسےاغفلرکنےیکوکششںیماگل�ر �‬
‫َّ ُ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َ ُ ُ‬ ‫َ ُ ُ ْ َ َُّْ‬
‫‪3‬‬
‫م‪۰‬۝ َو َما ي ِعدھ ُم الشي ٰط ُن اِل غ ُر ْو ًرا ‪۱۲۰‬۝‬
‫يْۭ‬
‫ي ِعدھم وي ِن ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬و�ہا�نولگو�ںےس عود�ےرکتاےہا�و�ر�اہنںیامدییںدلاتاہےرگمیشاط�نےکاس�ر�ے عود�ےزجبفریبےکا�و�رھچکںیہنںیہ�۔‬
‫گڑ�ار�اپےنانگہو�ںیکاعمفی‬
‫ےہ‪،‬جبوب�ڑھےوہ�ںےگوت�الہلاعتلٰیسےڑگ ک‬
‫�و�ہوی�ںیھب ھدوکا�دیاتہےہکابیھوتتموج�ا�نوہ�ابیھوتبتہرمعپڑ�ی �‬
‫ےہ‪،‬مو�توتچبنپا�و�رجو�انیںیمیھبٓاکسیتےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫مانگںیلےگ� م‪،‬رگیہںیہناتہککہیسکوک�اپینرمعےکاب�ر�ےںیمایکعمول�م �‬
‫َ ُ ّ ُ ْ َ ْ َ َ َ َ ۗ ٰ ٓ َ َ ّ ُ َ ّ ً ُ َّ ُ ْ ُ ُ ْ ْ ً ُ َّ َ ْ ُ ُ ْ ٓ َ ُ َّ ُ ْ َ ْ ُ ْ َّ ْ ّ ُ َ َ ٰ ّ‬
‫ام ما نشا ُء اِل اج ٍل مسمى ثم ن ِرجك ِطفل ثم لِتبلغوا اشدك ۚ و ِمنك م يتوف‬ ‫۔۔۔ ون ِقر ِف الرح ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُ ْ َّ ْ ّ ُ َ ُ ٓ‬
‫‪4‬‬
‫ي ّد ا ِٰل ا ْرذ ِل ال ُع ُم ِر لِك ْيل يَ ْعل َم ِ ْۢ‬
‫م َب ْع ِد ِعل ٍم ش ْيـ ـًٔا۔۔۔‬ ‫و ِمنك م‬
‫‪ 1‬النسائ�‪۱�۱�۰‬‬
‫‪ 2‬البقرۃ�‪۲�۵�۵‬‬
‫‪ 3‬النسائ�‪۱�۲�۰‬‬
‫‪ 4‬احلج�‪۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫رہھٹائےرھکےتںیہ�‪،‬پرھمتوکایکےچبیکوص�ر�تںیماکن�لالتے‬
‫ترجہم‪ :‬ہمسج(طنےف) کواچہےتںیہایکوقتاخ�صکترحوم�ںںیم �‬
‫ہںی( پرھںیہمترپ�و�ر�شرکتےںیہ) تاکہمتاپینوپ�ر�یوج�انیوکوچنہپا�و�رمتںیمےسوکئیےلہپیہو�اپسالبایلاجتاےہا�و�روکئیدبترینرمعیک‬
‫طر�فریھپدیااجتاےہاتکہبسھچکاجنےنےکدعبرھپھچکہناجنے۔‬
‫کاف�ر�ومرشکنیاب�ربا�رہکےتےھتہکایقمتبکاقئموہگی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫‪۰‬۝ ‪1‬‬ ‫اع ِة َا َّي َن ُم ْر ٰس َ‬ ‫َ ْ ٔ َ ُ ْ َ َ َ َّ‬
‫الس َ‬
‫ىها۔۔۔ ‪۱۸۷‬۝‬ ‫ع‬
‫يسـ ــلونك ِ‬
‫ترجہم�‪:‬یہول�گمتےسوپھچےتںیہہکٓاخر�و�ہایقمتیکڑھگ�یبکان�ز�لوہگی�؟�۔‬
‫وک نزد�ہ‬
‫�ا�سےکاب�ر�ےںیمرفمایاالہلایکوقترقم�ر�ہرپایقمتاقئم مرفائےاگا�و�ررھپجباچہےاگ�اعام�لیکوج�ابدہیےکےئلد�وبا�ر�ہامت�ماناسنو�ں �‬
‫کرکےدیم�ا�نرشحممںیعمج مرفائےاگ�ا�و�ررت�ا�ز�ودع�لاقئمرککےرہطر�حےکڑگھج�و�ںاکیفہلصرک�ےاگا�سےئلایےساک�مہنرک�وجو�ا�س عود�ے‬
‫بج‪،‬جاہ�ںا�و�رتجیناب�ر�شاچہاتےہربساتاےہ ��‪،‬وہیاجناتےہہکامئو�ںےکوٹیپ�ںںیمایکپر�و�ر�شاپرہا‬
‫ںیہ‪�،‬وہی �‬
‫کوساچنہامنےنو�الو�ںےکوہتے �‬
‫ہے‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�‬
‫َْ َ ُ‬ ‫َ ُ َْ ُ‬ ‫ُ‬
‫َ ُ َ ْ َ ُ َ َ ْ ُ ُ ّ ُْٰ‬
‫‪2‬‬
‫ت ِمل ك انث َو َما ت ِغ ْيض ال ْر َحام َو َما تداد۔۔۔ ‪۸‬۝‬ ‫ا يعلم ما‬
‫ترجہم�‪�:‬الہلایکایکاحمہلےکٹیپےسو�اقفےہوجھچکا�سںیماتنبےہاسےیھبو�ہاجناتےہا�و�روجھچکا�سںیمیمکاییشیبوہتیےہا�س‬
‫سےیھبو�ہابخربرہاتےہ�۔‬
‫وکو�تٓانیےہ�‪،‬‬ ‫کوئیسفنتمںیہناجناتکہلکو�ہایکامکئیرکنےو�الاہے�ا�و�رنہیسکصخشوکیہربخہےہکسکرسزمنیںیما�س م‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ْ َ ُ َ ْ �خَ ْ ٌ َ َ ْ َ ُ َ َّ ُ َ َ َٔ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْن ُ َ َ َ َ‬
‫الهل‪ :‬ال َي ْع ُل ا َح ٌد َما‬ ‫ا� َع َر‪ ،‬قال‪:‬قال َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل ِ‪:‬مفتاح الغي ِب س ال يعلها ِإل‬ ‫ع ِن ب ِ‬
‫َ ْ َٔ َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َ َ َ َْ‬ ‫ُ ُ ف َٔ‬ ‫َ َ َٔ‬ ‫ُ ُ ف َ‬
‫َيكون ِ ي� غ ٍد‪َ ،‬وال َي ْع ُل ا َح ٌد َما َيكون ِ ي� اال ْر َح ِام‪َ ،‬وال ت ْع ُل نف ٌس َماذا تك ِس ُب غ ًدا‪َ ،‬و َما ت ْد ِري نف ٌس ِب� ِّي ا ْر ٍض‬
‫تَ ُ ُ َ َ َ ْ َٔ َ ٌ َ تَ َ ُ َ َ‬
‫املط ُر‬ ‫�ء‬‫�وت‪ ،‬وما يد ِري احد م� ي ِج ي‬
‫عدب�الہلنبرمع‪w‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺنےرفمایا پانچزیچیںافمتحیاغلبیںیہںیہنجالہلےکوس�اکوئیںیہناجنات‬
‫‪�z‬قیامتےکوقو�عاکینیقیملعالہلےکوس�اکوئیںیہناجنات ��‪،‬ا�ساکعملہنیسکرفشےتوکےہا�و�رنہیسکیبنرمسلوک�۔‬
‫‪ٓ� z‬اثا�روالعئمےساب�ر�شاکہنیمختوتاگلیاجاکساتہےوجبکیھحیحصےتلکنںیہا�و�ربکیھطلغرگمبا�ر�شاکینیقیملعالہلےکوس�اکیسوکہنںی�۔‬
‫‪z‬جدیدیٹانکلوجیےسرحمام�د�رںیمڑلکےایڑلکیاکانقصاند�ا�ز�ہوتاگلیاجاکساتہےنکیلدیپ�اہونےو�الابہچکینتخبوہگاایدببتخ�‪،‬تکینزندگی‬
‫پائےاگ�‪،‬کایامکئےاگ�ا�و�رکایکاھئےاگا�ساکعملالہلےکوس�ایسکےکاپ�سںیہن�۔‬
‫ایکر�ےاگ�و�ہ نزد�ہیھبرہےاگایںیہن�۔‬
‫‪z‬دیناکماعمہلوہیا�دنایکا�‪ٓ�،‬انےو�الےلکےکاب�ر�ےںیمکیسسفنتموکعملںیہنہکو�ہ ک‬
‫�‬

‫‪ 1‬االعراف�‪۱�۸�۷‬‬
‫‪ 2‬الرعد�‪۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫‪z‬مو�تربحقےہرگمکیسسفنتموکا�ساکعملںیہنہکا�سیکوم�تبکا�و�راہک�ںٓائےیگ�۔‬
‫پرھ�ٓا�پﷺنےوس�ر�ہالاناع�میکہیٓایتالت�و�ت مرفائی’’ غبییکایجنک�ںالہلیہےکاپ�سںیہبرح�وبرمںیوجکھچےہبسےسو�ہو�اقف‬
‫ہے�۔‘‘ ‪�1‬۔‬ ‫‪2‬‬

‫َ َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ُ َ َٔ َ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ‬ ‫َٔ‬

‫الهل ق ْب َض َع ْب ٍد ِب� ْر ٍض َج َعل ُل ِف ي َ�ا‬ ‫َع ْن ا ِب ي� َع َّزة‪ ،‬قال‪:‬قال‪ِ َ :‬س ْع ُت َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل يقول ِ‪:‬إذا اراد‬
‫ً‬
‫َح َاجة‬
‫�ابوعز�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہمںیےنرسو�لالہلﷺوکفرماتےوہئےانس�الہلاعتلٰیجبیسکدنب�ےیکیسکرس�زمنیںیمر�و�حضبقرکنے‬
‫رضو�ر�ت حواجتو�اسبہترک�دیاتہے�۔‬
‫‪3‬‬
‫کا�ا�ر�ا�د�ہ مرفاتاہےوت�ا�سالعقےںیما�سیکوکئی �‬
‫ً‬ ‫َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َٔ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َ‪:‬ما َج َع َل ُ‬
‫الهل َ‬ ‫َ ْ ُٔ َ َ َ ْ ن َ ْ َ َ َ َ َ ُ ُ‬
‫ول الهلِ َص َّل ُ‬
‫ميتة َع ْب ٍد ِب� ْر ٍض ِإل َج َعل ُل ِف ي َ�ا َح َاجة‬ ‫عن اسامة ب ِ� ز ي ٍد‪ ،‬قال‪ :‬قال رس‬
‫�اسامہنبزید‪t‬سےرم�و�یےہ �رسو�لالہلﷺےنرفمایا�الہلاعتلٰیجسزمنیںیمیھباپےنیسکدنب�ےیکوم�توکرقم�ررکدیاتےہوت�ا�س‬
‫‪4‬‬
‫�زمنیںیما�سیکوکئیاحجتوضر�و�ر�تنیعتم مرفا�دیاتہے�۔‬
‫�الہلیہبساظہر�یوباطینامو�رکو جانےنو�الاا�و�رہرچزیسےابخربےہ�۔‬
‫ماضمنیوس�ر�ۃابلدل‪:‬‬
‫رصتًایہ اتبیاگایہے‬
‫وو�ع اناس�نیک اعس�د�ت ا�و�رشاق�و�ت ےہ �‪،‬سو�ر�ۃ ےک ابدت�امںی الہلاعتلٰی نےنیتںیمسقاھککر�اناس�نوکخم �‬
‫�ا�س وس�ر�ۃاکم ض‬
‫کہا�سدنایمںیاناس�نیکا�و�ر�اناس�نےکےیلدنایکیحیحصتیثیحایکہےزینیہہکایقمتےکر� �وزنکییتخبوبدخبیتاکیفہلصاناس�نےکاپےناعام�ل‬
‫کی انبپرہوگا�‪�،‬ا�س ےک ےئل اناس�نوک�ر�ا�ہ دہ�ایتیک ر�انہامئیرککےاتخم�ربانیاکہ و�ہسج ر�ا�ہوکچاہےبختنمرکلے�‪ ،‬یلنک ا�س ےکاستھ ہییھب‬
‫با�و ک�رر�ایاگایکہاہمت�ر�ا�اتخای�رعا�رضیا�و�ر�وقیتےہ�‪،‬متاہ�ر�ااخلقزبر�دستاطقتو�الاےہا�و�راہمت�ر�ےرہقو�لوفلعیکرگن�انیرک�رہاہے�‪�،‬ایکطلغ‬
‫ہفیمےکا�ز�الےےکےئل مرفایاکہتلیضفوظعتم عماکای�رما�لو�د�ولتیکومن�دا�و�رشا�ہرخچیرککےولگو�ںےسد�ا�د صوو�لرکناںیہنےہاصل‬
‫�ٰیا�و�رپرہزیاگ�ر�یےہ�‪�،‬ابلہتدنایمںیےنلمو�الیبسوتمعن�ںیکاببتٓاخر�تںیموس�ا�لایکجائےاگ�‪،‬علقوشوع�ریجیستمعنےک‬
‫عمای�رضفتلیوقت �‬
‫با�ر�ےںیمرفمایاہکرہصخشوکوسچےنا�و�رجمسےنھیکالصحتیےسون�ا�ز�اگایہےا�و�رحقوباطلےکاتمای�زکےےئلٓاسامنیامیلعت�تا�و�ر�ابنای�ءکالسہلس‬
‫بیھےہ�‪�،‬ا�سےکدعبجو�اناس�ناپےنسفنرپربجرکےکاخالقیتمظعےکوصح�لیکوکششرک�ےاگ�ا�سےکےئلالہلیکرضاوخوشون�د�یےہ‬
‫‪ 1‬االنعام�‪۵�۹‬‬
‫َ ُ َ َ ْ َ تَ َ ُ َ َ ُ َّ ُ َ َ َ َٔ ُ ُ َ ْ َ َ َ َّ ّ َ َّ‬
‫تفس� سورۃ القمان وکتاب االستسقاء ب�ب ال يد ِري م� ي ِج ي‬
‫�ء املطر ِإل الهل وقال ابو هر ي�ة‪ :‬ع ِن الن ِب ي� صل‬
‫ِ‬ ‫‪ 2‬حصیح ب خ�اری ی‬
‫ا� حبان �‪ �۱�۳�۴‬ن ن‬
‫‪،۶‬الس�‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل �خَ ْ ٌس َال َي ْع َ ُل ُه َّن إ َّل ُ‬
‫الهل �‪ ،۴�۶�۹�۷�،۴�۷�۷�۸�،۷��۳ ۷�۹� ،۴�۶�۲�۷� ،۱�۰�۳�۹‬مسندامحد�‪،۴�۷�۶�۶‬حصیح ب ن‬ ‫ُ‬
‫ِ‬
‫للنسا� �‪�،۱�۱�۱�۹�۴‬ش ح السنۃ للبغوی �‪۱�۱�۷�۰‬‬ ‫ئ‬ ‫الک�ی‬ ‫ب‬
‫ا� حبان�‪،۶�۱�۵�۱‬مستدرک حامک�‪۱�۲�۷‬‬ ‫‪ 3‬حصیح ب ن‬
‫للط� نا��‪۴�۶�۱‬‬ ‫الکب� ب‬
‫‪ 4‬املعجم ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫مرگ�اناسنیتلبجںیمایکزمک�و�ر�ییھبےہہکو�ہالکشم�تےکذ�ریےعےستمظعاحصلرکنےےکاجبئےذلتںیمڑلھکاجنےوک�اتخای�ررک‬
‫یلاتہے�‪،‬کامایبییکر�ا�ہےکاب�ر�ےںیمرص�احتیکہکریا�ا�و�رنوم�د� نوامئشوکتر�کرککےومیتی�ںاسمکنیا�و�رغربا�ءپر�الہلیکرضاکےےئلرخ�چ‬
‫کر�و�‪،‬غالمو�ںیکرگ�دنںیٓا�ز� کا�در�ائو�‪�،‬ایام�نیکر�ا�ہںیمٓانےو�الیوتبیصم�ںرپصربکر�وا�و�ر�ایکد�وسر�ےوکصربکینیقلترک�ووت�رحتمال�ٰہیےکقح‬
‫�د�ا�ربونگےا�و�ر�ا�سےکالخ�فاتخای ک�رر�د�ہر�اسےتاک�اناج�مد� �وز�خیکٓا�گےہاہج�ںےسےنلکنیکوکئیر�ا�ہہنوہیگ۔‬
‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عرکتاوہ�ںالہلاعتلٰیکےان�مےسوجڑب�ارہمبا�ناہنیترحمرکنےرکنےو�الاےہ‬

‫ۤاَل ُمِسْقُا اَذٰهِب ِدَلَبْلاۙ‪َ۰۰۱‬و َتْنَا ٌّۢلِح اَذٰهِب ِدَلَبْلاۙ‪َ۰۰۲‬و ٍدِلاَو َّو اَم َدَلَوۙ‪۰۰۳‬‬
‫مںی ا�س رہش یکمسقاھکتا وہ�ں�ا�و�ر ٓا�پ ا�س رہش ںیممیقم ںیہ�‪� ،‬ا�و�ر (قمس ےہ) �اناسنی اب�پ ا�و�ر ا�ولا�د یک‬

‫ْدَقَلاَنْقَلَخَناَسْنِاْلاْيِفٍدَبَكؕ‪ُ۰۰۴‬بَسْحَيَاْنَاْنَّلَرِدْقَّيِهْيَلَعٌدَحَاۘ‪�(۰۰۵‬ابلدل�‪۱‬تا�‪)۵‬‬
‫قیًانیہمےناناس�نوک(بڑ�ی) شمتقںیمدیپ�اایکےہ�‪،‬کایہیامگ�نرکتاےہہکہییسکےکسبںیمںیہن�؟�۔‬
‫کاف�رمہکاکخای�لاھتکہانوہ�ںےناعمشرتیرط� �ززندگیا�و�ر�ٓابائو�اجد�ا�دکاجومرشکانہدیناتخای ک�رر�رکاھہےو�ہرتہبینےہ�‪�،‬ا�سےکاستھا�ناکیہ‬
‫بیھایخ�لاھتکہدنایکیزندگیسبیہیھچکےہہکاھکئوپوی�ا�و�رزم�ےا�ڑ�ائو�‪،‬مرنےےکدعبکوئیزندگیںیہنےہ�‪�،‬اعام�لیکوکئیزج�ا�وسز�اہنںی�‪،‬کوئی‬
‫جتنا�و�ر�د� �وز�خںیہن�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ‬
‫يلك َنا اِل الد ْ‬ ‫َ‬
‫ت َو ْن َيا َو َما ُ ْ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬
‫ات َنا الدن َيا نُ‬ ‫َ َ ُ ْ َ ِ َ َّ َ َ ُ‬
‫‪1‬‬
‫‪۲۴‬۝‬ ‫ُ‬
‫ر‬ ‫ه‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬
‫و‬ ‫وقالوا ما ه اِل حي‬
‫ترجہم�‪:‬یہول�گےتہکںیہہکزندگیسبیہیامہ�ر�یدناییکزندگیےہہیںیامہ�ر�ارمناا�و�رانیجےہا�و�ررگ�د�شایا�مےکوس�اوکئیزیچںیہنوجںیمہالہ�ک‬
‫کرتیوہ�۔‬
‫حمدم�(ﷺ) خو�ا�ہوخم�ا�ہ امہ�ر�ی اعمشرتیرط� �ززندگیا�و�رٓابائو�اجد�ا�دےکدینوکناشنہانبرہےںیہ�ا�و�رمہںیوخ�فز�د�ہرکتےںیہہکرمنےےک‬
‫بدع�ایکا�و�رابد�یزندگیےہسجںیمالہلر�بالاعملنیذ�ر�ہذ�ر�ہاکحاس�برک�ےاگ�ا�و�ر�اسیےکاطمبقزج�ا�وسز�ا�د�ےاگ�‪،‬چاننہچولگو�ںےکا�س‬
‫خای�لیکرت�دیدمںیفرمایاکہمتاپےنذہون�ںںیموجیھبےھجمسےھٹیبوہو�ہطلغےہ�‪،‬لبہکںیممسقاھکتاہو�ںا�سرحمتو�الےرہشمہکیکسجںیم�د�رخت‬
‫ںیہنااھ�ڑ�ےاجکسےت�‪،‬کیساجنو�رکااکش�رہنںیایکجاکسات�ا�و�ر�ا�سںیماتق�لںیہنایکاجکسات�‪�،‬ا�سےکالع�و�ہدمحمﷺجن‬
‫ےتکس‪،‬کانےٹ ک‬
‫ہنںیاکٹےاج �‬
‫کیامانتو�دیانتیکانبپرمتاہنںیاص�د�قو�امنیمیلسترکتےوہ ��‪،‬ا�سرہشںیموملد�وقممیوہنےےسا�سیکتمظعںیمزمید�اضافہوہگایےہ�‪،‬یلنک‬
‫حا�لہیوہگایہےہکا�ےیبنﷺ�!متںیہاہی�ںامنبیصنںیہن�‪�،‬دعو�تقحایب�نرکنےےکرج�مںیم�الز�اما�تاگلنا�‪،‬تاکلفیدیانا�و�رمتاہ�ر�ے‬
‫قلتیکدت�ابریکو�ا�نولگو�ںےنالح�لرکلایگایہے�‪�،‬ا�و�رمںیٓا�د�م‪� u‬ا�و�ر�ا�سیکتشپےسدیپ�اہونےو�الیا�ولا�دکیمسقاھکتاوہ�ںکہاناس�نوک�ا�س‬

‫الاثیۃ�‪۲�۴‬‬
‫‪ 1‬ج‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�دنایںیمنیچیکابنرس�یاجبنےایزم�ےا�ڑ�انےےکےئلدیپ�اہنںیایکگایہےہکلبہیدنایتو�د�ا�ر�اتماح�نےہجسںیماناس�نوک�ٓاخر�تیکایت�ر�ی‬
‫کےےئلتنحموشمتقرکناا�و�رخسایت�ںانلیھجہے� م‪،‬رگ�ا�سےنہیھجمسایلہےہکرمنےےکدعب�الہلاعتلٰی�اسےد�وبا�ر�ہ نزد�ہرکنےا�و�ر�اعام�لاکحاس�ب‬
‫کرنے قرپا�د�رہنںی�۔‬

‫ُلْوُقَي ُتْكَلْهَا اًلاَم اًدَبُّلؕ‪ُ۰۰۶‬بَسْحَيَا ْنَا ْمَّل ۤٗهَرَي ٌدَحَاؕ‪ْ۰۰۷‬مَلَا ْلَعْجَن ٗهَّل ِنْيَنْيَعۙ‪۰۰۸‬‬
‫ہکات (پرھتا) ہےہک ںیم ےن تہبھچک ام�ل رخ�چرک ڈ�الا�‪ ،‬کای (یو�ں) جمساتھ ےہہکیسک ےن اسے دکیاھ (ہی) ہنںی�؟‬

‫ِنْيَدْجَّنلاۚ‪۰۰۱۰‬‬ ‫َوُهٰنْيَدَه‬ ‫َّوِنْيَتَفَشۙ‪۰۰۹‬‬ ‫َواًناَسِل‬

‫کای مہ ےن ا�سیک د�وٓاکنںیھںیہن ئانبںی�‪� ،‬زبا�ن ا�و�ر وہنٹ (ہنںی انبئے)�‪ ،‬ہم ےن دکاھ دیےئ ا�سوک د� نوو�ں ر�اسےت�‪،‬‬

‫اَلَفَمَحَتْقاَةَبَقَعْلاۖ‪�(۰۰۱۱ٞ‬ابلدل�‪۶‬تا�‪)۱�۱‬‬
‫سوا�سےسہنوہساکہکاھگٹیںیمد�اخلوہتا۔‬
‫یہاپینرہش�تیبلطا�و� ترافخرمںیاتہکہےںیمےنڈھری�و�ںام�لاپیناش�نوشوکتا�و�ر�اپےنرخف�وبڑ�ائیےکاظاہ�رںیماٹل�دیاہے�‪،‬کاییہرخفجاتنےو�الایہ‬
‫ہنںیاتھجمسکہا�وپر�ایکابلاتریتسہسجےنہیام�لو�د�ولتریغبکیساتساقح�قےکاطعفرمایاہےاسےدیھکرہیےہ�ا�و ک�رر�امًاکابتنی �ا�ساکہرعلم‬
‫ملقدنبر�رہےںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫ک‬
‫ُ‬ ‫َْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اما ك ِتب ْ َ ۙ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َوا َِّن َعل ْي ْ‬
‫‪1‬‬
‫ي ‪۱۱‬۝ يعل ُم ْو َن َما تفعل ْو َن ‪۱۲‬۝‬ ‫ِ‬
‫ي ‪۱۰‬۝ ك َِر ً‬‫ك ٰل ِف ِظ ْ َ ۙ‬
‫ترجہم�‪:‬حالانہکمترپرگن�ا�ںرقم�رںیہایےسزعم�زاکتبوجاہمت�ر�ےرہلعفوکاجنےتںیہ�۔‬
‫ْ ُ ّ ُ َ ْ َّ َّ َ َ ْ َ َ ٌ‬
‫‪2‬‬
‫اِن ك نف ٍس لما عليا حا ِف ‪۴‬۝‬
‫ۭ‬ ‫ظ‬
‫ترجہم�‪:‬کوئیاج�ناییسںیہنےہسجےکا�وپروکئیابہگن�نہنوہ�۔‬
‫َ َُ َ‬
‫‪3‬‬
‫هللا ا ْعل ُم ِبَا ُ ْي ُع ْو َۖۡ‬
‫ن ‪۲۳‬۝‬ ‫و‬
‫ترجہم‪ :‬حالانہکوجھچکہی( �اپےنانمہاعام�لںیم) جعمرکرہےںیہالہلاسےاجناتہے�۔‬
‫ً‬ ‫َ‬
‫شء ا ْح َص ْي ٰن ُه ك ٰ‬‫ْ‬ ‫َّ ُ ْ َ ُ ْ َ َ ْ ُ ْ َ َ ً َّ َ َّ ُ ْ ٰ ٰ َ َّ ً َ ُ َّ َ‬
‫‪4‬‬
‫‪۲۹‬۝‬ ‫ا‬
‫ۙ‬ ‫ب‬ ‫ِت‬ ‫اب ‪۲۸‬۝ وك ٍ‬ ‫اِنم كنا ل يجون ِحس ۙ‬
‫اب ‪۲۷‬۝ وكذبا ِبي ِتنا كِذ ۭ‬
‫ترجہم�‪�:‬و�ہیسکاسح�بیکوتقعہنرھکےتےھت�‪�،‬ا�و�رامہ�ر�یٓایا�توکانوہ�ںےنابللکالٹھجدیااھتا�و�راح�لہیاھتہکمہےنرہزیچنگنگرکھکلرکیھیھت�۔‬

‫‪ 1‬االنفطار�‪ �۰‬ت‪۱�۲��۱‬‬
‫‪ 2‬الطارق�‪۴‬‬
‫‪ 3‬االنشقاق�‪۲�۳‬‬
‫‪ 4‬النبا�‪ �۷‬ت‪۲�۹��۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫کای�و�ہاپینانعیترپیہوج�ابدہیںیہنرک�ےاگکہہیام�ل موات�عنکذ�ر�ائعےساحصلا�و�رسکتین�‪،‬کناغر�ا�ضا�و�رکناقمصدکےےئلنک‬
‫�ر�اہو�ںںیمرخ�چایکتاھ�‪،‬کای�الہلاعتلٰینےاناس�نوکعملوعلقےکذ�ر�ائعںیہندیےنجےسو�ہدق�ر�تیکرہسوکبرھ�یوہئیاشننای�ں کیدےھ ��‪،‬ا�سےک‬
‫ریخ شور�‪،‬ہد�ایتا�و�ررمگ�اہیےکد� نوو�ںر�اسےتامنیا�ںںیہنرک�دیے‬
‫عال�و�ہا�سیک نہرامئیےکےئلٓاسامنیامیلعت�تا�و�ر�ابنای�ءکالسہلسرش�و�عرککے �‬
‫تاکہو�ہوخ�بوس�چھجمسرکسجر�اسےتوکچاہےاتخای�ررک�ے�‪،‬یجےسفرمایا‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ّ َ َ ْ ٰ ُ َّ‬ ‫س ْي ًعۢا َب ِص ْ ً‬‫م نُّ ْط َف ٍة َا ْم َش ۖۤ َّ َ َ ْ ٰ ُ َ‬ ‫ا َِّن َخلَ ْق َنا ْالنْ َس َ‬
‫الس ِب ْيل ا ِّما شاك ًِرا‬ ‫يا ‪۲‬۝ اِن هدينه‬ ‫اج‪۰‬۝ ن ْبت ِل ْي ِه ف َ َعلنه ِ‬
‫ٍ‬
‫ان ِ ْ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َُ‬
‫‪1‬‬
‫ّوا ِّما كف ْو ًرا ‪۳‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےناناس�نوک�ایکولخم�طےفطنےسدیپ�اایکاتکہا�ساکاتماح�نںیلا�و�ر�ا�سرغ�ضےکےئلمہےناسےےننسا�و�ردکیےنھو�الابانیا�‪،‬ہمےن‬
‫�اسےر�اسہتدکاھدیا�‪،‬خو�ا�ہرکشکرنےو�الابےنایکرفکرنےو�الا�۔‬
‫مرگ�اناس�نےندنلب�ییکرط�فاجنےو�الےتقشمبلطا�و�ر� شدو�ا�ر�ر�اسےترپلچےنےکاجبئےسجںیمتمظعےہ�‪،‬ہبرتینزج�اہےیتسپیک‬
‫طر�فو�الاجانےر�اسہتاتخای�رایکجسںیمذلتو�رسو�ائیےہ�۔‬

‫َو ۤاَم َكىٰرْدَا اَم ُةَبَقَعْلاؕ‪ُّ۰۰۱۲‬كَف ٍةَبَقَرۙ‪ْ۰۰۱۳‬وَا ٌمٰعْطِا ْيِف ٍمْوَي ْيِذ ٍةَبَغْسَمۙ‪۰۰۱۴‬‬
‫�ا�و�رایک اھجمس ہکاھگٹی ےہایک �؟ کیسرگ�د�ن (غال�م ولنڈ�ی) کو ٓا�ز�ا�درکنا�‪ ،‬یا وھبکے و�الے د�ناھکنا الھکنا‬

‫اًمْيِتَّي اَذ ٍةَبَرْقَمۙ‪ْ۰۰۱۵‬وَا اًنْيِكْسِم اَذ ٍةَبَرْتَمؕ‪َّ۰۰۱۶‬مُث َناَك َنِم َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا َو اْوَصاَوَت ِرْبَّصلاِب‬
‫کیس رشہت د�ا�رمیتیوک ای اخکاس�رنیکسموک�‪،‬پرھا�ن ولگو�ں ںیم وہجاتا ےہ وج ایام�ن التے ا�و�ر ایک د�وسر�ےوک ربصیک‬

‫َو اْوَصاَوَت ِةَمَحْرَمْلاِبؕ‪َ۰۰۱۷‬كِٕىٰٓلوُا ُبٰحْصَا ِةَنَمْيَمْلاؕ‪َ۰۰۱۸‬و َنْيِذَّلا اْوُرَفَك اَنِتٰيٰاِب‬

‫�ا�و�ررحمرکنےیکوصتیرکتےںیہ�‪،‬ییہول�گںیہد�ائںیاب�ز�وو�الے(خو�شیتخبو�الے) �ا�و�رنجولگو�ںےنامہ�ر�یٓایوت�ںےک‬

‫ْمُهُبٰحْصَاِةَمَٔـْشَمْلاؕ‪ْ۰۰۱۹‬مِهْيَلَعٌراَنمُّؤْصَدَةٌؒ‪�(۰۰۲۰‬ابلدل�‪۱�۲‬تا�‪)۲�۰‬‬
‫ساتھرفکایکہیمکیتخبو�الےںیہ�‪�،‬انیہرپٓا�گوہگیوجاچ�ر�و�ںرط�فےسریھگ�یوہئیوہگی�۔‬
‫ہپےلویکنہک ریا�ا�و�رومن�د� نوامئش ےک ےئلوضف�ل رخچیرکنے و�الو�ں کذرتاھجس ںیم اخالقی یتسپیھت �‪�،‬ا�س ےک اقمبےل ںیم ا�ن رخچو�ں‬
‫ککا�ذرفرمایاجواناس�نوکلبدنیو�ںیکرط�فےلاجتےںیہ�‪،‬فرمایامرگتمایکجانوکہایکہےو�ہ شدو�ا�رگاھٹی�؟جسںیمےنلچےسرتہبینںیتمعنا�و�رر�ب‬
‫ےہ‪�،‬و�ہیکینرپلچےناک�ر�اسہتہیےہًالثمخو�دکیسالغ�مایلونڈ�یوکغالمیےس �ٓاز�ا�درک�ےایماکتتبیکرقمیکا�د�ایئیگںیماکمتب‬
‫کی ضرا�وخوشون�د�ی �‬
‫وکا�و�ا�نےکوبجھےساجن�تدلائےوغری�ہ�‪،‬‬
‫کی کدم�در�ے�‪،‬یاکیسرقم�و�ضاکقر�ضا� کد�ار�د�ے�‪،‬یاکیس ت‬

‫‪ 1‬الدھر�‪۲�،۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َٔ َ ُ َ ْ َ َ َ ُ ُ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ْ َٔ ْ َ َ َ َ َ ً ُ ْٔ َ ً َٔ ْ َ َ َّ ُ ُ ّ‬
‫ك ِإ ْر ٍب ِم نْ ُ�ا ِإ ْر ً ب� ِم ْن ُه ِم َن‬
‫الل صل الهل علي ِه وس َل‪:‬من اعتق رقبة مو ِمنة‪ ،‬اعتق الل ِب ِ‬ ‫ا ب� هر ي�ة يقول‪ :‬قال رسول ِ‬
‫َْ َْ‬ ‫َّ َ تَّ َٔ َّ ُ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ َ َ ّ ْ ّ َ‬
‫الر ْجل‪َ ،‬و ِب�لف ْر ِج الف ْر َج‬
‫الن ِار‪ ،‬ح� انه ليع ِتق ِب�لي ِد اليد‪ ،‬و ِب� ِلرج ِل ِ‬
‫غال�موک�ٓا�ز�ا�دکرنےےکاضفئلںیماب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺےنرفمایاجسصخشےنایکوممنالغ�موک�ٓا�ز�ا�دکای�الہلاعتلٰی‬
‫اگ�‪،‬اتھےکدبلےںیماہتھ�‪ ،‬پائو�ںےک‬
‫�ا�سالغ�مےکرہعوضکےدبلےںیمٓا�ز�ا�دکرنےو�الےصخشےکرہعوضکو�د� �وز�خیکٓا�گےساچبلے ہ‬
‫بدلےںیماپئو�ںا�و�رشرماگ�ہےکدبلےںیمرشماگ�ہ�۔‬
‫‪1‬‬

‫ُ َ َ َٔ ْ‬ ‫َ ََ َ‬ ‫َ ََ َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫ٔ َٔ ْ‬ ‫ََ َ‬

‫فقال َع ِ ُّيل ْب نُ� ُح َس ْ ي ٍن�‪:‬اان َت َ ِس ْع َت َهذا ِم ْن ا ِب ي� ُه َر ْ ي َ�ة؟ فقال َس ِع ٌيد‪ :‬ن َع ْم‪ ،‬فقال َع ِ ُّيل ْب نُ� ُح َس ْ ي ٍن� ِلغل ٍم ُل اف َر َه‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ َٔ ْ‬ ‫َ َ َ ْ‬ ‫َ ً َ َ ََ َ‬ ‫ِغ ْ َلا ِن ِه ْ‬
‫‪:‬اد ُع ِ يل ُمط ّ ِرفا‪ ،‬قال‪ :‬ف َّلا ق َام َب ْ ي نَ� َيد ْي ِه‪ ،‬قال‪:‬اذ َه ْب فان َت ُح ٌّر ِل َو ْج ِه ِ‬
‫الل َع َّز َو َجل‬
‫جبیلعنبنیسح‪(� w‬اما�مزید�الاعبدین) نےہیدحیثینسوتیلعنبنیسح‪ w‬نےسدعبنرمجانہےسوپچاھکایتمےنوخ�د�اب ہوریر�ہ‪t‬‬
‫ےہ؟عسدیبنرمجانہےناہک ہا�ں�‪،‬توعیلنبنیسح‪t‬نے�اپےنالغ�مےس مرفایاکہرطم�فوکباللو�‪،‬جبو�ہاسمےنٓایاتوفرمایا‬
‫سےہیدحیثوخ�دسین �‬
‫‪2‬‬
‫زعوجلیک ضرا�وخوشون�د�یےکےئلٓا�ز� کا�در�دیا�۔‬ ‫مںیےنںیہمتالہل �‬
‫َ َٔ َ‬ ‫َ َٔ َٔ ْ َ‬ ‫َ شَ َ َ ٓ َ‬
‫�ة اال ِف ِد ْر ٍه ا ْو الف ِد َين ٍار‪ ،‬فا ْع َتق ُه‬ ‫ع‬
‫‪3‬‬
‫�ا�و�ریہالغ�موج�انوہ�ںےنٓا�ز�ا�دکاید�سزہ�ا�ر�د�رہمںیمرخید�اتاھ�۔‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ َٔ‬ ‫ْ نُ َ ْ َ َ ش َ َ َ ٓ َ‬ ‫َ َٔ َ‬
‫�ة اال ِف ِد ْر ٍه ا ْو الف ِد َين ٍار‬ ‫ق ْد ا ْعط ُاه ِب ِه َع ْب ُد الهلِ ب� جعف ٍر ع‬
‫‪4‬‬
‫�ا�و�رعدب�الہلنبرفعج�ا�سالغ�میکتمیق �د�سزہ�ا�ر�د�رہمای�ایکزہ�ا�ر�دیان�ریقتمد�ےرہےےھت�۔‬
‫میتی‪�،‬افال�سےسام�ر�ےوہئےنیکسم�‪،‬لاچا� حمرات�جسجیکتسدریگ�یرکنےو�الاکوئیہنوہ ��‪،‬ا�و�رماسفروک�الہلیکرضاجوئیےک‬
‫یاکیسڑپ�وسیای�رشہتد�ا�ر �‬
‫لےئاھکناالھکناوغری�ہ�‪،‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬
‫اع َعل اال ْر َم ةِل َوا ِمل ْس ِك ي ِن�‪ ،‬ك ُل�جَ ِاه ِد‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َ ْ ََ‬‫َ‬
‫الل صل الهل علي ِه وس َل‪:‬الس ِ ي‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫الل َع ْن ُه قال‪ :‬قال َر ُسول ِ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫� ُ‬ ‫َع ْن َٔا ب ي� ُه َر ْ ي َ� َة َر ِ ض ي َ‬
‫ِ‬
‫لص ِئ ِا� َال ُي ْف ِطرُ‬ ‫َّ َ َٔ ْ ُ ُ َ َ َ ُ ُّ َ‬
‫الق ْع َن ُّ� َ‪:‬ك َلق ِئ ِا� َال َي ْف تُ ُ�‪َ ،‬و َك َّ‬ ‫ف‬
‫ِب ي‬ ‫الل واح ِسبه قال يشك‬ ‫ِ ي� َس ِب ِيل ِ‬
‫ماسکنییکدم�دےکاضفئلںیماب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایابوی�ائو�ںا�و کسم�رونی�ںےکےئلوکششرکنےو�الا�الہل‬
‫کےر�اسےتںیماہج�دکرنےو�الےیکرط�حےہ�‪�(،‬ا�و�راب ہوریر�ہ‪ t‬ہکےتںیہ�)جمےھہیایخ�لوہتاےہہکرسو�لالہلﷺنےہییھبرفمایاتاھکہ‬
‫�ا�سصخشےکرب�اب ثرو�ا�باتلمہے نوجام�زمںیڑھک�ا�رہاتہے�‪،‬ھتاتکہیںیہن �ا�و�ر�ا�سصخشےکرب�ابرجوپےد�رپے�ر� �وز�ےرھکاتالچاجتاےہا�و�ربکیھ‬
‫ٰ ت‬
‫تعایل او� یر�رقبۃ �‪،۶�۷�۱�۵‬حصیح مسمل کتاب العتق ب�ب‬ ‫‪ 1‬مسندامحد�‪،۹�۴�۴�۱‬حصیح ب خ�اری کتاب کفارات ی‬
‫اال�ان ب�ب قول الہل‬
‫للب� ق� �‪۲�۱�۳�۰�۸‬‬
‫الک�ی ی‬ ‫اال�ان �‪ �۰�۲�۷‬ن ن‬
‫‪،۴‬الس� ب‬ ‫فضل العتق �‪، ۳�۷�۹�۶‬شعب ی‬
‫‪ 2‬مسند امحد �‪۹�۴�۴�۱‬‬
‫ْ‬ ‫َ ُ َ ْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ٌ ف ْ ََ‬
‫العت ِق وفض ِ ِل �‪،۲�۵�۱�۷‬حصیح مسمل کتاب العتق ب�ب فض ِل ال ِعت ِق�‪۳�۷�۹�۸‬‬ ‫‪ 3‬حصیح ب خ�اری کتاب العتق ب�ب ِ ي� ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ف‬
‫الع ْت ِق َوف ْض ِ ِل �‪،۲�۵�۱�۷‬حصیح مسمل کتاب العتق َ ب� ُب ف ْض ِل ال ِع ْت ِق�‪۳�۷�۹�۸‬‬
‫‪ 4‬حصیح ب خ�اری کتاب العتق َ ب� ٌب ِ ي� ِ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫وھ تڑاہیںیہنرکتاہے�۔‬ ‫چ �‬ ‫‪1‬‬

‫َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ُ َّ َ َ ُ َ َ ْ ْ ن َ َ َ ٌ َ َّ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫الل صل الهل علي ِه وسل يقول‪:‬الصدقة عل ِالس ِك ي ِ� صدقة‪ ،‬والصدقة‬ ‫َع ْن َس َلان ْب ِ ن� َع ِام ٍر‪ ،‬قال‪ِ :‬سعت رسول ِ‬
‫ٌَ‬ ‫ٌَ‬ ‫َّ ْ َ‬ ‫َ‬
‫الر ِ ِح اثن َت ِان‪َ :‬ص َدقة‪َ ،‬و ِص ةل‬ ‫َعل ِذي‬
‫لسام�ننباعمر‪t‬سےرم�و�یےہمںیےنرسو�لالہلﷺوکفرماتےوہئےانسسمنیک صرپدقہرکنا�ایکدصقہےہنکیلرشہتد�ا�رپرصدقہ‬
‫کرنےےکد� ثوو�ا�بےتلمںیہ ��‪،‬ایکدصقہرکنےاک�ا�و�ر�د�وسر�اصہلرحیماک‬
‫‪2‬‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َ‪:‬ؤَا نَ� َو َك ِف ُل َالي ِت ي� ِ ف� ج َ‬
‫ال َّن ِة َهكذا َواش َار ب� َّلس َّب َاب ِة َو ُ‬ ‫ُ َّ‬
‫الل َص َّل ُ‬ ‫َ ْ َْ َ َ‬
‫الو ْسط‪َ ،‬وف َّر َج‬ ‫ِ‬ ‫ِ ي‬ ‫س ٍل‪ ،‬قال‪َ :‬ر ُسول ِ‬ ‫عن‬
‫َ ً‬
‫َب ْي نَ ُ� َما ش ْيئا‬
‫تیمیےکاب�ر�ےںیملہس‪t‬بندعسسےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایامںیا�و�رتیمییکرپ�و�ر�شرکنےو�الاجتنںیما�سرط�حوہ�ں‬
‫‪3‬‬
‫گےا�و�ر�ٓا�پےناہش�د�تیکاگنیلا�و�ربچییکاگنیلےساشا�ر�ہایک�ا�و�ر�د� نوو�ںاگنویل�ںےکد�رمای�نوھت�ڑ�ااسفاصہل کراھ�۔‬
‫ف‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َق َال َ‪:‬خ ْي ُ� َب ْي ٍت ِ ف ي� ْ ُ‬
‫الن ّ� َص َّل ُ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ َ َّ‬
‫ال ْس ِ ِل ي نَ� َب ْي ٌت ِف ِيه َي ِت ي ٌ� ي ْ� َس ُن ِإل ْي ِه‪َ ،‬و�ش ُّ َب ْي ٍت ِ ي�‬ ‫عن ا ِب ي� ه َر ْ ي َ�ة‪ ،‬ع ِن ِ ِيب‬
‫َ‬ ‫ُْ‬
‫ال ْس ِ ِل ي نَ� َب ْي ٌت ِف ِيه َي ِت ي ٌ� ُي َس ُاء ِإل ْي ِه‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�ی ےہنیبرکیمﷺ ےنرفمایاسماملنو�ں ےکرھگ�و�ں ںیمرتہبینرھگ�و�ہ ےہسج ںیمیسک میتی ےس کینولس�ک‬
‫ہو�رہاہو�ا�و�ربدترینرھگ�و�ہےہسجںیمیسکمیتیےسرب�اسول�کوہ�رہاہو�۔‬
‫‪4‬‬

‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َْ َ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫ول َّ ِ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ‬
‫ْٔ‬ ‫َ ْ َٔ ُٔ َ َ َ َٔ َّ َ ُ َ‬
‫ك ش ْع َر ٍة‬ ‫الل صل الهل علي ِه وس َل قال‪:‬من مسح راس ي ِت ي ٍ� ْل ي�سحه ِإل ِل ِل كن ل ِب ِ‬ ‫عن ا ِب ي� امامة‪ ،‬ان رس‬
‫ُٔ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ ْ َ َ ْ َ َ ُ ُ َ َ َ ٌ َ َ ْ َٔ ْ َ َ َ َ َ َٔ ْ َ ْ َ ُ ُ ْ ُ َٔ نَ َ ُ َ ف ْ َ َ َ‬
‫ال َّن ِة َكات ْ ي ِن�‪َ ،‬وق َرن َب ْ ي نَ� ا ْص ُب َع ْي ِه‬
‫مرت عل ي�ا يده حسنات‪ ،‬ومن احسن ِإل ي ِتيم ٍة او ي ِت ي ٍ� ِعنده كنت ا� وهو ِ ي� ج‬
‫ْ َ‬
‫الس َّب َاب ِة َوال ُو ْسط‬
‫َّ‬
‫ریھپا�ا�سےچبےکرہبا�لےک‬
‫ریھپا�ا�و�رمضحالہلیکاخطر �‬
‫�ابو�امامہ‪ t‬ہکےتںیہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاجسےنیسکمیتیےکرسپرہاتھ �‬
‫بدلےسجرپ�ا�سصخشاکہاتھزگ�ر�ا�ا�سےکےئلایکین�ںیھکلاجئںییگ�‪�،‬ا�و�رجسےنیسکمیتیڑلکےایلڑکیےکاستھکینربتائوکای�و�ہا�و�رمںی‬
‫‪5‬‬
‫جتنںیما�سرط�حوہ�ںےگا�و�ریہرفماکر�ٓا�پﷺنےاپیند�واگنایل�ںالمکر ئاتبںی�۔‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ ُّ ْ َ َّ َ‬ ‫َ‬
‫الرقا ِئ ِق َ ب� ُب ِإال ْح َس ِان ِإل‬ ‫اع َعل ا ِمل ْس ِك ي ِن��‪ ،۶�۰�۰�۷�،۵�۳�۵�۳‬حصیح مسمل ِكتاب الزه ِد و‬ ‫َ ُ َّ‬
‫‪ 1‬حصیح ب�اری کتاب االدب ب�ب الس ِ ي‬
‫خ‬
‫لۃ َ ُ َ َ َ ف َّ ْ َ َ َٔ‬
‫اال ْر َم َ ةِل َو َالي ِت ي��‪ �۹�۶�۹‬ن ن‬ ‫ْ‬ ‫ْ َٔ َ ْ‬
‫ا� ماجہ‬ ‫‪،۱‬س� ب ن‬
‫ِ‬ ‫ال ْر َم ةِل َو ِال ْس ِك ي ِن� َوال َي ِت ي ِ� �‪،۷��۴ ۷�۸‬جامع ت�مذی ابواب بال�والص ب�ب ما جاء ِ ي� الس يع عل‬
‫ِ‬
‫َ ُ َْ ّ َ َ ْ َ َ‬
‫اال�ان�‪�،۱�۰�۵�۱�۸‬ش ح السنۃ للبغوی�‪۳�۴�۵�۸‬‬
‫الك ِس ِب �‪،۲�۱�۴�۱‬شعب ی‬ ‫کتاب التجارات ب�ب ال ِث عل‬
‫‪ 2‬مسندامحد�‪۱�۶�۲�۳�۳‬‬
‫ّ‬
‫‪ 3‬حصیح ب خ�اری کتاب الطالق َ ب� ُب ِالل َع ِان �‪،۵�۳�۰�۴‬حصیح ب ن‬
‫ا� حبان �‪�،۴�۶�۰‬ش ح السنۃ للبغوی �‪۳�۴�۵�۴‬‬
‫ْ‬
‫ا� ماجہ کتاب االدب َ ب� ُب َح ِّق ال َي ِت ي ِ��‪ ،۳�۶�۷�۹‬االدب املفرد �‪ ،۱�۳�۷‬املعجم االوسط ‪�،۴�۷�۸��۳‬ش ح السنۃ للبغوی �‪۳�۴�۵�۵‬‬ ‫‪ 4‬نن‬
‫س� ب ن‬
‫اال�ان �‪�،۱�۰�۵�۲�۵‬ش ح السنۃ للبغوی �‪۳�۴�۵�۶‬‬ ‫للط� نا� �‪،۷�۸��۲ ۱‬شعب ی‬ ‫‪ 5‬مسندامحد�‪،۲�۲�۱�۵�۳‬املعجم ی‬
‫الکب� ب‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ ٓ َ َ ً َ َ َ َ �شَ َ َٔ ْ َ َ َّ ُ َ ُ ْ َ َ‬
‫ال َّنة‬
‫الل صل الهل علي ِه وسل‪:‬من اوى ي ِت ي�ما ِإل طع ِام ِه و ِاب ِه‪ ،‬اوجب الل ل ج‬
‫اس‪ ،‬قال‪ :‬قال رسول ِ‬ ‫َعن ْب ن َ َّ‬
‫ا� عب ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ َ‬
‫ال َب َّتة‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪ w‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاجسےنیسکمیتیوک�اپےناھکنےا�و�ریپےنںیماشملایک�الہلےنا�سےکےئل‬
‫‪1‬‬
‫جتنو�اجبرک�د�یالایہہکو�ہوکئیایاسانگ�ہرکیباھٹہوجوماع�فںیہنایکاجاتکس�۔‬
‫َْ َ‬ ‫َٔ ْ‬ ‫َّ َ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َٔ‬ ‫َّ َ َّ ُ َ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ َٔ َّ ُ ً َ َ َ ُ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ق ْس َوة قل ِب ِه ‪ ،‬فقال ُل ِ‪:‬إن ا َر ْد َت ان َي ِل ي نَ� قل ُبك‪،‬‬ ‫الل صل‬
‫ول ِ‬‫عن ا ِب ي� ه َر ْ ي َ�ة‪ :‬ان َرجل‪ ،‬شك ِإل َرس ِ‬
‫ْٔ ْ‬ ‫َ َٔ ْ ْ‬
‫فاط ِع ِم ِال ْس ِك ي نَ�‪َ ،‬و ْام َس ْح َرا َس ال َي ِت ي ِ�‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہ�ایکٓا�دمیےنیبنرکیمﷺیکدخمتںیماپےند�لیکیتخسیکاکشیتیک�‪،‬نیبرکیمﷺےنا�سےسرفمایا‬
‫‪2‬‬
‫کہاگرمتاپےند�لوکرن�مرکنااچہےتوہوتونیکسم�ںوکاھکناالھکیارک�و�ا�و�رمیتیےکرسرپتقفشےکاستھاہتھریھپ�ارک�و�۔‬
‫اتکسہے‪�،‬ا�سےئل مرفایامرگیہاک�ما�سوقتانفعا�و�ر�اخر�و�یاعس�د�ت‬
‫کوینہکایام�نےکریغبنہوکئیلمعلمعاصلہحےہا�و�رنہالہلےکاہ�ںو�ہوبقم�لوہ �‬
‫کےباعثوہ�ںےگبجایےساک�مرکنےو�الاشصخاصحبایام�نیھبوہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ك يَ ْدخل ْو َن الَ ّنة َول يُظل ُم ْو َن ن ِق ْ ً‬‫َ َ ْ َّ ْ َ ْ ِ َ ٰ ّ ٰ ِ ْ َ َ َ ْ ُ ْ ٰ َ ُ َ ُ ْ ٔ ِ ٌ َ ُ ٰ ۗ َ‬
‫‪3‬‬
‫يا ‪۱۲۴‬۝‬ ‫ت م ذك ٍر او انث وھوموم فاول ِٕى‬ ‫وم يعمل م الص ِلح ِ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�روجکینلمعرک�ےاگخو�ا�ہرم�دہویاعو�ر�ترشبیطہکوہ�و�ہوممنوت�ایےسیہول�گتنجںیمد�اخلوہ�ںےگا�و�ر�ا�نیکذ�ر�ہرب�ابرحقیفلت‬
‫نہوہنےاپئےیگ�۔‬
‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ َ ً ّ ْ َ َ َ ْ ُ ْ ٰ َ ُ َ ُ ْ ٔ ٌ َ َ ُ ْ َ َّ ٗ َ ٰ ً‬
‫وة َط ّي َب ً ۚة‪۰‬۝ َو َل َـن ْجزيَ َّ ُ‬
‫ن ْم َا ْج َر ُ ْ‬
‫ه ِب ْح َس ِن َما ك ْنا‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الا ِم ذك ٍر او انث وهومو ِم فلنح ِيينه حي‬ ‫م عِل ص ِ‬
‫َْ ُ‬
‫‪4‬‬
‫يع َمل ْو َن ‪۹۷‬۝‬
‫رسبر�ائںیےگا�و�ر�(�ٓاخر�ت‬
‫ترجہم�‪:‬جوشصخیھبکینلمعرک�ےاگوخ�ا�ہو�ہرم�دہویاعو�ر�ترشبیطہکوہ�و�ہوممن�‪�،‬اسےمہدنایمںی کاپزی�ہزندگی ک‬
‫مںی�)�ایےسولگو�ںوک�ا�نےکاجر�ا�نےکرتہبیناعام�لےکاطمبقںیشخبےگ�۔‬
‫َ ْ َ َ َ ّ َ ً َ َ ُ ْ ٰ ٓ َّ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ ً ّ ْ َ َ َ ْ ُ ْ ٰ َ ُ َ ُ ْ ٔ ٌ َ ُ ٰ ۗ َ ْ ُ ُ ْ َ َ‬
‫م فاول ِٕىك يَدخل ْو َن الَ ّنة‬ ‫م عِل س ِيئة فل يزى اِل ِمثلهاۚ‪۰‬۝ وم عِل ص ِ‬
‫الا ِم ذك ٍر او انث وهومو ِ‬
‫اب ‪۴۰‬۝‬ ‫ُ ْي َز ُق ْو َن ِف ْيَا ب َغ ْ ِ َ‬
‫ي ِحس ٍ‬ ‫ِ‬
‫‪5‬‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رجونکیلمعرک�ےاگخو�ا�ہو�ہرم�دہویاعو�ر�ترشبیطہکوہ�و�ہوممنایےسبسول�گتنجںیمد�اخلوہ�ںےگاہج�ںا�نوکبےاسح�ب‬
‫� �رز�قدیاجائےاگ�۔‬

‫‪� 1‬ش ح السنۃ للبغوی �‪۳�۴�۵�۷‬‬

‫للب� ق��‪۷�۰�۹�۴‬‬
‫الک�ی ی‬ ‫اال�ان�‪ �۰�۵�۲�۳‬ن ن‬
‫‪،۱‬الس� ب‬ ‫‪ 2‬مسندامحد�‪،۷�۵�۷�۶‬شعب ی‬
‫‪ 3‬النسائ�‪۱�۲�۴‬‬
‫‪ 4‬النحل�‪۹�۷‬‬
‫‪ 5‬املومن�‪۴�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ا�و�ر�و�ہصخش رص�ف ایک رف�دکی تیثیح ےس ایام�ن الکرنہ ر�ہایگہولبہک د�وسر�ے اہل ایام�ن ےکاستھلمرکجامعتیک لکش ںیمڑھک�ا وہایگ‬
‫قناصنا�ت‪،‬شمالک�توتاکلفیٓائںیا�سرپ�ایکد�وسر�ےوکساہ�ر�ا�دیےنےک‬
‫�‬ ‫ڑھک�اہوسےک‪�،‬ا�و�را�سر�ا�ہرپلچےنںیموج‬
‫�‬ ‫ہوتاکہایکاصلحاعمشر�ہ‬
‫لےئربص�ا�و�رخقلدخ�اپر�رحمیکنیقلترکیں�‪،‬‬
‫الن َ‬ ‫ح َّ‬ ‫الل َم ْن َال َ ي ْ� َ ُ‬
‫ح َّ ُ‬ ‫َ ْ َ ْ ن َ ْ َّ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ‬
‫‪:‬ال َ ي ْ� َ ُ‬
‫اس‬ ‫الل صل الهل علي ِه وسل‬‫الل‪ ،‬قال‪ :‬قال رسول ِ‬ ‫عن ج ِر ي ِ� ب ِ� عب ِد ِ‬
‫‪1‬‬
‫مایاجولوو�ںرپ�رحمںیہناھکتا�الہلیھبا�سرپ�رحمںیہناھکتا�۔‬ ‫یجاسکہرجیربندبع�الہل‪ t‬سےرم�و�یےہرسو�لالہلﷺےنرف گ‬
‫حُْ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬
‫حوا ا ْه َل ْال ْرض َ ي ْ� َ ْ‬ ‫َّ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َّ ُ َ‬ ‫ُُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ك‬ ‫ِ‬
‫ح ُن ْار َ ُ‬ ‫الر ْ َ‬ ‫ون َ ي ْ� َ ُ‬
‫ح ُه ُم َّ‬ ‫َع ْن َع ْب ِد ِ‬
‫الل ْب ِ ن� ْع ٍرو‪َ ،‬ي ْبلغ ِب ِه الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل‪،‬الر ِاح‬
‫َم ْن ِ ف� َّ‬
‫الس َم ِاء‬ ‫ي‬
‫عدب�الہلنبرمع�وبنالاع�ص‪ y‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺےنرفمایا�رحمرکنےو�الو�ںرپ�رحام�نرحم مرفائےاگ�‪،‬تمزمنیو�الو�ںرپ�رحمرک�و‬
‫�ٓاسام�نو�الاتمرپ�رحمرک�ےاگ�۔‬
‫‪2‬‬

‫َ‬ ‫َ‬
‫الل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل‪ :‬ل ْي َس ِم َّنا َم ْن ْل َ ي ْ� َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َّ َ َ َُ ُ‬
‫ول الهلِ َص َّل َّ ُ‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ح َص ِغ ي َ� نَ�‬ ‫َع ْن ْع ِرو ْب ِ ن� ش َع ْي ٍب‪َ ،‬ع ْن ا ِب ِيه‪ ،‬عن ج ِد ِه قال‪ :‬قال رس‬
‫ْ َ َ َ‬
‫َو َي ْع ِرف �ش َ ف ك ِب ي ِ� نَ�‬
‫عرم�وبنبعشاپےنو�الدسےا�و�ر�و�ہاپےند�ا�د�اسےر�و�ایترکتےںیہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاو�ہصخشمہںیمےسںیہنےہوجہام�ر�ے‬
‫چوھٹےرپ�رحمہناھکئےا�و�رامہ�ر�ےڑب�ےیکوتقرینہرک�ے�۔‬
‫‪3‬‬

‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ُ َ ُ نْ زَ ُ َّ ْ َ ُ َّ ْ قَ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ َٔ َ َ‬
‫اس صل الهل علي ِه وسل يقول‪ :‬ال ت�ع الرحة ِإال ِمن ش ِ يّ�‬ ‫ِ‬ ‫الق ِ‬ ‫‪:‬سعت ا ب�‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة قال ِ‬
‫ٍ‬
‫‪4‬‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہمںیےنابو�الاقسمﷺکویہ مرفاتےانسےہدببتخٓا�دمیےکد�لیہےسرحمبلسرکلایاجتاےہ�۔‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َٔ ْ ُ ْ َ َ َ َ ٌ ُ ْ َ ْ ٌ‬ ‫َ‬ ‫َٔ َّ‬ ‫حار ْ ُ‬
‫ال َّن ِة ثلثة ذو ُسلط ٍان ُمق ِسط‬
‫ال�جَ ِاش ِ ِيّع‪ ،‬ان َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل‪ ،‬قال واهل ج‬ ‫َع ْن ِع َي ْ َ‬
‫اض ب ِ ن� ِ ٍ‬‫ِ‬
‫ُ‬ ‫ٌ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َُ َّ ٌ َُ ََُ َ َ‬
‫ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫َّ‬
‫ك ِذي ق ْر ب َ� َو ُم ْس ِ ٍل‪َ ،‬وع ِفيف ُمت َع ِفف ذو ِع َي ٍال‬
‫متص ِدق موفق‪ ،‬ورجل ر ِح ي ٌ� ر ِقيق القل ِب ِل ِ‬
‫عای�ض‪ t‬بنامح�ریکر�و�ایتےہ�رسو�لالہلﷺنےرفمایاتنیمسقےکٓا�دمییتنجںیہ�‪ ،‬حوکمتےکاستھاناص�فرکنےو�الےدصقہو‬
‫َّ ْ َ َ َٔ ًّ َ َ ْ ُ َ َ ُ َٔ‬
‫اال ْ َسـ ُ‬ ‫َ َٔ‬ ‫َ َ َ َ ُ‬ ‫َ َ‬
‫ـاء‬ ‫ـه ا ِو ْاد ُعــوا الرحــن ا ي� مــا تدعــوا فــه‬ ‫ـد� ُب قـ ْـو ِل الــهِ ت َبـ َـارك َوت َعــال قـ ِـل ْاد ُعــوا الـ‬ ‫‪ 1‬حصیــح ب خ�ــاری کتــاب التوحیـ ب‬
‫اضع ِ َ َ ْ‬ ‫َ ْ َ َ ُ‬ ‫ــه َو َس َّ َ‬ ‫ُ َ‬
‫الــه َعل ْي ِ‬
‫َّ‬
‫ــه َصــى‬ ‫احل ْس نَــى�‪،۷��۳ ۷�۶‬حصیح مســم کتــاب الفضائــل َ ب� ُب َر ْ َ‬
‫ــل‬‫ــه وفض ِ‬ ‫الص ْب َيــان َوال ِع َيــال َوت َو ِ‬
‫ــم ِ ّ‬ ‫ح ِت ِ‬ ‫ُ‬
‫للب�ــیق �‪،۱�۷�۹�۰�۴‬مصنــف ب ن‬ ‫نن‬ ‫َ َ‬
‫ا� با� شــیبۃ �‪۲�۵�۳�۵�۶‬‬ ‫الکــری ی‬
‫ب‬ ‫‪،۶‬الســ�‬ ‫ذ ِلك�‪�۰�۳�۰‬‬
‫ــم ي نَ�‬ ‫حــةِ ْ ُ‬
‫ــاء ِ ف� َر ْ َ‬
‫�ۃ َ ُ َ َ َ‬ ‫ســ� ابوداودکتــاب االدب َ ب� ٌب ِ ف� َّ ْ َ‬
‫‪ 2‬نن‬
‫ال ْس ِ ِ‬ ‫الرحــةِ �‪،۴�۹�۴�۱‬جامــع ت�مــذی کتــاب بال�والصــ ب�ب مــا ج ي‬ ‫ي‬
‫ا� با� شــیبۃ�‪۲�۵�۳�۵�۵‬‬ ‫للب� ق��‪،۱�۷�۹�۰�۵‬مصنــف ب ن‬‫ـ� الکـ بـری ی‬ ‫اال�ان�‪،۱�۰�۵�۳�۷‬السـ ن ن‬ ‫�‪،۱�۹�۲�۴‬مسندامحد�‪،۶�۴�۹�۴‬مســتدرک حامک ‪،۷��۲ ۷��۴‬شــعب ی‬
‫اال�ــان �‪�،۱�۰�۴�۷�۱‬ش ح‬ ‫ـان�‪ ،۱�۹�۲�۰‬مســند امحــد �‪،۶�۷��۳ ۳‬شــعب ی‬ ‫حــةِ ِ ّ‬
‫الص ْب َيـ ِ‬ ‫ـاء ِ ف� َر ْ َ‬ ‫�ۃ َ ُ َ َ َ‬
‫‪ 3‬جامــع ت�مــذی کتــاب بال�والص ـ ب�ب مــا جـ ي‬
‫الســنۃ للبغــوی �‪۳�۴�۵�۲‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ف‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫لۃ‬
‫‪ 4‬جامع ت�مذی کتاب بال�والص ب�ب َما ج َاء ِ� َر َ‬
‫ال ْس ِ ِل ي ن��‪۱�۹�۲�۳‬‬ ‫حةِ ُ‬ ‫ي‬
 ‫�� �� �� �‬

‫خری�ا�ترکنےو�الےوتفقیاطعےئکوہئے�‪�،‬ا�و�ر�و�ہٓا�دمیہکوجاپےنامت�مرشہتد�ا�ر�و�ںا�و�راملسمنو�ںےکےئلرن�مد�لوہ�ا�و�ر�و�ہٓا�دمیہکوجاپکد�امن‬
‫پاکزی�ہقلخو�الاوہا�و�رایعلد�ا�ریھبوہنکیلیسکےکاسمےناپاناہتھہنالیھپتاوہ�۔‬
‫‪1‬‬

‫َ‬ ‫ْٔ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬

‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َل ُ‬
‫َّ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬
‫ول الهلِ َص َّل ُ‬
‫اح ٍد ِإ ِن اش َتك َرا ُس ُه ت َد َاع‬
‫‪:‬ال ْٔو ِم ُنون ك َر ُج ٍل َو ِ‬ ‫َعن ُّ‬
‫الن ْع َم ِان ْب ِ ن� َب ِش ي ٍ�‪ ،‬قال‪ :‬قال رس‬ ‫ِ‬
‫ْ‬
‫ال َس ِد ِب� ُل َّم َو َّ َ‬ ‫ْ‬
‫َ ُل َس ئ ِ ُا� ج َ‬
‫الس ِر‬
‫عنام�ننبریشب‪t‬سےرم�و�یےہ نیبرکیمﷺےنرفمایاتموممون�ںوک�ٓاپسےکرحما�و�رحمتبا�و�رہدم�ر�د�یےکاعممہلںیمایکمسجیکرط�ح‬
‫پائوگے گ�‪�،‬ار�ایکوضعمںیوکئیفیلکتوہتوسا�ر�اجمسا�سیکاخطرےبوخ�ابیا�و�رباخ�رمںیالتبمہوجاتاہے�۔‬
‫‪2‬‬

‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َق َال‪ُ ْ :‬‬

‫الن ّ� َص َّل ُ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ َ َّ‬
‫ال ْٔو ِم ُن ِل ُل ْٔو ِم ِن كل ُبن َي ِان َيش ُّد َب ْع ُض ُه َب ْع ًض َوش َّبك ا َص ِاب َع ُه‬ ‫عن ا ِب ي� موس‪ ،‬ع ِن ِ ِيب‬
‫بوموسٰیاشرع�ی‪ t‬ہکےتںیہنیبرکیمﷺےنرفمایامومند�وسر�ےوممنےکےئلایاسہےےسیجامع�ر�تںیمایکایٹند� سور�یایٹنوک‬ ‫�ا �‬
‫‪3‬‬
‫تاھمےرہیتےہینعید�وسر�ےےصحوکوبضم�طرکتیےہ�ا�و�ر�ٓا�پﷺےنایکاہتھیکاگنویل�ںوک�د�وسر�ےاہتھیکاگنویل�ںںیمد�اخلایک�۔‬
‫�ایکیلایکیلایٹنوکئیوقتعںیہنرھکیترگمجبایکد�وسر�ےےسلماجئںیوتضموب�طدیو�ا�ربناجتیےہا�و�ر�دیو�ا�ریںلمرکچا�ر�دیو�ا�ر�یا�و�رچتھ‬
‫رککساتہے‪،‬سماملنو�ںوکبیھایکد�وسر�ےےکاستھایاسہیوہنااچہےی۔‬ ‫�‬ ‫کےاستھلمکماکم�ننباجتاہےوجہرقمسےکوطفانو�ںاکبالھکےکٹاقمبہل‬
‫َ ْ‬ ‫‪:‬امل ْس ِ ُل َٔا ُخو ُ‬
‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َق َال ُ‬
‫الل َص َّل ُ‬ ‫َ َّ‬ ‫َٔ َّ‬ ‫َٔ ْ‬ ‫� َّ ُ‬ ‫َٔ َّ َ َّ‬
‫الل ْب نَ� ُ َع َر َر ِ ض ي َ‬
‫امل ْس ِ ِل ال َيظ ِ ُل ُه‬ ‫الل َع نْ ُ� َما‪ ،‬اخ َب َ� ُه‪ :‬ان َر ُسول ِ‬ ‫ان َع ْبد ِ‬
‫ُ ً ُ‬ ‫الل ف� َح َاج ِت ِه‪َ ،‬و َم ْن َف َّر َج َع ْن ُم ْس ِل ُك ْر َب ًة‪َ ،‬ف َّر َج َّ ُ‬
‫الل َع ْن ُه ك ْر َبة ِم ْن ك ُر َ ب� ِت‬ ‫َ َ َّ ُ‬ ‫َ َ ُ ْ ُ َ َ ْ َ َ ف َ َ َٔ‬
‫ٍ‬ ‫وال يس ِ ُله‪ ،‬ومن كن ِ ي� حاج ِة ا ِخ ِيه كن ِ ي‬
‫الق َي َام ِة‬ ‫الق َي َام ِة‪َ ،‬و َم ْن َس تَ َ� ُم ْس ِ ًلا َس تَ َ� ُه َّ ُ‬
‫الل َي ْو َم ِ‬ ‫َي ْو ِم ِ‬
‫عدب�الہلنبرمع‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاسمامل�ناملسم�ناکباھئیےہہنا�سرپظملو�زیا�دتیرکتاہےا�و�رہناسےا�سےک‬
‫حالا�ترپوھچ�ڑدیاتےہ(کہا�سیکوکئیرپ�و�اہیہنرک�ے) جوشصخاپےناھبئییکیسکاحجتوکپو�ر�اکرنےںیماگلہوگا�الہلا�سیکاحجتوپ�ر�ی‬
‫زعوجلایقمتےکر� �وز�ا�ساک�ایکدکھد�و ک�رر�ےاگ�ا�و�رجسےنیسک‬
‫کرنےںیمگلاجئےاگ�ا�و�رجسےنیسکاملسم�ناک�ایکدکھد�و�رکای�الہل �‬
‫‪4‬‬
‫زعوجلایقمتےکر� �وز�ا�سیکبیعوپشیرک�ےاگ�۔‬
‫سمامل�نیکبیعوپشیرک�ےاگ�الہل �‬

‫الن ِار�‪،۷��۲ ۰�۷‬مســندامحد ‪،۱�۷��۴ ۸��۴‬حصیح‬ ‫ال َّنــةِ َؤَا ْهـ ُـل َّ‬ ‫الص َفــات َّالـ تـ� ُي ْعـ َـر ُف َ�ــا ف� ُّ‬
‫الد ْن َيــا َٔا ْهـ ُـل ْ ج َ‬ ‫‪ 1‬حصیــح مســم کتــاب ج َ ُ ّ‬
‫ِب ِ ي‬ ‫النــۃ ب�ب ِ ِ ِ ي‬
‫للب�ـیق �‪�،۲�۰�۱�۶�۱‬ش ح الســنۃ للبغــوی �‪۴�۲�۱�۰‬‬ ‫ـ� الکـ بـری ی‬ ‫ـا� �‪،۸�۰�۱�۶‬السـ ن ن‬ ‫ـ� الکـ بـری للنسـ ئ‬ ‫ا� حبــان �‪ ،۶�۵�۳‬السـ ن ن‬ ‫بن‬
‫اط ف� ْم َو َت َع ُ‬ ‫َ ُ َت َ ُ ْ ُ ْٔ َ َ َ َ ُ‬
‫اض ِد ِ ْه �‪،۶�۵�۸�۶‬مسند امحد ‪�،۱�۸��۳ ۷��۳‬ش ح السنۃ‬ ‫اح الو ِم ِن ي ن� وتع ِ ِ‬ ‫‪ 2‬حصیح مسمل کتاب بال�والصلۃ واالدب ب�ب � ِ‬
‫للب� ق� �‪۶�۴�۳�۰‬‬
‫الک�ی ی‬ ‫‪،۳‬الس� ب‬ ‫للبغوی �‪ �۴�۵�۹‬ن ن‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫اال َص ِابع ِ ف ي� َ‬ ‫َٔ‬ ‫ٰ َ ُ َْ‬
‫امل ْس ِج ِد َوغ ْي ِ� ِه �‪،۴�۸�۱‬حصیح مسمل کتاب بال�والصلۃ واالدب َ ب� ُب تَ َ� ِ‬
‫اح‬ ‫ِ‬ ‫يك‬
‫ِ‬ ‫ب‬‫ِ‬ ‫ش‬ ‫‪ 3‬حصیح ب خ�اری کتاب الصلوۃ ب�ب ت‬
‫‪،۱‬س� ئ‬ ‫ال ْس ِل َع َل ْ ُ‬
‫ال ْس ِل �‪ �۹�۲�۸‬ن ن‬ ‫اض ِد ِ ْه�‪، ۶�۵�۸�۵‬جامع ت�مذی ابواب بال�والصلۃ َ ب� ُب َما َج َاء ِ ف ي� َش َف َقةِ ْ ُ‬ ‫ْ ُ ْٔ َ َ َ َ ُ‬
‫اط ف� ْم َو َت َع ُ‬
‫نسا�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الو ِم ِن ي ن� وتع ِ ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ْ‬ ‫الزکوۃ َ ب� ُب َٔا ْجر ْ خَ‬
‫ال ِاز ِن ِإذا ت َص َّدق ِب ِإ�ذ ِن َم ْول ُه �‪۲�۵�۶�۱‬‬ ‫ِ‬
‫کتاب ٰ‬
‫َ ٌ َ َْ ُ ُ ْ ُ ُ ْ َ َ‬
‫ـم َوال ُي ْسـ ِ ُـم ُه �‪،۲�۴�۴�۲‬حصیــح مســم کتــاب بال�والصـ�ۃ واالدب َ ب� ُب‬ ‫‪ 4‬حصیــح ب خ�ــاری کتــاب املظــامل ب�ب ال يظـ ِـم املسـ ِـم املسـ ِ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ایےسول�گیہد�ائںیاب�ز�وو�الے�(عییناصحباعس�د�ت) ہںی�‪،‬جنوک�اناع�م کو�ار�ا�مےسون�ا�ز�اجائےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬

‫‪1‬‬ ‫ص ُ ْ َ‬
‫ب ال َم ْي َمن ِ ۭة ‪۸‬۝‬ ‫ب ْال َم ْي َم َن ِة‪۰‬۝ ۙۥ َم ٓا َا ْ ٰ‬ ‫َف َا ْ ٰ‬
‫ص ُ‬
‫ترجہم�‪�:‬د�ائںیاب�ز�و�و�الے�‪،‬سود�ائںیاب�ز�و�و�الو�ں�(کیوخ�شیبیصن) کاایکہکان�۔‬
‫رفکرتےںیہ�‪�،‬و�ہابئںیاب�ز�و�و�الے�(عییندببتخ) ہںی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�ا�و�رجومذکو�ر�ہامو�رکو�اپینھٹیپےھچیپکنیھپرکہام�ر�یٓایوت�ںےس ک‬
‫َ ْ َٔ َ ‪2‬‬
‫َ َ ْ ٰ ُ ْ َ ْ َٔ َ َ ٓ َ ْ ٰ ُ ْ‬
‫ب المش ــم ِة‬ ‫واصب المش ــم ِة ڏ ما اص‬
‫لے‪،‬توبائںیاب�ز�و�و�الو�ںیکدبصنیبیاککایھٹاکنا�۔‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رابئںی با�ز�و�و�ا �‬
‫را�فےسدنبکر�دیااجئےاگاتکہٓا�گیکوپ�ر�یدش�ت‬
‫�ایےسول�گیہرجم�مرہھٹیںےگںیہنجہجمنیکٓا�گںیمد�اخلرککےاسےاچ�ر�و�ںاط �‬
‫�وحر�ا�ر�تا�نوکہپےچنا�و� تراکہو�ہاھب�گہنںیکس�‪،‬‬
‫{علَ ْي ْم َن ٌر ُم ْٔو َص َدة} ‪َٔ 3‬ا ْي‪ُ :‬م ْط َب َق ٌة؛ َٔا ْط َب قَ َ�ا َّ ُ‬
‫الل َع َل يْ� ْم‪َ ،‬ف َل َضْو َء ِف ي َ�ا َو َل ُف َر َج‪َ ،‬و َل ُخ ُر َ‬
‫وج ِم نْ َ�ا‬
‫ٌ‬ ‫َع ْن َق َت َاد َة‪َ ،‬ق ْو ُ ُل‪َ :‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ٓا ِخ َر ْ َٔ َ‬
‫الب ِد‬
‫ںیہٓایترکیہم’’ �ا�نرپآ�گاھچئیوہئیوہگی۔‘‘کےینعمںیہ کہو�ہدنبہوگیئ�‪�،‬ا�سںیمہنر�وشینوہگیہنر�وشند�ا�نا�و�رنہ‬
‫قات�د�ہ‪a‬فرماتے �‬
‫‪4‬‬
‫�و�ہا�سےسیھبکیھبلکنیہںیکسےگ۔‬
‫ماضمنیوس�ر�ۃافطر‪:‬‬
‫�ا�ساس�ر�یوس�رئہںیماملسمنو�ںوکباش�ر�ت�‪�،‬رسو�لاﷲﷺکوستیلا�و�ر�اہلہکما�و�ر�ا�نےکرس�د�ا�ر�و�ںےندعو�توتحدیکےاقمبےلںیموج�ر�ویہ‬
‫�اتخای ک�رر ک�راھتاھا�سرپناصاحنہاند�ا�زںیمتحیصن مرفائییئگےہہکسج کاپزی�ہدعو�تاک�ر�اسہتر�وکےنےکےیلاکم�ریا�ںا�و�رچالاب�زیا�ںرک�رہے‬
‫ہو�ا�و�رجساغیپ�موکانکا�مانبنےےکےئلمتول�گدتبرییںرک�رہےوہا�سرپ�ایام�نالنےںیموخ�داہمت�ر�ا�اپانہیالھبہے�‪،‬ہد�ایتوکحتمیکہی‬
‫باتںی�رسو�لاﷲﷺرص�فاہمت�ر�یالھبئیےکےئلیہاتبتےںیہا�ناک�ا�سہلسلسںیموکئیز�ر�ہرب�ابربیھافم�دپ شودی�ہںیہنےہ ��‪،‬ا�و�را�سدعو�ت‬
‫ںیہ‪�،‬ا�سےسمترسو�لالہلﷺاککھچںیہناگب�ڑپائو‬
‫کور�وکےنےکےئلوجبیھرحبےمتاتسامع�لرک�رہےوہ�و�ہوخ�داہمت�ر�ےےئلیہوبا�لاج�ن �‬
‫گے�‪�،‬اہلہکماکیہانہککہمہد�وبا�ر�ہےسیک نزد�ہوہ�ںےگوتباتیاایگکہو�ہر�بوت�احمکالاحمکنیےہ�‪،‬جساککوئیرشیکایمہرسہنںی�‪�،‬و�ہرہشے‬

‫َ ُ َ َ َ ف َّ تْ‬ ‫َ ُ ْ ُ َٔ َ‬ ‫نن‬ ‫ُّ ْ‬ ‫تَ ْ‬

‫�ـ ِـر ي ِ� الظـ ِـم �‪،۶�۵�۷�۸‬ســ� ابــوداود کتــاب االدب ب�ب الواخـ ِـاة �‪،۴�۸�۹�۳‬جامــع �مــذی ابــواب احلــدود ب�ب مــا جــاء ِ ي� السـ ِ‬
‫ـر‬ ‫ت‬
‫َعـ َـى ْ ُ‬
‫ال ْسـ ِ ِـم �‪۱�۴�۲�۶‬‬
‫‪ 1‬الواقعۃ�‪۸‬‬
‫‪ 2‬الواقعہ�‪۹‬‬
‫‪ 3‬البلد‪۱�۹� :‬‬
‫ط�ی�‪۴�۴�۷‬؍�‪۲�۴‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 4‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫کاخالقےہ ��‪،‬اسیےنںیہمتریغبکیسومننےےکاپنییکایکریقحوبندسےدیپ�اکایہےرھپ�و�ہںیہمت�د�وبا�ر�ہ نزد�ہویک�ںںیہنرککسات�؟جوخالقا�سمیظع‬

‫�الاش�ناکئان�توکختقیلرککساتےہ ��‪،‬ا�ساک�ایکرمبو�طاظن�موضعرککساتہےوت�ا�سےکےیلںیہمتد�وبا�ر�ہ نزد�ہرک�دیانایکشملکاک�مےہ ��‪،‬ا�سوس�رئہ‬
‫وصخًا�ایام�ن�‪،‬ہد�ایت�‪،‬نام�ز� �وزکو�ا�ۃا�و�رتزکہیسفنیکتمظعےکاقمبلدعو�تقحیکذکتیب ضواللتا�و�ررفکسےےنچبیکنیقلتیکیئگےہ�۔‬
‫مںی ص‬

‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عالہلےکان�مےسوجدحیبرہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫ُدْمَحْلَا ِهّٰلِل ِرِطاَف ِتٰوٰمَّسلا َو ِضْرَاْلا ِلِعاَج ِةَكِٕىٰٓلَمْلا اًلُسُر ْۤيِلوُا ٍةَحِنْجَا ىٰنْثَّم َو َثٰلُث‬
‫�ا�سالہلےکےیلامت�مرعتفیںیزس�ا�و�ا�رںیہوج(�ابدت�ا�ء) �ٓاسامنو�ںا�و�رزیمون�ںاکدیپ�ارکنےو�الاا�و�رد�ود�ونیتنیتاچ�راچ�ررپ�و�ںو�الے‬

‫َو َعٰبُرؕ‪ُ ١‬دْيِزَي يِف ِقْلَخْلا اَم ُءٓاَشَيؕ‪َّ ١‬نِا َهّٰللا ىٰلَع ِّلُك ٍءْيَش ٌرْيِدَق‪۰۰۱‬‬
‫فرشوت�ںوک اپان ربمغیپ (قاصد�)باننے و�الا ےہ�‪ ،‬خمول�ق ںیم وج اچہے زیا�دتیرکتا ےہ الہلاعتلٰی قیًانی ہر زیچ رپاق�د�ر ےہ�‪،‬‬

‫اَم ِحَتْفَي ُهّٰللا ِساَّنلِل ْنِم ٍةَمْحَّر اَلَف َكِسْمُم اَهَلۚ‪َ ١‬و اَم ْكِسْمُيۙ‪ ١‬اَلَف َلِسْرُم ٗهَل‬
‫�الہلاعتلٰی جو رحتم ولگو�ں ےک ےیلوھک�ل د�ے وس ا�ساکوکئی دنبرکنے و�الاںیہن ا�و�رسجوک دنبرک�د�ےوت ا�س ےک‬

‫ْۢنِم ٖهِدْعَبؕ‪َ ١‬و َوُه ُزْيِزَعْلا ُمْيِكَحْلا‪۰۰۲‬اَهُّيَاٰۤي ُساَّنلا اْوُرُكْذا َتَمْعِن ِهّٰللا ْمُكْيَلَعؕ‪١‬‬
‫بدعا�ساکوکئیاج�ر�یرکنےو�الاںیہنا�و�روہیاغلبتمکحو�الاےہ�‪،‬لوگو! تمرپوجاناع�مالہلےنےئکںیہاہنںیای�درک�و�‪،‬کی‬

‫ْلَه ْنِم ٍقِلاَخ ُرْيَغ ِهّٰللا ْمُكُقُزْرَي َنِّم ِءٓاَمَّسلا َو ِضْرَاْلاؕ‪ۤ ١‬اَل َهٰلِا اَّلِا َوُه‪١ۖٞ‬‬
‫�ا الہل ےک وس�ا ا�و�روکئی یھب اخلق ےہ وجںیہمت ٓاسام�ن و زمنی ےس ر� �وز�ی اچنہپئے �؟ �ا�س ےک وس�اوکئی وبعم�دںیہن‬
‫َْ ُ‬
‫ىّٰنَاَف ُ ٔتفك ْو َن‪َ۰۰۳‬و ْنِا َكْوُبِّذَكُّي ْدَقَف ْتَبِّذُك ٌلُسُر ْنِّم َكِلْبَقؕ‪١‬‬
‫پس متاہک�ں الےٹ اجتے وہ�؟ �ا�و�راگر ہیٓا�پوکالٹھجئںیوتٓا�پ ےس ےلہپ ےک امت�م رسو�لیھبالٹھجئے اج ےکچ ںیہ�‪،‬‬

‫َوىَلِاِهّٰللاُعَجْرُتُرْوُمُاْلا‪(۰۰۴‬فاطر�‪۱‬تا�‪)۴‬‬
‫تام�ماک�مالہلیہرط�فولٹائےاجتےںیہ۔‬
‫طہرر�حیکدمح�وثانالہلاعتلٰیہیےکےئلےہسجیکدق�ر�تامک�لا�و�ر�وستعاقدت�ا�ر�‪�،‬انوکیھتمکحا�و�ر�احاطہملعہیےہہکا�سےناس�تٓاسامنو�ں‬
‫دیپ�ار�دیانکوئی‬
‫�ا�و�رسا�تزیمون�ںوک�ا�و�ر�ا�نےکد�رمای�نوجکھچےلہپلہپریغبومننےےکھچ ندو�ںںیمقیلخترک�دیا�‪�،‬ا�سےکےیلاناسنو�ںوک�د�وبا�ر�ہ ک‬
‫ناممنکاک�مےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ٰ‬ ‫َ َ َ ْ َ َّ ْ َ َ َ َّ ٰ ٰ َ ْ َ ْ َ ٰ َ ٰ ٓ َ ْ َّ ْ ُ َ ْ َ‬
‫ُ‬
‫م‬ ‫ْ‬
‫ـي‬‫ل‬ ‫ل‪۰‬۝ ‪۰‬۝ َو ُہ َو ْالَ ّل ُق ْال َ‬
‫ع‬ ‫ۤ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬
‫ب‬ ‫‪۰‬۝‬‫ۭ۬‬
‫م‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ہ‬ ‫اوليس ال ِذي خلق السمو ِت والرض ِبق ِد ٍر ع ان يلق ِمثل‬
‫‪1‬‬
‫ِ ‪۸۱‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬کایو�ہسجےنٓاسامنو�ںا�و�رزمنیوکدیپ�اایکا�سرپاق�د�رںیہنےہہکوسیج�ںوکدیپ�ارکےکس ک�؟وی�ںںیہن�‪،‬بجہکو�ہامہرالخ�قےہ�۔‬
‫ولخما�تیکرط�حایکولخم�قںیہ�‪،‬‬
‫رقا�ر�د�ےرک�ا�نیکابع�د�ترکتےےھتا�نیکاببت مرفایاکہو�ہوت�الہلیکد� سور�ی ق‬
‫�اہلہکم شرفوت�ںوک�الہلیکایٹیب�ں �‬
‫�الہلےنا�نےکد�و�د�و�ا�و�رتنینیتا�و�راچ�رچا�راب�ز�وانبئےںیہ�‪�،‬الہلاعتلٰی�ا�نوکابنای�ءکیرط�فایخمفلتامہم�ترپیپاغ�مرسا�ںانبرکاتجیھبےہ�‪�،‬ا�س‬
‫کےالع�و�ہاکئان�تںیمالہلاعتلٰیکےاحاک�مےلاجناا�و�ر�ا�ناکانفذرکنابیھانیہاکاک�مےہا�و�ر�و�ہاخ� مدو�ںیکرط�حرفمانر�و�ائےیقیقحےکاحاک�میکلیمعت‬
‫کےےئلد� �وڑتےرھپتےںیہ�‪�،‬ا�ناخ� مدو�ںےکاتخای�رمںیھچکیھبںیہنےہاس�ر�ےاتخای�ر�ا�توت�اصلرفمانر�و�اکےاہتھںیمںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫هللا َم ٓا َا َم َر ُ ْ‬ ‫َّ‬
‫‪2‬‬ ‫ه َويَ ْف َعلُ ْو َن َما ُ ْٔ‬
‫ي َم ُر ْو َن ‪۶‬۝‬ ‫۔۔۔ل يَ ْع ُص ْو َن َ‬

‫ترجہم�‪:‬جوبکیھالہلےکمکحیکانفرمانیںیہنرکتےا�و�رجوحمکیھباہنںیدیاجاتاہےاسےاجبالتےںیہ�۔‬
‫�و�ہاپینولخم�قیکرسعت فرات�ر�ا�و�رقو�تاک�رںیماسیجاچہاتےہاضافہرکتاےہ�‪،‬عیینضعب شرفوت�ںیکرسعت فرات�ر�ا�و�روق�تاک�رکےےئلا�سےس‬
‫بیھزیا�د�ہاب�ز�وںیہ�‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ َٔ‬ ‫َٔ ْ َ َ ن ْ نُ َ ْ ُ َٔ َّ َّ َّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل َراى ِج ْب ِ� يل ُل ِس تُّ ِ�ئ ِة َج َن ٍاح‬ ‫اخ ب� ِ ي� با� مسع ٍود‪،‬ان الن ِب ي� صل‬
‫عدب�الہل نبوعسم�د ‪w‬سےرم�و�ی ےہیبنرکیم ﷺنےرعم�ا�جیک ر�ا�ت ربج�ائلی ‪ u‬کو�ا�نیک اصیل وص�ر�ت ںیم کیداھ�ا�س ےکھچ‬
‫سوپرتےھ�۔‬ ‫‪3‬‬

‫الل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َر َٔاى ِج ْب� َيل‪ْ َ ،‬ل َ ي َ� ُه ِ ف� ُص َورِت ِه إ َّل َم َّر َت ْ ي ن�‪َ :‬م َّر ًة ِع ْن َد ِس ْد َر ِة ُ‬
‫امل ْن تَ َ�‪،‬‬ ‫الن ّ� َص َّل َّ ُ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫عن عا ِئشة‪ ،‬ع ِن ِب ِي‬
‫ُٔ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً ف‬
‫َو َم َّرة ِ ي� ِج َي ٍاد ُل ِس ُّت ِمائ ِة َج َن ٍاح ق ْد َس َّد االف َق‬
‫�ا�مالومنمنیاعئہشدصیہق‪ r‬سےرم�و�یےہ نیبﷺےنربج�ائلی ‪u‬کو�د�ومرتہبا�نیکاصیللکشںیم کیداھ�ا�نےکھچوسبا�ز�وتےھ�ا�و�ر�و�ہ‬
‫‪4‬‬
‫پو�ر�ےافقرپاھچئےوہئےےھت�۔‬
‫قیًانیالہلرہچزیپرقد�ر�ترھکاتےہ�‪�،‬الہلاملکاملکلسجرحتماک�د�ر�و�ا�ز�ہیھبولگو�ںےکےئلوھک�لد�ےاسےدنایکیوکئییتسہدنبرکنےو�الی‬
‫�‬
‫ہنںیا�و�رکیسوک�اپینرحتمےسرحم�و�مرک�د�ےوتاسےالہلےکوس�اوکئید�وسر�اوھکلےنو�الاہنںی�‪،‬‬

‫‪ٰ 1‬ی ی ن‬
‫س��‪۸�۱‬‬
‫التحر��‪۶‬‬‫ی‬ ‫‪2‬‬
‫تفس�سورۃ النجم َ ب�بُ‬ ‫خ‬ ‫ْ‬ ‫ُٔ‬ ‫ً‬ ‫ة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ٓ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫مع� قول الہل عزوجل َولقد َراه ن زْ�ل اخ َرى �‪،۴�۳�۲‬حصیح ب�اری ی‬ ‫اال�ان ب�ب ن‬ ‫‪ 3‬حصیح مسمل کتاب ی‬
‫اها‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫امل َال ِئكة ِ ف� َّ‬
‫الس َم ِاء‪ ،‬ا ِم ي نَ� ف َواف َق ْت إ ْح َد ُ َ‬ ‫ٓ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اللق َ ب� ُب إذا قال ا َح ُد ُ ْك ا ِم ي نَ� َو َ‬‫َ‬ ‫اب َق ْو َس ْ ي ن� َٔا ْو َٔا ْد نَ� �‪،۴�۸�۵�۶‬وکتاب بدء خ‬ ‫َف َك َن َق َ‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫الک�ی‬ ‫الن ْج ِم�‪ �۲�۷�۷‬ن ن‬ ‫اال ْخ َرى‪ُ ،‬غف َر َ ُل َما َت َق َّد َم م ْن َذ ْنبه�‪ ،۳�۲�۳�۲‬جامع ت�مذی کتاب التفس�الق ٰران َ� ٌب َوم ْن ُس َورة َو َّ‬ ‫ُٔ‬
‫‪،۳‬الس� ب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ی‬ ‫ِ ِِ‬ ‫ِ‬
‫‪،۱‬مسندا� یعیل�‪۵�۳�۳�۷‬‬ ‫ئ‬
‫للنسا��‪�۱�۴�۷�۰‬‬
‫ب‬
‫الن ْج ِم�‪۳�۲�۷�۸‬‬ ‫‪ 4‬جامع ت�مذی کتاب تفس�الق ٰران َ� ٌب َوم ْن ُس َورة َو َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫ُ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫ْ‬
‫ط ِ َلا َم َن ْع َت‪َ ،‬ول‬ ‫َع ْن ُ َم َّم ِد ْب ِ ن� َك ْع ٍب ال ُق َر�ظ ِ يّ ‪ ،‬قال‪ :‬قال ُم َع ِاو َية َعل ِال ْن َب ِ�‪:‬الل ُه َّم ل َما ِن َع ِ َلا ا ْعط ْي َت‪َ ،‬ول ُم ْع ِ ي َ‬
‫ِ‬
‫الهل َع َلي ِهْ‬ ‫َّ‬
‫الل َص َّل ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ ْ َ ّ ْ َ ْ َ ُّ َ ْ ُ َّ ُ َ ْ ً ُ َ ّ ُّ ف ّ ن َ ْ ُ َ ُٔ َ ْ َ‬
‫ول ِ‬ ‫ات ِمن رس ِ‬ ‫الد ي ِ� ِسعت هول ِء ال ِك ِ‬ ‫الد‪ ،‬من ي ِ� ِد الل ِب ِه خ ي�ا يف ِقه ِ ي� ِ‬ ‫ال ِد ِمنك ج‬ ‫ينفع ذا ج‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬
‫َو َس َل َعل َهذا ِال ْن َب ِ�‬
‫حمدمبنبعکالرقظیےسرم�و�یےہ ماع�ویہ‪ t‬نےایکرمتہبربنمرپہیاملک�تےہک’’ �ا�ےالہل! جےسٓا�پدیںا�سےسوکئیر�و�کںیہناتکس‬
‫�ا�و�رسجےسٓا�پر�و�کںیلاسےوکئید�ےںیہناتکس �ا�و�رذ�یزع�توکٓا�پےکاسمےنا�سیکزع�تعفنںیہناچنہپیتکس�۔‘‘�الہلسجےکاستھ‬
‫خریاکا�ر�ا�د�ہرفمااتیلےہ�‪�،‬اسےدینیکھجمساطع�ءفرمادیاتےہ�‪،‬مںیےنہیاملک�تاسیربنمرپرسو�لالہلﷺےسےنسںیہ�۔‬
‫‪1‬‬

‫ُ َ َّ َ ْ نَ َ ْ ْ ُ َ �ظ َّ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ َ َ ُ ُ َ ْ ُ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ُ َ ْ َ َ َ‬
‫صف ِم َن‬ ‫الل صل الهل علي ِه وسل يقول ِإذا ان‬‫‪:‬سعت مع ِاوية‪ ،‬يقول‪ِ :‬سعت رسول ِ‬ ‫ممد ب� كع ٍب القر ِ ي ‪ ،‬قال ِ‬
‫َ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ ّ ْ َ َ ُّْ‬ ‫َ‬ ‫َٔ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َّ َ‬
‫الد‬ ‫ط ِلا منعت‪ ،‬ول ينفع ذا ج‬
‫ال ِد ِمنك ج‬ ‫الصل ِة‪ :‬الل ُه َّم ل َما ِن َع ِ َلا ا ْعط ْي َت‪َ ،‬ول ُم ْع ِ ي َ‬
‫حمدمبنبعکالرقظیےسرم�و�یےہمںیےن�امریماع�ویہ‪t‬کویہےتہکوہئےانسہےہکںیمےن نام�زےس �رفاغتےکدعبںیمےنرسو�ل‬
‫�الہلﷺوکہیاملک�تےتہکوہئےانسےہ’’�ا�ےالہلےسجٓا�پدیںا�سےسوکئیر�و�کںیہناتکسا�و�رسجےسٓا�پر�و�کںیلاسےوکئید�ے‬
‫‪2‬‬
‫ہنںیاتکسا�و�رذ�یزع�توکٓا�پےکاسمےنا�سیکزع�تعفنںیہناچنہپیتکس۔‘‘‬
‫�ا�سےکوس�انہوکئیمعنمےہا�و�رنہامنع قوابض�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ْ َّ ْ َ ْ َ ُ ُ ّ َ َ َ َ َ ٗ ٓ َّ ُ َ ‪۰‬۝ َ ْ َّ ْ َ ْ َ َ ْ َ ُ َ َ ٰ ُ ّ َ ْ َ ْ ٌ َ ُ َ ْ َ ُ َ ْ َ‬
‫ك ش ٍء ق ِدي ‪۱۷‬۝ وهوالقا ِهر فوق‬ ‫ي فهوع ِ‬ ‫ض فل ك ِشف له اِل ه ۭو واِن يسسك ِب ٍ‬ ‫واِن يسسك هللا ِب ٍ‬
‫ي ‪۱۸‬۝‬‫ِع َبا ِد ٖ ۭه‪۰‬۝ َو ُه َو ْالَك ِْي ُم الَب ْ ُ‬
‫ْ‬
‫ِ‬
‫‪3‬‬

‫ترجہم�گ‪�:‬ار�الہلںیہمتیسکمسقاکقناص�ن اچنہپئےوت�ا�س ےکوس�اکوئیںیہن وجمتںیہ�ا�س اصقن�ن ےس اچبسےک ا�و� گر�ار�و�ہںیہمتکیسالھبئی ےس رہب�ہ‬

‫مدنکر�ےوت�و�ہرہزیچرپاق�د�رےہ�‪�،‬و�ہاپےندنب�و�ںرپکاملاتخای�ر�ا�ترھکاتےہا�و�ر�د�انا�ا�و�رابخربےہ۔‬
‫ۗ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫م يشا ُء ِ ْ‬ ‫ّ‬ ‫ب بہٖ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ض َف َل َكش َف َل ٗ ٓہ ا َِّل ُھ َ ۚو‪۰‬۝ َوا ِْن ُّي ْد َك َب ْي َف َل َراۗ َّد ل َِف ْضلہٖ ۭ‪۰‬۝ يُ‬ ‫َ ْ َّ ْ َ ْ َ ُ ُ‬
‫م‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ي‬ ‫ص‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫واِن يسسك ہللا ِب ٍّ‬
‫َ ‪۰‬۝ َ ُ َ ْ َ ُ ْ ُ َّ‬
‫‪4‬‬
‫الر ِح ْي ُم ‪۱۰۷‬۝‬ ‫ِعبا ِد ٖ ۭہ وھوالغفور‬
‫ترجہم�‪�:‬اگرالہلےھجتیسکتبیصمںیمڈ�الےوتوخ�دا�سےکوس�اوکئیںیہنوجا�ستبیصموکاٹ�لد�ےا�و�راگرو�ہریت�ےقحںیمیسکالھبئیاکا�ر�ا�د�ہ‬
‫کر�ےوتا�سےکلضفوکریھپنےو�الایھبوکئیںیہنےہ ��‪،‬و�ہاپےندنب�و�ںںیمےسنجوکاچہاتےہاپےنلضفےسون�ا�زتاےہا�و�رو�ہد گ�رز�ررکنے‬
‫�و�الاا�و�ررحمرفمانےو�الاےہ�۔۔‬
‫ُ َ ْ ن ُ ْ َ َ َ َ َٔ َّ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ُ ُ‬
‫ول ف� ُد ُ� ُ ّك َص َال ٍة َم ْك ُت َوب ٍة‪َ ،‬ال إ َ َل إ َّل ُ‬
‫الهل َو ْح َد ُه‬ ‫ِ ِ‬ ‫امل ِغ ي� ِة ب ِ� شعبة‪ ،‬قال‪ :‬ان الن ِب يَّ� صل الهل علي ِه وس َل كن يق ِ ي ب ِ ِ‬
‫‪ 1‬مسندامحد�‪۱�۶�۸��۳ ۹‬‬
‫‪ 2‬مسندامحد�‪۱�۶�۸�۸�۹‬‬
‫‪ 3‬االنعام �‪۱�۷�،۱�۸‬‬
‫‪ 4‬یونس�‪۱�۰�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ‬ ‫َٔ َ‬ ‫َ �شَ َ َ ُ َ ُ ُ ْ ُ َ َ ُ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ّ �شَ ْ َ ٌ ُ َ‬
‫ط ِ َلا َم َن ْع َت‪،‬‬
‫الله َّم ال َما ِن َع ِ َلا ا ْعط ْي َت‪َ ،‬وال ُم ْع ِ ي َ‬ ‫ال ِ يك ل‪ ،‬ل امللك‪ ،‬ول احلمد‪ ،‬وهو عل ِك ي ٍء ق ِد ي�‬
‫َو َال َي ْن َف ُع َذا ج َ‬
‫ال ِّد ِم ْن َك ج َ‬
‫ال ُّد‬
‫غمری�ہ‪ t‬بنہبعشےسرم� �ویےہ نیبرکیمﷺرف�ضامن�زکےدعبہشیمہہیاملک�تڑپھےتےھت�‪�،‬الہلےکوس�اکوئیالئقابع�د�تںیہن�‪�،‬ا�س‬
‫کاکوئیرشیکںیہن�‪،‬با�دشاہتا�سیکےہا�و�رتام�مرعتیفاسیےکےئلےہ�‪�،‬و�ہرہچزیپرقا�د�رہے�‪� ،‬ا�ےالہلےسجوت�د�ےا�سےسر�وکےن‬
‫‪1‬‬
‫�و�الاکوئیںیہنا�و�رجےسوتنہد�ےاسےدیےنو�الاکوئیںیہنا�و�رکیسام�لد�ا�رکو�ا�سیکد�ولتوما�لریت�یاب�رگا�ہںیموکئیعفنہناچنہپکسںیےگ�۔‬
‫ْ‬ ‫الل ِ َل ْن َ ِح َد ُه َ‪:‬ر َّب َنا َل َك ْ َ‬
‫ال ْم ُد ِمل َء‬ ‫ُ ُ َ‬
‫‪:‬س َع َّ ُ‬ ‫َّ َ َ ُ ُ‬ ‫َٔ َّ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل كن َيقول ِح ي نَ� َيقول ِ‬ ‫الل صل‬
‫َٔ‬
‫َع ْن ا ِب ي� َس ِع ٍيد‪ ،‬ان رسول ِ‬
‫َ‬ ‫ُ ُّ َ َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ َ ْ َ ْ َٔ ْ َ ْ َ َ ْ َ ْ �شَ ْ َ ْ ُ َٔ ْ َ َّ‬
‫الث َن ِاء َو ْ َ‬
‫ال�جْ ِد خ ْي ُ�‪َ ،‬ما قال ال َع ْب ُد َوك َنا لك َع ْب ٌد‪ ،‬ل‬ ‫ات و ِملء الر ِض و ِملء ما ِشئت ِمن ي ٍء بعد اهل‬ ‫السمو ِ‬
‫َ َ َ َ َٔ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ ّ ْ َ َ ُّْ‬
‫الد‬ ‫ال ِد ِمنك ج‬
‫ما ِنع لا اعطيت ول ينفع ذا ج‬
‫�ا�و�ر�ابوعسدیخد�ر�ی‪ t‬سےرم�و�یےہرسو�لالہلﷺبجرکو�عےسرسماب�ر�کاٹاھتےوتعمسالہلنملدیمح�ہ کہہرکیہ مرفاتے �ا�ےامہ�ر�ے‬
‫�ر�ب�!تری�ی یہرعتیفےہسج ےسہکٓاسام�نرھبجائںی�‪�،‬زمنیرھبجائےا�و�ر�ا�نےکالع�و�ہوجتوچاہےرھبجائے�‪�،‬ا�ےو�ہذ�ا�توجترعیف‬
‫�وبز�رگیےکاہلےہ�!سبےسقحاب�توجبدن�ےوکہکینالئقےہ�ا�و�رہمبسریت�ےیہدنب�ےںیہیہیےہہکوجتوعانیترفماد�ےاسے‬
‫‪2‬‬
‫کوئیر�و�کںیہناتکس�ا�و�رتری�ےاقمبےلںیمیسکیکڑب�ائیا�و�ربز�رگیافئد�ہںیہند�ےیتکس�۔‬
‫�و�ہوحد�ہالشریکیہاکئان�تیکرہزیچرپاغلبےہ ��‪،‬ا�سےکولصیف�ںوکانفذوہنےےسوکئیںیہنر�و�کاتکسا�و�را�ساکرہہلصیفرس�اسرتمکحرپبمین‬
‫ہوتاےہ�‪ ،‬گلوو�!تمرپ�الہلےکوجبےامش�ر�احاسنا�تںیہاہنںیای�د�رکوھا�و�ررکشزگ�ا�ربنرکاطاعترک�و�ا�و�ر�ا�سیکدمح�وثانبای�نرک�و�‪،‬کای�الہلےکوس�اکوئی‬
‫ولخما�توکٓاسام�نا�و�رزمنیےس �رز�قرسانیاکساما�نرکرہاوہ ��؟زندگیا�و�روم�ت قرپا�د�روہ�؟عز�تو�ذلت‬
‫�ا�و�راخلقیھبےہوجںیہمتا�و�ر�اپینےبامش�ر ق‬
‫�رہو�؟الک�ت�‪ٓ�،‬افا�تا�و�ررپیاشنوی�ںںیماہمت�ر�یاکپ�روکےننسا�و�ردم�درکنےرپقد�ر�ترھکاتوہ ��؟ا�ولا�دیں‬
‫کامالکوہ�؟نعفایقناص�ندیےن قرپا�د شم‬
‫�دیےنو�الاہو�؟یا�درکوھ�الہلےکوس�اوکئیوبعم�دہنںیےہ�‪،‬کیسےکاپ�سوکئیاطقت�‪،‬قد�ر�تا�و�ر�اتخای�رںیہنا�و�راکئان�تیکرہخمول�قاپےنر�بیک‬
‫وہ؟خالق‬
‫ستحیبایب�نرک�رہیےہ�‪،‬جبمتمیلسترکتےوہکہاہمت� �راخالقا�و�ر �رز�ا�قالہلیہےہوتپرھتما�سیکالوہتیا�و�رعوب�دیتاک�اناک ک�روی�ںرکتے �‬
‫ویک�ںرتےوہجوخو�د� �رز�قیکاتحم�جےہ�‪�،‬رسو�لالہلﷺوکیلستدیےنا�و�رحوصہلدلانےےک‬
‫وھچ�ڑرخمول�قیکابع�د�ت ک‬
‫�و� �رز�ا�قیکابع�د�توک ک‬
‫�بار�ا�ےیبنﷺ�! طہرر�حےکدلائلا�و�راشننوی�ںےکاب�وجو�دیہول�گںیہمتالٹھجتےںیہتوکشہتسد�لہنوہ�ں�‪،‬یہوکئیانوکیھاب�ت‬
‫لےئرفمایاا گ‬
‫ہنںیتمےسےلہپیھبتہبےسابنای�ء�ومرلسنیالٹھجئےاجےکچںیہ�‪،‬توہمےنالٹھجنےو�الو�ںوکپویندخا�کرک�دیاا�و�ر�اپےنرسولو�ں�ا�و�ر�ا�نےک‬

‫ّ ْ َ ْ َ َّ َ‬ ‫َ ُ ْ ْ‬ ‫َ ُ ّ ْ َ ْ َ َّ َ‬
‫الصل ِة‬ ‫الذك ِر بعد‬
‫اب ِ‬ ‫الذك ِر بعد الصال ِة �‪،۸��۴ ۴‬حصیح مسمل کتاب املساجد ب�ب اس ِتح َب ِ‬ ‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری کتاب االذان ب�ب ِ‬
‫َ َ ُ تَّ ْ َ ّ ْ‬ ‫الر ُج ُل ِإ َذا َس َّ َل �‪ �۵�۰�۵‬ن ن‬
‫‪،۱‬س� ئ‬ ‫ت َ ُ َ َُ ُ‬
‫ول َّ‬ ‫َو َب َي ِان ِص َف ِت ِه �‪ �۳�۳�۸‬ن ن‬
‫الذك ِر‬ ‫نسا� کتاب االفتتاع عدد ال� ِل ِيل و ِ‬ ‫‪،۱‬س� ابوداودکتاب الو� ب�ب ما يق‬
‫َّ‬
‫َب ْع َد الت ْس ِل ي ِ��‪۱�۳�۴�۳‬‬
‫ن ن ئ َ ُ َّ ْ َ ْ ُ ْ َ َ ْ نَ َّ ْ‬ ‫َ ُ َ َ ُ ُ َ َ َ َ َ ْٔ َ ُ َ ُّ ُ‬
‫الرف ِع ِم َن‬ ‫الرك ِوع�‪،۱�۰�۷�۱‬س� نسا� ِكتاب التط ِب ِيق قدر ال ِقي ِام ب ي�‬ ‫الصالۃ�ب ما يقول ِإذا رفع راسه ِمن‬
‫ب‬ ‫‪ 2‬حصیح مسمل کتاب‬
‫السجدت� �‪،۸��۴ ۷‬مسندامحد�‪۱�۱�۸��۲ ۸‬‬
‫ن‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫الس ُج ِود�‪، ۱�۰�۶�۹‬س� ابوداودکتاب الصالۃ ب�ب االقعائ یب�‬ ‫الر ُكوع َو ُّ‬ ‫ُّ‬
‫ِ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ںیہ‪،‬مدی�ا�نرشحممںیو�ہاس�ر�یتقلخےکاسمےنملرشن�حرک�د�ے‬
‫پری�وکا�ر�و�ںوکباچلای� �‪ٓ،‬اخرکا�رسا�ر�ےاعممال�تےکےلصیفالہلاعتلٰیہیوککرنے �‬
‫گاکہوک�نر�ا�ہر�استےساکٹھبہو�ااھت�ا�و�رکو�ناپےنر�بیکدنبگیاجبلا�رہاتاھ گ�‪�،‬ارچپیلھاموت�ںیکرط�حہییھباپینر�و�شےساب�زنہٓائےوتاہنںی‬
‫پویندخا�کرکدیانامہ�ر�ےےئلوکئیلکشماک�مںیہنےہ�۔‬

‫اَهُّيَاٰۤي ُساَّنلا َّنِا َدْعَو ِهّٰللا ٌّقَح اَلَف ُمُكَّنَّرُغَت ُةوٰيَحْلا اَيْنُّدلا‪َ ١ٙ‬و اَل ْمُكَّنَّرُغَي‬
‫لوگو ! �الہل اعتلٰی کا عود�ہ اچس ےہںیہمت زندگانی دنای دھوکے ںیم ہن ڈ�الے�ا�و�ر ہن دھوکے اب�ز اطیش�نںیہمت تلفغ‬

‫ِهّٰللاِب ُرْوُرَغْلا‪َّ۰۰۵‬نِا َنٰطْيَّشلا ْمُكَل ٌّوُدَع ُهْوُذِخَّتاَف اًّوُدَعؕ‪ ١‬اَمَّنِا اْوُعْدَي ٗهَبْزِح‬
‫مںی ڈ�الے�‪،‬یا�د�رکوھ اطیش�ن اہمت�ر�ا دشنم ےہ مت اسے دشنم اجنو�‪� ،‬و�ہ وت اپےنرگ�و�ہوک رص�ف ا�س ےیل یہ البتا ےہہک‬

‫اْوُنْوُكَيِل ْنِم ِبٰحْصَا ِرْيِعَّسلاؕ‪َ۰۰۶‬نْيِذَّلَا اْوُرَفَك ْمُهَل ٌباَذَع ٌدْيِدَش۬ؕ‪َ ١‬و َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا‬
‫�و�ہ بس منہج و�اصل وہجائںی�‪،‬جو ول�گ اکفر وہئے ا�ن ےک ےیل تخس زس�ا ےہ ا�و�ر وج ایام�ن الئے‬

‫َواوُلِمَعِتٰحِلّٰصلاْمُهَلٌةَرِفْغَّمَّوٌرْجَاٌرْيِبَكؒ‪(۰۰۷‬فاطر�‪۵‬تا�‪)۷‬‬
‫�ا�و�رکیناعام�لےئکا�نےکےیلششخبےہا�و�ر(بتہ) بڑ�ااجر۔‬
‫وہگی‪�،‬الہلاک� عود�ہًانیقیبرحقےہ�‪�،‬ا�سںیموکئیکشوشہب‬
‫گلوو�!�ا�سوھب�لںیمہنرہوکہہیدنایمہہشیےسےہا�و�رمہہشیرہےیگا�و�ریہیھبکانفہنںی �‬
‫�ا�و�رکوئیرت�د�دہنںیہکایکوقترقم�ر�ہ قرپایمتاقئموہگی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ش ٍء َف َق َّد َر ٗه َت ْق ِد ْ ً‬ ‫َ َ َ َ ُ َّ‬
‫كَ ْ‬
‫‪1‬‬
‫يا ‪۲‬۝‬ ‫۔۔۔وخلق‬
‫رھا�سیکایکدقتیرمرق�رکی�۔‬
‫ترجہم�‪:‬جسےنرہچزیکوپدی�اکایپ �‬
‫رھالہلرت�ا�ز� عود�لاقئم مرفائےاگ�ا�و�رہرشصخےس �رفد�ًافر�د ��ًاذ�ر�ہذ�ر�ہاکحاس�ب‬
‫ےگ‪،‬پ �‬
‫�ا�و�رتام�ماعممال�تالہلاملکوی�مالدینیکاب�رگا�ہںیمشیپوہ�ں �‬
‫فرمائے �اگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُّ ٰ‬
‫‪2‬‬
‫َوك ُہ ْم ا ِت ْي ِہ َ ْيم ال ِق ٰي َم ِۃ ف ْردا ‪۹۵‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬سبایقمتےکر�و�ز �رفد�ا �رفد�اا�سےکاسمےناحضروہ�ںےگ�۔‬
‫�ا�و�ررہصخشوک�ا�سےکاعام�لےکاطمبقزج�ا�وسز�اد�ےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ۗ َ ْ َ َ َ َ َ ٗ َ ْ ٌ ّ ْ َ ‪۰‬۝ َ َ ْ َ ۗ َ َّ‬
‫َ ُ‬ ‫ّ‬ ‫َّ‬
‫الس ِ ّيا ِت اِل َما ك ْنا‬
‫َْ َ‬ ‫لس ّي َئ ِۃ َفل ُ ْ‬
‫ي َزى ال ِذ‬
‫ي عِلوا‬ ‫م جاء ِبلـسـن ِۃ فلہ خي ِمناۚ وم جاء ِب ِ‬

‫‪ 1‬الفرقان�‪۲‬‬
‫مر��‪۹�۵‬‬
‫‪ 2‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َْ ُ‬
‫‪1‬‬
‫يع َمل ْو َن ‪۸۴‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬جووکئیالھبئیےلرکٓائےاگا�سےکےیلا�سےسرتہبالھبئیےہا�و�روجرب�ائیےلرکٓائےوترب�ائای�ںرکنےو�الو�ںوکویاسیہدبلہےلم‬
‫گاےسیجلمعو�ہرکتےےھت�۔‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ۗ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫َّ ٰ ٰ َ َ ْ َ ْ ‪۰‬۝ َ ْ َ ْ َ َ َ ُ ْ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ ُ‬
‫‪2‬‬
‫ي ا ْح َسن ْوا ِبلُ ْس ٰ ۚ‬
‫ن ‪۳۱‬۝‬ ‫َو ِل ِ َما ِف السمو ِت وما ِف الر ِ ۙ‬
‫ض لِيج ِزي ال ِذي اساءوا ِبا عِلوا وي ِزي ال ِذ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رزمنیا�و�رٓاسام�نیکرہزیچاکاملکالہلیہےہاتکہالہلرب�ائیرکنےو�الو�ںوکا�نےکلمعاکدبلہد�ےا�و�را�نولگو�ںوکاچیھزج�اےس‬
‫نو�ا�ز�ےوہنج�ںےنکینر�ویہاتخای�رایکےہ�۔‬
‫لذہ�اما�ل و�د�ولت �‪،‬یحتیث ومرتہب �‪،‬جا�ہ وشحتم ا�و�ر ا�ولا�دیںیا�ٓاخر�تاک�اناک�رکہایح�ت دعب�الوم�تںیہن �‪،‬کوئی اسح�باتک�بںیہن�‪،‬کوئی تنج‬
‫یا�د� �وز�خںیہناییہہکسجرط�حمہدنایمںیوم�جےلیمرک�رہےںیہوہا�ںیھباسیرط�حبیصنوہگا�وغری�ہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َّ َ ٓ َ ُ ّ ُ َّ َ َ َ ۗ َ ً َّ َ ْ ّ ُ ْ ّ ُ ٰ َ ّ ْ َ َ َ َّ َ ْ ً ْ َ ْ َ َ‬
‫‪3‬‬
‫يا ِّمنا ُمنقل ًبا ‪۳۶‬۝‬‫وما اظن الساعۃ قا ِٕىم ۙۃ‪۰‬۝ ول ِٕى ر ِددت اِل ر ِب ل ِجدن خ‬
‫رضو�را�سےسیھبزیا�د�ہ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رےھجموتقعںیہنہکایقمتیکڑھگ�ییھبکٓائےیگاتہماگریھبکےھجماپےنر�بےکوضح�راٹلپیایھبایگوت �‬
‫شاند�ا�رہگجاپ�ٔو�ںاگ�۔‬
‫�ا�سرط�حےکاقعئد�و�اعام�لںیہمتٓاخر�تیکا�ناگنتنوتمعن�ںےساغفلہنرک�دیں ل�‪،‬ذہ�ااطیش�نرم�د�و�دےکرکم�وفریبےسچبرک�رہو�و�ہالہل‬
‫ےہ‪،‬یہمیظعالاش�ناکئان�توخ� بدوخ� قدائموہیئگ‬
‫کےاب�ر�ےںیمںیہمتاپےندجلوفریبا�و�رھتہڈنک�و�ںےسدھوکہہندیےناپئےکہوکئیالہٰںیہن �‬
‫ےہ‪،‬تمےندنایمںیہملک حوتدیپڑ�ھایلہےا�بوخ�ا�ہھچکیھبرکتے‬
‫ہے‪�،‬ا�و�ر�ا�ساکیہےبد�ا�غاظن�مالچنےو�الاکوئیںیہنیایہہکالہلڑب�اغوف�ر�رحمی �‬
‫�‬
‫رھو�و�ہںیہمتشخبد�ےاگاییہہکالہلےکالف�ںکیندنب�و�ںےکٓاساتنےوکپڑکولرھپاہمت�ر�اڑیب�ااپ�رہوجائےاگوغری�ہےسیجرفمایا‬ ‫پ �‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫الد ْن َيا۪‪۰‬۝ َو َل يَ ُغ َّرنّ ْ‬
‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫۔۔۔فل َت ُغ َّرنّ ُ‬
‫‪4‬‬
‫ك ِبهلل ِالغ ُر ْو ُر ‪۳۳‬۝‬ ‫ك الَ ٰيوة‬
‫ترجہم‪ :‬پسہیدناییکزندگیںیہمتدھوکےںیمہنڈ�الےا�و�رہنو�ہدھوکہاب�زالہلےکاعممےلںیمںیہمتدھوکہدیےناپئے�۔‬
‫�د�رقحتقیاطیش�ناہمت�ر�ا�ا�زلیدشنمےہا�سےئلمتیھباسےاپان�د�وستےنھجمسےکاجبئےدشنمیہوھجمس�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َّ ْ ٰ َ ‪۰‬۝ َّ ٗ َ ُ ْ ُ ٌ ُ‬ ‫َ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ ُ ْ ٰ َ ْ ٓ ٰ َ َ َّ َ ُ‬
‫‪5‬‬
‫ك َعد ّو ّم ِب ْ ٌ ۙ‬
‫ي ‪۶۰‬۝‬ ‫ن اِنه ل‬ ‫ن اد َم ا ْن ل ت ْع ُبدوا الشيط ۚ‬‫ال اعهد اِليك يب ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�ےٓا�د�میکا�ولا�د! کایںیمےنںیہمتاتکدیہنرکد�ییھتہکاطیش�نیکابع�د�تہنرکناویکنہکو�ہاہمت�ر�ارصیحدشنمےہ�۔‬
‫ریپو�و�ںوکاپینر�ا�ہرپ�ا�سےئلالب�رہاہےہکو�ہد� �و خزوی�ںںیماشملوہاجئںی�‪،‬چاننہچای�درکوھوج‬
‫�و�ہوت�ر�بےکوضح�ر�اپےنجنلیچےکاطمبقاپےن �‬
‫‪ 1‬القصص ‪۸��۴‬‬
‫‪ 2‬النجم�‪۳�۱‬‬
‫‪ 3‬الہکف�‪۳�۶‬‬
‫‪ 4‬لقمان�‪۳�۳‬‬
‫‪ٰ 5‬ی ی ن‬
‫س��‪۶�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫لو�گالہلیکزنم�لاتک�با�و�ر�ا�سےکرسو�لیکدعو�تقحرپ�ایام�نںیہنالئںیا�نےکےئلمنہجاکد�ر�دنا�کذع�ا�بےہا�و�رجو�الہلا�و�ر�ا�سےک‬
‫�رسو�لا�و�ر�ا�نامیلعت�ترپ�ایام�نالئںیےگوج�الہلےنان�ز�لیکںیہا�و�ررسولو�ںیکاطاعتںیم�اعام�لاصلہحاتخای�ررکیںےگ�الہلا�نیکاطخئو�ں‬
‫سےد گ�رز�رفرماکرششخب مرفائےاگ�ا�و�ر�ا�نےککیناعام�لاکدبلہیئکانگبڑھاچڑھاکرعاطفرمائےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َّ َ ُ َ ْ ُ‬ ‫َ ّ ُ َ ْ ُ ْ َ ْ َ َ َّ ْ َ ُ ْ َ َ ْ ُ ْ َ ْ ُ ْ َ‬
‫‪1‬‬
‫ہ ِب ْح َس ِن ال ِذ ْي ك ْنا يع َمل ْو َن ‪۳۵‬۝‬ ‫ل ُِيك ِف َر ہللا عنم اسوا ال ِذي عِلوا وي ِز َيم اج َر‬
‫ترجہم‪ :‬تاکہوجدبرتیناعام�لانوہ�ںےنےیکےھتاہنںیالہلا�نےکاسح�بےساسقطرکد�ےا�و�روجرتہبیناعام�لو�ہرکتےرہےانےک‬
‫لاح�ظےسانوکاجراطع مرفائے�۔‬

‫اًنَسَحؕ‪١‬‬ ‫ُهٰاَرَف‬ ‫ٖهِلَمَع‬ ‫ُءْٓوُس‬ ‫ٗهَل‬ ‫َنِّيُز‬ ‫ْنَمَفَا‬

‫کایسپو�ہصخشسجےکےیلا�سےکرب�ےاعام�لزمینرک�دیےئےئگسپو�ہاہنںیاچاھاتھجمسےہ(کایو�ہدہ�ایتایفہتصخش‬

‫َّنِاَف َهّٰللا ُّلِضُي ْنَم ُءٓاَشَّي َو ْيِدْهَي ْنَم ُءٓاَشَّي‪ ١ۖٞ‬اَلَف ْبَهْذَت َكُسْفَن‬
‫یجاسےہ)�؟(قینیامنو) کہالہلےسجاچہےرمگ�ا�ہرکتاےہا�و�رےسجاچہےر�ا�ہر�است کداھتاےہ�‪،‬پسٓا�پوکا�نرپمغاھکاھکرک‬

‫ْمِهْيَلَع ٍتٰرَسَحؕ‪َّ ١‬نِا َهّٰللا ٌۢمْيِلَع اَمِب َنْوُعَنْصَي‪َ۰۰۸‬و ُهّٰللا ْۤيِذَّلا َلَسْرَا َحٰيِّرلا‬
‫ًانیقیالہلاعت بلٰیوخبیو�اقفےہ ��‪،‬ا�و�رالہلیہوہ�ائںیالچتاےہ‬
‫�اپیناج�نالہکتںیمہنڈ�الیناچہےی�‪،‬جوھچکرکرہےںیہا�سےس �‬

‫ُرْيِثُتَف اًباَحَس ُهٰنْقُسَف ىٰلِا ٍدَلَب ٍتِّيَّم اَنْيَيْحَاَف ِهِب َضْرَاْلا‬

‫جو اب� لدو�ںوک اٹاھتی ںیہ رھپمہ اب� لدو�ںوک کشخ زمنییک رط�ف ےل اجتے ںیہ ا�و�ر ا�س ےس زمنیوک ا�سیک‬

‫َدْعَب اَهِتْوَمؕ‪َ ١‬كِلٰذَك ُرْوُشُّنلا‪ْ۰۰۹‬نَم َناَك ُدْيِرُي َةَّزِعْلا ِهّٰلِلَف ُةَّزِعْلا‬

‫مو�تےکدعب نزد�ہرک�دیےتںیہ�ا�سرط�حد�وبا�ر�ہیجاھٹان(بیھ) ہے�‪،‬جوصخشزع�تاحصلرکنااچہاتوہوتالہلاعتلٰیہییک‬

‫اًعْيِمَجؕ‪ِ١‬هْيَلِاُدَعْصَيُمِلَكْلاُبِّيَّطلاَوُلَمَعْلاُحِلاَّصلاٗهُعَفْرَيؕ‪َ١‬وَنْيِذَّلاَنْوُرُكْمَيِتٰاِّيَّسلا‬
‫سا�ر�ی زع�ت ےہ�‪ ،‬تام�م رترھتس�ےاملک�ت اسییک رط�ف ڑچھےتںیہ ا�و�رکینلمع ا�نوک دنلبرکتا ےہ�‪ ،‬جوول�گ رب�ائوی�ں ےک‬

‫ْمُهَلٌباَذَعٌدْيِدَشؕ‪َ١‬وُرْكَمَكِٕىٰٓلوُاَوُهُرْوُبَي‪(۰۰۱۰‬فاطر�‪۸‬تا�‪)۱�۰‬‬
‫�د�ا�ٔو�ںاھگ�تںیمےگلرہےتںیہا�نےکےیلتخسرتذع�ا�بےہ ��‪،‬ا�و�را�ناکہیرکمرببا�دوہجائےاگ�۔‬
‫�الہلاعتلٰینےہکمہمظعمےکرس�د�ا�ر�و�ں ککا�ذرفرمایاوج�دعو�تاک�ر�اسہتر�وکےنےکےیلایڑ�یوچٹیاک�ز�و�رلاگ�رہےےھت�‪،‬فرمایاھبالا�سصخشیکرمگ�اہی‬
‫وکزینرک�دیاگایہو�ا�و�ر�و�ہاپےناقعئد�و�اعام�لرپنا�ز�ا�ںوہ�؟قحتقیہی‬
‫کاکھچاکھٹناہےسجےکےیلاطیش�نےنرفک�وشر�کا�و�ربد�اعاملوی�ں م‬
‫‪ 1‬الزمر�‪۳�۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ہےہکالہلاپینتیشموکحتمےسا�سصخشوکہد�ایتیکوتفقیےسرحم�و�مرک�دیاتہےوجسملسلانفرمانوی�ںا�و�ردب�اعاملوی�ںےساپےنٓا�پوک�ا�س‬
‫کاسمقحترہھٹ�ااتکچہےا�و�رجوہد�ایتاکطالبوہتاےہاسےاپےنلضفوکر�مےسر�ا�ہر�استدکاھدیاتےہ ل�‪،‬ذہ�ایبنرکیمﷺوکلتنیق مرفائیہک‬
‫�الہلاعتلٰیکاہرکا�متمکحا�و�رعملات�مرپبمینوہتاہےا�سےئلیسکیکرمگ�اہیرپ�اتانغمو�افوس�سہنرکیںہکٓا�پاپےنٓا�پوکہال�کںیمڈ�ا�لدیں ��‪،‬ایےس‬
‫یانہے‪،‬یہول�گدعو�تقحیکذکتیبا�و�را�سوک�ر�وکےنےک‬
‫گلوو�ںوک�ر�ا�ہر�استرپلےٓانا�ٓا�پیکذمہد�ا�ر�یںیہنےہٓا�پاکفر�ضرص�فاچنہپ�د �‬
‫وکوخبیاجناتہے�ا�و�ر�و�ہ ندای�و�ٓاخر�تںیما�نےکرکتوتو�ں‬
‫لےئوجسا�زشںیا�و�ر�ا�وچےھےسا�وچاھڈنکھتہ�ااتسامع�لرکرہےںیہالہلالع�ماغلوی�با�س ب‬
‫وکزمنیےکرم�د�ہوہجانےےکدعب�ا�ساک� نزد�ہرکنے‬
‫وصت�ررتےےھتا�ن �‬
‫کیربخلےرک�رہےاگ ک�‪،‬اف�رہکمایح�تدعبالوم�توکدیعبا�زاماک�ن ک‬
‫کےایکاع�ممہفو�اقہعےساھجمسیاہکو�ہالہلوحد�ہالشریکیہوتہےوج�اپینرحتمےسوہ�ائو�ںوکاتجیھبےہوجاپنیےسوبجلھاب� لدو�ںوکاٹاھتی‬
‫ہںی�‪،‬پرھہماسےایکرم�د�ہزمنییکرط�فےلاجتےںیہا�و�را�سرپاب�ر�شربساتےںیہوتاکییکا�سںیمایح�تدیپ�اوہاجتیےہ�‪�،‬ا�و�رمدتو�ں‬
‫سےرم�یوہئیڑجیںرسسزب�وشا�د�ا�بوہرکزمنییکوہت�ںںیمےسرسناکلانشر�و�عرک�دییتںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ً َ َ ٓ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ ۗ َ ْ َ َّ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ ۢ َ َ ْ ِ ْ ُ ّ‬
‫ك َز ْوج َ‬
‫‪1‬‬
‫ب ْي ٍج ‪۵‬۝‬
‫۔۔۔وتى الرض ها ِمدة ف ِاذا انلنا عليا الماء اهتت وربت وانبتت م ِ ٍ ؚ ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رتمدکیےتھوہکہزمنیوسکیھڑپ�یےہرھپاہج�ںمہےنا�سرپیمہنربسایاہکاکییکو�ہکبھپاٹیھا�و�رپوھ�لیئگا�و�ر�ا�سےنرہمسقیک‬
‫خو�شرظنمنابتا�تالگینرش�و�عرک�د�ی۔‬
‫�اسیرط�حرع�شےکےچینےساپنیربسےتیہامت�ماجاس�ما�و�ر�ا�ر�و�ا�حاپیناپینربق�و�ںےساٹھڑھک�ےوہ�ںےگا�و�رمدی�ا�نرشحمکیرط�فد�و�ڑنے‬
‫ےگ‪،‬یجےسرفمایا‪:‬‬‫گلںی �‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ۗ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ح‬ ‫ْٓ َ ْ َ َ ُ ْ‬ ‫َ ٓ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ّ ْ َ َ َ ْ ‪۰‬۝ َّ‬
‫اش َعۃ ف ِاذا انلنا عليا الماء اہتت ورب ۭ‬
‫َ‬
‫تى ال ْرض خ ِ‬
‫َ‬ ‫ك ََ‬ ‫َ ِ ْ ٰ ٰ ہٖ ٓ َ ّ َ‬
‫ت اِن ال ِذي احياہا لم ِ‬ ‫وم اي ِت ان‬
‫َ‬
‫ش ٍء ق ِد ْ ٌ‬ ‫ك ْ‬‫َ‬ ‫ْ َ ْ ٰ ‪۰‬۝ َّ ٗ َ ٰ ّ‬
‫ُ‬
‫‪2‬‬
‫ي ‪۳۹‬۝‬ ‫ت اِنہ ع ِ‬ ‫المو ۭ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رالہلیکاشننوی�ںںیمےسایکہیےہہکمتدکیےتھوہزمنیوسنیڑپ�یوہئیےہپرھوجنیہہکمہےنا�سرپاپنیربسایااکییکو�ہکبھباھٹیت‬
‫ہےا�و�روھپ�لاجتیےہانیقیوجالہلا�سرم�یوہئیزمنیوکالجاٹاھتاےہو�ہرم�د�و�ںوکیھبزندگیےنشخبو�الاےہانیقیو�ہرہزیچرپدق�ر�ترھکاتےہ�۔‬
‫َ‬ ‫َ ٰ ّ ٓ َ ٓ َ َ َّ ْ َ َ ً َ ً ُ ْ ٰ ُ َ َ َّ ّ َ َ ْ َ ْ‬ ‫ي يَ َد ْي َر ْ َ‬‫شا َب ْ َ‬ ‫ي بُ ْ ً ۢ‬‫َ ُ َ َّ ْ ُ ْ ُ ّ ٰ َ‬
‫ت فانلنا ِب ِہ‬ ‫ح ِتہٖ ۭ‪۰‬۝ ح اِذا اقلت ساب ثِقال سقنہ لِبل ٍد م ِي ٍ‬ ‫الر‬
‫وہوال ِذي ي ِسل ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ٰ َ ُ ْ ُ ْ ٰ َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َْ َََْۗ َ ْ َ ِ ْ ّ‬
‫ُ‬
‫‪3‬‬
‫ك تذك ُر ْو َن ‪۵۷‬۝‬ ‫ت‪۰‬۝ كذلِك نرج ال َم ْوت لعل ْ‬
‫ِ‬ ‫ك الث َم ٰر ِ ۭ‬ ‫الماء فاخرجنا ِبہٖ م ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رو�ہالہلیہےہوجوہ�ا�ٔو�ںوکاپینرحتمےکٓاگےٓاگے خشوخرب�یےیلوہئےاتجیھبےہپرھبجو�ہاپنیےسدل�ےوہئےاب�د�لاٹاھیتیل‬
‫ہںیوتاہنںییسکرم�د�ہرسزمنییکرط�فرحکتدیاتےہا�و�روہا�ںہنیمربسارک( �اسیرم�یوہئیزمنیےس) طر�حرط�حےکلھپاکن�لالتاےہ�‪،‬‬
‫�دکیوھا�سرط�حمہرم�د�و�ںوکاحلتوم�تےساکنلےتںیہاشیدہکمتا�ساشمہد�ےےسقبسول�۔‬
‫‪ 1‬احلج�‪۵‬‬
‫‪ 2‬مح السجدۃ�‪۳�۹‬‬
‫‪ 3‬االعراف�‪۵�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ ْ َ َ‬
‫الس َم ِاء َم ًاء ف َين ُب ُتون َكا‬
‫الل ِم َن َّ‬ ‫ول َّ ِ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ ثُ َّ‬
‫‪ ُ �:‬نيْ ز� ُل َّ ُ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ ض َ َّ ُ َ ْ ُ َ َ َ َ َ ُ ُ‬
‫الل صل الهل علي ِه وس َل ِ‬ ‫� الل عنه‪ ،‬قال‪ :‬قال رس‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة ر ِ ي‬
‫الذ َنب‪َ ،‬وم ْن ُه ُ َ� َّك ُب خَ ْ ُ‬ ‫َ ْ ُ ُ َ ْ ُ َ ْ َ َ ْ َ �شَ ٌ َّ َ ْ َ َّ َ ْ ً َ ً َ ُ َ َ ْ ُ َّ‬
‫اللق َي ْو َم ِ‬
‫الق َي َام ِة‬ ‫ِ ِ ي‬ ‫احدا وهو جعب‬ ‫ينبت البقل‪ ،‬ليس ِمن ِإالنس ِان يْ ء ِإل يبل‪ِ ،‬إل عظما و ِ‬
‫رھالہلاعتلٰی�ٓاسام�نےساپنیربسائےاگجسیکوجہےسامت�مرم�د�ےیجاھٹںی‬ ‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاپ �‬
‫گےےسیجسزبیا�ںاپنیےسا�گٓاتیںیہ �ا�سوقتاناس�ناکہرحہصلگاکچہوگاسو�ائےریڑ�ھیکڈہ�یےک�ا�و�ر�اسیےسایقمتےکد�نامت�مولخم�ق‬
‫‪1‬‬
‫�د�وبا�ر�ہانبئیاجئےیگ�۔‬
‫کاف�رمہک دعو�تقحاک اقمبہل ا�س ےئلرک رہے ےھتہک اخنہہبعک ےکوتملی وہنےیک وجہ ےس ا� گر�در�د ےک ابقئل ںیم اہنںی وجزع�ت‬
‫�و� قوا�ر�ا�و�ر�اثر�و�رسو�خاحصلےہو�ہاخ�کںیملماجئےاگ�‪�،‬الہلاعتلٰینےا�نیکا�ساخ�مایخلییکاببترفمایاہکالہلےسرفک�وباغ�و�ترککےمت‬
‫یگ‪ �،‬ندای�و�ٓاخر�تںیمقحیقیا�و�رپائدی�ا�رعز�توت�الہلوحد�ہ‬
‫نےوجعز�تو قوا� قرائمرک�رکاھہےہیوت�ایکوھجٹیزع�تےہوجخا�کںیملمرک�رہے �‬
‫لاشریکیکدنبگیںیمیہلمیتکسےہ�‪�،‬ا�سےئلا�سیکاطاعتزگ�ا�ر�یرک�و�‪�،‬و�ہسجوکعز�تد�ےوہیزعیزوہگاا�و�رجسوکچاہےذللیووخ�ا�ر‬
‫کر�د�ےاسےدنایکیوکئیاطقتزع�تںیہند�ےیتکس�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ي‪۰‬۝ َايَ ْب َت ُغ ْو َن ِع ْن َد ُھ ُم ال ِع ّزۃ ف ِا َّن الع ّزۃ ِل ِ َ ِ ً‬ ‫َّ ْ َ َ َّ ُ ْ َ ْ ٰ ْ َ َ ْ َ ۗ َ ِ ْ ُ ْ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ج ْيعاۭ ‪۱۳۹‬۝‬ ‫ِ‬ ‫م د ْو ِن ال ُم ٔو ِم ِن ْ َ ۭ‬ ‫ال ِذي يت ِخذون الك ِف ِري اولِياء‬
‫ترجہم�‪:‬کایہیزع�تیکبلطںیما�نےکاپ�ساجتےںیہ ح�؟الانہکزع�توتاس�ر�ییکاس�ر�یالہلیہےکےیلےہ۔‬
‫ج ْي ًعاۭ‪۰‬۝ ُھ َو َّ ُ ْ َ‬ ‫ك َق ْو ُل ُھ ْ ۘ َ ْ َّ َ َ‬
‫ََ َْ ُْ َ‬
‫‪3‬‬
‫الس ِم ْيع الع ِل ْي ُم ‪۶۵‬۝‬ ‫م‪۰‬۝ ا ِّن ال ِعزۃ ِل ِ ِ‬ ‫ول يزن‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�ےیبنﷺ! جوابتںیہیول�گھجترپانبتےںیہو�ہےھجترجندی�ہہنرکیں�‪،‬عّز�تاس�ر�ییکاس�ر�یالہلےکاتخای�رںیمےہا�و�ربسھچک‬
‫نساتا�و�راجناتےہ�۔‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ي َو ٰلك َِّن ال ُم ٰن ِف ِق ْ َ‬ ‫ْ‬
‫۔۔۔و ِل ِ ْال ِع َّز ُة َول َِر ُس ْو ِلهٖ َولِل ُم ْٔو ِم ِن ْ َ‬
‫‪4‬‬
‫ي ل يَ ْعل ُم ْو َ ۧ‬
‫ن ‪۸‬۝‬ ‫َ‬

‫ترجہم‪ :‬حالا�ںہکزع�توت�الہلا�و�ر�ا�سےکرسو�لا�و�رومنمنیےکےئلےہرگمیہانمفقاجنےتںیہنںیہ�۔‬
‫رعو�جاپتےںیہا�و�رقو�ل‬
‫�الہلےکاہ�ںثیبخا�و�رفمدس�انہاقو�ا�لںیہنہکلبالہلیکحیبستا�و�رہتلیلوحتدیم� ت‪،‬ال�و�ت�‪�،‬امرباملرع�و�فونیہنعاملرکنوغری�ہ �‬
‫ریغبالہلےکاہ�ںےبتیثیحےہ�‪،‬‬ ‫کےاطمبقلمعاصلحا�سوک�ا�وپرڑچھاتاہے�‪،‬عیینوق�للمعاصلحےک �‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الل‪ِ .‬إن ال َع ْب َد‬
‫اب ِ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬
‫يث ا َت ْي َن ُ ْ َ ْ‬
‫اك ِبتص ِد ِيق ذ ِلك ِمن ِكت ِ‬ ‫الل ِ‪:‬إ َذا َح َّد ْث َن ُ ْ‬
‫اك ِب َ� ِد ٍ‬
‫ُ َّ‬ ‫َ َ َ َ َ َ‬ ‫ُْ َ‬
‫ال�خ ِار ِق ْب ِ ن� ُسل ْي ٍ�‪ ،‬قال‪ :‬قال ل َنا َع ْبد ِ‬
‫ْ َ ْ ُ َّ َ َ َ َّ َّ َ َ َّ ُ َٔ ْ َ ُ َ َ َ َ َّ ُ َٔ َ َ ُ َّ َ َ ٌ فَ َ َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُْ‬
‫� َعل ُه َّن‬‫الل َ ِبو َ� ْم ِد ِه‪ ،‬المد ِل ِل ل ِإل ِإل الل‪ ،‬والل ا ك ب�‪ ،‬تبارك الل‪ ،‬اخذهن ملك‪ ،‬ج‬ ‫ال ْس ِ َل ِإذا قال‪ُ :‬س ْب َحان ِ‬

‫ون َٔا ْف َو ًاجا �‪ ، ۴�۹�۳�۵‬حصیح مسمل کتاب ت ن‬

‫الف� َ ب� ُب َما‬
‫َ ُ َ ْ َ ُ ْ َ ُ ف ُّ َ َ ْٔ ُ َ‬
‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری ی‬
‫تفس� سورۃ مع یتساء لون ب�ب يوم ينفخ ِ ي� الص ِور فتات‬
‫اال�ان�‪� ،۳�۴�۸‬ش ح السنۃ للبغوی�‪۴�۳�۰�۰‬‬ ‫ئ‬
‫للنسا� �‪ ،۱�۱�۳�۹�۵‬شعب ی‬ ‫الک�ی‬ ‫الن ْف َخ َت ْ ي ن��‪ ۷��۴ ۱�۴‬ن ن‬
‫‪،‬الس� ب‬
‫َب ْ نَ� َّ‬
‫ي‬
‫ِ‬
‫‪ 2‬النسائ�‪۱�۳�۹‬‬
‫‪ 3‬یونس�‪۶�۵‬‬
‫‪ 4‬املنافقون�‪۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ُ‬ ‫َْ َ‬ ‫َت ْ َ َ َ َ ْ ثُ َّ َ َ َّ َ َّ َ َ َ َ ُ ُّ َّ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َّ‬
‫الل ِئك ِة ِإل ْاس َتغف ُروا ِلقا ِئ ِل ِه َّن َح تَّ� ي َ� ِي ّ يَ� ِب ِ� َّن‬ ‫�ت جناحي ِه‪ � ،‬ص ِعد ِب ِ�ن ِإل السم ِاء‪ ،‬فل ي�ر ِب ِ�ن عل �ج ٍع ِمن‬
‫َ‬
‫َّ ِ ُ َ ْ ُ ُ ‪1‬‬
‫َ ْ َ ْ َ ُ ْ َ ُ َّ ّ ُ ْ ُ‬ ‫َ ْ َ َّ ْ َ ُ َ َٔ ُ َّ‬
‫ب َوال َع َمل الصال يفعه}‬ ‫كم الط ِي‬ ‫ح ِن‪ ،‬ث َّ� ق َرا َع ْبد ِ‬
‫الل‪�ِ { :‬إ لي ِه يصعد ال ِ‬ ‫وجه الر‬
‫ماخ�ر�قنبمیلسےسر�و�ایتےہعدب�الہلنبوعسم�د ‪w‬نےرفمایاجبمہمتےسوکئیدحیثایب�نرکیںوتکات�بالہلےسا�سیکدصتیقیھب‬
‫پشیرک�دیںےگ�‪،‬جبوکئیاملسم�نہیاملک�تاتہکہےاحبس�نالہل حبودم�ہ (�الہلاپ�کےہاپینرعتیفےکاستھ�)�و�احلدملہل�(سبرعتیفالہلیہ‬
‫کےےیلےہ�)�ولا�الہٰالا�الہل�‪�،‬و�الہلاکرب�(�الہلےکوس�اکوئیوبعم�دہنںیا�و�ر�الہلبسےسڑب�اہے�)تاب�ر�کالہل (�الہلاببرکتےہ�)توفرشہتا�ناملک�ت‬
‫کولےرک�اپےنرپکےےچینرکیلاتہے پرھ�اہنںیےلرک�ٓاسام�نیکرط�فڑچ�ھاجتاہے�‪�،‬ا�و�ر�و�ہبجیھب شرفوت�ںیکیسکامجعتےکاپ�سےس‬
‫زعوجلےکاپ�سچنہپاجتاہے�‪ ،‬پرھاتک�ب‬
‫گز�رتاہےوت�و�ہا�ناملک�تےکےنہکو�الےےکےیلاتسافغ ک�ررتےںیہحیتہکو�ہاملک�تےلرک�الہل �‬
‫�الہلےسدصتیقےکوط�رپرعدب�الہلنبوعسم�د ‪w‬نےا�سٓایترکیہمیکالت�و�ت مرفائی ’’�ا�سےکاہ�ںوجچزی�ا�وپڑچڑھیتےہو�ہرص�ف کاپزی�ہ‬
‫قو�لےہا�و�رعلماصلہحا�سوک�ا�وپرچڑھاتاےہ�۔‘‘‬
‫‪2‬‬

‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ َ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ ُ َ‬ ‫َعن ُّ‬

‫يح ِه‪،‬‬ ‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪:‬ال ِذ ي نَ� َيذك ُرون ِم ْن َجل ِل ِ‬
‫الل ِم ْن ت ْس ِب ِ‬ ‫الل صل‬ ‫الن ْع َم ِان ْب ِ ن� َب ِش ي ٍ�‪ ،‬قال‪ :‬قال رسول ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َٔ َ ي ُ ُّ َٔ َ ُ ُْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫تَ‬
‫يل‪َ ،‬يت َعاطف َن َحْول ال َع ْر ِش‪ُ ،‬ل َّن د ِو ٌّي كد ِو ِّي الن ْح ِل‪ُ ،‬يذ ِك ْرن ِب َص ِاح ِب ِ�ن‪ ،‬ال ِ�ب احدك‬ ‫َو ْ� ِم ِيد ِه‪َ ،‬وتك ِب ي ِ� ِه‪َ ،‬و ت ْ� ِل ِ ِ‬
‫َ ّ‬ ‫َٔ ْ َ َ زَ َ َ ُ ْ َ َّ َ‬
‫الل �ش يْ ٌء ُيذ ِك ُر ِب ِه؟‬‫ان ل ي�ال ل ِعند ِ‬
‫کررتےوہئے ستحیب(بساح�ن‬ ‫عنام�ننبریشبسےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاجولو�گالہلاعتلٰیکیتمظع جوال�لیکوجہےسا�ساک�ذ ک‬
‫�الہل�)�ا�و�رکتریب (�الہلاکرب) �ا�و�رمتدیح �(احلدملہل�)�ا�و�رہتلیل(�الا�الہٰالا�الہل )پڑھےتںیہتویہاملک�ترع�شاٰلیہاکطو�ا�فرکناشر�و�عرک�دیےتںیہ�ا�و�ر�ا�ن‬
‫کیٓا�و�ا�زشدہکیویھکم�ںیکٓا�و�ا�زیجیسوہتیےہ�ا�و�ر�و�ہا�ناملک�تےکےنہکو�الےوکبیھ کای�درتےںیہتوکایتمںیمےسوکئیا�ساب�توکسپدنہنںی‬
‫راکہالہلےکاہ�ںوکئیزیچ�ا�سیکای�د�دلاتیرہے�۔‬
‫‪3‬‬
‫ک ت‬
‫َ ْ ُ ُ َ ْ َ ْ َ ُ ْ َ ُ َّ ّ ُ َ ْ َ َ ُ َّ ِ ُ َ ْ َ ُ ُ ‪َّ ُ ْ ُ ّ َّ ُ َ َ ْ َ َ 4‬‬ ‫َعن ْب ن َ َّ‬
‫كم الط ِيب والعمل الصال يفعه} قال‪:‬الكم الط ِيب‪ِ :‬ذ كر ِ‬
‫الل‪،‬‬ ‫اس‪ ،‬قول‪�ِ { :‬إ لي ِه يصعد ال ِ‬ ‫ا� عب ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َ َ ْ ْ ُ َّ ََ‬ ‫فَ َ ْ َ َ َ َّ َ ُ ْ َ َ ُ ف َٔ َ ََ‬ ‫َ ْ َ َ ُ َّ ُ َٔ َ ُ ََ‬
‫الل‪،‬‬
‫الل فص ِعد ِب ِه ِإل ِ‬ ‫والعمل الص ِال‪ :‬اداء فرا ِئ ِض ِه؛ �ن ذ كر الل سبحانه ِ ي� اد ِاء فرا ِئ ِض ِه‪ِ ،‬حل علي ِه ِذ كر ِ‬
‫َ َ َ َ َ َٔ َ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ َّ َ َ‬
‫الل‪َ ،‬و ْل ُي َٔو ِّد ف َرا ِئ َض ُه‪َ ،‬ر َّد ك َم ُه َعل َع ِ ِل‪ ،‬فكن ا ْول ِب ِه‬ ‫ومن ذ كر‬
‫عدب�الہل نب ابع�س ‪t‬سےٓایترکیہم ’’�ا�س ےک اہ�ں وجچزی�ا�وپڑچڑھیت ےہ و�ہ رص�ف کاپزی�ہوق�ل ےہ ا�و�رعلم اصلہح ا�سوک�ا�وپرچڑھاتا‬
‫ہے�۔‘‘ کےاب�ر�ےںیمر�و�ایتےہ پاکزی�ہاملک�تےسرم�ا�د�الہلاعتلٰیکا�ذکرہےوج�الہلاعتلٰیکیرط�فڑچھاتہےا�و�رعلماصلحےسرم�ا�دفر�ائض‬
‫کرر�ےوت�ا�ساکعلمالہلاعتلٰیکے کذرکو�اٹاھیلاتہےا�و�ر�اسےالہلاعتلٰیکے‬
‫کو�ا�د�اکرناہے�‪،‬توجوشصخ �رفائضا� کد�ارتےوہئےالہلاعتلٰیکا�ذ ک‬

‫‪ 1‬فاطر‪10 :‬‬
‫ط�ی�‪۴�۴�۵‬؍�‪۲�۰‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 2‬ی‬
‫‪ 3‬مسندامحد�‪۱�۸��۳ ۶�۲‬‬
‫‪ 4‬فاطر‪۱�۹� :‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫پا�ساچنہپ�دیاتہے�ا�و�رجوشصخالہلاعتلٰیکا�ذکرتوکر�ےرگمفر�ائضا�د�انہرک�ےتو�ا�سےکالک�موک�ا�سےکلمعیکرط�فولٹا�دیاجائےاگا�و�ر�وہی‬
‫‪1‬‬
‫�ا�ساک�زیا�د�ہقحتسموہگا�۔‬
‫شںی‪،‬نرظرفیباسدتلا�لا�و�ر�ریاکا�ریا�ںرکتےںیہا�نےکےئل‬
‫�رہےو�ہول�گوجکرف�وشر�کرکتےںیہا�و�رلکہمقحوکولغم�برکنےےکےئلاس�ز �‬
‫ستخذع�ا�بےہا�و�را�نےکرکم�وفریباکتا�ر�وپو�دبوسدی�ہوہکرکبرھجائےاگ�ا�و�ر�ا�ساک�وبا�لانیہرپپڑ�ےاگیجےسرفمایا‬
‫‪۰‬۝ ‪2‬‬ ‫الس ّ ُٔ َّ َ ْ‬
‫َ َ َ ْ ُ ْ َ ْ ُ َّ‬
‫ي اِل ِبه ِلهٖ ۔۔۔ ‪۴۳‬۝‬ ‫۔۔۔ول يِيق المكر ِ‬
‫ترجہم�‪:‬حالا�ںہکرب�یاچلںیاپےنےنلچو�الو�ںیہوکلےیتھٹیبںیہ�۔‬

‫َو ُهّٰللا ْمُكَقَلَخ ْنِّم ٍباَرُت َّمُث ْنِم ٍةَفْطُّن َّمُث ْمُكَلَعَج اًجاَوْزَاؕ‪١‬‬
‫وجڑ�ے (مر�د ووع�ر�ت) بان�دیا ےہ�‪،‬‬
‫وجڑ�ے �‬
‫لوگو ! �الہلاعتلٰی نےںیہمتیٹم ےس رھپہفطن ےس دیپ�اکایہے�‪ ،‬پرھںیہمت �‬

‫َو اَم ُلِمْحَت ْنِم ىٰثْنُا َو اَل ُعَضَت اَّلِا ٖهِمْلِعِبؕ‪َ ١‬و اَم ُرَّمَعُي ْنِم ٍرَّمَعُّم‬
‫عو�رتو�ںاک احمہل وہنا ا�و�ر وچب�ںاکتولد وہنا بس ا�س ےکملع ےس یہ ےہ�‪� ،‬ا�و�ر وج یھب ڑب�ی رمعو�الا رمعدیا اجئے‬

‫َّواَلُصَقْنُيْنِمٖۤهِرُمُعاَّلِاْيِفٍبٰتِكؕ‪َّ١‬نِاَكِلٰذىَلَعِهّٰللاٌرْيِسَي‪َ۰۰۱۱‬واَميِوَتْسَيِنٰرْحَبْلاۗۖ‪١‬‬
‫�ا�و�رسجیک رمعےٹھگ و�ہ بساتک�ب ںیماھکل وہ�ا ےہ�‪� ،‬الہلاعتلٰیپر ہی اب�ت ابللکٓاسا�ن ےہ�‪� ،‬ا�و�ر رب�ابرںیہن د�و د�ریایہاھٹیم ےہ‬

‫اَذٰه ٌبْذَع ٌتاَرُف ٌغِٕىٓاَس ٗهُباَرَش َو اَذٰه ٌحْلِم ٌجاَجُاؕ‪َ ١‬و ْنِم ٍّلُك َنْوُلُكْاَت اًمْحَل اًّيِرَط‬
‫پای�ساھجبتاےنیپںیموخشوگ�ا�ر�‪،‬یہد�وسر�ااھک�ر�یےہڑک�و�ا�‪،‬تما�ند� نوو�ںںیمےسات�ز�ہوگشتاھکتےوہا�و�رو�ہزیو�ر�ا�تاکنلےتوہ‬

‫َّو َنْوُجِرْخَتْسَت۠ ًةَيْلِح اَهَنْوُسَبْلَتۚ‪َ ١‬و ىَرَت َكْلُفْلا ِهْيِف َرِخاَوَم‬

‫نجںیہ مت ےتنہپ وہ�‪�،‬ا�و�ر ٓا�پ دکیےتھ ںیہہک ڑب�ی ڑب�یایتشک�ں اپنی وک ریچنے اھپ�ڑنے و�الی ا�ن د�ریا�ٔو�ں ںیم ںیہ‬

‫اْوُغَتْبَتِلْنِمٖهِلْضَفَوْمُكَّلَعَلَنْوُرُكْشَت‪(۰۰۱۲‬فاطر�‪)۱�۱�،�۱�۲‬‬
‫تاکہمتا�ساکلضفڈھونڈ�واتکہمتا�ساکرکشرک�و�۔‬
‫یک‪،‬پرھپانیےکایکریقحبدبو�د�ا�رقرط�ے‬
‫�الہلاعتلٰینےایح�تدعب�الوم�تیکرسیت�یدللی مرفائیہکالہلےناناس�نیکٓافرنشیےلہپرب�ا�ہر�استیٹمےس �‬
‫وجڑ�ےانب�دیے�‪،‬یہیھبا�ساکلفطوکر�ما�و�ر�اناع�مو�احاس�نےہہکرم�د�و�ںےکےئلویبیا�ںانبئںیوج�ا�ن‬
‫سےاہمت�ر�یلسنالچئیا�و�ررم�دووع�ر�تےک �‬
‫کےےیلوکس�نو�ر�احتاکسببںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬

‫ط�ی�‪۴�۴�۵‬؍�‪۲�۰‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 1‬ی‬
‫‪ 2‬فاطر�‪۴�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ ْ ٰ ٰ ٓ َ ْ َ َ َ َ ُ ْ ّ ْ َ ْ ُ ُ ْ َ ْ َ ً ّ َ ْ ُ ُ ْ ٓ َ ْ َ َ َ َ َ َ ْ َ ُ ْ َّ َ َّ ً َّ َ ْ َ ً‬
‫‪1‬‬
‫حۃ۔۔۔ ‪۲۱‬۝‬ ‫و ِم اي ِتہٖ ان خلق لك ِم انف ِسك ازواجا ِلتسكنوا اِليا وجعل بينك مودۃ ور‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�را�سیکاشننوی�ںںیمےسہیےہہکا�سےناہمت�ر�ےےیلاہمت�ر�ییہسنجےسویبیا�ںانبئںیاتکہمتا�نےکاپ�سوکس�ناحصلرک�و‬
‫�ا�و�راہمت�ر�ےد�رمای�نتبحما�و�ررحتمدیپ�ارکد�ی۔‬
‫ناک�حےکدعبجبرم�د�ووع�ر�تےکالم�پےسوکئیوع�ر�تاحمہلوہتیےہا�و�رختقیلےکفلتخمرم�احلےکدعبجبہچبیتنجےہہیبسھچک‬
‫�الہلےکملعںیموہتاہے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ْ ُ ُ ْ َّ َ َ َّ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َّ ْ ُ ُ ٰ ْ َ‬
‫ال ْر ِض َو َل َر ْطب َّو َل َيب ٍس ا ِّل ِ ْ‬
‫ف ك ِٰتب ُّمب ْ‬
‫‪2‬‬
‫ي ‪۵۹‬۝‬
‫ٍ ِ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ت‬‫۔۔۔ وما تسقط ِم ورق ٍة اِل يعلمها ول حب ٍة ِف ظلم ِ‬
‫ترجہم‪� :‬د�رختےسرگنےو�الاکوئیہتپایاسہنںیسجاک�اسےملعہنوہ�‪�،‬زمنیےکات�ریکرپ�د�و�ںںیموکئید�انہایاسہنںیسجےسو�ہابخربنہ‬
‫ہو�‪،‬خکشورتبسھچکایکیلھکاتک�بںیماھکلہو�اہے۔‬
‫ْ‬
‫ْ َْٗ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ ْ َ ُ َ َ ْ ُ ُ ُّ ُ ْ ٰ َ َ َ ْ ُ ْ َ‬
‫‪3‬‬
‫ش ٍء ِعنده ِ ِبقدا ٍر ‪۸‬۝‬ ‫ام َو َما ْتد ۭ‬
‫اد‪۰‬۝ َوك‬ ‫ال ْر َح ُ‬ ‫ا يعلم ما ت ِمل ك انث وما ت ِغيض‬
‫ترجہم�‪�:‬الہلایکایکاحمہلےکٹیپےسو�اقفےہ�‪،‬جوکھچا�سںیماتنبہےاسےیھبو�ہاجناتہےا�و�روجکھچا�سںیمیمکاییبیشوہتیےہا�س‬
‫سےیھبو�ہابخربرہاتےہ�‪،‬ہرچزیکےےئلا�سےکاہ�ںایکدقم�ا�رمرق�رہے�۔‬
‫�الہلیکدقتیر�وقاضسےوکئیرمعاپنےو�الارمعںیہناپتا�ا�و�رنہیسکیکرمعمںیھچکیمکوہتیےہرگمیہبسھچکایکاتک�بںیماھکلوہتاےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫هللا َما ي َ َشاۗ ُء َويُ ْثب ُۖۚ َ ْ َ ٗ ٓ ُ ُّ ْ ٰ‬ ‫َْ‬
‫ي ُحوا ُ‬
‫ت‪۰‬۝ و ِعنده ام الكِت ِ‬
‫ب ‪۳۹‬۝‬ ‫ِ‬
‫‪4‬‬

‫ترجہم�‪�:‬الہلسجمکحوکاچہاتےہاٹمدیاتےہا�و�ر(جسوکاچہاتےہ) باقیرھکاتےہا�و�ر�ا اکل�مات�باسیےکاپ�سےہ۔‬

‫َ ٌْ ُ ُ َ‬
‫ي َ‪،‬يقول‪:‬ل ْي َس‬
‫َ ٰ َ ََ‬ ‫عر ٖ ٓه ا َِّل ِ ْ‬
‫ف ك ِٰت ٍ ۭ‬
‫ب‪۰‬۝ ا ِّن ذلِك ع هللاِ ي ِس‬
‫َ ْ ُ ُ َ َ ُ َ َّ ُ ْ ّ ُ َ َّ َّ َ ُ ْ َ ُ ْ ُ ُ‬ ‫َعن ْب ن َ َّ‬
‫اس‪ ،‬قول‪:‬وما يعمر ِم معم ٍر ول ينقص ِم ِ‬ ‫ا� عب ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫َٔ َ ٌ َ َ ْ ُ َ ُ ُ َ ْ ُ ُ َ ْ َ َ َ َّ َ ُ َ َ ٌ َ َ َّ ْ ُ َ ُ َ ْ ُ ُ َ َ ْ َ َ ْ ُ َ َ َ ُ َ نَّ َ َ ْ تَ َ‬
‫� ِإل‬ ‫احد قضيت ل طول العم ِر والياة ِإل وهو ب� ِلغ ما قدرت ل ِمن العم ِر‪ ،‬وقد قضيت ذ ِلك ل‪ ،‬و ِإ�ا ين ِ ي‬
‫َّ َ َّ ْ ُ َ ُ َ ُ زَ ُ َ َ ْ َ َ ْ َ َٔ َ ٌ َ َ ْ ُ َ ُ َٔ َّ ُ َ ُ ْ ُ ُ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ َ ْ َ تَْ‬ ‫ْ َ‬
‫�‬‫اب ال ِذي قدرت ل‪ ،‬ل ي�اد علي ِه‪ ،‬وليس احد قضيت ل انه ق ِص ي� العم ِر والي ِاة ِببا ِل ٍغ العمر‪ ،‬ول ِكن ين يِ‬ ‫ال ِكت ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ ْ َ‬
‫اب ال ِذي ق َّد ْر ُت ُل ل ُ ي زَ� ُاد َعل ْي ِه‬
‫ِإل ال ِكت ِ‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪t‬سےٓایترکیہم’’ کوئیرمعاپنےو�الارمعںیہناپتاا�و�رہنیسکیکرمعںیمھچکیمکوہتیےہرگمہیبسھچکایکاتک�بںیم‬
‫کلاھوہتا ہے�‪�،‬الہلےکےیلہیتہبآسا�ناک�م ہے�۔‘‘ کےاب�ر�ےںیمر�و�ایتےہ جسصخشےکےیلیھبوطیلرمع�ا�و�ر�د�ر�ا�ز�یایح�تاکیفہلص‬
‫رضو�رہپچنرک�رہاتہےجساک�ا�سےکاب�ر�ےںیمہلصیفایکگایہوتاہےا�و�رجویفہلصایکگایہوتاہےو�ہا�سےسزیا�د�ہ‬
‫کر�دیاہوتو�و�ہا�سرمعتک �‬
‫عرمہنںیاپکسات�ا�و�رجسےکےیلمکرمع�ا�و�رکمزندگیاکیفہلصرک�دیاگایہوتاہےو�ہبجا�سرمعکوہپچناجتاہےوت�ا�سںیماضافہںیہنوہکساتگویا�ا�س‬
‫‪ 1‬الروم�‪۲�۱‬‬
‫‪ 2‬االنعام�‪۵�۹‬‬
‫‪ 3‬الرعد �‪۸‬‬
‫‪ 4‬الرعد �‪۳�۹‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫‪1‬‬
‫کاہرقمساکماعمہلدقتیرکےاطمبقوہتاہے�۔‬
‫تاہے‪�،‬ا�س‬
‫�اپر�ور�ا�مد�ر�جوہ �‬
‫ما�ڈ�ر�نقیقحتہیاثبترکتیےہہکاناس�ناک�ایکایکہیلخاپینونعتیںیموپ� مکر�اوپٹرہےسجرپ�اناسنیزندگیاکپو�ر گ‬
‫کرہے‪�،‬اناس�نیکو�رثہںیماپئیوہئیامیب�ریا�ںاہی�ںوہتیںیہ ��‪،‬و�ہسکدق�ر�ذہنیوہگا�‪�،‬ا�سیکتحصیسیکوہگی�‪،‬قدکس‬
‫مںیزندگییکامت�مانم�ز�لاک�ذ �‬
‫قد�رہوگا�‪�،‬ا�سیکٓاکنوھ�ںاک�رنگاسیکہوگا�‪�،‬و�ہہصغو�الاہوگا�‪،‬حمتبو�الاہوگا�‪،‬ہدم�ر�دہوگا�‪،‬ظالموہگا�‪،‬ہوناہ�رہوگا�الرغ�ضاناس�نےکقلعتمبسھچک‬
‫�ا�سےکہیلخہیلخرپہپےلےسد�ر�جوہتاہےسجےکاطمبقاناسنیزندگیاککال�کاتلچ�رہاتہےیتحہکٓاخر�یمکحٓاجاتاہےسج �رپزندگییک‬
‫حرکتدنبوہاجتیےہ�ا�و�ر�اناس�نسفنایح�تیکدنبھنےسٓا�ز�ا�دہوکرعالمرب�ز�خںیمالچجاتاہے�‪،‬‬
‫ْ َٔ َ ف َٔ َ‬ ‫َ َ ف ْ‬ ‫َٔ ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َٔ َّ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ‬ ‫َٔ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل قال َ‪:‬م ْن ا َح َّب ان ُي ْب َسط ُل ِ ي� ِرز ِق ِه‪َ ،‬و ُين َسا ُل ِ ي� ا ث ِ� ِه‪،‬‬ ‫ان ُس ْب نُ� َما ِل ٍك‪ ،‬ان رسول ِ‬
‫الل صل‬
‫َف ْل َي ِص ْل َر ِ َ‬
‫ح ُه‬
‫�انس نب املک‪ t‬سےرم�و�ی ےہ�رسو�ل الہل ﷺ ےنرفمایاجویہاچہاتہےہک ا�ساک� �رز�ق �رفا�خ ا�و�رعرمطویل وہتو�اسے اچہےیہک اپےن‬
‫‪2‬‬
‫عزیز�و�اقا�ر�بےسلیمالم�پرکےھ۔‬
‫�اپینےبامش�رخمول�قےکاب�ر�ےںیمےبامش�رعمولما�تا�و�رہر�ایکےکاب�ر�ےںیماتےنلصفماحاک�ما�و�ریفےلصرکنا�الہلےکےئلوکئیلکشماک�مںیہن‬
‫ہے�‪�،‬ا�ساکعملوتامت�مولخم�قوکھگری�ےوہئےےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ‬ ‫كَ ْ‬‫َّ َ ٓ ٰ ُ ُ ُ ُ َّ ْ َ ٓ ٰ َ َّ ُ َ َ َ ُ َّ‬
‫‪3‬‬
‫ش ٍء ِعل ًما ‪۹۸‬۝‬ ‫اِنا اِلــہك ہللا ال ِذي ل اِلہ اِل ہ ۭو‪۰‬۝ و ِسع‬
‫ترجہم�‪ :‬گلوو�‪،‬متاہ�ر�االہٰوتسبایکیہالہلےہسجےکوس�اوکئیا�و�رالہٰںیہنےہ�‪،‬ہرزیچرپا�ساکملعاح�و�یےہ�۔‬
‫َّ َ َّ َ َ ْ َ َ َ ُ ّ َ ْ ْ‬
‫‪4‬‬
‫ش ٍء ِعل ًماۧ ‪۱۲‬۝‬ ‫۔۔۔وان ہللا قد احاط ِب ِ‬
‫ك‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رہیہکالہلاکملعرہزیچرپطیحمےہ۔‬
‫�ا�و�ریہیھبالہلاعتلٰیکیدق�ر�تاکمہل�‪�،‬ا�سیکتمکحا�و�ر�ا�سیکےباپیا�ںرحتمےہہکالہلےناعلما�رضیےکےئلاپنیےکد�وذخری�ےقیلخت‬
‫فرمائےا�و�ر�ا�نوک�ایکاسہنںیانبیا�‪�،‬ا�نںیمایکابغو�ںا�و یھک�رویت�ںوکسری�ا�برکنےو�الایماھٹ�‪،‬یپےنںیمخوشوگ�ا�ر�ا�و�رایپ�ساھجبنےو�الاہے�‪،‬بجہک‬
‫ےاکہہیوفحم�ظذخری�ہرخ�ا�بہنوہنےاپئے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�د�وسر�استخاک�ر�یہکقلحلیھچد� ت‬

‫ط�ی �‪۴�۴�۷‬؍�‪۲�۰‬‬ ‫تفس� ب‬ ‫‪ 1‬ی‬

‫ةَ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ف‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ـهل‬‫ـهل الـ َّـر ِ ِح �‪،۵�۹�۸�۶‬حصیــح مســم کتــاب بال�والص ـ�ۃ َ ب� ُب ِصـ ِ‬ ‫‪ 2‬حصیــح ب خ�ــاری کتــاب االدب َ ب� ُب َمـ ْـن ُب ِســط ُل ِ ي� الـ ّ ِـرز ِق ِب ِصـ ةِ‬
‫ئ‬
‫للنسا��‪،۱�۱�۳�۶�۵‬مســندامحد�‪۱�۳�۵�۸�۵‬‬ ‫ـ� الکـ بـری‬‫ـهل الـ َّـر ِ ِح �‪،۱�۶�۹�۳‬السـ ن ن‬ ‫ف َ‬
‫ـ� ابوداودکتــاب الزکـ ٰـوۃ َ ب� ٌب ِ ي� ِصـ ةِ‬ ‫الـ َّـر ِ ِح َو تَ ْ�ــر ي ِ� َق ِط َيع ِت َ�ا�‪،۶�۵�۲�۳‬سـ ن ن‬
‫ِ‬
‫اال�ــان�‪ ،۷�۵�۷�۱‬ح الســنۃ للبغــوی�‪ ،۳�۴�۲�۹‬مســند با� یعــی�‪۴�۰�۹�۷‬‬‫�ش‬ ‫ـندال�ار�‪،۶�۳�۱�۶‬حصیح با� حبــان�‪ ،۴�۳�۸‬شــعب ی‬
‫ن‬ ‫‪،‬مسـ ب ز‬
‫‪ 3‬طہ�‪۹�۸‬‬
‫‪ 4‬الطالق�‪۱�۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ً‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ َ َّ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ ٰ َ َ ْ ٌ ُ َ ٌ َّ ٰ َ ْ ٌ ُ َ ٌ َ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ ً َّ ْ ً َّ‬
‫‪1‬‬
‫اج‪۰‬۝ وجعل بينما ْبزخا و ِحرا مجورا ‪۵۳‬۝‬ ‫ي ھذا عذب فرات وھذا ِملح اج ۚ‬ ‫وهوال ِذي مرج البحر ِ‬
‫ےہ‪�،‬ایک‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�وہیےہسجےند�ودنمس�ر�و�ںوکمالرکاھےہایکذلیذ�وشرییںد�وسر�اتخل شوو�ر �او�ر�د� نوو�ںےکد�رمای�نایکرپ�د�ہاحئل �‬
‫�ر�وکا�و�ٹےہوج�اہنںیڈگمڈہونےےسر�وکےوہئےےہ�۔‬
‫مرگپانیےکا�ند� نوو�ںاضتم�دذخری�و�ںےسمتٓابیاجنو�ر�و�ںاکرت� توا�ز�ہوگشتاحصلرکتےوہ�‪،‬جساکمر�د�ا�ربیھالح�لےہ�‪،‬‬
‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ف َ ْ َ ْ ُ َ َّ ُ ُ َ ُٔ ُ ْ َ َ ُ َ‬
‫اللل َم ْيت ُت ُه‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة‪ ،‬ع ِن الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل قال ِ ي� م ِاء البح ِر‪:‬هو الطهور ماوه‪،‬‬
‫ِ‬
‫‪2‬‬
‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہرسو�لالہلﷺےن مرفایامسدن�رکاپانیاپ�کا�و�ر�ا�ساکمر�د�ہالح�لےہ�۔‬
‫�ا�و�رہپےننےکےئلومتی�‪،‬مونےگا�و�ربضعد�ریائو�ںےسریہ�ےا�و�رسوناناکلےتوہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ان َفب َا ّي ٰا َلۗء َر ّب ُك َما ُت َك ّذ ٰ‬ ‫َ ْ ُ ْ ُ ُّ‬
‫ب ‪۲۳‬۝‬ ‫ِ‬ ‫‪۲۲‬۝‬ ‫ۚ‬ ‫الل ْٔو ُل ُٔو َو ْال َم ْر َج ُ‬ ‫ي ُرج ِمن َما‬
‫‪3‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�ندنمس�ر�و�ںےسومتیا�و�رومنےگےتلکنںیہ�‪،‬پسا�ےنجوانسمتاپےنر�بیکدق�ر�تےکنکنکامکلا�توکالٹھج�ٔوگے�؟�۔‬
‫�ا�و�رہییھبالہلیکدق�ر�تاکمہلےہہکا�سےناپنیوکشکویت�ںےکےئلرخسمفرمایاتاکہڑب�یڑب�یایتشک�ںا�و�راہج�زا�سںیمر�و�ا�ںد�و�ا�ںوہکراناس�ن‬
‫کونلقوحلمیکوہستلںیمہباچنہپئںیا�و�رمتا�سںیمالہلاکفلض(ماع�ش)تال�شرک�و�ا�و�ر�ا�سےکرکشزگ�ا�رونب�۔‬

‫ُجِلْوُي َلْيَّلا يِف ِراَهَّنلا َو ُجِلْوُي َراَهَّنلا يِف ِلْيَّلاۙ‪َ ١‬و َرَّخَس َسْمَّشلا َو َرَمَقْلا‪١ۖٞ‬‬
‫�و�ہ ر�ا�توک د�ن ںیم ا�و�ر د�نوک ر�ا�ت ںیم د�اخلرکتا ےہ�ا�و�ر ٓافات�ب و امہات�بوک اسی ےن اک�م رپ اگل دیا ےہ�‪،‬‬

‫ٌّلُك ْيِرْجَّي ٍلَجَاِل ىًّمَسُّمؕ‪ُ ١‬مُكِلٰذ ُهّٰللا ْمُكُّبَر ُهَل ُكْلُمْلاؕ‪َ ١‬و َنْيِذَّلا َنْوُعْدَت‬
‫ہرایکاعیم�دنیعمرپلچرہاےہ�‪،‬ییہےہالہلمتبساکاپلےنو�الااسییکتنطلسےہ�‪،‬نجںیہمتا�سےکوس�ااکپ�ررہےوہ‬

‫ْنِم ٖهِنْوُد اَم ٹ َنْوُكِلْمَي ْنِم ٍرْيِمْطِقؕ‪ْ۰۰۱۳‬نِا ْمُهْوُعْدَت اَل اْوُعَمْسَي ْمُكَءٓاَعُدۚ‪١‬‬
‫گھ‬
‫�و�ہ وت وجھک�ر یک �لی ےک ےکلھچ ےک یھب املک ںیہن�‪�،‬اگر مت اہنںی اکپ�ر�و و�ہ اہمت�ر�ی اکپ�ر ےتنس یہ ںیہن‬

‫َو ْوَل اْوُعِمَس اَم اْوُباَجَتْسا ْمُكَلؕ‪َ ١‬و َمْوَي ِةَمٰيِقْلا َنْوُرُفْكَي ْمُكِكْرِشِبؕ‪١‬‬
‫�ا�و�راگر(بارفل�ض) سنیھبںیلوترفیا�درسیںیہنرکیںےگ�‪،‬لبہکایقمتےکد�ناہمت�ر�ےا�سرشیکاکاص�فاناک�ررکاجئںیےگ�‪،‬‬

‫‪ 1‬الفرقان �‪۵�۳‬‬
‫ْ‬
‫وء ِب َ� ِاء ال َب ْحر�‪ �۸�۶‬ن ن‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ٓ‬
‫الصید�ب ماجاء ف� صیدالبحر�‪ ۱�۰‬ن ن‬
‫‪،۳‬س�‬ ‫ِ‬ ‫ا� ماجہ کتاب الطھارۃ َ ب� ُب ال ُوض ِ‬ ‫‪،‬س� ب ن‬ ‫ب‬ ‫‪ 2‬موطاامام مالک کتاب‬
‫‪،۶‬س� ئ‬
‫ط ٌور�‪ �۹‬ن ن‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫الب ْحر انه ُ‬‫َٔ‬ ‫ف‬ ‫ْ‬
‫وء ب َ� ِاء ال َب ْحر ‪،۸��۳‬جامع ت�مذی کتاب الطھارۃ َ ب� ُب َما َج َاء ِ� َم ِاء َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫َ ُ ُ‬
‫نسا�‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ابوداودکتاب الطھارۃ ب�ب الوض ِ ِ‬
‫وء ِب َ� ِاء ْال َب ْحر�‪ �۳�۳‬ن ن‬
‫‪،۳‬س� الداریم �‪،۷�۵�۶‬مسندامحد�‪۷��۲ ۳�۳‬‬ ‫کتاب املیاہ ْال ُو ُض ُ‬
‫ِ‬
‫الرمحن�‪۲�۲�،۲�۳‬‬
‫‪ٰ 3‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َواَلَكُئِّبَنُيُلْثِمٍرْيِبَخؒ‪(۰۰۱۴‬فاطر�‪)۱�۳�،�۱�۴‬‬
‫ربخد�ا�رربخیںہند�ےاگ�۔‬
‫�ٓا�پوکوکئییھبقحاعتلٰییجاس �‬
‫�الہلاعتلٰی نے اپین دق�ر�تاکمہلیک ایک ا�و�ر�دللی ایب�ن مرفائیہک و�ہ د�نوک�ر�ا�ت ںیم ا�و�ر�ر�ا�توک د�ن ںیم�د�اخلرکتاہے�‪،‬بکیھ ر�اتو�ں‬
‫کوبڑ�ار�دیاتہےا�و�ربکیھد�نوک�ا�و�ربکیھد� نوو�ںوککیاس�ںرکدیاتہے�‪،‬جسےسدنب�و�ں� ح‪،‬وی�انا�ت�‪،‬باغا�تا�و ھک�روتی�ںےکاصملحوپ�ر�ےوہتے‬
‫ک‬
‫کاھہے‪�،‬ا�و�ریہاپےناپےندم�ا�رںیمرقم�رشد�ہ‬
‫ہںی�‪،‬کائان�تےکاظن�موکمربو�طرھکےنےکےئلا�سےناچند�ا�و�رسو�ر�جوکایکاضبےطاکپابدنبان�ر �‬
‫َ َّ ْ ُ َ ْ ْ ُ ْ َ َّ‬
‫چا�لرپتریتےوہئےاپان�اپاناک�مرس�اناج�مد�ےرہےںیہ�ا�و�رایقمتکترس�اناج�مدیےترہںیےگ�‪،‬یجےسرفمایاوالشمس ت ِري لِمستــق ٍر‬
‫َ َّ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َّ ْ ٰ ُ َ َ َ ٰ ّ‬ ‫ي ْال َعز ْي ْال َ‬ ‫َّ َ ‪۰‬۝ ٰ َ‬
‫ِك َتـ ْـقد ْ‬
‫ازل َح َعاد كل ُع ْر ُج ْو ِن الق ِد ْي ِم ‪۳۹‬۝ ل الش ْم ُس‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ہ‬ ‫ن‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ق‬ ‫ر‬‫م‬ ‫ق‬ ‫ال‬‫و‬ ‫‪۳۸‬۝‬ ‫ۭ‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ْ‬
‫ـي‬ ‫ـ‬‫ل‬‫ِ‬ ‫ع‬ ‫ِ ِ‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫لہاۭ ذل‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ف َفل ٍ ّ َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ ْۢ َ ْ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ َ َ ْ َ ُ َّ َ ‪۰‬۝ َ ُ ّ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫ٓ‬
‫‪1‬‬
‫ك ي ْسب ُح ْو َن ‪۴۰‬۝‬ ‫كِْ‬ ‫ينب ِغ لہا ان تد ِرك القمر ول اليل سا ِبق النا ِ ۭر و‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�روس�ر�جو�ہاپےناکھٹنےیکرط�فالچاجرہاےہہیزبر�دستمیلعیتسہاکابندھاوہ�ااسح�بےہ�‪�،‬ا�و�راچند�ا�سےکےیلمہےنزنملںیرقم�ر‬
‫کرد�یںیہاہی�ںکتہکا�نےسزگ�رتاوہ�او�ہرھپوجھک�ریکوسکیھاش�خےکامندنر�ہاجتاےہ�‪،‬نہوس�ر�جےکسبںیمہیےہہکو�ہاچندوکاجڑکپ�ے‬
‫�ا�و�رہنر�ا�تد�نرپتقبسےلاجیتکسےہبسایکایککلفںیمریترہےںیہ�۔‬
‫�ا�و�رجبایقمتاقئموہگیوتچاندبےون�ررکدیاجائےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ َْ‬
‫‪2‬‬
‫َوخ َسف الق َم ُ ۙر ‪۸‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�راچندےبنو�روہاجئےاگ�۔‬
‫ےگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫سو�ر�جوک�ر�وشینےسرحم�و�مرک�دیاجائےاگ�ا�و�راتس�ر�ےرھکبجائںی �‬
‫ْ ََ‬ ‫َ َ ُّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ‬
‫‪3‬‬
‫الن ُج ْو ُم انكد َر ْۙ۠‬
‫ت ‪۲‬۝‬ ‫ت ‪۱‬۝ واِذا‬ ‫اِذا الش ْم ُس ك ِّو َر ْۙ۠‬
‫ترجہم�‪:‬جبوس�ر�جٹیپلدیااجئےاگ�ا�و�ربجات�ر�ےرھکباجئںیےگ�۔‬
‫َ‬ ‫َ َّ ۗ ْ َ‬
‫‪4‬‬
‫ث ْۙ‬
‫ت ‪۲‬۝‬ ‫ت ‪۱‬۝ َوا َِذا ْالك َواك ُ‬
‫ِب ْان َـت َ َ‬ ‫الس َما ُء انف َط َر ْ ۙ‬ ‫اِذا‬
‫ترجہم�‪:‬جبٓاسام�نٹھپاجئےاگ�ا�و�ربجات�ر�ےرھکباجئںیےگ�۔‬
‫ےہ‪،‬کائان�تںیمسجیکاحمکتیےہ ��‪،‬وہیر�بالہٰا�و�ر�وہیقحتسمابع�د�ت‬
‫جسےکمکحےسہیامت�مافاع�لاناج�ماپتےںیہ�‪،‬جوتام�ماقد�ا�رکامالک �‬
‫ہے�‪�،‬اتیندق�رتو�ںو�الےر�بوکوھچ�ڑکرتمنجالمئہک�‪،‬جن�‪،‬شایطنیا�و� فرو�تدشگا�ناصحلنیوکاکپ�رتےوہو�ہوت�اتےنےبسبںیہہکوجھک�رکی‬

‫‪ٰ 1‬ی ی ن‬
‫س��‪ �۸‬ت‪۴�۰��۳‬‬
‫‪ 2‬القیامۃ�‪۸‬‬
‫التکو��‪۱�،۲‬‬
‫ی‬ ‫‪3‬‬
‫‪ 4‬االنفطار�‪۱�،۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫گھ ٹ‬
‫� یےکا�وپرتپیلیسیلھجےکیھباملکںیہنںیہ�‪،‬عیینٓاسام�نوزمنییکریقحسےریقحچزیکےیھباملکںیہنںیہ�‪�،‬اگرتماہنںیاپےناصمئب‬
‫ل‬

‫ایرہیںیہنےہ ��‪،‬ا�س‬
‫اہمتر�یدعائںینسیہںیہنےتکس �ا �و گر�اربرف�ضاحم�لنسںیلوتا�نےکاہتھںیمرس�ےےسوکئی تخا �‬
‫اشوی�ںںیم �اکپ �روتو�و�ہ �‬
‫�وپری ن‬
‫لےئاہمت�ر�یاتلاجئو�ںےکاطمبقرفیا�درسی�‪،‬حاجترب�د�ا�ر�یںیہنرککسےت�‪�،‬الہلوحد�ہالشریکیہامت�مدق�رتو�ں�‪،‬طاقوت�ںا�و�راتخای�ر�ا�تاکاملک‬
‫ہے�‪�،‬ا�ساملکاملکلوکوھچ�ڑکرغری�الہلوکاکپ�رنابےافئد�ہا�و�رخو�دوک ھدوکادیےنےکرتم�ا�د�فےہا�و�ر�ر� �و قزایمتو�ہاہمت�ر�ےرش�کیکاص�ف‬
‫ےگ‪،‬یجےسرفمایا ۔۔۔‬
‫تر�د کیدر�دیں �‬
‫َ ْ ً ۢ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ُ ْ ْ ُ َّ َ ْ َ َ ُْ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ ۗ ٔ ُ ُ ْ َّ ُ ْ ُ ْ َّ َ َ ْ ُ ُ ْ َ َ َ ٰ‬
‫وقال شكوھم ما كنتم اِين تعبدون ‪۲۸‬۝ فكف ِبهلل ِ ش ِهيدا بيننا وبينك اِن كنا ع ِعباد ِتك‬
‫‪1‬‬
‫ي ‪۲۹‬۝‬‫َل ٰغ ِف ِل ْ َ‬
‫ےھت‪،‬ہام�ر�ےا�و�راہمت�ر�ےد�رمای�نالہلیکوگ�اہیاکفیےہہک( گتمارہام�ر�ی‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�ا�نےکرشیکںیہکےگہکمتامہ�ر�یابع�د�توتہنںیرکتے �‬
‫عاب�د�ترکتےیھبےھتوت�)ہماہمت�ر�یا�سابع�د�تےسابللکےبربختےھ�۔‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ۗ‬ ‫ع ُد َ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ٰ َ َِ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ِ َ ْ َّ َ ْ َ ْ ُ َ ٗ ٓ ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ْ َ َ ّ ُ ِ َّ ْ َّ ْ ُ ْ ِ ْ ُ‬
‫ن‬ ‫و‬ ‫ل‬
‫ِٕ ِ ِ ‪۵‬۝‬ ‫ف‬‫غ‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫ى‬ ‫ا‬ ‫ع‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫ة‬ ‫م‬ ‫ي‬‫ق‬ ‫ال‬
‫ِ ِ‬ ‫م‬ ‫ي‬ ‫ِل‬‫ا‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫ب‬ ‫ي‬‫ج‬‫ِ‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫هللا‬ ‫وم اضل من يدعوا م ِ‬
‫ن‬ ‫و‬ ‫د‬
‫‪2‬‬

‫وکوھک�ڑر�ا�نوکپاک�ر�ے قوجایمتکتاسےوج�ا�بںیہند�ےےتکسہکلبا�س‬
‫ترجہم‪ٓ� :‬اخرا�سصخشےسزیا�د�ہاکہبہو�ا�اناس�نا�و�رکو�نوہگاجو�الہل چ‬
‫سےیھبےبربخہںیہکاکپ�رنےو�الےا�نوکاکپ�ررہےںیہا�و�رجبامت�ماناس�نعمجےیکاجئںیےگا�سوقتو�ہاپےناکپ�رنےو�الو�ںےکدشنم‬
‫�ا�و�ر�ا�نیکابع�د�تےکرکنمہو�ںےگ�۔‬
‫ً‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫‪۰‬۝ َ َ ُ ْ َ َ َ‬
‫اد ِت ْم َويَك ْو ْن َن َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫م ُد ْون هللاِ ٰال َِه ًة ّل َِيك ْو ْنا ل ُه ْم ع ّ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َّ َ ُ‬
‫‪3‬‬
‫ا‬
‫ۧ‬ ‫د‬
‫ِ ِ ‪۸۲‬۝‬ ‫ض‬ ‫م‬ ‫ي‬ ‫ل‬‫ع‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ع‬
‫ِِ‬‫ب‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ر‬‫ف‬ ‫ك‬ ‫ي‬ ‫س‬ ‫ۭ‬ ‫ك‬ ‫ا‬
‫ۙ‬
‫ِ ‪۸۱‬۝‬‫ز‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ذ‬ ‫وات‬
‫شت‬ ‫شت‬
‫وکوھک�ڑر�اپےنھچکالہٰانب�رکےھںیہہکو�ہا�نےک� پ���ب�ا�نوہ�ںےگ�‪،‬کوئی� پ���ب�ا�نہنوہگا�‪�،‬و�ہبسا�نیکابع�د�ت‬ ‫ترجہم�‪�:‬ا�نولگو�ںےنالہل چ‬
‫کا�اناک ک�رریںےگا�و�ر�الےٹا�نےکاخملفنباجئںیےگ�۔‬
‫ت َول ُِّي َنا ِ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُْٰ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ْ َ َ ْ ُ ُ ُ ْ َ ْ ً ُ َّ َ ُ ْ ُ ْ َ ٰ َ ٰ ٔ ُ ۗ َّ ْ ُ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬
‫م‬ ‫ك ان َ‬ ‫ك ك ْنا يَ ْع ُبد ْو َن ‪۴۰‬۝ قالوا سن‬ ‫جيعا ثم يقول لِلمل ۗ ِٕىك ِة اهول ِء اِي‬ ‫ويم يشه ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُد ْو ِن ْ ۚ َ ْ َ ُ َ ْ ْ َ‬
‫ُ‬
‫‪4‬‬
‫ه ِ ِب ْم ّم ٔو ِمن ْو َن ‪۴۱‬۝‬ ‫ث ْ‬ ‫ال َّ ۚ‬
‫ن‪۰‬۝ اك ُ‬
‫م‪۰‬۝ بل ك ْنا يع ُبدون ِ‬ ‫ِ‬
‫ایکرتےےھت�؟تو�و�ہوج�ا�بدیں‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رجسد�نو�ہامت�ماناسنو�ںوکجعمرک�ےاگرھپفرشوت�ںےسوپچےھاگکاییہول�گاہمت�ر�ییہابع�د�ت ک‬
‫ےھت‪�،‬ا�ن‬
‫گےہکاپ�کےہٓا�پیکذ�ا�ت ہ�‪،‬ام�ر�اعتقلوت�ٓا�پےسےہہنہکا�نولگو�ںےس�‪�،‬د�ر�اصلہیامہ�ر�یںیہنہکلبونج�ںیکابع�د�ترکتے �‬
‫مںیےساکرث�انیہرپ�ایام�نالئےوہئےےھت�۔‬
‫ولخما�ت اچہےرفشےت وہ�ں�‪،‬جن وہ�ں ای اناس�ن ًاتقیقح�الہلاعتلٰی کےاتحم�ج ںیہ�‪�،‬ا�س ےئل ا�ن ےک اجبئے الہل ےکٓاگے‬
‫�الرغ�ض اس�ر�ی یہ ق‬
‫‪ 1‬یونس�‪۲�۸�،۲�۹‬‬
‫‪ 2‬االحقاف�‪۵‬‬
‫مر� �‪۸��۲ ، ۸�۱‬‬
‫‪ 3‬ی‬
‫‪ 4‬سبا�‪۴�۰�،۴�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫سبسروج�دہوکر�ا�ساکاکپ�رناچاہےیوج�دعائو�ںاکنسےنو�الاا�وروبق�لرفمانےو�الاہےا�و�رجسےکاپ�سیھبکہنمتخوہنےو�الےزخ�انےںیہ�‪�،‬الہلیہاکململع‬
‫کامالکےہا�و�ر�وہیتقیقحاح�لےسرب�ا�ہر�استابخربہےا�سےئلا�سےکوس�اوکئیںیہمتحیحصوص�ر�تاح�لیکربخںیہند�ےاتکس�۔‬

‫اَهُّيَاٰۤي ُساَّنلا ُمُتْنَا ُءٓاَرَقُفْلا ىَلِا ِهّٰللاۚ‪َ ١‬و ُهّٰللا َوُه ُّيِنَغْلا ُدْيِمَحْلا‪ْ۰۰۱۵‬نِا ْاَشَّي ْمُكْبِهْذُي‬
‫وخوی�ں و�الا ےہ�‪� ،‬اگر و�ہ اچہے وت مت وک انفرک د�ے‬
‫�ا�ے ولگو ! تم الہل ےک اتحم�ج وہ ا�و�ر الہل ےبنای�ز ا�و�ر ب‬

‫َو ِتْاَي ٍقْلَخِب ٍدْيِدَجۚ‪َ۰۰۱۶‬و اَم َكِلٰذ ىَلَع ِهّٰللا ٍزْيِزَعِب‪َ۰۰۱۷‬و اَل ُرِزَت ٌةَرِزاَو َرْزِّو ىٰرْخُاؕ‪١‬‬
‫�ا�و�رایکیئنولخم�قدیپ�ارکد�ے�‪�،‬ا�و�رہیاب�تالہلوککھچلکشمںیہن�‪،‬کوئییھبوبجھاٹاھنےو�الاد�وسر�ےاکوبجھںیہناٹاھئےاگ�‪،‬‬

‫َو ْنِا ُعْدَت ٌةَلَقْثُم ىٰلِا اَهِلْمِح اَل ْلَمْحُي ُهْنِم ٌءْيَش َّو ْوَل َناَك اَذ ىٰبْرُق ؕ‪١‬‬
‫رقابتد�ا�ریہوہ�‪،‬‬
‫�اگروکئیرگ�ا�ںاب�رد�وسر�ےوکاپانوبجھاٹاھنےےکےیلالبئےاگوتو�ہا�سںیمےسھچکیھبہناٹاھئےاگوگ �‬

‫اَمَّنِا ُرِذْنُت َنْيِذَّلا َنْوَشْخَي ْمُهَّبَر ِبْيَغْلاِب َو اوُماَقَا َةوٰلَّصلاؕ‪١‬‬

‫تو رص�ف انیہوکٓاگا�ہرککسات ےہ وج اغئابنہوط�ر رپ اپےن ر�ب ےس ڈ�رتے ںیہ ا�و�ر امن�ز�و�ںیک اپبدن�یرکتے ںیہ‬

‫َوْنَمىّٰكَزَتاَمَّنِاَفىّٰكَزَتَيٖهِسْفَنِلؕ‪َ١‬وىَلِاِهّٰللاُرْيِصَمْلا‪(۰۰۱۸‬فاطر�‪۱�۵‬تا�‪)۱�۸‬‬
‫�ا�و�روجیھباپ�کوہجائےو�ہاپےنعفنےکےیلاپ�کوہگا�‪،‬لوٹانالہلیہیکرط�فےہ‬

‫عموب�د�ا�نابطہلیکاعجز�یو�د�رماندگی‪:‬‬
‫وتات�ج‬
‫گلوو�!�زمنیےکاع�مول�گوہ�ںیاصاحلنی�‪،‬یاجنایفرشےتای�ابنای�ءہو�ںایکوئیا�و�رخمول�قبسرہلاح�ظےسالہلےکد�رکےاتحم�جںیہیلنکالہل حم‬
‫ہنںیےہ�‪�،‬و�ہوت�اپینذ�ا�تا�و�ر�اپےنانمو�ںںیماقبلدمح� سواتئشےہ�‪�،‬و�ہاتانبےاین�زہےہکزمنیرپسبےنو�الےامت�ماناس�نا�سےکانفرما�ن‬
‫ہوجائںیوت�ا�سےسا�سیکتنطلسںیموکئییمکا�و�رسبا�سےکاطاعتزگ�ا�ربناجئںیوت�ا�سےسا�سیکوق�تںیموکئیزیا�دتیںیہنوہگی�‪،‬‬
‫ُّ ْ‬ ‫ّ‬ ‫َ َ َ َ َٔ َّ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َٔ َ ّ َ َّ ّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ِ ،‬ف ي� َما َر َوى َع ِن الهلِ ت َب َارك َوت َعال ان ُه قال َ ي‪ِ �:‬ع َب ِادي ِإ ِ ن ي� َح َّر ْم ُت الظ َل‬ ‫عن ا ِب ي� ذ ٍر‪ ،‬ع ِن الن ِب ي� صل‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ُّ ُ ْ َ ٌّ َّ َ ْ َ َ ْ ُ ُ َ ْ َت ْ ُ ن َٔ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ ُ َ ْ َ ُ ْ ُ َ َّ ً َ َ َ َ َ‬ ‫ََ َْ‬
‫و� اه ِدك‪ ،‬ي� ِعب ِادي‬ ‫س‪ ،‬وجعلته بينك مرما‪ ،‬فل تظالوا‪ ،‬ي� ِعب ِادي كك ضال ِإل من هديته‪ ،‬فاس�د ِ ي‬ ‫عل نف ِ ي‬
‫ك‪ َ ،‬ي�‬ ‫و� َٔا ْك ُس ُ ْ‬ ‫ُ ُّ ُ ْ َ َّ َ ْ َ َ ْ ُ ُ َ ْ َ ْ ُ ن‬ ‫ك َجا ِئ ٌع‪ ،‬إ َّل َم ْن َٔا ْط َع ْم ُت ُه‪َ ،‬ف ْاس َت ْط ِع ُم ن ُٔ ْ ْ ُ ْ َ َ‬ ‫ُ ُّك ُ ْ‬
‫و� اط ِعمك‪ ،‬ي� ِعب ِادي كك ع ٍار‪ِ ،‬إل من كسوته‪ ،‬فاستكس ِ ي‬ ‫ِي‬ ‫ِ‬
‫َّ ُ ْ َ َ ُ ُ‬ ‫وب �جَ ِ ًيعا‪َ ،‬ف ْاس َت ْغ ِف ُر ن‬
‫و� َٔا ْغ ِف ْر َل ُ ْ‬ ‫َّ ُ ْ تُ خْ ُ َ َّ ْ َ نَّ َ َ َٔ نَ َٔ ْ ُ ُّ‬
‫الذ ُن َ‬
‫ك ل ْن ت ْبلغوا‬ ‫ك‪ َ ،‬ي� ِع َب ِادي ِإن‬ ‫ِي‬ ‫ِع َب ِادي ِإنك � ِطئون ِب�للي ِل وال� ِار‪ ،‬وا� اغ ِفر‬
‫و�‪،‬‬ ‫و� َوَل ْن َت ْب ُل ُغوا َن ْفع‪َ ،‬ف َت ْن َف ُع ن‬
‫�ي َف َت�ضُ ُّ ن‬ ‫ض َ ِّ‬
‫يِ‬ ‫يِ‬ ‫ِي‬
‫رقا�ردیاےہا�و�رںیم‬ ‫زعوجلےنرفمایاا�ےریم�ےدنب�و! مںیےناپےنا�وپرملظوکرح�ا�م �‬ ‫�ابو�ذ�ر‪ t‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺےنرفمایاالہل �‬
‫رقا�ردیاےہوتمتایکد�وسر�ےرپملظہنرک�و�‪�،‬ا�ےریم�ےدنب�ومتبسرمگ�ا�ہوہوس�ائےا�سےکہکےسجںیم‬
‫نےاہمت�ر�ےد�رمای�نیھبملظوکرح�ا�م �‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ہد�ایتد�و�ںمتھجمےسدہ�ایتامنوگںیمںیہمتدہ�ایتد�و�ںاگ�‪�،‬ا�ےریم�ےدنب�ومتبسوھبکےوہوس�ائےا�سےکہکےسجںیمالھک�ٔو�ںوتمتھجم‬
‫اگ�‪،‬ا�ےریم�ےدنب�و! تمبسےگننوہوس�ائےا�سےکہکےسجںیمانہپ�ٔو�ںوتمتھجمےسابل�سامنوگوتںیمںیہمت‬
‫سےاھکناامنوگںیمںیہمتاھکناالھک�ٔو�ں �‬
‫لاب�سانہپ�ٔو�ںاگ�‪� ،‬ا�ےریم�ےدنب�ومتبسد�نر�ا�تانگ�ہرکتےوہا�و�رںیماس�ر�ےانگہو�ںوکاتشخبوہ�ںوتمتھجمےسششخبامنوگںیمںیہمتشخب‬
‫�د�و�ںاگ�‪� ،‬ا�ےریم�ےدنب�ومتےھجمرہگزاصقن�نںیہناچنہپےتکسا�و�رہنیہرہگزےھجمعفناچنہپےتکسوہ�‪،‬‬
‫ْ ُْ َ َ َ َ َ ف ُْ‬ ‫َ ْ َٔ َّ َٔ َّ َ ُ ْ َ ٓ َ ُ ْ َ ْ َ ُ ْ َ َّ ُ ْ َ ُ َ َٔ ْ َ َ ْ‬
‫اح ٍد ِمنك‪ ،‬ما زاد ذ ِلك ِ ي� مل ِ يك‬ ‫ك كنوا َعل ات ق� قل ِب َر ُج ٍل َو ِ‬ ‫َ ي� ِع َب ِادي لو ان اولك وا ِخرك و ِإنسك و ِجن‬
‫ْ‬ ‫ََ َ َ‬ ‫َ ْ َٔ َّ َٔ َّ َ ُ ْ َ ٓ َ ُ ْ َ ْ َ ُ ْ َ َّ ُ ْ َ ُ َ َ َٔ فْ َ َ ْ‬ ‫َ ً‬
‫اح ٍد‪َ ،‬ما نق َص ذ ِلك ِم ْن ُمل ِ يك‬ ‫� ِر قل ِب َر ُج ٍل َو ِ‬ ‫ش ْيئا‪ َ ،‬ي� ِع َب ِادي لو ان اولك وا ِخرك و ِإنسك و ِجنك كنوا عل ا ج‬
‫َٔ َ‬ ‫َ َ َٔ ُ ن َ َٔ َ ُ َّ ْ‬ ‫َ ْ ً َ َ َ ْ َٔ َّ َٔ َّ َ ُ ْ َ ٓ َ ُ ْ َ ْ َ ُ ْ َ َّ ُ ْ َ ف‬
‫و� فا ْعط ْي ُت ك ِإن َس ٍان َم ْسال َت ُه‪،‬‬ ‫اح ٍد فسال ِ ي‬ ‫ك ق ُاموا ِ ي� َص ِع ٍيد َو ِ‬ ‫شيئا‪ ،‬ي� ِعب ِادي لو ان اولك وا ِخرك و ِإنسك و ِجن‬
‫َ ُ ث َُّ‬ ‫َما َن َق َص َذل َك ِ َّما ع ْندي إ َّل َ َكا َي ْن ُق ُص ْ ِ خْ‬
‫ك‪� ،‬‬ ‫ك ُٔا ْح ِص ي َ�ا ل ْ‬‫ه َٔا ْ َع ُال ُ ْ‬‫ال َي ُط ِإ َذا ُٔا ْد ِخ َل ْال َب ْح َر‪ َ ،‬ي� ِع َب ِادي ِإ نَّ َ�ا ِ ي َ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫الهل َو َم ْن َو َج َد غ ْي َ� ذ ِلك‪ ،‬فل َيل َوم َّن ِإل َنف َس ُه قال َس ِع ٌيد‪ :‬كن ا ُبو ِإ ْدر َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُٔ َ ّ ُ‬
‫يك إ َّ ي� َها‪ ،‬ف َ� ْن َو َج َد َخ ْي ً�ا‪ ،‬فل َي ْح َم ِد َ‬
‫يس‬ ‫ِ‬ ‫او ِف ْ ِ‬
‫َ َ ْ َ‬
‫يث‪َ ،‬جثا َعل ُرك َبت ْي ِه‪.‬‬ ‫ال ْوَل ن ُّ�‪ ،‬إ َذا َح َّد َث ب َ� َذا ْ َ‬
‫ال ِد ِ‬
‫ْ خَ‬
‫ِ‬ ‫ِي ِ‬
‫�ا�ےریم�ےدنب�واگرمتبسا�ولنیوٓاخرینا�و�رنجوانسا�سٓا�دمیےکد�لیکرط�حوہاج�ٔوجوبسےسزیا�د�ہوقت�یو�الاوہوتیھبمتریم�ی‬
‫لستنطںیمھچکیھباضافہںیہنرکےتکس ��‪،‬ا�و�راگربسا�ولنیا�و�رٓاخرینا�و�رنجوانسا�سایکٓا�دمییکرط�حوہاج�ٔوکہوجبسےسزیا�د�ہدبکا�ر‬
‫ہےوترھپیھبمتریم�یتنطلسںیمھچکیمکںیہنرکےتکس ��‪،‬ا�ےریم�ےدنب�واگرمتبسا�ولنیا�و�رٓاخرینا�و�رنجا�و�رانسایکاص�فلیٹچدیم�ا�ن‬
‫رہاس�نوکوجو�ہھجمےسامنےگاطعرکد�و�ںوترھپیھبریم�ےزخ�انو�ںںیما�سدق�ریھبیمکںیہنوہگی‬
‫مںیڑھک�ےوہرکھجمےسامگنےنوگلا�و�رںیم ان‬
‫تجینہکدنمس�رںیموسئیڈ�ا�لرکاکنلےنےس�‪�،‬ا�ےریم�ےدنب�وہیاہمت�ر�ےاعام�لںیہہکںیہنجںیماہمت�ر�ےےئلاٹکاھرکرہاوہ�ںرھپںیمںیہمت‬
‫�ا�ناکوپ�ر�اوپ�ر�ادبلہد�و�ںاگ تووجٓا�دمیرتہبدبلہاپئےو�ہالہلاکرکشا�د�ارک�ے �ا�و�روجرتہبدبلہہناپئےوتو�ہاپےنسفنیہوکالممترک�ے�‪،‬سدع‬
‫‪1‬‬
‫‪ a‬فرماتےںیہہکابو�ا�د�ریسوخلانیبجہیدحیثایب�نرکتےےھتوتاپےنونٹھگ�ںےکلبکھجاجتےےھت�۔‬
‫�و�ہاچہےوتمتںیہاہمت�ر�ےہملکقحیکذکتیب�‪،‬مرک�وفریبا�و�ربد�اعاملوی�ںےکببسایکاشا�ر�ےےسانفکےاھگ�ٹاتا�ر�د�ےا�و�رمتاہ�ر�ی‬
‫دیپ�ار�د�ےسجےسمتان�ٓاشانہوا کیاسرنا�الہلےک‬
‫دیپ�ار�د�ےوجتمےسزیا�د�ہا�سےکاطاعتزگ�ا�رہو�ں�ا�و�ر�ایکایناعلم ک‬
‫جہگایکیئنولخم�ق ک‬
‫لےئھچکیھب شدو�ا�رہنںیےہ�‪،‬کوئیزیچ�الہلےکہضبقدق�ر�تےسابہرہنںیا�و�رکوئییتسہاسےاعجزہنںیرککسیت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ َّ ّ َ َ َ‬ ‫الس َماۗ ِ ۡء‪۰‬۝ َو َما َل ُ ْ‬
‫ك ِّ ْ ُ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َْٓ ُ ْ ُْ ْ َ ْ َ‬
‫‪2‬‬
‫ل ّول ن ِص ْ ٍ ۧ‬
‫ي ‪۲۲‬۝‬ ‫م دو ِن ہللاِ ِم و ِ ٍ‬ ‫ي ِف ال ْر ِض َول ِف‬‫وما انتم ِبع ِج ِز‬
‫ترجہم�‪:‬تمہنزمنیںیماعجزرکنےو�الےوہہنٓاسام�نںیم ��‪،‬ا�و�رالہلےساچبنےو�الاوکئیرسپرستا�و�ردم�دگا�راہمت�ر�ےےیلںیہنےہ�۔‬
‫لذہ�ا�اپینا� قوا�تاچہپنو�ا�و�ر�ا�ن موقو�ںیکر�و�شاتخای�رنہرک�وجنوکحقیکذکتیبےکببسہحفصیتسہےسانب کو�در�دیاگای�‪،‬مہکںیموجلو�گد�ائر�ہ‬

‫ُّ ْ‬ ‫تَ‬ ‫‪ 1‬حصیح مسمل كتاب ْال ب ّ� َو ّ َ ة َ ْ ٓ َ‬

‫اب َ ب� ُب ْ� ِر ي ِ� الظ ِل ‪۶�۵�۷��۲‬‬
‫الص ِل والد ِ‬ ‫ِِ ِ‬
‫‪ 2‬العنکبوت�‪۲�۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�اسال�مںیمد�اخلوہ�رہےےھتاہنںیجاھنہسدیےنےکےئلا�نےکرشم�کرشہتد�ا�ر�ا�و�ربر�ا�د�ر�یےکول�گےتہکےھتہکمتامہ�ر�ےےنہکےس‬
‫وھڑ�د�و�ا�و�ر�اپےنٓابائیدین قرپائمرہومتاہ�ر�اعذ�ا�بوث�ا�بامہ�ر�یرگ�د�نرپہوگا�‪�،‬ا�سےکالع�و�ہرشمکنیاکیہیھبدیقع�ہاھتکہ‬
‫وک �‬
‫�ا�سےئندین چ‬
‫�ر� �و �زٓاخر�تالہلاعتلٰیکےوضح�رہام�ر�ےوبعم�دہام�ر�یافس�ر�شرکیںےگا�و�رہام�ر�یویطلغ�ںاکبوجھاپےنرسےلںیلےگ�‪،‬یجاسکہاسیعئیدیقع�ہ‬
‫�رھکےتںیہا�و�ر�د�و�رحاضرکےضعبان�ماہن�دسماملنو�ںاکبیھیہیدیقع�ہےہ ��‪،‬ا�سےکر�دمںیالہلر�بالزع�تےنرفمایاہرشصخاپےنلمعاکوخ�دذمہ‬
‫�رہے�‪،‬ر� �و �زٓاخر�توکئیاگہنگ�ریسکد�وسر�ےاگہنگ�رکابوجھہناٹاھئےاگابلہتسجےند�وسر�و�ںوکگرم�ا�ہایکوہاگو�ہاپےنانگہو�ںےکاستھا�نےک‬
‫�د�ا �‬
‫گانہو�ںاکبوجھیھباٹاھئےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َّ َ ْ َ َ ُ ْ َ َ ْ َ ً‬
‫ال َّم َع َاث َقال ِِه ْم۔۔۔ۧ ‪۱۳‬۝ ‪۰‬۝‬
‫‪1‬‬
‫وليح ِملن اثــقالهم واثــق‬
‫رضو�ر�و�ہاپےنوبجھیھباٹاھئںیےگا�و�ر�اپےنوبجوھ�ںےکاستھد�وسر�ےتہبےسوبجھیھب۔‬
‫ترجہم�‪:‬ہا�ں �‬
‫�ا�و گ�رارکوئیاگہنگ�راناس�ناپانبوجھاٹاھنےےکےئلاپےنام�ں�‪،‬با�پ�‪،‬یبےٹا�و�رقریبرتینرشہتد�ا�ر�و�ںوکاتلام�سرک�ےاگمرگکوئییھبا�سےک‬
‫گانہو�ںاک�ایکا�دنٰیحہصیھباٹاھنےےکےئلٓاما�د�ہںیہنوہاگ�‪،‬سبوک�اپیناجن�تیکرکفڑپ�یوہگی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٰ ٓ َ ُّ َ َّ ُ َّ ُ ْ َ َّ ُ ْ َ ْ َ ْ َ ْ ً َّ َ ْ ْ َ ٌ َ ْ َّ َ ‪۰‬۝ َ َ َ ْ ْ ٌ ُ َ َ َ ْ َ‬
‫ُ‬
‫ع ّوا ِل ِد ٖه‬ ‫ييا الناس اتقوا ربك واخشوا يما ل ي ِزي والِد ع ول ِد ٖ ۡه ول مولود هوج ٍ‬
‫از‬
‫َ ً‬
‫‪۰‬۝ ‪2‬‬
‫ش ْـي ـ ـ ٔا۔۔۔ ‪۳۳‬۝‬
‫ترجہم‪ :‬لوگوبوچاپےنر�بےکبضغےسا�و�ر�ڈ�ر�و�ا�سد�نےسبجہکوکئیاب�پاپےنےٹیبیکرط�فےسدبلہہند�ےاگ�ا�و�رنہوکئیاٹیبہی‬
‫�اپےناب�پیکرط�فےسھچکدبلہدیےنو�الاہوگا�۔‬
‫�ا�و�ر مرفا�نےہ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ ْي َم يَ ِف ُّر ال َم ْر ُء ِ ْ‬
‫‪3‬‬
‫م ا ِخ ْي ِ ۙه ‪۳۴‬۝ َوا ِّمهٖ َوا ِب ْي ِ ۙه ‪۳۵‬۝ َو َصا ِح َب ِتهٖ َو َب ِن ْي ِ ۭه ‪۳۶‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�سر� �و �زٓا�دمیاپےناھبئیا�و�ر�اپینام�ںا�و�ر�اپےناب�پا�و�ر�اپینویب�یا�و�ر�اپینا�ولا�دسےاھبگےاگ�۔‬
‫�ا�ےیبنﷺ�!متاہ�ر�ے انذ�ا�ر وبتغیل اک افئد�ہ انیہ ولگو�ںوکہوکساتہے وجاصحب �رفاست وہ�ں ا�و�ربے دکیےھ اپےن ر�ب ےس ڈ�رتےںیہ�‪،‬‬
‫�ا�و� نرام�زکو�اپےنوقترپ�ا�سیکامت�مدح�و�د�وشر�ائط�‪�،‬ا�رکا�نو�و�اجاب�تا�و�رپو�ر�ےوشخ�عوخوض�عےکاستھاقئمرکتےںیہ�‪،‬یجےسفرمایا‬
‫ي ٰش َ‬‫َّ َ ٓ َ ْ َ ُ ْ ُ َ ْ َّ ْ‬
‫‪4‬‬
‫ىهاۭ ‪۴۵‬۝‬ ‫اِنا انت من ِذر م‬
‫رہ�سصخشوکوجا�ساکخو�فرک�ے۔‬
‫ربخد�ا�ررکنےو�الےںیہ ا‬
‫ترجہم �‪ٓ:‬ا�پرص�ف �‬
‫�ایکاقم�مرپرفمایا‬
‫‪ 1‬العنکبوت�‪۱�۳‬‬
‫‪ 2‬لقمان�‪۳�۳‬‬
‫‪ 3‬عبس�‪ �۴‬ت‪۳�۶��۳‬‬
‫‪ 4‬النازعات �‪۴�۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ب۔۔۔ ‪۱۱‬۝ ‪۰‬۝‬ ‫ح َن ِب ْل َغ ْ‬ ‫َّ َ ُ ْ ُ َ َّ َ َ ّ ْ َ َ َ َ َّ‬
‫الر ْ ٰ‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫م اتـبع ِ‬
‫الذكر وخ ِش‬ ‫اِنا تن ِذر ِ‬
‫‪1‬‬

‫ریپو�یرک�ےا�و�ربےدکیےھالہلرحام�نےسڈ�ر�ے�۔‬
‫ترجہم�‪:‬تموت�اسیصخشوکخرب�د�ا�رکرکسےتوہجوتحیصنیک �‬
‫ربج‪،‬وھ�ٹ�‪�،‬د کھوہ�‪،‬مرک�وفریب�‪،‬ناف�قا�و�ر�دیرگ�اخال�قر�ذیہلیکٓال گو�دوی�ںےساپ�کوہناچاہاتہےوت�ا�س‬
‫جوشصخیھبرش�ک فوو� حاش�‪�،‬ریا� کت‪� ،‬‬
‫کےزتکہسفناکفائد�ہاسیوکاحصلوہگا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ َّ َ َّ َ َ ّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ ٰ ٓ َ ّ ُ َ َّ ُ‬
‫م ضل ف ِانا ي ِضل‬
‫ْ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫اہ َت ٰدى فانَا َ ْ‬
‫ي َت ِد ْي ل َِنف ِسہٖ ۚ‪۰‬۝ َو ْ‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫ك‪۰‬۝ فَن ْ‬
‫ۚ‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫م ّر ّب ْ‬ ‫ك ْالَ ُّق ِ ْ‬ ‫اس َق ْد َجاۗ َء ُ ُ‬ ‫قل ييا الن‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪2‬‬
‫ك ِ َبك ِْي ٍ ۭ‬
‫ل ‪۱۰۸‬۝‬ ‫َعلَ ْيَاۭ‪۰‬۝ َو َم ٓا َا َن َعلَ ْي ُ ْ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�ےدمحم(ﷺ) کہہد�وہکولگواہمت�ر�ےاپ�ساہمت�ر�ےر�بیکرط�فےسقحٓاچاکےہا�بوجدیسھیر�ا�ہاتخای�ررک�ےا�سیک‬
‫�ر�استر�و�یاسیےکےیلدیفمےہا�و�روجرمگ�ا�ہرہےا�سیکرمگ�اہیاسیےکےیلابت�ہنکےہا�و�رںیماہمت�ر�ےا�وپروکئیوح�الہد�ا�رںیہنوہ�ں۔‬
‫ٰ‬ ‫َ ْ َ ٰ َ َّ َ َ ْ َ ْ َ ْ ‪۰‬۝ َ َ ْ َ َّ َ َّ َ َ ُّ َ َ ْ َ ‪۰‬۝ َ َ َ ُ َ َ ٌ ّ ْ َ ُ ْ‬
‫‪3‬‬
‫‪۱۵‬۝‬ ‫ى۔۔۔‬ ‫ر‬ ‫خ‬ ‫م اہتدى ف ِانا يــت ِدي لِنف ِسہٖ ۚ وم ضل ف ِانا ي ِضل علياۭ ول ِ‬
‫تر و ِازرۃ ِوزر ا‬ ‫ِ‬
‫ترجہم�‪:‬جووکئیر�ا�ہر�استاتخای�ررک�ےا�سیکر�استر�و�یا�سےکاپےنیہےیلدیفمےہا�و�روجرمگ�ا�ہوہا�سیکرمگ�اہیاکوبا�لاسیرپےہ�‪،‬کوئی‬
‫بوجھاٹاھنےو�الاد�وسر�ےاکوبجھہناٹاھئےاگ�۔‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫ن َع ال ٰعل ِم ْ َ‬
‫ي ‪۶‬۝‬
‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اہ َد َف ِا َّنَا ُ َ‬
‫ياہ ُد ل َِن ْفسہٖ ۭ‪۰‬۝ ا َِّن َ‬
‫ہللا ل َغ ِ ٌّ‬ ‫َو َ ْ‬
‫م َج َ‬
‫ِ‬
‫‪4‬‬

‫ترجہم�‪:‬جوصخشیھباجمہد�ہرک�ےاگاپےنیہےلھبےکےیلرک�ےاگالہلانیقیدنایاہج�نو�الو�ںےسےبنای�زےہ�۔‬
‫�ا�و�ر�ایکوقترقم�ر�ہرپ�اعام�لیکزج�اکےےئلبسوک�الہلیہیکرط�فانٹلپےہ�۔‬

‫َواَميِوَتْسَيىٰمْعَاْلاَوُرْيِصَبْلاۙ‪َ۰۰۱۹‬واَلُتٰمُلُّظلاَواَلُرْوُّنلاۙ‪َ۰۰۲۰‬واَلُّلِّظلاَواَلُرْوُرَحْلاۚ‪۰۰۲۱‬‬
‫�ا�و�ر اندھا ا�و�ر ٓاکنوھ�ں و�الا رب�ابر ںیہن ا�و�ر ہن ات�رییک ہن ر�وشین ا�و�ر ہن اھچ�ٔو�ں ہن ھدو�پ‬

‫َو اَم يِوَتْسَي ُءٓاَيْحَاْلا َو اَل ُتاَوْمَاْلاؕ‪َّ ١‬نِا َهّٰللا ُعِمْسُي ْنَم ُءٓاَشَّيۚ‪َ ١‬و ۤاَم َتْنَا ٍعِمْسُمِب‬
‫�ا�و�ر نزد�ہ ا�و�ررم�د�ے رب�ابرںیہن وہکسےت�‪� ،‬الہلاعتلٰی جسوک اچہات ےہ انس دیات ےہ �ا�و�رٓا�پ ا�نوکںیہن انس ےتکس وج ق‬

‫ْنَّم يِف ِرْوُبُقْلا‪ْ۰۰۲۲‬نِا َتْنَا اَّلِا ٌرْيِذَن‪ۤ۰۰۲۳‬اَّنِا َكٰنْلَسْرَا ِّقَحْلاِب اًرْيِشَب َّو اًرْيِذَنؕ‪١‬‬
‫بر�و�ںںیمںیہ ��‪ٓ،‬ا�پوترص�فڈ�ر�انےو�الےںیہ�‪،‬ہمےنیہٓا�پوکقحد�ےرک خشوخرب�یانسنےو�الاا�و�رڈ�رانسنےو�الاانبرکاجیھبےہ‬

‫‪ٰ 1‬ی ی ن‬
‫س� �‪۱�۱‬‬
‫‪ 2‬یونس�‪۱�۰�۸‬‬
‫‪ 3‬نب� ارسائیل�‪۱�۵‬‬
‫‪ 4‬العنکبوت�‪۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َو ْنِا ْنِّم ٍةَّمُا اَّلِا اَلَخ اَهْيِف ٌرْيِذَن‪َ۰۰۲۴‬و ْنِا َكْوُبِّذَكُّي ْدَقَف َبَّذَك‬
‫�ا�و�روکئی امت اییسںیہن وہئی سج ںیموکئی ڈ�ر انسنے و�الا ہنزگ�ر�ا وہ�‪�،‬ا�و�راگر ہی ول�گٓا�پوکالٹھج دیںوت وجول�گ‬

‫َوِرُبُّزلاِب‬ ‫ِتٰنِّيَبْلاِب‬ ‫ْمُهُلُسُر‬ ‫ْمُهْتَءٓاَج‬ ‫ْمِهِلْبَقۚ‪١‬‬ ‫ْنِم‬ ‫َنْيِذَّلا‬

‫�ا�ن ےس ےلہپ وہزگ�ر�ے ںیہ انوہ�ں ےن یھب الٹھجیا اھت�‪� ،‬ا�ن ےک اپ�س یھب ا�ن ےک ربمغیپزجعم�ے ا�و�ر ےفیحص‬

‫َوِبٰتِكْلاِبِرْيِنُمْلا‪َّ۰۰۲۵‬مُثُتْذَخَاَنْيِذَّلااْوُرَفَكَفْيَكَفَناَكِرْيِكَنؒ‪(۰۰۲۶‬فاطر�‪۱�۹‬تا�‪)۲�۶‬‬
‫�ا�و�رر�وشناتکبںیےلرکٓائےےھت�‪،‬پرھںیمےنا�ناکفر�و�ںوکڑکپایلوسریم�اذع�ا�باسیکوہ�ا�۔‬

‫�ایکاع�دلانہوم�ا�زنہ‪:‬‬
‫کافرجولکہمقحیکذکتیبرکتا�ا�و�رغری�الہلیکابع�د�ترکتاہےا�و�رمومنوجحقرپ�ایام�نالتاہےا�و�ر�اطاعتاٰلیہرکتاہےد� نوو�ںایکےسیجںیہن‬
‫ہںی�‪،‬باطلاکوھگ�ر�اندھری�اا�و�رحقیکزیتر�وشینیھباسکی�ںںیہنںیہ�‪،‬ھٹڈن�ی سرپوک�ناھچئو�ںا�و�راسلھجتیوہئی ھدو�پایکیسیجںیہنےہ ��‪ ،‬نزد�ہاناس�ن‬
‫�ا�و�رمر�د�ےاسم�و�یںیہنںیہ�‪�،‬الہلیکرحتماکسایہاپکرجتنںیماجنےو�الا�ا�و�ر�اپیندب�اعاملوی�ںےکببسو�د� �وز�خںیمد�اخلوہنےو�الےیھب‬
‫�ایکےسیجںیہنےہ ��‪،‬ا�و�راملعئجوحقاکملعرھکےتںیہا�و�رہٹدھر�مافک�رنجںیہقحےسوکئیو�اسہطںیہناسم�و�یںیہنہکلبا�نبسںیمزمنیو�ٓاسام�ن‬
‫کاسافر�قےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ّ ُٰ َ‬‫ُ‬ ‫َّ ِ َ َ َ ُ ٗ‬ ‫َ‬
‫م َك َن َم ْي ًتا َفا ْح َي ْي ٰن ُه َو َج َع ْل َنا َل ٗه ُ ْن ًر ا َّ ْ‬‫َا َو َ ْ‬
‫ت ل ْي َس ِبا ِر ٍج‬
‫اس ك َم ْن ّمثله ِف الظلم ِ‬ ‫ي ِ ْ‬
‫ش ِبهٖ ِف الن‬
‫َْ‬
‫‪1‬‬
‫ِّمنا ۔۔۔ ‪۱۲۲‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬کای�و�ہصخشوجہپےلرم�د�ہاھتپرھہمےناسےزندگییشخبا�و�ر�ا�سوک�و�ہر�وشیناطعیکسجےکاجالےںیمو�ہولگو�ںےکد�رمای�نزندگییکر�ا�ہ‬
‫طےرکتاہےا�سصخشیکرط�حوہکساتہے توجا�رکیوی�ںںیمڑپ�اہو�اہو�ا�و�رکیسرط�حا�نےسہناتلکنہو�؟�۔‬
‫َ‬ ‫َْ َْ َ ٰ َ َ ً ََ َ َ َ ّ‬ ‫َ َ ُ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ ٰ َ ْ َ َ ِ ّ َ ْ َ ْ َ َّ‬
‫‪2‬‬
‫ل‪۰‬۝ افل تذك ُر ْو َ ۧ‬
‫ن ‪۲۴‬۝‬ ‫ي مث ۭ‬ ‫ي والس ِم ْيعِ ۭ‪۰‬۝ هل يست ِو ِ‬‫ص ِ‬
‫ي كلع والص والب ِ‬ ‫مثل الف ِريق ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�ن د� نوو�ں رفیوق�ںیک اثم�ل اییس ےہ ےسیج ایکٓا�دمیوت وہ اندھا رہب�ا�ا�و�ر�د�وسر�اہو�دکیےنھ ا�و�رنسےن و�الا �‪ ،‬کاییہ د� نوو�ںاسکی�ں وہکسےت‬
‫ہںی�؟کایتم�(�ا�ساثم�لےس�)کوئیقبسںیہنےتیل�؟�۔‬
‫�الہلاپینتیشموکحتمےسےسجر�ا�ہر�استےسون�ا�زنااچہاتہےاسےتجحو�دللیےننسا�و�ر�اسےوبق�لرکنےیکوتفقیبیصن مرفا�دیاتہے�‪،‬جس‬
‫طر�حربق�و�ںںیمم فدو�ناشاخ�صوککوئیاب�تںیہنانسئیاجکسیتا�سرط�حنجےک لدو�ںوککرف�وشر�کےنوم�تےسانکمہ ک�رر�دیاےہ�‪،‬جنےک‬
‫ےتکس‪،‬تمانیہولگو�ںوکسانکسےت‬
‫�ں‪�،‬ا�ےیبنﷺ�!تماہنںیقحیکاب�تںیہنانس �‬
‫یسےنریمضکےدمفننبےکچوہ�ں�‪،‬جوصد�ائےقحاننسہیہناچہےتوہ �‬
‫ہوجوعموق�لاب�ترپکا�ندھرنےےکےئلایت�رہو�ں�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫‪ 1‬االنعام�‪۱�۲�۲‬‬
‫‪ 2‬ھود�‪۲�۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ش ُہ ِبَ ْغف َرۃ َّو َا ْجر َكر ْ‬
‫ْ‬ ‫َّ َ ُ ْ ُ َ َّ َ َ ّ ْ َ َ َ َ َّ ْ ٰ َ ْ َ ْ ‪۰‬۝ َ َ ّ‬
‫م‬ ‫ي‬
‫ِ ٍ ٍ ِ ٍ ‪۱۱‬۝‬ ‫ب فب ِ‬ ‫الذكر وخ ِش الرحن ِبلغي ِ ۚ‬
‫م اتـبع ِ‬ ‫اِنا تن ِذر ِ‬
‫‪1‬‬

‫ریپو�یرک�ےا�و�رےب�دکیےھدخ�ائےرحام�نےسڈ�ر�ے�اسےرفغم�تا�و�راجررکیمیک‬ ‫ربخد�ا�ررکےتکسیہوجتحیصنیک �‬
‫ترجہم�‪:‬تموتاسیصخشوک �‬
‫باش�ر�تد�ےد�و�۔‬
‫ےہارکوئیدعو�تقحوکقوب�لںیہنرکتاتو�ا�سیکذمہد�ا�ر�یٓا�پرپںیہن�‪،‬کیسوکہد�ایتےسرسفر�ا�زکرنا‬
‫متاہ�ر�اکا�مرص�فدعو�تقحیکغیلبت گ‬
‫ےہ‪،‬ہمےنمتوکمرج�دقحےکاستھاجیھبہے�‪،‬جوحقاک�اتاب�عرکیںاہنںی ندای�و�ی‬
‫وکاللتںیمرغ�قرک�دیانالہلیکتمکحوشمتیےکاتبع �‬
‫�ا�و�رکیس ض‬
‫بانکرھباجیہے‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�‬ ‫�ا�و�ر�اخر�و�یوث�ا�بیکاشب�ر�تدیےنو�الاا�و�روجانفرمانیرکیں�ا�نےکےئل ندای�و�یا�و�ر�اخر�و�یذع�ا�بےسڈ�ر�انےو�الا‬
‫َ‬
‫‪2‬‬ ‫ي ّل َِق ْو ٍم ُّ ْٔ‬
‫ي ِم ُن ْو َ ۧ‬
‫ن ‪۱۸۸‬۝‬ ‫۔۔۔ا ِْن َا َن ا ِّل نَ ِذ ْ ٌ‬
‫ي َّوبَ ِش ْ ٌ‬
‫ربخد�ا�ررکنےو�الاا�و�ر خشوخرب�یانسنےو�الاوہ�ںا�نولگو�ںےکےیلوجریم�یاب�تامنںی�۔‬
‫ترجہم�‪:‬مںیوتضحمایک �‬
‫�ا�و�ر�ا�ےیبنﷺ�!�ٓا�پوکئیےئنرسو�لوتںیہنںیہ�‪ٓ�،‬ا�پےسےلہپیھبوکئیامتاییسںیہنزگ�ر�یےہسجںیماتام�متجحےکےئلمہ‬
‫نےوکئیڈ�ر�انےو�الاوعبم�ثہنایکگایہواتکہر� �وزجز�اکوئیوق�مہیہنہہکےکسہکامہ�ر�ےاپ�سوکئیربمغیپںیہنٓایاتاھ�ا�سےئلںیمہوتایام�ن‬
‫�وکرفکاعملیہہناھت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫۔۔۔ َّول ُ ّ َ َ‬
‫‪3‬‬
‫ِك ق ْو ٍم ها ٍ ۧد ‪۷‬۝‬ ‫ِ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�ررہقو�مےکےئلایکرنہامہے۔‬
‫َ‬
‫م َح ّق ْ‬ ‫َ‬
‫ن ْم ّ ْ‬ ‫م َہ َدى ُ‬
‫ہللا َو ِم ْ ُ‬ ‫َ‬
‫ن ْم ّ ْ‬ ‫َ‬
‫ت‪۰‬۝ فِ ْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ْ َ ُ َّ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ ُ ّ ُ َّ َّ ُ ْ ً َ ْ ُ‬
‫ت‬ ‫الطاغ ْو َ ۚ‬ ‫اع ُبدوا ہللا واجتـ ِنبوا‬ ‫ك ام ٍۃ رسول ا ِن‬ ‫ولقد بعثنا ِف ِ‬
‫َّ ٰ َ ُ‬ ‫ََ‬
‫‪4‬‬
‫عل ْي ِہ الضللۃ ۔ ۔ ۔ ‪۳۶‬۝‬
‫وچب‪�،‬ا�س‬
‫ربخد�ا�ررکدیاہکالہلیکدنبگیرک�وا�و�راطغو�تیکدنبگیےس �‬
‫رہمتںیمایکرسو�لجیھبدیاا�و�را�سےکذ�ریہعےسبسوک �‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےن ا‬
‫کےدعبا�نںیمےسیسکوکالہلےندہ�ایتیشخبا�و�ریسکرپالضلتطلسموہیئگ۔‬
‫َو َم ٓا َا ْهلَ ْك َنا ِ ْ َ َ َّ َ ْ‬
‫‪5‬‬
‫م ق ْري ٍة اِل ل َها ُمن ِذ ُر ْو َنۛۖۤ ‪۲۰۸‬۝‬
‫ربخد�ا�رکرنےو�الےقحتحیصنا�د�اکرنےوکموجو�دتےھ۔‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےنیھبکیسکیتسبوک�ا�سےکریغبہال�کںیہنایککہا�سےکےئل �‬
‫ربمغیپو�ںیکذکتیبرکےکچںیہ�‪�،‬ا�نےکاپ�سا�نےکرسو�لاپین‬
‫�باریہول�گںیہمتھجالٹتےںیہوت�ا�نےسےلہپزگ�ر�ےوہئےول�گیھب �‬
‫�ا گ‬
‫�رسالتےکو�اضحدلائلا�و�راصنئحا�و�ر�اخالقیدہ�ایا�ترپشملمتےفیحصا�و�رپو�ر�یرشیتعو�الیاتک�بےلرکٓائےےھت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫‪ٰ 1‬ی ی ن‬
‫س��‪۱�۱‬‬
‫‪ 2‬االعراف�‪۱�۸�۸‬‬
‫‪ 3‬الرعد �‪۷‬‬
‫‪ 4‬النحل�‪۳�۶‬‬
‫‪ 5‬الشعرائ�‪۲�۰�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َْ‬ ‫َّ َ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ْ ْ ِّ ْ َ‬
‫‪1‬‬
‫م ّر ُس ْو ٍل اِل ك ْنا ِبهٖ ي ْست ِز ُء ْو َن ‪۱۱‬۝‬ ‫يم‬ ‫وما ي ِت ِ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�ےیبن�!ہممتےسےلہپتہبیسزگ�ر�یوہئی موقو�ںںیمرسو�لجیھبےکچںیہیھبکایاسںیہنوہ�اکہا�نےکاپ�سوکئیرسو�لٓایاہو�ا�و�ر�انوہ�ں‬
‫نےا�ساکمذ�ا�قہنا�ڑ�ایاہو�۔‬
‫رہے‪،‬توہمےناہنںیدتبر�وفترککےےئلایکیبملتلہم �دی�‪،‬جبو�ہسٹےس‬
‫پرھجنولگو�ںےنقحیکاتاب�عہنیکا�و�رطاغو�تیکدنبگیرکتے �‬
‫اٹم�دیا‪،‬پرھنہا�ن‬
‫را ک�ررتےرہےوتپرھمہےنا�نرپخمفلتانو�ا�عےکذع�ا�بان�ز�لےیکا�و�راہنںیہحفصیتسہےس �‬
‫مسہنوہئےا�و�رگانہو�ںرپ�اص �‬
‫کاما�لود�ولت�‪،‬نہاطقتوقو�ت�‪،‬نہڑب�ےرکشل�‪،‬نہیگنسوبضم�طاکمنا�تا�و�رنہیہا�نےکوبعم�د�ا�نےکھچکاک�مٓاسےک�‪�،‬ا�و�ر�و�ہاشن�نربع�تنبرک�ر�ہ‬
‫گےئ�‪�،‬ا�سےئلرسو�لیکذکتیبےسوچبو�رنہمترپبیھایاسرسو�اکنذع�ا�بان�ز�لوہکساتہے�۔‬

‫ْمَلَا َرَت َّنَا َهّٰللا َلَزْنَا َنِم ِءٓاَمَّسلا ًءٓاَمۚ‪ ١‬اَنْجَرْخَاَف ٖهِب ٍتٰرَمَث اًفِلَتْخُّم اَهُناَوْلَاؕ‪١‬‬
‫کایٓا�پےنا�ساب�ترپرظنںیہنیکہکالہلاعتلٰینےٓاسام�نےساپنیاتا�ر�ارھپمہےنا�سےکذ�ریہعےسفلتخمرنوگ�ںےکلھپاکنلے‬

‫َو َنِم ِلاَبِجْلا ٌۢدَدُج ٌضْيِب َّو ٌرْمُح ٌفِلَتْخُّم اَهُناَوْلَا َو ُبْيِباَرَغ ٌدْوُس‪َ۰۰۲۷‬و َنِم ِساَّنلا‬
‫�ا�و�راہپ�ڑ�و�ںےکفلتخمےصحںیہدیفسا�و�ررس�خہکا�نیکیھبرگنںیتفلتخمںیہا�و�رتہبرہگ�ےایس�ہ ��‪،‬ا�و�راسیرط�حٓا� مدوی�ں‬

‫َو ِّبٓاَوَّدلا َو ِماَعْنَاْلا ٌفِلَتْخُم ٗهُناَوْلَا َكِلٰذَكؕ‪ ١‬اَمَّنِا ىَشْخَي َهّٰللا‬

‫�ا�و�راجنو�ر�و�ں ا�و�ر وچپایو�ں ںیمیھب ضعب ایےسںیہ ا�نیک رگنںیتفلتخم ںیہ�‪� ،‬الہل ےس ا�س ےک وہی دنب�ے ڈ�رتےںیہ‬
‫ْ َُٓ‬
‫ْنِمِهِداَبِعال ُعل ٰم ٔواؕ‪َّ١‬نِاَهّٰللاٌزْيِزَعٌرْوُفَغ‪(۰۰۲۸‬فاطر�‪)۲�۷�،�۲�۸‬‬
‫جوملعرھکےتںیہ ��‪،‬و�اقیعالہلاعت �لٰیزبر�دستڑب�اےنشخبو�الاےہ۔‬

‫کائان�تںیمکیرنیگوکیاسنیںیہنےہ‪:‬‬
‫رھاسیایکاپنی‬
‫�الہلاعتلٰینےاپیندق�ر�تاکمہلا�و�رکحتماتمہیکرط�فاشا�ر�ہایککہایکتمدکیےتھںیہنوہکہالہلٓاسام�نےساپنیربساتاہےا�و� پر �‬
‫�‪،‬جاسمت‪�،‬ذ�ائےقا�و�رخوشوبفلتخم‬
‫�‬ ‫سےمہزمنیےسانو�ا�عواقاس�مےکلھپًالثم�انوگ�ر�‪،‬ھکوج�ر�‪�،‬انا�ر�‪�،‬زیوت�نوغری�ہاکن�لالتےںیہنجےکرنگ‬
‫ہوتےںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ۗ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َْ ٌ ّ ُْ َْ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ّ ْ ّ ْ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬
‫َ ٌ َّٰ ٰ ٌ ّ َّ ٌ ّ ْ َْ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َْ‬
‫ان ي ْسق ِبَا ٍء ّوا ِح ٍدۣ‪۰‬۝‬‫اب وزرع ونِيل ِصنوان وغي ِصنو ٍ‬ ‫و ِف الر ِض ِقطع متج ِورت وجنت ِم اعن ٍ‬
‫َّ ْ ٰ َ َ ٰ ٰ ّ َ َّ ْ ُ‬ ‫ُُْ‬ ‫َونُ َف ّض ُل َب ْع َض َہا َ ٰ‬
‫‪2‬‬
‫ت ِلق ْو ٍم يع ِقل ْو َن ‪۴‬۝‬ ‫ع َب ْع ٍض ِف ال ِ ۭ‬
‫ك‪۰‬۝ اِن ِف ذلِك لي ٍ‬ ‫ِ‬
‫�خ‬
‫وھزمنیںیمالگالگ ِ ّطےاپئےاجتےںیہوجایکد�وسر�ےےسلصتمو�اقع �‬
‫ںیہ �ان‪،‬وگ�رےکاب�غںیہ یھک�‪،‬ایت�ںںیہ�‪،‬ھکوج�رےک‬ ‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ردکی �‬
‫‪ 1‬احلجر�‪۱�۱‬‬
‫‪ 2‬الرعد�‪۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ے‪،‬سبوکیاکیہاپنیریس�ا�برکتاےہرگمزم�ےںیممہیسکوکرتہبانبدیےتںیہا�و�ریسکوک‬
‫�د�رختںیہنجںیمھچکاکرہ�ےںیہا�و�رھچکد� ہور� �‬
‫مکرت‪�،‬ا�نبسزیچ�و�ںںیمتہبیساشننای�ںںیہا�نولگو�ںےکےلوجلقعےساک�مےتیلںیہ۔‬
‫�‬
‫ںیممس‪،‬دن�ر�یولخم�قںیم�‪،‬خمفلت‬
‫لبدنوابلاوھٹ�ساہپ�ڑ�و�ںےکرنگیھبدیفس� س‪،‬ر�خا�و�رگرہ�یایس�ہ ھدا�ریا�ںو�الےوہتےںیہا�و�ر�اسیرط�حاجند�ا�ر�و�ں �‬
‫�(مر�اش�‪�،‬الزج�ائر�ا�و�رتوینس‬
‫عالقو�ںںیمرہےنو�الےاناسنو�ں�‪،‬جانو�ر�و�ںا�و�رومشیوی�ںےکرنگ�‪�،‬ا� صوا�فا�و�ر�ٓا�و�ا�زیںیھبفلتخمںیہ�‪،‬یجےسرببر ک‬
‫کےابشدن�ے) بحیش(سو�ڈ�ا�نیکایکلسن) � ط‪،‬امطم(سسیلےکابشدن�ےوجباللکایس�ہاف�موہتےںیہ)�‪،‬صق�الہب( �ر� �وم�‪،‬نطسقہینطےکامشلی‬
‫مانی�‪،‬اغ�ر�یا�و�رسر�بوغری�ہ)�ا�و�ر�ر�ومیابللکدیفس�رنگےکںیہ‬
‫پاہ�ڑ�یالعقو�ںا�و�ربال�دخز�ر�(جونبیر�و�س�)کےرغم�بںیمٓابا�دقو�مویکریین ��‪،‬ر�و لب‬
‫�‪،‬عر�با�ند� نوو�ںےکد�رمای�نںیہہکبجدنہ�یا�نےسیھبمکدیفسہںی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫‪1‬‬ ‫ت ِّلـ ْـل ٰع ِل ِم ْ َ‬
‫ي ‪۲۲‬۝‬
‫كۭ‪۰‬۝ ا َِّن ْ ٰ َ َ ٰ ٰ‬
‫ف ذلِك لي ٍ‬ ‫ِ‬ ‫اخ ِت َل ُف َا ْل ِس َن ِت ُ ْ‬
‫ك َو َا ْل َوا ِن ُ ْ‬ ‫َ ِ ْ ٰ ٰ َ ْ ُ َّ ٰ ٰ َ ْ َ ْ ِ َ ْ‬
‫وم اي ِتهٖ خلق السمو ِت والرض و‬
‫قیانیا�سںیمتہبیس‬
‫ےہ‪�ً ،‬‬‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�ا�سیکاشننوی�ںںیمےسٓاسامنو�ںا�و� �رزمنییکدیپ�ائشا�و�راہمت�ر�یزبانو�ںا�و�راہمت�ر�ےرنوگ�ںاک�اتخال�ف �‬
‫ناشنای�ںںیہد�اشندنم گلوو�ںےکےئل�۔‬
‫قحتقیہیےہہکالہلےکدنب�و�ںںیمےسرص�فاتک�بوستناکملعرھکےنو�الےول�گیہالہلیکا�ندق�رتو�ںا�و�را�سےکامک�لانصعیوکجا�ن‬
‫�ا�و�رمسھجےتکسںیہ�‪�،‬ا�و�رتجیناہنںیر�بیکرعمفتاحصلوہتیےہاتانہیو�ہر�بیکانفرمانیےسڈ�رتےںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ِ َ ُ َ ْ ُ ْ َ َ ُ ْ َ ْ ُ‪۰‬۝ ٰ َ َ ْ َ َ َ ٗ‬
‫‪2‬‬
‫ش َر ّب ۧه ‪۸‬۝‬‫۔۔۔رض هللا عنم ورضوا عن ۭه ذلِك لِمن خ ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬الہلا�نےسر�اضیوہ�ا�ا�و�ر�و�ہالہلےسر�اضیوہئے�‪،‬یہھچکےہا�سصخشےکےئلسجےناپےنر�باکخو�فایکہو�۔‬
‫َ َ َّ ْ ْ َ َ ْ خَ ْ‬
‫الش َي ِة‬ ‫يث‪ ،‬ول ِكن ال ِعل ِمن‬ ‫الهل‪َ ،‬ع ْن ُه َق َال‪َ :‬ل ْي َس ْال ِع ْ ُل ِم ْن َك ثْ َ� ِة ْ َ‬
‫ال ِد ِ‬ ‫� ُ‬ ‫َعن ْب ن‬
‫ا� َم ْس ُع ٍود َر ِ ض ي َ‬‫ِ ِ‬
‫‪3‬‬
‫عدب�الہلنبوعسم�د ‪w‬نےرفمایاعملرثک�تدحیثیکانبپرہنںیہکلبالہلےکوخ�فےکرثک�تےکاحل�ظےسےہ�۔‬
‫ْ ن َٔ َ َ ض َ ُ َ ْ ُ َ َ َّ ْ ْ َ َ ْ َ َ ثْ َ ّ َ َ نَّ َ ْ ْ ُ ُ ٌ َ ْ ُ ُ ُ ف ْ َ ْ‬ ‫َ ْ َ‬
‫الهل ِ ي� القل ِب‬ ‫الرواي ِة ِإ�ا ال ِعل نور يق ِذفه‬ ‫� الهل‪ ،‬عنه قال‪ِ :‬إن ال ِعل ليس ِبك� ِة ِ‬ ‫عن ما ِل ِك ب ِ� ان ٍس ر ِ ي‬
‫‪4‬‬
‫�ا�و�ر�اما�ماملک‪a‬کاقو�لےہ عملرثک�تر�و�ایا�ترپہنںیہکلبملعہیےہہکالہلاعتلٰینےد�لںیمانتکنو�رپدی�افرمایا�۔‬
‫سط ُ‬
‫الهل ِف ِيه‬ ‫ح َن ب� ْل َغ ْيب‪َ ،‬و َر ِغ َب ِف ي� َما َر ِغ َب ُ‬
‫الهل ِف ِيه‪َ ،‬و َز ِه َد ِف ي� َما َ خ‬ ‫� َّ ْ َ‬ ‫ال َمن َخ ِش ي َ‬ ‫ص ُّي‪ْ :‬ال َع ِ ُ‬ ‫َ َ َ َْ َ ُ َْ ْ‬
‫الر ِ ِ‬ ‫وقال السن الب ِ‬
‫رصبی‪a‬فرماتےںیہعالمو�ہےہوجالہلےسےبدکیےھڈ�ر�ے�‪،‬جوکھچالہلوکسپدنہےا�سیکرط�فو�ہر�اغبوہ�ا�و�رجسزیچسےالہل‬ ‫حنس �‬
‫‪5‬‬
‫نا�ر�ا�ضےہا�سےسو�ہوکئیدچلیپسہنرکےھ�۔‬
‫‪ 1‬الروم�‪۲�۲‬‬
‫‪ 2‬البینۃ�‪۸‬‬
‫ت‬
‫ا� با� حا��‪۳�۱�۸�۰‬؍�‪۱�۰‬‬‫تفس� ب ن‬‫‪ 3‬ی‬
‫ت‬
‫ا� با� حا��‪۳�۱�۸�۰‬؍�‪۱�۰‬‬‫تفس� ب ن‬‫‪ 4‬ی‬
‫ت‬
‫ا� با� حا��‪۳�۱�۸�۰‬؍�‪۱�۰‬‬‫تفس� ب ن‬‫‪ 5‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ َ َ ُ َ َ ٌ َ ٌ َّ َ َ ٌ َٔ ْ َّ َ َ ٌ َّ َ ْ َ َ َٔ ْ َّ َ َ ٌ َٔ ْ َّ َ‬
‫الل ل ْي َس‬
‫الل‪ ،‬وع ِال ِب�م ِر ِ‬ ‫ال ِب�م ِر ِ‬ ‫لل ليس ِبع ِ ٍ‬ ‫الل‪ ،‬وع ِال ِب� ِ‬ ‫لل‪ ،‬وع ِال ِب�م ِر ِ‬
‫قال‪:‬كن يقال‪:‬العلاء ثالثة ع ِال ِب� ِ‬
‫َّ َ ْ َ ُ َّ َ َٔ ْ َّ َّ َ خْ شَ َّ َ َ َ ْ َ ُ ْ ُ ُ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ُ َّ َ ْ َ َ َٔ َّ‬ ‫َ‬
‫ال ِب� ْم ِر ِ‬
‫الل‪:‬‬ ‫لل ليس ِبع ِ ٍ‬ ‫الل ال ِذي ي�� الل ويعل الدود والفرا ِئض‪ ،‬والع ِال ِب� ِ‬ ‫لل و ِب�م ِر ِ‬ ‫لل‪ ،‬فالع ِال ِب� ِ‬ ‫ال ِب� ِ‬ ‫ِبع ِ ٍ‬
‫َْ‬ ‫لل‪َّ :‬ال ِذي َي ْع َ ُل ْ ُ‬
‫َّ‬ ‫ال ب َٔ� ْمر َّ ِ َ ْ‬ ‫َْ َ َ َْ‬ ‫َّ َ خْ شَ َّ َ‬
‫ال ُد َود َوالف َرا ِئ َض‬ ‫ال ِب� ِ‬ ‫َ‬
‫الل لي َس ِبع ِ ٍ‬ ‫ال ِذي ي�� الل وال يعمل احلدود‪ :‬ال الف َرا ِئض والع ِ ُ ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫َوال ي َ خْ� شَ� َّ َ‬
‫الل ‪َ .‬ع َّز َو َجل‬
‫فسای�نوث�ر�ی مرفاتےںیہ لعامکینیتںیمسقںیہ عالمابلہلیھبوہ�ا�و�رعالمابمر�الہلیھب�‪ ،‬عالمابلہلوتہومرگعالمابمر�الہلہنوہ�‪�،‬ا�و�رعالمابمر�الہلوتہومرگعالم‬
‫بالہلہنوہ�‪،‬عالمابلہلا�و�رعالمابمر�الہلےسرم�ا�دو�ہاعلمےہوج�الہلےسڈ� ترا�ا�و�ر�ا�سےکدح�و�د�وفر�ائضوکجاناتہو�‪،‬جواعلمابلہلوتہومرگعالمابمر�الہلہن‬
‫ہوتو�ا�سےسرم�ا�د�و�ہےہجو�الہلےسوت�ڈ�رتاہےنکیلا�سےکدح�و�د�وفر�ائضےسےبملعےہ�‪�،‬او�رجوعالمابمر�الہلوتہومرگعالمابلہلہنوہتو�ا�س‬
‫سےرم�ا�د�و�ہاعلمےہجوحد�و�د�وفر�ائضےسابخربہونکیلتیشخاٰلیہےساع�ر�یوہ�۔‬
‫‪1‬‬

‫ُ‬ ‫َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ َ َٔ َ ُ ُ َ َ ٌ َ ٓ َ ُ َ ٌ َ َ َ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫َع ْن َٔا� ُٔا َم َام َة َ‬

‫ال‪ ،‬فقال َر ُسول‬ ‫ول الهلِ صل الل علي ِه وسل رجال ِن احدها ع ِابد واالخر ع ِ‬ ‫ُ‬
‫الب ِاه ِ ِّيل‪ ،‬قال‪ :‬ذ ِك َر ِل َرس ِ‬ ‫ِب ي‬
‫َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ ََّ‬ ‫َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ ُ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َٔ ْ نَ ُ ْ ثُ َّ َ َ َ ُ ُ‬
‫ال عل الع ِاب ِد كفض ِ يل عل اد� ك‪ � .‬قال رسول الهلِ صل الل علي ِه وسل‪:‬‬ ‫الهلِ صل الل علي ِه وسل‪ :‬فضل الع ِ ِ‬
‫الناس خَ‬
‫ال ْي َ�‪.‬‬ ‫الس َم َو َ َٔ َ نَ َ تَّ َّ ْ َ ةَ ف ُ ْ َ َ َ تَّ ُ َ َ ُ َ ُّ َ َ َ ُ َ ّ َّ‬ ‫َّ َّ َ َ َ َ ُ َٔ ْ َ‬
‫ات واالر ِض ي� ح� النمل ِ ي� �ج ِرها وح� احلوت ليصلون عل مع ِ ِل ِ‬ ‫الل َو َمال ِئكته َواهل َّ ِ‬ ‫ِإن‬
‫�ابو�امامہ ابہیل‪t‬سے رم�و�ی ےہ رسو�ل الہلﷺ ےک اسمےن د�و�ٓا� مدوی�ںاکک�ذرکایگای�ایک اعبد�ا�و�ر�د�وسر�اعالم�‪،‬تو�رسو�ل الہلﷺ ےن‬
‫فرمایاعالم�(�ا�سےسرم�ا� عدول�مرشعہیاک�و�ہاعلموجفر�ائضیکاپبدن�یرکنےو�الاہو) کیاعبد�(�ا�سےسرم�ا�د�و�ہابع�د�تزگ�ا�رہےوجضر�و�ر�یولع�م‬
‫رھرسو�لالہلﷺےن مرفایاقیًانی�الہل‬
‫شرعہیےسٓاگا�ہوہ�)پرضفتلیمتںیمےسبسےسمکرمتہبو�الےصخش مرپری�یتلیضفیکامندنہے�‪،‬پ �‬
‫تاعلٰی�ا�سےکرفشےتٓاسامنو�ںا�و�ر�زیمون�ںو�الےاہی�ںکتہکویچنیٹاپےنلبںیما�و�رچمیلھولگو�ںوکخریکیاب�تالھکسنےو�الےرپ�د�ر�و�دیھبےتج‬
‫‪2‬‬
‫ہںی�۔‬
‫بےکشالہلزبر�دستا�و�ربدن�و�ںیکزغلشو�ںوک�د گ�رز�رفرمانےو�الاےہ�۔‬

‫َّنِا َنْيِذَّلا َنْوُلْتَي َبٰتِك ِهّٰللا َو اوُماَقَا َةوٰلَّصلا َو اْوُقَفْنَا اَّمِم ْمُهٰنْقَزَر اًّرِس َّو‬
‫جوول�گاتک�بالہلیکالت�و�ترکتےںیہا�و�رامن�زیکاپبدن�یرھکےتںیہا�و�روجھچکمہےنا�نوکاطعرفمایاےہا�سںیموپشدی�ہا�و�ر‬

‫ْمُهَرْوُجُا‬ ‫َرْوُبَتۙ‪ْ۰۰۲۹‬مُهَيِّفَوُيِل‬ ‫ْنَّل‬ ‫ًةَراَجِت‬ ‫َنْوُجْرَّي‬ ‫ًةَيِناَلَع‬

‫�اعالنہیرخ�چرکتےںیہ�و�ہ اییس اجت�ر�ت ےکامدی�و�ا�رںیہوجیھبکاسخ�ر�ہ ںیم ہن وہگی �‪،‬تاکہ ا�نوک ا�نیکاجرتںیوپ�ر�ید�ے‬

‫ا� ا� ت‬
‫حا� �‪۳�۱�۸�۰‬؍�‪۱�۰‬‬ ‫تفس� ب ن ب‬
‫‪ 1‬ی‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ف‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬
‫الع َباد ِة�‪۲�۶�۸�۵‬‬ ‫‪ 2‬جامع ت�مذی اب َواب ال ِع ِل ب�ب َما ج َاء ِ ي� فض ِل ِ‬
‫الفق ِه عل ِ‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َو ْمُهَدْيِزَي ْنِّم ٖهِلْضَفؕ‪ٗ ١‬هَّنِا ٌرْوُفَغ ٌرْوُكَش‪َ۰۰۳۰‬و ْۤيِذَّلا ۤاَنْيَحْوَا‬
‫�ے‪،‬یبکشو�ہڑب�اےنشخبو�الادق�رد�ا�نےہ ��‪،‬ا�و�رہیاتک�بوجمہےنٓا�پےکاپ�سوحیےکوط�ررپ‬
‫�ا�و�را�نوکاپےنلضفےسزیا�د�ہ �د �‬

‫َكْيَلِا َنِم ِبٰتِكْلا َوُه ُّقَحْلا اًقِّدَصُم اَمِّل َنْيَب ِهْيَدَيؕ‪َّ ١‬نِا َهّٰللا ٖهِداَبِعِب‬
‫ھبیجی ےہ ہی ابللک کیھٹ ےہ وجہک اپےن ےس یلہپاتکبو�ںیک یھب دصتیقرکتی ںیہ�‪� ،‬الہل اعتلٰی �اپےن دنب�و�ںیک‬

‫ٌۢرْيِبَخَلٌرْيِصَب‪(۰۰۳۱‬فاطر�‪۲�۹‬تا�‪)۳�۱‬‬
‫پو�ر�یربخرھکےنو�الاوخ�بدکیےنھو�الاےہ�۔‬
‫رکتے‪�،‬ا�سےکاعمنیںیموغ�ر�وحو�ضرکتےا�و�ر�ا�سںیموج�احاکما�تدیےئےئگںیہا�س‬
‫جولو�گاپبدن�یےکاستھرق�ٓا�ندیجمیکالت�و�تاک�اتہام�م �‬
‫کیاطاعترکتےںیہا�و�ر�وقتیکاپبدن�یا�و�رخوض�عوخوش�عےکاستھدعو�یاسال�میکدص�اقتیکالعمتامن� قزائمرکتےںیہا�و�رجوکھچمہ‬
‫�ں‪،‬بوی�ائو�ںا�و�رضر�و�ر�ت‬
‫�‪،‬ماسکنی‪،‬تیومی �‬
‫�‬ ‫رضو�ر�تد�نر�ا�تالعنہیا�و�رپ شودی�ہزعیز�واقا� �رب‬
‫نےاہنںی �رز�قالح�لدیاےہا�سںیمےسبسح �‬
‫مدن�و�ںرپرخ�چرکتےںیہ�‪�،‬ایےسولگو�ںاک�اجر�الہلےکاہ�ںینیقیےہ�‪،‬جسںیمدنم�ےا�و ک�راس�داکوکئیاماک�نںیہن�‪�،‬الہلےکصلخمدنب�ےہی‬
‫نکیاعام�لا�سےئلرکتےںیہتاکہالہلاعت �لٰیا�نےکاجر� ثوو�ا�بوپ�ر�ےےکوپ�ر�ےا�نوک�د�ےا�و�رمزید�اپےنلضفےسا�نوکڑبھاڑچھارک‬
‫عاطکر�ے گ�‪�،‬ارکوئیولخ�صتینےسانگہو�ںےسوتبہرکتاا�و�ر�ر�ا�ہر�استاتخای ک�ررتاہےوتالہلا�سیکاطخئو�ںرپچمشوپشیرکتاا�و�رجوچوھٹے‬
‫سےوھچٹےکینلمعو�ہرکتاےہا�سیکدق�ر مرفاتاہے�‪�،‬ا�ےیبنﷺ�!یہرق�ٓا�نوجمہےن �ذبریہعوحیمترپنا�ز�لایکہےو�ہرس�اسرحقےہا�و�ر‬
‫رضو�ر�یےہ ��‪،‬ا�و�رہیاتک�بوکئیرن�الیدعو�تشیپںیہنرک�رہیہکلبا�سںیمیھبوہیامیلعت�ت‬
‫تری�ےےئلا�و�رتری�یامتےکےئلا�سرپعلمرکنا �‬
‫ےہ‪�،‬و�ہاجناتہےیلھچپاتکبںیرحتیفوغتریکاشاک�رہوئگںی‬
‫ہںیوجچپیلھاتکبو�ںںیمشیپیکںیئگںیھت�‪،‬یبکشالہلاپےندنب�و�ںےکاح�لےسابخرب �‬
‫�ا�و�ر�ا�بدہ�ایتےکاقبلںیہنرہیںیھتا�سےئلا�سےنامت�مدنایکےاناسنو�ںیکدہ�ایتو� نہرامئیےکےئلہیالک�مان�ز�لایکےہ�‪،‬یبکشالہل‬
‫ہرچزیپرناگ�ہرھکےنو�الاہے�۔‬

‫َّمُث اَنْثَرْوَا َبٰتِكْلا َنْيِذَّلا اَنْيَفَطْصا ْنِم اَنِداَبِعۚ‪ْ ١‬مُهْنِمَف‬

‫پرھمہ ےن ا�ن ولگو�ںوک (�ا�س) کات�باک و�ا�ر�ث انبیا نجوکمہ ےن اپےن دنب�و�ں ںیم دنسپرفمایا�‪ ،‬پرھےضعبوت ا�ن ںیم اپین‬

‫ٌمِلاَظ ٖهِسْفَنِّلۚ‪َ ١‬و ْمُهْنِم ٌدِصَتْقُّمۚ‪َ ١‬و ْمُهْنِم ٌۢقِباَس ِتٰرْيَخْلاِب ِنْذِاِب ِهّٰللاؕ‪١‬‬
‫جانو�ںرپملظرکنےو�الےںیہا�و�رےضعبا�نںیموتمسطد�رجےےکںیہا�و�رےضعبا�نںیمالہلیکوتفقیےسویکین�ںںیمرتقیےئک‬

‫َكِلٰذ َوُه ُلْضَفْلا ُرْيِبَكْلاؕ‪ُ۰۰۳۲‬تّٰنَج ٍنْدَع اَهَنْوُلُخْدَّي۠ َنْوَّلَحُي اَهْيِف ْنِم َرِواَسَا‬
‫چےل اجتے ںیہ�‪ ،‬یہ ڑب�ا لضف ےہ�‪� ،‬و�ہ ابغا�ت ںیم ہشیمہ رہےن ےک نج ںیم ہی ول�گ د�اخل وہ�ں ےگسونے ےکنگنک‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ُ ُ‬
‫ْنِم ٍبَهَذ َّو ل ْٔول ًٔواۚ‪َ ١‬و ْمُهُساَبِل اَهْيِف ٌرْيِرَح‪َ۰۰۳۳‬و اوُلاَق ُدْمَحْلا ِهّٰلِل ْۤيِذَّلا‬
‫�ا�و�رومتی انہپئے اجئںی ےگ�‪�،‬ا�و�ر وپشا�ک ا�نیک وہا�ں ریمشیک وہگی�‪� ،‬ا�و�رںیہک ےگہک الہلاک الکھ الکھرکش ےہ سج ےن‬

‫َبَهْذَا اَّنَع َنَزَحْلاؕ‪َّ ١‬نِا اَنَّبَر ٌرْوُفَغَل ُرْوُكَشۙ‪ْۤ۰۰۳۴‬يِذَّل۟ا اَنَّلَحَا َراَد ِةَماَقُمْلا‬
‫ہمےسمغد�و�رایک�‪،‬یبکشامہ�ر�ارپ�و�ر�دگا�رڑب�اےنشخبو�الاڑب�ادق�ر�د�ا�نےہ�‪،‬جسےنمہوکاپےنلضفےسہشیمہرہےنےکاقم�مںیم‬

‫ْنِمٖهِلْضَفۚ‪١‬اَلاَنُّسَمَياَهْيِفٌبَصَنَّواَلاَنُّسَمَياَهْيِفٌبْوُغُل‪(۰۰۳۵‬فاطر�‪۳�۲‬تا�‪)۳�۵‬‬
‫لااتا�ر�اجاہ�ںہنمہوکوکئیفیلکتےچنہپیگا�و�رہنمہوکوکئییگتسخےچنہپیگ�۔‬
‫پرھہمےنامتدمحمیہوکرق�ٓا�ندیجماک�و�ا�ر�ثانب�دیانجںیہمہےنو�ر�اثتےکےئلوپ�ر�یون�حاناسنیےساھچنٹایل�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ ٰ َ َ َ ْ ٰ ُ ْ ُ َّ ً َّ َ ً ّ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ۗ َ َ َ َّ ِ َ َ ُ ْ َ َّ ُ ْ ُ َ َ ْ ُ ْ َ ً‬
‫‪1‬‬
‫ك ش ِه ْيدا۔۔۔ ‪۱۴۳‬۝‬ ‫وكذلِك جعلنك امة وسطا ِلتكونا شهداء ع الناس ويكـون الرسول علي‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�اسیرط�حوتہمےنمتاملسمنو�ںوک�ایکامتوسطانبیاہےاتکہمتدنایکےولگو�ں گرپو�ا�ہوہ�ا�و�ر�رسو�لمت گرپو�ا�ہوہ�۔‬
‫�امتدمحمیہنیتوقبط�ںںیممیسقتےہ�۔‬
‫‪�z‬اپےنسفنرپظملرکنےو�الے‪:‬یہو�ہول�گںیہنجےک لدو�ںںیمایام�نےہ�‪�،‬و�ہالہلرپ�ا�و�ر�الہلےکرسو�لیکوبن�ترپ�ایام�نرھکےتںیہنکیل‬
‫وکاہیا�و�ربضعرحمما�تاکا�رتاک�برکیلےتںیہ�‪،‬یاضعبےکزن�دیکاغصئرکاا�رتاک�برکتےںیہ�۔‬
‫فر�ائضںیم ت‬
‫‪z‬بچییکر�ا�ہ‪:‬یہو�ہول�گںیہوج�دیناکجذبہرھکےتںیہ�ا�و�رمےلےلجلمعرکتےںیہیابضعےکزن�دیک �رفائضےکاپبدن�‪،‬مرحما�تےکات�ر�ک‬
‫توہںینکیلیھبکابحتسم�تاکرت�کا�و�ربضعرحمما�تاکا�رتاک�بیھبا�نےسوہجاتاہےای�و�ہںیہوجنکیوتہںینکیلویکین�ںشیپشیپںیہن�۔‬
‫‪z‬ینویک�ںںیمتقبسرکنےو�الے‪:‬یترس�ےو�ہںیہوج�دینےکاعممےلںیمےلھچپد� نوو�ںےستقبسرکنےو�الےںیہ�۔‬
‫ینویک�ںںیمتقبسرکنایا�ا�سلیلجالدق�رکات�باک �وا�ر�ثوہنا�ا�و�ر�ا�سو�ر�اثتےکےئلنچایلجاناتہبڑب�اشر�فوفلضےہسجےکاسمےنامت�م‬
‫ت‬
‫معنںیتچیہںیہ�‪،‬چاننہچونیت�ںرگ�و�ہینعیاسقبنیریغبحاس�باتک�بےکا�و�رمق�ص�دینٓاسا�ناسح�بےکدعب�ا�و�رظاملنیافشعتےسایسز�اگھبےنت‬
‫رھب�ی‪،‬عالیاش�نالحم�تا�و�ر�ٓا�ر�اسہتےیکوہئےرھگ�و�ںرپشملمتوتنج�ںںیمد�اخلوہ�ںےگ�‪،‬‬ ‫کےدعبال�ز�و�ا�لوتمعن�ںےس �‬
‫‪َْ َ ُ َّ َ َّ َ ُ ُ َّ ُٔ ْ ُ 3‬‬ ‫َْ ْ ُ ْ َ‬ ‫َ ْ ُ ُ ُ َّ َٔ ْ َ ْ َ ْ َ َ ‪َْ َ 2‬‬ ‫َعن ْب ن َ َّ‬
‫اس‪ ،‬قول‪{ :‬ثم اورثنا الكِتاب} ِإل قوِ ِل‪{ :‬الفضل الك ِبريُ} «ه امة مم ٍد صل الهل علي ِه‬ ‫ا� عب ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ َ َّ َ َ َّ ثَ ُ ُ َّ ُ ُ َّ َ َٔ نْ زَ َ ُ َ َ ُ ُ ْ ُ ْ َ ُ َ ُ َ ُ ْ َ َ ُ ُ ْ ُ َ َ ُ َ ً َ ً َ َ قُ ُ ْ َ ْ ُ ُ ْ َ َّ َ َْ‬
‫النة ِبغ ي ِ�‬ ‫اب ا�ل‪ ،‬فظ ِالهم يغفر ل‪ ،‬ومقتصده ي�اسب ِحس با� ي ِس ي�ا‪ ،‬وس ِاب�م يدخل ج‬ ‫وسل‪ ،‬ور�م الل ك ِكت ٍ‬
‫اب‬ ‫َ‬
‫ِحس ٍ‬
‫ثُ َّ َ ْ َ ْ َ ْ ٰ َ َّ ْ نَ ْ َ َ‬
‫اصطف ْي َنا ِم ْن ِع َب ِاد نَ�کیریسفتمںی�ر�و�ایتےہ�ا�سےسامت‬ ‫عدب�الہلنبابع�س‪t‬سےا�سٓایترکیہم� اورثنا ال ِكتب ال ِذ ي�‬

‫‪ 1‬البقرۃ�‪۱�۴�۳‬‬
‫‪ 2‬فاطر‪۳�۲� :‬‬
‫‪ 3‬فاطر‪۳�۲� :‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫حمدمیہ ےکول�گ رم�ا�دںیہ الہلاعتلٰی نے اہنںی رہ�ا�ساتک�باک�و�ا�ر�ث انب�دیاہے ےسج ا�س ےن ان�ز�ل رفمایا تو�ا�ن ںیم ےس وجظالم ےہ اسےشخب‬
‫‪1‬‬
‫وکاس�بےکریغبتنجںیمد�اخلرک�دیاجائےاگ�۔‬ ‫�دیاجائےاگ�‪،‬ماینہر�وسےٓاسا�ناسح�بایلجائےاگ�ا�و�ربستقرکنےو�الو�ں ح‬
‫ات َي ْو ٍم َ‪:‬ش َف َاع ت� ِ َٔل ْهل ْال َك َب ئا� ِم ْن ُٔا َّم ت�‪َ ،‬ق َال ْ نُ‬‫الهل َع َل ْيه َو َس َّ َل َٔا َّن ُه َق َال َذ َ‬
‫ول الهلِ َصل ُ ِ‬
‫َّ‬ ‫َ ْ ُ‬ ‫ْب ن َ َّ‬
‫ا�‬ ‫ب‬ ‫ِي‬ ‫ِِ‬ ‫ِي ِ‬ ‫اس‪ ،‬عن َرس ِ‬ ‫ا� عب ٍ‬ ‫ِ‬
‫ص ُ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬
‫ال ِل َنف ِس ِه َوا ْ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ال َّنة ب َ� ْ َ‬‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫َ ُ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ات َيدخل ج َ َّ ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َع َّباس‪َّ :‬‬
‫اب‬ ‫ح ِة الهلِ ‪َ ،‬والظ ِ ُ‬ ‫َ‬
‫اب ‪ ،‬والقت ِصد يدخل ج ِ‬ ‫النة ِبغ ي ِ� ِحس ٍ‬ ‫الس ِابق ِب� خل ْي َ� ِ‬ ‫ٍ‬
‫ْ َٔ ْ َ َ ْ ُ ُ َ ْ َ َّ َ َ َ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ ََّ‬
‫النة ِبشفاع ِة مم ٍد صل الهل علي ِه وسل‬ ‫اف يدخلون ج‬ ‫العر ِ‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪t‬سےرم�و�یےہ �ایکد�نرسو�لالہلﷺےنرفمایامری�یافشعتریم�یامتےکاہلابکئرکےےیلوہگی�‪،‬عدب�الہل‬
‫بنابع�س‪t‬نےرفمایاینویک�ںںیمتقبسرکنےو�الےریغبحاس�بتنجںیمد�اخلوہ�ںےگ�‪� ،‬ا�و�ر�د�رماینہر�و�الہلیکرحتمےکاستھتنج‬
‫‪2‬‬
‫مںید�اخلوہ�ںےگ�‪�،‬ا�و�ر�اپےنٓا�پرپظملرکنےو�الےا�و�ر�اصاح�باعر�ا�فدمحمﷺیکافشعتےکاستھتنجںیمد�اخلوہ�ںےگ�۔‬
‫�ا�نربگزید�ہرم�د�و�ں�وعو�رتو�ںوک�وہا�ںوسنےےکونگنک�ںا�و�رومتوی�ںےسٓا�ر�اسہتایکجائےاگ�‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ ُ َ َ َ ُ ْ َ َٔ‬ ‫َ َ ُ ْ ُ َ ْ َ َٔ ُ َ ْ َ َ َ ُ َ َ َ َ َّ ُٔ َّ َ َ َ َ‬ ‫َٔ‬
‫لصل ِة فكن َي ُ� ُّد َي َد ُه َح تَّ� ت ْبلغ ِإ ْبط ُه فقل ُت ُل‪ َ :‬ي� ا َ ب� ُه َر ْ ي َ�ة‬ ‫َع ْن ا ِب ي� َح ِاز ٍم‪ ،‬قال‪ :‬كنت خلف ا ِب ي� هر ي�ة‪ ،‬وهو يتوضا ِل‬
‫َّ‬ ‫َ َ َ ْ ُ ُ ُ َ َ َ َ َ ن َ ُّ َ َٔ ْ تُ ْ َ ُ َ َ ْ َ ْ ُ َٔ َّ ُ ْ َ ُ َ َ َ َ َّ ْٔ ُ َ َ ْ ُ ُ َ َ ْ ُ َ‬
‫يل َصل‬ ‫وء‪ِ ،‬سعت خ ِل يِ‬ ‫ما هذا الوضوء؟ فقال‪ :‬ي� ب ِ ي� فروخ ان� هاهنا؟ لو ع ِلت انك هاهنا ما توضات هذا الوض‬
‫ال ْٔو ِمن‪َ ،‬ح ْي ُث َي ْب ُل ُغ ْال َو ُض ُ‬
‫وء‬ ‫ال ْل َي ُة ِم َن ْ ُ‬
‫َّ ُ ُ َ ُ ُ ْ‬ ‫ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل َيقول‪:‬ت ْبلغ ِ‬
‫ِ‬
‫�ابیاح�ز�مےسرم�و�یےہںیم �اب ہوریر�ہ‪t‬کےےھچیپاھت�و�ہامن�زکےےیلو کضور�رہےےھت�‪�،‬و�ہاب�ز�و� ھدو�رہےےھتیتحہکولغب�ںکتچنہپےئگ�‪،‬مںی‬
‫نےاہک�ا�ے �اب ہوریر�ہ‪!t‬یہاسیکوضوہے�؟�اب ہوریر�ہ‪t‬نےاہک�ا�ے �رفو�خیکلسن!(فر�و�خابر�اہمی‪ u‬کےایکےٹیباکنا�مےہسجیک‬
‫ومجو�دہو�اگ�رمںیاجناتکہمتاہی�ںوہتومںیا�سرط�حوضونہرکتا�‪،‬مںیےناپےن‬
‫�‬ ‫�ا�ولا�دمںیمجعےکول�گںیہ ��‪،‬اب حوا�ز�میھبیمجعےھت�)تماہی�ں‬
‫‪3‬‬
‫رفاتے وہئے انسہےایقمت ےک د�ن وممناک زیو�ر�وہا�ںکت ےچنہپاگجاہ�ںکت ضووکاپانی ےچنہپاگ�۔‬
‫لخلی ﷺکو م‬
‫رقا�ر�دیاہےرگم�ٓاخر�تںیماہنںیریمشاکلاب�س‬
‫�وہا�ںا�ناکلاب�ساب�ریکا�و�رومٹازبسریمشوہگا�‪�،‬الہلاعتلٰینے�دنایمںیرم�د�و�ںےکےیلریمشوکممون�ع �‬
‫ہپانیااجئےاگ�‪،‬‬
‫ُ َ َ َ ُ ُ َ َ َّ ُّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ َ َ َ َ ف ُّ ْ َ ْ ف ٓ‬
‫الدن َيا ْل َيل َب ْس ُه ِ ي� اال ِخ َر ِة‬ ‫عر‪ ،‬يقول‪:‬قال الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل‪:‬من ل ِبس احل ِر ي� ِ ي�‬
‫سدیناعرم‪t‬سےرم�و�یےہیبنرکیمﷺنےرفمایا�ریمشا�و�ر�دیاب�جدنایمںیتمونہپ�‪�،‬ا�سےئلہکوجاسےدنایمںیےنہپاگ�و�ہاسےٓاخر�ت‬

‫ط�ی�‪۴�۶�۵‬؍�‪۲�۰‬‬ ‫تفس� ب‬
‫‪ 1‬ی‬
‫ن‬
‫للط�ا��‪۱�۱�۴�۵�۴‬‬ ‫الکب� ب‬‫‪ 2‬املعجم ی‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫نسا� ِك َت ُ‬
‫‪،۵‬س� ئ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫الل َية َح ْيث َي ْبل ُغ ال ُو ُض ُ‬‫ْ‬ ‫ُ‬
‫َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫اب الط َه َار ِة ِحل َية ال ُوض ِ‬
‫وء�‪۱�۴�۹‬‬ ‫وء�‪ �۸�۶‬ن ن‬ ‫اب الط َه َار ِة َ ب� ٌب ت ْبلغ ِ‬ ‫‪ 3‬حصیح مسمل ِكت ِ‬
 ‫�� �� �� �‬
‫‪1‬‬
‫مںیںیہننہپےکساگ�۔‬
‫�ا�و�رجبا�ن عنرپوتم�ںاک�اتام�ما�و� لرذتو�ںیکلیمکتوہجائےیگوت�و�ہںیہکےگہکالہلاکرکشہےسجےنمہےسٰیبقعمںیاپےناناج�میکرکفسےٓا�ز�ا�د‬
‫وھڑ�ےتہبلمعمہےنےیکےھتا�سیکدق�ر�د�انی مرفائیا�و�را�نےکدبلہںیمہشیمہ‬
‫کردیاا�و�رسجےنامہ�ر�ےوصق�رماع�ف مرفا�دیےا�و�رجوت �‬
‫مہہشیےکےئلوتنج�ںںیمد�اخلرفمادیا�‪،‬‬
‫َ َٔ ْ‬ ‫َٔ َّ َٔ َ ُ َ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ُ َ ْ ُ ْ َ َٔ َ ً َ َ ُ ُ َ َ َ ُ‬
‫ال َّنة قالوا‪َ :‬وال ان َت َ ي�‬ ‫الل صل الهل علي ِه وسل يقول‪:‬لن يد ِخل احدا عل ج‬ ‫ان ا ب� هر ي�ة‪ ،‬قال‪ِ :‬سعت رسول ِ‬
‫ح ٍة‪َ ،‬ف َس ِّد ُدوا َو َقار ُبوا‪َ ،‬و َال َي َت َم َّن َ ي نَّ� َٔا َح ُد ُ ُك َ‬
‫امل ْو َت‪:‬‬ ‫الل ب َف ْضل َو َر ْ َ‬ ‫ول َّ ِ َ َ َ َ َ َٔ نَ َّ َٔ ْ َ َ َ َّ َ ن َّ ُ‬ ‫َُ َ‬
‫ِ‬ ‫الل؟ قال‪ :‬ال‪ ،‬وال ا�‪ِ ،‬إل ان يتغمد ِ ي� ِ ٍ‬ ‫رس‬
‫ً َ َ َّ َٔ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ َٔ ْ‬ ‫ُ‬
‫ِإ َّما ْم ِس ًنا فل َع ُل ان َ ي زْ� َد َاد خ ْي ً�ا‪َ ،‬و ِإ َّما ُم ِسيئا فل َع ُل ان َي ْس َت ْع ِت َب‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہ مںیےن�رسو�لالہلﷺوکفرماتےوہئےانسےہمتںیمےسیسکوکبیھا�ساکعلمتنجںیمرہگز�د�اخلںیہن‬
‫کرسےکاگ‪،‬صاحبہ‪ y‬نےرع�ضیکا�ےالہلےکرسو�لﷺ! کایٓا�پ(کاعلم) بیھ(�ٓا�پوکجتنںیمد� خال�)ہنںی�(کرسےکاگ�؟)‬
‫ےل‪�،‬ا�سےیل�(علمںیم�)ماینہر�و�یاتخای ک�رر�و�ا�و�رقریب‬
‫فرمایامںییھبںیہنالایہہکالہلاعت �لٰیاپینرحتما�و�ر�اپےنلضفےکاستھےھجمڈھانپ �‬
‫قریبولچ�ا�و�رتمںیموکئیصخشوم�تیکانمتنہرک�ےکوینہکای�و�ہکینوہگاتو�امدیہےہکا�سےکاعام�لںیماضافہوہجائے�ا�و�راگرو�ہرب�اہے‬
‫‪2‬‬
‫توممنکےہو�ہوتبہیہرکلے�۔‬
‫�ا�باہی�ںںیمہوکئیرپشمتقاک�مںیہنرکناپڑتاجسےسںیمہاکھت�نالحقوہتیوہ�‪�،‬ا�و�ر�الہلاعتلٰینجویت�ںےس مرفائےاگ‬
‫ْ ََ ْ َ‬ ‫ك ْوا َو ْ َ َ ۗ ً ٓ َ َ ْ ُ‬ ‫ُُ‬
‫‪3‬‬
‫اش ُ ْبا ہ ِن ْي ـ ـ ٔ ـۢا ِبَا ا ْسلفت ْم ِف ال ّي ِم الال َِي ِۃ ‪۲۴‬۝‬
‫اھک�ٔوا�و�رویپاپےنا�ناعام�لےکدبلےوجمتےنزگ�ر�ےوہئے ندو�ںںیمےیکںیہ۔‬
‫ترجہم‪�( :‬ایےسولگو�ںےساہکاجئےاگ) مز�ےےس �‬

‫َو َنْيِذَّلا اْوُرَفَك ْمُهَل ُراَن َمَّنَهَجۚ‪ ١‬اَل ىٰضْقُي ْمِهْيَلَع اْوُتْوُمَيَف‬
‫�ا�و�ر وج ول�گ اکفر ںیہ ا�ن ےک ےیل د� �وز�خ یک ٓا�گ ےہ ہن وت ا�ن یک اضق یہ ٓائے یگہک رم یہ اجئںی‬

‫َ ُ‬
‫ـال‪َ ،‬وقـ ْـد ِر َمــا ي ج ُ�ــوز ِم ْنـ ُـه�‪ ،۵�۸��۳ ۴‬حصیــح مســم کتــاب‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْت‬ ‫‪ 1‬حصیــح ب خ�ــاری کتــاب اللبــاس َ ب� ُب ُل ْبــس َ‬
‫احلـ ِـر ي ِ� َواف ِ َ� ِاشـ ِـه ِل ّ ِلرجـ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ تَ َّ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ّ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ ْ َ نَ َّ َ َ ْ َّ َ َ‬ ‫َ ُ تَ ْ‬
‫ـب والـ ِـر ي ِ� عــى الرجـ ِـل‪ ،‬و ِإ ب�ح ِتـ ِـه‬ ‫ـا� الذهـ ِ‬ ‫ـاء‪ ،‬وخـ ِ‬ ‫ـال و ِالنسـ ِ‬ ‫الرجـ ِ‬ ‫ـب وال ِفضــةِ عــى ِ‬ ‫اللبــاس ب�ب �ـ ِـر ي ِ� اسـ ِـتعم ِال ِإ� ِء الذهـ ِ‬
‫َ ُ َ َ ُْ‬ ‫َ ُ َّ‬ ‫ــاء‪َ ،‬و ِإ َ ب� َحــةِ ْال َع َــم َو نَ ْ�ــو ِه ِل َّلر ُجــل َمــا َ ْل َ ي ز� ْد َع َــى َٔا ْر َبــع َٔا َص ِاب َع�‪ �۴�۰�۱‬ن ن‬
‫‪،۵‬ســ� ب ن‬ ‫ّ‬
‫ِل ِلن َس ِ‬
‫ــس‬ ‫ــاس ب�ب ك َر ِاهيــةِ لب ِ‬ ‫ا� ماجــہ ِكتــاب ِاللب ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ئ‬
‫للنســا��‪،۹�۵�۰�۹‬‬ ‫نن‬ ‫ّ‬ ‫ــاء ِ ف� َك َر ِاه َيــةِ َ‬
‫احل ِــر ي ِ� َو ِ‬
‫الد َيب ِاج�‪�۸�۱�۷‬‬ ‫َٔ ْ َ ُ َٔ َ َ ُ َ َ َ‬ ‫َْ‬
‫الکــری‬ ‫‪،۲‬الســ� ب‬ ‫ال ِر ي ِ��‪،۳�۵�۸�۸‬جامــع ت�مــذی ابــواب االد ِب ب�ب مــا ج ي‬
‫ا� حبــان�‪۵�۴�۳�۵‬‬ ‫مســندال�ار�‪ ،۶�۴�۰�۳‬مســندامحد�‪،۱�۸�۱‬حصیح ب ن‬ ‫بز‬
‫َ‬ ‫امل ْو َت ‪،۵�۶�۷��۳‬حصیح مسمل كتاب ِص َفةِ ْال ِق َي َامةِ َو ْ ج َ‬
‫ال َّنةِ َو َّ‬ ‫َ ُ َ ضَ َ ُ تَ َ ّ َ‬
‫الن ِار َ ب� ُب ل ْن‬ ‫املر يض َ‬
‫‪ 2‬حصیح ب�اری ِكتاب امل ْر� ب�ب � ِ ن ي� ِ ِ‬
‫خ‬
‫َ َ‬ ‫ال َّن َة ب َع َم ِ ِل َب ْل ب َ� ْ َ‬
‫حةِ الهلِ ت َعال�‪۷�۱�۱�۱‬‬ ‫َ ْ ُ َ َٔ َ ٌ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫يدخل احد ج ِ‬
‫‪ 3‬احلاقۃ�‪۲�۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َو اَل ُفَّفَخُي ْمُهْنَع ْنِّم اَهِباَذَعؕ‪َ ١‬كِلٰذَك ْيِزْجَن َّلُك ٍرْوُفَكۚ‪َ۰۰۳۶‬و ْمُه َنْوُخِرَطْصَي اَهْيِفۚ‪١‬‬
‫�ا�و�رہند� �وز�خاکذع�ا�بیہا�نےساکلہایکاجئےاگ�‪،‬ہمرہاکفروکاییسیہزس�ادیےتںیہ�‪�،‬ا�و�رو�ہول�گوجا�سرط�حالچئںیےگہک‬

‫ُلَمْعَنؕ‪١‬‬ ‫اَّنُك‬ ‫ْيِذَّلا‬ ‫َرْيَغ‬ ‫اًحِلاَص‬ ‫ْلَمْعَن‬ ‫اَنْجِرْخَا‬ ‫ۤاَنَّبَر‬

‫�ا�ےامہ�ر�ےرپ�و�ر�دگا�ر! ہموکاکن�لےلمہاچےھاک�مرکیںےگربخال�فا�ناکمو�ںےکوجایکرکتےےھت�‪�(،‬الہلےہکاگ)‬

‫َوَا ْمَل ْمُكْرِّمَعُن اَّم ُرَّكَذَتَي ِهْيِف ْنَم َرَّكَذَت َو ُمُكَءٓاَج ُرْيِذَّنلاؕ‪١‬‬
‫کای مہ ےن مت وک اتین رمعہن د�ییھت سجوکانھجمس وہتا و�ہھجمساتکس ا�و�ر اہمت�ر�ے اپ�س ڈ�ر�انے و�الا یھب اچنہپ اھت�‪،‬‬

‫اْوُقْوُذَفاَمَفَنْيِمِلّٰظلِلْنِمٍرْيِصَّنؒ‪(۰۰۳۷‬فاطر�‪)۳�۶�،�۳�۷‬‬
‫سوزم�ہوھکچہک(�ایےس) ظالوم�ںاکوکئیدم�دگا�رںیہن�۔‬
‫ساع�د�تدنمبدن�و�ںےکاح�لےکدعببدبتخولگو�ںاکحا�لایب�نرفمایا�ا�و�رجنولگو�ںےنالہلاعتلٰی!�ا�سےکرسو�لدمحمﷺ!�ا�نرپنا�ز�لرک�د�ہ‬
‫کال�ما�و�ر�اپےنر�بیکالمقا�تاکاناک�رکایےہا�نےکےئلمنہجاکہولان�کذع�ا�بےہ�‪،‬جسںیمہنو�ہرمیںےگا�و�رنہیہا�نےکذع�ا�بںیموکئی‬
‫کیمیکاجئےیگ�‪�،‬ا�ساحلتںیمہناسےوم�تٓائےیگہکٓا�ر�ا�ماپلںیا�و�رنہو�ہاتیجیہرہےاگیجےسرفمایا‬
‫‪1‬‬ ‫َ َ‬ ‫ثُ َّم َل َيُ ْو ُ‬
‫ت ِف ْيَا َول ْي ٰ ۭ‬
‫ي ‪۱۳‬۝‬
‫ترجہم‪ :‬پرھہنا�سںیمرم�ےاگنہےیجاگ�۔‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َٔ َّ َٔ ْ ُ َّ َّ نَ ُ ْ َٔ ْ ُ َ َ نَّ ُ ْ َ َ ُ ُ َ‬ ‫ْ خُ ْ ّ َ َ َ َ َ ُ ُ‬ ‫َٔ‬
‫َع ْن ا ِب ي� َس ِع ٍيد الد ِر ِي‪ ،‬قال‪ :‬قال رسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل‪:‬اما اهل الن ِار ال ِذ ي� ه اهلها‪ ،‬ف ِإ�م ل ي�وتون‬
‫َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ نَ ٌ َٔ َ َ تْ ُ ُ َّ ُ ُ ُ ْ َٔ ْ َ َ خَ َ َ ُ ْ َ َٔ َ تَ ُ ْ َ َ ً َ تَّ َ َ ُ فَ ْ ُٔ َ‬
‫� ًما ا ِذن‬ ‫و�م ‪ -‬او قال ِب�ط يا�ه ‪ -‬فاما�م ِإماتة ح� ِإذا كنوا‬ ‫ِف ي�ا ول ي�يون ول ِكن �س اصاب�م النار ِبذن ِب ِ‬
‫ُ‬
‫َّ َ َ فَ َ ْ َ َ ئ َ َ َ ئ َ َ ُ ُّ َ َ َٔ نْ َ ْ َ َّ ث َّ َ َ َٔ ْ َ ْ َ َّ َٔ ُ َ َ ْ َ َ َ ْ‬
‫يضوا َعل يْ ِ� ْم‪،‬ف َين ُب ُتون ن َبات ِ‬
‫ال َّب ِة‬ ‫الن ِة‪ ،‬ا ِف‬ ‫الن ِة � ِقيل‪ :‬ي� اهل ج‬‫�ء ِب ِ�م ضب ِا� ضب ِا�فبثوا عل ا� ِار ج‬ ‫ِب�لشفاع ِة ‪ِ ،‬ج ي‬
‫َّ َ َ َ ْ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َ َٔ َّ‬ ‫ٌ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ون ِ ف� َ ِحيل َّ‬ ‫َ ُ ُ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ق ْد كن ِب�ل َب ِاد َي ِة‬ ‫الس ْي ِل‪،‬فقال‪َ :‬ر ُجل ِم َن الق ْو ِم‪ ،‬كن َر ُسول الهلِ صل‬ ‫تك ي ِ‬
‫�ابوعسدیخد�ر�ی‪t‬سےرم�و�یےہ �رسو�لالہلﷺےنرفمایا�و�ہول�گوج�ابد�ییمنہجںیہو�ہہنوتمریںےگہنںیئجےگ�‪،‬یلنکھچکول�گوجگانہو�ں‬
‫کی وجہ ےس د� �وز�خ ںیم اجئںی ےگٓا�گ ا�نوکما�رکرکوئہل انب�د�ےیگ�‪،‬پرھشافعتیک اجا�ز�ت وہگی ا�و�رلو�گرگ�و�ہ د گ�رر�و�ہ الئے اجئںی ےگ‬
‫�ا�و�ر�اہنںیتنجیکرہن�و�ںرپھپالی�دیاجائےاگ�ا�و�رحمکوہگا�ا�ےتنجےکولگو�!�ا�نرپپانیڈ�الو�‪،‬تبو�ہا�سرط�حیجاھٹںیےگےسیجد�انہا�سیٹم‬
‫مںیاگاتہےسجوکپانی کاہبرلاتاہے�‪�،‬ایکصخشوبلاعمول�موہتاہے�رسو�لالہلﷺ! نجلگںیمرہےںیہ�(جبیہوت�ٓا�پﷺوکعمول�م‬
‫‪2‬‬
‫ہےہکاہبئومںیوجمیٹعمجوہتیےہا�سںیمد�انہوخ�باگاتہے�)�۔‬
‫االعیل�‪۱�۳‬‬
‫ٰ‬ ‫‪1‬‬
‫َ ُ ُّ ْ َ ُ ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ات الشف َاعةِ َوإخ َراج ُ‬ ‫ْ‬
‫ا� ماجہ ِكتاب الزه ِد ب�ب ِذ ك ِر ال‬ ‫ال َو ِ ّح ِد ي نَ� ِم َن النار �‪ ،۴�۵�۹‬ن ن‬
‫س� ب ن‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫اال�ان َ ب� ُب ِإث َب ِ‬
‫‪ 2‬حصیح مسمل کتاب ی‬
‫‪،۳‬مسندا� یعیل�‪۱�۰�۹�۷‬‬
‫ب‬ ‫اال�ان�‪�۱�۵‬‬ ‫ا� حبان ‪،۱�۸��۴‬شعب ی‬ ‫َّش َف َاعةِ �‪،۴�۳�۰�۹‬مسندامحد�‪،۱�۱�۰�۷�۷‬حصیح ب ن‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ا�و�ر�اہلمنہجرپہجمنیکٓا�گوک�دیھامہنںیوہنےدیاجائےاگ�۔‬
‫ً‬ ‫ت ز ْد ٰنُ ْم َسع ْ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ٰ ُ ْ َ َ َّ ُ ‪۰‬۝ ُ َّ َ َ‬
‫‪1‬‬
‫ا‬
‫ِ ‪۹۷‬۝‬‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫خ‬ ‫م كما‬ ‫۔۔۔ماوىهم جهن ۭ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�ناکاکھٹنامنہجےہجبیھبکا�سیکٓا�گدیھیموہنےےگلیگمہاسےا�و�رڑھباکدیںےگ�۔‬
‫لبہکالہلاعتلٰینہجویم�ںےکذع�ا�بںیماضافہیہرکتا�رہےاگ�‪،‬‬
‫َ ُ ْ ُ ْ َ َ ْ َّ ْ َ ُ ْ َّ َ‬
‫‪2‬‬
‫ك اِل َعذ ً ۧ‬
‫اب ‪۳۰‬۝‬ ‫فذوقوا فلن ِنيد‬
‫ترجہم‪� :‬ا�بوھکچمز�ہمہاہمت�ر�ےےئلذع�ا�بےکوس�اکیسزیچمںیرہگزاضافہہنرکیںےگ�۔‬
‫ن ْم َو ُ ْ‬
‫ه ِف ْي ِه ُم ْب ِل ُس ْو َ ۚ‬ ‫ن ‪۷۴‬۝ َل يُ َف َّ ُ‬
‫ت َع ْ ُ‬ ‫َ ٰ ُ‬
‫اب َج َه ّن َم خ ِلد ْو َۖۚ‬
‫َّ ْ ُ ْ ْ َ ْ َ َ‬
‫ن ‪۷۵‬۝‬ ‫اِن المج ِر ِمي ِف عذ ِ‬
‫‪3‬‬

‫ترجہم�‪�:‬رہےرجممنی�‪،‬تو�و�ہہشیمہمنہجےکذع�ا�بںیمالتبم�رہںیےگیھبکا�نےکذع�ا�بںیمیمکہنوہگیا�و�رو�ہا�سںیمامیو�سڑپ�ےوہ�ںےگ۔‬
‫عیینرہ�وقتا�و�رہر�ٓا�نا�نےکذع�ا�بںیمد�ائیمدش�ترہےیگ�‪�،‬و�ہدشیدذع�ا�بےسربھگ�اکرد�ر�وغہمنہجےساتلاجرکیںےگہکمتیہالہلےس‬
‫ےگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�د کعار�وکہو�ہںیمہوم�تد�ےد�ےیلنکو�ہوک�ر�ااسوج�ا�بد�ےدیں �‬
‫َ َ َّ ُ ْ ٰ ّ ُ ْ َ َ َ ْ ْ ٰ ُ ْ َ ّ َ ٰ َّ َ ْ َ َ ْ ْ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ‬
‫ك لِل َح ّ ِق‬ ‫ك‪۰‬۝ قال اِنك مكِثون ‪۷۷‬۝ لقد ِجئنك ِبل ِق ولكِن اكث‬ ‫َو َند ْوا ٰ ٰي ِلك ل َِيق ِض َعل ْي َنا َر ّب ۭ‬
‫ٰ ُ‬
‫‪4‬‬
‫ك ِره ْو َن ‪۷۸‬۝‬
‫چاھہے‪�،‬و�ہوج�ا�بد�ےاگتموی�ںیہڑپ�ےرہوگےمہاہمت�ر�ےاپ�س‬
‫�‬ ‫ترجہم�‪�:‬و�ہاکپ�ریںےگا�ےاملک�!تری�ا�ر�بامہ�ر�اکا�میہامت�مرک�د�ےوت�ا‬
‫حقےلرک�ٓائےےھترگمتمںیمےساکرثکوحقیہانگو�ا� تراھ�۔‬
‫�ایکاقم�مرپرفمایا‬
‫ُ‬
‫ُٰ َْ ْ ْ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َّ ْ َ َ ْ ُ ُ َ ْ ُ َ َ ّ َ ْ ٰ ُ ُ‬
‫‪5‬‬
‫ت ٰت ً ۧب ‪۴۰‬۝‬ ‫ت يَده َويَق ْول الك ِفر يليتـ ِـن كن‬ ‫۔۔۔ يم ينظر المرء ما قدم‬
‫ترجہم‪:‬جسٓا�دمیو�ہبسھچکدیھکےلاگجو�ا�سےکاہتوھ�ںےنٓاگےاجیھبہےا�و�رکافرپاک�ر�اٹےھاگکا�شںیماخ�ک توہا�۔‬
‫جوشصخقحیکاطاعتےکاجبئےذکتیبرکتاہےمہا�سرط�حاسےدبلہدیےتںیہ�‪�،‬و�ہمنہجںیماپےنانگہو�ںاک�اعرت�ا�فرکتےوہئےخیچ‬
‫چخیرکہکںیےگہکا�ےامہ�ر�ےر�ب�!مہںیا�سد�ر�دنا�کذع�ا�بےساکن�لےلا�و�ر�دنایمںیو�اپساجنےاک�ایکا�و�رموقعد�ےد�ےا�بمہ‬
‫غریلہلےکاجبئےریت�یابع�د�تا�و�رعمتیصےکاجبئےاطاعترکیںےگ�‪�،‬اہنںیوج�ا�بدیاجائےاگکایہمےنمتوکطویلرمععاطہنںییک‬
‫ا‬
‫تیھ�‪،‬جسںیممہےنںیہمتدنایمںیاساب�بدنایسےرہب�ہو�رکای�‪،‬متںیہ �رز�قاطعکای�‪،‬متاہ�ر�ےےئلاساب�بر�احتایہمےیک�‪،‬متاہ�ر�ےاسمےن‬
‫‪ 1‬نب� ارسائیل �‪۹�۷‬‬
‫‪ 2‬النبا�‪۳�۰‬‬
‫‪ 3‬الزخرف�‪۷��۴ ،۷�۵‬‬
‫‪ 4‬الزخرف�‪۷�۸� ،۷�۷‬‬
‫‪ 5‬النبا�‪۴�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫رھا�سوقتوتنےقحوکےنھجمسا�و�ر�اسےاتخای�رکرنےیک‬
‫رکارتوصنتحیوکجمسانھاچہاتوتمسھجاتکستاھ�‪،‬پ �‬
‫پےد�رپےاپیناشننای�ںاظہرکںینجںیہدیھک گ‬
‫یھت؟�ایکاقم�مرپمرجمنییکد�رخو�استاکجو�ا�بوی�ںرفمایا‬
‫کوششویک�ںںیہنیک �‬
‫ْ‬
‫ت ِم ُن ْواۭ‪۰‬۝ َفالُ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ٰ ُ ْ ّ ٗ ٓ َ ُ ِ َ ُ َ ْ َ ٗ َ َ ْ ُ ْ َ ْ ُّ ْ‬
‫ك‬ ‫ش ْك بهٖ ُ ْٔ‬
‫م‪۰‬۝ واِن ي َ ِ‬ ‫م َس ِب ْي ٍل ‪۱۱‬۝ ذلِك ِبنه اِذا دع هللا وحده كفرت ۚ‬ ‫۔۔۔ َف َه ْل ا ِٰل ُخ ُر ْوج ِّ ْ‬
‫ٍ‬
‫ل ِ ْال َع ّ ْ َ ْ‬
‫‪1‬‬
‫ي ‪۱۲‬۝‬
‫ل الك ِب ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫ترجہم�‪:‬کایا�باہی�ںےسےنلکنیکیھبوکئیلیبسےہ�؟(جو�ا�بےلماگ) یہاحلتسجںیممتالتبموہ�‪�،‬ا�سوجہےسےہہکبجایکےلالہلیک‬
‫طر�فالبیااجتااھتوتمتامنےنےساناک�ررکدیےتےھتا�و�ربجا�سےکاستھد�وسر�و�ںوکالمیااجتاتومتام�نےتیلےھت�‪�،‬ا�بہلصیفالہلزب�ر�گو‬
‫برترےکاہتھےہ۔‬
‫ً‬ ‫َّ َ‬ ‫َٔ َّ َٔ َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َٔ ْ َ ُ َ‬
‫الهل ِإل ْام ِر ٍئ اخ َر ا َج ُل‪َ ،‬ح تَّ� َبلغ ُه ِس ِّت ي نَ� َس َنة‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة‪ ،‬ع ِن الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل قال‪ :‬اعذر‬
‫ِ‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہیبنرکیمﷺےنرفمایا�الہلاعتلٰینےا�سٓا�دمیےکذع�رکےےلسلسںیمتجحامت�مرک�د�یسجیکوم�توکومخرایک‬
‫‪2‬‬
‫یاہ�ںکتہکو�ہاسٹھاس�لیکرمعکوہپچنایگ�۔‬
‫�ا�و�راھجمسنے�‪�،‬ڈ�ر�انےا�و�ر�دمھاکنےےکےئلاہمت�ر�ےاپ�سربمغیپﷺا�و�ر�ا�سےکربنمورحم�ا�بےکو�ا�ر�ثاملعمتاہ�ر�ےاپ�سٓائےےھت�‪،‬متںیہ‬
‫مںی�ارتونکیوبدا�و�رقحوباطلںیماتمای�زکرناچاہاتتوکراتکستاھنکیلمتےناپینلقعوفمہےساک�م‬
‫خسیتا�و�رنرمیےسٓا�زمایاگایاھتانچنہچاتینیبملرمع گ‬
‫نہایل�ا�و�رنہد�اعای�نقحیکابتو�ںیکرط�ف ھدای�ندیاا�باپینرمگ�اہیاکزم�اکچوھ�‪،‬جنولگو�ںےنٓاکنںیھ�‪،‬کا�نا�و�ر�د�لرھکےنےکاب�وجو�داپین‬
‫جانو�ںرپخو�دہیملظایکہےا�ناکاہی�ںوکئیدم�دگا�رںیہنےہوجا�نوک�ا�سذع�ا�بےساکن�لےکسایا�سںیمفیفخترکسےک�۔‬

‫َّنِا َهّٰللا ُمِلٰع ِبْيَغ ِتٰوٰمَّسلا َو ِضْرَاْلاؕ‪ٗ ١‬هَّنِا ٌۢمْيِلَع ِتاَذِب ِرْوُدُّصلا‪۰۰۳۸‬‬
‫یبکش الہلاعتلٰی جانےن و�الا ےہٓاسامنو�ں ا�و�ر زمنییک وپشدی�ہ زیچ�و�ںاک�‪ ،‬یبکش وہی اجنےن و�الا ےہونیس�ںیک ابتو�ںاک�‪،‬‬

‫َوُه ْيِذَّلا ْمُكَلَعَج َفِٕىٰٓلَخ يِف ِضْرَاْلاؕ‪ْ ١‬نَمَف َرَفَك ِهْيَلَعَف ٗهُرْفُكؕ‪َ ١‬و اَل ُدْيِزَي َنْيِرِفٰكْلا‬
‫اگ�‪،‬ا�و�راکفر�و�ںےکےیل‬
‫�وہیایاسےہسجےنمتوکزمنیںیمٓابا�دایک�‪،‬سووجصخشرفکرک�ےاگا�سےکرفکاکوبا�لاسیرپڑپ�ے �‬

‫َنْيِرِفٰكْلا‬ ‫ُدْيِزَي‬ ‫َواَل‬ ‫اًتْقَمۚ‪١‬‬ ‫اَّلِا‬ ‫ْمِهِّبَر‬ ‫َدْنِع‬ ‫ْمُهُرْفُك‬

‫�ا�ن ےکرفکا�ن ےک رپ�و�ر�دگا�ر ےک زن�دیک ان�ر�اضی یہ ڑبھےناک ابعث وہتا ےہ ا�و�راکفر�و�ں ےک ےیل ا�ناکک‬

‫ْمُهُرْفُكاَّلِااًراَسَخ‪(۰۰۳۹‬فاطر�‪)۳�۸�،�۳�۹‬‬
‫فراسخ�ر�ہیہڑبھےناکابعثوہتاےہ�۔‬
‫‪ 1‬املومن�‪۱�۱�،۱�۲‬‬
‫ف‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫‪ 2‬حصیح ب خ�اری کتاب الرقاق ب�ب من بلغ ِس ِت ي ن� سنة‪ ،‬فقد اعذ َر الهل ِإل ْي ِه ِ ي� الع ُم ِر�‪،۶�۴�۱�۹‬مسندامحد�‪۹�۳�۹�۴‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�الہلاعتلٰینےاپینوستعملعےسٓاگا�ہ مرفایاکہا�بمتد�وبا�ر�ہدنایمںیاجنےیکٓا� �ر کز�ور�رہےوہ�ا�و�ر�دعو�ٰیکر�رہےوہکہا�بانفرمانییکہگج‬

‫گےارمتںیہدنایمںید�وبا�ر�ہولٹا�دیاجائےوتتمبتیھبوہی‬
‫گے‪،‬یلنکمہاجنےتںیہہکمتایاسہنںیرک�و گ‬
‫�اطاعتا�و�رشر�کیکہگج حوتدی�اتخای�ررک�و �‬
‫کھچرک�وگےوجہپےلرکتےرہےوہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُ َ ْ ُ َّ ُ‬ ‫َ َ ُّ َ َ ُ‬
‫‪1‬‬
‫۔۔۔ول ْو ُرد ْوا لعاد ْوا ل َِما ن ْوا عنه َواِن ْم لك ِذ ُ ْب َن ‪۲۸‬۝‬
‫رھوہیبسھچکرکیںےگسجےساہنںیعنمایکگایہے�‪�،‬و�ہوتہںییہوھجٹے�۔‬
‫ترجہم�گ‪�:‬ار�اہنںیاسبقزندگییکرط�فو�اپساجیھبجائے پوت �‬
‫بےکشالہلٓاسامنو�ںا�و� �رزمنییکرہوپشدی�ہزیچسےو�اقفےہ�‪�،‬و�ہوتیسون�ںےکےپھچوہئےر�ا�زتکاجناتہےوجسبےسزیا�د�ہیفخموہتے‬
‫ولخما�ترپضفتلییشخب‬
‫ہںی�‪�،‬الہلاحمکالاحمکنی نےاپینتمکحاکمہلا�و�ربدن�و�ںرپ�اپینرحتماکک�ذرفرمایاکہوہیوتہےسجےنمتوک�اپینےبامش�ر ق‬
‫وکزمنیںیمولہپ�ںاکاجشننیانبیا�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫�ا�و�رتم �‬
‫َ‬
‫ٌٰ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ۗ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ََْ َ ْ ُ‬
‫‪2‬‬
‫ض‪۰‬۝ َء اِلہ ّمع ہللاِ۔۔۔ۭ ‪۶۲‬۝‬‫ك خلـفا َء ال ْر ِ ۭ‬ ‫۔۔۔ويعل‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر(کو�نےہوج) متںیہزمنیاکہفیلخانبتاےہ�؟کایالہلےکاستھوکئیا�و�رالہٰیھب(یہاک�مرکنےو�الا�)ہے�؟�۔‬
‫�ا�و� �رزمنیںیمرصت�فےکاتخای�ر�ا�تےشخبںیہ�ا�سےکاب�وجو�د�ا�بوجکوئیدعو�تقحوکمانےنےساناک ک�ررتاہےا�و�ر�اپینتیثیحالخفتوھب�ل‬
‫کرغری�الہلیکدنبگیاتخای�ررکتاہےوت�ا�سابغاینہر�و�شاکمخای�ز�ہیھباسیوکگھبانتڑپ�ےاگا�و�راکفر�و�ںرپ�ا�نےکرفککےببسالہلاکضیغوغبض‬
‫�زیا�د�ہےسزیا�د�ہڑھبکاتالچاجتاےہ ک�‪،‬اف�رمہہشیرتیندبخبیت�‪،‬گاھٹےا�و�ر�رسو�ائیںیمالتبم�رہںیےگ۔‬

‫ْلُق ْمُتْيَءَرَا ُمُكَءٓاَكَرُش َنْيِذَّلا َنْوُعْدَت ْنِم ِنْوُد ِهّٰللاؕ‪ْ ١‬يِنْوُرَا‬

‫رقا�ر د�ا�درشیوک�ںاک اح�لوت اتب�ٔو جنوکمت الہل ےکوس�ا وپجارکتے وہ�‪ ،‬عیین ےھجم ہی التب�ٔو کہ انوہ�ں ےن‬
‫�ٓا�پےیہکہکمت اپےن �‬

‫اَم اَذ اْوُقَلَخ َنِم ِضْرَاْلا ْمَا ْمُهَل ٌكْرِش يِف ِتٰوٰمَّسلاۚ‪ْ ١‬مَا ْمُهٰنْيَتٰا اًبٰتِك ْمُهَف ىٰلَع ٍتَنِّيَب‬
‫�زمنیںیموکناس(جز�و) بانیاےہایا�ناکٓاسامنو�ںںیمھچکاسجاھےہیامہےنا�نوکوکئیاتک�بد�یےہہکہیا�سیکدللیرپاقئم‬

‫ُهْنِّمۚ‪ْ ١‬لَب ْنِا ُدِعَّي َنْوُمِلّٰظلا ْمُهُضْعَب اًضْعَب اَّلِا اًرْوُرُغ‪َّ۰۰۴۰‬نِا َهّٰللا ُكِسْمُي ِتٰوٰمَّسلا‬
‫ہو�ں�‪،‬لبہکہیاظلمایکد�وسر�ےےسرن�ےدھوکےیکابتو�ںاک عود�ہرکتےٓاتےںیہ�‪،‬قیینیاب�تےہہکالہلاعتلٰی�ٓاسامنو�ں‬

‫َو َضْرَاْلا ْنَا اَلْوُزَت۬ۚ‪َ ١‬و ْنِٕىَل ۤاَتَلاَز ْنِا اَمُهَكَسْمَا ْنِم ٍدَحَا ْۢنِّم ٖهِدْعَبؕ‪١‬‬
‫�ا�و�رزمنیوکاھتمے وہئے ےہہک و�ہلٹ ہن اجئںی ا�و�راگرلٹ اجئںیوترھپالہل ےکوس�ا ا�و�روکئی ا�نوکاھت�میھبںیہن اتکس �‪،‬‬

‫‪ 1‬االنعام�‪۲�۸‬‬
‫‪ 2‬النمل�‪۶�۲‬‬
 ‫���� �� �‬

‫ٗهَّنِاَناَكاًمْيِلَحاًرْوُفَغ‪(۰۰۴۱‬فاطر�‪)۴�۰�،�۴�۱‬‬
‫�و�ہمیلحوفغ�رےہ�۔‬

‫مدللاغیپ�م‪:‬‬
‫وکوھک�ڑرپرسشترکتے وہ�ا�نیک دق�ر�تاکتامشا‬
‫�ا�ےیبن ﷺ�!مرشکنی ےس وپچوھبکیھ مت ےن اپےن ا�ن رشیوک�ںوکنجںیہ مت الہل چ‬
‫� کیداھبیھےہ�؟جمےھاتبئومتاہ�ر�ےرشیوک�ںےنا�سوسعیوعریضزمنیںیموک�نیسزیچپدی�اکیےہ�‪ٓ�،‬ایا�انوہ�ںےندنمس�ر�و�ںا�و�رپاہ�ڑ�و�ںوک‬
‫پدی�اکایہے�؟کای�انوہ�ںےنویح�انا�تایجام�د�ا�ت نوابتا�توکپدی�اکایےہ�؟یآاسامنو�ںیکقیلخت تودبریںیما�نیکرش�اکتےہسجیکوجہےسمت‬
‫�اہنںیوبعم�دمانےتوہ�‪،‬کای�و�ہںیہمتٓاسام�ن �وزمنیےس �رز�قدیےتںیہ�‪،‬جباہمت�ر�ےاپےندیقع�ےےکاطمبقہنوت�و�ہاکئان�تےکاخلقںیہ‬
‫رھو�ہوبعم�دیکےسوہگےئ�؟�ا�ن‬
‫�ا�و�رنہیہاسجےد�ا�ر�ا�و�رنہیہا�سیکدتبریمںیاشملںیہ�‪�،‬ا�و�رنہیہٓاسام�ن �وزمنیےس �رز�قدیےن قرپا�د�رہںیتوپ �‬
‫�وجو�دوی�ںاہنںیاکپ�رتےوہ�ا�و ک�روی�ںا�نیکرپسشترکتےوہ�‪،‬حالانہکالہلاعتلٰینےرہغیپربمکومہہشی حوتدیہییک‬
‫کیےبیسباک�اقر�ا�رکرنےےکاب ک‬
‫�وحی مرفائیےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ٗ َٰ َ ْ ُ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َْٓ َ ْ َ ِ ْ َْ َ‬
‫‪1‬‬
‫ح اِل ْي ِه انه ل اِله اِل ان فاع ُبد ْو ِن ‪۲۵‬۝‬ ‫م ّر ُس ْول اِل ْن ِ ْ‬
‫ٍ‬
‫كِ ْ‬ ‫وما ارسلنا م قب ِل‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےنمتےسےلہپوج�رسو�لیھباجیھبہےا�سوکییہوحییکےہہکریم�ےوس�اکوئیالہٰںیہنےہسپمتول�گریم�ییہدنبگیرک�و�۔‬
‫ََ ۗ‬ ‫َ ُْ ْ َ َ ُ ّ‬
‫الد ْ َ‬ ‫ٓ ُ ٓ َّ ْ ُ‬
‫‪2‬‬
‫ي‪۰‬۝ ۙۥ ُحنفا َء ۔۔۔ۭ ‪۵‬۝‬ ‫ي له ِ‬ ‫َو َما ا ِم ُر ْوا اِل ِلـ َـيع ُبدوا هللا م ِل ِ‬
‫ص‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�ا�نوک�ا�سےکوس�اکوئیمکحںیہندیاگایتاھکہالہلیکدنبگیرکیں�اپےندینوک�ا�سےکےئلاخلصرککےباللککیوسہوکر�۔‬
‫�ا�ےیبنﷺ!�ا�نےسوپچوھایک�الہلےنمترپکوئیاتک�بان�ز�لیکےہسجںیمہیرحتیرلھکرک�د�یوہکہہیامہ�ر�ےرشیکںیہا�و�ر�الہلےک‬
‫ساتھاستھا�نوکیھباکپ�ر�وا�و�ر�ا�نیکوخشون�د�یاحصلرکنےےکےئلا�نےکان�میکذن�رواین�ز�ا�و�رقربانای�ںرک�و�‪�،‬و�ہیہیوج�ا�بدیںےگہکقیلخت‬
‫ےہ‪،‬مرگہیوشیپ�ا�‪،‬پری�وڈنپ�ت�‪،‬پر�وہتوکاہنا�و�ر�وعظ مواج�و�راپےنابطلوبعم�د�و�ںیکاطقتوقد�ر�ت‬
‫� تودبریکائان�تںیما�ناککوئیہصحںیہن �‬
‫کےنمڑھگ�ٹافاسنےا�و�ردیومالائیاہک�وتںیڑھگگڑھکرایکد�وسر�ےوکرھب�وسےدلا�رہےںیہ�‪،‬یہیسکرفشہت�‪،‬جن�‪،‬نیبای�ولییکدق�ر�تںیہن‬
‫وکاھماوہ�اےہ‬
‫لبہکالہلاعتلٰیکیامک�لدق�ر�ت طواقتا�و�ربےاپیا�ںرحتمےہہکاسےناناسنو�ںکےرفک�وشر�کےکاب�وجو�دٓاسامنو�ںا�و�رزمنی ت‬
‫�ا�و�ر�اہنںیاپینہگجےسشبنجںیہنرکنےدیاتو�رنہو�ہا�سملظمیظعرپپٹھڑپیںا�و�رکلپےتکپھجیہاکئان�تاکاظن�مد�رہمربہموہاجئے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ْ َ َ ْ َّ ْ ٰ َ ً‬ ‫َ َ ُ َّ ٰ ٰ ُ َ َ َ َّ ْ َ ْ ُ َ َ ْ َ ّ ُ ْ َ ْ ُ َ َ ّ ُ ْ ُ ّ ً‬
‫‪3‬‬
‫ح ِن َولداۚ ‪۹۱‬۝‬ ‫ال َبال َهداۙ ‪۹۰‬۝ ان دعوا لِلر‬
‫تكد السموت يــتفطرن ِمنه وتنشق الرض وتِر ِ‬
‫ںیا�ساب�ترپکہولگو�ںےنرحام�نےکےئل �ا لوا�دہونےاک�دعو�ٰیکای�۔‬ ‫ترجہم‪ :‬قریبےہہک سٓاام�نٹھپڑپیں ��‪،‬زمنیقشوہجائے �او�رپاہ�ڑگراجئ �‬

‫‪ 1‬االنبیائ�‪۲�۵‬‬
‫‪ 2‬البینۃ�‪۵‬‬
‫مر��‪۹�۰�،۹�۱‬‬
‫‪ 3‬ی‬
 ‫���� �� �‬
‫َّ ْ‬ ‫َ ُ ْ ُ َّ ۗ َ َ َ َ َ َ ْ َ‬
‫‪1‬‬
‫الس َما َء ا ْن تقع ع ال ْر ِض اِل ِبـ ِاذ ِنهٖ ۔۔۔‪۰‬۝ ‪۶۵‬۝‬ ‫۔۔۔وي ِسك‬
‫ریغبو�ہزمنیرپہنںیرگکسات۔‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�وہیٓاسام�نوک�ا�سرط�حاھتمےوہئےےہہکا�سےکا�ذ�نےک �‬
‫َ ٰ ٰ ٓ َ ْ َ ُ ْ َ َّ ۗ ْ َ ُ َ‬
‫‪2‬‬
‫الس َما ُء َوال ْرض ِب ْم ِر ٖه۔۔۔ ‪۲۵‬۝‬ ‫وِ ْ‬
‫م اي ِتهٖ ان تــقوم‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�را�سیکاشننوی�ںںیمےسہیےہہکٓاسام�نا�و� �رزمنیا�سےکمکحےساقئمںیہ۔‬
‫سرلہل‬
‫گ �ار�الہلاہنںیاھتمےہنرکےھا�و�ر�و�ہٹھپڑپیںوت�الہلےکوس�ااہمت�ر�ےیسکوبعم�دںیمہیاطقتودق�ر�تںیہنہکاہنںیاھت�مںیل�‪،‬یہوتسر�ا ا‬
‫تاعلٰیکاحملا�و�رچمشوپشیےہہکاپےندنب�و�ںوکرفک�ورش�کا�و�رنافرمانای�ںرکتےوہئےدکیاتھہےرھپبیھوف�ر�یرگفتےکاجبئےاہنںیےنلھبنسےک‬
‫لےئڈھلیدیاتہےا�و�رو�ہڑب�اغوف�رےہ�‪�،‬اگروکئیاگہنگ�روتبہو�اتسافغ�ر نود�امتاکاظاہ�ررکتےوہئےا�سیکاب�رگا�ہںیمکھجاجئےوت�و�ہاعم�ف‬
‫فرمادیاتےہ�۔‬

‫َو اْوُمَسْقَا ِهّٰللاِب َدْهَج ْمِهِناَمْيَا ْنِٕىَل ْمُهَءٓاَج ٌرْيِذَن َّنُنْوُكَيَّل ىٰدْهَا‬
‫�ا�و�ر ا�نافک�ر ےن ڑب�ی ز�و�ر د�ا�رمسقاھکئی یھتہک اگر ا�ن ےک اپ�سوکئی ڈ�ر�انے و�الا ٓائے وت و�ہ رہ ایک‬

‫ْنِم ىَدْحِا ِمَمُاْلاۚ‪ ١‬اَّمَلَف ْمُهَءٓاَج ٌرْيِذَن اَّم ْمُهَداَز اَّلِا اَرْوُفُنۙ‪۰۰۴۲‬‬
‫�امتےسزیا�د�ہدہ�ایتوبق�لرکنےو�الےوہ�ں�‪،‬پرھبجا�نےکاپ�سایکربمغیپٓاہپےچنوتسبا�نیکرفن�تیہںیماضافہوہ�ا�‪،‬‬

‫اًراَبْكِتْس۟ا يِف ِضْرَاْلا َو َرْكَم ِئِّيَّسلاؕ‪َ ١‬و اَل ُقْيِحَي ُرْكَمْلا ُئِّيَّسلا اَّلِا ٖهِلْهَاِبؕ‪١‬‬
‫ریو�ںاکوبا�لا�ندتبریو�الو�ںیہرپڑپتاےہ�‪،‬‬
‫ریو�ںیکوجہےسا�و�ررب�یدتب �‬
‫�دنایںیماپےنوکڑب�اےنھجمسیکوجہےس ��‪،‬ا�و�را�نیکرب�یدتب �‬

‫ْلَهَف َنْوُرُظْنَي اَّلِا َتَّنُس َنْيِلَّوَاْلاۚ‪ْ ١‬نَلَف َدِجَت ِتَّنُسِل ِهّٰللا اًلْيِدْبَت۬ۚ‪١‬‬
‫سوایکہیاسیدسوت�رےکرظتنمںیہوجاگےلولگو�ںےکاستھوہتارہاےہ�‪،‬سوٓا�پالہلےکدسوت�روکیھبکدبلاتوہ�اہناپئںیےگ‬

‫َوْنَلَدِجَتِتَّنُسِلِهّٰللااًلْيِوْحَت‪(۰۰۴۳‬فاطر�‪)۴�۲�،�۴�۳‬‬
‫�ا�و�رٓا�پالہلےکدسوت�روکیھبکلقتنموہتاوہ�اہناپئںیےگ�۔‬
‫کاہرتےےھتہک‬
‫�رسو�لالہلﷺیکتثعبےسلبقرشمکنیہکموہی�د� نواص�ر�ٰیکیڑگب�یوہئیاخالقیاحلتوک�دیھکرکڑک�یڑک�یںیمسقاھککر ک‬
‫ےگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫گ �ارہام�ر�یرط�فوکئیربمغیپبموع�ثوہ�اوتمہا�ساکخریمدق�مرکیںےگا�و�ر�ا�سرپ�ایام�نالنےںیمایکاثملیرک�د�ا�ر�ا� کد�اریں �‬
‫َ ْ َ ُ ْ َ َ ُ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َّ ْ َ َ ْ ً ّ ِ َ ْ َ َّ ْ َ َ ُ َّ َ َ‬
‫اد هللاِ ْال ُم ْخلَ ِص ْ َ‬
‫‪3‬‬
‫ي ‪۱۶۹‬۝‬ ‫ن ‪۱۶۷‬۝ لو ان ِعندن ِذكرا م الول ۙ‬
‫ِي ‪۱۶۸‬۝ لكنا ِعب‬ ‫واِن كنا ليقولو ۙ‬

‫‪ 1‬احلج�‪۶�۵‬‬
‫‪ 2‬الروم�‪۲�۵‬‬
‫‪ 3‬الصافات�‪ �۶�۷‬ت‪۱�۶�۹��۱‬‬
 ‫���� �� �‬

‫کاہرتےےھتہکاک�شامہ�ر�ےاپ�سو�ہذکرہوتاجوچپیلھ موقو�ںوکمالتاھتوہمالہلےکدیچ�ہدنب�ےوہتے�۔‬ ‫ترجہم‪ :‬یہول�گےلہپوت ک‬

‫َ ْ ُ َّ َ ْ َ َ ْ َ ٰ ْ َ َ ْ َ ُ ْ ُ ْ َ ْ َ َّ ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ي ‪۱۵۶‬۝ او تقولوا لو ان‬ ‫تم لغ ِف ِل ۙ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ع َطاىف َت ْ ْ ْ َ‬
‫ي ِم قب ِلنا۠‪۰‬۝ واِن كنا ع ِدراس ِ ِ‬ ‫ِٕ ِ‬
‫ۗ‬ ‫ب َٰ‬ ‫َا ْن َت ُق ْو ُل ْٓوا ا ِّنَ ٓا ُا ْ ِنل الك ِٰت ُ‬
‫ْ‬
‫ُْ‬ ‫ُ ْ َ َ َ ْ َ ْ ٰ ُ َ ُ َّ ٓ َ ْ ٰ‬
‫‪۰‬۝ ‪1‬‬
‫ب لكنا اهدي ِمن ْم۔۔۔ ‪۱۵۷‬۝‬ ‫ا ِنل علينا الكِت‬
‫ےھت‪�،‬ا�و�ر�ا�ب‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�بمتہیںیہنہہکےتکسہکاتک�بوتہمےسےلہپےک گد�ور�وہو�ںوک�د�ییئگیھتا�و�رہموککھچربخنہیھتہکو�ہایکپڑھےتڑپھاتے �‬
‫ہکارہمرپکات�بان�ز�لیکیئگوہتیوتہما�نےسزیا�د�ہر�استر� ثوابتوہتے�۔‬
‫تمہیاہبنہیھبںیہنرککسےت گ‬
‫مرگبجا�نیکانمتکےاطمبقانیہںیمےسامت�ماناسنتیےکےئلاختمالابنایئ دمحمﷺ�ا�نےکاپ�سیبننبرک�ٓائےا�و�ر�الہلےنا�نرپ�اپان�ٓاخر�ی‬
‫ایک‪�،‬ا�ناککرفبڑ�ھ‬
‫کال�مرق�ٓا�ندیجمان�ز�لرفمادیاوجسر�اسرحقوہد�ایتےہوتانوہ�ںےنایام�نو�اطاعتےکاجبئےاناک�ر�وماخلتفاک�ر�اسہتاتخای�ر �‬
‫گای�ا�و�ریہالہلیکزمنیںیما�و�ر�زیا�د�ہرسکیشرکنےا�و�ردعو�تقحاک�ر�اسہتر�وکےنےکےئلرب�یرب�یاچلںیےنلچےگلاحلا�ںہکرب�یاچلںیاپےن‬
‫لچےنو�الو�ںیہوکلےیتھٹیبںیہ ��‪،‬ا�بایکیہول�گرفک�و �شرک�‪�،‬رسو�لالہلﷺیکاخملتفا�و�ر�اہلایام�نوک�ایذ�ائںیاچنہپنےرپمرص�ر�ہرکا�ساب�ت‬
‫کےرظتنمںیہہکالہلاپےندسوت�رکےاطمبقا�ناکیھبافصیارک�د�ےسجرط�ح �ا�سےنیلھچپ موقو�ںوکینتسوناب کو�در�دیااھت� گ؟�ارییہاب�ت‬
‫رھا�سا�ر�ا�د�ےےکدبلےنرپکوئیدق�ر�تںیہن‬
‫ہےوتمتالہلےکدسوت�رںیمرہگزکوئیدبتییلہناپئوگے�‪،‬جسوق�م عرپذ�ا�باک�ا�ر�ا�د�ہاٰلیہوہاکچپ �‬
‫�رھکات�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ََ ّ ٗ ََ ُ ْ ّ ْ ُْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ٓ َ َ َ ُ ْ ُ ْۗ‬
‫َ‬
‫۔۔۔واِذا اراد ہللا ِبقو ٍم سو ًءا فل مرد ل ۚہ‪۰‬۝ وما لہم ِم دو ِنہٖ ِم و ٍ‬
‫ال ‪۱۱‬۝‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ربجالہلیسکوق�میکاشمتالنےاکہلصیفرکےلوترھپو�ہیسکےکاٹلےںیہنلٹیتکس�‪،‬نہالہلےکاقمبےلںیماییسوق�ماکوکئیاحمیو‬
‫مد�دگا�روہاتکسےہ۔‬

‫َوَا ْمَل اْوُرْيِسَي يِف ِضْرَاْلا اْوُرُظْنَيَف َفْيَك َناَك ُةَبِقاَع َنْيِذَّلا ْنِم ْمِهِلْبَق‬
‫�ا�و�رایک ہی ول�گ زمنی ںیم ےلچ رھپ�ےںیہن سج ںیم دکیےتھ اھبلےتہک وج ول�گ ا�ن ےس ےلہپ وہزگ�ر�ے ںیہ‬

‫َو اْۤوُناَك َّدَشَا ْمُهْنِم ًةَّوُقؕ‪َ ١‬و اَم َناَك ُهّٰللا ٗهَزِجْعُيِل ْنِم ٍءْيَش يِف ِتٰوٰمَّسلا‬
‫زیچ�سوکرہ�اد�ےہنٓاسامنو�ں‬
‫�ا�ناکاناج�مایکوہ�ا ح�؟الانہکو�ہوق�تںیما�نےسڑبھےوہئےےھت ��‪،‬ا�و�رالہلایاسںیہنےہہکوکئی ا‬
‫ُ‬
‫َو اَل يِف ِضْرَاْلاؕ‪ٗ ١‬هَّنِا َناَك اًمْيِلَع اًرْيِدَق‪َ۰۰۴۴‬و ْوَل ُ َٔيا ِخذ ُهّٰللا َساَّنلا اَمِب اْوُبَسَك‬
‫مںیا�و�رہنزمنیںیم ��‪،‬و�ہڑب�ےملعو�الاڑب�یدق�ر�تو�الاےہ ��‪،‬ا�و�راگرالہلاعتلٰی گلوو�ںرپا�نےکاعام�لےکببسد�ا�ر�وریگرفمانے‬

‫‪ 1‬االنعام�‪۱�۵�۶�،۱�۵�۷‬‬
‫‪ 2‬الرعد�‪۱�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫اَم َكَرَت ىٰلَع اَهِرْهَظ ْنِم ٍةَّبٓاَد َّو ْنِكٰل يُّؤَخِّرُْمُه ىٰۤلِا ٍلَجَا ىًّمَسُّمۚ‪ ١‬اَذِاَف َءٓاَج ْمُهُلَجَا‬
‫گلاتوتر�وئےزمنیرپایکاجند�ا�روکہنوھچ�ڑتانکیلالہلاعت �لٰیا�نوکاعیم�دنیعمکتتلہمد�ےرہاےہ�‪،‬سوبجا�نیکاعیم�دٓاہپےچنیگ‬

‫َّنِاَفَهّٰللاَناَكٖهِداَبِعِباًرْيِصَبؒ‪(۰۰۴۵‬فاطر�‪)۴�۴�،�۴�۵‬‬
‫�الہلاعت �لٰیاپےندنب�و�ںوکٓا�پدیھکےلاگ�۔‬
‫کاییہول�گزمنیںیمیھبکےلچرھپ�ےںیہنںیہہکاہنںیا�نولگو�ںاکعربتان�کاناج�مرظن�ٓاتاجو�ا�نےسےلہپزگ�رچےکںیہ�‪�،‬و�ہا�نےسزیا�د�ہ‬
‫ما�لا�و�ر�ا�ولا�د�رھکےنو�الےا�و�ر�ا�نےسزیا�د�ہاطقتو�رتےھ�‪�،‬انوہ�ںےنا�نےسزیا�د�ہزمنیوک�ٓابا�دکایتاھیلنکبجانوہ�ںےنالہلاملکاملکل‬
‫�ا�و�ر�ا�سےکرسولو�ںیکذکتیبیک�‪�،‬ر� �و �زٓاخر�توکھجالٹیاوتایکوقترقم�ر�ہکتتلہمدیےنےکدعب�الہلےنا�نرپذع�ا�بان�ز�لایکتو�الہلےک‬
‫لت‪�،‬ا�ولا�دیں�‪،‬نسیگاکمنا�تا�و�ر�ا�نےکےبامش�رعموب�داہنںیالہلیکرگفتےساچبنہےکسا�و�ر�الہل‬
‫ماقبےلںیم�ا�نےکڑب�ےڑب�ےےھتج�‪،‬ما�لدد�و �‬
‫ہی‪�،‬ا�و�را�نےکاثا�ر�وھکڈن�ر�ا�تربع�تےکاشن�ننبرک�ر�ہےئگںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫تاعلٰیکیدق�ر�تا�و�رشمتیا�نںیمانفذہوکر�ر �‬
‫ُ َ َ َ َ َ ُ َّ ْ َ ّ ََ‬ ‫َ ْ َ ْ ٰ ٰ َ َ ّ َُ‬
‫ُ‬
‫ه ال ِذي اتذ ْوا ِ ْ‬
‫م‬ ‫ص ُ‬ ‫ت لعله ْم َ ْي ِجع ْون ‪۲۷‬۝ فل ْول ن َ َ‬ ‫صفنا الي ِ‬ ‫م ْال ُق ٰرى َو َ ّ‬ ‫َو َل َق ْد َا ْهلَ ْك َنا َما َح ْو َل ُ ْ‬
‫ك ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ْ َ ً ٰ َ ً ‪۰‬۝ َ ْ َ ُّ ْ َ ْ ُ ْ ‪۰‬۝ َ ٰ َ ْ ُ ُ ْ َ َ َ ُ ْ َ ْ َ‬ ‫ُ‬
‫‪1‬‬ ‫ُ‬
‫م وذلِك اِفكهم وما كنا يفتون ‪۲۸‬۝‬ ‫د ْو ِن هللاِ قربن الِه ۭة بل ضلوا عن ۚ‬
‫ترجہم�‪:‬متاہ�ر�ےرگ�د�وپشی ےک العقو�ں ںیم تہبیس ویتسب�ںوکہم الہ�کرکچےکںیہ�‪،‬ہم ےن اپینٓایا�تجیھبرک اب�ر اب�ررط�ح رط�ح ےس ا�نوک‬
‫وکوھک�ڑر�انوہ�ںنےرقت�بالیالہلاک�ذ�ریہعےتھجمسوہئےوبعم�د‬
‫مساھجیاشایدکہو�ہاب�زٓاجائںی�‪،‬پرھویک�ںہنا�نویتسہ�ںےنا�نیکدم�دکیںیہنجالہل چ‬
‫ےئگ‪�،‬ا�و�ریہاھت�ا�نےکوھج�ٹا�و�را�نانب�وٹیدیقع�و�ںاک�اناج�موج�انوہ�ںےنڑھگ�رکےھےھت�۔‬
‫بانلایاھتلبہکو�ہوت�ا�نےسوھکئے �‬
‫طہرر�حیکاطقتوقد�ر�تا�و�راتخای�رصر�فالہلوحد�ہالشریکےکہضبقدق�ر�تںیمںیہ�‪�،‬ا�سوسعیوعریضاکئان�تںیم�ا�سےکمکحوککوئی‬
‫زیچ�سےکہضبقدق�ر�تںیمہے� گ‪�،‬ار�الہلاعتلٰی گلوو�ںوک�ا�نےکانگہو�ںیکاپ�د�ا�شںیما�و�رجانو�ر�و�ں‬
‫ٹا�لںیہناتکس�‪�،‬و�ہالع�ماغلوی�بےہا�و�رہر ا‬
‫کو�اناسنو�ںیکوحنستیکوجہوف�ر�یوط�رپرگرفترکتاتوتام�ماہلزمنیوکالہ�کرکدیات� م‪،‬رگیہا�سیکتیشما�و�رکحتمےہہکو�ہاہنںیوسچےن‬
‫�وبنسےنلھےکےئلایکرقم�ر�وقتکتےکےئلتلہمد�ےرہاہے�‪،‬پرھجبا�ناک�وقتٓا�نوپ�ر�اہوگاتو�الہلا�ناکماحسہبرک�ےاگ�ا�و�ررہصخشوک�ا�س‬
‫کےاعام�لاکپو�ر�اپو�ر�ابدلہد�ےاگ۔‬
‫ماضمنیوس�ر�ۃالاصفا�ت‪:‬‬
‫کاف�رمہکےکملظوسمتےسوبجم�رہوکربتہےساملسم�نانپ�ہےکےئلہشبحاجچےکےھتا�و�رمہکںیملکشمباچلسیاملسم�نابقیر�ہےئگےھت�‪�،‬اہلہکم‬
‫یگ‪�،‬ایےساحلا�تںیمافک�رمہکوکسابہق‬
‫بتہوخ�شےھتہکا�باملسمنو�ںاک�اناج�مرقیبےہا�و�ریہرحتیکےکمیکاھگٹوی�ںیہںیمدفن کوہر�ر�ہاجئے �‬
‫‪،u‬لو�طا�و�رالای�س ‪،�u‬یونس ‪u‬کےاحو�ا�لاتبرکہیبنتیکیئگہکمہاپےنےجیھبوہئے‬ ‫�اقو�ا�مون�ح�‪�،‬ابر�اہمی�‪�،‬اسامعلی�‪�،‬اسقح�‪،‬مو ٰسیوہا�ر�و�ن �‬
‫�ابنای�ءکر�ا�میکاخملتفا�و�رتذکیبرکنےو�الی موقو�ںوکفصہحیتسہےسیہاٹمکرعرب�تاکناش�نانبدیےتںیہ�‪�،‬ا�و�رسماملنو�ںوکسابہقابنای�ء�ا�و�ر�ا�ن‬

‫‪ 1‬االحقاف�‪۲�۷�،۲�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫کےریپ�واک�ر�و�ںےکاحلا�تو�و�اقاع�تاتبکرتمہاف �زائی مرفائییئگہکافک�ر�ومرشکنیوکئییھبد�ا�وپچیاتسامع�لرکلںیحتفولغہبمہہشیمہاپےنوممن‬

‫رپفرخرتےےھت�ا�سوس�ر�ہںیمافک�ر�ومرشکنیوکرتغبی‬
‫ںیہ‪�،‬اہلہکموخ�دکوابر�اہمی ‪ u‬کےبسنںیمامش ک�ررتےا�و�ر�ا�س ک‬
‫بدن�و�ںیہوکعاطکرتے �‬
‫�دیےتوہئےابر�اہمی ‪� u‬ا�و�ر�ا�نےکےٹیباسامعلی ‪ u‬کےیھباحلا�تایب�نرککے مرفایاکہا�ند� نوو�ںےناپیناج�نا�و�ر�ا�ولا�دکیرقبانییک‬
‫عٰیلوعدم�ہاثم�لاقئمیک�‪�،‬اسیرط�حایکےچساملسم�نوک�ر�بیکرضاکےےئلاپیناج�ن موا�لوکچناھ�و�رکرانیہاعس�د�تانھجمسچاہےئ ��‪،‬ا�سےک‬
‫یکیسا �‬
‫عال�و�ہا�سوس�ر�ہںیمتوحدی�‪،‬عبتثدعب�الوم�تا�و�رحاس�بوجز�اوکبتہیہدلشکاند�ا�زسےایب�نایکگایےہ�‪،‬سو�ر�ہےکٓاخرمںی�د� �و خزوی�ںےکابہیم‬
‫لنعنعطالتبکرافک�رکونتہیبا�و�رمومون�ںاک�ٓاپسںیماکملہم کالتبرنجوت�ںیکاشب�ر�تد�ییئگ�۔‬

‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عالہلےکان�مےسوجدحیبرہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫اًرْكِذۙ‪۰۰۳‬‬ ‫اًرْجَزۙ‪ِ۰۰۲‬تٰيِلّٰتلاَف‬ ‫اًّفَصۙ‪ِ۰۰۱‬تٰرِجّٰزلاَف‬ ‫َوِتّٰفّٰٓصلا‬

‫قمسفصابندھےنو�الے(فرشوت�ں) کی�‪،‬پرھوپ�ر�یرط�حڈ�اٹنےنو�الو�ںیک�‪،‬پرھذکرالہلیکالت�و�ترکنےو�الو�ںیک�‪،‬ییق‬

‫َّنِا ْمُكَهٰلِا ٌدِحاَوَلؕ‪ُّ۰۰۴‬بَر ِتٰوٰمَّسلا َو ِضْرَاْلا َو اَم اَمُهَنْيَب َو ُّبَر ِقِراَشَمْلاؕ‪۰۰۵‬‬

‫نًا تم بساک وبعم�د ایک یہ ےہ �‪ٓ� ،‬اسامنو�ں ا�و�ر زمنی ا�و�ر ا�ن ےک د�رمای�نیک امت�م زیچ�و�ں ا�و�ررشمقو�ںاک ر�ب وہی ےہ�‪،‬‬

‫اَّنِا اَّنَّيَز َءٓاَمَّسلا اَيْنُّدلا ِةَنْيِزِب ِبِكاَوَكْل۟اۙ‪َ۰۰۶‬و اًظْفِح ْنِّم ِّلُك ٍنٰطْيَش ٍدِراَّمۚ‪۰۰۷‬‬
‫ہم ےن ٓاسام�ن دنای وک اتس�ر�و�ں یک زیتن ےس ٓا�ر�اسہت ایک ا�و�ر افحظت یک رسکش اطیش�ن ےس�‪،‬‬

‫اَل َنْوُعَّمَّسَي ىَلِا ِاَلَمْلا ىٰلْعَاْلا َو َنْوُفَذْقُي ْنِم ِّلُك ٍبِناَجۖۗ‪۰۰۸‬‬

‫عالمابلاےک شرفوت�ں(کیابتو�ں) کوےننسےکےیلو�ہاک�نیھبںیہناگلےتکسہکلبرہرط�فےسو�ہام�ر�ےاجتےںیہھباگنےےکےیل‬

‫اًرْوُحُد َّو ْمُهَل ٌباَذَع ٌبِصاَّوۙ‪۰۰۹‬اَّلِا ْنَم َفِطَخ َةَفْطَخْلا ٗهَعَبْتَاَف‬

‫�ا�و�ر ا�ن ےک ےیل د�ائیم ذع�ا�ب ےہ�‪ ،‬مرگ وجوکئی ایکٓا�د�ھ اب�ت اچک ےل اھبگے وت (فو�ر�ا یہ) �ا�س ےک ےھچیپ‬

‫ٌباَهِشٌبِقاَث‪�(۰۰۱۰‬الاصفا�ت�‪۱‬تا�‪)۱�۰‬‬
‫�دکہاتوہ�اہلعشگلاجتاےہ�۔‬
‫رھا�ن شرفوت�ںیکمسق‬
‫�ٓاسامنو�ں رپ�الہلیک ابع�د�ت ا�و�رناظ�ماکئان�تیک دتبریکے ےئل اطق�د�ر�د� قراط�رصف ابندھےن و�الے شرفوت�ںیکمسق�۔پ �‬
‫رھا�ن شرفوت�ںیکمسق وج�امرحقیک رط�فوتجہ دلانے ےک ےئلذتکریکی دخمت اناج�م دیےت‬
‫جونافرمانو�ں ا�و�رمرجمو�ںوک�ڈ�اٹنےن و�الےںیہ�۔پ �‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ولخما�تاکعموب�دقحیقیدعتم�دہنںیسبایکالہلوحد�ہالشریکیہےہ‬
‫ہںی�۔فرشوت�ںےکونیت�ںرگ�وہو�ںیکمسقاھککر�الہلاعتلٰینے مرفایاکہامت�م ق‬
‫�‪،‬جسیکالوہتیو�ربوبتیںیموکئیرشیکںیہنےہ�‪�،‬ا�و�رکائان�تاکوپ�ر�ااظن�مالہلیکدنبگیںیملچرہاہے�‪،‬متاہ�ر�ےوبعم�دیقیقحیکدق�ر�ت‬
‫لک‪،‬مدبر�‪�،‬ر�ا�ز�قا�و�رتمرص�فےہ�‪،‬بجہکاہمت�ر�ےوبعم�د�و�ںےن‬
‫شا�نوتہیےہہکو�ہزمنیا�و�رٓاسامنو�ںا�و�ر�ا�نےکد�رمای�نوجکھچےہاکخالقوما �‬
‫کھچیھبقیلختںیہنایکا�و�رنہیہو�ہالہلیکقیلختںیماسجےد�ا�رہںی�‪،‬نہیسکاک�مںیمالہلےکدم�دگا�رہںی�‪،‬نہیہو�ہٓاسام�ن �وزمنیےس �رز�قدیےنرپ‬
‫وہ؟یجےسرفمایا‬
‫رھالہلاعتلٰیکوچوھ�ڑکرا�نےباقدت�ا�رویتسہ�ںیکرپسشتویک�ںرکتے �‬ ‫قا�د�رںیہا�و�رنہیہا�نےکاپ�سیسکمسقےکاتخای�ر�ا�تںیہتوپ �‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫الس ٰم ٰو ِت َول ِف ال ْر ِض َو َما ل ُه ْم ِف ْيماَ‬‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫‪۰‬۝ َ َ ْ ْ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ْ ُ َّ ْ َ َ َ‬
‫ِ‬ ‫هللاِ ل ي ِلكون ِمثقال ذر ٍة ِف‬ ‫ِ‬
‫ق ِل ادعوا ال ِذي زعتم م دو ِن ۚ‬
‫ن ْم ِّ ْ َ ْ‬ ‫ش ٍك َّو َما َل ٗه ِم ْ ُ‬
‫مِْ‬
‫ِ ْ‬
‫‪1‬‬
‫ي ‪۲۲‬۝‬‫م ظ ِه ٍ‬
‫ترجہم‪�(:‬ا�ےیبن�!�ا�نرشمکنیےس) کوہہکاکپ�ر�دکیوھ�اپےنا�نوبعم�د�و�ںوکںیہنجمتالہلےکوس�ا�اپانعموب�دمسےھجےھٹیبوہ ��‪،‬و�ہہنٓاسامنو�ںںیمیسک‬
‫�ذ�ر�ہرب�ابرچزیےکاملکںیہہنزمنیںیم�‪�،‬و�ہٓاسام�ن �وزمنییکتیکلمںیمرشیکیھبںیہنںیہ�‪�،‬ا�نںیمےسوکئیالہلاکمد�دگا�ربیھںیہنےہ۔‬
‫ت‪۰‬۝ ا ِْي ُت ْو ِ ْ‬ ‫َّ‬ ‫ِ َُ ْ ْ َ َ َ َ ُ ْ ِ َ ْ َْ ِ َْ َ ُ ْ ْ ٌ‬ ‫ُ ْ َ َ َ ْ ُ ْ َّ َ ْ ُ ْ َ ِ ْ ُ‬
‫ن‬ ‫الس ٰم ٰو ِ ۭ‬ ‫شك ِف‬ ‫م د ْو ِن هللا ارو ِن ماذا خلقوا م الرض ام لــهم ِ‬ ‫قل ارءيتم ما تدعون‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫م َق ْبل ٰھ َذ ٓا َا ْو ا َ‬
‫ث ٍة ِّ ْ‬
‫م ِعل ٍم ا ِْن ك ْن ُت ْم ٰص ِد ِق ْ َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫بك ِٰتب ِّ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ي ‪۴‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬
‫وہ؟�ذ�ر�اجمےھکداھئوتوسیہ‬ ‫وکوھ�ڑکراکپ�رتے �‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�ےیبن�!�ا�نےسوہکبکیھمتےنٓاکنںیھوھک�لرک� کیداھبیھہکو�ہایتسہ�ںںیہایکنجںیہمتالہل چ‬
‫ےہ؟�ا�سےسےلہپٓائیوہئیوکئیاتک�بایعملاککوئی‬
‫کہزمنیںیمانوہ�ںےنایکدیپ�اایکےہ�؟یا�ٓاسامنو�ںیکقیلخت تودبریمںیا�ناککوئیہصح �‬
‫قبہی(�ا�ناقعئدکےوبث�تںیم�)متاہ�ر�ےاپ�سوہوت�وہیےلٓائو�اگرتمےچسوہ�۔‬
‫رغو�بوہتاےہا�سےئلرفمایاہکوس�ر�جاکرہ�ر�و�زایکیئنتہجےسولط�عوغر�و�بوہنابیھ‬
‫کوینہکوس�ر�جرہ�ر� �وز�ایکےئنز�ا�ویےےسولط�عو �‬
‫�الہلےکمکحےسیہوہتاےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ٰ‬ ‫َ َ ُْٓ ُ ّ ْ َ ٰ‬
‫‪3‬‬
‫ش ِق َوال َمغ ِر ِب ا ِّن لق ِد ُر ْو َ ۙ‬
‫ن ‪۴۰‬۝‬ ‫فل اق ِسم ِ َب ِب الم ِ‬
‫ترجہم�‪:‬مںیمسقاھکتاوہ�ںرشمقو�ںا�و�رمرغبو�ںےکاملکیکمہا�س قرپا�د�رہںی۔‬
‫ُ ْ ْ‬
‫ي َو َر ّب ال َمغ ِر َب ْ ِ ۚ‬ ‫َر ُّب ْال َم ْ َ ْ‬
‫ي ‪۱۷‬۝‬ ‫شق ِ‬ ‫ِ‬
‫‪4‬‬

‫ترجہم�‪�:‬د� نوو�ںرشم�قا�و�ر�د� نوو�ںرغم�ب�‪،‬سباکمالکوپر�و�ر�دگا�روہیےہ۔‬

‫ربخدیےنےک‬
‫�ا�و�ریہیھبالہلیکتفصےہہکا�سےنٓاسام�ندنایکیزیتنےکےئلا�نتنگات�ر�و�ںےسزمینایکےہکوینہکایشطنیاکہون�ںوککھچ �‬

‫‪ 1‬سبا�‪۲�۲‬‬
‫‪ 2‬االحقاف�‪۴‬‬
‫‪ 3‬املعارج�‪۴�۰‬‬
‫الرمحن�‪۱�۷‬‬
‫‪ٰ 4‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫لےئا�وپر کاجرٹو�ہےنیلیکوکششرکتےںیہ�‪�،‬ا�سےکاب�ر�ےںیمرفمایاہکالہلاعتلٰینےٓاسام�ندنایوکتسممکحرسحد�و�ںےکذ�ریےعےسرہسرکش‬
‫ےہ‪،‬جبایشطنیٓاسام�ندنایپرکوئینسنگےنیلیکوکششرکتے‬
‫یشاط�نےسوفحم�ظرک�دیاہے�‪،‬کیساطیش�ناکا�ندح�و�ںےسزگ�رنانکممںیہن �‬
‫ہںی سوتات�ر�ےا�نرپٹو�ٹڑپتےںیہسجےسابعلوم�ماطیش�نلجاجتےںیہ�‪�،‬ا�و�ر�اپےنر�بیکاطاعتےسرسکیشیکانبپر�ا�نےکےئلد�ائیم‬
‫عذ�ا�بایت�رایکایگہے�‪�،‬ا�ناتس�ر�و�ںاکیترس�ادصقمرحب�وبریکات�رکیوی�ںںیم نہرامئییھبےہ�‪،‬یہایشطنیاعلمابلاںیماجکررقم�ب شرفوت�ںیکابتںی‬
‫ہنںینسےتکس�ا�و� گر�ار�اتافقًاکوئیذ�ر�اسیکنھبیسکاطیش�نےکاک�نںیمڑپاجتیےہوتقلبا�سےکہکو�ہےچیناپےنا�ولایتکےچنہپایکزیتہلعش‬
‫�ا�سوکاجیلاتہے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫اب َّ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫لش ٰـي ِط ْي َوا ْع َت ْد َن ل ُه ْم َعذ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫َ َ َ ْ َ َّ َّ َّ َ ۗ َ ّ َ َ َ ْ َ َ َ َ ٰ َ ُ ُ ْ ً ّ‬
‫ّ‬ ‫ْ‬
‫‪1‬‬
‫الس ِع ِ‬
‫ي ‪۵‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ولقد زينا السماء الدنيا ِبصا ِبيح وجعلنا رجوما ِل‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےناہمت�ر�ےرقیبےکٓاسام�نوکمیظعالاش�نرچ�اغو�ںےسٓا�ر�اسہتایکہےا�و�ر�اہنںیایشطنیوکما�رھباگنےاکذ�ریہعانب�دیاہے�‪�،‬ا�ن‬
‫یشاطنو�ںےکےئلڑھبکیتوہئیٓا�گمہےنایہمرک�رکیھےہ۔‬
‫َّ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ي َو َحفظ ٰ َ‬ ‫َ َ َّ ٰ ّ َ ٰ ّ ْ‬ ‫َّ ۗ‬ ‫ََْ ْ‬
‫م استق‬ ‫م ‪۱۷‬۝ اِل ِ‬ ‫ك ش ْي ٰط ٍن ّر ِج ْي ٍ ۙ‬ ‫م ِ‬‫نا ِ ْ‬ ‫الس َما ِء ُ ُب ْو ًجا ّوزينا لِلن ِظ ِر َ ۙ ‪۱۶‬۝ ِ‬ ‫َولقد َج َعل َنا ِف‬
‫اب ُّمب ْ ٌ‬
‫ي ‪۱۸‬۝‬ ‫الس ْم َع َف َا ْت َب َع ٗہ ِش َہ ٌ‬
‫َّ‬
‫ِ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم�‪:‬یہامہ�ر�یاک�رفرمائیےہہکٓاسام�نںیممہےنتہبےسوبضم�طےعلقانبئے ��‪،‬ا�نوکدکیےنھو�الو�ںےکےیلزمینایک�ا�و�ررہاطیش�نرم�د�و�دےس‬
‫�ا�نوکوفحم�ظرکدیاوکئیاطیش�نا�نںیمر�ا�ہںیہناپاتکسالاہیہکھچکنسنگےلےلا�و�ربجو�ہنسنگےنیلیکوکششرکتاےہوت یاکہلعشر�وشن‬
‫�ا�ساکاھچیپرکتاےہ�۔‬
‫�ایکاقم�مرپونج�ںاکایب�نرفمایا‬
‫ََ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َّ َ ّ َّ َ ْ ُ ُ ْ َ َ َ َ َّ‬ ‫َ ً َ ُ‬ ‫الس َماۗ َء َف َو َج ْد ٰنَا ُم ِل َئ ْ‬
‫َّ َ َّ َ َ ْ َ َّ‬
‫ِلس ْمعِ ۭ‪۰‬۝ ف ْن‬‫ت َح َر ًسا ش ِد ْيدا ّوش ُه ًباۙ ‪۸‬۝ وان كنا نقعد ِمنا مقا ِعد ل‬ ‫وان لمسـنا‬
‫َّ ْ َ ْ ٰ َ َ ْ ٗ َ ً َ ً‬
‫َ‬
‫‪3‬‬
‫اب ّر َصداۙ ‪۹‬۝‬ ‫يد له ِشه‬ ‫يست ِم ــعِ الن ِ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رہیہکمہےنٓاسام�نوکٹوٹلاتو� کیداھکہو�ہرہپید�ا�ر�و�ںےساٹپپڑ�اےہا�و�رشاہبو�ںیکاب�ر�شوہ�رہیےہ�‪�،‬ا�و�ریہہکےلہپمہنسنگےنیلےک‬
‫لےئٓاسام�نںیمےنھٹیبیکہگجاپےتیلےھترگما�بوجچو�ر�یےپھچےننسیکوکششرکتاہےو�ہاپےنےئلاھگ�تںیمایکاہش�باثقباگلہو�اپاتاےہ�۔‬

‫اَنْقَلَخؕ‪١‬‬ ‫ْنَّم‬ ‫ْمَا‬ ‫اًقْلَخ‬ ‫ُّدَشَا‬ ‫ْمُهَا‬ ‫ْمِهِتْفَتْساَف‬

‫�ا�ناکفر�و�ں ےس وپچوھوتہکٓایا ا�ناک دیپ�ارکنا زیا�د�ہ شدو�ا�ر ےہ ای (�ا�ناک) نجںیہ مہ ےن (�ا�ن ےک الع�و�ہ )پدی�اایک ےہ �؟‬

‫‪ 1‬امللک�‪۵‬‬
‫‪ 2‬احلجر�‪ �۶‬ت‪۱�۸��۱‬‬
‫الن �‪۹� ،۸‬‬
‫‪ 3‬ج‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َوَنْوُرَخْسَي۪‪۰۰۱۲‬‬ ‫َتْبِجَع‬ ‫ٍبِزاَّل‪ْ۰۰۱۱‬لَب‬ ‫ٍنْيِط‬ ‫ْنِّم‬ ‫ْمُهٰنْقَلَخ‬ ‫اَّنِا‬

‫ہم ےن (�اناسنو�ں) کو ل�یس�د�ا�ریٹم ےس دیپ�اایک ےہ �؟ لبہکوت بجعترک رہا ےہ ا�و�ر ہیرخسم�ا نپرک رہے ںیہ�‪،‬‬

‫َو اَذِا اْوُرِّكُذ اَل َنْوُرُكْذَي۪‪َ۰۰۱۳‬و اَذِا اْوَاَر ًةَيٰا َنْوُرِخْسَتْسَّي۪‪َ۰۰۱۴‬و اْۤوُلاَق‬
‫ےت‪�،‬ا�و�ر بجیسکزجعم�ےوک دکیےتھ ںیہوت ذم�ا�ق ا�ڑ�اتےںیہ�ا�و�رےتہکںیہہک‬
‫�ا�و�ر بج اہنںیتحیصنیک اجتی ےہ ہیںیہن امن �‬

‫ْنِا ۤاَذٰه اَّلِا ٌرْحِس ٌنْيِبُّمۖۚ‪۰۰۱۵‬اَذِاَء اَنْتِم َو اَّنُك اًباَرُت َّو اًماَظِع اَّنِاَء َنْوُثْوُعْبَمَل۠ۙ‪۰۰۱۶‬‬
‫یہوتابللکملھکالھکاج�د�ویہےہ�‪،‬کایبجمہرمجائںیےگاخ�کا�و�رڈہ�یوہجائںیےگرھپایک(سچچم) ہماٹاھئےاجئںیےگ�؟‬
‫َ‬ ‫ٰ َ ٓ ُٔ‬
‫َوَاابونَنْوُلَّوَاْلاؕ‪�(۰۰۱۷‬الاصفا�ت�‪۱�۱‬تا�‪)۱�۷‬‬
‫کایمہےسےلہپےکامہ�ر�ےاب�پد�ا�د�ایھب�؟‬
‫دیپ�ار�دیان� شدو�ا�رہنںی�‪�:‬ا�ےیبنﷺ�!نمرکینٓاخر�تےسوپھچںیالہلےناپیندق�ر�تاکمہلےساس�تٓاسامنو�ںا�و�ر�وسعی‬
‫�الہلےکےئلد�وبا�ر�ہ ک‬
‫�وعریضومہ�ا� �رزمنی�‪�،‬دکہےتوہ�ےوس�ر�ج�‪،‬مچےتکوہ�ےاچند�ا�و�رلبدن�وبالاٹوھ�ساہپ�ڑ�و�ںوغری�ہوکختقیلایکہےوج�اپےنمجحا�و�روستعےکاحل�ظےس‬
‫وکد�وبا�ر�ہ نزد�ہرک�دیانا�نزیچ�و�ںیکقیلختےسزیا�د�ہلکشما�و�رشمتقو�الاےہ�‪،‬جسالہلےک‬
‫ناہیتانوکےھںیہ�‪�،‬ا�بایک�الہلےکےئلا�نولگو�ں �‬
‫دیپ�ارچاکہےا�سےکقلعتمہیےتھجمسںیہہکو�ہا�نیک‬
‫دیپ�ار�دیانشملکںیہناھت�ا�و�رجوخو�د�اہنںیایکدفہع ک‬
‫لےئدنچ� ندو�ںںیمہیمیظعالاش�ناکئان�ت ک‬
‫ےہ‪�،‬ا�نےکدج�امدجٓا�د�م ‪u‬کومہےنینکچسیلد�ا�رمیٹےسدیپ�اکایتاھیجےسرفمایا‬ ‫�د�وبا�ر�ہقیلختےساعجزےہ ��‪،‬ا�و�ر�اناس�نوکئیڑب�یزیچہنںی �‬
‫َََ ْ َ َْ َ ْ َْ َ ْ َ ْ َ ّ ْ ََ َ ُ‬
‫‪1‬‬
‫ح ٍا ّم ْسن ْو ٍ ۚ‬
‫ن ‪۲۶‬۝‬ ‫ال ِم‬
‫النسان ِم صلص ٍ‬ ‫ولقد خلقنا ِ‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےناناس�نوکسڑ�یوہئییٹمےکوسکےھاگ�ر�ےےسانبیا۔‬
‫کڑھ�ار�د�ے �اگ‪،‬تم‬
‫�ا�و�ررھپا�سیکلسنوکپانیےکایکدبوبد�ا�رریقحقرط�ےےسالچیاہے�‪�،‬اسیرط�حبجالہلاچہےاگاہنںی�د�وبا�ر�ہیٹمےس کانبر ک‬
‫ںیہ‪�،‬و�اضحدلائلوبر�اہنیےسقحوباطلاکفر�قاھجمسیااجتا‬
‫�الہلیکدق�ر�تےکرکشوم�ںرپحری�ا�نوہ�ا�و�ریہاپیناہجلتںیما�ساکذم�ا�قا�ڑ�ارہے �‬
‫ہےوتمسھجرکہنںیدیےت�‪�،‬الہلاکنا�ز�لرک�د�ہالک�مےتنسںیہسجںیماہنںیاخر�و�یزندگیےکاب�ر�ےںیمہیبنتیکاجتیےہوتکال�مالہلوکوھٹھٹ�ںںیم‬
‫رخسا�ڑ�اتےوہئےےتہکںیہدعو�ٰی�ٓاخر�ت�‪،‬جتنو�د� �وز�خوتلطامستیابتںیںیہھبالیہسکرط�حنکممےہہکبجمہرمچےک‬
‫�ا�ڑ�ا�دیےتںیہا� متو�ر �‬
‫ہو�ںا�و�رمیٹنباجئںیا�و�رہڈیو�ںاکنپرج�ہر�ہاجئںیا�سوقتمہرھپ� نزد�ہرککےاٹاھڑھک�ےےیک ئاجںی�‪�،‬ا�و�رکایہام�ر�ےاگےلوقوت�ںےکٓاباو‬
‫�اجد�ا�دبیھاٹاھئےاجئںیےگ�؟�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ۗ‬ ‫َ‬
‫ن ‪۴۷‬۝ ا َو ٰا َب ٔو َن ال َّول ْو َن ‪۴۸‬۝ قل ا َِّن ال َّول ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َو َك ُ ْنا يَ ُق ْو ُل ْو َن‪۰‬۝ ۙۥ َاى َذا ِم ْت َنا َوك ّنا ُ َ‬
‫ت ًاب َّو ِع َظ ً‬
‫اما َء ا ِّن ل َم ْب ُع ْو ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ِي‬ ‫ث َۙ‬ ‫ِٕ‬
‫ْٰ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ي ‪۴۹‬۝‬ ‫َوال ِخ ِر َ ۙ‬
‫‪ 1‬احلجر�‪۲�۶‬‬
‫ت‬
‫‪ 2‬الواقعہ�‪۴�۹��۴�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم‪ :‬ہکےتےھتایکبجمہرمرکاخ�کوہجائںیےگوترھپاٹاھرکڑھک�ےےیکاجئںیےگ�؟�ا�و�رایکامہ�ر�ےاب�پد�ا�د�ایھباٹاھئےاجئںیےگ‬
‫جوےلہپزگ�رےکچںیہ ��؟ا�ےیبن(ﷺ) �ا�نولگو�ںےسوہکانیقیاگےلا�و�رےلھچپبس۔‬

‫ْلُق ْمَعَن َو ْمُتْنَا َنْوُرِخاَدۚ‪۰۰۱۸‬اَمَّنِاَف َيِه ٌةَرْجَز ٌةَدِحاَّو اَذِاَف ْمُه َنْوُرُظْنَي‪۰۰۱۹‬‬
‫�ٓا�پوج�ا�بدجیےئہکاہ�ںاہ�ںا�و�رمتذللی(بیھ�)ہوئوگے�‪�،‬و�ہوترص�فایکر�و�زیکڑھجکیےہہکاکییکہیدکیےنھںیگلےگ‬

‫َو اْوُلاَق اَنَلْيَوٰي اَذٰه ُمْوَي ِنْيِّدلا‪۰۰۲۰‬اَذٰه ُمْوَي ِلْصَفْلا ْيِذَّلا ْمُتْنُك ٖهِب َنْوُبِّذَكُتؒ‪۰۰۲۱‬‬
‫�ا�و�رںیہک ےگہک اہئے امہ�ر�ی رخ�ابی یہی زج�ا (سز�ا) کا د�ن ےہ�‪،‬ییہ ہلصیف اک د�ن ےہ ےسج مت الٹھجتے وہ�‪،‬‬

‫اوُرُشْحُا َنْيِذَّلا اْوُمَلَظ َو ْمُهَجاَوْزَا َو اَم اْوُناَك َنْوُدُبْعَيۙ‪ْ۰۰۲۲‬نِم ِنْوُد ِهّٰللا‬

‫ظالوم�ں وک ا�و�ر ا�ن ےک رمہ�اہوی�ں وک ا�و�ر (جن) جن یک و�ہ الہل ےک الع�و�ہ رپسشت رکتے ےھت‬

‫ْمُهْوُدْهاَفىٰلِاِطاَرِصِمْيِحَجْلا‪�(۰۰۲۳‬الاصفا�ت�‪۱�۸‬تا�‪)۲�۳‬‬
‫(�ا�نبسوک) جعمرککےاہنںید� �وز�خیکر�ا�ہدکاھد�و۔‬
‫�ا�ےیبنﷺ!�ا�نےسوہکہا�ںقیًانی�الہلاملکوی�مالدیناعام�لیکزج�اکےےئلںیہمتا�و�رمتاہ�ر�ےٓابا�و�اجد�ا�دکو�د�وبا�ر�ہ نزد�ہ مرفائےاگ�ا�و�رتمبس‬
‫ےگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�ذلتےساگنہںیاکھجئےا�سیکاب�رگا�ہںیماحضروہجائو �‬
‫َ ُ ٌّ‬
‫ك َا َ ْ‬
‫ت ُه ٰد ِخر ْ َ‬
‫‪1‬‬
‫ي ‪۸۷‬۝‬ ‫ِ‬ ‫۔۔۔و‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رسباک�ندبائےا�سےکوضح�رحاضرہوجائںیےگ۔‬
‫جسرط�حالہلاعتلٰیکےایکاشا�ر�ےرپتموجو�دمںیٓاگےئےھتا�و�ر�ا�سےنںیہمتزمنیںیمالیھپ�دیاتاھاسیرط�حایکاشا�ر�ےرپ�و�ہںیہمت‬
‫متاہ�ر�یربق�و�ںےس نزد�ہرککےدیم�ا�نرشحممںیعمجرک�د�ےاگ�ا�و�رتمالہلےکاقمبےلںیمبےسبوہ�‪�،‬الہلےکمکحےساسر�افلی ‪u‬یجےسیہ‬
‫�رغریوت�ناٹھڑھک�ےوہ�ںےگا�و�روخ�ف‬
‫تیمس‪،‬ننےگاپئو�ں�‪،‬عریا�ںا�و خم‬
‫�‬ ‫صو�رمںیپوھکنںیےگٓا�نیکٓا�نںیمہیبساپینربق�و�ںےسامت�ماجز�ا‬
‫را�و�رمدی�ا�نرشحمکیایتخس�ںدیھکرہےوہ�ںےگ�‪،‬جبرجممنیوکاپینالہکت‬
‫�و�دہتشےسیٹھپاینپٓاکنوھ�ںےسایقمتےکوحتشاگنزیانمظ �‬
‫وکاہوی�ںےکاعرت�ا�فا�و�راظاہ� نرد�امترکتےوہئےںیہکےگاہئےامہ�ر�یمکیتخبہیوتیو�مالزج�اہے�‪�،‬اہل‬
‫صا�فرظن�ٓانےےگلیگوت�و�ہاپین ت‬
‫�ایام�نایفرشےتا�نیکدن�امتڑبھانےےکےئلںیہکےگاہ�ں�‪،‬یہر�با�و�ربدن�ےےکد�رمای�نا�نےکوقح�قےکاب�ر�ےںیما�و�ربدن�و�ںےک‬
‫�د�رمای�نا�نےکٓاپسےکوقح�قےکاب�ر�ےںیمےلصیفاک�د�نےہےسجو�اضحدللیوبر�اہنیےکاب�وجو�دتمالٹھجیارکتےےھت�‪�،‬الہلر�بالزع�تمکح‬
‫فرمائےاگھگریلائوسبرفک�وشر�کا�و�رماعصیاک�ا�رتاک�برکنےو�الو�ں�‪�،‬ا�ناکمو�ںںیم�ا�ناکساتھدیےنو�الو�ںا�و�ر�ا�نوبعم�د�و�ںوکجنیکو�ہالہل‬
‫‪ 1‬النمل�‪۸�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ایکرتےےھت�‪،‬پرھخسیتےکاستھا�نبسوکہانکرکہجمنںیمڈ�ا�لد�و�‪،‬یجےسفرمایا‬ ‫کوچوھ�ڑکردنبگی ک‬
‫ٰ ٰ َ َ َْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ك َك َّفار َعن ْي ۙد َّم َّن ٍ ّ ْ َ ْ‬‫َ ْ َ ْ َ َ َّ َ ُ َّ‬
‫ب ‪۲۵‬۝ ال ِذ ْي َج َعل َم َع هللاِ اِل ـ ًـها اخ َر فال ِق ٰيه ِف‬ ‫ي ُم ْع َت ٍد ّم ِر ْي ِۨ ۙ‬
‫اع ِلــلخ ِ‬ ‫ٍ ِ ٍ ‪۲۴‬۝‬ ‫ال ِقيا ِف جهنم‬
‫َّ ْ‬ ‫ََْ‬
‫‪1‬‬
‫اب الش ِدي ِد ‪۲۶‬۝‬
‫العذ ِ‬
‫ترجہم�‪:‬حمک دیا ایگ کنیھپ د�وہجمن ںیم رہکےٹاکفروکجوحق ےس انع�د�راتھکتاھ�‪،‬خریکو�ر�وکےن و�الا�ا�و�رحدسےاجت�و�زکرنے و�الاتاھ�‪،‬شک ںیم‬
‫اھت�‪،‬ڈ�ا�لد�و�اسےتخسذع�ا�بںیم�۔‬
‫پڑ�اہو�اتاھ�ا�و�ر�الہلےکاستھیسکد�وسر�ےوک�الہٰانبئےاھٹیب �‬

‫اَمْمُكَل‬ ‫َنْوُلْؤُـْسَّم۠ۙ‪۰۰۲۴‬‬ ‫ْمُهَّنِا‬ ‫َوْمُهْوُفِق‬

‫�ا�و�راہنںیرہھٹ�اول�‪� (،‬ا�سےیل) کہا�نےس(ضر�و�ر�ی) سو�ا�لےیکاجنےو�الےںیہ�‪،‬متںیہایکوہگایےہہک(�ا�سوقت)‬

‫اَل َنْوُرَصاَنَت‪ْ۰۰۲۵‬لَب ُمُه َمْوَيْلا َنْوُمِلْسَتْسُم۠‪َ۰۰۲۶‬و َلَبْقَا ْمُهُضْعَب ىٰلَع ٍضْعَب‬

‫تمایکد�وسر�و�ںیکدم�دںیہنرکتےہکلبو�ہ(سبےکبس) �ٓا�ج مرفا�ںرب�د�ا�رنبےئگ�‪�،‬و�ہایکد�وسر�ےیکرط�فوتمجہوہرک‬

‫ِنْيِمَيْلا‪۰۰۲۸‬‬ ‫ِنَع‬ ‫اَنَنْوُتْاَت‬ ‫ْمُتْنُك‬ ‫ْمُكَّنِا‬ ‫َنْوُلَءٓاَسَتَّي‪۰۰۲۷‬اْۤوُلاَق‬

‫سو�ا�ل و وج�ا�ب رکنے ںیگل ےگ ںیہک ےگ ہکمت امہ�ر�ے اپ�س امہ�ر�ی د�ائںی رط�ف ےس ٓاتے ےھت�‪،‬‬

‫اْوُلاَق ْلَب ْمَّل اْوُنْوُكَت ُم ْٔو ِم ِن ْ َۚ‬

‫ي‪َ۰۰۲۹‬و اَم َناَك اَنَل ْمُكْيَلَع ْنِّم ٍنٰطْلُسۚ‪ْ ١‬لَب ْمُتْنُك‬
‫�و�ہ وج�ا�ب دیں ےگہکںیہن ہکلبمت یہ ایامند�ا�ر ہن ےھت ا�و�ر ھچک امہ�ر�ا ز�و�ر وت اھت (ہی) ہنںی ہکلبمت (خو�د)‬

‫َنْوُقِٕىٓاَذَل‪۰۰۳۱‬‬ ‫اَّنِا‬ ‫ۤاَنِّبَرۗۖ‪١‬‬ ‫ُلْوَق‬ ‫اَنْيَلَع‬ ‫َنْيِغٰط‪َّ۰۰۳۰‬قَحَف‬ ‫اًمْوَق‬

‫سرکش ول�گ ےھت�‪� ،‬ا�ب وت مہ (سب) پر امہ�ر�ے ر�بیک اب�ت اثبت وہچیکہک مہ (عذ�ا�ب) کچےنھ و�الے ںیہ�‪،‬‬

‫ْمُكٰنْيَوْغَاَف۠اَّنِااَّنُكَنْيِوٰغ‪�(۰۰۳۲‬الاصفا�ت�‪۲�۴‬تا�‪)۳�۲‬‬
‫پسمہےنںیہمترمگ�ا�ہایکمہوخ�دبیھرمگ�ا�ہیہےھت�۔‬
‫حاس�باتک�بےکدعبجبرفشےتڑب�ےڑب�ےڑکیہمرجمو�ںےکےلگںیموط�قڈ�ا�لدیںےگا�و�ر�و�ہاتناہئیذلتولاچا�ر�یےکاستھرسھجاکئے‬
‫ایکرتے ےھت ا�س ےک اب�ر�ے ںیم‬
‫رتابر�د�ا�ز�ی ہی ک‬
‫رہھٹائو�‪�،‬دنایمںی وج�اف �‬
‫زعوجل مرفائےاگ�ذ�ر�ا�اہنںی �‬
‫ہجمنیک رط�ف اج�رہے وہ�ں ےگوت�الہل �‬
‫�ا�نےسھچکوپھچانہے�‪،‬چاننہچالہلاعتلٰیپوچےھاگ�دنایمںیوتتمرفک�ورش�ک�‪،‬عمتیصا�و�رشر�وفاس�دمںیایکد�وسر�ےےکدم�دگا�رتےھا�بںیہمت‬
‫کایہوگایہے�؟تمرپیہایکصمتبیٓا�نڑپ�یہکمتایکد�وسر�ےیکدم�دہنںیرککسےتاحلانہکمتوت�دنایمںیا�سزعمابطلںیمالتبمتےھہکاہمت�ر�ے‬
‫عموب�دتمےسذع�ا�بوک�د�و ک�رر�دیںےگ�‪،‬متاہ�ر�ی کدم�دریںےگای�الہلےکاہ�ںاہمت�ر�یافس�ر�شرکیںےگ�‪�،‬ا�نےکد�لا�نابتو�ںیکوگ�اہیدیں‬
‫‪ 1‬ق �‪ �۴‬ت‪۲�۶��۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫گےا�سےئلرسھجاکئےاخمو�شرہںیےگوت�الہلر�بالزع�ت مرفائےاگ�ا�ر�ے�!�ٓا�جوتیہبس مرفانرب�د�ا�ربنےئگںیہ�‪�،‬ا�سےکدعب�د� �وزخیایک‬

‫�د�وسر�ےیکرط�فڑمیںےگا�و�رابہمرکت�ا�رشر�و�عرک�دیںےگ�‪،‬پری�و�یرکنےو�الےاپےنوشیپ�ائو�ںوکمالمترکتےوہئےںیہکےگ�دنایمںیمت‬
‫�اپےنافسدعاقئد�ا�و�رمرشکانہاعام�لےکاب�ر�ےںیمہںیمسقاھککاھرکہینیقیدلاتےرہےہکسجر�ا�ہیکرط�فمتںیمہالچ�رہےوہ�وہیقحا�و�رھبالئییک‬
‫�ر�ا�ہےہا�و�رہمےنںیہمتاپانخریخو�ا�ہھجمسرکانیہاقعئدکواپانلایتاھجساک�ٓا�جہیاناج�مدبدکیےنھوکمالہے�‪،‬یپوش�اوج�ا�بدیںےگمتںیمہوم�ر�دطنع‬
‫متانبئو�‪،‬مہںیمتےسرفککا�ا�رتاک�برک�انےیکوکئیوق�تا�و�ر�اتخای� حراصلہناھت�‪،‬سچوتیہےہہکًاعبطتمرب�ائییکرط�فامئلےھتا�و�راہمت�ر�ےد�ل‬
‫ےھت‪،‬ہمےنںیہمتسجزیچکیرط�فدعو�تد�یو�ہوکئیقحاب�تہنیھتہنا�س‬
‫توحدیکیٓا�و�ا�زسےربکت�ونرف�ترکتےا�و�رکرفسےرھب�ےوہئے �‬
‫ایل�‪،‬دی�ا�نرشحم�‪،‬ہجمنںیماجنے‬
‫کیالھبئی پروکئیدللییھتنکیلوچنہکوخ�دمتاہ�ر�ے لدو�ںںیمرسکیشا�و�ررب�ائییھتا�سےئلمتےنامہ�ر�اہکانما�ن م‬
‫کےدعب�ا�و�رہجمنےکاند� تراعبنیا�و�روبتمعنییکہیابہیمرکت�ا�رقر�ٓا�ندیجممںیدعتم�داقمما�ترپبای�نیکیئگےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ َ ْ َ ‪۰‬۝ َ ُ ْ ُ َّ ْ َ ْ ُ ْ ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ّٰ‬ ‫َ َٓ‬
‫استض ِعف ْوا‬ ‫ل يقول ال ِذي‬ ‫م‪۰‬۝ َ ْي ِجـ ُـع َب ْعض ُه ْم اِل َب ْع ِۨض القو ۚ‬ ‫َول ْو ٰتى ِا ِذ الظ ِل ُم ْو َن َم ْوق ْوف ْو َن ِع ْند َر ِّ ِب ْۖۚ‬
‫اس ُت ْض ِع ُف ْٓوا َا َ ْن ُن َص َد ْد ٰن ُكْ‬
‫ي ْ‬ ‫ب ْوا ل َِّلذ ْ َ‬
‫ُ‬ ‫اس َـت ْك َ‬
‫ي ْ‬ ‫َّ ْ َ ْ َ ْ َ ُ ْ َ ْ َ ٓ َ ْ ُ ْ َ ُ َّ ُ ْ ٔ ْ َ َ َ‬
‫ال َّالذ ْ َ‬ ‫لِل ِذي اسـتكبوا لول انتم لكنا مو ِم ِني ‪۳۱‬۝ ق‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َّ ْ َ ُ ْ ُ َّ ْ َ َ ْ َ َ ْ ْ َّ‬ ‫مرم ْ‬ ‫َ ْ ُ ٰ َ ْ َ ْ َ ۗ ُ ْ َ ْ ُ ْ ُ ْ ُّ‬
‫ب ْوا بل َمك ُر ال ْي ِل‬ ‫اسـتك ُ‬ ‫استض ِعف ْوا لِلذي ْ‬
‫ِ‬
‫ي ‪۳۲‬۝ َوقال الذي ْ‬
‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ع الهدى بعد اِذ جا َءك بل كنتم ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ٗ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫‪۰‬۝ ‪1‬‬
‫َوالنا ِر اِذ ت ُم ُر ْونــنا ا ْن نكف َر ِبهلل ِ َونعل له اندادا۔۔۔ ‪۳۳‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬کا�ش! تمدکیوھ�ا�ناکحا�لا�سوقتبجہیاظلماپےنر�بےکوضح�رکڑھ�ےوہ�ںےگ�‪�،‬ا�سوقتہیایکد�وسر�ےرپ�الز�ا�م ھدریں‬
‫گے�‪،‬جولو�گدنایمںیدباکر�رکےھےئگےھتو�ہڑب�ےےننبو�الو�ںےسںیہکےگہکاگرتمہنوہتےوتہموممنوہتے�‪�،‬و�ہڑب�ےےننبو�الےا�ن‬
‫ےھت‪�،‬و�ہدبے‬
‫�دبےوہئےولگو�ںوکجو�ا�بدیںےگایکہمےنںیہمت�ا�سدہ�ایتےسر�وکاتاھجومتاہ�ر�ےاپ�سٓائییھت�؟ہنںیلبہکمتوخ�دمرج�م �‬
‫رفکریںا�و�ر�د�وسر�و�ں‬
‫ہوئےول�گا�نڑب�ےےننبو�الو�ںےسںیہکےگںیہنہکلببشو�ر�و�زکیاکم�ر�ییھتبجمتمہےسےتہکےھتہکمہالہلےس ک‬
‫ریھٹاںی�۔‬
‫کو�ا�ساکمہرس � ئ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬
‫َ َ ُ ْ َ َّ َ ٓ َّ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ ۗ َ َ ْ َ َّ‬
‫ّ‬
‫ن ْم‬ ‫السب ْيل ‪۶۷‬۝ َر ّب َنا ٰا ِت ْم ِض ْعف ْي ِ َ‬
‫م ال َعذاب َوال َع ْ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫وقالوا ربنا اِن اطعنا سادتنا وكبا َءن فاضلون ِ‬
‫َل ْع ًنا َكب ْ ً‬
‫ياۧ ‪۶۸‬۝‬ ‫ِ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم‪� :‬ا�و�رںیہکےگ�ا�ےر�بامہ�ر�ے! ہمےناپےنرس�د�ا�ر�و�ںا�و�ر�اپےنڑب�و�ںیکاطاعتیکا�و�ر�انوہ�ںےنںیمہر�ا�ہر�استےسےبر�ا�ہ‬

‫کر�دیا�ا�ےر�ب�!�ا�نوکد�وہر�اعذ�ا�بد�ےا�و�را�نرپستختنعلرک۔‬
‫ُ َّ َ َ َ َ ْ ُ َّ ٌ َّ َ َ ْ ُ ْ َ َ ‪۰‬۝ َ ٰ ّٓ َ َّ َ ُ ْ ْ َ َ ْ ً ‪۰‬۝ َ َ ْ ُ ْ ٰ ُ ْ ُ ْ ٰ ُ ْ َ َّ َ ٰ ٓ ُٔ َۗ‬
‫جيعاۙ قالت اخرىهم ِلولىهم ربنا هول ِء‬ ‫۔۔۔كما دخلت امة لعنت اختاۭ ح اِذا اداركوا ِفيا ِ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ىه ْم ِلخ ٰر ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫ِك ِض ْع ٌف َّو ٰلك ِْن ل ت ْعل ُم ْو َن ‪۳۸‬۝ َوقال ْ‬
‫ت ا ْو ٰل ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ال ل ُ ّ‬ ‫َ َ ّ ُ ْ َ َ ٰ ْ َ َ ً ْ ً ّ َ َّ‬
‫ىه ْم‬ ‫ٍ‬ ‫ق‬ ‫ۭۥ‬ ‫‪۰‬۝‬‫ر‬‫تم عذاب ِضعفا ِم ِ‬
‫ا‬ ‫الن‬ ‫اضلون فا ِ ِ‬

‫‪ 1‬سبا�‪ �۱‬ت‪۳�۳��۳‬‬
‫‪ 2‬االحزاب �‪۶�۷�،۶�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َفَا َك َن َل ُ ْ‬
‫ك َعلَ ْي َنا ِ ْ‬
‫م َف ْضل َف ُذ ْو ُقوا ْال َع َذ َ‬
‫‪1‬‬
‫اب ِبَا ك ْن ُت ْم تك ِس ُب ْو َ ۧ‬
‫ن ‪۳۹‬۝‬ ‫ٍ‬
‫ترجہم�‪ :‬گہرر�و�ہبجمنہجںیمد�اخلوہگاتو�اپےنشیپ گر�ور�و�ہرپعلتنرکتاہو�اد�اخلوہگا�‪،‬حیتہکبجبسوہا�ںعمجوہجائںیےگوتہربدع�و�ا گلار�و�ہ‬
‫ہپےلرگ�و�ہ ےکقح ںیم ےہکاگکہ ا�ے ر�ب�!یہول�گ ےھتوہنج�ں ےن مہوکگرم�ا�ہایک ذہل�ا�اہنںیٓا�گاک�د�وہر�ا ذع�ا�ب د�ے�‪،‬جو�ا�ب ںیم ا�رشا�د‬
‫ہپالر�و�ہد�وسر�ےرگ�و�ہےسےہکاگکہ گ(�ارہماقبلالز�ا�مےھت�)توتموک‬
‫ہوگا�‪،‬ہر�ایکےکےئلد�وہر�اعذ�ا�بیہےہمرگتماجنےتںیہنوہ�‪�،‬ا�و�ر گ‬
‫ہمرپکو�نیستلیضفاحصلیھتا�باپینامکئیےکہجیتنںیمذع�ا�باکمز�اکچوھ�۔‬
‫َ َ‬ ‫َّ َ َ ُ ْ ُ ّ ُ َ ٰ ۗ ٔ ُ َّ ْ َ ْ َ ْ َ ُ ْ ٓ َّ ُ َّ َ ُ ْ َ َ ْ َ ْ ُ ْ‬ ‫ۗ ُ‬ ‫ْ‬
‫ك ت َب ًعا ف َهل ان ُت ْم ّمغ ُن ْو َن َع ّنا ن ِص ْي ًبا‬ ‫َواِذ يَ َت َـحا ّج ْو َن ِف النا ِر فيقول الضعفوا لِل ِذي استكبوا اِن كنا ل‬
‫َ َ ّ َ ْ َ ْ َ ْ َ ُ ْ ٓ ّ َ ُ ٌّ ْ َ ٓ ّ َ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ْ‬ ‫ّ َ َّ‬
‫‪2‬‬
‫ي ال ِع َبا ِد ‪۴۸‬۝‬ ‫النا ِر ‪۴۷‬۝ قال ال ِذي استكبوا اِن ك ِفي ۙا‪۰‬۝ اِن هللا قد حك ب‬ ‫ِم‬
‫رھذ�ر�اخای�لرک�و�ا�سوقتاکجبہیول�گد� �وز�خںیمایکد�وسر�ےےسڑگھج�رہےوہ�ںےگ ��‪،‬دنایمںیوجلو�گزمک�و�رتےھو�ہڑب�ےےننب‬
‫ترجہم�‪:‬پ �‬
‫�و�الو�ںےسںیہکےگمہاہمت�ر�ےاتبعےھتا�بایکیاہ�ںمتان�رمنہجیکفیلکتےکھچکےصحےسمہوکباچلوےگ ��؟و�ہڑب�ےےننبو�الےوج�ا�بدیں‬
‫گےہمبساہی�ںایکاح�لںیمںیہ�ا�و�ر�الہلدنب�و�ںےکد�رمای�نہلصیفرکچاکہے�۔‬
‫�ا�بوتمہبسرپامہ�ر�ےر�بیکہیاب�تاثبتوہچیکہکمہذع�ا�باکزم�اےنھکچو�الےںیہ�‪،‬ہموخ�دگرم�اہیںیمےکٹھبوہئےےھتا�و�ر�اسیر�اسےت‬
‫کیرط�فںیہمتدعو�ت �دی�۔‬

‫ْمُهَّنِاَف ٍذِٕىَمْوَي يِف ِباَذَعْلا َنْوُكِرَتْشُم‪۰۰۳۳‬اَّنِا َكِلٰذَك ُلَعْفَن َنْيِمِرْجُمْلاِب‪۰۰۳۴‬‬

‫سو ا�بٓا�ج ےک د�ن (سب ےک بس) عذ�ا�ب ںیم رشیک ںیہ مہانگ�ہاگ�ر�و�ں ےک استھ اسی رط�حرکتے ںیہ�‪،‬‬

‫ْمُهَّنِا اْۤوُناَك اَذِا َلْيِق ْمُهَل ۤاَل َهٰلِا اَّلِا ُهّٰللاۙ‪َ ١‬نْوُرِبْكَتْسَي۠ۙ‪َ ۰۰۳۵‬و َنْوُلْوُقَي اَّنِٕىَا‬
‫یہو�ہ(لو�گ) ہںیہکبجا�نےساہکاجتاےہہکالہلےکوس�اوکئیوبعم�دںیہنوتہیرسکیشرکتےےھتا�و�رےتہکےھتہکایکمہ‬

‫ِّقَحْلاِب‬ ‫َءٓاَج‬ ‫ٍنْوُنْجَّمؕ‪ْ۰۰۳۶‬لَب‬ ‫ٍرِعاَشِل‬ ‫اَنِتَهِلٰا‬ ‫اْۤوُكِراَتَل‬

‫�اپےن وبعم�د�و�ںوک ایک دیو�انے اشعریک اب�ت رپوھچ�ڑ دیں �‪(،‬ہنںیںیہن) لبہک (نیب) توقح (ساچ دین) لائے ںیہ‬

‫ِمْيِلَاْلاۚ‪۰۰۳۸‬‬ ‫ِباَذَعْلا‬ ‫اوُقِٕىٓاَذَل‬ ‫َنْيِلَسْرُمْلا‪ْ۰۰۳۷‬مُكَّنِا‬ ‫َوَقَّدَص‬

‫�ا�و�ر بس رسولو�ں وک اچس اجنےت ںیہ�‪ ،‬قیًانی تم د�ر�دنا�ک ذع�ا�ب (کا زم�ہ) کچےنھ و�الے وہ�‪،‬‬

‫َواَمَنْوَزْجُتاَّلِااَمْمُتْنُكَنْوُلَمْعَتۙ‪�(۰۰۳۹‬الاصفا�ت�‪۳�۳‬تا�‪)۳�۹‬‬
‫متںیہاسیاکدبلہدیااجئےاگوجمترکتےےھت۔‬
‫‪ 1‬االعراف �‪۳�۸�،۳�۹‬‬
‫‪ 2‬املومن�‪۴�۷�،۴�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ےگ�ارچہرج�مےکاطمبقذع�ا�بیکدقم�ا�رمںیرف�قوہگا�‪،‬ہم‬
‫جسرط�حدنایمںیا�نےکرج�ائمرتشمکہےھتا�سرط�حذع�ا�بمنہجںیمرتشم�کوہ�ں گ‬
‫مرجمو�ںوک�اییسیہد�ر�دنا�کزس�ا�دیاکرتےںیہ�‪،‬یہرج�ائمیکامت�مدحیںالھپنگاجنےو�الےو�ہول�گےھتہکبجدنایمںیاہنںیوعظوصنتحییک‬
‫جاتییھتہکالہلےکوس�اوکئیوبعم�دبرحقںیہنےہ�‪،‬کائان�تیکرہچزی�الہلیکولخم�قےہا�و� ہررخمول�قاپیناقب�او�ر� �رز�قےکےئلاپےنر�بیکاتحم�ج‬
‫ہے�‪،‬کیسولخم�قےکاپ�سوکئیدق�ر�تو�اتخای�رہنںیےہ�‪�،‬ا�سےئلاطغو�تیکدنبگیےساتئبوہکررص�فاسییکابع�د�ترک�و�‪،‬شمالک�تو‬
‫پریاشنوی�ںںیم�اسیوکپاک�ر�و�ا�و�ر�اسیےسامدییںو�اسبہترکلووتیہڈنمھگمںیٓاجاتےےھتا�و�رلکہمقحیکاخملتفرکتےوہئےےتہکےھتایکہمایک‬
‫وھڑ�دیںنجیکرپسشتامہ�ر�ےٓابا�و�اجد� کا�درتےےلچٓائےںیہ�؟‬ ‫وک �‬ ‫راپےنوبعم�د�و�ں چ‬
‫شاعرا�و�ر�ایکدیو�انےیکدیو�انیگیکاخط �‬
‫ُ ُ َ َ‬ ‫الهل َع َل ْيه َو َس َّ َل‪ُٔ :‬ام ْر ُت َٔا ْن ُٔا َقات َل َّ‬ ‫َٔ َّ َٔ َ ُ َ ْ َ َ َ ض َ َّ ُ َ ْ ُ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ َّ‬
‫اس َح تَّ� َيقولوا‪ :‬ال ِإ َل‬
‫الن َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الل َصل ُ ِ‬ ‫� الل عنه‪ ،‬قال‪ :‬قال رسول ِ‬ ‫ان ا ب� هر ي�ة ر ِ ي‬
‫َ َّ‬ ‫َّ َّ ُ فَ َ ْ َ َ َ َ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َ نّ َ ْ َ ُ َ َ َ ُ َّ ّ‬
‫ال‪ِ ،‬إل ِب َ� ِق ِه َو ِح َس ُاب ُه َعل ِ‬
‫الل‬ ‫ِإل الل‪� ،‬ن قال‪ :‬ال ِإل ِإل الل‪ ،‬فقد عص ِم ِ ي� نفسه وم‬
‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہ �رسو�لالہلﷺےنرفمایاجمےھا�ساب�تاکحمکدیاایگےہہکںیما�سوقتکتولگو�ںےساتق�لرک�و�ںبجکت‬
‫�و�ہال�الہٰالا�الہلاک�اقر�ا�رنہرکلںی�‪ ،‬جسےنال�الہٰالا�الہلاکاقر�ا�ررکلایا�سےناپیناج�نا�و�رما�لیکافحظترکلیالایہہکاسال�ماککوئیقحوہ�ا�و�ر�ا�س‬
‫کاباطیناسح�بالہلےکذمہےہ�۔‬ ‫‪1‬‬

‫کاف�رےکا�سوقملےےکدعبقر�ٓا�ندیجمنےہیتقیقحاجاگرکیہکاسبہقابنای�ء�ومرلسنییکربخکےاطمبقدمحم�رسو�لالہلﷺالہلیکرط�ف‬
‫سےقحےکاستھرشتیفالئےےھت�‪�،‬ا�و�راسبہقابنای�ء�ا�و�ر�ا�نرپنا�ز�لاتکبو�ںیکدصتیقرکتےےھتا�و�ر�وہیمیلعتشیپرک�رہےےھتوجسابہق‬
‫�ابنای�ءنےشیپیکںیھت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َُ ُ َ َ َ‬
‫‪۰‬۝ ‪2‬‬ ‫َ‬
‫م ق ْب ِلك۔۔۔ ‪۴۳‬۝‬ ‫ِلر ُسل ِ ْ‬ ‫ُّ‬
‫ل‬ ‫ل‬ ‫ي‬‫ك ا ِّل َما َق ْد ِق ْ‬‫ما يقال ل‬
‫ِ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�ےیبن�!تموکوجکھچاہکجا�رہاہےا�سںیموکئیزیچبیھاییسںیہنےہوجتمےسےلہپزگ�ر�ےوہئےرسولو�ںوکنہیہکاجیکچوہ۔‬
‫�ا�با�نےساہکاجئےاگکہمتال�ز �مًاد�ر�دان�کزس�اکامز�اکچےنھو�الےوہ�‪،‬ہمےنمترپکوئیملظںیہنایکلبہکہید�ر�دنا�کذع�ا�باہمت�ر�ےانیہاعام�ل‬
‫بخہثیاکتنہجیےہوجتمرکتےرہےوہ�۔یجےسرفمایا‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٰ َ ُٓ‬ ‫ََ َ َ ُ ْ‬
‫‪3‬‬
‫ہللا ل َِيظ ِل َم ُہ ْم َولك ِْن ك ْنا انف َس ُہ ْم يظ ِل ُم ْو َن ‪۷۰‬۝‬ ‫۔۔۔فا كن‬
‫ترجہم�‪:‬پرھہیالہلاکاک�مہناھتہکا�نرپملظرکتارگمو�ہٓا�پیہاپےنا�وپرملظرکنےو�الےےھت۔‬
‫�ـ ْـم‬‫الن ُبـ َّـو ِة‪َ ،‬ؤَا ْن َال َي َّت ِخـ َـذ َب ْع ضُ ُ‬ ‫ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َّ َ َ ْ َ‬
‫ـا ِم َو ُّ‬ ‫َّ ّ َّ‬
‫ـ� َصــى الــه عليـ ِـه وســم النــاس ِإل ِإالسـ‬ ‫الہـ َ ب ُ َ‬
‫ـاد� ُب دعـ ِ‬ ‫‪ 1‬حصیــح ب خ�ــاری کتــاب ج‬
‫ـاء النـ ِب ِي‬
‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ ُ َ َ َّ‬ ‫َ ُ ْ َٔ‬ ‫َٔ‬
‫ـه َم َّمـ ٌـد َر ُســول‬ ‫ـاس َحـ تَّـى َيقولــوا ل ِإ َل ِإل الـ‬ ‫ال ْمــر بق َتـ َّ‬
‫ـال النـ ِ‬‫اال�ــان ب�ب ِ ِ ِ ِ‬ ‫َب ْع ًضــا ا ْر َ ب� ً ب� ِمـ ْـن ُد ِون الهلِ �‪،۲�۹�۴�۶‬حصیــح مســم کتــاب ی‬
‫ئ‬
‫للنســا� �‪،۳�۴�۱�۸‬‬ ‫الکــری‬
‫‪،۱‬الســ� ب‬ ‫نن‬ ‫ا� حبــان ‪�۷��۴‬‬ ‫‪،۱‬ســ� ابوداودکتــاب الــزاکۃ ب�ب وجوبھا�‪،۱�۵�۵�۶‬مســندامحد�‪،۱�۰�۵�۱�۸‬حصیح ب ن‬ ‫الهلِ �‪ �۲�۴‬ن ن‬
‫ـندا� یعــی ‪�،۲�۲�۸��۲‬ش ح الســنۃ للبغــوی �‪۳�۲‬‬ ‫ا� با� شیبۃ�‪،۲�۸�۹�۳�۴‬مسـ ب‬ ‫للب� ـیق �‪،۵�۱�۴�۰‬مصنــف ب ن‬
‫ـ� الکـ بـری ی‬ ‫السـ ن ن‬
‫‪ 2‬مح السجدۃ �‪۴�۳‬‬
‫‪ 3‬التوبۃ�‪۷�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َْ‬ ‫َّ َ َ ْ ً َ ٰ َ َّ َ َ ْ ُ‬ ‫َ ََ َْ‬
‫‪1‬‬
‫ا ِّن ہللا ل يظ ِل ُم الناس شي ـ ٔـا ّولك ِّن الناس انف َس ُھ ْم يظ ِل ُم ْو َن ‪۴۴‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬قحتقیہیےہہکالہلولگو�ںرپملظںیہنرکتاول�گوخ�دیہاپےنا�وپرملظرکتےںیہ�۔‬

‫اَّلِا َداَبِع ِهّٰللا َنْيِصَلْخُمْلا‪َ۰۰۴۰‬كِٕىٰٓلوُا ْمُهَل ٌقْزِر ٌمْوُلْعَّمۙ‪ُ۰۰۴۱‬هِكاَوَفۚ‪َ ١‬و ْمُه َنْوُمَرْكُّمۙ‪۰۰۴۲‬‬
‫مرگالہلاعتلٰیکےاخلصربگزید�ہدنب�ےاہنںیےکےیلرقم�ر�ہر� �وز�یےہ�(ہررط�ح) کےویم�ے�ا�و�رابعز�ت کوار�ا�موہنےگ�‪،‬‬

‫ْيِف ِتّٰنَج ِمْيِعَّنلاۙ‪۰۰۴۳‬ىٰلَع ٍرُرُس َنْيِلِبٰقَتُّم‪ُ۰۰۴۴‬فاَطُي ْمِهْيَلَع ٍسْاَكِب ْنِّم ٍۭنْيِعَّمۙ‪۰۰۴۵‬‬

‫عنوتم�ںو�الیوتنج�ںںیموتخت�ںرپایکد�وسر�ےےکاسمےن(یبےھٹ) ہونےگ�‪،‬جا�ر�یرش�ا�بےکاج�ماکا�نرپد�و�رلچرہاوہگا‬

‫َءٓاَضْيَب ٍةَّذَل َنْيِبِرّٰشلِّلۖۚ‪۰۰۴۶‬اَل اَهْيِف ٌلْوَغ َّو اَل ْمُه اَهْنَع َنْوُفَزْنُي‪۰۰۴۷‬‬
‫جو اص�ف افش�ف ا�و�ر ےنیپ ںیم ذلیذ وہگی �‪،‬نہ ا�س ےس د�ر�د وہگا ا�و�ر ہن اسےک ےنیپ ےس ںیکہب ےگ �‪،‬‬

‫َوْمُهَدْنِعُتٰرِصٰقِفْرَّطلاٌنْيِعۙ‪َّ۰۰۴۸‬نُهَّنَاَكٌضْيَبٌنْوُنْكَّم‪�(۰۰۴۹‬الاصفا�ت�‪۴�۰‬تا�‪)۴�۹‬‬
‫�ا�و�را�نےکاپ�سیچینرظن�و�ںڑب�یڑب�یٓاکنوھ�ںو�الی(حو�ریں) ہونیگاییسےسیجاپھچئےوہئےانڈ�ے�۔‬

‫تمویق�ںےکےئلاجن�تا�و�ر�اناعما�ت‪:‬‬
‫وکاہوی�ںےسد گ�رز�رفرمائےاگ�ا�و�ر�ا�نیکویکین�ںاک�اجر�د�سد�سانگ‬
‫ےگ‪�،‬الہلاعت �لٰیا�نیک ت‬
‫مرگ�الہلےکربگزید�ہدنب�ےا�سذع�ا�بےسوفحم�ظوہ�ں �‬
‫لبہکاس�تاس�توسگانلبہکا�سےسیھبتہبزیا�د�ہ ھڑباچڑھارکلا�ز�و�ا�لوتمعن�ںرھب�یوتنج�ںمںید�اخل مرفائےاگ�‪،‬جسںیما�نےکےئلہشیمہ‬
‫لھپ م‪،‬وی�ہاج�تا�و�رطر�حرط�حےکذ� ئاوق�ںو�الیرش�ابںیوہ�ںیگسجںیمو�ہزع�ت کو�ار�ا�ما�و�رعتمیظوتوقریےک‬
‫کےےئلانو�ا�عواقاس�مےکذلیذ �‬
‫ساتھرہںیےگ�‪�،‬و�ہذ�یزع�تاناسنو�ںیکرط�حتنجےکےنھگاسیہد�ا�ر�د�رخوت�ںےکےچیناہج�ںرط�حرط�حےکےمشچا�و�رنرہیںر�و�ا�ںد�و�ا�ں‬
‫ہو�ںےگدنلبرمسعوتخت�ںرپہاتوھ�ںںیموسنےاچند�یےکنگنکےنہپٓامےناسمےنویکت�ںرپکیٹاگلئےںیھٹیبےگ�‪،‬موتوی�ںیکرط�حےتکمچاچ�ق‬
‫را�و�رہرقمسےک نرپد�و�ںےکےنھبوہئےوگشت‬
‫رھببرھ �‬
‫�وچوبدنونجو�ا�ندخ�ا�مرہ�وقترش�ا�بےکومشچ�ںےسایکاخ�صاند�ا�زےساسغر ک‬
‫�ا�و� مروی�ہاج�تا�نےکد�رمای�نرھپتےرہںیےگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َّ ُ َ َّ ُ ْ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ّ‬ ‫ٍ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪۰‬۝‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ ْ ُ َ َ ْ ْ ْ َ ٌ ّ ُ َ َّ ُ‬
‫ي ‪۱۸‬۝ ل يصدعون عنا ول‬ ‫اب واب ِريق ۙۥ وكس م م ِع ٍ ۙ‬ ‫ن ‪۱۷‬۝ ِبكو ٍ‬ ‫يم ِولدان ملدو ۙ‬ ‫يطوف عل ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫ن َو ْلم َط ْي ِمَّا يش َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫ن ‪۱۹‬۝ َوفاك َِہ ٍۃ ِمَّا يَ َتخ ّ ُ ْ َ‬ ‫ُْ ُ‬
‫‪2‬‬
‫ن ‪۲۱‬۝‬‫ت ْو َ ۭ‬ ‫يو ۙ ‪۲۰‬۝ ِ ٍ‬ ‫نف ْو َ ۙ‬‫ي ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�نیکوسلجم�ںںیمابد�یڑلکےرش�ا�بہمشچاج�ر�یےسربلیزایپلےا�و�رڑنکا�و�راسغرےئیلد�و�ڑےترھپتےوہنےگےسجیپرکہنا�ناکرس‬
‫ںیل‪�،‬ا�و�ر نرپد�و�ںےکوگشت‬
‫چرک�ائےاگہنا�نںیموتف�رٓائےاگ�ا�و�رو�ہا�نےکاسمےنرط�حرط�حذلیذلھپشیپرکیںےگہکےسجاچہںینچ �‬
‫‪ 1‬یونس�‪۴�۴‬‬
‫ت‬
‫‪ 2‬الواقعۃ�‪۲�۱��۱�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫پشیرکیںےگہکسج نرپد�ےاکاچہںیاتسامع�لرکیں�۔‬
‫وخوص�رتیےکاب�ر�ےںیمرفمایا‬
‫�ا�و�ر�ا�ندخ�ا�میک ب‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َويَ ُط ْو ُف َعلَ ْي ْم ِغ ْل َم ٌ ّ َ َّ ُ ُ ْ ُ ٌ َ ُ‬
‫‪1‬‬
‫ان ل ُه ْم كن ْم ل ٔول ٔو ّمكن ْو ٌن ‪۲۴‬۝‬ ‫ِ‬
‫وخوص�ر�تےسیجدص�فںیمےپھچومتی�۔‬ ‫ڑلکے‪�،‬ایےس ب‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�ا�نیکدخمتےکےئلرگ�د�شرکیںےگا�نےکاخ�د�م �‬
‫ُ‬
‫َُْ ْ ً َْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ان ُّم َ َّل ُد ْو َ ۚ َ َ ْ َ ُ‬
‫َويَ ُط ْو ُف َعلَ ْي ْم و ْل َد ٌ‬
‫‪2‬‬
‫ن‪۰‬۝ اِذا َرايت ْم َح ِسبت ْم ل ٔول ٔوا ّمنث ْو ًرا ‪۱۹‬۝‬ ‫ِ ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�نیکدخمتےکےئلرگ�د�شرکیںےگایےسڑلکےوجمہہشیڑلکےیہرہےنو�الےںیہ�‪،‬تماہنںیدکیوھتومسوھجکہومتیریھکب�دیےےئگ‬
‫ہںی�۔‬
‫نجیترش�ا�بدنایکیرش�ابو�ںیکرط�حدبرنگ�‪،‬بدبو� �دا ��ر‪،‬بد�ذ�ائہقںیہنوہگیہکلبہیوخ�شرنگ�‪،‬خوشوب�د�ا�ر�‪،‬خو�شذ�ائہقوہنےکےاستھاستھےنیپ‬
‫یگ‪،‬مرگا�سےکےنیپےسا�نےکمسجوککیسرط�حاکوکئیاصقن�نںیہنہپےچناگا�و�رہنا�نیکلقعںیموتف�ر�و�اقعوہگا‬
‫�و�الو�ںوککفیوسر�و�ربیھےشخب �‬
‫زا�لمشچمہنسونخزیوح�ر�و�ںےسرک�د�ےاگجو�ا�اپینتفعا�و�ر�اپےنوشہرکےنسحوجام�ل‬
‫�‪�،‬الہلاعتلٰی�ا�ناکاکن�حڑب�یا�و�رومٹیٓاکنوھ�ںو�الی�‪،‬غ �‬
‫�ا�و�ر�ا�سےکامک�لیکوجہےسیسکا�و�رطر�فاگن�ہہنرکیںیگ�‪،‬یہوح�ریںنسحوامج�لا�و�ر�رعانئی نوز�اکتںیماییسدلشکا�و�راج�ذ�برظنوہ�ںیگےسیج‬
‫�انڈ�ےےکےکلھچےکےچینیپھچیلھج�۔‬
‫ْ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬
‫َ َّ‬‫ٔ‬
‫ُ‬
‫الل اخ ِب ْ� ِ ن ي� َع ْن ق ْوهلِ {كنُ َّن َب ْيض َمكنونٌ} [ ] قال ِ‪:‬رق�ن ك ِرق ِة ِج‬
‫‪ َّ َ َ 3‬تُ ُ َّ َ َّ ْ ْ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُٔ ّ َ َ َ َ ُ ْ ُ َ َ ُ َ َّ َٔ ْ‬
‫الل َد ِة ال ِ ت ي�‬ ‫عن ا ِم سلة‪ ،‬قلت‪ :‬ي� رسول ِ‬
‫ْ َ ْ َ َّ ت َ ْ شْ َ َو َ ْ ق‬ ‫َ َٔ ْ تُ ف َ‬
‫ه ال ِغ ْر ِ ي� ُء‬
‫راي َ�ا ِ ي� د ِاخ ِل البيض ِة ال ِ ي� ت ِ يل ال ِق� ِ ي‬
‫ْ ٌ‬ ‫َ َٔ‬
‫�ا�مالومنمنی �ا�مہملس‪ r‬فرماتیںیہمںیےنرسو�لالہلﷺےسٓایتك نَّ ُ� َّن َب ْي ٌض َمك ُنون کابلطموپچاھوت�ٓا�پﷺےنرفمایا�ا�ن‬
‫‪4‬‬
‫کیرنمی نوز�اکتا�سیلھجیسیجوہگیوجانڈ�ےےکےکلھچا�و�را�سےکوگ�د�ےےکد�رمای�نوہتیےہ�۔‬

‫َلَبْقَاَف ْمُهُضْعَب ىٰلَع ٍضْعَب َنْوُلَءٓاَسَتَّي‪َ۰۰۵۰‬لاَق ٌلِٕىٓاَق ْمُهْنِّم ْيِّنِا َناَك ْيِل ٌنْيِرَقۙ‪۰۰۵۱‬‬
‫(نجیت) �ایک د�وسر�ےیک رط�ف ر�خ رککے وپھچںی ےگ �‪�،‬ا�ن ںیم ےس ایکےنہک و�الا ےہکاگ ہکریم�ا ایک استیھ اھت‬

‫ُلْوُقَّي َكَّنِٕىَا َنِمَل َنْيِقِّدَصُمْلا۠‪۰۰۵۲‬اَذِاَء اَنْتِم َو اَّنُك اًباَرُت َّو اًماَظِع‬

‫جو(مھجےس) کاہرکتااھتایکوت(قایمتےکٓانےاک) قینیرکنےو�الو�ںےسےہ�؟کایبجمہرمرکیٹما�و�رڈہ�یوہجائںی‬

‫‪ 1‬الطور �‪۲�۴‬‬
‫‪ 2‬الدہر�‪۱�۹‬‬
‫‪ 3‬الصافات‪۴�۹� :‬‬
‫کث��‪۱�۴‬؍�‪۷‬‬
‫ا� ی‬ ‫ط�ی �‪۴�۴‬؍�‪ �۱‬ی‬
‫‪،۲‬تفس� ب ن‬ ‫تفس� ب‬
‫‪ 4‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫اَّنِاَء َنْوُنْيِدَمَل‪َ۰۰۵۳‬لاَق ْلَه ْمُتْنَا َنْوُعِلَّطُّم‪َ۰۰۵۴‬عَلَّطاَف ُهٰاَرَف‬
‫گےایکاسوقتمہزج�ادیےئاجنےو�الےںیہ�؟کےہاگمتاچہےتوہہکاھجنکرکدیھکول�؟جاھکنےتیہاسےوچیب�ںچیبمنہجںیم‬

‫ْيِف ِءٓاَوَس ِمْيِحَجْلا‪َ۰۰۵۵‬لاَق ِهّٰللاَت ْنِا َّتْدِك ِنْيِدْرُتَلۙ‪َ۰۰۵۶‬و ْوَل اَل ُةَمْعِن ْيِّبَر ُتْنُكَل‬
‫(لجات وہ�ا) �دکیےھاگ�‪ ،‬کےہاگ و�الہل ! قریب اھت ہک ےھجم (بیھ) بربا�درک�د�ےاگر ریم�ے ر�باک احاس�ن ہن وہتا‬

‫ىٰلْوُاْلا‬ ‫اَنَتَتْوَم‬ ‫َنْيِتِّيَمِبۙ‪۰۰۵۸‬اَّلِا‬ ‫ُنْحَن‬ ‫َنْيِرَضْحُمْلا‪۰۰۵۷‬اَمَفَا‬ ‫َنِم‬

‫توںیمیھبد� �وز�خںیماحضرےئکاجنےو�الو�ںںیم توہا�‪،‬کای(یہحیحصےہ) ہمرمنےو�الےیہںیہن�؟بزجیلہپایکوم�تےک‬

‫َواَمُنْحَنَنْيِبَّذَعُمِب‪َّ۰۰۵۹‬نِااَذٰهَوُهَلُزْوَفْلاُمْيِظَعْلا‪�(۰۰۶۰‬الاصفا�ت�‪۵�۰‬تا�‪)۶�۰‬‬
‫�ا�و�رمہہنذع�ا�بےیکاجنےو�الےںیہ�‪،‬پرھوت(ظاہراب�تےہہک) یہڑب�یاکمایبیےہ�۔‬
‫عشیوعرش�تےکا�سدلشکامحو�لںیمنجیتدک�و�رتو�ںےساپ�کد�لےئلٓامےناسمےنھٹیبرکدنایکےو�اقاع�ت کای�دریںےگا�و�ر�ایکد�وسر�ے‬
‫راتاھ‬
‫پرکاہ ت‬
‫سے ندای�و�یاحلا�توپھچںیےگ�‪�،‬ا�نںیمےسایکےہکاگدنایمںیریم�ا�ایکرشم�کمہنیشناھتجومھجےساتسزہ�ا�ا�و�رمذ�ا�قےکوط�ر ک‬
‫کایتمیھبایےسفیعضالاتعاق�دہوجواییسدیعب�ا�زعلقاب�ترپ�ایام�نرھکےتوہ�؟کای�و�اقیعبجمہرمرکیٹموہجائںیےگا�و�رڈہیو�ںاکنپرجبنرک�ر�ہ‬
‫جائںیےگوتمہںید�وبا�ر�ہ نزد�ہرککےاعاملو�ںاکحاس�بایکجائےاگ�ا�و�ر�ا�سےکاطمبقزج�ا�وسز�ا�د�ےرکجتنو�د� �وز�خںیماجیھباجئےاگ�‪،‬مرگمںی‬
‫�ا�سےکنعطعینشتا�و�رچر�بزبانیےکاب�وجو�دایام�ن قرپائمرہا�ا�و�ر�ر� �و �زٓاخر�تیکدصتیقرکتا�رہا�ا�و�ر�و�ہصخشاپےناقعئدپرقائمرہا�‪،‬جمےھذ�ر�ہرھبشک‬
‫دنسپر�وگےہکمہمنہجںیماھجنکرک�دکیںیھشایدکہو�ہصخشےھجموہا�ںرظن�ٓاجائے‬
‫ہنںیہکو�ہمنہجںیمڑپ�اہوگا�‪�،‬ا�ےریم�ےاستیھایکمت ک‬
‫�ا�و�رںیمںیہمتو�ہصخشدھکالئو�ں�؟یہہہکرکوجنیہو�ہ �ا�سصخشوک�دکیےنھےکےئلےکھجاگتوہجمنیکرہگ�ائیںیما�سوکبمالتئےذع�ا�بدیھکےلاگ�ا�و�ر�ا�س‬
‫کومالمترکتےوہئےےہکاگ�الہلیکمسقگ!�ار�الہلیکرحتمریم�ےاشملاح�لہنوہتیوت�اپےنزمعومہاہبش�تےکببسےھجمرمگ�ا�ہرککےالہ�ک‬
‫ہیرکچاکہوتا� گ‪�،‬ارمری�ےر�باک�احاس�ناشملاح�لہن توہا�ا�و�ر�ا�سےنےھجماسال�مرپثابتدقمییکوتفقیہنیشخبوہتیوت�ٓا�جںیمیھبا�نولگو�ں‬
‫مںیےسوہتاجوعذ�ا�بمنہجںیمالتبمںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ ْ َ ٰ َ ٰ َ ‪۰‬۝ َ َ ّ َ ْ َ َ ْ ٓ ْ َ ٰ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ ْ ُ‬
‫‪1‬‬
‫َوقالوا الَ ْمد ِل ِال ِذي ہدىنا ِلـھذاۣ وما كنا لِنت ِدي لول ان ہدىنا ہللا ‪۴۳‬۝‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رو�ہںیہکےگہکرعتیفالہلیہےکےیلےہسجےنںیمہر�اسہتدکاھیا�‪،‬ہموخ�در�ا�ہہناپےتکسےھتاگرالہلامہ�ر�ی نہرامئیہنرکتا۔‬
‫رھو�ہصخشاتناہئیریح�تو�اتساجع�با�و�ر� فوو�رمرس�تےکوخ�دسےالک�مرکتےاپےناحاسسا�ت �اکاظاہ�ررکتےوہئےےہکاگکہالہلےن جمےھتنج‬
‫پ �‬
‫کیٓا�ر�ا�مد�ہ�‪،‬پرسوک�نزندگیا�و�را�سیکال�ز�و�ا�لںیتمعناطعفرمائیںیہکاییہد�ائیمںیہنںیہ�؟�دنایںیموجوم�تںیمہٓانییھتو�ہسبےلہپٓاچیک�‪�،‬ا�ب‬
‫یسک‬
‫سبےکاسمےنوم�توک�ایکڈنیمھےیکلکشںیمتنجو�د� �وز�خےکد�رمای�نالکر�ذبحرک�دیاگایہے�؟�ا�باس�ر�یوکفوت�ںاکاختہموہاکچ�ا�ب‬

‫‪ 1‬االعراف�‪۴�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫کومو�تںیہنٓائےیگ قی�‪ً،‬انیییہمیظعالاش�ناکمایبیےہ�اییسیہاکمایبیےکےئللمعرکنےو�الو�ںوکعلمرکناچاہےی�۔‬

‫ِلْثِمِل اَذٰه ِلَمْعَيْلَف َنْوُلِمٰعْلا‪َ۰۰۶۱‬كِلٰذَا ٌرْيَخ اًلُزُّن ْمَا ُةَرَجَش ِمْوُّقَّزلا‪۰۰۶۲‬‬

‫�اییس (کامایبی) کےلمعرکنے و�الو�ںوکلمعرکنا اچہےی�‪ ،‬کای ہیامہمنی اچیھ ےہ یسایڈن�ھ (�زقو�م) کا د� خرت�؟‬

‫اَّنِا اَهٰنْلَعَج ًةَنْتِف َنْيِمِلّٰظلِّل‪۰۰۶۳‬اَهَّنِا ٌةَرَجَش ُجُرْخَت ْۤيِف ِلْصَا ِمْيِحَجْلاۙ‪۰۰۶۴‬‬

‫جےس مہ ےن اظلوم�ں ےک ےیل تخس ٓا�زمائش انب کراھ ےہ �‪ ،‬یبکش و�ہ د� خرت منہج یک ڑج ںیم ےس اتلکن ےہ‬

‫اَهُعْلَط ٗهَّنَاَك ُسْوُءُر ِنْيِطٰيَّشلا‪ْ۰۰۶۵‬مُهَّنِاَف َنْوُلِكٰاَل اَهْنِم َنْؤُـِلاَمَف اَهْنِم َنْوُطُبْلاؕ‪۰۰۶۶‬‬

‫سجےکوخشےاطیشنو�ںےکرس�و�ںےسیجوہتےںیہ�‪(،‬ہجیمن) �اسید�رختںیمےساھکئںیےگا�و�راسیےسٹیپرھبیںےگ�‪،‬‬

‫َّمُث َّنِا ْمُهَل اَهْيَلَع اًبْوَشَل ْنِّم ٍمْيِمَحۚ‪َّ۰۰۶۷‬مُث َّنِا ْمُهَعِجْرَم ىَلِاۡاَل ِمْيِحَجْلا‪۰۰۶۸‬‬
‫پرھ ا�س رپرگ�موھکلات وہ�ا اپنی الپیا اجئے اگ�‪ ،‬پرھ ا�ن بساک ولٹان منہجیک�(�ٓا�گیک ڈھری�ییک) طر�ف وہگا�‪ ،‬یق‬

‫ْمُهَّنِا اْوَفْلَا ْمُهَءٓاَبٰا َنْيِّلٓاَضۙ‪ْ۰۰۶۹‬مُهَف ىٰۤلَع ْمِهِرٰثٰا َنْوُعَرْهُي‪۰۰۷۰‬‬

‫ین امنو ہک انوہ�ں ےن اپےن اب�پ د�ا�د�ا وک اکہبیا وہ�ا اپیا�ا�و�ریہ انیہ ےک اشن�ن دق�م رپ د� �وڑتے رہے�‪،‬‬

‫َو ْدَقَل َّلَض ْمُهَلْبَق ُرَثْكَا َنْيِلَّوَاْلاۙ‪َ۰۰۷۱‬و ْدَقَل اَنْلَسْرَا ْمِهْيِف َنْيِرِذْنُّم‪۰۰۷۲‬‬
‫�ا�ن ےس ےلہپ یھب تہب ےس اگےل کہب ےکچ ںیہ �‪،‬جن ںیم مہ ےن ڈ�ر�انے و�الے (�رسو�ل) ھبےجی ےھت�‪،‬‬

‫ْرُظْناَف َفْيَك َناَك ُةَبِقاَع َنْيِرَذْنُمْلاۙ‪۰۰۷۳‬اَّلِا َداَبِع ِهّٰللا َنْيِصَلْخُمْلاؒ‪�( ۰۰۷۴‬الاصفا�ت�‪۶�۱‬تا ‪)۷��۴‬‬
‫�ا�ب وت دیھک ےل ہکںیہنج دمھاکیا ایگ اھت ا�ن اک اناج�ماسیک وہ�ا �‪،‬سو�ائے الہل ےک ربگزید�ہ دنب�و�ں ےک�۔‬
‫رو�‪،‬جتنیکہیایضفتاچیھےہایہجمنںیمستخدببو�د�ا�ر�‪،‬کڑ�و�ا�ا�و�رناہیترکیہزقو�م�(توھہر) کے�د�رخت کاکاھنا�؟�ا�سد�رخت‬
‫وخ�د ل‬
‫�ا�بہلصیفمت ک‬
‫کاحا�لنسرکابوجلہا�و�ر�ا�سےکاستیھرق�ٓا�ندیجمرپطنعا�و�ر�رسو�لالہلﷺرپ�اتسزہ�ا�ءکاموقعاپکراھٹھٹما�رکرہکےتںیہولسون�‪،‬ہجمنیکدکہیتوہئی‬
‫�ٓا�گںیمیھبد�رختوہگاجوہجیمناھکئںیےگ�‪،‬فرمایاہمےنرکنمینےکےئلا�سد�رختوکہنتفانب�دیاےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ه ا َِّل ُط ْغ َي ً‬
‫ان َكب ْ ً‬ ‫م‪۰‬۝ َفَا َي ْي ُد ُ ْ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َّ َ ْ ْ َ َ ْ ُ ٰ‬
‫۔۔۔والش َج َرة ال َمل ُع ْونة ِف الق ْرا ِ ۭ‬
‫ن‪۰‬۝ َون ِّوف ُه ْ ۙ‬
‫‪1‬‬
‫ياۧ ‪۶۰‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�را�سد�رختوکجسرپقر�ٓا�نںیمتنعلیکیئگےہمہےنا�نولگو�ںےکےئلسبایکہنتف کانبر�رکھدیا�‪،‬ہماہنںیہیبنترپنتہیبےیک‬
‫جا�رہےںیہرگمہرنتہیبا�نیکرسکیشںیماضافہےیکاجتیےہ�۔‬

‫‪ 1‬نب� ارسائیل�‪۶�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�و�ہایاسد�رختےہسجیکڑجہجمنیکرہگ�ائیںیما�و�ر�ا�سیکاشخںیرہطر�فیلیھپوہئیںیہا�و�ر�ا�سےکوگشفےاہنیتدبصو�ر�تںیہ�‪،‬جباہل‬
‫ہجمنوھب�کیکاکشیترکیںےگوتاہنںیزقو�مشیپایکجائےاگجےسو�ہرک�اہتےساھکئںیےگا�و�راسیےسٹیپرھبیںےگ�‪،‬پرھجباسے‬
‫گنےنلےکےئلاپنیامگنںیےگوت�اہنںیےلھگپوہئےاتنےباسیجوھکلاتوہ�ااپنیدیاجائےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬
‫ن ‪۵۳‬۝ ف ٰش ُ ْبنَ‬ ‫ْ‬ ‫م َفَا ِلـ ـ ُٔ ْـو َن ِم ْ َ‬
‫نا ال ُب ُط ْو َۚ‬ ‫ْ‬
‫َ َ ّ َ ُّ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َّ َّ ُ ْ َ ّ ُ َ َّ ۗ ّ ُ ْ َ ْ ُ َ ّ ُ ْ َ َ ٰ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ن ‪۵۱‬۝ ل ِكون م ش ٍر م زقو ٍ ۙ ‪۵۲‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ثم اِنك ايا الضالون المك ِذب ۙ‬
‫ْ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫م ٰھذا ُنل ُه ْم َ ْي َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ٰ ُْ َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ََْ َ ْ‬
‫ۭ‬
‫ِ ِ ‪۵۶‬۝‬‫ي‬ ‫الد‬ ‫م‬ ‫ۭ‬
‫ِ ِ ‪۵۵‬۝‬‫ي‬ ‫ه‬‫ال‬ ‫ب‬ ‫ش‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫علي ِه ِم ِ ِ ‪۵۴‬۝ ِ‬
‫ش‬ ‫ف‬ ‫ۚ‬ ‫م‬‫ي‬ ‫م‬ ‫ال‬
‫‪1‬‬

‫رھا�ےرمگ�اہوا�و�رالٹھجنےو�الو�!تمزقو�مےکد�رختیکذغ�اکاھنےو�الےوہ ��‪،‬اسیےسمتٹیپرھب�وگےا�و�ر�ا�وپرسےوھکلاتہو�اپانیوتنس‬
‫ترجہم�‪:‬پ �‬
‫لےگوہئےا�ونٹیکرط�حویپگے�‪،‬یہےہ(�ا�نابئںیاب�ز�وو�الو�ں) کیایضفتاکساما�نر�و�ززج�اںیم�۔‬
‫َ‬ ‫ام ا َِّل ِ ْ َ‬
‫م َع ْي ٰان َي ٍ ۭة َل ْي َس َل ُه ْم َط َع ٌ‬ ‫ُ ٰ‬
‫‪2‬‬
‫م ُج ْو ٍ ۭ‬
‫ع ‪۷‬۝‬ ‫نِ ْ‬‫ض ْيعٍ ۙ ‪۶‬۝ ّل ي ُ ْس ِم ُن َو َل يُ ْغ ِ ْ‬
‫م ِ‬ ‫ت ْسق ِ ْ ٍ ِ ‪۵‬۝‬
‫ترجہم‪ :‬کوھلےتوہئےےمشچاکپانیاہنںیےنیپوکدیااجئےاگ�‪،‬خا�ر�د�ا�رسوکیھاھگ�سےکوس�اکوئیاھکنا�ا�نےکےئلہنوہگاجونہومٹاکر�ےہن‬
‫بوھ�کاٹمئے�۔‬
‫�ایکاقم�مرپا�ساپنیےکاب�ر�ےںیمرفمایا‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۗ‬
‫اب‪۰‬۝ َو َسا َء ْت ُم ْرتفقا ‪۲۹‬۝‬ ‫اثا ِبَاۗ ٍء َكل ُم ْهل يَشوي ال ُو ُج ْو َ ۭه‪۰‬۝ ِبئ َس ّ َ‬
‫َ‬
‫الش ُ ۭ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫۔۔۔وا ِْن يَّ ْس َت ِغ ْي ُث ْوا يُ َغ ُ ْ‬
‫َ‬
‫ِ ِ‬
‫‪3‬‬

‫ترجہم‪� :‬وہا گ�ںار�و�ہاپنیامگنںیےگوت�ایےساپنیےسا�نیکوت�اضعیکاجئےیگوجتلییکٹھچلتاسیجہوگا�ا�و�ر�ا�نےکہنموھب�نڈ�الےاگ�‪،‬بدترین‬

‫یپےنیکزیچ�ا�و�ربتہرب�یٓا�ر�ا�ماگ�ہ�۔‬
‫�ا�و�ریہاپنیاتانگر�موہگاکہا�سےسا�نیکانڑتیا�ںٹکاجئںییگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ح ْ ًـي َف َق َّط َع َا ْم َعاۗ َء ُ ْ‬‫ُ ۗ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ُ َ ٌ‬
‫‪4‬‬
‫ه ‪۱۵‬۝‬ ‫۔۔۔ك َم ْن ه َوخالِد ِف النا ِر َو ُسق ْوا َما ًء ِ‬
‫ترجہم‪(:‬کای�و�ہصخشسجےکہصحںیمہیتنجٓانےو�الیےہ�)�ا�نولگو�ںیکرط�حوہکساتہےوجمنہجںیمہشیمہرہںیےگا�و�رنجںیہایاسگر�ماپنی‬
‫پالیااجئےاگجو�ا�نیکٓاتنںیکتاک�ٹد�ےاگ�؟�۔‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ٓ َ َ ّ ُ ّ َ َ ّ ُ َ َ َ ُ ُ َّ ّ ٔ ْ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫وت ِ�إ ال َوان ُت ْم‬
‫َّ َ َٔ‬ ‫َ َّ َّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ َّ‬
‫الل َعل ْي ِه َو َس َل ق َرا َه ِذ ِه االية‪{ :‬اتقوا للا حق تقا ِت ِه وال ت‬ ‫اس‪ ،‬ان َر ُسول الهلِ صل‬ ‫َعن ْب ن َ َّ‬
‫ا� عب ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ َٔ َّ َ ْ َ ً َ َّ ُّ ُ َ ْ ف َ ُّ ْ َ َٔ ْ َ َ ْ َ َ َٔ‬ ‫ُ ْ ُ َ َ َ َُ ُ‬
‫مس ِلمون} قال رسول الهلِ صل الل علي ِه وسل‪ :‬لو ان قطرة ِمن الزق ِوم ق ِطرت ِ ي� د ِار الدنيا الفسدت عل اه ِل‬
‫ُ ُ َ‬ ‫ُّ ْ َ َ َ شَ ُ َ َ َ‬
‫� ْم‪ ،‬فك ْيف ِب َ� ْن َيكون ط َع َام ُه؟‪.‬‬ ‫الدنيا معا ِي‬
‫َّ‬ ‫ُٰ َ‬ ‫یت’’� ُّي َھا َّال ِذ ْ نَ� ٰا َم ُنوا َّات ُقوا َ‬
‫الهل َح َّق تق ِت ٖه َول تَ ُ� ْو تُ نَّ� اِ ل‬
‫ٰٓ َ‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪ w‬سےرم�و�یےہرسو�لالہلﷺےنایکاب�ر�ٓا ي‬
‫ي‬
‫‪ 1‬الواقعۃ�‪ �۱‬ت‪۵�۶��۵‬‬
‫‪ 2‬الغاشیۃ� ت‪۷��۵‬‬
‫‪ 3‬الہکف�‪۲�۹‬‬
‫‪ 4‬حممد�‪۱�۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ‬ ‫َْ‬
‫َوان تُ ْ� ُّم ْس ِ ُل ْون‘‘کیالت�و�ت مرفائی�‪�،‬ا�و�ر�رسو�لالہلﷺےنرف گمایا�ا �‬
‫رزقو�ماک�ایکرطق�ہزمنیرپٹکپٓائےوت�ر�وئےزمنیےکولگو�ںیکزندگی‬
‫رھا�نولگو�ںاکایکاح�لوہگا(�الہلیکانپ�ہ�)جنےکاپ�سا�سےکوس�اکاھنےوککھچںیہنوہگا�؟�۔‬
‫‪1‬‬
‫خر�ا�برک�د�ےپ �‬
‫ََ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫ْ ن ُ َ ْ َ َ َ َ َ َٔ ْ ُ َّ ْ َ َ ُ َ َ َ َّ ُّ َ َٔ َ ُ‬
‫الزق ِوم‪ ،‬فا كوا ِم نْ َ�ا فاخ َتل َس ْت ُجل ُود ُو ُج ِوه ِه ْم‪ ،‬فل ْو‬ ‫َع ْن َس ِع ِيد ب ِ� جب ي ٍ� قال‪ِ :‬إذا جاع اهل الن ِار استغاثوا ِبشجر ِة‬
‫َْ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ْ َُ َ‬ ‫ُ‬ ‫إ َّن َم ًّارا َ ُ� ُّر � ْم َي ْعر فُ ُ� ْم َل َع َر َف ُو ُج َ‬
‫وه ُه ْم ِف ي َ�ا‪ ،‬ث َّ� ُي َص ُّب َعل يْ ِ� ْم ال َعطش‪ ،‬ف َي ْس َت ِغيثون فيغاثون ِب َ� ٍاء ك ُل ْه ٍل‪َ .‬و ُه َو‬ ‫ي ِب ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫اللود‪َ ،‬وي ْ َ‬‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬
‫ال ِذي ق ِد ان ت َ� ح ُّره فإذا ادن ْوه ِمن اف َو ِاهه ِم اشت َوى ِمن ح ّر ِه ُلوم ُوج ِوهه ُم ال ت� قد سقطت‪ ،‬ع ن َ�ا ج ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ص ُر‬ ‫ِ ِي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ََ ْ ُ ُ ُّ ُ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ث‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُٔ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ف ُ ُ ن َ ُ‬
‫و� ْم‪ ،‬ف َي ْمشون ت ِسيل امعاوه‪ ،‬وتتساقط جلوده � ي َ بون ِب�ق ِامع ِمن ح ِد ٍيد‪ ،‬فيسقط ك عض ٍو عل‬
‫َ‬ ‫�ض‬
‫ما ِ ي� بط ِ ِ‬
‫َ ُّ‬
‫ال‪َ ،‬ي ْد ُعون ِب�لث ُب ِور ‪.‬‬
‫ِح َي ِ ِ‬
‫عسدیبنریبجسےر�و�ایتےہجبد� �و خزوی�ںوکبوھ�کےگلیگوت�و�ہوھتہرکےد�رخت کوکاھئںیےگسجےسا�نےکرہچ�و�ںیکاھکلںیسلھج‬
‫رھا�نرپپای�ساط�ر�یرکد�یاجئےیگ�‪�،‬و�ہاپنی‬
‫ےسارکوئیزگ�ر�ےاگتو�و�ہا�نےکرہچ�و�ںیکدببوسےاہنںیاچہپنےاگپ �‬
‫جائںییگ�‪�،‬ا�نےکاپ�س گ‬
‫طبلرکیںےگوت�اہنںیایاسپانیدیاجائےاگجوگپےلھوہئےاتنےبیکرط�حوہگا�ا�و�ر�اتناہئیرگ�م�‪،‬جبو�ہاسےاپےنومنوہ�ںےکرقیبرکیںےگ‬
‫تو�ا�سیکدشیدحر�ا�ر�تیکوجہےسا�نےکرہچ�و�ںاکگوشتنھباجئےاگ� ک‪،‬اھلںیلجاجئںییگا�و�رپٹییکانڑتیا�ںابہرنلکٓائںییگ�‪� ،‬ا�و�رجب‬
‫�و�ہںیلچےگوت�ا�نیکانڑتیا�ںہبرہیوہ�ںیگا�و ک�راھلںیرگ�رہیوہ�ںیگ�‪�،‬ا�و� پررھ�اہنںیولہےےکوھتہ�ڑ�و�ںےکاستھام�ر�اجائےاگجسےس‬
‫‪2‬‬
‫�ایکایکوضعٹو�ٹاجئےاگ�ا�و�ر�و�ہوم�تامگنےنںیگلےگ�۔‬
‫ہجمن ےک ا�س د�رختوکاھکنے ا�و�رکوھلاتہو�اپانی ےنیپ ےک دعب�اہنںی د�وبا�ر�ہمنہج ںیموھجنک دیاجائےاگ�‪�،‬ا�و�ر�اسی رط�ح ہیول�گمنہج ا�و�ر�ا�س‬
‫شدیدحر�ا�ر�تو�الےاپنیںیمرگ�د�شرکتےرھپیںےگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َُ ْ ُْ َ َْ ََ ََ ْ َ َ ٰ‬
‫‪3‬‬
‫ح ْي ٍم ا ٍ ۚ‬
‫ن ‪۴۴‬۝‬ ‫يطوفون بينا وبي ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬اسیمنہجا�و�روھکلےتوہئےاپنیےکد�رمای�نو�ہرگ�د�شرکتےرہںیےگ�۔‬
‫ریپو�ی‬
‫یہو�ہول�گںیہوہنج�ںےنابنای�ء�ومرلسنییک کاپزی�ہدعو�تیکرط�فلقعوشوع�رسےاک�مہنایل�ا�و�راپےنٓابائو�اجد�ا�دکےرمگ�ا�ہنکاقعئدیک �‬
‫رہے‪،‬یجےسرفمایا‬
‫کرتے �‬
‫ۗ‬ ‫ٓ‬
‫َّ َ َ ْ َ ٰ َ َ َ َ ٰ ٓ ُ َّ َّ َّ َ ٰ ٓ ٰ ٰ ْ ُ ْ َ ُ‬
‫‪4‬‬
‫ه ّمقتد ْو َن ‪۲۳‬۝‬ ‫ثِ‬
‫۔۔۔اِن وجدن ابءن ع ام ٍة واِن ع ا ِ‬
‫ْ‬
‫الز ْه ِد َ ب� ُب ِذ ك ِر‬ ‫ا� ماجہ ِك َت ُ‬
‫اب ُّ‬ ‫جھ� َ� ُب َما َج َاء ف� ص َفةِ �شَ َ َٔ ْ َّ‬
‫النار �‪ ، ۲�۵�۸�۵‬ن ن‬
‫س� ب ن‬ ‫اب اه ِل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِي ِ‬ ‫‪ 1‬جامع ت�مذی کتاب صفۃ ن ب‬
‫َّ‬
‫الش َف َاعةِ �‪ ،۴�۳�۲�۵‬مسند امحد �‪،۲�۷��۳ ۵‬حصیح ب ن‬
‫للط� نا� �‪،۹�۱�۱‬املعجم‬ ‫الصغ� ب‬
‫ی‬ ‫ئ‬
‫للنسا� �‪،۱�۱�۰�۰�۴‬املعجم‬ ‫الک�ی‬
‫‪،۷‬الس� ب‬‫ا� حبان �‪ ��۴ ۷�۰‬ن ن‬
‫للط� نا� �‪ ،۱�۱�۰�۶�۸‬مستدرک حامک �‪� ،۳�۶�۸�۶‬ش ح السنۃ للبغوی �‪۴�۴�۰�۸‬‬
‫الکب� ب‬
‫ی‬
‫ا� ا� ت‬
‫حا��‪۳�۲�۱�۷‬؍�‪۱�۰‬‬ ‫تفس� ب ن ب‬
‫‪ 2‬ی‬
‫الرمحن�‪۴�۴‬‬
‫‪ٰ 3‬‬
‫‪ 4‬الزخرف�‪۲�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ریپو�یرک�رہےںیہ�۔‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےناپےناب�پد�ا�د�اکو�ایکرطیےقرپپایاہےا�و�رہمانیہےکشقندق�میک �‬
‫گزشہتاموت�ںںیمیھباکرثلو�گاطغو�تیکدنبگیا�و�ربد�اعاملوی�ںںیمالتبمرہےںیہ ��‪،‬الہلےنا�نیکرط�فدہ�ایتو�رامنہئیا�و�ر�اتام�متجحےکےئل‬
‫�رسو�لےجیھبےھت�‪�،‬انوہ�ںےناپیناپین موقو�ںوکدعو�تقحاچنہپئیا�و�رعد�موبق�لیکوص�ر�تںیمالہلےکذع�ا�بےسڈ�ر�ایامرگ�و�ہرھپیھباطغو�ت‬
‫رہے‪�،‬ایکتلہمےکدعبحقیکذکتیبےکہجیتنںیمالہلےنا�ن عرپذ�ا�بان�ز�لایک�ا�و�ر�اہنںی‬
‫کیدنبگیںیمرمگ�ا�ہٓابا�و�اجد�ا�دکےشقندق�مرپلچےت �‬
‫�دیا‪�،‬ا�سربعتان�کاناج�مےسسبالہلےکوہیدنب�ےےچبںیہںیہنجا�سےنایام�نوتوحدیکیوتفقیےسون�ا�زکرباچلای۔‬
‫ناش�نربع�تانب �‬

‫َو ْدَقَل اَنىٰداَن ٌحْوُن َمْعِنَلَف َنْوُبْيِجُمْلاۖ‪َ۰۰۷۵ٞ‬و ُهٰنْيَّجَن َو ٗهَلْهَا‬

‫�ا�و�رںیمہون�ح(لعہیاسلال�م) نےاکپ�ر�اوت(�دیھکول) ہمےسیکاچےھدعاوبق�لرکنےو�الےںیہ�‪،‬ہمےناسےا�و�را�سےکرھگو�الو�ں‬

‫َنِم ِبْرَكْلا ِمْيِظَعْلاۖ‪َ۰۰۷۶ٞ‬و اَنْلَعَج ٗهَتَّيِّرُذ ُمُه َنْيِقٰبْلاۖ‪َ۰۰۷۷ٞ‬و اَنْكَرَت ِهْيَلَع يِف َنْيِرِخٰاْلاۖ‪۰۰۷۸ٞ‬‬
‫�ی‪�،‬ا�و�رمہےنا�ساک(�ذکرریخ) چپولھ�ںںیمابقیرکاھ�‪،‬‬
‫کوا�سزبر�دستتبیصمےساچبایلا�و�را�سیکا�ولا�دوکابقیرہےنو�الیانب�د �‬

‫ٌمٰلَس ىٰلَع ٍحْوُن يِف َنْيِمَلٰعْلا‪۰۰۷۹‬اَّنِا َكِلٰذَك يِزْجَن َنْيِنِسْحُمْلا‪۰۰۸۰‬‬

‫نو�ح (لعہی اسلال�م) پر امت�م اہجنو�ں ںیم الس�م وہ�‪ ،‬ہم یکینرکنے و�الو�ںوک اسی رط�ح دبلہ دیےت ںیہ�‪،‬‬
‫ْ ْ‬
‫ٗهَّنِاْنِماَنِداَبِعال ُم ٔو ِم ِن ْيَ‪َّ۰۰۸۱‬مُثاَنْقَرْغَاَنْيِرَخٰاْلا‪�(۰۰۸۲‬الاصفا�ت�‪۷�۵‬تا ‪)۸��۲‬‬
‫�و�ہامہ�ر�ےایامند�ا�ردنب�و�ںںیمےساھترھپمہےند�وسر�و�ںوکڈبودیا�۔‬
‫�ا�وپرکیٓایا�ت ںیمرمگ�ا�ہ ولگو�ںاک�اجاملا ًک�ذرکایگایتاھ ا�ب ا�ناکصفتیلی کذرفرمایاسب ےس ےلہپٓا�د�م اثنی ون�ح ‪ u‬ککا�ذرفرمایاکہ الہل ےن‬
‫نو�ح‪ u‬کو�ا�نیکوق�میکرط�فوعبم�ثایکاھت�‪�،‬انوہ�ںےنونسوپاچ�ساس�لکتاپینوق�موکدعو�تقحد�ی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ي َع ً‬
‫خ ِس ْ َ‬‫ث ف ْي ْم َا ْل َف َس َن ٍۃ ا َِّل َ ْ‬
‫َو َل َق ْد َا ْر َس ْل َنا ُ ْن ًحا ا ِٰل َق ْومہٖ َفلَب َ‬
‫‪1‬‬
‫اما۔۔۔ ‪۱۴‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےنون�ح‪ u‬کوا�سیکوق�میکرط�فاجیھبا�و�رو�ہاچپ�سمکایکزہ�ا�ررب�سا�نےکد�رمای�نرہا�۔‬
‫اچنہپںی� م‪،‬رگ�انوہ�ںےنوق�میکرط�فےساچنہپئےاجنےو�الےاصمئب شود�ائدکوخدن�ہ‬
‫مرگقو�میکاکرثیتےنا�نیکذکتیبیکا�و�ر�ایذ�ائںی ئ‬
‫یپاشنیےسرب�د�اشتایک�ا�و�ربجا�نیکرط�فےسا�ذیتیکاتناہہوگیئا�و�رہد�ایتیکوکئیر�ا�ہرظننہٓائیوت�انوہ�ںےناپےنر�بےکوضح�ر�ا�ن‬
‫کیالہکتیکدب�دعافرمائی�۔‬
‫َ َ َ َ َّ ٗ ٓ َ ّ ْ َ ْ ُ ْ ٌ ْ‬
‫ان َت ِ ْ‬ ‫َ‬
‫‪2‬‬
‫ص ‪۱۰‬۝‬ ‫فدعا ربه ا ِن مغلوب ف‬
‫ترجہم �‪ٓ:‬اخرکا�ر�ا�سےناپےنر�باکپاک�ر�اکہںیمولغم�بوہگایہو�ںا�بوت�ا�نےساتناق�مےل۔‬

‫‪ 1‬العنکبوت�‪۱�۴‬‬
‫‪ 2‬القمر�‪۱�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َّ‬ ‫َ‬
‫‪1‬‬
‫ن‬ ‫ْ‬
‫ب‬ ‫ُ‬
‫ن ِبَا ك ِ ‪۲۶‬۝‬
‫ذ‬ ‫َقال َر ِّب ْان ُ ْ‬
‫صِْ‬
‫ترجہم�‪:‬پر�و�ر�دگا�ر�!�ا�نولگو�ںےن موجری�یذکتیبیکےہا�سرپ�ا�بوتہیریم�یرصن�ت مرفا�۔‬
‫زیبا�رہوکررپبدعاکی�۔‬
‫�ا�و�ر�اپینوق�مےکرفک�وشر�کےس �‬
‫َْ ََ‬ ‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ ُ ْ ٌ َّ ّ َ َ َ ْ َ َ َ‬
‫ْ‬
‫‪2‬‬
‫ي د ّي ًرا ‪۲۶‬۝‬ ‫م الك ِف ِر‬ ‫ال ْر ِض ِ َ‬ ‫وقال نح ر ِب ل تذر ع‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رون�حےندعایکریم�ےر�ب! �ا�ناکفر�و�ںںیمےسوکئیزمنیرپےنسبو�الاہنوھچ�ڑ�۔‬
‫ہمےنوف�ر�ًانو�ح ‪u‬کیدعاکوقوب�لرفمایا�ا�و�ر�اپیندم�حوثانبای�نرکتےوہئےرفمایاہماکپ�رنےو�الےیکاکپ�را�و�را�سیکٓا�ہ �وز�ا�ر�یوکنسےتںیہ‬
‫�ا�و�روخ�بوج�ا�بدیےتںیہ�‪،‬چاننہچالہلاعتلٰینےا�سیکوق�مرپپانیاکعذ�ا�باجیھبا�و�رامت�مافک�روکرغ�قرک�دیا�ا�و�رون�ح‪� u‬ا�و�ر�ا�سےکرھگ�و�الو�ں‬
‫کووس�ائےا�نیکویب�یا�و�ر�ایکڑلکےےکا�و�ر�اہلایام�نوک�ا�سمیظعالیس�بےساچبلای�ا�و�ر�ا�نیکا�و�راہلایام�نیکلسنےس�اناسنتی ھڑبائیا�و�رابقی‬
‫ےگ‪،‬ہمیکینرکنےو�الو�ںوک�اییسیہزع�تتورکیمےتشخب‬
‫�رکیھا�و�رایقمتکتٓانےو�الےاہلایام�نون�ح‪ u‬پرسال�مےتجیھبںیہا�و�رےتجیھبرہںی �‬
‫ہںی�‪�،‬اسیرط�حوجبیھاپےناقو�ا�لو�افاع�لںیمنسحما�و�ر�ا�ساب�بںیمر�اسخا�و�ررعم�و�فوہگا�ا�سےکاستھیھبمہایاسہیاعممہلرکیںےگ�‪،‬سال�م‬
‫ہےون�ح‪ u‬پر� ندای�و�الو�ںںیم�‪�،‬د�رقحتقیو�ہامہ�ر�ےوممندنب�و�ںںیمےساھت�۔‬

‫َمْيِهٰرْبِاَلۘ‪۰۰۸۳‬‬ ‫ٖهِتَعْيِش‬ ‫ْنِم‬ ‫َوَّنِا‬

‫�ا�و�ر ا�س (نو�ح (لعہی اسلال�م)) کی اتبدع�ا�ر�یرکنے و�الو�ں ںیم ےس (ہی) �ابر�اہمی (لعہی اسلال�م) (بیھ) تےھ�‪ ،‬جب‬

‫ْذِا َءٓاَج ٗهَّبَر ٍبْلَقِب ٍمْيِلَس‪ْ۰۰۸۴‬ذِا َلاَق ِهْيِبَاِل َو ٖهِمْوَق اَم اَذ َنْوُدُبْعَتۚ‪۰۰۸۵‬‬
‫کہ اپےن ر�ب ےک اپ�س ےبعبی د�ل الئے�‪� ،‬انوہ�ں ےن اپےن اب�پ ا�و�ر اپین وق�م ےساہک ہکمتایک وپ�ج رہے وہ �؟‬

‫اًكْفِٕىَا ًةَهِلٰا َنْوُد ِهّٰللا َنْوُدْيِرُتؕ‪۰۰۸۶‬اَمَف ْمُكُّنَظ ِّبَرِب َنْيِمَلٰعْلا‪۰۰۸۷‬‬

‫کای مت الہل ےک وس�اڑھگ�ے وہئے وبعم�د اچہےت وہ �؟ تو ہی (تبال�ٔو کہ) تم ےن ر�ب الاعملنیوکایکھجمس رکاھ ےہ �؟‬

‫ُهْنَع‬ ‫ٌمْيِقَس‪۰۰۸۹‬اْوَّلَوَتَف‬ ‫ْيِّنِا‬ ‫ِمْوُجُّنلاۙ‪َ۰۰۸۸‬لاَقَف‬ ‫يِف‬ ‫ًةَرْظَن‬ ‫َرَظَنَف‬

‫�ا�بابر�اہمی(لعہیاسلال�م) نےایکاگن�ہاتس�ر�و�ںیکرط�فاٹاھئیا�و�راہکںیمامیب�روہ�ں ��‪،‬ا�سرپبسا�سےسہنموم�ڑ�ےوہئے‬

‫َنْوُلُكْاَتۚ‪۰۰۹۱‬‬ ‫اَلَا‬ ‫َلاَقَف‬ ‫ْمِهِتَهِلٰا‬ ‫ىٰۤلِا‬ ‫َنْيِرِبْدُم‪َ۰۰۹۰‬غاَرَف‬

‫�و�اپس ےلچ ےئگ � �‪ٓ،‬ا�پ (چپ اپچتے) �ا�ن ےکوبعم�د�و�ں ےک اپ�س ےئگ ا�و�ررفمانے ےگل متاھکتےویک�ںںیہن �؟‬

‫‪ 1‬املومنون�‪۲�۶‬‬
‫‪ 2‬نوح�‪۲�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ِنْيِمَيْلاِب‪�(۰۰۹۳‬الاصفا�ت ‪۸��۳‬تا�‪)۹�۳‬‬ ‫اَم ْمُكَل اَل َنْوُقِطْنَت‪َ۰۰۹۲‬غاَرَف ْمِهْيَلَع اًۢبْرَض‬

‫متںیہایک وہگای اب�تکتںیہنرکتے وہ�‪ ،‬پرھوت (پو�ر�یوق�ت ےکاستھ) �د�ائںی اہتھ ےس اہنںی ام�رنے رپ لپ ڑپ�ے ۔‬
‫کوینہک اہل رع�ب ا�و�ریوہ�د� نواص�ر�ٰی �ابر�اہمی ‪u‬کو�اپانیپوش�ا�ا�و�رقمدت�امانےت ےھت �‪،‬خوصصًاقریش ےکرخف�ونا�زکی اس�ر�ی اینب�دہی ہییھتہک و�ہ‬
‫ریمعتر�د�ہاخنہہبعکےکوتملیںیہ ��‪،‬ا�سےئلا�نےکاسمےنابر�اہمی ‪u‬کےدیقع�ہ حوتدی�ا�و�رشر�کےسا�نیک‬
‫�ابر�اہمی ‪u‬کیا�ولا�د�ا�و�ر�ا�نےک ک‬
‫ت‬ ‫ن‬
‫بزی�ا�ر�یاکک�ذرفرماکرقریشےکذمہبا�و�ر�ا�نیکرب�ہم�� ی�رپکا�ر�یرض�باگلتےوہئے مرفایاکہابر�اہمیلیلخالہلیھباہلدینو�اہلوتحدیکے‬
‫وکو�ح ‪ u‬کی رط�ح انابت الی الہلیکوتفقی اخ�ص بیصن وہئییھت�‪،‬جب و�ہ اپےن ر�ب ےکوضح�رتام�م اتعاق�د�ی ا�و�ر‬
‫�اسیرگ�و�ہ ےس اھت نج ن‬
‫�اخالقیرخ�ابوی�ںےساپ�کد�لسجںیمرفک�وشر�کا�و�رشوک�کوبشاہ�تکتہنےھتلےرک�ٓایا�‪،‬جبا�سےناپےناب�پا�و�ر�اپینوق�موک�دعو�ت‬
‫توحدی�دیےتوہئےاہکیہوتمتاہ�ر�ےاپےناہتوھ�ںےسرھتپ�و�ںےسرت�اشیوہئیوم�رتای�ںںیہنجیکمترپسشترک�رہےوہ�؟جونہنسیتکسںیہ�‪،‬نہ‬
‫�دیھکیتکسںیہ�ا�و�رنہیسکعفنوقناص�ن قرپا�د�رہںی�‪،‬متاہ�ر�ےہیاقعئدکہہیدیویا�ںا�و�ر�دیوتاہںی�‪،‬یاخد�اکےا� توا�ریا�ا�سیکا�ولا�دہںی�‪،‬یا�الہلےکرقم�ب‬
‫�ا�و�ر�ا�سےکاہ�ںعیفشںیہاییہہکا�نںیمےسوکئیافش�دیےنو�الا�ا�و�رکوئیا�ولا�دخبےنشو�الا�ا�و�رکوئیر�و�زگا�ر� لدو�انےو�الاہے�‪،‬کوئیعفنایقناص�ناچنہپنے‬
‫�و�الا�‪،‬کوئیامیب�ر�یےسافش�دیےنو�الاہےوغری�ہہیبسوھجٹیابتںیںیہا�و�رتمولگو�ںےناپےنوہموگام�نےسفینصترکلیںیہتقیقحا�سےک‬
‫سو�اکھچںیہنہکہیضحمڑکل�یرھتپ�وغری�ہےکےباج�ن�‪،‬بےاتخای�ر�ا�و�رےباثرتبںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َّ َ ْ ُ َّ ْ ٓ َ ْ ُ َ ٰ ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َ َ‬
‫‪1‬‬
‫ت انت ْم ل َها عكِف ْو َن ‪۵۲‬۝‬‫اِذ قال ِل ِب ْي ِه َوق ْو ِمهٖ َما ه ِذ ِه التـماثِيل ال ِ‬
‫وہ؟�۔‬
‫ترجہم�‪:‬یا�درک�وو�ہومقعہکبجا�سےناپےناب�پا�و�ر�اپینوق�مےساہکتاھکہہیوم�رتںییسیکںیہنجےکمتول�گرگ�وید�ہوہ�رہے �‬
‫َّ َ َ ْ ُ ُ ْ َ ِ ْ ُ‬ ‫َ َّ ُ ُ ٰ ُ َ ْ َ‬ ‫َ ْ ْ َ ْ َ َ‬
‫م د ْو ِن‬
‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ي ّل ُ ْ‬
‫ك ا ِْن ك ْن ُت ْم ت ْعل ُم ْو َن ‪۱۶‬۝ اِنا تعبدون‬ ‫ِك خ ٌ‬ ‫اع ُب ُدوا هللا َواتــق ْو ۭه‪۰‬۝ ذل ْ‬ ‫ال ل َِق ْوم ِه ْ‬
‫ِ‬ ‫وا ِٰب ِهيم اِذ ق‬
‫ّْ َ‬
‫الرزق‬ ‫ِ‬ ‫هللا‬
‫َ َْ ُْ َ َ ُ ْ ْ ً َ ْ َ ُْ ْ َ‬
‫د‬ ‫ن‬ ‫ع‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫و‬‫غ‬ ‫ت‬‫اب‬ ‫ف‬ ‫ا‬‫ق‬ ‫ز‬ ‫ر‬ ‫ك‬ ‫ل‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ك‬ ‫ل‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫هللا‬ ‫ن‬ ‫م ُد ْ‬
‫و‬ ‫ْ‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ك‪۰‬۝ ا َِّن َّالذ ْ َ‬
‫ي َت ْع ُب ُد ْو َ‬ ‫ْ ً‬ ‫َ َ َ َْ ُُ‬
‫هللاِ ا ْوث ًن ّوتلق ْو َن اِف ۭ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اش ُك ُر ْوا َل ٗ ۭه‪۰‬۝ ا َِل ْي ِه ُ ْ ُ‬ ‫َ ُُْ َُْ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ت َجع ْو َن ‪۱۷‬۝‬ ‫واعبدوه و‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر ابر�اہمیوکھباجیجبہک ا�س ےن اپینوق�م ےساہک�الہلیک دنبگیرک�و ا�و�ر�ا�س ےس ڈ�ر�ویہاہمت�ر�ے ےئلرتہبہےاگرتم اجنو�‪،‬تم الہل‬
‫کوچوھ�ڑکرنجںیہوپ�جرہےوہ�و�ہوتضحم(میٹ�‪،‬تپرھ�ا�و�رخمفلتدھاتو�ںےساہمت�ر�یاپیننمرمضییکلکشرپتر�اشےوہئے) بتںیہا�و�رتم‬
‫�ایکوھج�ٹڑھگ�رہےوہ�‪�،‬د�رقحتقیالہلےکوس�اجنیکمترپسشترکتےوہ�و�ہںیہمتوکئی �رز�قیھبدیےناک�اتخای�رہنںیرھکےت�‪�،‬الہلےس �رز�ق‬
‫مانوگ�ا�و�ر�اسییکدنبگیرک�و�ا�و�ر�ا�ساکشرکا� کد�ار�و�اسییکرط�فمتاٹلپئےاجنےو�الےوہ۔‬
‫کای فلتخم زیچ�و�ں ےسرت�اشے وہئے ہیوبعم�د�الہل ےک مہسنج وہکسےتںیہ�؟یا�ا�سیک المدح�و�دقد�رتو�ں�‪ ،‬صاف�ت ا�و�ر اتخای�ر�ا�ت ںیم رشیک‬
‫ہوکسےتںیہ�‪،‬کایتمولگو�ںوک�الہلر�بالاعملنییکڑکپسےوخ�فںیہنٓاتاکہو�ہا�سملظمیظعرپانتکانبضغ�کوہتاوہگا�؟کوینہکوق�ماکپو�ر�اماعشی‬
‫‪ 1‬االنبیائ�‪۵�۲‬‬
‫‪ 2‬العنکبوت�‪۱�۶�،۱�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�‪،‬تدمنی�‪،‬سایسیا�و�رماعشرتیاظن�میہاطغو�تیکدنبگیرپاسوت�ا�راھتاگروق�مابر�اہمی ‪u‬کےدیقع�ے�‪�،‬دعو�توکستمیلرکیلیتوتشاہیاخند�ا�نیک‬
‫حامکتی‪،‬پوجا�ریو�ںا�و�ر�ا�ونےچوقبط�ںیکاعمشرتی�‪،‬ماعشیا�و� سرایسیتیثیحا�و�رپو�ر�ےکلمیکاتجامعیزندگیا�سیکز�دمںیٓاجاتیا�و�ر‬
‫�‬ ‫عموب�دیتو‬
‫سوسائیٹیکامع�ر�تڈھریہوجاتیا�سےئلوق�مےنا�سدیقع�ےوکستمیلہنایکہکلبا�سٓا�و�ا�زکو�دبانےےکےئلڑھک�ےوہگےئ�‪،‬قو�مابر�اہمی‪u‬‬
‫سا�لںیمایکرمتہبرہشسےابہرجاکر�اپےنوقمیوہت�ا�رکودیعیکرط�حانمیاکرتییھت ��‪،‬ابر�اہمی ‪u‬کےاخند�ا�نےنیھباہنںیاستھےنلچیکدعو�ت‬
‫� �دی�‪،‬یلنکابر�اہمی ‪u‬ہپےلاپینوق�موک�و�اضحوط�رپرتمہبنرکچےکےھتہکںیماہمت�ر�ےوبعم�د�و�ںیکربخلو�ںاگ�۔‬
‫َ‬ ‫َ َ ِ َ َ ْ َ َّ َ ْ َ َ ُ ْ َ ْ َ َ ْ ُ َ ّ ُ ْ ُ ْ ْ‬
‫‪1‬‬
‫وتهلل لكِيدن اصنامك بعد ان تلوا مد ِ ِب ‪۵۷‬۝‬
‫ي‬
‫رضو�رمتاہ�ر�ےوتب�ںیکربخلو�ںاگ�۔‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�الہلیکمسق�!مںیاہمت�ر�یریغموجو�دگیںیم �‬
‫�ا�سہلسلسںیم�و�ہ �اپےنا�ر�ا�د�ےوکیلمعاجمہانہپنےےکےئلاہنتئیا�و�رموقعےکرظتنمےھت�‪،‬چاننہچا�سومقعوک�و�ہےسیکاہتھےساجنےدیےت‬
‫�وفرکرتےوہئےٓاسام�نیکرط�ف‬
‫وکو�ا�د�ثزمانہںیمومثرمانےتےھتا�سےئلابر�اہمی ‪ u‬نےوغ�ر ک‬
‫�‪،‬کوینہکوق�مابر�اہمیاتس�ر�و�ںیکرگ�د�ش ح‬
‫نرظاھئیا�و�روق�موکذعم�ر�ترکتےوہئےاہکریم�یتعیبطرخ�ا�بےہ�‪،‬عیینںیمزمک�و�رہو�ںمںیمتولگو�ںےکاستھںیہناجکسات�‪،‬خاند�ا�ن‬
‫اٹ‬
‫وھچ�ڑر �د�وسر�ے ولگو �ں ےک استھرہشےس اب ہرچالگای �‪ ،‬یجےس‬
‫نے �ا پےن اتعاق�د ےک ومجب ا�ناک یہ ذع�رقوب�لرکلای �ا �و�ر اہنںی اہنت ک‬
‫ہی ومقع رسیم�ٓایا�ابر �ا ہمی ‪ u‬پچےک ےس ا�ن ےکوبعم�د�و�ں ےک کرمز�ی وسعی وعریض دنم�ر ںیمسھگایگجاہ�ں ا�ن ےکوبعم�د�و�ں ےکٓاگے‬
‫ےھت‪،‬یہرظنمدیھکرکابر�اہمی‪ u‬مترخسکےاستھ بولےتمولگو�ںےکےئلہیانو�ا�عواقاس�م‬
‫نذ�ر� نوای�ز�ا�و�رچڑھا�و�ےےکاھکنےڑپ�ےوہئے �‬
‫رھو�ہوھت�ڑ�یدیر�ا�نےکوج�ا�باکاتناظ�ررکتےرہے�‪�،‬ا�و� پررھ�اہنںی‬
‫وہ؟پ �‬
‫کےذلیذاھکنےڑپ�ےوہئےںیہتمول�گاہنںیاھکتےویک�ںںیہن �‬
‫ماخطبوہکرکاہٓا�پول�گوبلےتیھبںیہن�؟پرھاہکتہبیہےبوقو�فںیہو�ہول�گوجمتاہ�ر�یرپسشترکتےںیہجو�اپےناہتوھ�ںےسںیہمتفلتخم‬
‫رھا�ن‬
‫�اشاک�لںیمرت�اشےتںیہا�و�رپرھخد�ائیےکفلتخماتخای�ر�ا�تاطعکرکےاہمت�ر�یرپسشترش�و�عرک�دیےتںیہا�و� خرالقوکبوھ�لاجتےںیہ�‪،‬پ �‬
‫کےربصکایپامنہربلیزہوگای�ا�و�ر�ا�نوتب�ںوکایلممٹیرکنےےکےئلدیسھےاہتھںیماھتمےوہئےوھتہ�ڑ�ے لکایاہ�ڑ�ےےسوھچٹےدیو�ی‬
‫�دی توائو�ںرپپلڑپ�ا�ا�و�رز�و� �رز�و�رسے کام�رر�اہنںیتو� �ڑڈ�الا�‪�،‬ا�نںیمسبےساہما�و�رمزع�زاچنددیوتااھتےسجاناسنیلکش صوو�ر�تںیمیبملڈ�ا�ڑھی‬
‫وھڑ�دیا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫کےاستھرت�اشاگایتاھ�ا�و�رہال�لیکلکشو�الےاچندکالاب�سےنہپوہئےاھت�ا�سےکاکندھےرپلکاہ�ڑ�ا�رکھرکچ �‬
‫ٰ ً َّ َ ْ َّ َ َ َّ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َفـَ َـعلَ ُه ْم ُجذذا اِل كب ً‬
‫يا ل ُه ْم لعل ُه ْم اِل ْي ِه َ ْي ِجع ْو َن ‪۵۸‬۝‬ ‫ِ‬
‫‪2‬‬

‫وھڑ�دیاتاکہاشید�و�ہا�سیکرط�فرجو�عرکیں�۔‬ ‫وک �‬
‫ترجہم�‪:‬چاننہچا�سےنا�نوکٹڑک�ےڑکٹ�ےرک�دیا�ا�و�رصر�فا�نےکڑب�ے چ‬

‫َنْوُتِحْنَتۙ‪۰۰۹۵‬‬ ‫اَم‬ ‫َنْوُدُبْعَتَا‬ ‫َنْوُّفِزَي‪َ۰۰۹۴‬لاَق‬ ‫ِهْيَلِا‬ ‫اْۤوُلَبْقَاَف‬

‫�و�ہ(بترپست) �د� �وڑ�ےاھبگےٓا�پیکرط�فوتمجہوہئےوتٓا�پےنرفمایامتاہنںیوپجےتوہںیہنج(خو�د) تمرت�اشےتوہ‬
‫‪ 1‬االنبیائ�‪۵�۷‬‬
‫‪ 2‬االنبیائ �‪۵�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫اًناَيْنُب‬ ‫ٗهَل‬ ‫اْوُنْبا‬ ‫َنْوُلَمْعَت‪۰۰۹۶‬اوُلاَق‬ ‫َواَم‬ ‫ْمُكَقَلَخ‬ ‫َوُهّٰللا‬
‫حالانہکںیہمت ا�و�راہمت�ر�ی انبئی وہئی زیچ�و�ںوک الہلیہ ےن دیپ�اایک ےہ�‪�،‬و�ہےنہک ےگل ا�س ےک ےیل ایک اکم�ن انب�ٔو �ا�و�ر ا�س‬

‫َنْيِلَفْسَاْلا‪�(۰۰۹۸‬الاصفا�ت�‪۹�۴‬تا�‪)۹�۸‬‬ ‫ُهْوُقْلَاَف يِف ِمْيِحَجْلا‪۰۰۹۷‬اْوُداَرَاَف ٖهِب اًدْيَك ُمُهٰنْلَعَجَف‬

‫(�دکھیتوہئی� �)ٓا�گںیم �ڈا�لد�و ��‪،‬انوہ�ںےنوتا�س(�ابر�اہمیہیلعاسلال�م) کےاستھرکمرکنااچہانکیلمہےناہنںیوکاچینرک�دیا�۔‬
‫جبرشمکنیوہت�ا�رسےےکھتامند�ےرہشمںید�اخلوہئےا�و�ربوت�ںوکپرنا�مرکنےےکےئلدنم�رمںید�اخلوہئےتو�اپےندیو�یدی توائو�ں‬
‫کومہنےکلبا� نودھےا�ڑنگڑبنگڑپ�ےوہئےاپیا�‪،‬کیساکہاتھںیہنوتکیساکپائو�ں�‪،‬کیساکسرہنںیا�و�رکیساک� ھدڑ�‪،‬جو�اپینزبا�ناح�لےس‬
‫چزیہںی‪،‬صو�ر�ت‬
‫�‬ ‫�ن‪�،‬ذللیوقحریا�دنٰی‬
‫پاج�ریو�ںیکےبوقوفیونا�د�انیرپمرہلاگتےوہئےالچچالکرکہہرہےےھتہکو�ہالہٰںیہنہںیلبہکضحمےباج �‬
‫حا�لاکتزجیہرکنےےکاجبئےہکوجعموب�دخو�د�اپانباچئوہنںیرکسےکو�ہا�نوککاینعفایقناص�ناچنہپکسےتںیہ�‪�،‬و�ہہیدیھکرکد�انتےنسیپےگل�‪،‬جن‬
‫گلوو�ںےنابر�اہمی ‪u‬کا�اعال�نانستاھ‬
‫ُ‬
‫تل ْوا ُم ْدب ْ َ‬
‫ي ‪۵۷‬۝‬
‫ّ‬ ‫ام ُ ْ‬
‫ك َب ْع َد َا ْن ُ َ‬ ‫ََ ََ‬
‫لك ِْي َد َّن َا ْص َن َ‬ ‫وتهلل ِ‬
‫ِِ‬
‫‪1‬‬

‫رضو�راہمت�ر�ےوتب�ںیکربخلو�ںاگ�۔‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�الہلیکمسق�!مںیاہمت�ر�یریغومجو�دگیںیم �‬
‫ہکےنےگلہکایکونجو�ا�نسجاکنا�مابر�اہمیےہا�سوکہمےناپےنوبعم�د�و�ںیکےلھکاع�مذممترکتےوہئےانسہے�۔‬
‫َ ُ ْ َ ْ َ َ َ ٰ َ ٰ َ َ ٓ َّ ٗ َ َ ٰ ّ ْ َ َ ُ ْ َ ْ َ َ ً َّ ْ ُ ُ ُ ْ َ ُ َ ٗ ٓ‬
‫‪2‬‬
‫ه يُقال له ا ْ ِٰب ِه ْي ُ ۭ‬
‫م ‪۶۰‬۝‬ ‫سعنا فـت يذكر‬ ‫قالوا م فعل ھذا ِب ِلـه ِتنا اِنه ل ِمن الظ ِل ـ ِمي ‪۵۹‬۝ قالوا ِ‬
‫ترجہم‪�(:‬انوہ�ںےنٓاکربوت�ںاکیہاح�لدکیاھوت�)ہکےنےگلامہ�ر�ےدخ�ائو�ںاکیہاح�لسکےنرکدیا�؟بڑ�اہیوکئیاظلماھت�و�ہ�(بضعول�گ)بولے‬
‫کررتےانستاھجساکنا�مابر�اہمیےہ۔‬
‫ہمےنایکونجو�ا�نوک�ا�ناک�ذ ک‬
‫چاننہچبسےکاسمےنابر�اہمی ‪ u‬کوبالکروپچاھگای‬
‫ٓ‬ ‫َ ُ ْٓ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ٰ‬
‫‪3‬‬
‫ت ٰھذا ِبل َِه ِت َنا ٰيـ ِا ْ ٰب ِه ْي ُ ۭ‬
‫م ‪۶۲‬۝‬ ‫قالوا َء انت فعل‬
‫ےہ؟�۔‬
‫وپچاھوی�ںابر�اہمی‪!u‬تونےامہ�ر�ےدخ�ائو�ںےکاستھہیرحکتیک �‬
‫ترجہم‪� :‬انوہ�ںےن ک‬
‫�ابر�اہمی ‪ u‬نےاہنںیالجو�ا�برکنےےکےئلفرمایا‬
‫َ َ َ ْ َ َ َ ٗ ‪۰‬۝ َ ْ ُ ُ ْ ٰ َ َ ْ َٔ ُ ْ ُ ْ ْ َ ُ ْ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ ُ ْٓ ٰ ٓ َ ْ ُ ْ َ َ ُ ْٓ ّ ُ ْ َ ْ‬
‫َ‬
‫ك ان ُت ُم‬ ‫قال بل فعلۖۤه ك ِبيه ھذا فس ــلوه اِن كنا ين ِطقون ‪۶۳‬۝ فرجعوا اِل انف ِس ِهم فقالوا اِن‬
‫ٰ ّ ُ ْ َ ُ َّ ُ ُ ْ َ ٰ ُ ُ ْ ْ ‪۰‬۝ َ َ ْ َ ْ َ َ ٰ ٓ ُٔ َ ۗ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ َ َ ْ ُ ُ ْ َ ِ ْ ُ‬
‫م د ْو ِن هللاِ َما‬ ‫م لــقد ع ِلمت ما هـول ِء ين ِطقون ‪۶۵‬۝ قال افتعبدون‬ ‫ن ‪۶۴‬۝ ثم نكِسوا ع رءو ِس ِه ۚ‬
‫الظ ِلمو ۙ‬

‫‪ 1‬االنبیائ�‪۵�۷‬‬
‫‪ 2‬االنبیائ�‪۵�۹�،۶�۰‬‬
‫‪ 3‬االنبیائ�‪۶�۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ََ َ َْ ُ‬ ‫ُ ّ َّ ُ ْ َ َ َ ْ ُ ُ ْ َ ِ ْ ُ‬ ‫َ َ ْ َ ُ ُ ْ َ ْ ً َّ َ َ ُ ّ ُ ُ‬
‫هللاِ‪۰‬۝ افل تع ِقل ْو َن ‪۶۷‬۝‬
‫‪1‬‬
‫م د ْو ِن ۭ‬ ‫ك ‪۶۶‬۝ ا ٍف لك ولِما تعبدون‬ ‫ض ْۭ‬ ‫ل ينفعك شـيـ ـ ٔا ول ي‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�سےنوج�ا�بدیالبہکہیبسھچکا�نےکا�سرس�د�ا�رنےایکہےا�نیہےسوپچھ گول�اریہوبلےتوہ�ں�‪،‬یہنسرک�و�ہاپےنریمضکیرط�فےٹلپ‬
‫رھا�نیکتمٹلپیئگا�و�ربولےتوجاناتہےہکہیوبلےتںیہنںیہ�‪�،‬ابر�اہمی ‪u‬‬
‫رگ �‬
‫�ا�و�ر�(�اپےن لدو�ںںیم�)ہکےنےگل�‪�،‬و�اقیعمتوخ�دہیاظلموہ� م‪ ،‬پ‬
‫�ن‪،‬تفےہمترپا�و�راہمت�ر�ےا�نوبعم�د�و�ں‬
‫وکوھک�ڑر�ا�نزیچ�و�ںوکپو�جرہےوہوجنہںیہمتعفناچنہپنے قرپا�د�رہںیہناصقن �‬
‫نےاہکرھپکایتمالہل چ‬
‫وکوھک�ڑرپوجاکر�رہےوہ�‪،‬کایمتھچکیھبلقعںیہن ھکرےت�۔‬
‫پرجنیکمتالہل چ‬
‫عیین کایتماپےنیہاہتوھ�ںےسفلتخمولکش�ںںیمتر�اشیوہئیوم�رتوی�ںا�و�رانبئیوہئیوصتیر�و�ںوکعموب�دجمسےتھوہ�‪،‬جونہوب�لےتکس�‪،‬نہنسےتکس‬
‫�‪،‬نہدیھکےتکس�‪،‬نہاپان�دفا�عرککسےتا�و�رنہوکئیعفنایقناص�ناچنہپنےرپدق�ر�ترھکےتںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ ْ َ َ َّ َ ْ ُ ْ ِّ ْ ُ ْ ہٖ ٓ َ ْ َ ۗ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ ْ ُ ْ َ ْ ً َّ َ َ ًّ‬
‫‪2‬‬
‫ضا۔۔۔ ‪۱۶‬۝‬ ‫۔۔۔قل افاتذتم م دو ِن اولِياء ل ي ِلكون ِلنف ِس ِہم نفعا ول‬
‫ترجہم‪ :‬پرھا�نےسوہکہکبجتقیقحہیےہوتایکمتےناسےوھچ�ڑرکایےسوبعم�د�و�ںوکاپاناک�رسا�زرہھٹ�اایلوجوخ�داپےنےیلیھبیسکعفنواصقن�ن‬
‫کااتخای�رںیہن ھکرےت�؟�۔‬
‫ْ‬ ‫ضا َّو َل نَ ْف ًعاۭ‪۰‬۝ َو ُ‬
‫ہللا ُہ َو َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ِ َ َ َ ْ ُ ْ َ ًّ‬ ‫ُْ ََْ ُ ُ ْ َ ِ ْ ُ‬
‫‪3‬‬
‫الس ِم ْيع الع ِل ْي ُم ‪۷۶‬۝‬ ‫م د ْو ِن ہللا ما ل ي ِلك لك‬ ‫قل اتعبدون‬
‫ترجہم�‪ِ�:‬ا�نےسوہکایکمتالہلوکوھچ�ڑرکا�سیکرپسشترکتےوہوجہناہمت�ر�ےےیلاصقن�ناکاتخای�ررھکاتےہہنعفناک ح�؟الانہکبسیکےننسو�الاا�و�ر‬
‫سبھچکاجنےنو�الاوتالہلیہےہ�۔‬
‫ً‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ًّ‬
‫ضا ّول نف ًعا ّول َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫يلق ْو َن َول َ ْ‬ ‫َ َّ َ ُ ْ ِ ْ ُ ْ ہٖ ٓ ٰ َ ً َّ َ ْ ْ َ ْ ًٔ ّ ُ ْ ْ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ي ِلك ْو َن َم ْوت‬ ‫ي ِلك ْو َن ِلنف ِس ِہم‬ ‫واتذوا م دو ِن الِہۃ ل يلقون شـي ـ ـا وہ‬
‫ً ََ ُُ‬ ‫ََ‬
‫‪4‬‬
‫ّول َح ٰيوۃ ّول نش ْو ًرا ‪۳‬۝‬
‫ترجہم�‪ :‬گلوو�ںےناسےوھچ�ڑرکایےسوبعم�دانبےیلوجیسکزیچوکدیپ�اںیہنرکتےہکلبوخ�ددیپ�اےیکاجتےںیہ�‪،‬جووخ�داپےنےیلیھبیسکعفنایاصقن�ن‬
‫کااتخای�رںیہن ھکرےت�‪،‬جوہنام�رےتکسںیہہنالجےتکسںیہ�‪،‬نہرم�ےوہئےوکرھپاٹاھےتکسںیہ۔‬
‫وہ؟حالا�ںہکالہلاعتلٰی‬
‫وضحر�رسو�مابع�د�ا�تاجبلاتے �‬
‫وکوھ�ڑکرسجےکاپ�سرہقد�ر�تو�اتخای�رہےا�نےک �‬
‫مرگپرھبیھمتول�گاپےنوبعم�دقحیقی چ‬
‫نےںیہمتا�و�ر�ا�نزیچ�و�ںوکیھبنجےسمتوم�رتای�ںانبتےوہپدی�اکای�‪،‬عیینالہلیہاہمت�ر�ا�ا�و�رتام�مزیچ�و�ںاکخالقےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٰ ُ ُ ُ َ ُّ ُ ْ ‪۰‬۝ َ ٓ ٰ َ َّ ُ َ ‪۰‬۝ َ ُ ُ ّ َ ْ َ ْ ُ ُ‬
‫‪5‬‬
‫ش ٍء فاع ُبد ْوہ۔۔۔ ‪۱۰۲‬۝‬ ‫ك‬‫ك ل اِلہ اِل ہ ۚو خالِق ِ‬ ‫ذلِك ہللا رب ۚ‬

‫‪ 1‬االنبیائ�‪ �۳‬ت‪۶�۷��۶‬‬
‫‪ 2‬الرعد�‪۱�۶‬‬
‫‪ 3‬املائدۃ�‪۷�۶‬‬
‫‪ 4‬الفرقان�‪۳‬‬
‫‪ 5‬االنعام�‪۱�۰�۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم�‪:‬یہےہالہلاہمت�ر�ار�ب�‪،‬کوئیالہٰا�سےکوس�اںیہنےہ�‪،‬ہرزیچاکاخلقذہل�امتاسییکدنبگیرک�و۔‬
‫‪1‬‬ ‫ش ٍء َّو ُہ َو ْال َوا ِح ُد ْال َق َّہ ُ‬
‫ار ‪۱۶‬۝‬ ‫كَ ْ‬ ‫ُ َ ُ ُ ّ‬ ‫ُ‬
‫۔۔۔ق ِل ہللا خا ِلـق ِ‬
‫ترجہم� ک‪:‬وہہرزیچاکاخلقرص�فالہلےہا�و�رو�ہاتکیےہ�‪،‬سبرپاغلب! �۔‬
‫َ ٓ ٰ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ۗ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ْ ُ َ ْ ُ ْ ّ ِ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ ُ ْ ‪۰‬۝ َ ْ ِ ْ َ‬ ‫ٰ ٓ َ ّ ُ َ َّ ُ ْ‬
‫اذ ُك ُر ْوا ِن ْع َم َ‬
‫الس َما ِء َوال ْر ِ ۭ‬
‫ض‪۰‬۝ ل اِلہ اِل‬ ‫م خال ٍِق غي ہللاِ يزقك م‬ ‫ك ہل‬ ‫ت ہللاِ علي ۭ‬ ‫ييا الناس‬
‫ُ‬
‫‪2‬‬
‫ہ َو۔۔۔ ‪۳‬۝‬
‫ترجہم�‪ :‬گلوو�!تمرپالہلےکوجاحاسنا�تںیہاہنںیای�درکوھایکالہلےکوس�اوکئیا�و�راخلقیھبےہوجںیہمتٓاسام�نا�و�رزمنیےسر�زقدیاتوہ�؟کوئی‬
‫عموب�دا�سےکوس�اںیہن�۔‬
‫ٌ‬ ‫َ ُ َ ُ ُ ّ َ ْ ‪۰‬۝ َّ ُ َ َ ٰ ُ ّ َ ْ َ‬
‫‪3‬‬
‫ش ٍء ّوك ِْيل ‪۶۲‬۝‬ ‫ك‬
‫ك ش ٍ ۡء وہوع ِ‬ ‫ا خالِق ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬الہلرہزیچاکاخلقےہا�و�روہیرہزیچرپابہگن�نےہ�۔‬
‫۔۔۔‬ ‫‪۰‬۝‬ ‫َ‬
‫ۚۡ‬
‫و‬ ‫ہ‬‫ل ا ِٰل َہ ا َِّل ُ‬
‫ٰ ُ ُ ُ َ ُّ ُ ْ َ ُ ُ ّ َ ْ ‪۰‬۝ َ ٓ‬
‫ك ش ٍ ۘء‬
‫‪4‬‬
‫‪۶۲‬۝‬ ‫ذلِك ہللا ربك خالِق ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬وہیالہل(جسےناہمت�ر�ےےیلہیھچکایکےہ) متاہ�ر�ار�بےہہرزیچاکاخلق�‪�،‬ا�سےکوس�اوکئیوبعم�دںیہن�۔‬
‫گےئ م‪،‬رگ�ابر�اہمی ‪u‬کےیلقعوقنیلدلائلاک�وعظوصنتحینسرکقو�مےک لدو�ںرپکھچاثرنہوہ�ا‬
‫پرھخمول�قےکاپ�سدخ�ائیےکاتخای�ر�ا�تاہک�ںےسٓا �‬
‫لذہ�اافک�رکیرپ�انیر�و�شیکرط�حاپینوق�تومجتیعےسقحوک�دبانےےکےئلاپیناقش�و�تیبلقاکماظہر�ہایکہکےنےگلاپےنوبعم�د�و�ںیکامحیت‬
‫وھک�درخو�بٓا�گڑھبکائوا�و�ر�ا�سںیمابر�اہمی ‪ u‬کو� نزد�ہڈ�ا�لد�واتکہا�سیکڈہیا�ںیھبر�اکھنب ئاجںی�ا�و�ر�ا�ساکنا�موناش�نکت‬
‫مںیڑگھا ک‬
‫مٹاجئے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ي ‪۶۸‬۝‬ ‫ص ْٓوا ٰال َِه َت ُ ْ‬
‫ك ا ِْن ُك ْن ُت ْم ٰف ِع ِل ْ َ‬ ‫َ ُ‬
‫ال ْوا َح ّر ُق ْـو ُه َو ْان ُ ُ‬ ‫ق‬
‫ِ‬
‫‪5‬‬

‫یکارمتںیہھچکرکناےہ۔‬
‫ترجہم�‪�:‬انوہ�ںےناہکجال�ڈ�الو�ا�سوک�ا�و�رحامیترک�و�اپےندخ�ائو�ں گ‬
‫سا�ر�یوق�م ےن ا�س ہلصیف رپعلم د�ر�ٓامدکرنے ےک ےئلہصحایل ا�و�ر ایک الائو ایت�رکای �‪ ،‬جبٓا�گ ےکےلعشٓاسام�ن ےس ابتںیرکنے ےگلوت‬
‫�ابر�اہمی ‪u‬کو� نزد�ہٓا�گںیمکنیھپدیاگای�‪،‬با�ر�یاعتلٰینےرفمایارشمکنیےنلیلخالہلےکالخ�فتخسرتیناک�ر�و�ائییکیھترگمہام�ر�یتیشم‬
‫کےریغبکایوہکساتاھت�‪،‬لذہ�اہمےنرب�ا�ہر�استٓا�گوکحمکدیا‬

‫‪ 1‬الرعد�‪۱�۶‬‬
‫‪ 2‬فاطر�‪۳‬‬
‫‪ 3‬الزمر�‪۶�۲‬‬
‫‪ 4‬املومن�‪۶�۲‬‬
‫‪ 5‬االنبیائ�‪۶�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ُ ْ َ ٰ َ ُ ُ ْ ْ َ ْ ً َّ َ ٰ ً َ ٰ ٓ‬
‫‪1‬‬
‫ع ا ْ ِٰب ِه ْي َ ۙ‬
‫م ‪۶۹‬۝‬ ‫قلنا ينار كـو ِن بدا وسلما‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےناہک�ا�ےٓا�گڈنھٹ�یوہجا�ا�و�رسالمیتنباج�ابر�اہمیےکےئل۔‬
‫�ایکاقم�مرپرفمایا‬
‫َ‬ ‫م ّ‬
‫النا ِر۔۔۔ ‪۲۴‬۝ ‪۰‬۝‬ ‫ىه ُ‬
‫هللا ِ َ‬ ‫َ َْٰ ُ‬
‫‪2‬‬
‫۔۔۔ فان‬
‫ترجہم‪ :‬پرھالہلےنا�سوک�ٓا�گےساچبلای�۔‬
‫�الہلاعتلٰیکابر�ا�ہر�استمکحاپتےیہڑھبکیتوہئیٓا�گالسمیتو�الیڈنھٹ�یوہگیئا�و�ر�ابر�اہمی ‪ u‬عمزج�انہوط�رپر� نزد�ہالسمتٓا�گےسلکن‬
‫�ٓائے ��‪،‬ا�سرط�حالہلاعتلٰینےاپےندنب�ےیکدم�دفرمائیا�و�ررشمکنیوکذللیوخو�ا ک�رر�دیا�۔‬
‫�ا�سو�اقہعےسالہلاعتلٰینےرقیشوکتمہبن مرفایاکہمتابر�اہمی ‪u‬کیلسنےسوہنےا�و�را�نےکرطیہقرپےنلچےکدعو�ےد�ا�رہومرگابر�اہمیلیلخ‬
‫ںیہ‪�،‬ا�و�رابر�اہمی ‪ u‬نےاخنہہبعکوک‬
‫�الہلرشم�کںیہنہکلبوتحدیپرستےھت�ا�و�ر�ا�نیکدعو�تیھبوہییھتوجٓا�جرسو�لالہلﷺشیپرک�رہے �‬
‫توحدیکیٓا�و�ا�زلبدنکرنےےکےئلریمعتکایتاھمنصدک�ہےکوط�رپرںیہن ��‪،‬ا�و�رجسرط�حابر�اہمی ‪ u‬کیوق�ماتانستخدق�ماٹاھنےےکاب�وجو�دا�ن‬
‫کاکھچںیہناگب�ڑیکسیھتاسیرط�حمتیھبا�سدعو�توک�ر�وکےنا�و�ردبانےےکےئلاپیناس� شزو�ںںیمانکا�مونامر�ا�دہیرہوےگ۔‬

‫ِنْيِدْهَيَس‪۰۰۹۹‬‬ ‫ْيِّبَر‬ ‫ىٰلِا‬ ‫ٌبِهاَذ‬ ‫ْيِّنِا‬ ‫َلاَق‬ ‫َو‬

‫رضو�رریم�ی نہرامئیرک�ےاگ�‪،‬‬
‫رپو�ر�دگا�ریکرط�فاجنےو�الاوہ�ںو�ہ �‬
‫�ا�و�ر�ا�س(�ابر�اہمیہیلعاسلال�م�)نےاہکمںی ہوترج�ترککےاپےن �‬

‫ِّبَر ْبَه ْيِل َنِم َنْيِحِلّٰصلا‪ُ۰۰۱۰۰‬هٰنْرَّشَبَف ٍمٰلُغِب ٍمْيِلَح‪۰۰۱۰۱‬اَّمَلَف َغَلَب‬

‫�ا�ےریم�ےر�ب! جمےھکینتخبا�ولا�داطع مرفا�‪،‬تومہےناسےایکرب�دبا�رےچبیکاشب�ر�ت �دی�‪،‬پرھبجو�ہ(بہچ) �اتینرمعوک‬

‫ِماَنَمْلا‬ ‫يِف‬ ‫ىٰرَا‬ ‫ْۤيِّنِا‬ ‫َّيَنُبٰي‬ ‫َلاَق‬ ‫َيْعَّسلا‬ ‫ُهَعَم‬

‫ہپاچن ہک ا�س ےکاستھ ےلچ رھپ�ےتو ا�س (�ابر�اہمی (لعہی اسلال�م)) نےاہک ہکریم�ے ایپ�ر�ے ےچب ! مںی وخ�ا�ب ںیم‬

‫ْۤيِّنَا َكُحَبْذَا ْرُظْناَف اَم اَذ ىٰرَت ؕ‪َ ١‬لاَق ِتَبَاٰۤي ْلَعْفا اَم تُؤْمَرُ‪١ٞ‬‬
‫�اپےنٓا�پوک ےھجت ذبحرکتے وہئے دیھک رہا وہ�ں�‪� ،‬ا�بوت اتب ہکریت�یایک ر�ائے ےہ�؟یبےٹ ےن وج�ا�ب دیاہک ابا !‬

‫اَمَلْسَا‬ ‫َنْيِرِبّٰصلا‪ۤ۰۰۱۰۲‬اَّمَلَف‬ ‫َنِم‬ ‫ُهّٰللا‬ ‫َءٓاَش‬ ‫ْنِا‬ ‫ْۤيِنُدِجَتَس‬

‫جومکح وہ�ا ےہ اسے اجب الئےی اناش�ء �الہلٓا�پ ےھجم ربصرکنے و�الو�ں ںیم اپئںی ےگ�‪،‬غر�ض بج د� نوو�ںعیطم وہگےئ‬

‫‪ 1‬االنبیائ�‪۶�۹‬‬
‫‪ 2‬العنکبوت �‪۲�۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ُمْيِهٰرْبِاّٰۤي۠ۙ‪۰۰۱۰۴‬‬ ‫ْنَا‬ ‫ُهٰنْيَداَن‬ ‫ِنْيِبَجْلِلۚ‪َ۰۰۱۰۳‬و‬ ‫َوٗهَّلَت‬
‫�ا�و�ر�ا�س ےن�(با�پ ےن) �ا�سوک (یبےٹ وک) یپاشنی ےک لبرگ�ا دیا وت مہ ےن ٓا�و�ا�ز د�یہک ا�ے ابر�اہمی !‬

‫ْدَقَتْقَّدَصاَيْءُّرلاۚ‪١‬اَّنِاَكِلٰذَكيِزْجَنَنْيِنِسْحُمْلا‪�(۰۰۱۰۵‬الاصفا�ت�‪۹�۹‬تا�‪)۱�۰�۵‬‬
‫قیًانیتوےناپےنوخ�ا�بوکاچسرکدکاھیاکشیبمہیکینرکنےو�الو�ںوکاسیرط�حزج�ادیےتںیہ�۔‬
‫�اسامعلی ‪u‬کیاشب�ر�تا�و� �رزبر�دستٓا�زمائش‪:‬‬
‫�ٓا�گےسابسالمتلکنٓانےےکدعب�ابر�اہمی ‪u‬نےنتاہنت�الہلےکرھب�وسےرپمکلےسلکناجنےاک�ا�ر�ا�د�ہایک�ا�و�رلچےتوقتاہک�الہلیہریم�ی‬
‫� نہرامئیرک�ےاگکہےھجمسکرط�فاجناہے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬
‫ِ َ َ ْ ُ ْ َ ّ ْ‪۰‬۝ َ ٰ ٓ َ ّ ٓ َ ُ ْ َ ُ َ ۗ َ ّ ْ َ ً‬ ‫ََ ْ َ ُ ُ ْ َ َ َْ ُْ َ ِ ْ ُ‬
‫‪1‬‬
‫ب ش ِق ّيا ‪۴۸‬۝‬‫ب عس ال اكون ِبدعا ِء ر ِ‬ ‫م د ْو ِن هللا وادعوا ر ِۖۡ‬ ‫تلك وما تدعون‬ ‫واع ِ‬
‫وکوھ�ڑکرپاک� کر�ارتےںیہ�‪،‬مںیوت�اپےنر�بیہوکپاک�ر�و�ں‬ ‫ترجہم�‪:‬مںیٓا�پولگو�ںوکبیھوھچ�ڑتاہو�ںا�و�ر�ا�نویتسہ�ںوکبیھںیہنجٓا�پول�گالہل چ‬
‫گا�امدیہےہکںیماپےنر�بوکاکپ�رکرنامر�ا�دنہرہو�ںاگ�۔‬
‫چاننہچالہلاعتلٰینےٓا�پیک نہرامئی مرفائیا�و�ر�ٓا�پوک�اپینویب�یاس�ر�ہا�و� لرو�ط ‪u‬کےاستھا�سکلم�(شا�م) مںیاچنہپ�دیاجسںیماقو�ا�ماعلمےک‬
‫گڑ�ار�ایک‬
‫ےھت‪�،‬د�و�ر�ا�نرجہ�تانوہ�ں ‪u‬نےالہلاعتلٰیسےڑگ ک‬
‫ںیھت‪�،‬ابر�اہمی ‪�u‬ابیھکتا�ولا�دکیتمعنےسرحم�و�م �‬
‫لےئربتکںیرکیھںیئگ �‬
‫نکیا�و� صرالحڑلکےیکدعاامنیگ�‪�،‬ا�ےریم�ےپر�و�ر�دگا�ر�!جمےھایکاٹیبعاطکرجواصحلنیںیمےسوہ�‪�،‬الہلاعتلٰینےا�نیکدعاکوشر�فوبقلتی‬
‫خباش�ا�و�رجبابر�اہمی ‪ u‬ترقیًاب�‪۸�۶‬بر�سےکوہگےئوت�الہلےناہنںیایکمیلح�(بر�دبا�ر�)لڑکےیکاشب�ر�ت �دی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َّ َ ّ ْ َ َ ْ ُ ّ ُ َ ۗ‬
‫‪۰‬۝‬ ‫ِس َ‬
‫ٰ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ ِ َّ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ ٰ ْ َ َ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ء‬
‫ِ ‪۳۹‬۝‬ ‫ا‬ ‫ع‬ ‫الد‬ ‫ع‬‫ي‬ ‫م‬‫س‬
‫ِ ِ‬‫ل‬ ‫ب‬ ‫ر‬ ‫ِن‬ ‫ا‬ ‫ۭ‬ ‫ق‬ ‫ِب اِس ِعيل وا‬
‫المد ِل ال ِذي وهب ِل ع الك ِ‬
‫ترجہم‪� :‬الہلاکشرکہےسجےنےھجم ھڑباپےںیماسامعلیا�و�راساح�قاطعفرمائے۔‬
‫‪u‬ا�و�ر�ا�نےکدعبعیوق�ب ‪u‬کیاشب�ر�تا�سوقتد�ییھتبجرفشےتول�ط ‪u‬کیوق�موکناش�ن‬
‫�اسامعلی ‪u‬کےدعب�الہلاعتلٰینےاحسقٰ �‬
‫عرب�تانبنےےکےئلان�ز�لوہئےےھتا�و�رہپےلابر�اہمی ‪u‬کوباش�ر�تدیےنےکےئلےئگےھت�ا�سوقتابر�اہمی ‪u‬کیرمعترقیًاب�‪۹�۹‬بر�س‬
‫کییھت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ َّ ْ ٰ َ ْ ٰ َ ‪۰‬۝ َ ْ َّ َ ۗ ْ ٰ َ َ ْ ُ‬
‫‪3‬‬
‫ِسق يعق ْو َب ‪۷۱‬۝‬ ‫ق و ِم ورا ِء ا‬‫۔۔۔فبشنا ِبـ ِاس ۙ‬
‫ترجہم�‪:‬پرھہمےنا�سوک�اساح�قیکا�و�ر�اساح�قےکدعبعیوق�بیک خشوخرب�ی �دی�۔‬
‫یبکشریم�ار�بدعا�ٔو�ںاکےننسو�الاےہ�۔‬

‫مر� �‪۴�۸‬‬
‫‪ 1‬ی‬
‫اہ��‪۳�۹‬‬
‫‪ 2‬با� ی‬
‫‪ 3‬ھود�‪۷�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ا�و�ریہا�ساب�تیکدللیےہہکذبحیاساح�ق ‪ u‬نہےھت�‪�،‬ابر�اہمی ‪u‬نےالہلےکمکحےساپینویب�یاس�ر�ہا�و�راپےند�و�د�ھےتیپےٹیباسامعلی‬

‫کوفا�ر�ا�ناجباسیاتاھا�و�ر�ا�نیکربخگری�یےکےئلٓاتےرہےتےھت�‪،‬جباسامعلی ‪� u‬اپےنو�الدکےاستھد� �وڑ� ھدو�پرکنےیکرمعکوہپچن‬
‫گےئ�‪،‬رسینےکاطمبقا�سوقتا�نیکرمعتری�ہاس�لیکیھتوتایکر�و�زابر�اہمی ‪ u‬نےا�سےساہکیباٹ�!مںیوخ�ا�بںیمدکیاتھوہ�ںہکںیم‬
‫فم‬
‫ںیہرگ�ابر�اہمی ‪ u‬نےٓا�زمائشےکےئلےٹیبےکاسمےن‬
‫جتےھذبحرک�رہاہو�ں�ا�بوتاتبریت�اکایخای�لےہ�؟غیپربم�و�ںےکوخ�ا�بوحیوہتے م‬
‫�اپان�ا�ر�ا�د�ہاظہرکاہا�و�ر�اسامعلی ‪ u‬تابدع�ا�ر�یو�اطاعتںیمےبلثمےھت�‪،‬جنیکرتبتیایکیبنےنیکیھتا�و�ر�و�ہلبقتسمےکایکیبنےھت‬
‫فو� �رًابا�تیکہہتکتچنہپےئگہکر�بےنایکحمکدیاہے ��‪،‬انوہ�ںےنوپ�ر�ی ضرا�و�رغتبےسرع�ضایکاباجا�ن! �الہلاعت �لٰیٓا�پوکوجمکح مرفا�رہاہے‬
‫ںٓا�پا�ناشئ الہل جمےھربصکرنےو�الاپائںیےگ�‪�،‬ا�و�ر‬
‫رری�یتبسنیسکمسقاککوئیاکٹھکےہوت�د�لےساکن�لدی �‬
‫رکیںا م‬
‫�اسےاجبلانےںیمدیرنہ گ‬
‫�اسامعلی ‪u‬کےاب�ر�ےںیمرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ َ َ ُ ُ ْ ٗ َّ ٰ‬‫َ‬ ‫ّ ً‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ّٗ‬ ‫َ‬ ‫اذ ُك ْر ِف ْالك ِٰتب ا ْ ٰ‬ ‫َ ْ‬
‫لصلو ِۃ‬ ‫ل‪۰‬۝ اِنہ ك َن َصا ِدق ال َو ْع ِد َوك َن َر ُس ْول ن ِب ّياۚ ‪۵۴‬۝ وكن يمر اہلہ ِب‬ ‫ِس ِع ْي ۡ‬ ‫ِ‬ ‫و‬
‫ً‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫‪1‬‬
‫َوالزكو ِ ۠ۃ‪۰‬۝ َوك َن ِعند َر ّ ِبہٖ َم ْر ِض ّيا ‪۵۵‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�را�ساتک�بںیماسامعلی ‪ u‬کاذکررک�وو�ہ عود�ےاکاچساھتا�و�ررسو�لیبناھت�و�ہاپےنرھگو�الو�ںوکامن�زا�و�رزکو�ۃاکمکحدیاتاھتا�و�راپےن‬
‫�ر�بےکزن�دیکایکدنسپید�ہاناس�ناھت�۔‬
‫جباب�پویباٹحمکاٰلیہیکلیمعتںیمربصواتسالق�لاککو�ہرگ�ا�ںنبرکبفکایت�روہےئگ ��‪،‬ا�و�رب �وڑھےابر�اہمی ‪ u‬نےا�رمانو�ںےسامنےگوہئے‬
‫ن‬
‫م�یںیما� نودھےہنم ک‬
‫رگ�ارگےلرپرھچ�یالچ�د�یرگمکوششےکاب�وجو�دزیترھچ�ی‬ ‫�اکولتےےٹیبوک�الہلیکوخشون�د�یےکےئلذبحرکنےےکےئل ٰ‬
‫نےاپانکا�مرس�اناج�مہندیا�‪�،‬ا�ساتناہئیاضرط�ابیتیفیکا�و�ر�دہتشان�کاحلتںیم�اچانکایک لدرفیبٓا�و�ا�زوگنجاٹیھا�ےابر�اہمی! ‪u‬‬
‫کھ� ٹ ن‬
‫ئے‪،‬یہو�اضحوہگایہکالہلےکمکحےکاقمبےلںیمےھجت‬
‫تونےوخ�ا�بچسرکدکاھیااہمت�ر�یہیٓا�زمائشڑب�ییہ �یھترگمتما�سںیمرسخر�ووہ �‬
‫�ں‪،‬صا�فٓاکنوھ�ںو�الاجسیکا�و�ندیفسسرخیامئل‬
‫کوئیزیچبیھزعیزترہنںی� �‪ٓ،‬ا�و�ا�زپر�ابر�اہمی ‪u‬نے کڑمر�دکیاھوتایکڑب�ےڑب�ےوگنیس �‬
‫ڈنیمانرظ�ٓایاجےسالہلاعتلٰینےتنجےساسامعلی ‪u‬کےدفیےںیماجیھبتاھ ��‪،‬ابر�اہمی ‪u‬نےاسےذبحرک�دیاجےس‬
‫�رنگیکیھتمیسجوحلمی ھ‬
‫قا�د ک�رریمےنذبحمیظعےکزبر�دستاطخ�بےسون�ا�ز�ا ��‪،‬ا�سدنہبےکگنیسرسمستیہبعکےکرپنالےےکاپ�سٓا�ویز�ا�ںرک�دیےےئگےھتوج‬
‫�ابدت�ائےاسال�مےکزمانےکتوہا�ںزیتنےنبرہےمرگعدب�الہلنبزبری‪ t‬کےد�و�رمںیتیبالہلںیمٓا�گےنگلیک جوہےسہییھبلجےئگ�‪،‬‬
‫اح�ق البيت‪ ،‬ت‬
‫فاح�قا‬ ‫ح� ت‬ ‫َق َال ُس ْف َي ُان‪ْ َ :‬ل َ ي زَ� ْل َق ْر نَ� ْال َك ْبش ُم َع َّل َق ْ ي ن� ِ ف ي� ْال َب ْي ِت ت‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪2‬‬
‫فسای�نےتہکںیہہید� نوو�ںگنیستیبالہلںیمےکٹلرہےیتحہکایکاب�رجبتیبالہلوک�ٓا�گیگلوتیہد� نوو�ںگنیسیھبلجےئگ�۔‬
‫ف َْ‬ ‫َ َ َٔ َ َ ْ َ‬ ‫َّ‬
‫َع ِن الش ْع ِب يّ�‪ ،‬قال َ‪:‬را ْي ُت ق ْر ن ِي� الك ْب ِش ِ ي� الك ْع َب ِة‬
‫ِ‬
‫مر��‪۵�۴�،۵�۵‬‬‫‪ 1‬ی‬
‫کث��‪۳�۱‬؍ ‪�۷‬‬
‫ا� ی‬ ‫تفس� ب ن‬
‫‪ 2‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫‪1‬‬
‫عشیب‪ a‬ہکےتںیہںیمےنڈنیمھےےکد� نوو�ںوگنیس�ںوکعکہبںیم کیداھتاھ�۔‬
‫دنلبرتےںیہ�۔‬
‫فرمایا�احاس�نیکر�و�شاتخای�رکرنےو�الو�ںوکہمویتخس�ںےساچبیلےتںیہا�و�ر�ا�نےکد�رجا�ت ک‬

‫َّنِا اَذٰه َوُهَل الْبَلٰٓؤُا ُنْيِبُمْلا‪َ۰۰۱۰۶‬و ُهٰنْيَدَف ٍحْبِذِب ٍمْيِظَع‪َ۰۰۱۰۷‬و اَنْكَرَت ِهْيَلَع يِف َنْيِرِخٰاْلاۖ‪۰۰۱۰۸‬‬
‫�د�رقحتقیہیالھکاتماح�ناھتا�و�رمہےنایکڑب�اذیبہحا�سےکدفیہںیمد�ےدیاا�و�رمہےنا�ناکذکرریخولھچپ�ںںیمابقی کراھ�‪،‬‬

‫ٌمٰلَس ىٰۤلَع َمْيِهٰرْبِا‪َ۰۰۱۰۹‬كِلٰذَك يِزْجَن َنْيِنِسْحُمْلا‪ٗ۰۰۱۱۰‬هَّنِا ْنِم اَنِداَبِع الْمُؤْمِنِيْنَ‪۰۰۱۱۱‬‬

‫�ابر�اہمی(لعہیاسلال�م) پرالس�موہہموکینکا�ر�و�ںوکاسیرط�حدبلہدیےتںیہکشیبو�ہامہ�ر�ےایام�ند�ا�ردنب�و�ںںیمےساھت�‪،‬‬

‫َو ُهٰنْرَّشَب َقٰحْسِاِب اًّيِبَن َنِّم َنْيِحِلّٰصلا‪َ۰۰۱۱۲‬و اَنْكَرٰب ِهْيَلَع َو ىٰۤلَع َقٰحْسِاؕ‪١‬‬
‫�ا�و�رمہےنا�سوکاساح�ق(لعہیاسلال�م) نیبیکاشب�ر�تد�یوجاصلحولگو�ںںیمےسوہگا ��‪،‬ا�و�رمہےنابر�اہمیواساح�ق(یلعامہاسلال�م)‬

‫ٌنْيِبُمؒ‪�(۰۰۱۱۳‬الاصفا�ت�‪۱�۰�۶‬تا�‪)۱�۱�۳‬‬ ‫َو ْنِم اَمِهِتَّيِّرُذ ٌنِسْحُم َّو ٌمِلاَظ ٖهِسْفَنِّل‬

‫پر ربتکںی ان�ز�ل مرفائںی ا�و�ر ا�ن د� نوو�ںیکا�ولا�د ںیم ےضعبوتکین تخب ا�و�رضعب اپےنسفن رپرصیح ملظرکنے و�الےںیہ�۔‬
‫ًانیقیایکڑب�یٓا�زمائشیھتسجںیموت خسرر�و�رہاا�و�رہمےنایک‬
‫امنےگولتےےٹیبوک�الہلیکوخشون�د�یےکےئلذبحرکنےاکحمک �‬‫�ا�رمانو�ںےس اک‬
‫بڑ�ا�ذیبہحدفیےںیمد�ےرکاسامعلی ‪ u‬کوچڑھ�الای�ا�و� قرایمتکتےکےئلہیتنساج�ر�ی مرفا�د�یہکاسیات�ریخوکتام�ماہلایام�ن ندایبرھمںی‬
‫جانو�رقربا�نرکیںا�و�ر�وفا�د�ا�ر�یوجا�ںاثن�ر�یےکا�سمیظعالاش�نو�اقہعیکای� تدا�ز�ہرکتےرہںی�‪�،‬ا�و�ر�ابر�اہمی ‪ u‬کیرعتیفوتوصفیہشیمہےک‬
‫لےئدعبکیولسن�ںںیموھچ�ڑ� �دی�‪�،‬الہلاکسال�مےہابر�اہمی ‪ u‬پر�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َّ ْ َ ْ َ ٰ‬ ‫ُقل ْالَ ْم ُد ِل ِ َو َسلٰ ٌم َ ٰ‬
‫‪2‬‬
‫‪۵۹‬۝‬ ‫ۭ‬ ‫۔۔۔‬ ‫ف‬ ‫ع ِع َبا ِد ِه ال ِذي اصط‬ ‫ِ‬
‫ترجہم‪�(:‬ا�ےیبن!)کوہحدمہےالہلےکےئلا�و�رسال�ما�سےکا�ندنب�و�ںرپنجںیہا�سےنربگزید�ہایک�۔‬
‫ہمیکینرکنےو�الو�ںوک�اییسیہزج�ا�دیےتںیہًانیقی�و�ہامہ�ر�ےوممندنب�و�ںںیمےساھت�‪،‬چاننہچاملسم�ن�‪،‬یعاسئیا�و�ریوہ�د�یونیت�ںاہنںیاپانیپوش�ا‬
‫مانےتںیہ�‪،‬پرھجبرفشےتول�ط‪ u‬کیوق�موکینتسونابو�درکنےےکےئلےجیھبےئگوت�ا�سےسےلہپمہےنابر�اہمی ‪u‬کواہجر�ہےکنطب‬
‫سےد� سور�یا�ولا�داساح�ق ‪ u‬کیاشب�ر�تد�یا�و�ر�ا�سےکاستھہیمیظعالاش�نوخ�شربخ�ییھب مرفا�د�یہکالہلاعتلٰی�اسےیھبتعلخوبن�تےس‬
‫نو�ا�ز�ےاگا�و�ر�ا�سےکےٹیبوقعی�ب ‪u‬کوبیھوبن�تےسون�ا�ز�ےاگ�ا�و�ر�و�ہیھبیبنوہگا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ َّ ْ ٰ َ ْ ٰ َ ‪۰‬۝ َ ْ َّ َ ۗ ْ ٰ َ َ ْ ُ‬
‫‪3‬‬
‫ِسق يعق ْو َب ‪۷۱‬۝‬ ‫ق و ِم ورا ِء ا‬
‫۔۔۔ فبشنا ِبـ ِاس ۙ‬
‫ط�ی ‪۸��۴‬؍�‪۲�۱‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 1‬ی‬
‫‪ 2‬النمل�‪۵�۹‬‬
‫‪ 3‬ھود�‪۷�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم�‪:‬پرھمہےنا�سوکاساح�قیکا�و�راساح�قےکدعبوقعی�بیک خشوخرب�ی �دی�۔‬

‫ُ ًّ َ ْ َ َ ً‬ ‫ُ‬ ‫۔۔۔و َہ ْب َنا َل ٗ ٓہ ا ْ ٰ‬
‫‪1‬‬
‫ِس َق َويَ ْعق ْو َ ۭ‬
‫ب‪۰‬۝ َوك َجعلنا ن ِب ّيا ‪۴۹‬۝‬ ‫َ‬

‫رہیکوکیبنانبیا�۔‬
‫ترجہم�‪:‬تومہےنا�سوکاساح�ق ‪� u‬ا�و�روقعی�ب‪ u‬یجیسا�ولا�دد�یا�و�ر ا‬
‫�ا�و�ر�الہلاعتلٰینےا�ند� نوو�ںیکا�ولا�دکوبتہالیھپیا�ا�و�ر�ابنای�ء�ورسلیکزیا�د�ہدعت�ا�دانیہیکلسنےسوہئی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫الن ُب َّو َۃ َو ْالك ِٰت َ‬
‫ُّ‬ ‫َ َ ََْ ْ ُ َ‬
‫‪2‬‬
‫ب۔۔۔ ‪۲۷‬۝‬ ‫ف ذ ِّر ّي ِت ِہ‬‫۔۔۔وجعلنا ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�را�سیکلسنںیموبن�تا�و�راتک�برکھ �دی�۔‬
‫�اساح�ق ‪ u‬کے ےٹیب وقعی�ب ‪ u‬ہوئے�‪،‬جن ےک اب�ر�ہ وٹیب�ں ےس ینب اسر�ائلی ےک اب�ر�ہ ابقئل ےنب ا�و�ر�ا�ن ےس ینب اسر�ائلییکوق�م ڑبھی‬
‫�ا�و�ریلیھپا�و�ر�اکرث�ابنای�ء�ا�نیہںیمےسوہئے�‪،‬بجہکاسامعلی ‪u‬سےرعبو�ںیکلسنیلچا�و�ر�ا�نںیمربمغیپ�ٓاخر�الزما�ںدمحم�رسو�لالہلﷺ‬
‫ئے‪�،‬ا�با�ند� نوو�ںیکذ�ریتںیمےسوکئینسحمےہا�و�رکوئیرش�کوعمتیصا�و�رظملوفاس�داکا�رتاک�برککےاپےنسفنرپصریحملظ‬
‫بموع�ثوہ �‬
‫کرنےو�الاہے�۔‬

‫َو ْدَقَل اَّنَنَم ىٰلَع ىٰسْوُم َو َنْوُرٰهۚ‪َ۰۰۱۱۴‬و اَمُهٰنْيَّجَن َو اَمُهَمْوَق َنِم ِبْرَكْلا ِمْيِظَعْلاۚ‪۰۰۱۱۵‬‬
‫قیًانی ہمےنومسٰی�ا�و�راہ�ر�و�ن(یلعامہاسلال�م) پرڑب�ا احاس�نایکا�و�راہنںیا�و�را�نیکوق�موکتہبڑب�ےدکھد�ر�دےساجن�تد�ی‬

‫َو ْمُهٰنْرَصَن اْوُناَكَف ُمُه َنْيِبِلٰغْلاۚ‪َ۰۰۱۱۶‬و اَمُهٰنْيَتٰا َبٰتِكْلا َنْيِبَتْسُمْلاۚ‪۰۰۱۱۷‬‬

‫�ا�و�ر مہ ےن اہنںی (�و�اضح ا�و�ر) �ر�وشن اتک�ب د�ی‬ ‫�ا�و�ر ا�ن یک دم�د یک وت وہی اغلب رہے�‪،‬‬

‫َو اَمُهٰنْيَدَه َطاَرِّصلا َمْيِقَتْسُمْلاۚ‪َ۰۰۱۱۸‬و اَنْكَرَت اَمِهْيَلَع يِف َنْيِرِخٰاْلاۙ‪۰۰۱۱۹‬‬

‫�ا�و�ر اہنںی دیسھے ر�اسےت رپ اقئم کراھ�‪� ،‬ا�و�ر مہ ےن ا�ن د� نوو�ں ےک ےیل ےھچیپٓانے و�الو�ں ںیم ہی اب�ت ابقی رکیھ‬

‫ٌمٰلَس ىٰلَع ىٰسْوُم َو َنْوُرٰه‪۰۰۱۲۰‬اَّنِا َكِلٰذَك يِزْجَن َنْيِنِسْحُمْلا‪۰۰۱۲۱‬‬

‫کہومسٰی �ا�و�ر اہ�ر�و�ن (یلعامہ اسلال�م) پر الس�م وہ کشیب مہ کین ولگو�ںوک اسی رط�ح دبلہ دیارکتے ںیہ�‪،‬‬
‫ْ ْ‬
‫اَمُهَّنِاْنِماَنِداَبِع ال ُم ٔو ِم ِن ْ َ‬
‫ي‪�(۰۰۱۲۲‬الاصفا�ت�‪۱�۱�۴‬تا�‪)۱�۲�۲‬‬
‫قیًانید� نوو�ںامہ�ر�ےوممندنب�و�ںںیمےسےھت�۔‬
‫�‬
‫ومسٰیوہا�ر�و�ن‪ u‬کونوب�تو�رسالتا�و�ر�دعو�تالیالہلےکبصنمرپسرفر�ا�زکای�‪�،‬ا�نےکاطقوت�ر�دشنم عرفو�نا�س‬
‫�ا�و�رہمےنرمع�ا�نےکوٹیب�ں �‬

‫مر��‪۴�۹‬‬
‫‪ 1‬ی‬
‫‪ 2‬العنکبوت�‪۲�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫کےرس�د�ا�ر�و�ںوک�ا�نیکرظن�و�ںکےاسمےندنمس�رمںیرغ�قرک�دیا�ا�و�ر�د� نوو�ںلیلجالدق�رسہویت�ںا�و�ر�ا�نیکوق�موکفرعو�نیکالغمیا�و�ر�ا�سےکملظ‬
‫�و�اتسدب�ا�دےساجن�ت �دی�‪�،‬اہنںیرصن�تیشخبسجیکوجہےسوہیاغلبرہے�‪،‬بیناسر�ائلییکدہ�ایتو� نہرامئیےکےئلومسٰی‪ u‬پروت�ر�ا�تان�ز�ل‬
‫کیوجحقوباطلںیمرف�قویفہلصرکنےو�الیا�و� نرو�ر�وہد�ایتو�الییھت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ۗ َ ْ ّْ َ‬ ‫َو َل َق ْد ٰا َت ْي َنا ُم ْو ٰس َو ٰہ ُر ْو َن ْال ُـف ْر َق َ‬
‫‪1‬‬
‫ان َو ِض َيا ًء ّو ِذك ًرا ِلـل ُم ّتـ ِق ْ َ ۙ‬
‫ي ‪۴۸‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬یہابللکچسےہہکمہےنومسٰی�واہ�ر�و�نوکےلصیفرکنےو�الیون�ر�انیا�و�ررپہزیگا�ر�و�ںےکےئلوعظوتحیصنو�الیاتک�باطع مرفائیےہ�۔‬
‫را�طمیقتسمیکرط�ف نہرامئی مرفائیا�و�ر�ا�نےکاقو�ا�لو�افاع�لںیم�اتساقمتیشخب ��‪،‬ا�و�رایقمتکتا�نےکذکرخریانث�ء�وصتفوکابقی‬
‫وک �‬
‫�ا�ند� نوو�ں ص‬
‫ک�راھ�‪،‬سال�مےہومسٰی‪� u‬ا�و�رہا�ر�و�ن ‪ u‬پر�‪،‬ہمیکینرکنےو�الو�ںوک�اییسیہزج�ا�دیےتںیہ�‪،‬یبکشو�ہامہ�ر�ےوممندنب�و�ںںیمےسےھت�۔‬

‫َو َّنِا َساَيْلِا َنِمَل َنْيِلَسْرُمْلاؕ‪ْ۰۰۱۲۳‬ذِا َلاَق ٖۤهِمْوَقِل اَلَا َنْوُقَّتَت‪۰۰۱۲۴‬‬

‫ربمغیپو�ںںیمےسےھت�‪،‬جبہکانوہ�ںےناپینوق�مےسرفمایاہکمتالہلےسڈ�رتےںیہنوہ�؟‬
‫یبکشالای�س(لعہیاسلال�م) بیھ �‬

‫َنْوُعْدَتَا اًلْعَب َّو َنْوُرَذَت َنَسْحَا َنْيِقِلاَخْلاۙ‪َ۰۰۱۲۵‬هّٰللا ْمُكَّبَر َو َّبَر ُمُكِٕىٓاَبٰا‬

‫کایمتلعب(نامیتب) کواکپ�رتےوہ�؟�ا�و�ربسےسرتہباخلقوکوھچ�ڑدیےتوہ�؟�الہلوجاہمت�ر�ےاگےلامت�ماب�پد�ا�د�و�ں‬

‫َنْيِلَّوَاْلا‪ُ۰۰۱۲۶‬هْوُبَّذَكَف ْمُهَّنِاَف َنْوُرَضْحُمَلۙ‪۰۰۱۲۷‬اَّلِا َداَبِع ِهّٰللا َنْيِصَلْخُمْلا‪۰۰۱۲۸‬‬

‫رضو�ر(عذ�ا�بںیم) حاضررکےھاجئںیےگوس�ائےالہلاعتلٰیکےصلخمدنب�و�ںےک‬
‫کار�بےہ�‪،‬یلنکوق�مےناہنںیالٹھجیاسپو�ہ �‬

‫َو اَنْكَرَت ِهْيَلَع يِف َنْيِرِخٰاْلاۙ‪ٌ۰۰۱۲۹‬مٰلَس ىٰۤلَع ْلِا َنْيِساَي‪۰۰۱۳۰‬اَّنِا َكِلٰذَك يِزْجَن‬
‫ہم ےن الای�س (لعہی اسلال�م) کا ذکر ریخ ولھچپ�ں ںیم یھب ابقی رکاھہک الای�س رپالس�م وہ مہ یکینرکنے و�الو�ںوک‬
‫ْ ْ‬
‫َنْيِنِسْحُمْلا‪ٗ۰۰۱۳۱‬هَّنِاْنِماَنِداَبِعال ُم ٔو ِم ِن ْ َ‬
‫ي‪�(۰۰۱۳۲‬الاصفا�ت�‪۱�۲�۳‬تا�‪)۱�۳�۲‬‬
‫�ا�یرط�حدبلہدیےتںیہ�‪،‬یبکشو�ہامہ�ر�ےایام�ند�ا�ردنب�و�ںںیمےسےھت�۔‬
‫موسٰی‪ u‬کےدعببیناسر�ائلیرحص�ائےانیس�ءسےلکنرکسلفنیطںیمٓاکر�ٓابا�دہوئےوتیاہ�ںیھبا�ناکسامان�ایکرشم�کاقو�ا�مےکاستھوہ�ا‬
‫�‪،‬طالو�ت�‪�،‬د�ا�و�د‪� u‬ا�و�رامیلس�ن ‪u‬نےاپیناہج�د�یوکشوش�ںےسا�ر�درگ�دیکریاسوت�ںسےرفک�وشر�کاککملموط�رپرصافیاکر�دیا�‪،‬صر�ف‬
‫شاملیا�و�رجون�برغمبیوس�احلرپچدن�ریاتسںیابقیر�ہںیئگوجکملموط�ررپولغم�بہنوہکسںیابلہتامیلس�ن‪ u‬کےاتبڑتو�ڑمحول�ںےنا�نیک‬
‫�‬
‫تو�ڑر�رکھد�ییھتا�و�ر�و�ہریاتسںیامیلس�ن ‪u‬کیاب�جگ ز��ا�ربنںیئگںیھت�‪،‬بیناسر�ائلییکوبضم�طتنطلساقئمرککےامیلس�ن ‪u‬فو�توہ‬
‫کرم ک‬
‫گےئ ط�‪،‬الو�تےسرکیللسامی�ن ‪u‬تکرقتیًاب�‪ ۹�۴‬سا�لکتینباسر�ائلیےکیبنا�نوک�دعو�تاسال�مدیےترہےےھت�‪�،‬ا�و�ر�الہلاعت �لٰیا�نرپ�اپین‬
‫‪ 1‬االنبیائ�‪۴�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�رمحںیتان�ز�ل مرفاتا�رہاتاھمرگ�انوہ�ںےنا�سےسھچکقبساحصلہنایکلبہکالہلاعتلٰیکیوتمعن�ںوک�اپان�اتساقح�قاھجمس�ا�سےئلالہلیکتبحما�و�راسال�م‬
‫کیاقحنتیا�نےک لدو�ںںیمر�اسخہن سوہیک چ�‪،‬اننہچامیلس�ن ‪u‬کےوف�توہنےےکوھت�ڑ�ےرعصہدعبہیینباسر�ائلیایکرمتہبرھپ ندایپرسیت‬
‫التبمہوگےئ‪�،‬ا�نںیمد�و ھدڑ�ےنبےئگا�و�ربیناسر�ائلییکوکحمتاحصلرکنےےکےئلٓاپسںیمڑگھجنےےگل�‪،‬جبینباسر�ائلییسکایک‬
‫�‬ ‫مںی‬
‫ڑو�ںںیممیسقتوہیئگ ��‪،‬ایک ھدڑ�ےاکنا�متنطلسینباسر�ائلیالہکیاجوشاملینیطسلفا�و�رشر�قا�ر�د�ن‬
‫شصخرپتمقفہنوہسےکوتہیوبضم�طتنطلسد�و ھد �‬
‫کےالعقو�ںرپشملمتیھتاکسجد�ا�ر� حلاوکمتاسمریہاھت�‪،‬بجہکد�وسر�ا� ھدڑ�الستنطوہی�دیہالہکئیوججونبینیطسلفا�و�ر�ا�د�و�مےکالعقو�ںرپشملمتیھتا�س‬
‫کاپایہتختری�وشملاھت�‪�،‬ا�سرط�حا�ند� نوو�ںزمک�و طلس�روتن�ںںیمہشیمہےکےئلشکمشکرش�و�عوہگیئ�‪،‬بیناسر�ائلیےننجےکد�لویطبق�ںیکالغمی‬
‫اتمثرتےھ‪�،‬ا�سےئلبجہی طلسد�وںیتنبنںیئگوتبتہدلجتنطلسینب‬
‫�‬ ‫مںیرہےتوہئےرصم�یدی توا�و�ں مواظہرقد�ر�تیکتبیہےسےبدح‬
‫�ت‪�،‬رسمو�ر�و�ا�جا�و�ردباخالقوی�ںےساتمثرہوگےئ�‪�،‬ا�و�را�سدحتک‬
‫�اسر�ائلیےکول�گا� گر�در�دےنسبو�الید� سور�یرشم�ک موقو�ںےکاقعئد�‪،‬عاب�د�ا �‬
‫سپیتور�ا�و�ٹںیمچنہپےئگہکوت�ر�ا�تےکتخسمکحاتمانہیےکاب�وجو�دتنطلسینباسر�ائلیےکرمکح�ا�ناخیےندیینتیمحو� قوا�روکابلائےاط�ق‬
‫گ‬
‫زہا�د�یایزبلاپےنوشہر�اخی حرپا�و�یوہگیئا�و�راپےنرشمکانہدینوک�رعایا‬
‫�رکھرکمہاسیہتنطلسدیص�اکیرشم�کزہش�ا�د�یایزبلےساش�د�یرچالی� ش‪� ،‬‬
‫مںیھپالینےےکےئلوکحمتیکاطقتا�و�ر�ذ�ر�ائعاکبرھپو�ر�اتسامع�لایک ��‪،‬رعایاکےد�لابیھکتوتحدیپرستںیہنوہئےےھتا�سےئلانوہ�ں‬
‫نےیھبا�سر�و�شوکسپدنکای�ا�و�را�نرشم�کاقو�ا�مےکاستھاش�د�یایب�ہا�و�رماعشرتیاقلعت�تاقئمرکلےئسجےکےجیتنںیمرہرط�حاکشر�کو‬
‫بد�اخالقوی�ںاکمرضزیت�یےسینباسر�ائلیںیمرس�ایترکگای�‪�،‬ا�و�رایاسالیھپہکالہلاعتلٰیکےاجبئےدیص�اےکوبعم�ددقیماسمیاقو�ا�ماکزمنییک‬
‫�ز� خرزی�یو�اف �زائشاکدیوتابلع(جسیکابع�د�تاببلےسرصمتکوپ�ر�ےرشم�قا�وسطںیمیکاجتییھت�‪،‬خوصصًابلان�نا�و�رشا�موسلفنیطیکرشم�ک‬
‫�اقو�ا�ما�سیکابع�د�تںیمرب�یرط�حالتبمھتںی�)کیالعنہیرپسشترکنےا�و�رترق�باحلصرکنےےکےئلا�سےکلکیہںیملوبا�نا�و�ر�دیرگبوخ�ر�ا�ت‬
‫جالئےالجنےا�و�را�سےکوضح�ررقبانای�ںشیپرکنےےگل�‪�،‬ا�سدیوتاکیوخشون�د�یےکےئلا�ولا�دتکوک�ٓا�گںیمڈ�ا�لدیاجاتاتاھ�ا�و�ریہرتہبین‬
‫وسر�جےسوسنم�باھتا�و�روسنےاکبانہو�ااسٹھٹف‬
‫ےھت‪،‬یہدیوتا �‬
‫رو�فوہتے �‬
‫ےہ‪�،‬ا�سیکوپجاےکےئلاخ�صمسقےکربتنا�و�رظ �‬
‫قربانییھجمساجتی �‬
‫ےھت‪�،‬ا�سیکدخمتےکےئلاچ�رسودخ�ا�مرقم�رتےھ۔‬
‫�ا�وناچاھتسجےکاچ�ر�و�ںمسوت�ںیکاجنباچ�رمہن �‬
‫رھاپین رحتم اھچن�و ک�ررتے وہئے اہ�ر�و�ن ‪u‬کی ا�ولا�دمںی�الای�س ‪u‬کونمبص رسالت ےس‬
‫�الہلاعتلٰی نے ینب اسر�ائلی رپ�ایک اب� پر �‬
‫رھا�نوک�اسال�میک‬
‫سرفر�ا�زفرمایاا�و�راہنںیاسر�ایئیلریاستاسمر�ہیکرط�فاجیھب�‪�،‬الای�س ‪ u‬نےاپینوق�موک�ر�بیکرط�فاکپ�ر�ا�ا�و�ر�ایکاب� پر �‬
‫بوھلیوہئیدعو�توتحدیپشییک�‪�،‬وعظوصنتحیرکتےوہئےرفمایاا�ےریم�یوق�مےکولگو! �اﷲاعتلٰینےاہمت�ر�یرشد�وہد�ایتےکےئلےپ‬
‫ربمغیپھبےجی‪،‬متاہ�ر�ی نہرامئیےکےئلا�نرپکاتبںیان�ز�ل مرفائںیمرگبڑ�ےبجعتیکاب�تےہہکمتولگو�ںےناﷲتاعلٰیجواہمت�ر�اا�و�رمتاہ�ر�ے‬
‫�‬ ‫�د�رپے‬
‫وکوھک�ڑر�‪،‬ہد�ایتو� نہرامئییکاتکبو�ںوک�د�و�رھپکنیرکماظہرپرسیتیکرپسشترکتےوہ�‪،‬توحدیکیر�وشناشہر�ا�ہےسٹہ‬
‫�ٓابائواجد�ا�داکبیھر�بےہ چ‬
‫عٰیلابر�اہمی‪ u‬پربڑ�افرخہے�‪،‬متںیہڑب�اما�نےہہکا�نےکدعباہمت�ر�یرط�فاگلتا�رکیئ‬
‫کر�ذلتوسپیتیکگڈر�اتخای�رکرچےکوہ�‪،‬متںیہاپےندج�ا �‬
‫غیپربمےجیھبےئگںیہ�‪�،‬ذ�ر�ا�ا�نیکریس�تیکرط�فوغ ک�رر�و�‪�،‬ابر�اہمی ‪u‬نےوتنتاہنتکیسوخ�فوخرطکیرپ�و�ا�ہہنرکتےوہئےرشم�کوق�مےک‬
 ‫�� �� �� �‬

‫باطلذمہباظمہرپرسیتوکماٹنےا�و�ر�الہلےکان�موکرسدنلبکرنےےکےئلوکششںیںیکںیھت�‪،‬جسرپشملعت کوہربا�دشا�ہوقترمن�و�دےناہنںی‬
‫�ٓا�گںیمڈلو�ادیاتاھمرگ�الہلاعتلٰینےاپینرحتمےساہنںیا�سذع�ا�بےسوفحم�ظ کراھ�‪�،‬الہلےن�اہنںیا�و�ربیھیئکرط�حےسٓا�زمایاتاھ�ا�و�ر�و�ہ‬
‫ہر�ٓا�زمائشںیماکمای�بوکامر�ا�نرہےےھت�‪�،‬الہلےنا�نےکرک�د�ا�ر�وریس�توکسپدنفرمایا�‪،‬متاہ�ر�یدہ�ایتو� نہرامئیےکےئلا�نرپحصےفیان�ز�ل‬
‫فرمائے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُّ‬ ‫َ َ َ‬
‫‪1‬‬
‫ف ا ْ ِٰب ِہ ْي َم َو ُم ْو ٰ ۧ‬
‫س ‪۱۹‬۝‬ ‫ف ال ْو ۙ‬
‫ل ‪۱۸‬۝ صُ ِ‬ ‫الص ُح ِ‬ ‫ا ِّن ٰہذا ل ِف‬
‫ترجہم�‪:‬ییہاب�تےلہپٓائےوہئےوفیحص�ںںیمیھبیہکیئگیھت�‪�،‬ابر�اہمی ‪�u‬ا�و�رومسی‪ u‬کےوفیحص�ںںیم�۔‬
‫�ا�و�راہنںیرہیتدنایتکامت�مذم�اہبےکولگو�ںاکوشیپ�اقر�ا�ر�دیا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫اس ا َِم ً‬ ‫َ ْ َ ٰ ٓ ْ ٰ َ َ ُّ ٗ َ ٰ َ َ َ َّ ُ َّ ‪۰‬۝ َ َ ّ ْ َ ُ َ َّ‬
‫‪2‬‬
‫اما ‪۱۲۴‬۝‬ ‫ِلن ِ‬‫ن قال ا ِِن جا ِعلك ل‬ ‫ت فاتـمہ ۭ‬ ‫و ِا ِذ ابتل اِب ٖہ ربہ ِب ِ‬
‫كم ٍ‬
‫ترجہم�‪:‬یا�درک�وہکبجابر�اہمی ‪ u‬کوا�سےکر�بےندنچابتو�ںںیمٓا�زمایاا�و�رو�ہا�نبسںیموپ�ر�ااترایگوتا�سےناہکںیمےھجتبس‬
‫گلوو�ںاکوشیپ�اانبنےو�الاوہ�ں�۔‬
‫�ا�باپےنرک�د�ا�رکیرط�فوغ ک�رر�و�‪،‬جنابطلوبعم�د�و�ںےکالخ�فو�ہرسگر�مرہے�‪،‬جنوکماٹنےےکےئلانوہ�ںےنامت�مرمعجد�وجدہجا�ر�ی‬
‫کیھ‪ ،‬طہرر�حیکالکشم�توتاکلفیرپصربکای�‪،‬مرگتمول�گالہلاعتلٰیسےایکوہ�اعدہ�ویپام�نوت�ڑکر�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫�ر �‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ہ َٰ‬ ‫َ‬
‫ـت ْم َوا ْش َہ َد ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ہ ذ ّر ّيـ َ ُ‬ ‫ن ٰا َد َم ِ ْ ُ ُ‬ ‫ْ‬
‫م َب ْٓ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ َ‬
‫كۭ‪۰‬۝ قال ْوا َب ٰ ۛۚ‬
‫ل‪۰‬۝‬ ‫ت ِ َب ّب ْ‬
‫ِ‬
‫م‪۰‬۝ ال ْس ُ‬‫ع انف ِس ِہ ْ ۚ‬ ‫ْ‬
‫م ظہ ْو ِر ِ ِ‬ ‫َواِذ اخذ َر ّبك ِ ۢ ِ‬
‫َ ْ َ ‪۰‬۝ َ ْ َ ُ ْ ُ ْ َ ْ َ ْ ٰ َ َّ ُ َّ َ ْ َ ٰ‬
‫‪3‬‬
‫ع ٰہذا غ ِف ِل ْ َ ۙ‬
‫ي ‪۱۷۲‬۝‬ ‫ش ِہد ۛۚن ان تقولوا يم ال ِقيم ِۃ اِن كنا‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�را�ےیبن�‪ ،‬گلوو�ںوکای�ددلا ��ٔوو�ہوقتہکبجاہمت�ر�ےر�بےنینبٓا�د�میکوتشپ�ںےسا�نیکلسنوکاکنلااھتا�و�راہنںیوخ�دا�نےکا�وپروگ�ا�ہ‬
‫رضو�رٓا�پیہامہ�ر�ےر�بںیہ�‪،‬ہما�سرپوگ�اہیدیےتںیہہیمہےنا�س‬
‫بانتےوہئےوپچاھاھتایکںیمامت�ر�ار�بںیہنوہ�ں ��؟انوہ�ںےناہک �‬
‫لےیایکہکںیہکمتایقمتےکر�و�زہیہنہہکد�وہکمہا�ساب�تےسےبخربےھت۔‬
‫وم�ڑر�ا�نوخ�دساخہتوبعم�د�و�ںیکرپسشتںیمگلےئگںیہنجاٹمنےےکےئلابنای�ءترشیفالتےرہے‬
‫�ا�سوحد�ہالشریکیکدنبگیےسہنم ک‬
‫ریپو�یرک�رہےوہ ��‪،‬الہلاعتلٰینےاہمت�ر�یرشد�وہد�ایتاکلسہلساج�ر�یرھکےنےکےئلابر�اہمی‬
‫ہںی�‪،‬کاییہابر�اہمی ‪ u‬کیتنسےہسجیکمت �‬
‫‪u‬ا�و�رپرھویسف‪ u‬کوبموع�ثرفمایا�ا�و�رمرصکیاطقوت�ا�روکحمتاطعفرمائیرگمتمول�گتہبدلجحصحی‬
‫�ق‪�،‬ا�نےکےٹیبوقعی�ب �‬
‫‪ u‬کےاساح �‬
‫وک نزد�ہ‬
‫�ڈگرسےٹہےئگسجےکےجیتنںیممتیطبقوق�مےکاہتوھ�ںولغم�ب کوہر�ا�نےکالغ�منبرک�رہےاہج�ںاہمت�ر�ےوٹیب�ںوکقلتا�و�رلڑکوی�ں �‬
‫رہے‪�،‬الہلاعتلٰینےاہمت�ر�ےاح�لرپ�رحم‬
‫وکپاک�رنے‪�،‬ا�سیکابع�د�ترکنےےکاجبئےا�نےکوبعم�د�و�ںےساتمثر �‬
‫�‬ ‫�رکاھجاتاتاھ�‪�،‬ا�سوقتمتالہل‬

‫االعیل�‪۱�۸�،۱�۹‬‬
‫ٰ‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 2‬البقرۃ�‪۱�۲�۴‬‬
‫‪ 3‬االعراف ‪۱�۷��۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫کرتےوہئےومسٰی ‪ u‬کووعبم�ثرفمایاتاکہو�ہںیہمتاجبر� قواہر عرفو�نےکذع�ا�بےساجن�تدلائےا�و�رمتںیہرص�ا�طمیقتسمرپگامز�نرک�ے‬

‫�‪�،‬الہلاعتلٰینےاپینرحتمےسںیہمتوق�م عرفو�نےساجن�تاطعفرمائیا�و�رتمولگو�ںےناپےناسمےن عرفو�نتیمسا�سرشم�کوق�مےکرغ�قوہنے‬
‫رھالہلےنومسئلی‪ u‬کواہمت�ر�ی نہرامئیےکےئلوعبم�ثرفمایا�‪،‬تمول�گابقئیلتیبصعںیمالتبمہوکرنمرشتا�و�رزمک�و�رےھت‬
‫کانمرظ�دکیاھ�‪،‬پ �‬
‫�ا�و�ر�ا�ساقبلیہہنےھتہکرشمکنیوک�اپےنالعقو�ںےساپ�کرکسوکلبہکا�سےکربعسکریغغمول�ب موقو�ںےناہمت�ر�ےالعقےا�و� ترابو�تہنیکس‬
‫تکمتےسزب�و�رنیھچےئلےھت�‪،‬پرھمتاہ�ر�ی مرفائشرپ�‪ ۱�۰�۲�۰‬قلبحیسمںیماطلو�توکمتاہ�ر�ابا�دشا�ہرقم�رفرمایاگایمرگجبو�ہاہج�دفیلیبسالہل‬
‫کےےئلےلکنوتمتےنا�نیکیھبانفرمانییکا�و�رجاہ�دسےہنمریھپکریبھٹےئگ ��‪،‬ا�نےکدعب�الہلےند�ا�و�د ‪ u‬کو‪ u‬متاہ�ر�یرط�فوعبم�ث‬
‫فرمایا�ا�و�ر�ا�نرپ�اپیندقم�ساتک�بزبو�رنا�ز�ل مرفائیانوہ�ںےنالہلےکہملکوکسرلبدنکرنےےکےئلاہج�دفیلیبسالہلاج�ر�یرکاھا�و�رتہبیس‬
‫مرش�ک موقو�ںیکرسکوبی مرفائی�‪�،‬ا�نےکےٹیبامیلس�ن ‪u‬کوبیھوبن�تا�و�رضموب�طوتسممکحوکحمتاطع مرفائی�‪�،‬انوہ�ںےنیھبڑب�ےوج�ش‬
‫ےنب‪،‬مرگجساک�موک�انوہ�ںےناج�ر�ی‬
‫�وجذبےےسا�سدقم�ساک�موکا�و�رٓاگےڑبھایاا�و�را�نیکوفا�تےکدعبتمول�گا�سوکحمتےکو�ا�ر�ث �‬
‫مایاہے‪�،‬ا�سرط�حر�برکیماکمتاہ�ر�یرط�فاگلتا�رایضف�نرحم‬
‫وہگےئ‪�،‬ا�بالہلےنےھجماہمت�ر�یرط�فوعبم�ثرف �‬
‫ک�راھتاھتما�سےسانک�ر�ہشک �‬
‫�وکر�مرکتا�رہاہے�‪،‬ہوناتویہاچہےیاھتکہر�بیکاشننوی�ںا�و�ر�ا�سیکششخبوک�دیھکرکا�ساکشرککرتے�‪،‬صحبوشا�ما�سر�بیکدمح� سواتئشایب�ن‬
‫اکھجتے‪�،‬ا�سیکان�ز�لرک�د�ہاتکبو�ںےس نہرامئیاحصلرکتےرگما�سےکربعسکامیلس�ن ‪ u‬کوفو�ت‬
‫�‬ ‫کرتےا�و�را�سیہےکوضح�ر�اپےنرس‬
‫‪u‬ا�و�رلسامی�ن‪u‬‬
‫ہوئےھچکزیا�د�ہرعصہںیہنزگ�ر�اکہمتولگو�ںےنامت�ماتکبو�ںےکاحاکما�توکپستشپڈ�ا�لدیاےہ ط�‪،‬الو�ت ‪�،� u‬د�ا�و�د �‬
‫یھت‪�،‬ا�نےکابطلرسمو�ر�و�ا�ج�‪،‬عاقئد�ا�و�رعاب�د�ا�تںیم‬
‫کےشقندق�مرپلچےتوہئےنج موقو�ںوکمتںیہولغم�برکناتاھ�‪،‬نجںیہدعو�ت حوتدی�دیین �‬
‫غر�قوہرہےوہ�‪�،‬ا�نےکابطلوبعم�د�و�ںیکرپسشتا�و�ر�ا�نیکیہویس�امںیےگلرہےتوہاحلانہکا�نوبعم�د�و�ںاکحا�لوتیہےہہکیسکوکدیسھیر�ا�ہ‬
‫ریپو�یرکنےےکاقبلیھبںیہنںیہ�‪�،‬ا�نوکتماپاناحجتر�و�اجمسےتھ‬
‫ک�داھنا�ا�و�ر�اپےن سرپات�ر�و�ںیک نہرامئیرکناتود�رکان�ر�و�ہاچیب�ر�ےوتخو�دکیسرنہامکی �‬
‫ہووجنہوتاہمت�ر�یاکپ�روکاچہےئزندگیرھبالبتےرہوسنےتکسںیہ�‪،‬جوڑچھا�و�ےمتا�نرپڑچھاتےوہنہاہنںیدیھکےتکسںیہا�و�رنہیہھچکوب�لےتکس‬
‫ہںیہکھچکاپینابع�د�تےکرطیےقیہالتبںیکس�‪،‬نہیہٓاسام�ن �وزمنیےسںیہمت� �رز�قمہباچنہپےتکسںیہا�و�رنہیہالہلاک�اتا�ر�اہو�ا� �رز�قر�و�کےتکس‬
‫�ن‪،‬بےوعش�ر�ا�و�ربےسحوہتےںیہ�؟جب‬
‫ہںی�‪،‬جونہںیہمتیسکرط�حاکنعفاچنہپکسےتںیہا�و�رنہاصقن�ن�‪،‬متاہ�ر�ےایخ�لںیمایکعموب�د�ایےسےباج �‬
‫صو�ر�تاح�لہیےہ پوترھیہاہمت�ر�یمکیلقعا�و�رحامقتںیہنہکالہلاعتلٰیکےاجبئےا�نےکوخ�فےساکپنےتا�و�ر�ا�نوکخو�شرھکےنےکنتجرکتے‬
‫ہو�‪�،‬ا�نےسٓا�سو�امدییںو�اسبہترکتےوہ�‪،‬باھئوی�ا�نوبعم�د�و�ںکےاتخای�رںیمھچکیھبںیہنےہ�‪،‬سباتخای�ر�ا�ترص�فا�و�ررص�فاہمت�ر�ےالیح‬
‫ہاتہے‪�،‬وہی‬
‫را�ر �‬‫ںیہ‪�،‬و�ہوت�ایاس�ر�بےہہکاہمت�ر�یاب�ربا�رکیانفرمانوی�ںےکاب�وجو�د�اپینںیتمعناہمت�ر�ےنبامنےگمترپاھچن�و ک�ر ت‬
‫�اقلوی�م �ر�بےکاپ�س �‬
‫ےہ‪،‬متاہ�ر�یاکتلفی مواصئبوک�د�و�رفرماتاےہ�‪،‬متاہ�ر�اسونےاکانب‬
‫رضو�ریا�توکپو�ر�ارکتا �‬
‫ریر�باہمت�ر�یرفیا�د�و�ںکونساتہےا�و�رمتاہ�ر�ی �‬
‫لعمی صبو �‬
‫ت‬
‫ہو�ادیوتالعبایعس��ا�ر�ا�تدیو�یاہمت�ر�یویتیھک�ںیکوشن�ونامںیہنرکتےہکلبالہلاعتلٰیہیٓاسامنو�ںےساہمت�ر�ےےئل �رز�قان�ز�لرکتاےہ�‪،‬جس‬
‫رھر�بےکمکحےساہج�ںو�ہاچہاتہےاب�ر�شربساتیںیہجسےسرم�د�ہزمنی‬
‫کییجیھبوہئیوہ�ائںیدنمس�ر�و�ںےساپنیا کٹاھربا�د�لانبتیںیہا�و� پر �‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ڑھک�ار�ےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬‫� نزد�ہوہجاتیےہاسیرط�حر� �و قزایمتںیہمتاہمت�ر�یربق�و�ںےسد�وبا�ر�ہ ک‬

‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫َ ْ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬
‫‪۰‬۝‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َ َّ ْ َ َّ َ َ َّ َ ۗ َ ۗ ً ۢ َ َ ‪۰‬۝ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ً َّ‬
‫‪1‬‬
‫وال ِذي نل ِم السما ِء ماء ِبقد ٍ ۚر فانشن ِبہٖ بلدۃ ميتاۚ كذلِك تـرجون ‪۱۱‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬جسےنایکاخ�صدقم�ا�رںیمٓاسام�نےساپنیاتا�ر�اا�و�را�سےکذ�ریہعےسرم�د�ہزمنیوکالجاٹاھیااسیرط�حایکر�و�زمتزمنیےسرب�ٓامد‬
‫کےیاج�ٔوگے�۔‬
‫رفسرتےوہ ��‪،‬ا�ساپنییکدب�ولتانو�ا‬
‫با�ر�شےکاپنیوک�ر�و�ا�ںد�و�ا�ںرکنےےکےئلد�ریائو�ںےکر�اسےتانبئےسجںیممتاپینویتشک�ںےکز�ریہع ک‬
‫�عو�اقاس�مےکفلتخمذ� ئاوق�ںو�رنوگ�ںےکلھپ�‪،‬متاہ�ر�یفلتخمںیلصف�‪،‬سزبیا�ں�‪،‬چا�ر�ےا�و�رخمفلتابنتا�تدیپ�اوہتےںیہےسجمتا�و�راہمت�ر�ے‬
‫�ی‪،‬حمتبا�و�رخول�صےس‬
‫�ی گ‪،‬وشت ک�‪،‬اھ�لا�و�ر�د�و�د�ھاحصلرکتےوہ ل�‪،‬ذہ�ا�اپےنر�بےساعجز �‬
‫ںیہ‪�،‬ا�ناجنو�ر�و�ںےسمتاب�ربر�د�ا�ر �‬
‫جانو ک�راھتے �‬
‫مانوگ�‪�،‬ا�سےسامگنےنےسہنرتک�ا�و�‪�،‬ا�سےکزخ�انو�ںںیموکئییمکںیہنا�و�ر�وہیاطعکرنےیکاطقتودق�ر�ترھکاتہے�‪�،‬ر�بالزع�توکیہدنسپہے‬
‫رھاسیرپتوکلوبرھ�وسہرک�و�‪�،‬الہلوحد�ہالشریکےکوضح�رانکھجا�و�ردعا‬
‫کہا�سےکدنب�ےا�سےسزیا�د�ہےسزیا�د�ہامگنںی ��‪،‬اسیےسامنگرکپ �‬
‫کرناہیاہمت�ر�ےامت�ماکتلفیاکدم�ا�و�اہے�‪�،‬دعاجسیکوبقلتیاک� حنااص�ر�ر�بےسہتخپاقلعت�ترپےہ� گ‪�،‬ارکرف�وشر�کےساتئب کوہر�ا�سیک‬
‫�الوہتیا�و�رربوبتیرپ�ایام�نالکراپانقلعتہتخپرکلوگےوتپرھ �اناشئ�اﷲاہمت�ر�یدعائںیر�ایئاگ�ںںیہناجئںییگا�و�ر�اگراناک�ررک�وگےوتر�برکیم‬
‫کیسرشم�کوتمربککیدعاکوقوب�لںیہنرکتا ہ�‪،‬ا�ںا�سےناہمت�ر�یقیلخت مرفائیےہاہمت�ر�ا� �رز�قا�سےکذمہےہو�ہاپینتیشمےکتحتانتجچاہے‬
‫ےہ‪�،‬ا�سدعو�تےساغام�ضہنربتو�‪،‬طاغو�تےکےجنپںیم‬
‫گاضر�و�ردیات�رہےاگ�‪،‬باھئوی! غیپربم�و�ںےکوتسطےسدعو�ترص�ا�طمیقتسممتکتچنہپیکچ �‬
‫ھپسنرک�ر�ا�ہر�استےسانرح�ا�فہنرک�و ��‪،‬ا�نوبعم�د�و�ںیکزب�رگیوتمظعےکرحسسےٓا�ز�ا�دہوکر�اپےنر�بیقیقحیکابع�د�ترک�و ��‪،‬وہیقحتسمابع�د�ت‬
‫رپس�در�د�و�‪�،‬ا�سےک مرفانو�ںےکاطمبقلمع‬
‫یسکےکےئلالئقںیہن�ا�سےئلاپےنٓا�پوککملموط�رپر�ا�سےک ک‬
‫ہےا�سےکوس�اکیسمسقیکابع�د�ت‬
‫صالہحاتخای ک�رر�وا�و�ررش�کوجظملمیظعےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫۔۔۔ا َِّن ّ ْ َ َ ُ ْ َ‬
‫‪2‬‬
‫الشك لظل ٌم ع ِظ ْي ٌم ‪۱۳‬۝‬‫ِ‬
‫ترجہم�‪:‬حقہیےہہکرش�کتہبڑب�املظےہ�۔‬
‫جو�ر�بےساغب�و�توسرکیشےہےساب�ز�ٓاجائو�‪�،‬ا�نےباج�ندیو�ی�‪�،‬دی توا�و�ںےکاجبئےالہلاعتلٰیکےوضح�ررقبانای�ںشیپرک�و�‪�،‬البسیےننج‬
‫کامنشیہہیےہہکںیہمتر�بےسد�و ک�رر�د�ےا�سےنںیہمترمگ�اہییکر�ا�ہوکوخنشامانبرکڈ�ا�لدیاےہا�سےسٹلپٓا�و�‪�،‬ر�بیکدشیدڑکپ‬
‫�ا�و�ر�ا�سےکاملان�کذع�ا�بےسڈ�رجا�و�‪�،‬اپےنانگہو�ںرپ�ر�بےسوتبہا�و�رغمرف�تاچہو�و�ہوفغ�رورحمیےہو�ہایکاب�رپرھاہمت�ر�ےانگہو�ں‬
‫کوبشخد�ےاگا�و�رزمیدےبامش�راناع�م کوار�ا�مےسون�ا�ز�ےاگ�‪،‬ہپےلرسولو�ںیکرط�حںیماہمت�ر�یرط�فاجیھبہو�ا�رسو�لا�و�راہمت�ر�ااچسخریخو�ا�ہ‬
‫ریپو�یرک�و�‪،‬مری�ےوعظوتحیصنرپغو�رورکفکر�و�ا�و�ر�اسےیسنہذم�ا�قںیمہنا�ڑ�ا�و�‪،‬تما�ن موقو�ںےک‬
‫ہو�ں�البسیےکےھچیپےنلچےکاجبئےریم�ی �‬

‫‪ 1‬الزخرف�‪۱�۱‬‬
‫‪ 2‬لقمان�‪۱�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫با�ر�ےںیماچیھرط�حاجنےتوہجنیکرط�فر�بےکرسو�لٓائے ��‪،‬انوہ�ںےناپیناپین موقو�ںوکرص�ا�طمیقتسمیکدعو�تد�یرگم�ا�ن موقو�ںےن‬

‫کیاھ‪�،‬اپےناعام�لاکحاس�بدیےنےکےئلد�وبا�ر�ہ‬
‫وکھجالٹیا�‪،‬رسولو�ںےساتسزہ�اکای�‪،‬برش�رسو�لوکعتبجوریح�تیکاگنہو�ںےسد �‬
‫�‬ ‫�ر�بیک کاپزی�ہدعو�ت‬
‫م ت‬
‫�ل‬
‫جیاھٹےنوک�دیو�انےیکڑبمساھج�ا�و�ر�ا�سدنایںیمملظوسمتاکبا�ز�ا�رگر�م کراھ�الہلاملکاملکل نےاہنںی ہ ��یںاطعفرمائںیہکاشیدو�ہر�ا�ہر�استیکرط�ف‬
‫ت‬
‫پٹلٓائںیرگم�و�ہر�بیکا�سرحتموکبیھہنےھجمسا�و�ر�ا�نم�ہل��و�ںرپبےرکفوہگےئ پ�‪،‬رھکایتمدکیےتھںیہناناج�ماک�رر�بےنا�نےکاعام�لیک‬
‫بد�ولتا�نےکاستھایکایکا�سےناپانذع�ا�بان�ز�لرککےاہنںیا�و�رنجزیچ�و�ںرپاہنںیڑب�ارخف�وما�ناھتہحفصیتسہےسیہاٹم�دیا�‪،‬کایتمٓاکنںیھ‬
‫رکتے‪�،‬ا�ن موقو�ںےکیھبابطلوبعم�دتےھ�‪،‬جنیکرط�فا�نولگو�ںےنےبامش�ر�الوہیافص�ت‬
‫کوھ�لرکا�نےکاناج�مےسربع�تاحصلںیہن �‬
‫نموس�برک�رکیھںیھت�‪،‬جنیکاطقتوقو�تےسو�ہرل�ز�ا�ںوہکراہمت�ر�یرط�حرپسشترکتے ��‪،‬ا�نےکاساتنو�ںرپچڑھا�و�ےڑچھاتےا�و�رتاکلفی‬
‫ےھترگجبر�باکذع�ا�ب �انز�لوہ�اتو�و�ہوبعم�داپےنرپسشترکنےو�الو�ںوک�ر�بےکد�ر�دنا�کا�و�ر�رسو�اکنذع�ا�بےس‬
‫�وولکشم�ںںیماکپ�رتے م‬
‫انفہوگےئ‪،‬یہوت�ر�باکومعملیذع�ا�باھت�اصلذع�ا�بوت�ابیھا�ناکنمرظتہےوجبڑ�اہید�ر�دان�کےہ�‪،‬‬
‫�‬ ‫نہاچبےکسا�و�ر�ا�نےکوبعم�دا�نےکاستھیہ‬
‫�ا�ےولگو�!یہ ندای�د�ا�رفانہےاسےد�و�ا�ماحصلںیہنایکد�نمتبسوکیجےساہمت�ر�ےٓابائو�اجد�ا�درمگےئا�سدنایسےاجناہےا�و�ر�د�وبا�ر�ہر�بےک‬
‫حمکےس نزد�ہوہکراپےناعام�لاکاسح�بدیانہے�‪�،‬اگرسرکیشرکتےوہئےرش�کورفککیر�ا�ہرپلچےترہوگےوتہجمنیکڑھبکیتوہئیٓا�گاہمت�ر�ا‬
‫یگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�ا� �وڑھانا�و�روھچبناوہگیسجںیمہنمتیجوکسگےا�و�رہنیہںیہمتوم�تٓائے �‬
‫َّ ٗ َ ْ َّ ْ َ َّ ٗ ُ ْ ً َ َّ َ ٗ َ َ َّ َ ‪۰‬۝ َ َ ُ ْ ُ َ َ َ‬
‫‪1‬‬
‫ت ِف ْيا َول ْي ٰي ‪۷۴‬۝‬ ‫م ل يو‬‫اِنہ م ي ِت ربہ م ِرما ف ِان لہ جہن ۭ‬
‫ترجہم‪ :‬قحتقیہیےہہکوجرجم�منبرکاپےنر�بےکوضح�راحضروہگاا�سےکےیلمنہجےہسجںیمو�ہہنےیجاگہنرم�ےاگ۔‬
‫َ َ‬ ‫ار ْال ُك ْ ٰ‬
‫بىۚ ‪۱۲‬۝ ثُ َّم َل َيُ ْو ُ‬ ‫َّ ْ َ ْ َ َّ‬ ‫َ َ َ َ َّ ُ َ ْ َ ْ َ‬ ‫َ َ َّ َّ ُ َ ْ َّ ْ ٰ‬
‫‪2‬‬
‫ت ِف ْيَا َول ْي ٰ ۭ‬
‫ي ‪۱۳‬۝‬ ‫الن َ‬ ‫با الش ۙ‬
‫ق ‪۱۱‬۝ ال ِذي يصل‬ ‫ش ‪۱۰‬۝ ويتجن‬‫مي ۙ‬ ‫سيذكر‬
‫ترجہم�‪:‬جوصخشڈ�رتاےہو�ہتحیصنوبق�لرکےلاگ�ا�و�را�سےسرگیزرک�ےاگو�ہاتناہئیدبتخبوجڑب�یٓا�گںیماجئےاگپرھہنا�سںیمرم�ے‬
‫گاا�و�رہنےیجاگ�۔‬
‫�ا�س وقتمت تہب اتھچپئوگےرگم�ا�س وقتاہمت�ر�اچپاتھ�و�امتاہ�ر�ےھچکاک�م ہنٓائےاگ �‪�،‬ابیھ وقت ےہ ر�بیک رط�ف ٹلپٓا�و�‪،‬مری�ی دعو�ت‬
‫کوقوب�لرکلو�ا�و�رالبسیےکوھجٹے عود�و�ںرپرھب�وسہہنرک�و�و�ہںیہمتاپےنرمہ�ا�ہمنہجںیمےل کاجرہیوھچ�ڑ�ےاگ�‪�،‬ا�و گ�رار�ر�بیکدیسھیر�ا�ہ‬
‫پرچولگےسجیکرط�فاہمت�ر�ےےلہپرسو�لا�و�ر�ا�بںیمںیہمتالب�رہاہو�ںوتلا�ز�و�ا�لانو�ا�عو�اقاس�میکوتمعن�ںےسرھب�یوتنج�ںےکو�ا�ر�ث‬
‫بونگےجسںیمر�بیکرمحوت�ںیکاب�ر�شوہتییہرہےیگ� م‪،‬رگ�ا�ناظلمولگو�ںےناﷲتاعلٰیکییجیھبوہئی کاپزی�ہدعو�توکرکھٹ�ادیا�‪�،‬رسو�لیک‬
‫خریخو�اہانہتحیصنیکوکئیرپ�و�ا�ہہنیکا�و�ر�اپینرشمکانہڈگرپرسرپٹد� �وڑتےےلچےئگ�ا�و�ر�اناج�ماک�رقرب�و�ںمںیدفنوہگےئ�‪�،‬الای�س ‪ u‬نے‬
‫جبرہطر�حےسدعو�تاچنہپنےیکتجحاقئمرک�د�یا�و�ربیناسر�ائلیرفکوشر�کےساتئبوہکردعو�تقحیکرط�فٹلپٓانےوکتای�رنہ‬

‫‪ 1‬طہ ‪۷��۴‬‬
‫ت‬
‫‪ 2‬االعیل�‪۱�۳��۱�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ہوئےوت�الہلیکیجیھبوہئیرحتمیکانشرک�یےکرج�مںیم�الہلےناشو�ریو�ںوکبیناسر�ائلییکزمک�و�روکحمتیکرط�فوتمجہرک�دیانجوہ�ںےن‬
‫�ا�ستکلممرپسملسلےلمحرش�و�عرک�دیےئ�‪،‬عامو�سیبن�‪ ۸�۷� ۷‬قلبحیسما�‪ ۷��۴ ۷‬قلبحیسما�و� پررھہوسعییبن �‪ ۷��۴ ۷‬قلبحیسمات�‪ ۷��۳ ۵‬قلبحیسم‬
‫نے ےکی دعب ایک اب� پررھبین اسر�ائلیوک�الہلاعتلٰی کےبضغ ےس ڈ�ر�ایارگمبین اسر�ائلی البسییک السئی وہئیرہگ�ی دنینسے اجگےن ےک ےئل‬
‫تای�رنہوہئے�‪،‬توحدیسےد�و�ر�یا�و�رکرف�وشر�کںیمرتقیرکتےوہئےٓاخریہدحبیھٓاہپیچنہکتنطلسینباسر�ائلیےکرفمانر�و�انےاعمو�سیبن‬
‫کو�اپینتکلممںیمدعو�ت حوتدی�دیےنےسعنمرک�دیا�ا�و�راہنںیتنطلسےسلکناجنےاکمکحدیا�‪،‬بسرھپکایتاھ�ا�سرج�مدشیدںیمالہلاعتلٰینے‬
‫اس�رو�نےناسمریہرپمحہلرککےزہ�ا�ر�و�ںینب‬
‫�اپانغبضان�ز�لرک�دیاکھچزیا�د�ہرعصہہنزگ�ر�اتاھکہ �‪� ۷��۲ ۱‬قمںیماشو�رکےتخسریگرمکح�ا�ن گ‬
‫سا�رو�نےن‬
‫رشتنمر�دیا�‪ ،‬گ‬
‫رات�رکرکےاشو�ر�یتنطلسےکرشمقیاضال�عںیم ک‬
‫�اسر�ایئویل�ںوکقلترک�دیا�ا�و�ر�‪ ۲�۷‬ہز�ا�رےسز�اہداب�اثر�اسر�ایئویل�ں گوک ف‬
‫�د� سور�ی موقو�ںےسرگفات�ر گلوو�ںوکیھبانیہالعقو�ںںیمالباسیا�‪،‬جنےکاتخال�طےسینباسر�ایئیلاپینوقمیذہتیبےسد�و�رہوتےےلچےئگ�‪،‬‬
‫�ا�و�ر�اخالقیو�اتعاق�د�یز�و�ا�لیکویتسپ�ںںیمرگنےےکدعبپرھنہاٹھےکس�‪�،‬ا�سرط�حتنطلسینباسر�ائلیاپےناناج�موکہپیچن�‪�،‬ا�و�ر� ندای�و�یذع�ا�ب‬
‫کےدعبٓاخر�تںیمو�ہذع�ا�بمنہجےکےئلشیپےیکاجنےو�الےںیہ�‪،‬مرگجنلیلقاتلدع�ا�دغریبولگو�ںےندعو�ت حوتدیکوقوب�لرکلایتاھ�ا�ن‬
‫کو�الہلےناچبلای�ا�و�ر�ر� �و قزایمتا�نرپ�ر�بیکا�نتنگرمحںیتوہ�ںیگ�‪�،‬اﷲتاعلٰینےالای�س ‪ u‬کیانث�ءمجلیا�و�ر�ذکرخریچپےلھولگو�ںںیم‬
‫اگ�اﷲتاعلٰیاپےنوکینکا�ردنب�و�ںوک�ایاسہیدبلہ‬
‫�‬ ‫ملسمیکزبا�نےسا�نرپ�د�ر�و�دوالس�ماجیھبجاتاہےا�و�رایقمتکتاجیھبجاتا�رہے‬
‫بیھابقیرکاھکہرہ‬
‫�دیےتںیہ�‪�،‬و�اقیعو�ہامہ�ر�ےوممندنب�و�ںںیمےساھت�۔‬

‫َو َّنِا اًطْوُل َنِمَّل َنْيِلَسْرُمْلاؕ‪ْ۰۰۱۳۳‬ذِا ُهٰنْيَّجَن َو ۤٗهَلْهَا َنْيِعَمْجَاۙ‪۰۰۱۳۴‬اَّلِا‬

‫ربمغیپو�ںںیمےسےھت�‪،‬ہمےناہنںیا�و�را�نےکرھگو�الو�ںوکبسوکاجن�تد�یزجبا�س‬
‫بےشکول�ط(لعہیاسلال�م) بیھ �‬

‫اًزْوُجَع يِف َنْيِرِبٰغْلا‪َّ۰۰۱۳۵‬مُث اَنْرَّمَد َنْيِرَخٰاْلا‪َ۰۰۱۳۶‬و ْمُكَّنِا َنْوُّرُمَتَل ْمِهْيَلَع َنْيِحِبْصُّم‪۰۰۱۳۷‬‬

‫بڑھایےکوجےھچیپر�ہاجنےو�الو�ںںیمر�ہیئگرھپمہےنا�و�ر�و�ںوکالہ�کرک�دیاا�و�رمتوتحبصوہنےرپا�نیکویتسب�ںےکاپ�س‬

‫َوِلْيَّلاِبؕ‪١‬اَلَفَاَنْوُلِقْعَتؒ‪�(۰۰۱۳۸‬الاصفا�ت�‪۱�۳�۳‬تا�‪)۱�۳�۸‬‬
‫سےزگ�رتےوہا�و�رر�ا�توکیھب�‪،‬کایرھپیھبںیہنےتھجمس�؟�۔‘‘‬
‫التبمتیھ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�‬ ‫�ا�و� لرو�ط‪ u‬بیھانیہولگو�ںںیمےساھتجو�رسو�لانبکرھبےجیےئگںیہ�‪�،‬ا�نیکوق�مرش�کےکاستھاستھاعام�لہثیبخںیم‬
‫َ َّ ُ ْ َ َ ْ ُ ْ َ ّ َ َ َ َ ْ َ ُ ْ َ َّ ْ َ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ ْ ُ ُ ْ ْ َ‬
‫‪1‬‬
‫ك ال ُمنك َر۔۔۔ ‪۲۹‬۝‬ ‫الرجال وتقطعون الس ِبيل‪۰‬۝ ۙۥ وتتن ِف ن ِدي‬ ‫۔۔۔ا ِٕىنك لتاتن ِ‬
‫وہ؟�۔‬
‫ترجہم�‪:‬کایاہمت�ر�ااح�لہیےہہکرم�د�و�ںےکاپ�ساجتےوہا�و�ررہزنیرکتےوہا�و�راپینوسلجم�ںںیمرب�ےاک�مرکتے �‬

‫‪ 1‬العنکبوت�‪۲�۸�،۲�۹‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ْ ُ ْ َ ُّ ْ َ َ ِ َ ْ ٰ َ ْ َ َ َ َ ُ ْ َ َ َ َ َ َ ُ ْ َ ُّ ُ ْ ِّ ْ َ ْ َ ُ ْ ‪۰‬۝ َ ْ َ ْ ُ ْ َ ْ ٌ ٰ ُ‬
‫‪1‬‬
‫‪۱۶۶‬۝‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫د‬ ‫ي ‪۱۶۵‬۝ وتذرون ما خلق لك ربك م ازوا ِجكۭ بل انتم قوم ع‬ ‫اتتن الذكران م العل ِم ۙ‬
‫ترجہم�‪:‬کایمتدناییکولخم�قںیمےسرم�د�و�ںےکاپ�ساجتےوہا�و�راہمت�ر�یویبیو�ںںیماہمت�ر�ےر�بےناہمت�ر�ےےیلوجھچکدیپ�اایکےہاسے‬
‫چوھ�ڑدیےتوہ�؟لبہکمتول�گوتدحےسیہزگ�رےئگوہ�۔‬
‫َ ْ َ ً ِّ ْ ُ‬
‫م د ْو ِن‬
‫َ‬ ‫ك َل َت ْا ُ ْ‬
‫ت َن ّ‬
‫الر َجال شہوۃ‬ ‫ص ْو َن ‪۵۴‬۝ َا ٕى َّن ُ ْ‬
‫ت َن ْال َفا ِح َش َۃ َو َا ْن ُت ْم ُت ْب ِ ُ‬‫ال ل َِق ْو ِمہٖ ٓ َا َتْ ُ ْ‬
‫َُْ ً ْ َ َ‬
‫ولوطا اِذ ق‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ّ َ ۗ َْ َْ ُ ْ َْ ٌ َْ ُ‬
‫‪2‬‬
‫ت َـہل ْو َن ‪۵۵‬۝‬ ‫النسا ِ ۭء‪۰‬۝ بل انتم قوم‬ ‫ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رول�ط ‪u‬کومہےناجیھبیا�درک�وو�ہوقتبجا�سےناپینوق�مےساہکایکمتٓاکنوھ�ںدکیےتھدبکا�ر�یرکتےوہ�؟کایاہمت�ر�ایہینلچ‬
‫ہےہکوع�رتو�ںوکوھچ�ڑرکرم�د�و�ںےکاپ�سوہش�تر�انیےکےیلاجتےوہ�؟قحتقیہیےہہکمتول�گتخساہجلتاکاک�مرکتےوہ�۔‬
‫لو�ط‪u‬نےاہنںیدعو�ت حوتدی�د�یا�و�ررہممنکوط�رپر�ر�ا�ہر�استرپلانےیکوکششیکرگم�انوہ�ںےنیھبا�س کاپزی�ہدعو�توکالٹھجیا�ا�و� فرو�احش‬
‫رہد�رکرنےےکد�رپےوہئے�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫سےاب�زنہٓائے�‪،‬لبہکاپےنربمغیپکوش ب‬
‫َ‬
‫ّ ُ ُ َ ٌ َّ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ َ ْ ٓ َّ ٓ‬
‫ِل َا ْن َقال ْٓوا َا ْخر ُج ْٓوا ٰال ل ْو ٍط ِّ ْ‬
‫م َق ْريَ ِت ْ‬
‫‪3‬‬
‫كۚ‪۰‬۝ اِن ْم انس يت َط ّہ ُر ْو َن ‪۵۶‬۝‬ ‫ِ‬ ‫فا كن جواب قو ِمہٖ ا‬
‫ترجہم�‪:‬مرگا�سیکوق�ماکوج�ا�با�سےکوس�اھچکہناھتہکانوہ�ںےناہکاکن�لد�وول�ط‪ u‬کےرھگو�الو�ںوکاپینیتسبےس�‪،‬یہڑب�ےاپکاب�زےتنب‬
‫ہںی۔‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ُ ْ ْ ْ َ ٰ ْ ُ َ ْ َّ‬‫ّ‬ ‫َ‬
‫م ال ُم ْخ َرج ْ َ‬
‫ي ‪۱۶۷‬۝‬ ‫نِ َ‬ ‫قالوا ل ِٕى ل تنت ِہ يلوط لتكو‬
‫ِ‬
‫‪4‬‬

‫ترجہم�‪�:‬انوہ�ںےناہکا�ےول�ط‪�!u‬اگروتا�نابتو�ںےساب�زہنٓایاوتوجول�گامہ�ر�یویتسب�ںےساکنلےےئگںیہا�نںیموتیھباشملوہرکرہےاگ�۔‬
‫تو�الہلےناپینتنسےکاطمبقول�ط ‪ u‬کو�ا�و�ر�ا�سےکبسرھگ�و�الو�ںوک�ر�اتو�ںر�ا�تا�سیتسبےساکن�لایل�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َّ ٰ ُ‬
‫‪5‬‬
‫۔۔۔ن ْين ْم ِب َس َح ٍ ۙر ‪۳۴‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�نوکمہےناپےنلضفےسر�ا�تےکےلھچپرہپاچبرکاکن�لدیا�۔‬
‫َ َ ُ َ َ ٗٓ َ‬
‫‪6‬‬
‫ف َن ّج ْي ٰنہ َوا ْہلہ ا ْجَ ِع ْ َ ۙ‬
‫ي ‪۱۷۰‬۝‬
‫ترجہم �‪ٓ:‬اخرکا�رمہےناسےا�و�را�سےکبساہلوایع�لوکاچبایل�۔‬
‫ربسائی‪،‬یجےسفرمایا‬
‫�ا�و�رباقیوق�مرپاملان�کذع�ا�بان�ز�لرفمایاا�و�ر�ا�نیکویتسب�ںوک�الٹدیاا�و�ررھپا�نرپناش�نز�د�ہیکپوہئییٹمےکرھتپ�و�ںیکاب�ر�ش �‬
‫‪ 1‬الشعرائ�‪۱�۶�۵�،۱�۶�۶‬‬
‫‪ 2‬النمل�‪۵�۴�،۵�۵‬‬
‫‪ 3‬النمل�‪۵�۶‬‬
‫‪ 4‬الشعرائ�‪۱�۶�۷‬‬
‫‪ 5‬القمر�‪۳�۴‬‬
‫‪ 6‬الشعرائ�‪۱�۷�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َْ ُ‬ ‫َ َ َّ َ ۗ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ ً ّ‬
‫‪1‬‬
‫س ْي ٍل‪۰‬۝ ۙۥ ّمنض ْو ٍ ۙد ‪۸۲‬۝‬
‫مِّ‬
‫فلما جا َء ام ُرن جعلنا عال َِيا سا ِفلها وامط ْرن عل ْيا ِحارة ِ ْ ِ‬
‫ترجہم‪ :‬پرھجبامہ�ر�ےہلصیفاک�وقتٓاہپاچنتوہمےنا�سیتسبوکلتٹپرک�دیا�ا�و�ر�ا�سرپپیکیٹمےکرھتپتابڑتو�ڑبرسائے�‪،‬جنںیمےس‬
‫ہرتپرھتری�ےر�بےکاہ�ںاشن�نز�د�ہاھت�ا�و�رظالوم�ںےسہیزس�اکھچد�و�رہنںیےہ�۔‬
‫مِّ‬ ‫ي َف َ َع ْل َنا َعال َِيَا َسافلَ َہا َو َا ْم َط ْر َن َعل ْ ْ َ َ ّ‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ْ ُ ُ َّ‬
‫الص ْي َح ُۃ ُم ْ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ل ‪۷۴‬۝‬ ‫يم ِحارۃ ِ ْ ِ‬
‫س ْي ٍ ۭ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ش ِق َ ۙ ‪۷۳‬۝‬
‫ِ‬ ‫فاخذتم‬
‫ترجہم �‪ٓ:‬اخراک�روپےتٹھپیہا�نوکایکزبر�دستدھامکےےنٓالای�ا�و�رمہےنا�سیتسبوکٹپلترکےکرکھدیاا�و�را�نرپیکپوہئییٹمےکرھتپ�و�ں‬
‫کیاب�ر�شربساد�ی۔‬
‫َ‬ ‫ۗ‬
‫َو َا ْم َط ْر َن َعلَ ْي ْم ّم َط ًراۚ‪۰‬۝ ف َسا َء َم َط ُر ال ُم ْنذر ْ َ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪3‬‬
‫ي ‪۱۷۳‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�را�نرپربسائیایکربسا�ت�‪،‬بڑ�ییہرب�یاب�ر�شیھتوجا�نڈ�ر�ائےاجنےو�الو�ںرپان�ز�لوہئی�۔‬
‫کوینہکا�نیکویب�یےناسال�موبق�لںیہنایکتاھ�ا�سےئلو�ہاپینرشم�کوق�مےکاستھالتبمئےذع�ا�بوہئی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َّ َ ُ ْ ً ْ ٰ ْ‬
‫‪4‬‬
‫ب َۚ‬
‫ي ‪۱۷۱‬۝‬ ‫اِل عوزا ِف الغ ِ ِ‬
‫ترجہم�‪:‬بزجایکڑبھایےکوجےھچیپر�ہاجنےو�الو�ںںیمیھت�۔‬
‫�ٓا�جمتاش�موسلفنیطیکرط�فاجت�رتیرفسمںیبشو�ر� �و لزو�ط ‪u‬کیابت�ہدش�ہویتسب�ںسےزگ�رتےرہےتوہ�‪،‬کای�ا�ن ثٓاا�روھکڈن�ر�ا�توک�دیھکرکتم‬
‫رکتے‪�،‬ا�بمتول�گیھباسیرشمکانہر�و�شرپگامز�نوہتوکایتمالہلےکذع�ا�بےسوفحم�ظرہوگے�؟�۔‬
‫عرب�تاحصلںیہن �‬

‫َو َّنِا َسُنْوُي َنِمَل َنْيِلَسْرُمْلاؕ‪ْ۰۰۱۳۹‬ذِا َقَبَا ىَلِا ِكْلُفْلا ِنْوُحْشَمْلاۙ‪َ۰۰۱۴۰‬مَهاَسَف َناَكَف َنِم‬
‫�ا�و�ر البشہب وینس (لعہی اسلال�م) بنوی�ں ںیم ےس ےھت�‪ ،‬جب اھب�گرک ےچنہپرھب�ییتشک رپ�‪ ،‬پرھرقعہ اند�ا�ز�ی وہئیوت ہیولغم�ب‬

‫َنْيِضَحْدُمْلاۚ‪ُ ۰۰۱۴‬هَمَقَتْلاَف ُتْوُحْلا َو َوُه ٌمْيِلُم‪ْ۰۰۱۴۲‬وَلَف ۤاَل ٗهَّنَا َناَك َنِم َنْيِحِّبَسُمْلا۠ۙ‪۰۰۱۴۳‬‬
‫ہوگےئوترھپاہنںییلھچمےنلگنایلا�و�رو�ہوخ�داپےنٓا�پوکالممترکنےگلےئگ�‪،‬پساگرہیاپکیایب�نرکنےو�الو�ںںیم‬

‫ِءٓاَرَعْلاِب‬ ‫َنْوُثَعْبُيۚ‪ُ۰۰۱۴۴‬هٰنْذَبَنَف‬ ‫ِمْوَي‬ ‫ىٰلِا‬ ‫ٖۤهِنْطَب‬ ‫ْيِف‬ ‫َثِبَلَل‬

‫سےہنوہتےوتولگو�ںےکاٹاھئےاجنےےکد�نکتا�سےکٹیپںیمیہرہےت�‪،‬پساہنںی مہےنلیٹچدیم�ا�نںیم‬

‫َو َوُه ٌمْيِقَسۚ‪َ۰۰۱۴۵‬و اَنْتَبْۢنَا ِهْيَلَع ًةَرَجَش ْنِّم ٍنْيِطْقَّيۚ‪َ۰۰۱۴۶‬و ُهٰنْلَسْرَا ىٰلِا ِةَئاِم ٍفْلَا‬
‫�ڈ�ا�لدیاا�و�رو�ہا�سوقتامیب�رےھت�‪�،‬ا�و�را�نرپاسیہرکنےو�الاایکلیبد�ا�رد�رختمہےناگادیا�‪�،‬ا�و�رمہےناہنںیایکالکھ‬
‫‪ 1‬ھود ‪�۸ �۲‬‬
‫‪ 2‬احلجر ‪�۷ �۳ ،۷��۴‬‬
‫‪ 3‬الشعرائ ‪۱�۷��۳‬‬
‫‪ 4‬الشعرائ�‪۱�۷�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫(�الاصفا�ت�‪۱�۳�۹‬تا�‪)۱�۴�۸‬‬ ‫ٍنْيِحؕ‪۰۰۱۴۸‬‬ ‫ىٰلِا‬ ‫ْمُهٰنْعَّتَمَف‬ ‫َنْوُدْيِزَيۚ‪۰۰۱۴۷‬اْوُنَمٰاَف‬ ‫ْوَا‬

‫لبہک ا�و�ر زیا�د�ہ ٓا� مدوی�ںیک رط�ف اجیھب�‪ ،‬پس و�ہ ایام�ن الئے ا�و�ر مہ ےن اہنںی ایک زمانہکت شیع ورشع�ت �دی�۔‬
‫ت‬
‫م�‬
‫یونس ‪ u‬کےو�الدکانا�م ٰیاھت�‪،‬‬
‫ُ‬ ‫َٔ ْ ُ َ َٔ َ‬ ‫َّ َ َ َ ْ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ َّ ّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ ،‬قال‪:‬ال َين َب ِ غ ي� ِل َع ْب ٍد ان َيقول‪ :‬ا نَ� خ ْي ٌ� ِم ْن ُيون َس ْب ِ ن� َم تَّ�‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة‪،‬ع ِن الن ِب ي� صل‬
‫ِ‬
‫‪1‬‬
‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺےن مرفایاکیسصخشےکےئلہیانہکلائقںیہنہکںیموینسنبیتمےسافلضوہ�ں�۔‬
‫رعا�ق‬
‫گ �ارچہٓا�پاسر�ایئیلیبنےھترگماﷲتاعلٰینےٓا�پوک�اشو�ریو�ں�(�اسرییا) کیدہ�ایتو� نہرامئیےکےئلوبعم�ثرفمایا� �‪ٓ،‬اشو�ریو�ںاکپایہتخت �‬
‫تاھ‪،‬یہرہش�د�ریائےدجہلےکرشمقیانک�ر�ےرپساٹھلیمےکوستعںیمالیھپہو�اتاھ�‪،‬یاہ�ںٓاشو�ریو�ںےنایک‬
‫کارہشینون�ی(موجو�د�ہومصل) �‬
‫اہکجاتاہے‪،‬یونس ‪ u‬نےاپینرمگ�ا�ہوق�موکجووبعم�د�ا�نابطلیک‬
‫�‬ ‫لاکھےسز�ائدینباسر�ایئویل�ںکوقدی�یانبیاہو�اتاھ�ا�سےئلٓاشو�ریو�ںوکقو�موینس‬
‫پرسشترکتےےھتوپ�ر�یریخخو�اہیےکاستھدعو�توتحدید�یا�و�ررص�ا�طمیقتسمیکرط�فالبیاکہیہیاجن�تا�و�رکامایبییکر�ا�ہےہا�و�ر�ا�سر�ا�ہےس‬
‫ئںی‪�،‬اہنںیرھتپ‬
‫�اعر�ا�ضوانرح�ا�فابتہیوبربا�د�یاکابعثےہ ��‪،‬ر�بالاعملنییکدق�رتو�ں طواقوت�ںکابای�نایک�‪،‬ہرسوکبرھ�یر�بیکاشننای�ں کداھ �‬
‫�ت‪�،‬ا�نرپاتعاک�فرکنے�‪،‬نذ�ر�انےڑچھانےا�و نم�رںیتمانےنےسر�وکا�‪�،‬ا�نوم�رتوی�ں‬
‫کےےباج�ن�‪،‬علقوشوع�رسےاگیبنہابطلوبعم�د�و�ںیکابع�د �‬
‫کااندھا�‪،‬برہ�ہا�و�روگناگوہنااثبتایک ��‪،‬ا�و�ر�ا�ساک�ر�دفرمایاکہرھتپےکہیےباج�نڑکٹ�ےر�بیکدخ�ائیںیمترص�فاککوئیاتخای�ررھکےتںیہا�س‬
‫لےئا�نوکمد�دےکےئلاکپ�رناا�و�را�نےسامدییںو�اسبہترکنےےسر�وکا گ�‪،‬زشہتاقو�ا�موج�اپےناعام�لابطہلےکببسرح�فطلغیکرط�حٹمںیئگ‬
‫�ا�و�ر�ا�و�ر�ا�قات�ریخرپعرب�تاکنومنہنبںیئگا�نیکاثملو�ں�‪�،‬ا�نےکرک�د�ا�ر�و�ںا�و�ر�ا�نےکابطلوبعم�د�و�ںوکجنوکانوہ�ںےناپےننسحنظ‬
‫سےدخ�ائیافص�تد�ےرکیھںیھتیکےبیسبولاچا�ر�یایب�ن مرفائیرحمیورکیمر�بےکوفع�و�د گ�رز�رکرنےیکتفصاع�مایب�نرکےکاہنںیوتبہ‬
‫�و�اتسافغ�ررکنےرپ�اباھ�ر�ا�‪،‬توحدیکیر�ا�ہاتخای�رکرنےا�و�ر�اعام�لاصلہحرپ�اہنںیجتنا�و�را�سیکوتمعن�ںکیوخخشربیا�ںدیںا�و�ر�ا�سر�ا�ہےسانرح�ا�ف‬
‫پر�ر�بیکرگفتا�و�ر�ا�سےکذع�ا�بےسڈ�ر�ایا�‪،‬ہجمنا�و�ر�ا�سیکوہ کلانوی�ںوکبای�نایک م�‪،‬رگ�و�ہول�گرفک�وتیصعمال�ٰہیںیماتےنرغ�قوہےکچےھت‬
‫یھت‪�،‬انوہ�ںےنیھباﷲتاعلٰیکیٓایا�ترپغو�ر�وفرکنہایک�‪،‬یونس ‪ u‬کاوکئیوعظ‬
‫کہوبق�لقحیکرطف�یاتسدع�ا�د صوالحتییہا�نںیمخمتوہیکچ �‬
‫�وصنتحیا�نرپاثرہنرکساک�‪،‬حقیکوکئیدللیا�نےکےئلاک�ررگنہوہئی�‪�،‬اﷲےکتخسالمان�کذع�ا�بوہالکتیکوکئیدمھیکوکپرکا�ہرب�ابر�امہتی‬
‫نہد�یا�و�ریلھچپ موقو�ںیکرط�حوینس ‪ u‬کوگرم�ا�ہ�‪،‬سرح�ز�د�ہایخ�لرککےا�ن ‪ u‬کاذم�ا�قا�ڑ�اتےرہے�‪�،‬اپےنابطلاتعاق�دپر�ٓاکنںیھدنبرک‬
‫وھچ�ڑر�اپےنابطلوبعم�د�و�ںیکرپسشتںیمگلرکملظمیظعےکرمتبک‬
‫کےرمگ�اہی ضواللتیکریھبمگتا�رکیوی�ںمںی�ڈ�و�برکقحتسمابع�د�تذ�ا�توک ک‬
‫�اﷲتاعلٰیاپےندنب�و�ںےساپےنرک�موفلضا�و�رھبالئیاکماعمہل مرفاتارہااحلا�ں‬
‫�‬ ‫ٓایا‪،‬‬
‫ہوتےرہے ��‪،‬ا�ن موقو�ںیکر�و�شےتلچرہےنجرپ�ر�باکعذ�ا�ب �‬
‫کہاعام�لےکاتعاب�رےسو�ہا�سےکقحتسمںیہنےھتا�و�رٓاخراک�رٓاسو�د�ہاح�لولگو�ںےن( کہوق�میکایق�د�تابعلوم�مانیہےکاہتوھ�ںںیموہتی‬
‫ہے) �اپےنوبعم�د�و�ںیکوق�ت طواقترپبرھ�وسہرککےاطملہبذع�ا�برک�دیاا�سرط�حو�ہول�گذع�ا�بال�ٰہیےکقحتسم �‬
‫رقا�رپائے�‪،‬یونس ‪u‬نے‬
‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری کتاب احادیث االنبیاء َ ب� ُب َقْو ِل الهلِ َت َع َال َوإ َّن ُي ُون َس َِل َن ُ‬
‫امل ْر َس ِل ي نَ��‪، ۳�۴�۱�۶‬حصیح مسمل کتاب الفضائل ب�ب‬ ‫ِ‬ ‫ف‬
‫� ذکر یونس �‪u۶�۱�۵�۹‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�اپینوق�موک�دمھیکد�یہکرقنعیبالف�ںد�نمتذع�ا�بال�ٰہییکرگفتںیمٓاجائو �‬
‫ےگ‪�،‬ر�بیکںیتمکحر�بیہاجنےاﷲتاعلٰیکیرط�فےسذع�ا�ب‬
‫وکوھ�ڑنےا�و�ررجہ�تاکحمکٓاتاد�لںیمہیامگ�نرکےکہکا�ب‬
‫مںیاتخریہوئیا�و�رلبق �ا�سےکہکاﷲتاعلٰیکیرط�فےسوینس ‪ u‬کوقو�م چ‬
‫وکوھ�ڑکرچےلیھباجئںیوت�ر�بیکا�نرپرگفتںیہنوہگی�‪�،‬ا�سنسحنظیکاینب�دپر�و�ہاپین‬
‫ےہار�و�ہاپینوق�م چ‬
‫بجہکر�باکذع�ا�بٓانےیہو�الا گ‬
‫قو�مےسان�ر�ا�ضوہکرےلچےئگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ّْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ َ ّ ُ ْ ْ َّ َ َ ُ َ‬
‫‪1‬‬
‫اض ًبا فظ ّن ا ْن ل ْن نق ِد َر عل ْيهِ۔۔۔ۖۚ ‪۸۷‬۝‬
‫ب مغ ِ‬ ‫وذا النو ِن اِذ ذه‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�ریلھچمو�الےوکبیھمہےنون�ا�ز�ایا�درک�وجبہکو�ہڑگبکرالچگایتاھ�ا�و�رمساھجاھتکہمہا�سرپرگفتہنرکیںےگ۔‬
‫یتشکںیموس�ا�روہگےئ�‪،‬جس‬
‫یونس ‪ u‬نےوق�مےسدج�اوہرکرتششی(جاہ�ںٓاجلکویتنسٓابا�دہے) جانےیکوکششیکا�و�ردنمس�ررپاجرک�ایک‬
‫شکیتںیمٓا�پوس�ا�رہوئےو�ہےلہپیہاچھککچھرھب�یوہئییھت�‪،‬شکیتابیھھچکد�و�ر�(یافا�)ہییچنہپیھتہکالہلےکمکحےسدنمس�رںیماچ�ر�و�ںطر�ف‬
‫سےومجںیاھٹںیا�و�رتخسوطفا�نٓاگایسجےسیتشکدنمس�رکیومجو�ںںیمرھگگیئا�و�رکڑھ�یوہگیئ�‪،‬سباسمفر�و�ںوکشکیتڈ�وبےناکقینی‬
‫�ا�و�ر�اپینوم�ترظن�ٓانےیگلانچنہچیتشکاک� �وز�نمکرکنےےکےئلایکٓا�د�ھٓا�دمیوکشکیتےسدنمس�رمںیےنکنیھپیکوجتیزسامےنٓائیاتکہیتشک‬
‫ڑپ�ی‪�،‬الہل‬
‫ئںی‪،‬یلنکہیرقبانیدیےنےکےئلوکئیایت�رہنںیاھت�ا�سےئلیتشکںیمنیترمتہبرقعہاند�ا�ز�یرکنی �‬
‫مںیوس�ا�رباقیاناسنو�ںیکاجنںیچباج �‬
‫یاتہے‪،‬چاننہچرقعہاند�ا�ز�یںیمرہمرتہبوینس ‪ u‬کانا�مٓایا�ا�و�ر�و�ہولغمبنیںیم‬
‫تاعلٰیجساک�ماک�ا�ر�ا�د�ہرکتاہےوت�ا�سےکےئلاساب�ب �رفاہمرک�د �‬
‫دیا�‪،‬ا�دھراﷲتاعلٰیکے‬
‫را�اپےنٓا�پوکباھگےوہئےالغ�میکرط�حدنمس�رکیومجو�ںےکرپس�درک �‬
‫وہگےئ‪،‬چاننہچوینس ‪ u‬نےوطع کًا�و ھ‬
‫�‬ ‫سے‬
‫حمکےسایکڑب�ییلھچم(غالابوہلییلھچم�)نےٓا�پ ‪ u‬کوثابتیہلگنایل�ا�و�رمسدن�رمںیرھپنےیگل�‪،‬یونس ‪�u‬اناس�نیہےھتا�و�رکوئی‬
‫بیھاناس�نا�س قرپا�د�رہنںیوہکساتکہرہ�وقتا�سدنلبترینایعم�رکام�ل قرپائمرہےوجمومنےکےئلرقم�رکایگایہے�‪،‬باس�ا� قوا�تیسکایسفنتی‬
‫عٰیلو�اشر�فاناس�نیھبوھت�ڑ�یدیرکےےئلاپینرشب�یزمک�و�ر�یےسولغم�بوہجاتاہےنکیلوجنیہاسےاپینومعملییسیھبیطلغ‬
‫موقعرپنیباسیج�ا �‬
‫یاکوتاہیاکاحاس�سوہتاےہای�اﷲتاعلٰیکیرط�فےساحاس�سرک�ا�دیااجتاہےہکا�ساکقد�مولطمبہایعم�رسےےچیناج�رہاہےوتو�ہوف� �رًا�ر�بےک‬
‫حوض�روتبہرکتاہےا�و�ر�اپینیطلغیکاصال�حرکنےںیماسےایکہحملےکےئلاتملںیہن توہا�‪،‬چاننہچا�بوینس ‪ u‬کوخای�لٓایاکہا�نےس‬
‫وکوھ�ڑکرےلچٓانےںیمےبربص�یا�و�ردلجاب�ز�یاکوبث�تدیاےہوتو�ہاپےنٓا�پ‬
‫نافرمانیرس�ز�دوہیئگےہا�و�رانوہ�ںےنر�بےکمکحےکریغبشرہ چ‬
‫کو�ا�سلعفرپالممترکنےےگل�‪،‬چاننہچوینس ‪ u‬جوفر�اغی�‪،‬کاش�دگیا�و�ر�امنو�اما�نیکاحلتںیمر�بیکڑب�یاپکزیگیایب�نرکنےو�الے‬
‫پاکزیگی‪�،‬اپےنوصق�ر�و�ا�رہونےاکاعرت�ا�فرککےر�بےکوضح�رتوبہیک‬
‫�‬ ‫تےھانوہ�ںےنیلھچمےکٹیپےکاندھری�و�ںںیمیھبر�بیکتمظعو‬
‫ستحیبڑپھینرش�و�عرک�د�ی �‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُّ ُ ٰ َ ْ َّ ٓ ٰ َ ّ ٓ َ ْ َ ُ ْ ٰ َ َ ‪۰‬۝ ّ ْ ُ ْ ُ ِ َ ّ‬
‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫ََ ٰ‬
‫‪2‬‬
‫م الظ ِل ـ ِم ْ َۖۚ‬
‫ي ‪۸۷‬۝‬ ‫ك ا ِِن كنت‬ ‫ت ان ل اِله اِل انت ســن ۖۤ‬ ‫۔۔۔فنادي ِف الظلم ِ‬

‫‪ 1‬االنبیاء �‪۸�۷‬‬
‫‪ 2‬االنبیائ�‪۸�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم �‪ٓ:‬اخرکا�ر�ا�سےنات�رکیوی�ںںیمےساکپ�ر�اہنںیےہوکئیالہلرگمتو�‪،‬پا�کےہریت�یذ�ا�تکشیبںیمےنوصق�رکای�۔‬
‫�اﷲتاعلٰیجو�دکیھ لدو�ںا�و�ر�اپےنوبحم�بدنب�و�ںیکاکپ�رکواتنسےہا�ناندھری�و�ںںیموینس ‪ u‬کیاکپ�ر�‪،‬فریا�د�‪�،‬اتلاجوکانسا�و�ر�اپانفلضاخ�ص‬
‫فرماکراہنںیاندھری�و�ںےساجن�تاطع مرفائیا�و� �ر نزد�ہالسمتیلھچمےکٹیپےسابہرناک�لالئےاسیرط�حاﷲمومون�ںکوجوصر�فاپےنر�ب‬
‫پررھب�وسہوتوکلرھکےتںیہاکتلفی مواصئبںیمناج�تدیےتںیہ۔‬
‫َ َٔ ْ‬ ‫الهل َع َل ْيه َو َس َّ َل‪َٔ :‬ا َّن ُي ُون َس َّ‬
‫الن ِب يَّ� ِح ي نَ� َب َدا ُل ان‬
‫َّ‬ ‫َٔا َن َس ْ نَ� َمالك‪َ ،‬ق َال‪َ :‬و َل َٔا ْع َ ُل إ َّل َٔا َّن َٔا َن ًسا َ ْ� َف ُع ْ َ َ َ َّ‬
‫ال ِديث ِإل الن ِب ِيّ� َصل ُ ِ‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ب ٍِ‬
‫َ َٔ ْ َ‬
‫ال ي نَ�‪ ،‬فاق َبل ِت‬
‫َّ‬ ‫َ َ ّ ُْ ُ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ َّ َٔ ْ َ‬ ‫ات ِح ي نَ� نَ� َد ُاه َو ُه َو ِ ف� َب ْطن ْ ُ‬ ‫الل ب� ْل َ ِ َ‬
‫َ ْ ُ َ َّ َ‬
‫وت‪ ،‬فقال‪ :‬الل ُه َّم ل ِإ َل ِإل انت ُس ْب َحانك ِإ ِ ن ي� كنت ِم َن الظ ِ ِ‬ ‫ال ِ‬ ‫ي ِ‬ ‫ك ِ‬ ‫يدعو ِ‬
‫َ َ َٔ َ ُ َ َ َ َ ُ‬ ‫ٌ ف َ َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ َْ َ َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ُ تَ‬
‫الل ِئكة‪ َ :‬ي� َر ِّب َهذا َص ْو ٌت َض ِعيف َم ْع ُروف ِ ي� ِبل ٍد غ ِر َيبةٍ ‪ ،‬قال‪ :‬ا َما ت ْع ِرفون ذ ِلك؟ قالوا‬ ‫الد ْع َوة ْ� َت ال َع ْر ِش‪ ،‬فقال ِت‬
‫ٌ َُ‬ ‫ٌ‬ ‫َ ُ َّ َ ْ َ َ َ ٌ َ ٌ‬ ‫ُ َُ‬ ‫َ َ َ َ‬
‫َ ي� َر ِّب َو َم ْن ُه َو؟ قال‪ :‬ذ ِلك َع ْب ِدي ُيون ُس‪ ،‬قالوا‪َ :‬ع ْب ُدك ُيون ُس ال ِذي ْل َ ي زَ�ل ُ ي ْ�ف ُع ُل َعل ُم َتق َّبل َو َد ْع َوة ُم ْس َت َج َابة‪ ،‬قالوا‪ َ :‬ي�‬
‫ْ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َٔ َ َ ْ ُ َ َ َ‬ ‫َ ّ َٔ َ َ ُ ْ َ ُ َ َ َ َ َ ُ ف َّ َ َ‬
‫وت فط َر َح ُه ِب�ل َع َر ِاء‬ ‫الرخ ِاء ف ُت ْن ِج ِيه ِمن البل ِء؟ قال‪ :‬بل‪ ،‬فامر ال‬ ‫ر ِب اول ي�ح ِب�ا كن يصنع ِ ي�‬
‫�انسنباملک‪t‬سےر�و�ایتےہ�الہلےکیبنوینس ‪u‬نےبجا�ناملک�تےکاستھدعاشر�و�عیکہکبجو�ہیلھچمےکٹیپںیمےھتوت�انوہ�ں‬
‫نےاہک�ا�ےالہل�!تری�ےوس�اکوئیوبعم�دںیہنوتپا�کےہ�‪،‬قیًانیمںی�(�اپےنٓا�پرپ�)�زیا�دتیرکنےو�الو�ںںیمےسوہ�ںوت�دعاکےا�ناملک�ت‬
‫نےرع�شوکھگریلای�‪،‬فرشوت�ںےنرع�ضیکا�ےر�ب�!یہزمک�و�رسیٓا�و�ا�زجانیاچہپنیولعم�موہتیےہوجکیسد�و�ر�د�ر�ا�زکےانجیبےسالعقےےسٓا�رہی‬
‫ےہ؟فرشوت�ںےنرع�ضیکا�ےر�ب! یہسکیکٓا�و�ا�زہے�؟�الہلاعتلٰینےرفمایامری�ے‬
‫ہے�‪�،‬الہلاعتلٰینےرفمایاکایتمںیہناجنےتہکہیسکیکٓا�و�ا�ز �‬
‫بدن�ےوینسیک�‪،‬فرشوت�ںےنرع�ضیکریت�ا�وہیدنب�ہوینسنجےکاعام�لاصلہحا�و�رجنیکوبق�لوہنےو�الیدعائںیہشیمہٓا�پےکاپ�سیتچنہپرہی‬
‫ہںی�؟فرشوت�ںےنرع�ضیکا�ےالہل�!�ا�سیکٓاسو�دگیںیمےیکےئگاعام�لےکوع�ضوت�ا�سرپ�رحمرفماکر�اسےٓا�زمائشےساجن�تںیہند�ےاگ�‪�،‬الہل‬
‫رھالہلاعتلٰینےیلھچموکحمکدیا�ا�و�ر�ا�سےنٓا�پوک�ایکلیٹچدیم�ا�نںیمڈ�ا�لدیا‬
‫‪1‬‬
‫تاعلٰینے مرفایاکوی�ںںیہن�!پ �‬
‫ف َّ َ َ ْ ْ َ ف ّ‬ ‫َ َ َ ْ َ‬
‫الش َّد ِة‬
‫اس‪ ،‬قال‪:‬ت َع َّرف ِ(إل الهلِ ) ِ ي� الرخ ِاء‪ ،‬يع ِرفك ِ ي� ِ‬ ‫ْب ن َ َّ‬
‫ا� عب ٍ‬ ‫ِ‬
‫‪2‬‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪w‬فرماتےںیہتمالہلاعتلٰیکوخو�شاحلیںیماچہپنو�و�ہںیہمتاہمت�ر�ییتخسےک ندو�ںںیماچہپنےاگ�۔‬
‫قوسنیو�الےالاف�ظدتسم�ر�کاحکمںیمںیہ�۔‬
‫گ �ار�اﷲتاعلٰی�اہنںیوتبہومانجا�تیکوتفقیہندیات�ا�و�ریونس ‪ u‬توبہو�اتسافغ�ر�ا�و�ر�اﷲکیحیبستایب�نہنرکتےا�و�ر�اﷲتاعلٰی�اپانفلضوکر�مرکتے‬
‫وتایمتکتو�ہیلھچمےکٹیپںیمیہرہےتا�و�رچمیلھاکپٹیا�نیکربقبان�رہات� م‪،‬رگ�اﷲتاعلٰینےٓاپیکدعاکوقوب�ل‬
‫ہوئےا�نیکدعاقوب�لہنرکتا ق‬
‫فرمایا�ا�و�رقوبلتیدعاکےدعب�ٓا�پومحم�دوہےئگ�‪،‬‬
‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫الهل َع َل ْيه َو َس َّ َل َ‪:‬د ْع َوة ِذي ُّ‬
‫الن ِون إذ َد َعا َو ُه َو ِ ف� َبطن ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬
‫وت‪ :‬ل ِإ َل ِإل ان َت ُس ْب َحانك ِإ ِ ن ي�‬
‫احل ِ‬ ‫ي ِ‬ ‫ِ‬ ‫قال َر ُسول الهلِ َصل ُ ِ‬

‫ط�ی�‪۱�۰�۹‬؍�‪۲�۱‬‬ ‫ت‬
‫ا� با� حا��‪۳�۲�۲�۸‬؍�‪ �۰‬ی‬
‫‪،۱‬تفس� ب‬ ‫تفس� ب ن‬
‫‪ 1‬ی‬
‫‪ 2‬مسند امحد �‪،۲�۸�۰�۳‬مستدرک حامک�‪۶�۳�۰�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ُ ْ ُ َ َّ نَ َ َّ ُ َ ْ َ ْ ُ َ َ ُ ٌ ُ ْ ٌ ف �شَ ْ َ ُّ َّ ْ َ َ َ ُ َ‬
‫الهل ُل‬ ‫ال ي�‪ ،‬ف ِإنه ل يدع ِب�ا رجل مس ِل ِ ي� ي ٍء قط ِإل استجاب‬ ‫كنت ِمن الظ ِ ِ‬
‫تن‬
‫سدعسےمر�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایاجواملسم�نیھبا�ناملک�تالا�الہٰالا�انتاحبسنکانیک��نمالاظملنیےکاستھیسکاعممےلےک‬
‫‪1‬‬
‫لےئدعارکتاہےوت�اسیکدعاقوب�لوہتیےہ�۔‬
‫�اﷲاعتلٰینےرہسبیتںیم�اناسنو�ںرپاتہام�متجحےکےئلرشبرسولو�ںوککڑھ�اکایمرگکوئییتسبیھبا�نرپ�ا�و�ر�ا�نیکدعو�تہقحرپایام�نہنالئیوج‬
‫�ا�نےکےئلدنایوٓاخر�تںیمافئد�ہدنمہوتا�ا�و� ہررقو�مابلآخر�اپینرسکیش�‪،‬غر�و�ر�وکتربکیوجہےسر�بےکذع�ا�بیکقحتسمینبا�و�راہنںیربع�ت‬
‫ای‪�،‬ابلہتا�نزہ�ا�ر�و�ں موقو�ںںیمصر�فوینس ‪ u‬کیوق�مدنایںیمو�احدماثلےہہکانوہ�ںےنیھبدعو�تہقحا�و�ر�رسو�لاک�اناک�ر‬
‫کاناش�نانب�دیاگ �‬
‫کایمرگیونس ‪ u‬کےےنہکےکاطمبقاسیڑھگ�یںیماﷲتاعلٰیکاعذ�ا�باب�د�لیکرط�حا�نرپ�امڈن�ٓایاتو�و�ہول�گڈ�رےئگ ��‪ٓ،‬اشو�ر�یاپےنوچب�ں‬
‫� ع‪،‬و�رتو�ںٰیتحکہاجنو�ر�و�ںوکیلرکایکدیم�ا�نںیمعمجوہگےئا�و�ربسےکبسولگو�ںےنابطلوبعم�د�و�ںےساتئب کوہر�ر�بیقیقحیکالوہتی‬
‫�و�ربوبتیاک�اقر�ا�ررکایلا�و�ربا�رگا�ہال�ٰہیںیمزجع�ی �اکنواس�ر�یےسوتبہو�اتسافغ�رشر�و�ع ع‬
‫رک�دیا�‪،‬ذ�ا�بدیھکرک�ایام�نالنانافعںیہن توہایلنکاﷲتاعلٰی‬
‫ریغبا�ذ�نالہلرجہ�ترکگےئ‬
‫نےٓاشو�ریو�ںوکاپےنا�ساقنو�نےسٰینثتسمکر�دیا�‪،‬چونہکوینس ‪� u‬دعو�تدینیکتجحاقئموہنےےسےلہپیہ �‬
‫تےھا�و�رر�برکیما�سوقتاپانعذ�ا�بان�ز�لںیہن مرفاتاجبکتاتام�متجحاقئمہنوہجائے�‪�،‬ا�سانبپر�الہلاعتلٰیکےدع�لواناص�فےنا�سوق�م‬
‫کوعذ�ا�بدیانسپدننہرفمایا�ا�و�را�نولگو�ںکیوتبہوبق�لرفماکر�ا�نےسدیون�یرسو�ائیاکعذ�ا�باٹ�لدیا�ا�و�روم�تیکڑھگیو�ںکتدیون�یافئد�ے‬
‫بیھدیےئنجےسو�ہرہب�ہدنموہئے�‪،‬چاننہچر�برکیمےنرف گمایاار�د� سور�یوقمںییھباپینرمگ�اہیےساتئب کوہرہام�ر�ےوضح�رجکھاجتںی‬
‫توہماہنںییھباپینرحتمےساعم�ف مرفا�دیےت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ن ْم َعذ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫س‪۰‬۝ ل ّما ا َم ُن ْوا كشف َنا َع ْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ ٌ ٰ َ َ ْ َ َ َ َ َ ٓ ْ َ ُ ٓ َّ َ‬
‫اب ال ِْز ِي ِف الَ ٰيو ِة‬ ‫انَا اِل ق ْو َم ُ ْين َ ۭ‬ ‫فلول كنت قرية امنت فنفعها اِي‬
‫ُّ‬
‫الد ْن َيا َو َم َّت ْع ٰ ُ‬
‫ن ْم ا ِٰل ح ْ‬
‫‪2‬‬
‫ي ‪۹۸‬۝‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫ترجہم‪ :‬پرھایککوئیاثم�لےہہکایکیتسبذع�ا�بدیھکرک�ایام�نالئیوہ�ا�و�ر�ا�ساکایام�نا�سےکےئلعفنشخباثبتوہ�اہویونس ‪ u‬کیوق�م‬
‫کےوس�ا ��‪،‬و�ہوق�مبجایام�نےلٓائیوت�ابلہتمہےنا�سرپےسدناییکزندگیںیمرسو�ائیاکذع�ا�باٹ�لدیااھت�ا�و�ر�ا�سوک�ایکدم�تکتزندگیےس‬
‫برہ�ہدنموہنےاکومقعد�ےدیاتاھ�۔‬
‫چمیلھےکٹیپںیمو�ہانتکعرصہرہےا�ساب�ر�ےںیمفلتخموق�لںیہینعیحبصےساش�مکت�‪،‬تنید�ن�‪،‬سا�تد�ن�‪،‬چالسید�ن�‪،‬برہحا�لو�ہانتک‬
‫وکہے‪�،‬ابلہتبجاﷲتاعلٰیکےمکحےسیلھچمےنوینس ‪ u‬کودجہلےکانک�ر�ےایینمیک‬
‫عرصہیلھچمےکٹیپںیمرہےا�ساکعملر�بیہ �‬
‫لحمضم‪،‬کزم�و�را�و�رانتو�ا�ںوہچےکےھتیتحہکےنلہےنلجکتیکیھب‬
‫سرزمنیرپ�ایکلیٹچدیم�ا�نںیم�ڈ�ا�لدیاا�سوقتکتو�ہامیب�روہکراہنیت �‬

‫ئ‬
‫للنسا�‬ ‫الک�ی‬ ‫‪ 1‬مسندامحد�‪،۱�۴�۶�۲‬جامع ت�مذی ابواب الدعوات َ ب�ب َما َج َاء ِ ف ي� َع ْق ِد َّالت ْس ِبيح ِب� َلي ِد�‪ �۵�۰�۵‬ن ن‬
‫‪،۳‬الس� ب‬ ‫ِ‬
‫‪،۱‬مسندا� یعیل ‪۷�۷��۲‬‬
‫ب‬ ‫�‪�۰�۴�۱�۷‬‬
‫‪ 2‬یونس�‪۹�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫طاقتہنیھتسباسنسلچرہییھت�‪�،‬ا�سلیٹچدیم�ا�نںیماہج�ںوکئید�رخت�‪،‬سزب�ہ�‪�،‬ر�وئدیگیاھگ�سوغری�ہہناھتاﷲتاعلٰینےا�نرپزمک�و�ر�ی‬
‫�ا�و�ریبام�ر�ییکوجہےسٓا�پرپ� ھدو�پےساھچئو�ںےکےئلایکولکییکلیب گاا�د�یسجاکسایہڈنھٹ�اہوتاہےا�و�ر�ا�س کمرپایھ�ںںیہنںیتھٹیبا�و�ر‬
‫�ا�سےبیسکوبےیسبںیما�نیکافحظت مرفا �ئی‪�،‬رسو�لالہلﷺوکھگایبتہدنسپتاھ�‪،‬‬
‫َ َ َٔ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ ض َ َّ ُ َ ْ ُ َ ُ ُ َّ َ َّ ً َ َ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ‬ ‫َٔ َ َ ْ نَ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ِلط َع ٍام َص َن َع ُه‪ ،‬قال ان ُس ْب نُ�‬ ‫الل صل‬ ‫� الل عنه‪ ،‬يقول‪ِ :‬إن خياطا دعا رسول ِ‬ ‫انس ب� ما ِل ٍك ر ِ ي‬
‫َّ‬ ‫َّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‬ ‫َما ِل ٍك‪َ :‬ف َذ َه ْب ُت َم َع َر ُسول َّ ِ َّ ُ َ َ َ َّ َ َ َ َّ َ َ َ َ َ ُ‬
‫الل صل‬
‫ول ِ‬ ‫الل َصل الهل عل ْي ِه َوس َل ِإل ذ ِلك الطع ِام‪ ،‬فق َّرب ِإل َرس ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ َّ ٌ َ َ ٌ َ َ َٔ ْ ُ َّ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َّ ُ ُّ َّ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َٔ َ ْ‬ ‫ُ ْ زً َ َ ً‬
‫ال القصع ِة‪ ،‬قال‪:‬فل ازل‬ ‫خ ب�ا وم َرقا‪ِ ،‬ف ِيه د ب�ء وق ِديد‪ ،‬فرايت الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل يتتبع الد ب�ء ِمن حو ِي‬
‫ُٔاح ُّب ُّ‬
‫الد َّ ب� َء ِم ْن َي ْو ِم ِئ ٍذ‬ ‫ِ‬
‫�انسنباملک‪t‬سےرم�و�یےہ�ایکد� �رز�یےنرسو�لالہلﷺوکا�ساھکنےیکدعو�تد�یوجاسےنٓا�پےکےئلایت�رایکاھت�‪�،‬انسنب‬
‫مالک‪ t‬کاایب�نےہہکںیمیھبٓا�پےکاستھا�ساھکنےیکدعو�تںیمایگ�‪�،‬ا�سد� �رز�یےنر�وٹیا�و�رشو�رباجسںیمدک�وا�و�رانھبوہ�اوگشت‬
‫تاھ�رسو�لالہلﷺےکاسمےنشیپرک�دیا�‪،‬مںیےن کیداھ�رسو�لالہلﷺدک�وکےےلتقایپلےںیمالت�شرک�رہےےھت(عیینا�و�رربتنںیم‬
‫‪1‬‬
‫سےنچنچرکاسےاھکتےےھت�)�اسید�نےسںیمیھبرب�ابرکد�وکوسپدنکرتاہو�ں۔‬
‫�ا�و�ر�ر�برکیمےناہنںیوت�انا�وتدن�رسترکنےےکدعبد�وبا�ر�ہرسالتےسون�ا�ز�اا�و�ر�اہنںیاصلحدنب�و�ںںیماشملرک�دیاا�و�راہنںی�ا�نیکوق�م‬
‫(عیینارکوئیا�نیکیتسبوک�دکیاتھتوییہاند�ا�ز�ہرکتاکہا�سرہشکیٓابا�د�یایکالکھ‬
‫کےاپ�سوجایکالکھای�ا�سےسھچکز�ائدتیھد�وبا�ر�ہاجیھب گ‬
‫سےز�ائدہوگیمکہنوہگی�)�ا�نیکوق�مےنوینس ‪ u‬کیرسالتیکدصتیقیکا�و�رر�بےک مرفا�نرپےنلچےگلانچنہچر�بےنیھبا�نوک�ایک‬
‫خا�صوقتکتےکےئلا�سدنایکےام�ل موات�عےسرہب�ہدنمکای�ا�و�ر�و�ہشیعو�ٓا�ر�ا�مےسزندگیزگ�ا�رنےےگل ��‪،‬ا�و�رہمےنایکوقتاخ�صکت‬
‫�اہنںیابقی کراھ�۔‬

‫ْمِهِتْفَتْساَف َكِّبَرِلَا ُتاَنَبْلا َو ُمُهَل َنْوُنَبْلاۙ‪ْ۰۰۱۴۹‬مَا اَنْقَلَخ َةَكِٕىٰٓلَمْلا اًثاَنِا‬

‫’’�ا�ن ےس د�ریافتےئجیکہکایک ٓا�پ ےک ر�بیک ایٹیب�ں ںیہ ا�و�ر ا�ن ےک ےٹیبںیہ �؟ یا ہی ا�س وقتومجو�د ےھتہکبجمہ ےن‬

‫َّو ْمُه َنْوُدِهٰش‪ۤ۰۰۱۵۰‬اَلَا ْمُهَّنِا ْنِّم ْمِهِكْفِا َنْوُلْوُقَيَلۙ‪َ۰۰۱۵۱‬دَلَو ُهّٰللاۙ‪َ ١‬و ْمُهَّنِا َنْوُبِذٰكَل‪۰۰۱۵۲‬‬
‫فرشوت�ںوکومنثدیپ�اایک�‪ٓ�،‬اگا�ہرہوہکہیول�گرص�فاپیناتہب�نرپ�و�ا�ز�یےسہہکرہےںیہہکالہلاعتلٰیکیا�ولا�دےہًانیقییہ‬

‫ال َّي ِاط�‪،۲�۰�۹�۲‬حصیح مسمل کتاب اال�ش بۃ ب�ب جواز الک املرق�‪ ،۵�۳�۲�۵‬حصیح مسمل‬ ‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری کتاب البیوع َ ب� ُب ِذ ْكر خَ‬
‫ِ‬
‫اب َٔا ْك ْال َي ْق ِط ي ن�‪َ ،‬وإ َيثار َٔا ْهل ْ َ‬
‫الا ِئ َد ِة َب ْع ِض� ْم َب ْع ًضا َوإ ْن َك ُنوا ِض َيف نًا� إ َذا َ ْل َي ْك َرهْ‬ ‫ال�شْ َبةِ َ ب� ُب َج َواز َٔا ْك ْ َ‬
‫ال َر ِق‪َ ،‬و ْاس ِتحبْ‬
‫َ‬ ‫ْ َٔ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫كتاب ِ‬
‫ئ‬ ‫الد َّ ب� ِء ‪ �۷�۸��۲‬ن ن‬ ‫‪،۵‬س� ابوداودکتاب االطعمۃ َ� ٌب ف� َٔا ْك ُّ‬ ‫َ َ َ ُ َّ‬
‫الط َع ِام�‪ �۳�۲�۵‬ن ن‬
‫للنسا� �‪�،۶�۶�۲�۸‬ش ح السنۃ‬ ‫الک�ی‬‫‪،۳‬الس� ب‬ ‫ب ِي ِ‬ ‫ذ ِلك ص ِاحب‬
‫للبغوی �‪۲�۸�۵�۹‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َنْوُمُكْحَت‪۰۰۱۵۴‬‬ ‫َفْيَك‬ ‫ْمُكَل۫‪١‬‬ ‫َنْيِنَبْلاؕ‪۰۰۱۵۳‬اَم‬ ‫ىَلَع‬ ‫ِتاَنَبْلا‬ ‫ىَفَطْصَا‬
‫مضحوھجٹےںیہ�‪،‬کایالہلاعتلٰینےاپےنےیلویٹیب�ںوکوٹیب�ںرپرتجحید�ی�‪،‬متںیہایکوہگایےہےسیکمکحاگلتےرھپتےوہ�؟‬

‫اَلَفَا َنْوُرَّكَذَتۚ‪ْ۰۰۱۵۵‬مَا ْمُكَل ٌنٰطْلُس ٌنْيِبُّمۙ‪۰۰۱۵۶‬اْوُتْاَف ْمُكِبٰتِكِب ْنِا ْمُتْنُك َنْيِقِدٰص‪۰۰۱۵۷‬‬

‫(�الاصفا�ت�‪۱�۴�۹‬تا�‪)۱�۵�۷‬‬
‫کای مت ا�س دق�ریھبںیہنےتھجمس �؟ یا اہمت�ر�ے اپ�س ا�سیکوکئی اص�ف دللی ےہوتاج�ٔو�اگر ےچس وہ اپیناتک�ب ےلٓا�ٔو�۔‬
‫�اہل رع�ب ایح�ت دعب�الوم�ت ا�و�رجز�ا�وسز�اکوعبدی�ا� قزای�سےتھجمس ےھت ا�و�ر�ا�س دیقع�ہاکمذ�ا�ق ا�ڑ�اتے ےھت �‪�،‬ا�س ےئل ا�ن ےس الہپ وس�ا�ل ایح�ت‬
‫ہجہنی‪،‬بینہملس�‪،‬خز�اعہ�‪،‬بینحیلما�و�ربضعد�وسر�ےابقئلاکقعدی�ہاھتکہالمئہکالہل‬
‫بدع�الوم�تاککایگایتاھ�ا�و�ر�دلائلدیےےئگےھت�‪،‬چونہکرقیش�‪� ،‬‬
‫کیایٹیب�ںںیہ�ا�سرط�حو�ہالہلیکرط�فا�ولا�دنموس�برکتےےھت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ َّ ْ ُ ْ َ ِ ْ ُ ٓ َّ ٓ ٰ ً‬
‫‪1‬‬
‫م د ْو ِنهٖ اِل اِنثا۔۔۔ ۙ ‪۱۱۷‬۝‬ ‫اِن يدعون‬
‫وکوھ�ڑکردیویو�ںوکعموب�دبانتےںیہ�۔‬
‫ترجہم�‪�:‬و�ہالہل چ‬
‫َ َْ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َ ُْ َ ِ َ ٰ ُْٰ َ ٗ‬
‫ْ‬
‫‪2‬‬
‫سن ۙه‪۰‬۝ َول ُه ْم ّما يشت ْو َن ‪۵۷‬۝‬ ‫ت‬‫ويعلون ِل البن ِ‬
‫ںیہ‪،‬بساح�نالہل ! �ا�و�را�نےکےئلوجیہوخ�دچاہںی�؟�۔‬‫وجتیزرتے �‬
‫ترجہم�‪:‬یہالہلےکےئلایٹیب�ں ک‬
‫َ ً‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ْ ٰ ُ ْ َ ُّ ُ ْ ْ َ ْ َ َ َ َ ِ َ ٰ‬
‫ّ‬
‫‪3‬‬
‫م ال َمل ۗ ِٕىك ِة اِنث۔۔۔ ۧ ‪۴۰‬۝‬ ‫افاصفىك ربك ِبلب ِني واتذ‬
‫ترجہم�‪:‬یکیسبیجعاب�تےہہکاہمت�ر�ےر�بےنںیہمتوتوٹیب�ںےسون�ا�ز�ا�ا�و�رخو�د�اپےنےئلالمئہکوکیبایٹ�ںانبلای�؟�۔‬
‫ت َّو َا ْص ٰف ُ ْ‬
‫ىك ِب ْل َب ِن ْ َ‬ ‫َ َّ َ َ َ َ ْ ُ ُ ٰ‬
‫‪4‬‬
‫ي ‪۱۶‬۝‬ ‫ا ِم اتذ ِم ّا يلق َبن ٍ‬
‫ترجہم�‪:‬کای�الہلےناپینولخم�قںیمےساپےنےئلایٹیب�ںاتناخ�بںیکا�و�رمتںیہوٹیب�ںےسون�ا�ز�ا�؟�۔‬
‫ٌ ْٰ‬ ‫ْ َ ً‬ ‫َ َ ُ ُ َّ َ َ ُ ْ ُ ْ ٰ‬
‫‪5‬‬
‫ك الذك ُر َوله النث ‪۲۱‬۝ ِتلك اِذا ِق ْس َمة ِضيى ‪۲۲‬۝‬ ‫ال‬
‫ترجہم�‪:‬کاییبےٹاہمت�ر�ےےئلںیہا�و�ریبایٹ�ںالہلےکےئل�؟یہوتپرھبڑ�ی ھداندلییکمیسقتوہئی�!�۔‬
‫ُ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ن ‪۲۶‬۝ َل ي َ ْسب ُق ْونَ ٗه ب ْل َق ْول َو ُ ْ‬ ‫ٌ ُ ْ‬ ‫َ َ ُ َّ َ َ َّ ْ ٰ ُ َ َ ً ُ ْ ٰ ٗ ْ‬
‫‪6‬‬
‫ه ِب ْم ِر ٖه يع َمل ْو َن ‪۲۷‬۝‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫س َن ۭه‪۰‬۝ َبل ِع َباد ّمك َر ُم ْو َ ۙ‬ ‫وقالوا اتذ الرحن ولـدا‬
‫ترجہم‪ :‬یہےتہکںیہ�‪�،‬رحام�نا�ولا�درھکاتےہ�‪،‬بساح�نالہل �و�ہ(عیین شرفےت�)توبدن�ےںیہںیہنجزع�تد�ییئگےہ�‪�،‬ا�سےکوضح�ربڑ�ھرکہنںی‬
‫‪ 1‬النسائ�‪۱�۱�۷‬‬
‫‪ 2‬النحل �‪۵�۷‬‬
‫‪ 3‬نب� ارسائیل �‪۴�۰‬‬
‫‪ 4‬الزخرف�‪۱�۶‬‬
‫‪ 5‬النجم�‪۲�۱�،۲�۲‬‬
‫‪ 6‬االنبیاء �‪۲�۷� ، ۲�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫بولےتا�و�رسبا�سےکمکحرپعلمرکتےںیہ۔‬
‫چاننہچرشمکو�ںےکرظنیا�توعاقئدکےےباینب�د�ا�و�رلوغہونےاکک�ذرفرمایاکہا�ےیبنﷺ! ��‪،‬ذ�ر�اغری�الہلوک�الہلاعتلٰیکارشیکرہھٹ�انےو�الو�ں‬
‫سےوپچوھ�‪،‬کایمتاہ�ر�ا�اناص�فہیےہہکالہلےکےئلوتہو�ںایٹیب�ںا�و�ر�ا�نےکےئلوہ�ںےٹیب�؟کای�و�اقیعالہلےنالمئہکوکعو�رتںییہانبیاہےا�و�ر‬
‫وصخای�تاکماشہد�ہایکتاھ�؟خو�بنسرکوھیہ‬
‫کاییہ شرفوت�ںیکدیپ�ائشےکوقتوہا�ںومجو�دتےھا�و�ر�انوہ�ںےن شرفوت�ںےکاند�رعو�رتو�ںو�الی ص‬
‫مضحےباینب�د�ا�و�رنمڑھگ�تابتںیںیہہکالہلا�ولا�درھکاتےہ�ا�و�ریفالو�اقعہیوھجٹےںیہ�‪�،‬الہلوک�ا�ولا�د�ا�و� بروی�ییکوکئیاحجتںیہن�‪،‬کای�الہلےن‬
‫دنسپرتےںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ولخما�تاکخالقےہاپےنےئلوٹیب�ںےکاجبئےایٹیب�ںدنسپرکںیلہکبجہیوخ�داپےنےئلایٹیب�ںںیہنےٹیب ک‬ ‫جوتام�م ق‬
‫َ‬ ‫ًّ‬ ‫ٗ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ّ َ َ َ ُ ُ ْ ْ ُْٰ َ ّ‬
‫‪1‬‬
‫ہ ِبلنث ظل َو ْج ُہہ ُم ْس َودا َو ُہ َوك ِظ ْي ٌ ۚ‬
‫م ‪۵۸‬۝‬ ‫واِذا ب ِش احد‬
‫یسکوکیٹیبےکدیپ�اوہنےیک خشوخرب�ید�یاجتیےہوتا�سےکرہچ�ےرپولکنساھچاجتیےہا�و�رو�ہسبوخ�ناکاسوھگنٹ‬ ‫ترجہم�‪:‬جبا�نںیمےس‬
‫پیرکر�ہاجتاےہ۔‬
‫متاہ�ر�یولقع�ںوکایکہوگایہے �‪،‬یکےسملظوجو�رپربمینہلصیفرک�رہے وہ�؟کایمتںیہ وہ�شںیہنٓاتاکہا�سدیقع�ےاک�اناج�ماہمت�ر�ےقح ںیم‬
‫یکاس�د�ر�دنا�کوہگا�؟یاپرھاہمت�ر�ےاپ�ساپینا�نابتو�ںےکےئلوکئیاص�فدنسےہوتلائو�اپینو�ہاتک�باگرتمےچسوہ�۔جبا�سدیقع�ےےک‬
‫رھو�ہاییسابتںیر�بالاعلنییکرط�فوسنم�برککے‬
‫قالئنیےکاپ�سہنٓاکنوھ�ںدکیاھماشہد�ہےہا�و�رنہیہدنسکےوط�ررپکوئیاتک�باٰلیہ پوت �‬
‫�ا�سےکذع�ا�ب کوکوی�ںدعو�تد�ےرہےںیہ�۔‬

‫َو اْوُلَعَج ٗهَنْيَب َو َنْيَب ِةَّنِجْلا اًبَسَنؕ‪َ ١‬و ْدَقَل ِتَمِلَع ُةَّنِجْلا‬
‫رہھٹائی ےہ�‪� ،‬ا�و�راحلانہکوخ�دانج�توکولعم�م ےہہک و�ہ‬
‫رقابت د�ا�ر�ی �‬
‫�ا�و�رولگو�ں ےنوت الہل ےک ا�و�رانج�ت ےک د�رمای�نیھب �‬

‫ِهّٰللا‬ ‫‪َ۰۰۱۵۸‬نٰحْبُس‬ ‫َنْوُرَضْحُمَلۙ‬ ‫ْمُهَّنِا‬

‫(�ا�سدیقع�ےےکول�گذع�ا�بےکاسمےن) پشیےئکاجئںیےگ�‪،‬جوھچکہی(�الہلےکاب�ر�ےںیم) بای�نرکرہےںیہا�س‬

‫اَّمَع َنْوُفِصَيۙ‪۰۰۱۵۹‬اَّلِا َداَبِع ِهّٰللا َنْيِصَلْخُمْلا‪ْ۰۰۱۶۰‬مُكَّنِاَف َو اَم َنْوُدُبْعَتۙ‪۰۰۱۶۱‬‬

‫سےالہلاعتلٰیباللکاپ�کےہ�‪،‬سو�ائے! �الہلےکصلخمدنب�و�ںےک�‪،‬قینیامنوہکمتبسا�و�راہمت�ر�ےوبعم�د�ا�ن(باطل�)کیس‬

‫ۤاَم ْمُتْنَا ِهْيَلَع َنْيِنِتٰفِبۙ‪۰۰۱۶۲‬اَّلِا ْنَم َوُه ِلاَص ِمْيِحَجْلا‪َ۰۰۱۶۳‬و اَم ۤاَّنِم اَّلِا ٗهَل ٌماَقَم‬
‫� یاکوکیھب اکہب ںیہن ےتکسبزجا�س ےک وجیمنہج یہ ےہ�‪ (،‬فرشوت�ںاک وق�ل ےہہک) ہم ںیم ےسوت رہایکیک ہگج‬

‫ٌمْوُلْعَّمۙ‪َّ۰۰۱۶۴‬واَّنِاُنْحَنَلَنْوُّفٓاَّصلاۚ‪َ۰۰۱۶۵‬واَّنِاُنْحَنَلَنْوُحِّبَسُمْلا۠‪�(۰۰۱۶۶‬الاصفا�ت�‪۱�۵�۸‬تا�‪)۱�۶�۶‬‬
‫مرق�رہےہا�و�رمہوت(بدنگیاٰلیہںیم) صفہتسبڑھک�ےںیہا�و�را�سیکحیبستایب�نرکرہےںیہ۔‬
‫‪ 1‬النحل�‪۵�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�انوہ�ں ےن اپین اہجلت ںیم الہل ا�و�ر�ا�سیک ایکولخم�ق المئہک ےک د�رمای�ن بسناک�رشہت انب�رکاھہےحالا�ںہک المئہکوخ�ب اجنےت ںیہہک ا�س‬
‫ےگ�‪،‬ا�و�ررشمکنیےکاقعئدکےر�دمںیہکےتںیہا�ےرمگ�اہو�!یہوجتم‬
‫قعدی�ےےکاحملول�گر� �و �زٓاخر�ترجم�میکتیثیحےسشیپےیکاجئںی �‬
‫مہںیالہلیکا�ولا�دقر�ا�ر�د�ےرکہام�ر�یرپسشترک�رہےوہتممہوکتفےنںیمںیہنڈ�ا�لےتکس�‪،‬متاہ�ر�یرمگ�اہیا�و�رشر�کوکرفکیمیلعتوہیوبق�لرکیں‬
‫لاہو‪،‬ہموت�الہلےکاعجز�ا�و�رفر�وتربدن�ےںیہ�‪�،‬الہلیکا�ولا�دہوناوتد�رکان�رامہ�ر�ااح�لوتیہےہہک‬
‫گےوج�د� �وز�خیکڑھبکیتوہئیٓا�گںیمےنسلھجو�ا �‬
‫ہمںیمےسسجاکجو�د�رجہا�و�ررمتہبرقم�رہےا�سےسذ�ر�ہرب�ابرتاج�و�زتکرکنےیکاجم�لمہںیہنرھکےتا�و�رہمرہ�وقتالہلیکحیبست تودقیسںیم‬
‫مرص�و�فرہےتںیہ�‪،‬‬
‫الد ْنيا َم ْوض ُع َق َد ٍم إال َع َل ْيه َم َل ٌك ساجد ٔا ْو ئ‬
‫قا�‬ ‫عن عائشة ٔا ن�ا قالت‪ :‬قال ب يّ‬
‫ن� الهل َص َّل الهل َع َل ْيه َو َس َّل‪:‬ما ف� َسء ُّ‬
‫ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِي ِ‬
‫�ا�مالومنمنیاعئہشدصیہق‪ r‬سےر�و�ایتےہنیبرکیمﷺےن مرفایا�ٓاسام�ندنایمںیوکئیہگجاییسںیہناہج�ںوکئیرفشہتدجس�ےایقای�میک‬
‫‪1‬‬
‫حالتںیمہنوہ�۔‬
‫َّ َ َ ٌ‬ ‫َٔ َٔ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َٔ َ ّ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ َّ‬
‫الل َصل الهل َعل ْي ِه َو َسل‪َ :‬ما ِف ي َ�ا َم ْو ِض ُع ا ْر َب ِع ا َص ِاب َع ِإل َعل ْي ِه َملك َس ِاج ٌد‬ ‫عن ا ِب ي� ذ ٍر‪ ،‬قال‪ :‬قال رسول ِ‬
‫‪2‬‬
‫�ا�و�ر�ابو�ذ�ر‪t‬سےرم�و�یےہرسو�لالہلﷺےن مرفایا�ٓاسام�نںیماچ�ر�اگنویل�ںےکدقب�ربیھہگجںیہنےہرگمفرشہتوہا�ںدجس�ہرکرہاہے�۔‬
‫ُ‬ ‫الس ْبع َ َس ٌاء َما ِف ي َ�ا َم ْو ِض ُع ِش ْب� ِإ َّل َع َل ْي ِه َج بْ َ� ُة َم َل ٍك َٔا ْو َق َد َم ُاه َق ئِ ً‬ ‫ا� َم ْس ُع ٍود‪َ ،‬ق َال‪:‬إ َّن ِ ف� َّ‬
‫ا�ا» ‪ ،‬ث َّ�‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫ات َّ‬‫ِ‬ ‫او‬‫الس َم َ‬
‫ِ ي‬ ‫َعن ْب ن‬
‫ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬
‫الصافون و ِ�إ ن لنح ُن ال ُم َس ِبحون}‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َق َر َٔا‪{ :‬و�إ ن لنح ُن ّ‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫ِ‬
‫‪3‬‬

‫�ا�و�رعدب�الہلنبوعسم�د ‪w‬سےرم�و�یےہ �ٓاسامنو�ںںیمایکایاس�ٓاسام�نیھبےہہکسجںیمایکابلتشرب�ابربیھاییسہگجںیہناہج�ںیسکرفشےت‬

‫‪4‬‬
‫کیاشیپنیایقد�مہنوہ�ں�‪ ،‬پرھعدب�الہل‪ t‬نےا�سوس�ر�ہیکٓایت�‪۱�۶�۶‬کیالت�و�ت مرفائی�۔‬

‫َوْنِااْوُناَكَنْوُلْوُقَيَلۙ‪ْ۰۰۱۶۷‬وَلَّنَااَنَدْنِعاًرْكِذَنِّمَنْيِلَّوَاْلاۙ‪۰۰۱۶۸‬اَّنُكَلَداَبِعِهّٰللاَنْيِصَلْخُمْلا‪۰۰۱۶۹‬‬
‫کاف�روتاہکرکتے ےھتاگر امہ�ر�ے اسمےن اگےل ولگو�ںاک ذکر وہتا وت مہ یھب الہل ےک دیچ�ہ دنب�ے نب اجتے�‪،‬‬

‫اْوُرَفَكَف ٖهِب َفْوَسَف َنْوُمَلْعَي‪َ۰۰۱۷۰‬و ْدَقَل ْتَقَبَس اَنُتَمِلَك اَنِداَبِعِل‬

‫یلنکرھپ�ا�سرق�ٓا�نےکاستھرفککرگےئسپا�برقنعیباج�نںیلےگ�‪�،‬ا�و�رابلہتامہ�ر�ا عود�ہےلہپیہاپےنرسولو�ںےکےیل‬

‫ط�ی �‪۱�۲�۶‬؍�‪۲�۱‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 1‬ی‬
‫‪ 2‬مسندامحد�‪۲�۱�۵�۱�۶‬‬
‫‪ 3‬الصافات‪166 :‬‬
‫تفس� عبدالرزاق �‪۱�۰�۷‬؍ ‪�۳‬‬ ‫ت‬ ‫ن‬
‫ا� با� حا� �‪۳�۲�۳�۲‬؍�‪ ،۱�۰‬ی‬ ‫ط�ی�‪۱�۲�۷‬؍�‪ �۱‬ی‬
‫‪،۲‬تفس� ب ن‬ ‫اال�ان�‪ �۵�۷‬ی‬
‫‪،۱‬تفس� ب‬ ‫للط�ا��‪،۹�۰�۴�۲‬شعب ی‬
‫الکب� ب‬
‫‪ 4‬املعجم ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َنْيِلَسْرُمْلاۖۚ‪ْ۰۰۱۷۱‬مُهَّنِا ُمُهَل َنْوُرْوُصْنَمْلا۪‪َ۰۰۱۷۲‬و َّنِا اَنَدْنُج ُمُهَل َنْوُبِلٰغْلا‪۰۰۱۷۳‬‬
‫صا�د�ر وہچاک ےہہک ًانیقی �و�ہ یہ دم�د ےئک اجئںی ےگ ا�و�ر امہ�ر�ا یہ رکشل اغلب (�ا�و�ر ربتر) �رہے اگ�‪،‬‬

‫َّلَوَتَفْمُهْنَعىّٰتَحٍنْيِحۙ‪َّ۰۰۱۷۴‬وْمُهْرِصْبَاَفْوَسَفَنْوُرِصْبُي‪�(۰۰۱۷۵‬الاصفا�ت�‪۱�۶�۷‬تا�‪)۱�۷�۵‬‬
‫�ا�بٓا�پھچک ندو�ںکتہنمریھپےئجیلا�و�راہنںیدکیےتھریہےئا�و�رہییھبٓاگےلچرکدیھکںیلےگ�۔‬
‫مرشکنیہکم ےک وہی�د� نواص�ر�ٰی کےاستھاجت�رتی ر�و�ابط ےھتکوینہک و�ہ اہلاتک�ب ےھت ا�س ےئلوخ�دکو�د�وسر�و�ں ےس ربترجمسےتھ ےھت�‪�،‬ا�نیک ہی‬
‫کررتےوہئےرفمایا�اہلاتک�بےکاپ�سالاہمیاتکبںی‬
‫انمترتےےھت�‪�،‬ا�نیکا�سوخ�اہشاک�ذ ک‬
‫حالتدیھکرکمرشکنییھباہلاتک�بےننبیک ک‬
‫کاہرتےےھتہکاک�شامہ�ر�ےاپ�سیھبوکئیٓاسامنیاتک�بوہتی�‪،‬یاکوئی‬
‫�دیھکرکیہافک�ر�رسو�لالہلﷺیکتثعبا�و� نرز�و�لرق�ٓا�نےسےلہپوت ک‬
‫ہا�د�یا�و�رمذن�رمہںییھبوعظوصنتحیرکنےو�الاہوتاوتہمالہلےکدیچ�ہدنب�ےوہتے� م‪،‬رگجبا�نیکوخ�اہشےکاطمبقمہےنانیہںیم‬
‫سےدمحم�رسو�لالہل ﷺکوتام�منجو�انسیکرط�فاہ�د�یانبکروعبم�ثرک�دیا�ا�و�را�نیکدہ�ایتو� نہرامئیےکےئلا�سرپرق�ٓا�ندیجمیسیجلیلج‬
‫�الدق�رکات�بیھبان�ز�ل مرفا�د�یوت�انوہ�ںےنرسو�لا�و�رقر�ٓا�ند� نوو�ںیکذکتیبیک�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ ْ َ ْ ُ َ ‪۰‬۝ َ َ َّ َ ۗ َ ُ ْ َ ْ ٌ َ‬ ‫َ ْ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ ۗ َ ُ ْ َ ْ ٌ َّ َ ُ ْ ُ َّ َ ٰ‬ ‫ََْ َ ُْ‬
‫ي ّما‬ ‫م فلما جاءه ن ِذ‬ ‫ن ا ْهدى ِم اِحدى ال ِ ۚ‬ ‫انم ل ِٕى جاءه ن ِذي ليكو‬ ‫واقسموا ِبهلل ِ جهد اي ِ ِ‬
‫َ َ ُ ْ َّ ُ ُ ۨ‬
‫‪1‬‬
‫ه اِل نف ْو َراۙ ‪۴۲‬۝‬ ‫زاد‬
‫ربخد�ا�ررکنےو�الا�ا�نےکاہ�ںٓاگایہوتاتویہدنایکیرہ�د� سور�یوق�مےسڑب�ھ‬
‫ہکارکوئی �‬
‫کاہرتےےھت گ‬
‫ترجہم�‪:‬یہول�گڑک�یڑک�یںیمسقاھککر ک‬
‫ربخد�ا�رکرنےو�الا�ا�نےکاہ�ںٓاگایتو�ا�سیکٓامدنےا�نےکاند�رحقےس �رفا�رےکوس�اکیسزیچمںیاضافہہنایک�۔‬ ‫کر�ر�استر�وہوتے� م‪،‬رگجب �‬
‫َ َُ ُ‬ ‫اس ِت ْم َل ٰغ ِف ِل ْ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ ُ ْٓ َّ َ ٓ ُ ْ َ ْ ٰ ُ َ ٰ َ ۗ َ َ ْ ِ ْ َ ْ َ ‪۰‬۝ َ ْ ُ َّ َ‬
‫يۙ ‪۱۵۶‬۝ ا ْو تق ْول ْوا‬ ‫ِ‬
‫ع ِد َر َ‬‫ْ‬ ‫ي م قب ِلنا۠ واِن كنا‬ ‫ان تقولوا اِنا ا ِنل الكِتب ع طا ِٕىفت ِ‬
‫ََ‬
‫حۃۚ‪۰‬۝ ف ْن‬
‫ٌ‬ ‫ك َو ُہ ًدى َّو َر ْ َ‬ ‫ُ‬
‫م َّر ّب ْ‬ ‫ٌ‬
‫ك َب ّي َنۃ ِّ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ۗ‬ ‫ب َل ُك َّن ٓا َا ْہ ٰدي ِم ْ ُ‬
‫ن ْمۚ‪۰‬۝ َف َق ْد َجا َء ْ‬ ‫ُ‬ ‫َل ْو َا َّن ٓ ُا ْن َل َعلَ ْي َنا ْالك ٰ‬
‫ِت‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُْ‬ ‫َّ ْ َ َ ْ ُ ْ َ َ ْ ٰ ٰ َ ُ ْ ۗ َ ْ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ َ ‪۰‬۝ َ َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َ َّ َ ٰ‬
‫اب ِبا كنا‬ ‫ت ہللاِ وصدف عناۭ سنج ِزي ال ِذي يص ِدفون ع اي ِتنا سوء العذ ِ‬ ‫اظلم ِم ّ ْن كذب ِبي ِ‬
‫َ ُ‬
‫‪2‬‬
‫ي ْص ِدف ْو َن ‪۱۵۷‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�بمتہیںیہنہہکےتکسہکاتک�بوتمہےسےلہپےکد�ورگ�وہو�ںوکد�ییئگیھتا�و�رمہوکھچکربخہنیھتہکو�ہایکڑپھےتڑپھاتےےھت�‪�،‬ا�و�را�بمت‬
‫یہاہبنہیھبںیہنرکےتکسہکاگرمہرپاتک�بان�ز�لیکیئگوہتیوتمہا�نےسزیا�د�ہر�استر�واثبتوہتے�‪،‬متاہ�ر�ےاپ�ساہمت�ر�ےر�بیکرط�ف‬
‫سےیاک لدلیر�وشنا�و�ردہ�ایتا�و�ررحتمٓاگیئےہ ��‪،‬ا�با�سےسڑب�ھرکاظلموک�نوہگاوجالہلیکٓایا�توکالٹھجئےا�و�را�نےسہنموم�ڑ�ے�‪،‬جو‬
‫لو�گامہ�ر�یٓایا�تےسہنموم�ڑتےںیہاہنںیا�س گر�ور�د�انییکاپ�د�ا�شںیممہدبترینزس�اد�ےرکرہںیےگ�۔‬
‫کررتےوہئے مرفایاکاف�ر�ومرشکنی‬
‫بتہدلج�اہنںی�ا�سذکتیباک�اناج�مولعم�موہجائےاگ�‪�،‬الہلاعتلٰینےاپےندنب�و�ںیکاکمایبیوکامر�انیاک�ذ ک‬

‫‪ 1‬فاطر�‪۴�۲‬‬
‫‪ 2‬االنعام�‪۱�۵�۶�،۱�۵�۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ربمغیپو�ںےسےلہپیہ عود�ہرکچاکےہہکًانیقی�ا�نیکدم�دکیاجئےیگا�و�ر�اہلایام�ن‬
‫یہہنںیھجمسہکو�ہدنایمںیاغلبیہرہںیےگ�‪�،‬الہلاعتلٰی�اپےن �‬
‫ہیاغلب کوہر�رہںیےگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ل‪۰‬۝ ا َِّن َ َ ٌ َ ْ ٌ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ ْ َ َّ َ‬
‫‪1‬‬
‫هللا ق ِو ّي ع ِزي ‪۲۱‬۝‬ ‫ب ا َن َو ُر ُس ِ ْ ۭ‬ ‫كتب هللا لغ ِل‬
‫ےگ‪،‬فیالو�اقعالہلزبر�دستا�و� �رز�و�ر�ٓا�و�رہے�۔‬‫ترجہم�‪�:‬الہلےنھکلدیاہےہکںیما�و�رمری�ےرسو�لیہاغلبوہرک�رہںی �‬
‫ْ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُّ ْ َ َ َ ْ َ َ ُ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ ْ ُ ُ ُ َ َ َ َّ ْ َ ٰ َ ُ ْ ْ‬
‫‪2‬‬
‫اد ‪۵۱‬۝‬
‫ص رسلنا وال ِذي امنوا ِف اليو ِة الدنيا ويم يقوم الشه ۙ‬ ‫اِن لنن ُ‬
‫ترجہم�‪:‬قینیاجنوہکمہاپےنرسولو�ںا�و�ر�ایام�نالنےو�الو�ںیکدم�د�ا�سدنایکیزندگیںیمیھبال�زمًاکرتےںیہا�و�ر�ا�سر�و�زیھبرکیںےگبج‬
‫گو�ا�ہڑھک�ےوہ�ںےگ�۔‬
‫وھڑ�د�و�ا�و�رربص�واتساقمتےکاستھا�نیکابتو�ںا�و�رایذ�ائو�ںوکبر�د�اشترک�و�‪،‬‬
‫�ا�ےیبنﷺ!�ایکوقترقم�ر�ہکتاہنںیا�نےکاح�ل چرپ �‬
‫بتہدلجیہول�گاپینتسکشا�و�رمتاہ�ر�یحتفوکاپینٓاکنوھ�ںےسدیھکںیلےگ۔‬

‫َءٓاَسَف‬ ‫ْمِهِتَحاَسِب‬ ‫َلَزَن‬ ‫َنْوُلِجْعَتْسَي۠‪۰۰۱۷۶‬اَذِاَف‬ ‫اَنِباَذَعِبَفَا۠‬

‫کاییہامہ�ر�ےذع�ا�بیکدلج�یاچمرہےںیہ�؟سون! جبامہ�ر�اذع�ا�با�نےکدیم�ا�نںیماترٓائےاگا�سوقتا�نیکنجوک‬

‫ُحاَبَص َنْيِرَذْنُمْلا‪َ۰۰۱۷۷‬و َّلَوَت ْمُهْنَع ىّٰتَح ٍنْيِحۙ‪َّ۰۰۱۷۸‬و ْرِصْبَا َفْوَسَف َنْوُرِصْبُي‪۰۰۱۷۹‬‬

‫تمہبنرک�دیاایگاھتڑب�یرب�یحبصوہگی ��‪ٓ،‬ا�پھچکوقتکتا�ناکایخ�لوھچ�ڑدجیےئ�ا�و�ردکیےتھرہےیہییھبابیھابیھدیھکںیلےگ‬

‫َنٰحْبُس َكِّبَر ِّبَر ِةَّزِعْلا اَّمَع َنْوُفِصَيۚ‪َ۰۰۱۸۰‬و ٌمٰلَس ىَلَع َنْيِلَسْرُمْلاۚ‪۰۰۱۸۱‬‬

‫�‪،‬پا�ک ےہٓا�پاک ر�ب وج تہب ڑب�ی زع�ت و�الا ےہ رہا�س زیچےس (جورشم�ک) بای�نرکتےںیہ�‪،‬غیپربم�و�ں رپالس�م ےہ�‪،‬‬

‫َوُدْمَحْلاِهّٰلِلِّبَرَنْيِمَلٰعْلاؒ‪�(۰۰۱۸۲‬الاصفا�ت�‪۱�۷�۶‬تا ‪)۱�۸��۲‬‬
‫�ا�و�ربسرط�حیکرعتیفالہلےکےیلےہوجاس�ر�ےاہج�ناکر�بےہ�۔‬
‫کاییہالہلیکرگفتےسےبوخ�فوہکرذع�ا�بےکےئلدلج�یاچم�رہےںیہ�؟مرگجنولگو�ںوکتمہبنایکجاچاکےہبجالہلاکعذ�ا�با�نیکویتسب�ں‬
‫پرنا�ز�لوہاگتو�و�ہد�نا�نولگو�ںےکےئلتہبرب�اہوگا�‪،‬‬
‫�انس‪t‬سےمر�و�ی ےہہک بج رسو�ل الہلﷺ یک ایق�د�ت ںیماملسم�ن وہی�دیو�ں ےکگڑ�ھربیخپرمحہلرکنے ےک ےئل ےئگتوسماملنو�ں‬
‫کاشلرککاف�رکیےبربخ�یںیمصحبیہحبصربیخہپچنایگ�‪،‬جبوہی�د�یبسحاع�د�توتیھک�ںںیماک�مرکنےےکا� �وز�ا�رلےرکلقہعےکاند�رسےےلکن‬
‫توسماملنو�ںوکاچانکاپےنہعلقےکاسمےندیھکرکھگرب�اگےئ�ا�و�رد�وسر�ےولگو�ںوکخرب�د�ا�رکرنےےکےئلہعلقےکاند�رباھگے‬
‫‪ 1‬املج ۃ‬
‫ادل �‪۲�۱‬‬
‫‪ 2‬املومن �‪۵�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َّ ُّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ُ َٔ ْ َ ُ َ َ ْ َ ْ َ ُ نَّ َ نَ زَ ْ َ َ َ َ‬ ‫َٔ َ‬
‫اح ِة ق ْو ٍم {ف َس َاء‬‫َع ْن ان ِس ْب ِ ن� َما ِل ٍك‪ ،‬فقال الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل‪ :‬الهل ا ك ب�‪ ،‬خ ِر بت خي ب�‪ِ ،‬إ� ِإذا �لنا ِبس‬
‫ََ ُ ُ َ‬
‫امل ْنذ ِر ي نَ�‬ ‫صباح‬
‫‪1‬‬
‫جسرپنیبرکیمﷺےنالہلاکربکہہرکفرمایا ہمبجیسکوق�مےکدیم�ا�نںیماتر�ٓاتےںیہا�سوقتا�نیکد�رگتوہتیےہ ۔‬
‫�ا�و�ر�الہلاعتلٰینےوطب�رتاکدیکےرفمایا�ا�ےیبنﷺ! �اہنںیرقم�ر�ہدم�تکتےکےئلوھچ�ڑ�د�و�ا�و�ر�دکیےتھرہوبتہدلجہیوخ�د�الہلےکذع�ا�ب‬
‫کو�دیھک ںیل ےگ�‪،‬چاننہچ ہی اب�ت اثبت کوہر�رہی �‪� ،‬ابیھ وچ�د�ہ �‪،‬پدن�ر�ہ اس�لاک رعصہیہزگ�ر�اتاھکہ رسو�ل الہل ﷺ اپےن د�س زہ�ا�راجناث�ر�و�ں‬
‫کےرمہ�ا�ہافتاحنہوط�رپرمہکرکممہںیمد�اخلوہئےےھت�۔سو�ر�ۃاک�اتخات�محیبست تودقیسیکٓایا�تےکاستھ مرفایاکہہیول�گالہلیکرط�فویب�ی‬
‫رقم�ررتےںیہ� م‪،‬رگ�الہلدنلبوابلاا�و�رلا�ز�و�ا�لزع�تو�الاہےا�و�ررہطر�حےکویع�بوناقئصےس‬
‫�ا�و�ر�ا�ولا�دنموس�برکتےا�و�ر�ا�سےکرشیک ک‬
‫ےہ‪�،‬ا�و�رسال�مےہرسولو�ںرپکہانوہ�ںےنرہطر�حےکاصمئب شود�ائدکےاب�وجو�د�الہلاکیپاغ�موپ�ر�یدیانتد�ا�ر�یا�و�رصرب�اتسالق�لےک‬
‫پا�ک �‬
‫ساتھولگو�ںکتاچنہپیاا�و�ر طہرر�حیکاحیبست�ت� مت‪،‬دیج�ا�ت�‪،‬حدم� سواتئشیکامت�ماقاس�مالہلر�بالاعملنییہےکےئلےہ�‪،‬‬
‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل‪:‬إ َذا َس َّ ْل تُ ْ� َع َ َّل َف َس ِّ ُلوا َع َل ْ ُ‬ ‫َ ْ ََ َ َ َ َ َ ٌ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ َ ُ ُ‬
‫ول الهلِ َص َّل ُ‬
‫ال ْر َس ِل ي نَ�‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫عن قتادة‪{ ،‬وسلم ع المرس ِلني} قال رس‬
‫َ نَّ َ َٔ نَ َ ُ ٌ‬
‫ول ِم َن ْ ُ‬
‫ال ْر َس ِل ي نَ�‬ ‫ف ِإ�ا ا� رس‬
‫قات�د�ہ‪a‬سےٓایترکیہم’’غیپربم�و�ںرپسال�مےہ�۔‘‘َکےاب�ر�ےںیمر�و�ایتےہ�انوہ�ںےناہک�رسو�لالہلﷺےنرفمایاجبمتھجمرپسال�م‬
‫‪2‬‬
‫ھبوجیتوتام�مرسولو�ںرپسال�موجیھبکوینہکںیمیھبرسولو�ںںیمےسایکرسو�لوہ�ں�۔‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َْ ُ ٓ ََ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َٔ‬ ‫ْ َٔ فَ‬ ‫َٔ ْ ْ َ ْ ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ َ‬
‫َع ْن َع ِ ٍّيل قال َ‪:‬م ْن ا َح َّب ان َيك َتال ِب� ِلك َي ِال ال ْو� ِم َن ال ْج ِر َي ْو َم ال ِق َي َام ِة فل َيك ْن ا ِخ ُر ك ِم ِه ِم ْن ج ْم ِل ِس ِه ُ‪،‬س ْب َحان‬
‫َ ّ َ َ ّ ْ َّ َ َّ َ ُ َ َ َ َ ٌ َ َ ْ ُ ْ َ نَ َ ْ َ َّ‬
‫ين‬
‫العامل�‬ ‫ال ْم ُد ِل ِل َر ِّب‬ ‫ر ِبك ر ِب ال ِعز ِة عا ي ِصفون وسلم عل الرس ِل ي� و‬
‫سدیناعیل‪t‬سےر�و�ایتےہہکوجشصخہیاچہےہکاسےر� �و قزایمتوپ�ر�اپو�ر�ا�اجر� ثوو�ا�بےلم توجمسلںیما�سیکٓاخر�یاب�تہیوہنےاچہےی‬
‫پا�کےہریت�ا�ر�ب�‪،‬عز�تاکاملک ��‪،‬ا�نامت�مابتو�ںےسوجیہول�گانبرہےںیہ�‪�،‬ا�و�رسال�مےہرسولو�ںرپا�و�رسا�ر�یرعتیفالہلر�بالاعملنییہ‬
‫کےےئلےہ�۔‬ ‫‪3‬‬

‫َ َٔ َٔ ْ ُ‬ ‫َّ ُ ُ َٔ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ْ َٔ َ ْ َ َ ْ َٔ ْ َ ّ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ َّ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪َ ،‬يقول‪ِ :‬ب�خ َر ٍة ِإذا ا َر َاد ان َيق َوم ِم َن‬ ‫الل َصل‬
‫ل‪ ،‬قال‪ :‬كن رسول ِ‬ ‫عن ا ِب ي� ب�زة الس ِ ِي‬
‫ُ ْ َ َ َ َّ ُ َّ َ َ ْ َ َٔ شْ َ ُ َٔ ْ َ َ َ َّ َٔ ْ َ َٔ ْ َ ْ ُ َ َ َٔ ُ ُ َ ْ َ َ َ َ َ ُ ٌ َ َ ُ َ َّ‬ ‫َْ‬
‫ال�جْ ِل ِس‪:‬سبحانك اللهم ِبو�م ِدك‪ ،‬ا�د ان ل ِإل ِإل انت‪ ،‬استغ ِفرك واتوب ِإليك فقال رجل‪ :‬ي� رسول ِ‬
‫الل‪،‬‬
‫َّ َ َ َ ُ ُ َ ْ ً َ ُ ْ َ َ ُ ُ ُ َ َ ضَ َ َ َ َ َّ َ ٌ َ َ ُ ُ‬
‫ون ِ ف ي� ْ َ‬
‫ال�جْ ِل ِس‬ ‫ِإنك لتقول قول ما كنت تقول ِف ي�ما م�‪ ،‬فقال‪ :‬كفارة ِلا يك‬
‫�ا� کو�راف�ر�ہسلجمیکدعاےہابوب �رز�ہالالسیم‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺاپےنٓاخر�یایا�مںیمبجیسکسلجمےساھٹےتوتیہاملک�تےتہک‬
‫َ ُ َ ُْ َ ُ ف َ‬
‫الف ِخ ِذ�‪،۳�۷�۱‬کتــاب املغــازی َ ب� ُب َغـ ْـز َو ِة َخ ْيـ َب َ‬
‫ـر�‪ ،۴�۱�۹�۸‬حصیــح مســم کتــاب‬ ‫‪ 1‬حصیــح ب خ�ــاری کتــاب الصــاۃ ب�ب مــا يذكــر ِ ي�‬
‫الھــاد َ ب� ُب َغـ ْـز َو ِة َخ ْيـ َب َ‬
‫ـر�‪۴�۶�۶�۵‬‬ ‫ج‬
‫ت‬
‫ا� با� حا��‪۳�۲�۳�۴‬؍�‪۱�۰‬‬ ‫ط�ی�‪۱�۳�۴‬؍�‪ �۱‬ی‬
‫‪،۲‬تفس� ب ن‬ ‫تفس� ب‬
‫‪ 2‬ی‬
‫تفس�البغوی�‪۵�۲‬؍�‪۴‬‬
‫‪ 3‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫تےھپاکیایب�نرکتاہو�ںریت�یا�ےالہل! تری�ییہرعتیفےکاستھ�‪،‬مںیاہش�د�تدیاتہو�ںہکریت�ےوس�اکوئیوبعم�د(برحق�)ہنںیےہ�‪،‬مںی‬
‫تھجیہےسرفغم�تاچہاتہو�ںا�و�رتری�یرط�فیہوتبہرکتاہو�ں�‪�،‬ایکٓا�دمیےنٓا�پﷺےسوپچھایلکہا�ےالہلےکرسو�لﷺ�!�ٓا�پ‬
‫یہاملک�تےتہکںیہ وجہپےلںیہناہککرتے ےھت�(�ا�سیکایک�وجہ ےہ� �)ٓا�پ ےنرفمایایہ ا�س زیچکےافک�ر�ے ےک ےیل ےہ وججمسل ںیم وہجاتی‬
‫‪1‬‬
‫ہے�۔‬
‫ماضمنیوس�ر�ۃص‪:‬‬
‫�ا�سوس�رئہںیمالہلاعتلٰینےرق�ٓا�نمیظعیکمسقاھککرفرمایاہکہیرق�ٓا�نےسجمتربکت�‪،‬حدسا�و�رجاہلتیکانبپرامہ�ر�انا�ز�لرک�د�ہںیہنامنےترس�اپاصنتحی‬
‫ہے�‪،‬جو�و�ہصخشاہمت�ر�ےاسمےنشیپرک�رہاہےوجمتاہ�ر�ےےلیبقا�و�ربر�ا�د�ر�یےسےہ�‪،‬جوچبنپےسےلرک�ا�بکتاہمت�ر�ےاسمےنرہاہے‬
‫وخ�دو�اہیدیےتوہئےا�و�ر�اسےاص�د�قوامنیاکخاط�بد�ےےکچوہ� گ‪�،‬ار�و�ہاہمت�ر�یرمگ�اہیواہجلتےکرپ�د�ےوکچا�کرک‬
‫�‪،‬جسےکرک�د�ا�رکیمت گ‬
‫ےہ‪،‬متاہ�ر�ے‬
‫ریپو�ییکاجا�ز�تںیہندییتوتیہاہمت�ر�یدبخبیت �‬
‫پرسیت‪،‬متاہ�ر�یانانتیا�سیکمیلعتیک �‬
‫�ت‪،‬متاہ�ر�یوخ�د �‬
‫ےہ‪�،‬ا�و�رمتاہ�ا�ر�ےاجہالنہالیخت �‬
‫�رہا �‬
‫لےیرتہبتویہےہربمغیپ�ٓاخر�الزما�نﷺےسرفن�تا�و�رغموغہصےکاظاہ�رےکاجبئےاپینیہالف�حوالھبئیےکےئلا�سیکدعو�تقحوکقوب�ل‬
‫رو�‪�،‬اگرتمایاسہنںیرکتےوتتماچہےامہ�ر�ےرسو�لےساتسزہ�ا ک�ءر�و�‪�،‬ا�سوکبر�ےانمو�ںو�الاقبا�تےسون�ا�ز�وا�س سےھچکرف�قںیہنڑپ�ے‬
‫ک ل‬
‫گامرگ�ایکد�نالب�ٓاخر�و�ہمترپغالب کوہر�رہےاگ�ا�و�رتمبسا�سےکٓاگےرسنوگ�ںرظن�ٓائوگے�‪�،‬البسیوعلم�نیکر�بےکاسمےنےباجہٹ‬
‫�دھرمیا�و�رنافرمانیےکانگ�ہرپزس�اا�و�رٓا�د�م ‪ u‬کیزغل�شا�و�ررھپ�ا�سرپوف�ر�ًاتوبہاک�ذکرکرکےتحیصن مرفائیہکاﷲکےاہ�ںوہیول�گیہوبقم�ل‬
‫ہوتےںیہوجاپےنانگہو�ںرپنا�د�م کوہر�ر�بےساپینششخبوغمرف�تاچہںیتاکہالبسییکرط�حاکڑرکتنعلےکقحتسما�و�رہجمناک�اندیھنںینب‬
‫�‪،‬مزید� ضواحتےکےئلاسبہقابنای�ء�اصاح�بالایہک�‪،‬قو�ماع�د�وثوم�د�‪،‬فرعو�نا�و�ر�البسیاکذکررفمایاایگ�ا�و�رتمیقونجیتولگو�ںےکذتکر�ےںیمون�ح‬
‫ل�‬
‫‪�،u‬ایو�ب ‪�،�u‬ا یسعا�و�ر�ذ�و�اکللف ‪ u‬ککا�ذرفرمایاگای�‪،‬عالم‬
‫�اسقح‪،‬عیوق�ب ‪�،�u‬اسامعلی �‬ ‫�‪�،‬ابر�اہمی ‪،�u‬لو�ط ��‪،‬د�ا�و�د‪ �u‬لس‪،‬امی�ن ‪� ،�u‬‬
‫ربملعد�ا�رافر�ا�دا�و�ر�ا�نےکوح�ا�ر�یبسعمجوہ�ںےگا�و�ر�ایکد�وسر�ےوککو�سرہے‬
‫�ٓاخر�تاکقنہشاچنیھکایگکہمنہجںیماہج�ںانفرما�نوق�مےک �‬
‫گے�‪�،‬ا�و�ر�ا�نیکفیلکتںیما�سوقتزمید�اضافہوہجائےاگبجٓاکنںیھاھپ�ڑاھپ�ڑرکدکیےنھےکاب�وجو�دو�ہا�سمنہجںیما�نولگو�ںوکہنںیاپئںی‬
‫رقا�رہنںیدیےئاجئںیےگ ��‪،‬ا�بوص�رتاح�لا�سےک‬
‫گےنجےکاب�ر�ےںیما�ناکخای�لہیاھتکہو�ہول�گیھبکیھباچاھئیا�و�رھبالئیےکقحتسم �‬
‫باللکیہاخملفوہگیئو�ہول�گر�بیکوتمعن�ںےسرسفر�ا�زوہ�ںےگا�و�ریہوج�اپےناب�ر�ےںیموخ�شامگنوی�ںںیمرگفات�رتےھر�بےکوہلان�ک‬
‫ےگ�‪،‬اخال�قہنسحےکنمضںیمایام�ن�‪،‬علماصلحیکتمظعوضفتلیرتغبیدیےنےکےئلایب�نیکیئگ�‪�،‬ا�و�ر�ا�سےکربعسک‬
‫عذ�ا�بںیمالتبمہو�ں �‬
‫ربظ‪،‬مل�‪،‬کرف�ا�و�ربدخبیتیکدشیدذممتیکیئگ۔‬
‫بےاجفرخ�وغر�و�رکت�و �‬

‫ــول إ َذا َق َ‬
‫ــام ِم ْ‬
‫ــن‬
‫َٔ ْ َ ُ َّ َ َ َ َ َ ُ ُ‬ ‫ــار ِة ْ َ‬
‫ال�جْ ِل ِس�‪،۴�۸�۵�۹‬جامــع ت�مــذی ابــواب الدعــو ِ‬ ‫ال َدب َ ب� ٌب ِ ف� َك َّف َ‬ ‫ْ َٔ‬ ‫َ‬ ‫‪ 1‬نن‬
‫ات ب�ب مــا يق ِ‬ ‫ي‬ ‫ابوداودكتــاب ِ‬ ‫ِ‬ ‫ســ�‬
‫َ‬
‫ج ْم ِل ِس ِه �‪،۳� ۴� ۳� ۳‬مســندامحد �‪۱� ۹� ۸� ۱� ۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عالہلےکان�مےسوجدحیبرہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫ٓص َو ِنٰاْرُقْلا يِذ ِرْكِّذلاؕ‪ِ۰۰۱‬لَب َنْيِذَّلا اْوُرَفَك ْيِف ٍةَّزِع َّو ٍقاَقِش‪۰۰۲‬‬
‫رغو�رواخملتفںیمڑپ�ےوہئےںیہ�‪،‬‬
‫�ص! �ا�ستحیصنو�الےرق�ٓا�نیکمسق! لبہکافک�ر �‬

‫ْمَكاَنْكَلْهَاْنِمْمِهِلْبَقْنِّمٍنْرَقاْوَداَنَفَّوَتاَلَنْيِحٍصاَنَم‪�(۰۰۳‬ص�‪۱‬تا�‪)۳‬‬
‫ہمےنا�نےسےلہپیھبتہبیساموت�ںوکابت�ہرکڈ�الا ��‪،‬انوہ�ںےنرہچدنخیچاکپ�ریکنکیلو�ہوقتاکٹھچ�ر�ےاکہناھت�۔‬
‫ےہ ک‪،‬اف�رمہکوہنج�ںےنا�ستحیصنےسربلیزقر�ٓا�نا�و�رو�اضحدعو�توکوبق�لرکنےےساناک�رایکےہ‬
‫�ص�‪،‬قمسےہرق�ٓا�نرکیمیکوجسر�اسرصنتحی �‬
‫�‪�،‬ا�و�راخملتفا�و�رماخصتمرپرمکابند�ھرکیھےہا�سیکاصلوجہدعو�تاسال�ماککوئیصقنایللخںیہنےہ ��‪،‬ا�و�رنہیہدمحم�رسو�لالہل ﷺنےا�ن‬
‫ھرمی‪،‬بضغ حودس�ا�و�ر�اپےنٓابائو�اجد�ا�دکیاندھی‬
‫رب‪،‬ضد�وہٹد �‬
‫وکاہییکےہہکلبا�سیکوجہا�نیکاجہالنہوخن�تکتو �‬
‫کےاسمےناظاہ�رحقںیموکئی ت‬
‫را�رےہ�‪،‬یہول�گاپےنابصعت�تںیما�سےکےئلایت�رہنںیںیہہکاپینیہوق�موبر�ا�د�ر�یےکایکٓا�دمیوک�الہلاک�رسو�لام�نرک�ا�سیک‬
‫قتدیلرپاص �‬
‫�اطاعتوبق�لرکںیل�‪،‬یہانیہرشمکانہرسمو�ر�و�ا�جرپےمجرہانچاہےتںیہ�‪�،‬انیہوتملظ�ںںیمڈ�وبےرہانچاہےتںیہنجرپ�انوہ�ںےناپےنٓابائو�اجد�ا�د‬
‫کوپایاہے‪�،‬ا�و�رجبدمحم�رسو�لالہلﷺا�نےکاسمےناجلہتیوگرم�اہیوکطتشا�زبا�مرککےاصلتقیقحوکپشیرکتےںیہوتیہاسےبیجع‬
‫�‬
‫رقا�ردیےتںیہ�‪،‬قر�ٓا�نیکامیلعت�ترپوجسر�اسرعرب�تا�و�رتحیصنںیہوغ�ر�وفرککرنےےکاجبئے حوتدی�‪�،‬رسالتا�و�رٓاخر�ت‬
‫�‪،‬نر�الیا�و�ر�انوہنیاب�ت �‬
‫کاذم�ا�قا�ڑ�اتےںیہ�‪�،‬الہلےنینتکیہ موقو�ںوکحقےسرفک�وتذکیبیکوجہےسہہتوبالارک�دیاجو�ا�نےسزیا�د�ہوبضم�طا�و�رقو�تو�الےےھت�‪،‬جب‬
‫وکوھک�ڑر�الہلوحد�ہ‬
‫وکالےنیکاتلاجئںیرکنےےگل�‪،‬عموب�د�ا�نابطہل چ‬
‫�ا�نرپ�الہلاکعذ�ا�بان�ز�لوہ�اتو�ا�سلکشمڑھگ�یںیمچخیواکپ�رکرنےا�و� عرذ�ا�ب ٹ‬
‫لاشریکوکمد�دکےےئلاکپ�ر�ا�‪،‬کرف�وعمتیصےسوتبہا�و�روتحدیکیوبقلتیرپ�ٓاما�دگیاظہرکی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ ْ َ َ َّ ُْ‬ ‫ٓ ٰ ٓ ُْ ْ‬ ‫َ َ َّ ٓ َ َ ّ ُ ْ َ ْ َ َ ٓ َ ُ ْ ّ ْ َ َ ْ ُ ُ ْ َ َ َ ْ ُ ُ‬
‫تكض ْوا َو ْار ِج ُع ْوا اِل َما ا ِتف ُت ْم ِف ْي ِہ َو َم ٰس ِك ِنك لعلك‬ ‫فلما احسوا بسـنا اِذا ہ ِمنا يكضو ۭ‬
‫ن ‪۱۲‬۝ ل‬
‫ُ َُ‬
‫‪1‬‬
‫ت ْس ـ ٔـل ْو َن ‪۱۳‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬جبا�نوکامہ�ر�اذع�ا�بوسحم�سوہ�اوتےگلوہا�ںےساھبگےن�(کاہایگ) باھگوںیہن�‪،‬جا�ٔو�اپےنانیہرھگ�و�ںا�و�رشیعےکاسمانو�ںںیمنج‬
‫کےاند�رمتنیچرکرہےےھت�‪،‬شایدہکمتےسوپچاھاجئے�۔‬
‫یلنکو�ہوقتذع�ا�بےسولگالخصیا�و�ر�ا�سوک�د�و�رکرنےو�الاںیہناھتکوینہکبجتلہمیکڑھگیا�ںمتخوہجاتیںیہا�و�رالہلاکذع�ا�بان�ز�لوہاجتا‬
‫ہےا�سوقتہنایام�نانفعوہتاہےا�ا�و�رنہوکئیاھب�گرکعذ�ا�بےسچباتکسہے�۔‬

‫‪ 1‬االنبیائ�‪۱�۲�،۱�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َو اْۤوُبِجَع ْنَا ْمُهَءٓاَج ٌرِذْنُّم ْمُهْنِّم‪َ ١ٞ‬و َلاَق َنْوُرِفٰكْلا اَذٰه ٌرِحٰس ٌباَّذَكۚۖ‪۰۰۴‬‬
‫�ا�و�راکفر�و�ںوکا�ساب�ترپبجعتوہ�اہکا�نیہںیمےسایکاہنںیڈ�ر�انےو�الآاگایا�و�رےنہکےگلہکہیوتاج�د�وگرا�و�روھجٹاےہ�‪،‬‬

‫ٌباَجُع‪۰۰۵‬‬ ‫ٌءْيَشَل‬ ‫اَذٰه‬ ‫َّنِا‬ ‫اًدِحاَّوۚۖ‪١‬‬ ‫اًهٰلِا‬ ‫َةَهِلٰاْلا‬ ‫َلَعَجَا‬

‫کای ا�س ےن اتےن اس�ر�ے وبعم�د�و�ں اک ایک یہ وبعم�د رک�دیا و�اقیع ہی تہب یہ بیجع اب�ت ےہ�‪،‬‬

‫َوَقَلَطْناُاَلَمْلاْمُهْنِمِنَااْوُشْماَواْوُرِبْصاىٰۤلَعْمُكِتَهِلٰاۚۖ‪َّ١‬نِااَذٰهٌءْيَشَلُداَرُّيۚۖ‪�(۰۰۶‬ص�‪۴‬تا�‪)۶‬‬
‫�ا�ن ےکرس�د�ا�ر ہیےتہک وہئے ےلچہک ولچ یج ا�و�ر اپےن وبعم�د�و�ں رپ ےمج رہو ًانیقی �ا�س اب�ت ںیموتوکئی رغ�ض ےہ�۔‬

‫برش�رسو�لرپعتبج‪:‬‬
‫جب رسو�ل الہل ﷺنے دعو�ت اع�میک ابدت�اکی ا�و�رمہکرکممہ ںیم ےپ د�رپے ہیربخیںینلیھپ رش�و�ع وہگیئںیھتہکٓا�ج الف�ںٓا�دمیاملسم�ن‬
‫ہو�ا�ا�و�رکلالف�ں�‪�،‬ا�سوقترقتیًاب�‪ ۲�۵‬سر�د�ا�ر�ا�نرقیشنجںیمابوجلہ�‪�،‬اب فسوای�ن�‪�،‬امہینبفلخ�‪،‬عا�صنب �ائول�‪�،‬اسو�دبناملبلط�‪،‬قعہبنبابی‬
‫پرھاہہمٓا�پےکاسمےنایکاناص�فیکاب�تشیپرکتے‬
‫ےھت‪�،‬اب طوالبےکاپ�سےچنہپا�و�ر�اپیناکشیا�تایب�نںیک�‪ ،‬ک‬
‫عمطی�‪،‬تعہبا�و�ریشہباشمل �‬
‫وھڑ�د�ےا�و�رہماسےا�سےکدین چرپوھ�ڑدیےتںیہ�‪�،‬و�ہسجوبعم�دیکابع�د�ترکناچاہےرک�ےںیمہ‬
‫ہںی� �‪ٓ،‬ا�پاکتھباجیمہںیامہ�ر�ےدین چرپ �‬
‫�ا�سےسوکئیرعت�ضںیہنرگم�و�ہامہ�ر�ےوبعم�د�و�ںیکذممتہنرک�ےا�و�ریہوکششہنرکتاپرھ�ےہکمہاپےنوبعم�د�و�ںوکوھچ�ڑدیں�‪�،‬ا�سرش�ط‬
‫پر�ٓا�پمہےسا�سیکحلصرک�ا�دیں�‪�،‬اب طوالبےنیبنﷺکوبالیا�ا�و�ر�ٓا�پﷺسےاہکتھبےجی�‪،‬یہاہمت�ر�یوق�مےکول�گریم�ے اپ�سٓائے‬
‫رھانوہ�ں ےن و�ہ اب�ت رسو�ل‬
‫ہںی�ا�نیک وخ�اہش ےہہکمت ایک افصنمنہ اب�ت رپ�ا�ن ےس اتاف�قرکل تواکہاہمت�ر�ا�ا�و�ر�ا�ناکھجڑگ�اخمت وہجائے �‪،‬پ �‬
‫�الہل ﷺکوباتئی وجسر�د�ا�ر�ا�ن رقیش ےن ا�ن ےسیہکیھت‬
‫َ َ َ َ ّ ُٔ ُ ُ ْ َ َ َ َ َ َ َ نُ َ ُ ْ َ ْ َ َ ُ َ ُ َٔ ّ ْ َ َ ُ َ ْ ْ ْ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ََ‬
‫الز ية ‪ ،‬قال‪ :‬ما ِ يه؟ قال‪:‬ل ِإل ِإال‬ ‫قال ي‪ِ �:‬ع ا ِر يده عل ِك ٍة و ِ‬
‫احد ٍة ت ِد ي� لم ِب�ا العرب‪ ،‬وتو ِدي العجم ِإل ي ِ�م ِج‬
‫َ َ‬ ‫ّ ْ‬ ‫َ ُْ ٓ‬
‫الذك ِر} ‪ ،‬فق َرا َح تَّ� َبلغ‪�ِ { :‬إ ّن َهذا‬
‫ََ‬ ‫َ َ َٔ‬ ‫َّ ُ َ َ ُ َ َ ُ َٔ َ َ َ ْ ٓ َ َ َ ً َ ً َ َ َ َ‬
‫احدا؟ قال‪ َ :‬نو زَ�ل‪{ :‬ص والق ْرا ِن ِذي ِ‬ ‫الل فقاموا‪ :‬فقالوا‪ :‬اجعل ال ِلة ِإلا و ِ‬
‫َ َ ْ َُ‬
‫‪1‬‬
‫ش ٌء عابٌ}‬ ‫ل‬
‫ےسجاریہام�نںیلوتعر�با�ناکتابع مرفا�ن‬
‫سدی�الاممﷺےنوج�ا�بںیمرفمایااچچاج�ن! مںیوت�ا�نےکاسمےنایکایاسلکہمشیپرکتاہو�ں گ‬
‫رھابوجلہ‬
‫�رہوجائے‪،‬یہرکنسہپےلوت�و�ہول�گاٹپٹسئے�‪�،‬ا�نیکھجمسںیمہنٓاتاتاھکہٓاخرکایکہہرک�ایےسدیفملکےموک� کر�در�دیں�‪،‬پ �‬
‫�‬ ‫�ا�و�رعمجا�ناکبا�جزگ�ا‬
‫نسلھبرکبولامتایکہملکےتہکوہہمایےسد�سےملکےنہکوکتای�رہںیمرگہیوتاتبئوکہو�ہہملکایکہے�؟�ٓا�پےنرفمایا�ا�ساب�تاک�اقر�ا ک�ررلوکہالہلےک‬
‫سو�اکوئیالہٰںیہنےہ ��‪،‬ا�سرپ�و�ہبسابکی�رگیاٹھڑھک�ےوہئےا�و�ربڑبڑ�اتےوہئےایکہماس�ر�ےوبعم� چدوھ�ڑکرصر�فایکالہلوک�اتخای ک�ررلںی‬
‫�اب طوالبیکسلجمےسلکنےئگ�‪�،‬ا�سرپیہٓایا�تان�ز�لوہئںی’’کای�ا�سےناس�ر�ےالٰ�ہ�و�ںیکہگجسبایکیہالہٰانب�ڈ�الا�؟یہوتبر�یبیجعاب�ت‬

‫‪ 1‬ص‪۵� :‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫‪1‬‬
‫ہے�۔‘‘‬
‫�ا�سو�اقہعیکرط�فاشا�ر�ہرککےرفمایایہرکنمینقحر�بیکرحتماکشرککرنےےکاجبئےا�ساب�ترپعتبجرکتےںیہکہایکٓا�دمیوج�انیہیک‬
‫ریس�تور�د�ا�رکویہاچیھرط�حاجنےتا�و� صرا�د�ق‬
‫طر�حاک�ایکرشبےہ�‪،‬جو�انیہیکوق�موبر�ا�د�ر�یےسقلعترھکاتا�و�ر�انیہیکزبا�نوبلاتہے�‪،‬جسیک ک‬
‫ربخد�ا�رکرنےےکےئلوعبم�ثایکگایہے�‪ ،‬گہرزہنںی�‪،‬کوئیاناس�نیھبکبصنم‬
‫�و�امنیاکلبقد�ےےکچںیہ ��‪،‬ا�نوک�الہلےکد�ر�دنا�کذع�ا�بےس �‬
‫وھجٹاہے‪،‬یجےسفرمایا‬
‫�‬ ‫�ٰیرسالتںیم‬ ‫نوب�ترپفائزہنںیوہکسات�‪،‬یہصخشاج� گد�ور�ا�و�ر�اپےندعو �‬
‫َْ‬ ‫َّ َ َ َ ّ َّ ْ َ ٰ َ ُ ْ ٓ َ َّ َ ُ ْ َ َ َ ْ‬ ‫َ َ َ َّ ِ َ َ ً َ ْ َ ْ َ ْ َ ٓ ٰ َ ُ ّ ْ ُ ْ َ ْ َ ْ‬
‫ش ال ِذي امنوا ان لھم قدم ِصد ٍق ِعند‬ ‫اكن لِلناس عــبا ان اوحينا اِل رج ٍل ِمنم ان ان ِذ ِر الناس وب ِ ِ‬
‫َ ْ َ َ‬
‫ال ْال ٰك ِف ُر ْو َن ا َِّن ٰھ َذا َل ٰس ِح ٌر ُّمب ْ ٌ‬
‫‪2‬‬
‫ي ‪۲‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ر ِّ ِب ۭؔ‬
‫م‪۰‬۝ ق‬
‫ترجہم‪ :‬کایولگو�ںےکےیلہیایکبیجعاب�توہگیئہکمہےنوخ�د�انیہںیمےسایکٓا�دمیرپ�وحییجیھبہک�(فغتلںیمڑپ�ےوہئے�) گلوو�ں‬
‫کوچوناک�د�ےا�و�روجما�نںیلا�نوکخو�شربخ�ید�ےد�ےہکا�نےکےیلا�نےکر�بےکاپ�سیچسزع�ت سورفر�ا�ز�یےہ�(�ا�سرپ�)نمرکین‬
‫نےاہککہہیصخشوتھکالجا�د�وگرہے�۔‬
‫�ا�و�ر�الہلیکوحد�انتیرپبیھبجعترکتےںیہہکنیتوسساٹھوبعم�د�و�ںےکاجبئےایکیہالہلا�سمیظعالاش�ناکئان�توکناظ�مالچنےو�الاہےجس‬
‫کاکوئی رشیکںیہن�ا�و�ر�وہیایکال ابع�د�ت ا�و�رنذ�ر� نوای�زکاسمقحت ےہ�‪،‬یہوت ڑب�یبیجع اب�ت ےہ�‪� ،‬ا�و�ررس�د�ا�ر�ا�نوق�م ہیےتہک وہئے لکن ےئگہک‬
‫رھو�ہاج�نرپلیھکاجنے�‪،‬سا�ر�ی‬
‫حمدم( ﷺ) سےد�و�ر�رہو�ا�سیکزبا�نےساتمثرہوکرجوشصخایکاب�ر�ا�سہملکرپایام�نےلٓاتاہے پوت �‬
‫بر�ا�د�ر�ی ا�و�ر دنای رھبےسٹک اجنے ا�و�رستخ ےستخسامسجنی ا�ذتیںی ا�و�رہرصمتبی رب�د�اشترکنے ےک ےیلایت�ر وہاجتا ےہرگم�ا�سہملک‬
‫رپر�اضیںیہن توہا�‪،‬حمدم( ﷺ�)کیدعو�ترپتوجہہند�و�ا�و�راپےنرشمکانہٓابائیدینرپ�ڈ�ٹاجئو�‪،‬حمدم( ﷺ) جودعو�تد�ے‬
‫کوچوھ�ڑنے �‬
‫�رہےںیہا�ساکقمدص�ا�سےکوس�اا�و�رھچکںیہنےہہکمہا�نےکاتبع مرفا�نوہجائںیا�و�ر�و�ہمہرپحمکالچئںی�۔‬

‫اَم اَنْعِمَس اَذٰهِب يِف ِةَّلِمْلا ِةَرِخٰاْلاۚۖ‪ْ ١‬نِا ۤاَذٰه اَّلِا ٌقاَلِتْخاۚۖ‪۰۰۷‬‬
‫ہم ےن وت ہی اب�ت ےلھچپ دین ںیم یھب ںیہن ینس�‪ ،‬کھچ ںیہن ہی وت رص�ف ڑھگنت ےہ�‪،‬‬

‫َلِزْنُاَء ِهْيَلَع ُرْكِّذلا ْۢنِم اَنِنْيَبؕ‪ْ ١‬لَب ْمُه ْيِف ٍّكَش ْنِّم ْيِرْكِذۚ‪١‬‬
‫کای مہ بس ںیم ےس اسی رپالک�م اٰلیہایک ایگ ےہ �؟ �د�ر�اصل ہی ول�گ ریم�ی حوییک رط�ف ےس کش ںیم ںیہ‬

‫ْلَباَّمَّلاْوُقْوُذَيِباَذَعؕ‪�(۰۰۸‬ص�‪)۷�،�۸‬‬
‫لبہک(حصحیہیےہہک) �انوہ�ںےنا�بکتریم�اذع�ا�باھکچیہںیہن�۔‬

‫ا� با� شیبۃ�‪۳�۶�۵�۶�۴‬‬ ‫للب� ق� �‪،۱�۸�۶�۴�۸‬حصیح ب ن‬

‫ا� حبان �‪،۶�۶�۸�۶‬مستدرک حامک �‪،۳�۶�۱�۷‬مصنف ب ن‬ ‫الک�ی ی‬ ‫‪ 1‬مسندامحد�‪ ،۲�۰�۰�۸‬ن ن‬
‫الس� ب‬
‫‪ 2‬یونس�‪۲‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ا�بدمحم( ﷺ�)سےمہایکرن�الیاب�تنسرہےںیہہکوپ�ر�ییکوپ�ر�یاکئان�تسبایکایکےلالہلیہیکےہا�و�رامت�میکامت�ماطتقںی�‪،‬قد�رتںی‬
‫�ا�و�راتخای�ر�ا�ترص�فا�و�رصر�فایک �الہلوحد�ہالشریکےکہضبقدق�ر�تںیمںیہ�‪،‬ہام�ر�ےوبعم�د�و�ںںیمیسکوکبیھالہلیکالوہتیںیموکئی‬
‫حہصںیہنہیبسابتںیا�سیکنمڑھگ�تںیہہمےنہیاب�توہی�دواصن�ر�ٰی�‪،‬موجسیا�و�رقریبےکزمانےیکتلمںیمیسکےسںیہنینسا�و�رنہاپےن‬
‫�ٓابائو�اجد�ا�دکو�ا�سرپعلمرکتےاپیاہے�‪�،‬ا�و�راسیعئییھبٰیسیع‪ u‬کو�الہلیکالوہتیںیمرشیکمیلسترکتےںیہ�‪�،‬ا�و�رولگو�ںاک�ایکمجریفغاپین‬
‫ضر�و�ریا�تےکےئلامہ�ر�ےوبعم�د�و�ںےکٓاساتنو�ںرپجاکرماتاھ�رگڑتاےہ�‪�،‬و�ہا�نیکوخشون�د�یےکےئلذن�ر� نوای�زپشیرکتےںیہ ��‪،‬اپینالکشم�ت‬
‫ےہ‪�،‬ا�سےئلاسیر�اسےترپلچےت‬
‫�وپریاشنوی�ںںیماہنںیاکپ�رتےںیہا�و�را�نیکرم�ا�دیںبر�ٓاتیںیہ�‪،‬کائان�تںیم�ا�نےکرصت�فوک�ایک ندایما�نرہی �‬
‫ںیہ‪�،‬وہیقحےہا�و�رجسیکرط�فدمحمﷺ�دعو�تدیےتںیہو�ہوھج�ٹا�و�ر�افرت�اپر�د�ر�ا�ز�یےکوس�اکھچ‬
‫�رہوجسرپاہمت�ر�ےٓابائو�اجد�ا�دلچےترہے �‬
‫ےہ‪�،‬ا�و�ر�الہلےکاتناخ�بںیمڑیک�ےاکنلےنےکےئلےتہکہکہکما�و� طرائفںیمڑب�ےڑب�ےانمو�رسر�د�ا�ر�‪،‬جاگری�د�ا�ر�ا�و�ر�رئسیںیہ� گ‪�،‬ار�الہل‬
‫ہنںی �‬
‫وکوھک�ڑر�وحیو�رسالتےکےئل‬
‫یسکوکبان�دیات�‪،‬جبدمحم ﷺکو�ا�نرپکوئیتلیضفاحصلںیہنوت�ا�نبس چ‬
‫کیسوکنیبانبناچاہاتتو�ا�نںیمےس‬
‫حمدم( ﷺ) کااتناخ�بڑب�ابیجعہلئسمےہ�‪،‬‬
‫قو�ماصلح‪ u‬نےیھباپےنیبنےسیہیاہکتاھ‬
‫َ‬
‫‪1‬‬ ‫اب َا ِ ٌ‬
‫ش ‪۲۵‬۝‬ ‫الذ ْك ُر َعلَ ْي ِہ ِ ْۢ‬
‫م َب ْي ِن َنا َب ْل ُہ َو َك ّذ ٌ‬ ‫ّ‬
‫ق ِ‬
‫ْ‬
‫َء ُال ِ َ‬
‫وھا�ا�و�ربرخو�دغطلےہ�۔‬
‫ترجہم�‪:‬کایہام�ر�ےد�رمای�نسبیہیایکصخشاھتسجرپ�الہلاکک�ذرنا�ز�لایکگایہے�؟ہنںیہکلبہیرپلےد�رجےاکج ٹ‬
‫�ا�سےکوج�ا�بںیمالہلاعتلٰینےرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ن ْم ّمع ْيش َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ك‪۰‬۝ ْن ُن ق َس ْم َنا َب ْي َ ُ‬ ‫َ ُْ َ ْ ُْ َ َ َْ َ َ‬
‫ت ْم ِف الَ ٰيو ِۃ الدن َيا َو َرف ْع َنا َب ْعض ُہ ْم ف ْوق َب ْع ٍض‬ ‫ِ‬ ‫ت َر ّ ِب ۭ‬ ‫اہ يــق ِسمون رح‬
‫ي ِّمَّا َ ْ ُ‬
‫ك َخ ْ ٌ‬ ‫َ َ ٰ ّ َ َّ َ َ ْ ُ ُ ْ َ ْ ً ُ ْ ًّ ‪۰‬۝ َ َ ْ َ ُ َ ّ َ‬
‫‪2‬‬
‫ي َمع ْو َن ‪۳۲‬۝‬ ‫ت ِليت ِخذ بعضہم بعضا س ِر ۭي ورحت ر ِب‬ ‫درج ٍ‬
‫ترجہم�‪:‬کایریت�ےر�بیکرحتمہیول�گمیسقترکتےںیہ�؟�دناییکزندگیںیما�نیکزگ�ررسبےکذ�ر�ائعوتمہےنا�نےکد�رمای�نمیسقتےیکںیہ�‪،‬‬
‫�ا�و�را�نںیمےسھچکولگو�ںوکھچکد�وسر�ےولگو�ںرپمہےندب�رجاہوفقتید�یےہاتکہہیایکد�وسر�ےےسدخمتںیلا�و�رریت�ےر�بیک‬
‫�رحتما�سد�ولتےسزیا�د�ہیتمیقےہوج(�ا�نےکرئسی) مسٹیرہےںیہ۔‬
‫�ا�ےیبن ﷺ�!یہٓا�پرپشکںیہنرک�رہےویکنہکٓا�پیکر�استوگئیا�و�رعلقمیلسےکہیوگ�ا�ہںیہد�ر�اصلہیریغبعملا�و�ر�دللیےکریم�ےاغیپ�م‬
‫پرشکرک�رہےںیہسجںیمامنیا�ںدعو�توتحدیا�و�رٓاخر�تےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َْ ُ‬ ‫َ‬
‫ِ‬
‫ٰ‬
‫يب ٰ‬‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ٰ‬
‫ك َو ٰلك َِّن الظلـم ْ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ُ َّ ٗ َ َ ْ ُ ُ َ َّ ْ َ ُ ْ ُ ْ َ َ َّ ُ ْ َ ُ َ ّ ُ ْ َ َ‬
‫‪3‬‬
‫‪۳۳‬۝‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫د‬ ‫ح‬ ‫ي‬ ‫هللا‬ ‫ت‬ ‫ي‬
‫ِِ ِ ِ‬ ‫قدنعلم اِنه ليحزنك ال ِذي يقولون ف ِانم ل يك ِذبن‬

‫‪ 1‬القمر�‪۲�۵‬‬
‫‪ 2‬الزخرف�‪۳�۲‬‬
‫‪ 3‬االنعام�‪۳�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�ےیبن�!مہںیولعم�مےہہکوجباتںیہیول�گانبتےںیہا�نےسںیہمترنجوہتاےہ�‪،‬یلنکہیول�گںیہمتںیہنالٹھجتےہکلبہیاظلمد�ر�اصل‬
‫�الہلیکٓایا�تاک�اناک ک�رر�رہےںیہ�۔‬
‫�اہنںیاییسابتںیےنہکیکرج�ا�تا�سےئلوہئیہکو�ہٓاخر�تےسےبوخ�فوہرکدنایمںیزم�ےا�ڑ�ا�رہےںیہا�و�رانوہ�ںنےابیھکتالہلےک‬
‫ےہ ار�ا�س ذع�ا�باک�ا�دنٰی سامز�ہیھبھکچ ےتیلوتہام�ر�ی دعو�تیک ذکتیب رہگز ہنرکتے �‪�،‬ا�و�رجب ہی اپےنضغب‬
‫عذ�ا�باکمز�ہاھکچہیںیہن گ‬
‫� عوان�د�ا�و�راپینٹہدھرمیاکزم�ہںیھکچےگوت�ا�سوقتہنا�نیکدصتیقاک�مٓائےیگا�و�رنہایام�نیہوکئیافئد�ہد�ےاگ�۔‬

‫ْمَاْمُهَدْنِعُنِٕىٓاَزَخِةَمْحَرَكِّبَرِزْيِزَعْلاِباَّهَوْلاۚ‪ْ۰۰۹‬مَاْمُهَلُكْلُّمِتٰوٰمَّسلاَوِضْرَاْلا‬
‫یا ایک ا�ن ےک اپ�س ریت�ے زبر�دست ایف�ض ر�ب یک رحتم ےک زخ�انے ںیہیا ایک ٓاسام�ن و زمنی‬

‫َو اَم اَمُهَنْيَب۫‪ ١‬اْوُقَتْرَيْلَف يِف ِباَبْسَاْلا‪ٌ۰۰۱۰‬دْنُج اَّم َكِلاَنُه‬

‫�ا�و�را�نےکد�رمای�نیکرہزیچیکاب�دشاہتا�نیہیکےہتورھپ سرای�ںات�نرکڑچ�ھ ئاجںی�‪،‬یہیھب(بڑ�ےڑب�ے) شلرک�و�ں‬

‫ٌمْوُزْهَم َنِّم ِباَزْحَاْلا‪ْ۰۰۱۱‬تَبَّذَك ْمُهَلْبَق ُمْوَق ٍحْوُن َّو ٌداَع َّو ُنْوَعْرِف وُذ ِداَتْوَاْلاۙ‪۰۰۱۲‬‬
‫مںی ےستسکش اپیا وہ�ا (چوھٹا اس) شلرک ےہ�‪� ،‬ا�ن ےس ےلہپیھبوق�م ون�ح ا�و�ر اع�د ا�و�روخیم�ں و�الے عرفو�ن ےنالٹھجیا اھت‬

‫َو ُدْوُمَث َو ُمْوَق ٍطْوُل َّو ُبٰحْصَا ِةَكْئَـْلؕ‪َ ١‬كِٕىٰٓلوُا ُباَزْحَاْلا‪ْ۰۰۱۳‬نِا ٌّلُك‬
‫�ا�و�رومث�د ےن ا�و�روق�م ول�ط ےن ا�و�رٔایہک ےک رہےن و�الو�ں ےنیھب یہی (بڑ�ے) تےھ�‪� ،‬ا�ن ںیم ےس ایکیھب ایاس ہن اھت‬

‫اَّلِاَبَّذَكَلُسُّرلاَّقَحَفِباَقِعؒ‪�(۰۰۱۴‬ص�‪۹‬تا�‪)۱�۴‬‬
‫جسےنرسولو�ںوکںیہنالٹھجیاسپریم�یزس�اا�نرپاثبتوہگیئ�۔‬
‫یسکرپنا�ز�لویک�ںںیہن‬
‫یہاپینامحقتےکرغ�ہںیمےتہکںیہہکالہلیکرحتما�نےکڑب�ےڑب�ےرس�د�ا�ر�و�ں�‪،‬جاگری�د�ا�ر�و�ںا�و�ر�ریئوس�ںںیمےس‬
‫ہوئی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫م الق ْريَ َـت ْ َ‬
‫ع َر ُجل ِّ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ال ْوا َل ْو َل ُ ّنل ٰھذا الق ْر ٰا ُن َ ٰ‬
‫ْ‬ ‫ََ ُ‬
‫‪1‬‬
‫ي ع ِظ ْي ٍم ‪۳۱‬۝‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫وق‬
‫ترجہم�‪:‬ہکےتںیہہیرق�ٓا�ند� نوو�ںرہش�و�ں�(مہکا�و� طرائف) کےڑب�ےٓا� مدوی�ںںیمےسیسکرپویک�ںہنان�ز�لایکایگ۔‬
‫اطعریںا�و�رجسوکنہ‬
‫�الہلاعتلٰینےرفمایاکای�الہلیکرحتمےکزخ�انے(جنںیموبن�تیھبےہ) �ا�نےکہضبقدق�ر�تںیمںیہہکسجوکچاہںی ک‬
‫چاہںیا�سرحتمےسرحم�و�مرکدیں�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٓ‬
‫ع َما ٰا ٰت ُ‬
‫ىھ ُم ُ‬
‫هللا ِ ْ‬ ‫َ‬
‫ْ َْ ُ ُ ْ َ ّ َ‬
‫اس َ ٰ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ ْ ٌ ّ ِ َ ْ ُ ْ َ ً َّ ُ ْ ٔ ُ ْ َ ّ َ‬
‫اس ن ِق ْ ً‬ ‫َ‬
‫م‬ ‫ياۙ ‪۵۳‬۝ ام يسدون الن‬ ‫ك ف ِاذا ل يتن الن‬ ‫ام لھم ن ِصيب م المل ِ‬

‫‪ 1‬الزخرف�‪۳�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫‪1‬‬ ‫َف ْض ِلهٖ ۔۔۔ ‪۵۴‬۝ ‪۰‬۝‬
‫وکڑ�یکتہندیےت�‪،‬پرھکاییہد�وسر�و�ںےسا�سےیل‬
‫ےہ؟�اگرایاسہوتاوتہید�وسر�و�ںوک�ایکوھپٹی �‬
‫ترجہم�‪:‬کایحوکمتںیما�ناککوئیہصح �‬
‫حدسرتےںیہہکالہلےناہنںیاپےنلضفےسون�ا�ز�دیا�؟�۔‬
‫ک‬
‫�ایکاقم�مرپفرمایا‬
‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ان ق ُ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪۰‬۝‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ْ َ ُ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ً‬ ‫ُ ْ َّ ْ َ ْ ُ ْ َ ْ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ ْ ٓ‬
‫ّ‬ ‫ۗ‬ ‫ُ‬
‫‪۱۰۰‬۝‬ ‫ا‬
‫ۧ‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫ن‬ ‫ال‬
‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ك‬ ‫و‬ ‫ۭ‬ ‫اق‬‫ف‬
‫ِ ِ‬ ‫ن‬ ‫ال‬ ‫ة‬ ‫ـي‬‫ش‬ ‫خ‬ ‫م‬ ‫ت‬ ‫ك‬ ‫س‬‫م‬ ‫ل‬ ‫ا‬‫ِذ‬ ‫ا‬ ‫ب‬ ‫قل لو انتم ت ِلكون خزا ِٕىن رح ِة ر ِ‬
‫‪2‬‬

‫رضو�ر�ا�ن‬
‫وہک�ارہکںیریم�ےر�بیکرحتمےکزخ�انےاہمت�ر�ےےضبقںیموہتےوتتمرخ�چوہجانےےکاندیےشےس �‬ ‫ترجہم�‪�:‬ا�ےیبن! �ا�نےس گ‬
‫کو�ر�وکے ھکرےت ��‪،‬و�اقیعاناس�نڑب�اگنتد�لو�اقعوہ�اےہ�۔‬
‫کاف�رمہکاب�ربا�رہکےتےھتایکہام�ر�ےد�رمای�نسبیہیایکصخشر�ہایگتاھجسرپالہلاکک�ذرنا�ز�لرک�دیاگای ��‪،‬الہلاعتلٰینےوج�ا�بدیاکہالہلاکفلض‬
‫�ا�و�ر�ا�سیکرحتما�نےکہضبقدق�ر�تںیمںیہنہکےسجاچہںیدیںا�و�رجےساچہںیر�و�کدیںہکلباپےنیھبکمتخہنوہنےو�الےزخ�انو�ںاکاملکوہی‬
‫رھانیہدمحم( ﷺ�)کیرسالتاک�اناک ک�روی�ںرک�رہےوہےسجا�سون�ا�زنےو�الےر�بےناپینرحتم‬
‫�ال ھوا�بےہوجبتہدیےنو�الاہے�‪،‬توپ �‬
‫ںیہ گ؟�ار�ایاسہےوتپرھہیاعلماساب�بیکدنلبیو�ںرپچڑ�ھ‬
‫خا�صےسون�ا�ز�اہے�‪�،‬ا�و�رایکیہرکنمینٓاسام�ن �وزمنیا�و�ر�ا�نےکد�رمای�نیکزیچ�و�ںےکاملک �‬
‫کر�دکیںیھ� م!رگ�ا�نیکہضبقدق�ر�تںیمھچکیھبںیہنےہ�‪،‬یہوتبڑ�ےڑب�ےوھتج�ںںیمےسایکوھچٹاساتجہھےہوج�اسیرہشمہکرکممہںیم‬
‫�ایکد�نتسکشاف�شاھکنےو�الاہے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُّ‬ ‫ْ َ ُ ْ ُ ُّ‬
‫‪3‬‬
‫يل ْو َن الد ُ َب ‪۴۵‬۝‬‫َس ُيزم الَ ْمع َو ُ َ‬
‫ترجہم�‪:‬نعرقیبہیاھتجتسکشاھکاجئےاگا�و�رہیبسھٹیپریھپرکاھبگےترظنٓائںیےگ�۔‬
‫�ا�و�ریوسف ‪u‬کےاھبئوی�ںیکرط�حرشمدنگیےسا�سےکاسمےنہنماکٹلئےڑھک�ےوہ�ںےگ�‪،‬سابہقاقو�ا�ماک کتذر�ہرککےہبنتمرفمایاا�ن‬
‫اع�د‪،‬قو�مومث�د�‪،‬قو�مبیعش ‪،�u‬قو�مول�ط�‪�،‬ایہکو�الےا�و�رضموب�طتنطلسو�الا عرفو�نا�س کاپزی�ہدعو�توکھجالٹچےک‬
‫گلوو�ںےسےلہپوق�مون�ح�‪،‬قو�م �‬
‫ہںی�‪،‬جبالہلےنا�نیکدہ�ایتو� نہرامئیےکےیلرسو�لوعبم�ث مرفائےوترثک�تام�لو�ا�ولا�د�‪�،‬افر�ا�د�یوق�ت طواقتا�و�ر�ذ�ر�ائعو�وسائلےک‬
‫�دیا�‪،‬الہلیکان�ز�لرک�د�ہامیلعت�تاکمذ�ا�قا�ڑ�ایا�‪،‬حای�تدعب�الوم�تا�و�ر�اعام�لیک‬
‫رغو�رمںیانوہ�ںےنایکرشبکو�رسو�لمیلسترکنےےساناک ک�رر �‬
‫فرخ�و �‬
‫�دیا�‪،‬اپیناطقت�‪�،‬افر�ا�د�یوق�تا�و�ر� ندای�و�یاس�ز�وساما�نوک�دعو�تقحاک�ر�اسہتر�وکےنا�و�راچین�دکاھنےےکےئلعمج‬
‫جز�ا�وسز�اکو�ایکدیو�انےیکڑبقر�ا�ر �‬
‫رہے‪،‬بالآخر�ا�نیکذکتیبا�و�رتیصعمیکدب�ولتالہلاکعذ�ا�با�نرپنا�ز�ل کوہر�رہا�‪،‬پرھکوئی ندای�و�یاطقت‬
‫کای�ا�و�ررشمکانہر�و�شںیمدبتسم �‬
‫ویپدخا�کوہگےئ�۔‬
‫�ا�و�ر�ا�نےکابطلوبعم�دا�نےکھچکاک�مہنٓائےا�و�ر�و�ہ ن‬

‫‪ 1‬النسائ�‪۵�۳�،۵�۴‬‬
‫‪ 2‬نب� ارسائیل�‪۱�۰�۰‬‬
‫‪ 3‬القمر�‪۴�۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َو اَم ُرُظْنَي هٰۤؤُاَلٓءِ اَّلِا ًةَحْيَص ًةَدِحاَّو اَّم اَهَل ْنِم ٍقاَوَف‪َ۰۰۱۵‬و اْوُلاَق اَنَّبَر‬
‫�اہنںیرص�فایکخیچاکاتناظ�رےہسجںیموکئیوتقف(�ا�و�رڈھلی) ہنںیےہ�‪�،‬ا�و�رانوہ�ںےناہکہکا�ےامہ�ر�ےر�ب!‬

‫ْلِّجَع اَنَّل اَنَّطِق َلْبَق ِمْوَي ِباَسِحْلا‪ْ۰۰۱۶‬رِبْصِا ىٰلَع اَم َنْوُلْوُقَي َو ْرُكْذا اَنَدْبَع َدٗواَد‬
‫�ے �‪ٓ،‬ا�پا�نیکابتو�ںرپربصرکیںا�و�رامہ�ر�ےدنب�ےد�ا�ٔو�د(لعہیاسلال�م)‬
‫ہام�ر�یرسونشتوتںیمہر�و�زاسح�بےسےلہپیہد�ےد �‬

‫اَذِدْيَاْلاۚ‪ٗۤ١‬هَّنِاٌباَّوَا‪�(۰۰۱۷‬ص�‪۱�۵‬تا�‪)۱�۷‬‬
‫کوای�درکیںوجڑب�یوق�تو�الااھت�‪،‬قیًانی�و�ہتہبرجو�عرکنےو�الااھت�۔‬
‫دعبایمتاک� لززلہربپاہوجائےاگ�‪�،‬الہلاکعذ�ا�بوت�ایاس�د�ر�دنا�کوہتاہےہکبجیسکوق�م‬
‫یہول�گیھبسبوص�رپوھکنےنےکرظتنمہںیسجےک ق‬
‫رھو�ہوق�مربع�تیکای�دگا�ربناجتیےہا�و�ریہول�گںیہنجالہلاکعذ�ا�بںیہناچنہپ�‪�،‬وقو�عایقمتوکناممنکا�و� عرذ�ابو�ںوکماح�ل‬
‫وت �‬
‫پرنا�ز�لوہتاہے پ‬
‫جمسےتھوہئےالہلےکیبن ﷺسےاتسزہ�ا�ا�و�رمترخسکےوط�رپرےتہکںیہہکسجوی�ماحلاس�بےسمتںیمہرہ�وقتڈ�ر�اتےرہےتوہ�ا�سےکوقو�ع‬
‫ہونےکتامہ�ر�ےاعممےلوکنہاٹلولبہکامہ�ر�احاس�بدنایمںییہاتکچکر�د� تواکہامہ�ر�ےےصحیکوج�اچیھایرب�یزس�ایھکلےہو�ہوف� �رًاہیوہجائے�‪،‬‬
‫�ا�ےیبن ﷺ�!یہٓا�پوکساحر�ا�و ک�رذ�ا�بےتہکںیہ � �‪ٓ،‬ا�پیک رسالت رپشک وشہبرکتےںیہ � �‪ٓ،‬ا�پیک تین رپ�الز�ا�م اگلتےںیہ�‪،‬پس ا�ے‬
‫نیب ﷺ�!جسرط�حےلہپابنای ��ءومرلسنیےنربصکای�ٓا�پیھبا�نیکذکتیبا�و�رمترخسرپربصرکیںبتہدلج�اہنںیولعم�موہجائےاگکہوک�ن‬
‫حق ترپاھ�ا�و�رکو�نابطلرپ�‪،‬یجےسفرمایا‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ۗ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُ‬
‫ُ ْ َ ‪۰‬۝ َ ِ ْ ٰ‬
‫م ا َن ِٔي ال ْي ِل ف َس ِ ّبـ ْـح‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ب َٰ‬
‫ع َما يَــق ْول ْو َن َو َس ِ ّبـ ْـح ِبَ ْم ِد َر ّ ِبك ق ْبل ُطل ْو ِع الش ْم ِس َوق ْبل غرو ِباۚ و‬ ‫َف ْ‬
‫اص ِ ْ‬
‫َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َّ َ َ ْ ٰ‬
‫‪1‬‬
‫واطراف النا ِر لعلك ت ‪۱۳۰‬۝‬
‫ض‬
‫ترجہم‪ :‬جوابتںیہیول�گانبتےںیہا�نرپصربکریںا�و�ر�اپےنر�بیکدمح�وثانکےاستھا�سیکحیبسترک�وسو�ر�جےنلکنےسےلہپا�و�رغر�و�بوہنے‬
‫سےےلہپ�‪�،‬ا�و�ر�ر�ا�تےکا� قوا�تںیمیھبحیبسترک�وا�و�ر�د�نےکانک�ر�و�ںرپبیھ�‪،‬شایدکہمتر�اضیوہجائو�۔‬
‫ےھت‪�،‬ا�و�رحمتب‬
‫کرریںوج�الہلیکابع�د�تےکےئلاپےنبلقوبد�نںیممیظعاطقترھکےت �‬
‫�ا�و�ر�الہلےکربگزید�ہدنب�ےد�ا�و�د ‪ u‬کیتمظعاک�ذ ک‬
‫�‪،‬خو�ف‪�،‬امدی�‪،‬کرث�ترگیہز�ا�ر�یا�و�رکرث�تدعاکےاستھالہلیکرط�فتہبزیا�د�ہرجو�عرکنےو�الےےھت�‪،‬‬ ‫�‬
‫َ‬ ‫َُ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َٔ َ ُّ َّ َ َ‬
‫الصال ِة ِإل الهلِ َصالة َد ُاو َد َعل ْي ِه‬
‫ُ‬
‫اص‪ ،‬قال‪:‬قال َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل‪:‬احب‬
‫َ َ َ َ‬ ‫َع ْب ِد َّ ِ ْ َ ْ ْ ْ َ‬
‫الل ب ِ ن� ع ِرو ب ِ ن� الع ِ‬
‫ُ َُُ‬ ‫َّ َ ُ َ َٔ َ ُّ ّ‬
‫الص َي ِام إ َل الهلِ ِص َي ُام َد ُاو َد‪َ ،‬و َك َن َي َن ُام ِن ْص َف ْ‬
‫اللي ِل َو َيق ُوم ثلث ُه َو َي َن ُام ُس ُد َس ُه ‪َ ،‬و َي ُص ُوم َي ْو ًما‪،‬‬ ‫السالم‪ ،‬واحب ِ ِ‬
‫َ َ قَ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َو ُيف ِط ُر َي ْو ًما َول َي ِف ُّر ِإذا ل�‬
‫عدب�الہلرمع�وبنالاع�ص‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہل ﷺےنرفمایا�الہلوکسبےسزیا�د�ہوبحم�بامن�ز�د�ا�و�د‪ u‬کیامن�ز�ا�و�رسبےسزیا�د�ہ‬

‫‪ 1‬طہ�‪۱�۳�۰‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫رھا�سےکےٹھچےصحںیم‬
‫رھاٹھرکر�ا�تاکتاہئیہصحایق�مرکتے�ا�و� پر �‬
‫حموب�بر� �وز�ےد�ا�و�د‪ u‬کےر� �وز�ےںیہ�‪� ،‬و�ہفصنر�ا�تاجگےت پ �‬
‫‪1‬‬
‫سوجاتے�‪� ،‬ایکد�نر� �وز�ہرھکےتا�و�ر�ایکد�نانغہرکتے�‪� ،‬ا�و�ردشنمےساسمانوہنےرپاھبگےتںیہنےھت�۔‬
‫�ا�و�ررہحا�لںیماپےنر�بیکرط�فرغتبو�رجو�عرھکےتےھت�۔‬

‫اَّنِا اَنْرَّخَس َلاَبِجْلا ٗهَعَم َنْحِّبَسُي ِّيِشَعْلاِب َو ِقاَرْشِاْلاۙ‪َ۰۰۱۸‬و َرْيَّطلا ًةَرْوُشْحَمؕ‪١‬‬

‫ہمےناہپ�ڑ�و�ںوکا�سےکاتبعرکرکاھاھتہکا�سےکاستھاش�موکا�و�رحبصوکحیبستوخ�انیرکیں�‪�،‬ا�و�ر نرپد�و�ںوکیھبعمجوہرک�‪،‬‬

‫ٌّلُكۤٗهَّلٌباَّوَا‪َ۰۰۱۹‬واَنْدَدَشٗهَكْلُمَوُهٰنْيَتٰاَةَمْكِحْلاَوَلْصَفِباَطِخْلا‪�( ۰۰۲۰‬ص�‪۱�۸‬تا�‪)۲�۰‬‬
‫سبےکبسا�سےکزیر مرفا�نرہےت ��‪،‬ا�و�رمہےنا�سیکتنطلسوکوبضم�طرک�دیااھتا�و�راسےوکحمتد�ییھتا�و�راب�تاکہلصیفرکنا�۔‬
‫رخسمر ک�راھتاھ�ا�و�ر و�ہ اشر�ا�ق ا�و�ر�د�ن ےکٓاخر�ی رہپںیم ا�س ےکاستھحیبسترکتے ےھت�‪�،‬ا�ن ا� قوا�ت‬
‫ہم ےن اہپ�ڑ�و�ںوک�د�ا�و�د ‪ u‬کےاستھ ک‬
‫مںی�ا�ڑتےوہئے نرپد�ےیھبٹمسٓاتےا�و�ربسےکبسا�سیکحیبستاکساتھدیےتےھت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ َ ْ ٰ َ ْ َ َ ٗ َ َّ َ ْ ً ‪۰‬۝ ٰ َ ُ َ ّ ْ َ َ ٗ َ َّ‬
‫الط ْ َ‬
‫‪2‬‬
‫ي۔۔۔ ۙ ‪۱۰‬۝‬ ‫يبال ا ِو ِب معه و‬
‫ل ِ‬ ‫ولقد اتينا داود ِمنا فض ۭ‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےند�ا�و�د ‪u‬کو�اپےناہ�ںےسڑب�افلضاطعایکتاھ�(ہمےنمکحدیاکہ�)�ا�ےاہپ�ڑ�و�!�ا�سےکاستھمہٓانہیگرک�و�(�ا�و�رییہمکحمہ‬
‫نے�)پرند�و�ںوک�دیا�۔‬
‫ہمےنا�سوکمیظعتنطلسا�و�ر�اقدت�ا�رعاطکای�ا�و�ر�ا�سیکتنطلسوکافر�ا�د�یوق�ت�‪ �،‬ندای�و�یاس�ز�وساما�نا�و�ر�ر�وحانیاساب�بےکذ�ریےعےسمکحتسم‬
‫کر�دیاتاھ�‪،‬‬
‫َ ُ َ َ َ ْ ْ َٗ َ َ‬
‫{وشدد َن ُملكه ‪ ،‬قال‪َ :‬ع ْن ج َم ِاه ٍد‪ :‬كن اشد اه ِل‬
‫َ َ َٔ َ َّ َٔ ْ ُّ ْ ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َُ َ ض‬
‫الدن َيا ُسلط نًا�‬ ‫عن جم ِاهد ر ِ ي‬
‫� الهل عنه‬
‫ماجہد‪a‬سےٓایترکیہم’’�ا�و�رہمےنا�سیکتنطلسوکضموب�طرک�دیاتاھ�۔‘‘ کےاب�ر�ےںیموق�لےہاہلدنایمںیبسےسزیا�د�ہوبضم�ط‬
‫‪3‬‬
‫با�دشاہتٓا�پیکیھت�۔‬
‫وکوب�توکحتماطعکییھت�‪،‬‬
‫�ا�س ن‬
‫ََٓ ْ َ ُ ْ‬
‫اه ال ِْك َم َة)قال‪ّ :‬‬
‫النبوة‬ ‫ّ‬
‫السدي‪ ،‬قوهل (واتين‬ ‫عن‬

‫ــن نَ� َم ِع ْن َــد‬ ‫التھجــد� ُب َم ْ‬

‫َب‬ ‫ــورا �‪، ۳�۴�۱�۹‬وکتــاب‬ ‫ــال َوٓا َت ْي َنــا َد ُاو َد َز ُب ً‬
‫ََ َ‬ ‫َ‬
‫‪ 1‬حصیــح ب خ�ــاری کتــاب االنبیــاء َ ب� ُب ق ْــو ِل الــهِ تع‬
‫ْ‬ ‫ًّ َٔ َ ْ‬ ‫َٔ َ‬ ‫َ‬
‫الد ْهـ ِـر ِ َلـ ْـن تـرضَ َّ َر ِبـ ِـه ا ْو فـ َّـو َت ِبـ ِـه َحقــا ا ْو ْل ُيف ِطـ ِـر ال ِعيـ َـد ْي ِ ن�‬
‫السـ َـحر�‪ ،۱�۱�۳�۱‬حصیــح مســم کتــاب الصیــام َ� ُب الـ نَّ ْـه َعـ ْـن َصـ ْـوم َّ‬
‫ِ‬ ‫ِي‬ ‫ب‬ ‫ِ‬
‫َّ‬
‫َ ْ َ ْ َ ْ َ‬ ‫َ َّ شْ َ َ َ َ َ ْ‬
‫ــار َي ْــو ٍم �‪ ،۲�۷��۳ ۴‬مســندامحد�‪۶�۴�۹�۱‬‬ ‫يــل صــو ِم يــو ٍم‪ ،‬و ِإفط ِ‬
‫ــان تف ِض ِ‬
‫� يــق‪ ،‬وبي ِ‬ ‫والت ِ‬
‫‪ 2‬سبا�‪۱�۰‬‬
‫‪ 3‬الدر املنثور�‪۱�۵�۳‬؍�‪۷‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫‪1‬‬
‫سد�یاک�ٓایترکیہم’’ �ا�سوکتمکحاطعیکیھت�۔‘‘کےاب�ر�ےںیمقو�لےہ یاہ�ںتمکحےسرم�ا� ندوب�تےہ�۔‬
‫�ا�و�ر گلوو�ںےکابہیمڑگھج�و�ںںیمہلصیفنکاب�تےنہکاکلمہکاشخبتاھ�‪،‬‬
‫َ‬ ‫اب َ‪،‬ق َال َ‪:‬ب ّي َن َة ْ ُ‬
‫ال َّد ِع‪َٔ ،‬ا ْو َي ِ� ي نَ� ْ ُ‬
‫ال َّد َع َعل ْي ِه‬ ‫َ ْ �شُ ْ َٔ َّ ُ َ َ ف َ ْ َ َ ْ َ ْ َ‬
‫ي‬ ‫ِ‬ ‫عن َ ي ٍ�‪ ،‬انه قال ِ ي� قوِ ِل‪ :‬وفصل الِط ِ‬
‫‪2‬‬
‫رہقاھکسیا�۔‬
‫ومں طاک ی‬
‫ق ضایرشیح‪ a‬ہکےتںیہ’’ � �او�رہلصیفنکاب�تےنہکیکالصحتییشخبیھت۔‘‘ سےرم� �ادہےےلصیفےکےیلوگ�اہو�ں �ا �و سقر �‬
‫َ‬
‫ال َّد َع َعل ْي ِه‬ ‫ال َّد ِع َٔا ْو َي ِ� ي نُ� ْ ُ‬
‫َو َق َال َق َت َاد ُة‪َ :‬ش ِاه َد ِان َع َل ْ ُ‬
‫ي‬
‫‪3‬‬
‫قات�د�ہ‪a‬ہکےتںیہہیاھکسیاکیدمعی گد�وو�ا�ہشیپرک�ےایمدعالعہیمسقشیپرک�ے�۔‬
‫َ ُ‬
‫َباَرْحِمْلاۙ‪۰۰۲۱‬‬ ‫اوُرَّوَسَت‬ ‫ْذِا‬ ‫ِمْصَخْلاۘ‪١‬‬ ‫ن َب ٔوا‬ ‫َكىٰتَا‬ ‫ْلَه‬ ‫َو‬
‫�ا�و�رایکےھجتڑگھج�ارکنےو�الو�ںیک(بیھ) خربیلم�؟بجہکو�ہدیو�ا�راھپندرکرحم�ا�بںیمٓاگےئ�‪،‬‬

‫ْفَخَتۚ‪١‬‬ ‫اَل‬ ‫اْوُلاَق‬ ‫ْمُهْنِم‬ ‫َعِزَفَف‬ ‫َدٗواَد‬ ‫ىٰلَع‬ ‫اْوُلَخَد‬ ‫ْذِا‬

‫جبہی(حرض�ت) �د�ا�ٔو�د(لعہیاسلال�م) کےاپ�سےچنہپ�‪،‬پسہیا�نےسڈ�رےئگ ��‪،‬انوہ�ںےناہکوخ�فہنےئجیک!‬

‫ِنٰمْصَخ ىٰغَب اَنُضْعَب ىٰلَع ٍضْعَب ْمُكْحاَف اَنَنْيَب ِّقَحْلاِب َو اَل ْطِطْشُت‬
‫ہمد�ورفیقدقممہںیہ�‪،‬ہمںیمےسایکےند�وسر�ےرپزیا�دتییکےہ�‪،‬پسٓا�پامہ�ر�ےد�رمای�نقحےکاستھہلصیفرکدجیےئ‬

‫َو ۤاَنِدْها ىٰلِا ِءٓاَوَس ِطاَرِّصلا‪َّ۰۰۲۲‬نِا ۤاَذٰه ْيِخَا۫‪ٗ ١‬هَل ٌعْسِت َّو َنْوُعْسِت ًةَجْعَن‬
‫�ا�و�ران�اناصفیہنےئجیکا�و�رںیمہدیسھیر�ا�ہاتبدجیےئ�‪(،‬نسےئی) یہریم�ااھبئیےہا�سےکاپ�سانن�و�ے بندای�ںںیہا�و�رریم�ےاپ�س‬

‫َيِلَّوٌةَجْعَنٌةَدِحاَّو۫‪َ١‬لاَقَفاَهْيِنْلِفْكَاَوْيِنَّزَعيِفِباَطِخْلا‪�(۰۰۲۳‬ص�‪۲�۱‬تا�‪)۲�۳‬‬
‫� یاکیہدنیبےہنکیلہیھجمےسہہکرہاےہہکاپینہییاکدنیبیھبھجمیہوکد�ےد�ےا�و�رھجمرپاب�تںیم �ڑبییتخسربتاتےہ۔‬

‫صرب�وحتلمیکٓا�زمائش‪:‬‬
‫�د�ا�و�د‪� u‬اﷲتاعلٰیکیڑب�یرثک�تےسابع�د�ترکنےو�الےدنب�ےےھت�‪�،‬و�ہر�بیک ضرا�وخوشون�د�یاحصلرکنےےکےئلرثک�تےس‬
‫وھچ�ڑر�د�وسر�ے د�ن ر� �وز�ہ ھکرےت�‪� ،‬ا�و�ر د�ن ںیمبا�دشاہت ےک‬
‫�ر� �وز�ے ھکرےت� �‪ٓ،‬ا�پ ‪ u‬کا�ر� �وز�ہ رھکےناکطریہقاک�ر ہیاھتکہ ایک د�ن ک‬
‫کامو�ں�‪ ،‬گلوو�ںےکولصیف�ں�‪،‬بیناسر�ائلیوک�وعظوصنتحیا�و�رمرش�ک موقو�ںےساہج�دےساف�ر�غ کوہر�ر�ا�توکایکدحیلع�ہرمک�ےںیمسج‬
‫ط�ی�‪۱�۷�۱‬؍�‪۲�۱‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 1‬ی‬
‫ط�ی ‪۱�۷��۲‬؍�‪۲�۱‬‬‫تفس� ب‬
‫‪ 2‬ی‬
‫کث��‪۵�۹‬؍�‪۷‬‬ ‫تفس� ب ن‬
‫ا� ی‬ ‫‪ 3‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫پرپرہ�ےد�ا�رنیعتموہتےاتکہاندر کٓارکوئیا�نیکابع�د�تںیملخمہنوہوسکیہوکراﷲاعتلٰیکیابع�د�تںیمکمہنموہجاتے�‪�،‬ایکر�ا�ت‬
‫جبو�ہابلاخانےںیم�الہلابت�ر�کوتاعلٰیکےوضح�رھجےکوہ�ےےھتہکاچانکد�وڑگھج�ارکنےو�الےاشاخ�صنجیکدید�ہدلری�یاکیہاعلماھتہک‬
‫با�دشا�ہوقتےسوکئیوخ�فوخرطوسحم�سہنرکتےوہئےرہپ�ےد�ا�ر�و�ںیکٓاکنوھ�ںےسچبرکیپےھچےسدیو�ا�رپاھندکراند�ر�ٓاگےئا�و�ر نددناتے‬
‫ےھت‪�،‬ا�نےکوہموگام�نںیمیھبںیہناھتکہوکئیصخشا�ن‬
‫ئے‪�،‬د�ا�و�د‪� u‬اپےنر�بیکدمح�وثانمںیوغشم�ل �‬
‫ہوئےابع�د�تاخنےںیماند�رگسھٓا �‬
‫ابعد�تاگ�ہںیم کٓارملخرک�ےاگ�‪�،‬ا�سےئلد�ا�و�د‪ u‬ظاہر�یاساب�با�و�ررشب�ییعبطاقتضاسےاچانکا�ند� نوو�ں‬
‫کیاجا�ز�تےکریغب�اہنںیا�س �‬
‫ھجڑگنےو�الو�ںوکاپےناسمےندیھکرکھگرب�اگےئ ��‪،‬د�ا�و�د‪ u‬کیربھگ�اہٹوسحم�سرککےد� نوو�ںاشاخ�صوبلےٓا�پربھگ�ائےیںیہن ��‪،‬اصلںیمہم‬
‫�د� نوو�ںںیموجرفیقدقممہںیہڑگھج�اہوگایہےا�و�رقیًانی�ایکرفیقےند�وسر�ےرپکھچذیا�دتییکےہا�سےیلمہٓا�پےسہلصیفرک�انےاحضر‬
‫ںیہ �‪ٓ،‬ا�پان�اناصفیہنرکتےوہئےقحےکاستھامہ�ر�ےڑگھج�ےاکہلصیف مرف ئاںی�ا�و�رساتھیہدیسھےر�اسےتیکرط�فامہ�ر�ی نہرامئی‬
‫ہوئے �‬
‫بیھ مرف ئاںی�(�ا�ناکاند�ا�زاختطبیھبہصغدلانے �والاتاھ�)مرگد�ا�و�د‪ u‬نےر�بیکیشخبوہئیوتفقیےسا�نڑگھجنےو�الو�ںاکرمک�ہابع�د�ت‬
‫مںی�د�اخلوہنےےکرطیہقاک�ر�ا�و�رعاب�د�تےکوصخم�صا� قوا�تںیمٓاکرملخوہنےا�و�را�نیکاب�ترکنےےکاند�ا�زرپامک�لربص�وحتلماکماظہر�ہ‬
‫کای�ا�و�رلعتشمہنوہئے�‪�،‬ا�با�ند� نوو�ںاشاخ�صںیمےسایکےندقممہد�ا�و�د‪ u‬کیدع�التںیمشیپایکا�و�رےنہکاگلکہہیصخشریم�ا�دیین‬
‫با�رہے�‪،‬ا�سےکاپ�سانننو�ے(�‪ � )۹�۹‬بندای�ںںیہ�‪،‬جسرط�حا�سےکاپ�سھجمےسزیا�د�ہام�لےہاسیرط�حہیھجم‬
‫�‬ ‫باھئی‪�،‬د�وستایشریکاک�ر�و‬
‫�‬
‫رکیلاتہے‪�،‬ا�با�سصخشےناپینزبا�نیکزیت�ی‬
‫�‬ ‫را�ر�ییکوجہےسولگو�ںوک�اپینطلغاب�تاکبیھاقئل‬
‫زیتہے‪�،‬ا�و�ر�اپینزیتط �‬
‫سےذہنوزبا�ناکبیھ �‬
‫�ں‪�،‬ا�و�رمںیاپےناند�ر�اتینتکس‬
‫را�ر�یےنےھجمدبالایہےا�و�رمھجےسیتخسےساطملہبرک�رہاہےہکںیماپینایکدنیبیھبا�سےکوح�الےرک�د�و �‬
‫� طو �‬
‫کروک�ں ��‪،‬د�وسر�اشصخسجےکالخ�فدمعیایب�ند�ےرہاتاھضحمڑھک�امدقمہاتنس�رہا�ا�و�ر�ا�سیکرت�دیدمںیھچک‬
‫ہنںیرھکاتکہا�سےکاطملےبوک�ر�د س‬
‫نہوبلا�‪�،‬ا�سرپ�د�ا�و�د ‪ u‬نےہیر�ائےاقئمیکہکو�اقہعیہیےہوجیہصخشایب�نرک�رہاہے�۔‬
‫ُ َٔ‬
‫ال َكِتَجْعَن ىٰلِا ٖهِجاَعِنؕ‪َ ١‬و َّنِا اًرْيِثَك َنِّم ِءٓاَطَلُخْلا‬
‫َلاَق ْدَقَل َكَمَلَظ ِبسو ِ‬
‫�ٓا�پےنرفمایاا�ساکاپین بندوی�ںےکاستھریت�یایکدنیبالمےنیلاکوس�ا�لکشیبریت�ےا�وپرایکملظےہ�‪�،‬ا�و�راکرثہصحد�ا�ر‬

‫ْيِغْبَيَل ْمُهُضْعَب ىٰلَع ٍضْعَب اَّلِا َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا َو اوُلِمَع ِتٰحِلّٰصلا‬

‫�ا�و�ررشیک(�ایےسیہوہتےںیہہک) �ایکد�وسر�ےرپملظرکتےںیہ�‪،‬سو�ائےا�نےکوجایام�نالئےا�و�روہنج�ںےنکینلمعےئک‬

‫ُهّٰنَتَف‬ ‫اَمَّنَا‬ ‫ُدٗواَد‬ ‫َوَّنَظ‬ ‫ْمُهؕ‪١‬‬ ‫اَّم‬ ‫َوٌلْيِلَق‬

‫�ا�و�ر ایےس ول�گ تہب یہمک ںیہ�‪�،‬ا�و�ر (حرض�ت) �د�ا�ٔو�د (لعہی اسلال�م) مسھج ےئگہک مہ ےن اہنںی ٓا�زمایا ےہ�‪،‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َّوَباَنَا‪۰۰۲۴‬‬ ‫اًعِكاَر‬ ‫َوَّرَخ‬ ‫ٗهَّبَر‬ ‫َرَفْغَتْساَف‬

‫پرھوت اپےن ر�ب ےس اتسافغ�ررکنے ےگل ا�و�ر اعجز�یرکتے وہئےرگپڑ�ے ا�و�ر( پو�ر�ی رط�ح) �رجو�ع ایک�‪،‬‬

‫اَنْرَفَغَفٗهَلَكِلٰذؕ‪َ١‬وَّنِاٗهَلاَنَدْنِعىٰفْلُزَلَوَنْسُحٍبٰاَم‪�(۰۰۲۵‬ص�‪)۲�۴�،�۲�۵‬‬
‫قیًانیو�ہامہ�ر�ےزن�دیکڑب�ےرمتہبو�الےا�و�رتہباچےھاکھٹنےو�الےںیہ�۔‬
‫پسمہےنیھبا�ناکو�ہ(قوص�ر) ماع�فرک�دیا�‪� ،‬‬
‫مدقمہںیمدمعیاکیکرطفہایب�ننسرک�د�ا�و�د ‪ u‬نےاپینر�ائےاک�اظاہ�ررکدیاا�و�رمدعالعہییکاب�تےننسیکاحجتیہہنیھجمسہکریت�ایہاھبئی‬
‫وکاہیاع�مےہ ��‪،‬اکرثشریکاک�ر�وبا�راپےناسھتوی�ںرپ�اییس‬
‫تھجےسریت�یایکدنیبامنگرکتمرپظملرکرہاےہ�‪�،‬ا�و�رقحتقیہیےہہکاناسنو�ںںیمہی ت‬
‫وکاہیےساہلایام�ننجےک‬
‫ںی‪�،‬ابلہتا�ساخالقی ت‬
‫�زیا�دتیرکتےیہرہےتںیہا�و�روکششرکتےںیہہکد�وسر�ےاکہصحیھبوخ�دڑہ�پرکجائ �‬
‫� لدو�ںںیمالہلابت�ر�کوتاعلٰیکاخو�فوہتاہےہکو�ہا�نےکاعام�لدیھکرہا�ا�و�ر�ا�سےکرقم�ر�ہرفشےتا�نےکاعام�لھکلرہےںیہ ��‪،‬ا�و�رجنوکیہنیقی‬
‫کاملوہتاہےہکرمنےےکدعب�د�وبا�ر�ہ نزد�ہ کوہر�ر� �و قزایمتر�بےکوضح�رحاس�بدیانہے�‪،‬جاہ�ںذ�ر�ہذ�ر�ہاک�اناص�فایکجائےاگ�ا�سےئلاہل‬
‫ںیہ‪،‬کیسرپظملو�زیا�دتیرکنا�ا�و�ر�د�وسر�و�ںاکما�لڑہ�پرکجانے‬
‫�ایام�نر�بےسڈ�رتےوہئےاپےناعام�ل نرپاگ�ہرھکےتا�و�رعلماصلہحاتخای ک�ررتے �‬
‫دنلبر�د�ا�راﷲسےڈ�رنےو�الےول�گتہبوھت�ڑ�ےوہتےںیہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫کییعسرکنا�ا�نےکزم�ا�جںیماشملںیہن توہا�‪�،‬ایےس ک‬
‫َّ ُ‬ ‫۔۔۔و َق ِل ْي ٌل ِّ ْ‬
‫َ‬
‫‪1‬‬
‫م ِع َبا ِد َي الشك ْو ُر ‪۱۳‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬مری�ےدنب�و�ںںیممکیہرکشزگ�ا�رںیہ۔‬
‫رغوب�ں�‪ ،‬تیومی�ں� کسم‪،‬ونی�ں�‪،‬ماسفر�و�ں �‪،‬قدییو�ں�ا�و�رضر�و�ر�ت‬
‫�اپےن ر�بیک وخشون�د�ی ےکوصح�ل ےک ےئل ا�سیک ر�ا�ہ ںیم اپین کاپزی�ہامکئی ی‬
‫مدن�و�ںپررخ�چرکتےرہےتںیہ�‪�،‬اپینر�ائےےکاظاہ�رکےد�و�ر�ا�نیہد�ا�و�د‪ u‬مسھجےئگہکاﷲتاعلٰینےا�سدقممہےکذ�ریہعا�نےک‬
‫ےہ‪�،‬ا�نولگو�ںےکرطیہقاک�رکیوجہےسد�ا�و�د‪ u‬کےد�لںیمیعبطانگو�ا�ر�یاکجولہاکسابیھاحاس�سدیپ�اہو�اتاھ�انوہ�ں‬
‫صرب�وحتلمیکٓا�زمائشیک �‬
‫وکاہی حمرپوم�لایک�ا�و�رمذمتاک�احاس�سوہتےیہوپ�ر�یرط�حاﷲتاب�ر�کوتاعلٰیکیرط�فرجو�عرکلای�ا�و�روف� �رًابا�رگا�ہاٰلیہےکوضح�ر‬
‫نےاسےاپین ت‬
‫‪2‬‬
‫سدج�ےںیمگرکرڑگگڑ�انےا�و�روتبہو�اتسافغ�رکرنےےگل�۔‬
‫وکاہی‬
‫وکاہوی�ںا�و�رلزغشو�ںرپتوبہرشبیطہکولخ�صتینےسیکیئگوہوبق�لرکتاہےد�ا�و�د‪ u‬کی ت‬
‫غوف�ر�ورحمیر�بےنوج�اپےندنب�و�ںیک ت‬
‫�دیا�‪،‬ا�و�ر ندای�و�ٓاخر�تںیما�نوکجولبدناقم�ماحصلاھتا�سوکبرقر�ا�رفرمایا�۔‬
‫کوماع�ف مرفا �‬

‫ُدٗواَدٰي اَّنِا َكٰنْلَعَج ًةَفْيِلَخ يِف ِضْرَاْلا ْمُكْحاَف َنْيَب ِساَّنلا ِّقَحْلاِب َو اَل ِعِبَّتَت ىٰوَهْلا‬
‫�ا�ے د�ا�ٔو�د ! ہم ےنںیہمت زمنی ںیم ہفیلخ انب�دیا مت ولگو�ں ےک د�رمای�نقح ےکاستھےلصیفرک�و ا�و�ر اپین اسفننی وخ�اہشیک‬

‫‪ 1‬سبا�‪۱�۳‬‬
‫َ ُ َ ْ ُ ْ َ ْ َ نَ َ ُ َ َ َٔ‬
‫االْي ِد إ َّن ُه َٔا َّوابٌ‬ ‫خ‬
‫ِ‬ ‫‪ 2‬حصیح ب�اری کتاب االنبیاء ب�ب واذ كر عبد� داود ذا‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َكَّلِضُيَف ْنَع ِلْيِبَس ِهّٰللاؕ‪َّ ١‬نِا َنْيِذَّلا َنْوُّلِضَي ْنَع ِلْيِبَس ِهّٰللا ْمُهَل ٌباَذَع ٌۢدْيِدَش‬
‫پری�و�یہنرک�وو�رنہو�ہںیہمتالہلیکر�ا�ہےساکٹھبد�ےیگ�‪،‬قیًانیجوول�گالہلیکر�ا�ہےسکٹھباجتےںیہا�نےکےیلتخسذع�ا�بےہ�‪،‬‬

‫اَمِب اْوُسَن َمْوَي ِباَسِحْلاؒ‪َ۰۰۲۶‬و اَم اَنْقَلَخ َءٓاَمَّسلا َو َضْرَاْلا َو اَم اَمُهَنْيَب اًلِطاَبؕ‪١‬‬
‫�ا�سےیلانوہ�ںےناسح�بےکد�نوکالھبدیاےہ�‪�،‬ا�و�رمہےنٓاسام�نوزمنیا�و�را�نےکد�رمای�نیکزیچ�و�ںوکانحقدیپ�اںیہنایک�‪،‬‬

‫َكِلٰذُّنَظَنْيِذَّلااْوُرَفَكۚ‪ٌ١‬لْيَوَفَنْيِذَّلِّلاْوُرَفَكَنِمِراَّنلاؕ‪�(۰۰۲۷‬ص�‪)۲�۶�،�۲�۷‬‬
‫یہامگ�نوتاکفر�و�ںاکےہ�‪،‬سواکفر�و�ںےکےیلرخ�ابیےہٓا�گیک�۔‬
‫�ا�و�راہنںیتحیصن مرفائیا�ےد�ا�و�د‪! u‬ہمےناپینزمنیںیمںیہمتلخہفیا�سےئلانبیاےہہکمتامہ�ر�یزمنیرپتفہنواسف�دکوماٹنےیکوکشش‬
‫ےہ‪،‬جبےچسصخش‬
‫کر�و�‪،‬تفہنوفاس�د�ا�سوقت ھڑبات�ا�و�ر�البسیوخشیےسا�سوقتاگننہوکرناچاتہےبجدع�ل �واناص�فیکوم�تو�اقعوہجاتی �‬
‫کوساچئیےکاب�وجو�دپابدنسالسلا�و�رجوھٹےوک�ا�سےکام�لو�د�ولتا�و�رمرتہبیکوجہےساحرت�ا�مایکجاتاہے�‪�،‬ا�ےد�ا�و�د‪� ! u‬اناص�فاکصر�ف‬
‫زو�اقا�ر�ب�‪�،‬د�وستوہ�ںایدنلبرمتہبوکحمیتاہلاک�ر�و‬
‫تولوو�ںےکد�رمای�ناچہےو�ہاہمت�ر�ےزعی �‬
‫�ایکیہرطیہقےہہکبجاناص�فرکنےوگل گ‬
‫�امر�ا�ءحقو�اناص�فےکاستھہلصیفرک�و�‪�،‬ا�سوقتہیہندکیوھکہاہمت�ر�ےاسمےنوکئیرغیباتحم�جےسجوبلےناکہقیلسیھبہنٓاتاہوڑھک�اہےایکوئی‬
‫صاحبتیثیحصخش�‪،‬یا�د�رکوھجن موقو�ں�‪،‬لموک�ں�‪،‬شرہ�و�ںا�و�ربر�ا�د�ریو�ںںیماناص�فںیہنوہتاوہا�ںامنوسوک�نںیہنہکلبدب�امین�‪،‬قلتوغا�ر�ت‬
‫رھوہا�ں وکحموت�ںکواچہے و�ہینتک یہ‬
‫�‪ ،‬چو�ر�ی و�ڈ�اکہزنی ا�و�ر طہرر�ح ےکنیگنس رج�ائم وہتےںیہسجیک ٹیپل ںیمپو�ر�اماعشر�ہ یہٓاجاتاہے�‪ ،‬پ �‬
‫طاقوت�رہو�اند�ونیوریب�ونیاتساکح�ماحصلںیہن توہا� �او�ربال خآر�و�ہوقمںی�‪،‬حوکتمںیابت�ہورببا�دہواجتیںیہ�‪ ،‬گلوو�ںےسد�رشیتا�و�رخسیتےکاجبئےرنمی‬
‫ریپو�یرہگزہنرک�ویہدع�ل �و�اناص�فےکےئلزہرقاتلےہ�‪�،‬اگرتمےنوخ�اہشسفنیک‬
‫یسفنیک �‬
‫�‪�،‬احاس�نا�و�ر�د گ�رز�رکاسول�کرک�و�ا�و�ر�اپینوخ�اہاش�ت‬
‫پری�و�ییکوتیہلمعںیہمتاﷲتاعلٰیکیرص�ا�طمیقتسمےساکٹھب�د�ےاگ�ا�و�ریہوتتماچیھرط�حاجنےتیہوہجواﷲتاعلٰیکےدیسھےر�اسےتےسکٹھب‬
‫جاتاےہو�ہرھپلظوتم�ںےکاندھری�و�ںںیموھٹکریںاھکتےاھکتےابت�ہورببا�دہوجاتاہے�‪�،‬ایےسول�گوجہام�ر�یدیسھیاشہر�ا�ہےسانک�ر�ہشکرہےت‬
‫ہںی�‪،‬جوا�سزندگیےکدعبکیزندگیرپایام�نوقینیںیہنرھکےتسجںیماہنںیز�ر�ہز�ر�ہاکحاس�بدیانوہگابوھ�لاجئںیےگا�و�راپیننمامنی‬
‫وہگا‪�،‬الہلاعتلٰینےٓاسامنو�ںا�و� �رزمنییکقیلختیکتمکحےکاب�ر�ےںیمٓاگا�ہ مرفایاکہالہلےنا�س‬
‫�ر�و�شاتخای ک�رریںےگا�نرپامہ�ر�ادشیدذع�ا�ب �‬
‫کائان�توکضحملیھکےکوط�رپرختقیلںیہنرک�دیاہکا�سںیموکئیتمکحہنوہ�‪،‬کوئیرغ�ضا�و�رقمدصنہوہ�‪،‬کوئیدع�لو�اناص�فہنوہ�‪�،‬ا�و�رنہیہ‬
‫�اناس�نوکپدی�اکرکےرتشبےاہم�رکیرط�حوھچ�ڑ�دیاگایہےہکوجچاہےرکتاپرھ�ےہکلبایکاخ�صدصقمکےےئلقیلختایکہےعیینالہلاعتلٰینے‬
‫کائان�تاک�ذ�ر�ہذ�ر�ہرپعمینانبیاہےاہی�ںوکئیوھچٹییسوھچٹیزیچبیھوینیہوضف�لںیہنانبئییئگہکلبامت�مدعم�و�ما�و�رموجو�د�اشای�اپےناپےندصقمسے‬
‫باہملصتمںیہ�‪�،‬ا�ساظن�مںیمایکاکقمدص�د�وسر�ےیکلیمکتےہ�‪�،‬اسیاصو�لےکتحتایقمتیھبد�ر�اصلاکئان�تیکقیلختاکقمدصپو�ر�اکرنے‬
‫ملع‪،‬کاملدق�ر�تا�و�رلامدح�و�دقو�تاکمالکےہ�‪�،‬وہی‬
‫کےےیلوہظ�رپذیرہوگیا�و�ر�و�ہہیہکاناس�نالہلر�بالاعملنییکدنبگیو�اطاعترکیںوجاکمل �‬
 ‫�� �� �� �‬

‫�ایکالعموب�دہےا�سےکوس�اکوئیالہٰںیہن ��‪،‬ایکوقترقم�ر�ہرپجبالہلاعتلٰیکےمکحےسایقمتاقئموہگیوت�الہلاطاعتزگ�ا�ر�و�ںا�و نم�ررکینےک‬

‫�د�رمای�نہلصیفرک�ےاگ�‪،‬ینوککا�ر�و�ںوکہبرتینزج�اسےون�ا�ز�ےاگ�ا�و نم�ررکینوکجووی�مٓاخر�تےکاقئلںیہنںیہ�ا�و�ریہےتھجمسںیہہکو�ہرمنےےک‬
‫ںیہن‪،‬کیساککوئیاحمسہبںیہنوہگا�‪،‬کیسوککیسالھبئیایبر�ائیاککھچدبلہںیہنےلماگ ��‪،‬ایےسرکنمین‬
‫بدعیٹموہجائںیےگ�‪�،‬ا�و�را�سےکدعبکوئیزندگی �‬
‫کوذع�ا�بمنہجںیمالتبمرک�ےاگ�۔‬

‫ْمَا ُلَعْجَن َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا َو اوُلِمَع ِتٰحِلّٰصلا َنْيِدِسْفُمْلاَك يِف ِضْرَاْلا‪١ٞ‬‬

‫کای مہ ا�ن ولگو�ںوک وج ایام�ن الئے ا�و�رکینلمع ےئک ا�ن ےک رب�ابررک�دیں ےگ وج (مہہشی) �زمنی ںیم اسف�داچمتے رہے�‪،‬‬

‫َكْيَلِا‬ ‫ُهٰنْلَزْنَا‬ ‫ِراَّجُفْلاَك‪ٌ۰۰۲۸‬بٰتِك‬ ‫َنْيِقَّتُمْلا‬ ‫ُلَعْجَن‬ ‫ْمَا‬

‫یارپہزیگا�ر�و�ںوکدبکا�ر�و�ںاسیجرک�دیںےگ�؟یہاببرکتاتک�بےہےسجمہےنٓا�پیکرط�فا�سےیلان�ز�لرفمایاےہہک‬

‫ٌكَرٰبُماْۤوُرَّبَّدَيِّلٖهِتٰيٰاَوَرَّكَذَتَيِلاوُلوُاِباَبْلَاْلا‪�(۰۰۲۹‬ص�‪)۲�۸�،�۲�۹‬‬
‫لو�گا�سیکٓایوت�ںرپوغ�رورکفرکیںا�و�ردنملقعا�سےستحیصناحصلرکیں�۔‬
‫الشریک‪�،‬ا�سےکرسولو�ں�‪�،‬ا�نرپمزن�لاتکبو�ںا�و�ریو�مٓاخر�ترپ�ایام�نالتےا�و�راعام�لاصلہحاتخای�ررکتےںیہ‬
‫�‬ ‫کایہما�نولگو�ںوکجو�الہلوحد�ہ‬
‫ھریرگ�یںیہنےہہکوکئیھچک‬
‫اسیجر�دیں�؟عیینہیاند ن‬
‫�ا�و�ر�ا�نوکجو�زمنیںیمہنتفواسف�دبرپاکرتےںیہاسکی�ںرکدیں�؟کایتمویق�ںوکہمافجر�و�ں ک‬
‫ئے‪ ،‬گہرزہنںی�‪�،‬ایکوقترقم�ر�ہرپسبالہلاملکوی�مالدینیکاب�رگا�ہںیمعمجےیک‬
‫بیھرکتاپرھ�ےا�و�ر�ا�سےسا�سےکاعام�لاکحاس�بہنایکاج �‬
‫ےگ‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫جائںیےگا�و�راپےناعام�لاکحاس�بدیں �‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ت َج ُ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ك اِل ْي َ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ ْ َ َّ َ َ َ ْ ٰ ُ ْ َ َ ً َّ َ َّ‬
‫‪1‬‬
‫‪۱۱۵‬۝‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ع‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫اف ِسبتم انا خلقنك عبثا وان‬
‫ترجہم�‪:‬کایتمےنہیھجمسرکاھہےہکمہےنںیہمتوضف�لیہدیپ�اکایہےا�و�رمتںیہامہ�ر�یرط�فیھبکانٹلپہیںیہنےہ�۔‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ َّ ٰ ٰ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ُ َ ٰ ْ َ َ َ َ ْ ٰ ُ َ ٓ َّ ْ َ ّ َ ٰ َّ َ ْ َ َ ُ ْ َ‬
‫ه ل يَ ْعل ُم ْو َن ‪۳۹‬۝ ا ِّن‬ ‫وما خلقنا السمو ِت والرض وما بينما ل ِع ِبي ‪۳۸‬۝ ما خلقنما اِل ِبل ِق ولكِن اكث‬
‫َْ ُ َ‬ ‫َْ‬
‫‪2‬‬
‫اتُ ْم ا ْجَ ِع ْ َ ۙ‬
‫ي ‪۴۰‬۝‬ ‫َ ْي َم الف ْص ِل ِميق‬
‫ترجہم�‪:‬ہمےنٓاسامنو�ںا�و�رزمنیوک�ا�و�ر�ا�نےکد�رمای�نوجکھچےہلیھکےکوط�رپرپدی�اہنںیایکہے�‪،‬ہمےنا�نوکبرحقدیپ�اکایہےرگم�اکرثلو�گ‬
‫جانےتںیہنںیہ�‪�،‬د�رقحتقیےلصیفاک�د�نا�نبسےکےیلاحضر�یاک�وقترقم�رہے�۔‬
‫ےہ‪�،‬ا�و�ر�ا�سلیلجالدق�رکات�بوکنا�ز�ل‬
‫�ا�ےیبنﷺ! ہمےناہمت�ر�یرط�فوجبابرکتاتک�بان�ز�لیکےہو�ہریخثکری�ا�و�رعملطیسبیکاحملاتک�ب �‬
‫�وفرکریںا�و�رعلقوفرک�رھکےنو�الےا�سےس‬
‫کرنےیکتمکحہیےہہکول�گا�سیکٓایا�ترپوغ�ر� تود کبرریں�‪�،‬ا�سےکاسر�ا�ر�وحمکںیموغ�ر ک‬
‫‪ 1‬املومنون�‪۱�۱�۵‬‬
‫‪ 2‬الدخان �‪ �۸‬ت‪۴�۰��۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫سقباحصلرکیں۔‬

‫َو اَنْبَهَو َدٗواَدِل َنٰمْيَلُسؕ‪َ ١‬مْعِن ُدْبَعْلاؕ‪ٗۤ ١‬هَّنِا ٌباَّوَاؕ‪ْ۰۰۳۰‬ذِا َضِرُع ِهْيَلَع‬
‫�ا�و�رمہ ےن د�ا�ٔو�دوکامیلس�ن (نامی �رفزند) عاط رفمایا وج ڑب�ا اچاھ دنب�ہ اھت ا�و�ردحیب رجو�عرکنے و�الا اھت�‪ ،‬جب ا�ن ےکاسمےن‬

‫ِرْيَخْلا‬ ‫َّبُح‬ ‫ُتْبَبْحَا‬ ‫ْۤيِّنِا‬ ‫ُداَيِجْلاۙ‪َ۰۰۳۱‬لاَقَف‬ ‫ُتٰنِفّٰصلا‬ ‫ِّيِشَعْلاِب‬

‫شا�مےکوقتزیتر�واخصےوھگ�ڑ�ےشیپےئکےئگتوےنہکےگلںیمےناپےنرپ�و�ر�دگا�ریکای�درپا�نوھگ�ڑ�و�ںیکتبحموکرتجحید�ی‬

‫ْنَع ِرْكِذ ْيِّبَرۚ‪ ١‬ىّٰتَح ْتَراَوَت ِباَجِحْلاِب‪۰۰۳۲ٙ‬اَهْوُّدُر َّيَلَعؕ‪َ ١‬قِفَطَف اًۢحْسَم‬

‫وھڑ�و�ں) کو د�وبا�ر�ہ ریم�ے اسمےن ال�ٔو ! پرھ وت ڈنپلوی�ں‬
‫یاہ�ں کتہک (�ٓافات�ب) چپھایگ�‪� ،‬ا�ن (گ �‬

‫ِقْوُّسلاِبَوِقاَنْعَاْلا‪�(۰۰۳۳‬ص�‪۳�۰‬تا�‪)۳�۳‬‬
‫�ا�و�ررگ� ندو�ںرپاہتھریھپنارش�و�عرک�دیا�۔‬
‫�د�ا�و�د ‪u‬کیوبن�تاکو�ا�ر�ثامیلس�ن ‪:u‬‬
‫�اﷲتاعلٰینےد�ا�و�د‪ u‬کویئکڑلکےدیےئےھتا�و�روطب� خرا�صد�ا�و�د‪ u‬کو�ایککین صوالح �رفزندعاطکایجناکنا�مامیلس�ن ‪ u‬تاھجو‬
‫ےھت‪�،‬الہلاعتلٰینےاہنںییبنانبیایجےسرفمایا‬
‫�رتےھ‪�،‬و�ہوخ�بابع�د�تزگ�ا�ر�ا�و�ر�الہلیکرط�فےنکھجو�الے �‬
‫�و�الدکےد�لیکڈنھٹ�کا�و�رٓاکنوھ�ںاکسر�و �‬
‫َ َ‬ ‫َ َ‬
‫‪1‬‬
‫َو َو ِرث ُسل ْي ٰم ُن د ٗاود ۔۔۔ ‪۱۶‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�د�ا�و�د‪ u‬کا�و�ا�ر�ثامیلس�ن ‪u‬ہو�ا۔‬
‫زیر�ووھگ�ڑ�و�ںوکپا�ل کراھتاھ�‪� ،‬ایک‬
‫دنسپاھ�ا�و�ر�ا�س دصقمکے ےیل انوہ�ں ےندمع�ہ اصلی�‪ ،‬ت �‬
‫لسامی�ن ‪u‬کو�الہلیک ر�ا�ہ ںیم اہج�دکرنابتہ ت‬
‫موقعرپاش�مےک وقت ا�نےکاسمےنیگنجاقمصدکےےئلدسھائےوہئےھچکوھگ�ڑ�و�ںوکماعئہنےک ےیلشیپایکایگ وت�ا�سےناہکمںی‬
‫دنسپرتاہو�ںویکنہکںیما�نےکذ�ریےعےسالہلیکر�ا�ہںیم‬
‫اخطروب�بںیہنرھکاتلبہکںیما�نوک�ا�سےئل ک‬
‫�ا�ناصلیوھگ�ڑ�و�ںوک�اپےنسفنیک حم‬
‫رھا�نوھگ�ڑ�و�ںوک�ٓا�زمانےےکےئلد� �وڑ�ایاگایجبو�ہوھگ�ڑ�ےرظن�و�ںےسا�وجلھوہگےئوت�ا�سےنمکحدیاکہاہنںیریم�ے‬
‫اہ�درتاہو�ں�‪،‬پ �‬
‫ج ک‬
‫پا�سو�اپسالئوجبوھگ�ڑ�ےو�اپسٓائےوت�و�ہایپ�ر�وحمتبےسا�نوکھتیکپدیےنا�و�ر�ا�نیکڈنپلوی�ںا�و گ�رر� ندو�ںرپہاتھریھپنےاگل�۔‬

‫َو ْدَقَل اَّنَتَف َنٰمْيَلُس َو اَنْيَقْلَا ىٰلَع ٖهِّيِسْرُك اًدَسَج َّمُث َباَنَا‪َ۰۰۳۴‬لاَق‬
‫�ا�و�ر مہ ےنامیلس�ن (لعہی اسلال�م) کیٓا�زمائشیک ا�و�ر ا�ن ےکتخت رپ ایکمسج ڈ�ا�ل دیا رھپا�س ےن رجو�ع ایککاہ‬

‫‪ 1‬النمل�‪۱�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ِّبَر ْرِفْغا ْيِل ْبَهَو ْيِل اًكْلُم اَّل ْيِغَبْۢنَي ٍدَحَاِل ْۢنِّم ْيِدْعَبۚ‪َ ١‬كَّنِا َتْنَا ُباَّهَوْلا‪۰۰۳۵‬‬
‫�ا�ےریم�ےر�ب! جمےھشخبد�ےا�و�رےھجمایاسکلماطعرفماوجریم�ےوس�ایسک(شصخ) کےالئقہنوہوتڑب�ایہدیےنو�الاےہ�‪،‬‬

‫اَنْرَّخَسَف ُهَل َحْيِّرلا ْيِرْجَت ٖهِرْمَاِب ًءٓاَخُر ُثْيَح َباَصَاۙ‪َ۰۰۳۶‬و َنْيِطٰيَّشلا‬

‫پسمہےنوہ�اوکا�نےکامتتحرک�دیاو�ہٓا�پےکمکحےساہج�ںٓا�پاچہےترنمیےساچنہپدیارکتییھت�‪�،‬ا�و�ر(طاقوت�ر) جان�توک‬

‫ِداَفْصَاْلا‪۰۰۳۸‬‬ ‫يِف‬ ‫َنْيِنَّرَقُم‬ ‫َنْيِرَخٰا‬ ‫ٍصاَّوَغۙ‪َّ۰۰۳۷‬و‬ ‫َّو‬ ‫ٍءٓاَّنَب‬ ‫َّلُك‬

‫بیھ(�ا�نےکامتتحرک�دیا) ہرامع�ر�تانبنےو�الےوکا�و�روغ�طوخ�روک ��‪،‬ا�و�رد�وسر�ےانج�توکیھبوجزجنری�و�ںںیمڑکج�ےرہےت�‪،‬‬

‫اَذٰهعَطَآؤُنَاْنُنْماَفْوَاْكِسْمَاِرْيَغِبٍباَسِح‪َ۰۰۳۹‬وَّنِاٗهَلاَنَدْنِعىٰفْلُزَلَوَنْسُحٍبٰاَمؒ‪۰۰۴۰‬‬
‫(�ص�‪۳�۴‬تا�‪)۴�۰‬‬
‫یہےہامہ�ر�اہیطعا�بوتاحاس�نرکایر�و�کرکھھچکاسح�بںیہن ��‪،‬ا�نےکےیلامہ�ر�ےاپ�سڑب�ارقت�بےہا�و�رتہباچاھاکھٹناےہ�۔‬
‫�ا�و�رامیلس�ن ‪u‬کوبیھ مہ ےنٓا�زمائش ںیم التبمکای�ا�و�ر�ا�س ےکتخت رپ�ایک دسج کلار�ڈ�ا�ل دیا�‪،‬یہٓا�زمائشایکتیھ ا�و�رکرسی رپ�ڈ�الاجمسسک‬
‫یتلم‪،‬برہحا�لامیلس�ن ‪ u‬نےاپےنا�سلعفےسوتبہیکا�و�ررجو�عرکلای�‪،‬‬ ‫چزیکاتاھ�ا�سیکرق�ٓا�نرکیما�و�رحدیثںیموکئیلیصفتںیہن �‬
‫َ‬
‫ً ت ُ‬ ‫َٔ‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َٔ‬ ‫َّ َ َ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ َّ ّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ ،‬قال‪ :‬قال‪ُ :‬سل يْ� َمان ْب نُ� َد ُاو َد لطوف َّن الل ْي ةل َعل َس ْب ِع ي نَ� ْام َراة‪ِ �ْ ،‬مل‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة‪ ،‬ع ِن الن ِب ي� صل‬
‫َّ َ َ َ َ ُ َ ُ ُ ْ َ َ َّ ُ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ ْ تَ ْ ْ َ ْ ً َّ َ ً َ ً‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ُ ُّ ْ َ َٔ َ ً ي ُ َ ُ ف‬
‫احدا‪ ،‬س ِاقطا‬ ‫الل‪ ،‬فقال ل ص ِاحبه‪ِ :‬إن شاء الل‪ ،‬فل يقل‪ ،‬ول � ِمل شيئا ِإل و ِ‬ ‫ك امرا ٍة ف ِارسا ج� ِاهد ِ ي� س ِب ِيل ِ‬
‫َّ‬ ‫َّ َ َ َ َ ُ ف‬ ‫َٔ َ ُ َّ ْ َ َ َ َّ ُّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل‪ :‬ل ْو ق َالا ج َل َاهدوا ِ ي� َس ِب ِيل ِ‬
‫الل‬ ‫احد ِشقي ِه‪ ،‬فقال الن ِب ي� صل‬
‫�اب ہوریر�ہ‪t‬سےرم�و�یےہ نیبرکیمﷺےنرفمایا �ایکرمتہبامیلس�ننبد�ا�و�د ‪u‬نےاہج�دسےرسشا�رہوکراہککہٓا�جیکر�ا�تںیماپین‬
‫اہج�در�ےاگ�‪�،‬ا�نےکاستیھےناہک�ا�ناشئ الہل‬
‫سرت( �‪ )۷�۰‬بوییو�ںکےاپ�ساجئو�ںاگا�و�ررہبوی�یےسایکوسہش�ا�رپدی�اہوگاجوالہلیکر�ا�ہںیم ک‬
‫یلنکانوہ�ںےنںیہناہک�ا�ساکتنہجیہیوہ�ایسکویب�یےکاہی�ںیھبہچبدیپ�اںیہنوہ�ارص�فایکےکاہی�ںوہ�ا�ا�و�ر�ا�سیکیھبایکاجنباکیب�رتیھ�‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫اہج�درتے�۔‬
‫گرامی�ن‪�u‬ا�ناشئ الہلہہکےتیل(توسبےکاہی�ںےچبدیپ�اوہتے) �ا�و�رالہلیکر�ا�ہںیم ک‬
‫نیبرکیمﷺےنرفمایا �ا لس‬
‫یسکےکےئلزس�ا�و�ا�رنہوہ�‪،‬بے‬
‫لسامی�ن ‪u‬نےاہککہا�ےریم�ےر�ب�!جمےھاعم�فرکد�ےا�و�رےھجمو�ہاب�دشاہیاطعفرماد�ےوجریم�ےدعب‬
‫لاہے‪،‬ہمےنامیلس�ن ‪u‬کیا�سزگ�ا�ر�شوکشر�فوبقلتیاشخب�ا�و�را�سےکےئلوہ�اکورخسمرکدیاوج�ا�س‬
‫شکوتہیاصلد�اتاہے�‪�،‬ا�و�ربڑ�ا�دیےنو�ا �‬
‫رضو�ر�ترنمیا�و�رتزییےکاستھا�سرط�فیتلچیھتدجھر�و�ہاچہاتتاھ�‪،‬یجےسرفمایا‬‫کےمکحےسبسح �‬
‫َ‬
‫ال ْر ِض ّال ْ ْ َ َ‬ ‫َ‬
‫َ ُ َْٰ َ ّ َْ َ َ ً َْ ْ ْ ٓ َ ْ َ‬
‫‪2‬‬
‫ت ٰ َبكنا ِف ْيا۔۔۔ ‪۸۱‬۝‬ ‫ِ‬ ‫اصفة ت ِري ِبم ِر ٖه اِل‬
‫الري ع ِ‬
‫ولِسليمن ِ‬

‫الع ْب ُد إ َّن ُه َٔا َّو ٌ‬

‫اب �‪۳�۴�۲�۴‬‬ ‫‪ 1‬حصیح ب خ�اری کتاب االنبیاء َ ب� ُب َقْول الهلِ َت َع َال َو َو َه ْب َنا ِل َد ُاو َد ُس َل يْ� َم َان ِن ْع َم َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪ 2‬االنبیائ�‪۸�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رلسامی�ن ‪u‬کےےئلمہےنزیتہو�اکوسمرخکر�دیاجو�ا�سےکمکحےسا�سرس�زمنییکرط�فیتلچیھتسجںیممہےنربتکںیرکیھ‬
‫ہںی�۔‬
‫�ا�و�ررہطر�حےکامعم�را�و�رغوطہوخ�رجان�توکبیھا�ساکماتتحرکدیا�ا�و�ر�د�وسر�ےرسکشانج�توکبیھا�سےکاتبعرک�دیاوجنافرمانیرکتےوت�اہنںیکیس‬
‫طریہقےسدیقمرک�دیےتےھتاتکہو�ہاپےنرفک�وسرکیشیکوجہےسرستابیہنرککسںی�‪،‬‬
‫َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َّ ْ ً َ ّ َ َ َّ َ َ َ َّ َ َ َ َٔ ْ َ َ ً نَ ْ َ َ َ ْ ََ‬
‫ال ِن تفلت ع يل الب ِارحة او ِكة �وها ِليقطع‬ ‫عن ا ِب ي� هر ي�ة‪ ،‬ع ِن الن ِب ِي� صل الهل علي ِه وسل قال ِ‪:‬إن ِعف ِر يتا ِمن ِج‬
‫َ تَّ ُ ْ ُ َ َ ْ ُ ُ َْ‬
‫امل ْس ِج ِد ح� تص ِبحوا وتنظروا ِإلي ِه‬ ‫الل ِم ْن ُه‪َ ،‬ف َٔا َر ْد ُت َٔا ْن َٔا ْر ِب َط ُه إ َل َسار َي ٍة ِم ْن َس َواري َ‬
‫الص َال َة‪َ ،‬ف َٔا ْم َك َن ن� َّ ُ‬
‫َع َ َّل َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫يِ‬ ‫ي‬
‫َ َ َ ْ ٌ َ َ َّ ُ َ ً‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُّك ُ ْ‬
‫ك‪ ،‬فذك ْر ُت قْول ا ِ�خ ي ُسل يْ� َمان‪َ :‬ر ِّب َه ْب ِ يل ُملك ال َين َب ِ غ ي� ِل َح ٍد ِم ْن َب ْع ِدي ‪ ،‬قال روح‪:‬فرده خ ِاسئا‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہیبنرکیمﷺےن مرفایاگزشہتر�ا�تایکرسکشنجاچانکریم�ےاپ�سٓایاای�اسیرط�حاکلکہمٓا�پﷺےن‬
‫فرمایااتکہریم�یامن� خزر�ا�برک�ے یلنکالہلاعتلٰینےےھجما�سرپقد�ر�تد�ے �دی�‪،‬مںیےنوسچاکہاسےدجسمکےوتس�نےسابند�ھد�و�ں‬
‫تاکہحبصےکوقتمتبسول�گیھباسےدیھکوکس پرھمھجوک�اپےناھبئیامیلس�ن ‪u‬کیای�د�ٓاگیئہکا�ےریم�ےر�ب�!جمےھاییستنطلسد�ے‬
‫کہریم�ےدعبکیسوکیمرسنہوہ�‪�،‬ر�و�حےناہککہرسو�لالہلﷺنےا�سنجوکذلتےکاستھاگھب�دیا۔‬
‫‪1‬‬

‫َ َ َ َٔ ْ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ َٔ ُ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َع ْن َٔا� َّ‬

‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ف َس ِم ْع َن ُاه َيقول‪:‬ا ُعوذ ِب�لهلِ ِم ْنك ث َّ� قال ال َع ُنك ِبل ْع َن ِة‬ ‫الد ْر َد ِاء‪ ،‬قال‪ :‬ق َام َر ُسول الهلِ صل‬ ‫ِب ي‬
‫َ ْ َ ْ َ َ َ ُ ُ ف َّ َ َ ْ ً َْ‬ ‫َ َ ثً َ َ َ َ َ َ ُ َ َٔ َّ ُ َ َ َ َ ُ َ ْ ً َ َ َّ َ َ َ َ َّ َ ُ ْ َ َ َ ُ َ‬
‫الهلِ ثل�‪ ،‬وبسط يده كنه يتناول شيئا‪ ،‬فلا فرغ ِمن الصل ِة قلنا‪ :‬ي� رسول الهلِ قد ِسعناك تقول ِ ي� الصل ِة شيئا ل‬
‫ْ نَ َ ْ َ َ ُ ف َ ْ‬ ‫يس‪َ ،‬ج َاء ِب شِ َ‬ ‫ول َق ْب َل َذ ِل َك‪َ ،‬و َر َٔا ْي َن َاك َب َس ْط َت َي َد َك‪َ ،‬ق َال ِ‪:‬إ َّن َع ُد َّو الهلِ ِإ ْب ِل َ‬ ‫َن ْس َم ْع َك َت ُق ُ ُ‬
‫�‪،‬‬ ‫اب ِمن � ٍر ِليجعل ِ ي� و ج يِ‬ ‫� ٍ‬
‫ُ َٔ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ َ َ ْٔ‬ ‫ثُ ُ ْ ُ َٔ ْ ُ َ َ َ‬ ‫ْ َ ََ َ‬ ‫َ ُ ْ ُ َٔ ُ‬
‫ات‪ ،‬ث َّ� ا َر ْد ُت‬ ‫َّ‬
‫ات‪ �َّ ،‬قلت‪ :‬ال َعنك ِبل ْعن ِة الهلِ الت َّام ِة‪ ،‬ف ْل َي ْستا ِخ ْر‪ ،‬ثلث َم َّر ٍ‬ ‫فقلت‪ :‬ا ُعوذ ِب�لهلِ ِمنك‪ ،‬ثلث َم َّر ٍ‬
‫َٔا ْخ َذ ُه‪َ ،‬والهلِ َل ْو َل َد ْع َو ُة َٔا ِخ َينا ُس َل يْ� َم َان َ َٔل ْص َب َح ُم َوث ًقا َي ْل َع ُب ِب ِه وْل َد ُان َٔا ْهل ْ َ‬
‫ال ِد َين ِة‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫رام�ز�ا� کد�ارناشر�و�ع مرفائیوتہمےنانسکہٓا�پﷺ مرفا�رہےےھتمںیھجت‬ ‫�ا�و�ر�ابو�د�ر�د�ائ‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنڑھک�ے کوہ ن‬
‫سےالہلیکانپ�ہامگناتہو�ں�‪،‬پرھ�ٓا�پﷺےننیتاب�رفرمایامںیھجترپ�الہلاعتلٰیکیتنعلاتجیھبہو�ں�‪،‬پرھ�ٓا�پﷺےناپےندستماب�ر�ک‬
‫کو�ا �س رط�ح ٓا گے ھڑبایاگویاکیس زیچکوپڑک�رہے وہ �ں �‪،‬جبٓا �پﷺ امن�زسے اف�ر �غ وہئےوتہم ےنرع�ضیک ا �ے ا لہل ےک‬
‫�رسو�لﷺ�!ہمےنٓا�پےسامن�زپڑھےتوہئےایےسالاف�ظےنسوجہپےلیھبکںیہنےنسےھت �ا�و�رہمےن کیداھکہٓا�پےناپےندستابم�ر�ک‬
‫کو�ٓاگےیکرط�فڑبھایا� �‪ٓ،‬ا�پﷺےنرفمایابےکشالہلاعتلٰیکا�دشنمالبسیٓا�گاک�ایکاناگ�ر�الےرک�ٓایاتاکہاسےریم�ےرہچ�ےرپڈ�ا�ل‬
‫�د�ے تومںیےننیتاب�ریہہملکڑپھامںیھجتےسالہلاعتلٰیکیانپ�ہامگناتہو�ں�‪،‬پرھمںیےناہکمںیھجترپ�الہلاعتلٰیکیلمکمتنعلاتجیھبہو�ں� م‪،‬رگ�و�ہ‬

‫الو َّهـ ُ‬ ‫ـك َٔا ْنـ َ‬

‫َّ َ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ ً َ ْ‬ ‫التفس�ســورۃ ص َ ب� ُب َقـ ْـوِ ِل َهـ ْ‬
‫ـاب‪ ،‬حصیــح‬ ‫ـت َ‬ ‫ـب ِ يل ُملــا ال َين َبـ ِغ ي ِل َحـ ٍـد ِمـ ْـن َب ْعـ ِـدي‪ِ ،‬إنـ‬ ‫ی‬ ‫‪ 1‬حصیــح ب خ�ــاری کتــاب‬
‫ف َّ َ‬ ‫َْ‬ ‫ْ‬ ‫الصـ َـاة‪َ ،‬و َّ‬ ‫ْ‬
‫َّ َ ف َٔ َ‬ ‫َ‬
‫الصــا ِة �‪ ،۱�۲�۰�۹‬مســند‬ ‫الت َعـ ُّـو ِذ ِم ْنـ ُـه َو َجـ َـو ِاز ال َع َمـ ِـل الق ِليـ ِـل ِ ي�‬ ‫ـاء َّ ِ‬ ‫ـاجد� ُب َجـ َـو ِاز ل ْعـ ِـن الشـ ْـيط ِان ِ ي� اثنـ ِ‬
‫مســم کتــاب املسـ َ ب‬
‫للب� ـیق ‪�،۳�۱�۸��۴‬ش ح الســنۃ للبغــوی �‪۷��۴ ۶‬‬ ‫ـ� الکـ بـری ی‬ ‫ا� حبــان �‪،۶�۴�۱�۹‬السـ ن ن‬ ‫امحــد �‪،۷�۹�۶�۹‬حصیــح ب ن‬
 ‫�� �� �� �‬

‫مسق!�ارہام�ر�ےاھبئیامیلس�ن ‪u‬کیدعانہوہتیوت�و�ہاہی�ںدنبھاہوتا�ا�و�ر�اہل‬
‫ڑکپو�ں�‪�،‬الہلیک گ‬
‫یتون�ںاب�ریپےھچہناٹہ تومںیےنا�ر�ا�د�ہرکلایکہاسے ل‬
‫‪1‬‬
‫مدیہنےکےچبا�سےکاستھلیھکرہےوہتے�۔‬
‫ہمےنا�سےساہکتری�یدعاکےاطمبقمہےنےھجتمیظعاب�دشاہیےسون�ا�ز�دیاہےا�بےھجتوپ�ر�ااتخای�رہےہکاناسنو�ںںیمےسسجوکاچہےانعیت‬
‫کر�د�ےا�و�رجسےساچہےر�و�کےل�‪،‬ہمھجتےسا�ساکوکئیاسح�بںیہنںیلےگ�‪�،‬ا�سدنوی�یاج�ہومرتتباطعکرنےےکاب�وجو�دٓاخر�تںیم‬
‫بیھو�ہالہلاعتلٰیکےاہ�ںرقمبنیا�و�رمرکمنیےکزمرےںیمامش�رہوتےںیہ۔‬

‫َو ْرُكْذا ۤاَنَدْبَع َبْوُّيَاۘ‪ْ ١‬ذِا ىٰداَن ۤٗهَّبَر ْيِّنَا َيِنَّسَم ُنٰطْيَّشلا ٍبْصُنِب‬
‫�ا�و�ر امہ�ر�ے دنب�ے ایو�ب (لعہی اسلال�م) کا (بیھ) �ذکررک ہکبج ا�س ےن اپےن ر�بوک اکپ�ر�اہک ےھجم اطیش�ن ےن رنج‬

‫َّو ٍباَذَعؕ‪ْ۰۰۴۱‬ضُكْرُا َكِلْجِرِبۚ‪ ١‬اَذٰه ٌۢلَسَتْغُم ٌدِراَب َّو ٌباَرَش‪َ۰۰۴۲‬و اَنْبَهَو ۤٗهَل ٗهَلْهَا‬
‫�ا�و�ردکھاچنہپیاےہ�‪�،‬اپاناپ�ٔو�ںام�ر�و�‪،‬یہاہننےاکڈنھٹ�اا�و�رےنیپاکاپنیےہ�‪�،‬ا�و�رمہےناسےا�ساکوپ�ر�اہبنکاطعرفمایاہکلباتانیہ‬

‫َو ْمُهَلْثِم ْمُهَعَّم ًةَمْحَر اَّنِّم َو ىٰرْكِذ يِلوُاِل ِباَبْلَاْلا‪َ۰۰۴۳‬و ْذُخ َكِدَيِب‬
‫�ا�و�ر یھب ا�س ےک استھ �‪�،‬اپین (خا�ص) �رحتم ےس ا�و�ردنملقع�و�ں یک تحیصن ےک ےیل �‪� ،‬ا�و�ر اپےن اہتھ ںیم‬

‫اًرِباَصؕ‪١‬‬ ‫ُهٰنْدَجَو‬ ‫اَّنِا‬ ‫ْثَنْحَتؕ‪١‬‬ ‫اَل‬ ‫َو‬ ‫ٖهِّب‬ ‫ْبِرْضاَف‬ ‫اًثْغِض‬

‫نتوک�ںاک ایک اھٹم (جاھ�ڑ�و) لےرک ام�ر د�ے�‪� ،‬ا�و�رمسقاک الخ�ف ہنرک�‪ ،‬سچ وت ہی ےہہک مہ ےن اسے ڑب�ا اصبر دنب�ہ اپیا�‪،‬‬

‫َمْعِنُدْبَعْلاؕ‪ٗۤ١‬هَّنِاٌباَّوَا‪�(۰۰۴۴‬ص�‪۴�۱‬تا�‪)۴�۴‬‬
‫�و�ہڑب�اکیندنب�ہاھتا�و�رڑب�ییہرغتبرھکےنو�الا�۔‬
‫ہپےلامت�م ابنای�ء کی رط�ح ایو�ب ‪ u‬کوبیھ دنایمںی ر�ب رپغریمزتلز�لرھب�وسہ وقینییک اثم�ل اقئمرکنے ےک ےئل ڑب�یتخسٓا�زم ئاوش�ں‬
‫ھبڑیرکیو�ں ےک ری �وڑ�ا�و�رگدھو�ںوکہانکرکلے‬
‫سےزگ�ا�ر�ا�و�رپرکاھگای �‪،‬سب ےس ےلہپدلک�انیٓا�پ ےکوھگ�ڑ�ے �‪�،‬ا� نووٹ�ں ےک ےلگ�‪ ،‬ب‬
‫گےئ�‪،‬پرھسابئوی�ں ےنٓا�پ ےک الغمو�ں رپبقہضرکلای�‪ٓ� ،‬ا�پ ےکامت�م ہلغاخنو�ں ںیمٓا�گگلیئگ ا�و�رتام�م ام�ل و�اساب�بلجرک�ر�اکھ وہگای‬
‫رھایکایکرککےامت�ما�ولا�د�دنایسےزگ�رگیئ ��‪،‬ا�ناصمئب‬
‫ےئگ‪،‬پ �‬
‫�‪،‬پرھ�اﷲتاعلٰیکےمکحےسز�رعیزمنیا�و�رھپول�ںےکابغا�تبساہتھےسلکن �‬
‫مںیا�نیکزبا�نےسہشیمہہملکرکش�و�رضاکےوس�اکھچہنالکن�‪�،‬اﷲبساحنہوتاعلٰینےاہنںیاطیش�نرجمیےکذ�ریہعریغعموملیامیب�ر�یا�و�رفیلکتںیم‬
‫نت‬
‫ھگریکر�ٓا�زمایااہی��کہکامسجنیزمک�و�ر�ییکوجہےسٓا�پ‪ u‬کا�اھٹانٹیبانھتکلکشموہگایا�و�رجبرفعاحجتےکےئلاجتےوتٓا�پیک‬
‫َْ‬ ‫ْ‬ ‫الص َلة‪َ ،‬و َّ‬
‫الت َع ُّو ِذ ِم ْن ُه َو َج َو ِاز ال َع َم ِل الق ِل ِيل‬ ‫َّ َ ف َٔ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫اب ْ َ‬
‫‪ 1‬حصیح مسمل ِك َت ُ‬
‫الصلة َ ب� ُب َج َو ِاز ل ْع ِن الش ْيط ِان ِ ي� اثن ِاء َّ ِ‬ ‫ال َس ِاج ِد َو َم َو ِ‬
‫اض ِع‬
‫للنسا��‪۵�۵�۴‬‬‫ئ‬ ‫الک�ی‬ ‫الص َل ِة�‪ �۲�۱�۱‬ن ن‬
‫‪،۱‬الس� ب‬ ‫ِ ف� َّ‬
‫ي‬
 ‫�� �� �� �‬

‫بوی�یٓا�پ ‪ u‬کےاہتھےسٹمچرک�ٓا�پوککڑھ�اکرنےےکےئلاہس�ر�ا تیدںی�‪�،‬ا�نےکد�و�رےکزعیزواقا�ر�بوت�ایکرط�فرہےرقیب‬

‫وز�یرم�ض‬
‫ترینرشہتد�ا�ریھبوس�ائےا�نےکد�وباھئوی�ںےکوجیھبکاھبک�را�نےکاپ�سٓاتےاجتےرہےبسر�خوم�ڑےئگہکںیہکہیکلہم مو �‬
‫�اہنںیہنگلاجئے چ�‪،‬اننہچا�سٓا�زمائشےکد�و�رمںیٓا�پ ‪ u‬کاکوئیرپسا�ناح�لا�و�رغماسگ�رہنر �ہا‪،‬مرگٓا�پ ‪ u‬کیاتبدع�ا� بروی�یوجہہم‬
‫�وقتٓا�پ ‪ u‬کیامیتر�د�ا�ر�یا�و�ردخمتںیمد�لوجا�ںےسرصم�و�فرتہںیا�و�رساتھیہتنحمزم�د�و�ر�یرککےاپان�ا�و�ر�اپےناخ�وندکاپٹییھب‬
‫کھ� ٹ ن‬
‫برھتںی ��‪،‬ا�نتخس �احلا�تںیماپ�و�ںڈمگاگنےےکاجبئےو�ہمسجممیلستورضاےکرکیپکنےل�‪،‬کایماج�لوج�ٓا�پ ‪ u‬کےایام�نو�اتعاق�دںیم‬
‫�ز�ر�اسییھبزغل�شٓائیوہ�‪،‬یشاط�ناپےندنگ�ےوسوسو�ںےسا�نرپمحہلٓا�و�رہوتا�رہامرگ�ایو�ب‪ u‬صدمو�ں� لکت‪،‬وفی�ں�‪،‬ناگو�ا�ریو�ں�ا�و�ریشاط�ن‬
‫ربصرتےرہےا�و�را�نیکزبا�نےسےلگا�و�رشوک�ےاکشیتےکاجبئےرہ�وقتالہلاحبسنہوتاعلٰیکےوضح�رربص�وشرککے‬
‫کےدنگ�ےوسوسو�ںرپ ک‬
‫لکام�تیہےتلکنرہے�‪،‬نامو�افقاحلا�تںیمقحا�و�رساچئیرپضموبطیےسدق�مامجکراﷲاحبسنہوتاعلٰیکیدمح� سواتئشیہرکتےرہے�‪،‬‬
‫َ َ َ َ ُٔ ُ �خَ ْ َ َ شْ َ َ َ َ ً‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َّ َٔ ُّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ َّ‬ ‫َٔ َ‬
‫وب ن ِب يَّ� الهلِ ل ِبث ِب ِه بلوه س ع�ة سنة‪،‬‬ ‫َع ْن ان ِس ْب ِ ن� َما ِل ٍك‪ ،‬ان َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل‪ ،‬قال‪ِ :‬إن اي‬
‫َ َ َ َ ُ ْ َ ُ َ ْ َ ُ َّ َ ُ َ ْ ن ْ ْ َ َ نَ ْ َٔ َ ّ ْ َ َ ْ َ نَ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ ُ َ َ َ َ َ‬
‫وحان‪ ،‬فقال‬ ‫ص ِإخوا ِن ِه‪ ،‬قد ك� يغدو ِان ِإلي ِه و ي�‬ ‫فرفضه الق ِر يب والب ِعيد‪ِ ،‬إل رجل ي ِ� ِمن ِإخوا ِن ِه ك� ِمن اخ ِ‬
‫ََ َ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َٔ ْ َ َٔ‬ ‫َ َ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ َٔ ْ َ َ َٔ ُّ ُ َ ْ‬ ‫َٔ ُ‬
‫وب ذن ًبا َما اذن َب ُه ا َح ٌد ِم َن ال َع ِال ي نَ� ‪ ،‬فقال ُل َص ِاح ُب ُه‪َ :‬و َما‬ ‫ا َح ُد َها ِل َص ِاح ِب ِه ذات يو ٍم‪ :‬نعل والهلِ لقد اذنب اي‬
‫ََ‬ ‫َ َ َّ َ ً َ َٔ ُّ َ َ ْ َ ْ َّ ُ‬ ‫َ َ َ َ ُ ْ ُ ثَ َ ن َ َ شْ َ َ َ َ ً َ ْ َ ْ َ ْ ُ ُ َ َ َ َ‬
‫الر ُجل َح تَّ� ذ ك َر‬ ‫الهل فكشف َع ْن ُه َما ِب ِه ‪ ،‬فلا راحا ِإل ايوب ل يص ِب ِ�‬ ‫ا� ع�ة سنة ل ي�حه‬ ‫ذاك؟ قال‪ :‬منذ � ِ ي‬
‫َ‬
‫َ َٔ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َٔ‬ ‫َ ُ َ َ َ َ َ َ ُ َٔ ُّ ُ َ ْ َ َ ُ ُ ْ َ َّ َ َ ّ ُ‬
‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬
‫الهل فا ْر ِج ُع‬ ‫الهل َي ْع ُل ا ِ ن ي� ك ْن ُت ا ُم ُّر ِب� َّلر ُجل ْ ي ِن� َيت َناز َع ِان َيذك َر ِان‬ ‫ل ذ ِلك‪ ،‬فقال ل ايوب‪ :‬ل اد ِري ما تقول‪ ،‬غ ي� ان‬
‫َ َ ْ ت َ ُٔ َ ّ ُ َ نْ ُ َ َ َ َ َ َٔ ْ ُ ْ َ َ ُ َّ ف‬
‫الهل ِإل ِ ي� َح ٍّق‪،‬‬ ‫ِإل بي ِ ي�‪ ،‬فا ك ِفر ع�ما كر ِاهية ان يذكر‬
‫�انسنباملک‪ t‬سےرم�و�یےہ �رسو�لالہلﷺےنرفمایانیبایو�ب‪u‬کیٓا�زمائشاٹاھ�ر�ہرب�سکتاج�ر�یرہی‪ ،‬نز�دیکا�و�ر�د�و�رکے‬
‫وھڑ�دیا �ابلہتد�وشصخوج�ٓا�پےکاخ�صد�وستےھتحبصوشا�مٓا�پےکاپ�سٓایاکرتےےھت�‪�،‬ا�نںیمےسایکےناپےناستیھ‬
‫وک �‬
‫ہرشصخےنٓا�پ چ‬
‫یسکےنںیہنایک�‪�،‬ا�سےنوپچاھ�و�ہایک�؟�ا�سےناہک�اٹاھ�ر�ہ‬
‫سےاہکعمول�موہتاہےہکالہلیکمسق!�ایو�بےنوکئیایاسگان�ہایکہےوجتام�ماہجنو�ںںیمےس‬
‫سا�لےسالہلاعتلٰینےا�نرپ�رحمہنایک�ا�و�رنہا�نیکفیلکتوک�د�و�رکای�‪ ،‬جبد� نوو�ںایو�ب‪u‬کےاپ�سےئگوتیہصخشربصنہرکساک�ا�و�ر�ا�سےناپےن‬
‫ساتیھیکاب�تٓا�پےکاسمےنایب�نرک� �دی ��‪،‬ایو�ب ‪ u‬نےاس�ر�یاب�توکبڑیلمحتورب�د�اشتےسانس�ا�و� پررھجو�ا�بدیا�ا�ےریم�ےاھبئی! جمےھ‬
‫ہنںیولعم�مہکوتکایکہہرہاہے�‪،‬مںیےنوکئیتیصعمںیہنیکےہسجیکالہلاحبسنہوتاعلٰیکیرط�فےسہیزج�اہےہکلبہیاعلمدق�ر�وقاضہے‬
‫رضو�ر‬
‫ہنںی‪�،‬الہلابت�ر�کوتاعلٰیکیےبامش�رمکحںیتںیہنجوکجمسےنھےساناس�نےبسبوعاجزہے�‪ ،‬ہا�ںابلہتایکاب�ت �‬
‫جسےکےئلوکئیببسد�رکا�ر �‬
‫ہےو�ہہیہکںیمبجڑگھجتےوہئےد�و�ایےسٓا� مدوی�ںےکاپ�سےسزگ�رتاجو�الہلاعتلٰیکانا�مےتیلوتمںیاپےنرھگجاکر�ا�نیکرط�فےسافک�ر�ہ‬
‫ ‬
‫راتاھکہقحےکوس�اکیسا�و�ربا�تںیمالہلاعتلٰیکا�(پا�ک�)نا�مایلجائے�‪�،‬ا�سےکالع�و�ہوتجمےھھچکملعںیہن�‪،‬‬ ‫�ا� کد�ار�دیاتکوینہکںیما�ساب�توکناسپدنک ت‬
‫وح‬ ‫َق َال‪َ :‬و َك َن ي َ خْ� ُر ُج إ َل َح َاجته‪َ ،‬فإ َذا َق َض َاها َٔا ْم َس َكت ْام َر َٔا ُت ُه ب َيده َح تَّ� َي ْب ُل َغ َف َ َّلا َك َن َذ َ‬
‫ات َي ْو ٍم َٔا ْب َط َٔا َع َل يْ َ�ا‪َ ،‬ؤُا ِ يَ‬ ‫ِ ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اب} ف ْاس َت ْبط َٔا ْت ُه‪ ،‬ف َت َل َّق ْت ُه َت ْن ُظ ُر‪ ،‬ف َٔا ْق َب َل َع َل ْ َ�ا َقدْ‬
‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫{ار كض ب�ج ِلك هذا ُمغت َسل ب� ِرد َو�ش َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َٔ‬
‫وب ِ ف� َم َك ِن ِه‪ :‬ا ِن ْ‬ ‫إ َل َٔا ُّي َ‬
‫ي‬ ‫ِِ‬ ‫ي‬ ‫ِ‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ ْ َ َ َ ُ َ َ َ َٔ ْ َ َ َ َ َ َ َّ َ َٔ ْ ُ َ َ ْ َٔ ْ َ َ َ َّ ُ َ َ ْ َ َٔ ْ َ َ َّ َ‬ ‫َٔا ْذ َه َب َّ ُ‬
‫الل َهذا‬‫الل َما ِب ِه ِمن البل ِء‪ ،‬وهو عل احس ِن ما كن؛ فلا راته قالت‪ :‬اي ب�رك الل ِفيك‪ ،‬هل رايت ن ِب يَّ� ِ‬
‫َ َ َ َ َ َٔ ْ‬ ‫ً َ َ َ ّ َٔ‬ ‫َ ْ َ َ‬ ‫َٔ َٔ ً َٔ ْ‬ ‫ْ ُ ْ َ َ َ َ َّ َ َ َ‬
‫يحا؟ قال‪ :‬ف ِإ ِ ن ي� ا نَ� ُه َو؛ قال‪َ :‬وكن ُل ان َد َر ِان‪:‬‬ ‫الل َعل ذ ِلك َما َرا ْي ُت ا َحدا اش َب َه ِب ِه ِم ْنك ِإذ كن ِ‬
‫حص‬ ‫البتل‪ ،‬فو ِ‬
‫َّ‬ ‫َٔ ْ‬ ‫َٔ ْ ْ َ‬
‫ان َد ٌر ِللق ْم ِح‪َ ،‬وان َد ٌر ِللش ِع ي ِ�‪،‬‬
‫�ٓا�پﷺےنرفمایانوبتاہی�ںکتچنہپیئگہکٓا�پاحجتےکےیلےتلکنا�و� حراجتےساف�ر�غوہجاتےوت�ٓا�پیکز�وجہرتحممہاہتھاھت�مرک�ٓا�پ‬
‫کو�اپینہگجاچنہپ�دییتںیھت�‪،‬نیبیھببجیسکامیب�ر�یںیمرگفات�روہاجتاہےوت�اﷲتاعلٰیہیےکوضح�رشافکےےیلاہتھالیھپتاہےو�ہاﷲہیےس‬
‫شافماگنےنو�الاہوتاہےد�وسر�و�ںوکشاف�دیےنو�الاہنںیوہتآاخرانوہ�ںےنر�بےساتلاجیکرتجہم�‪�:‬ا�ےریم�ےر�ب!یشاط�نےنےھجمامیب�ر�ییک‬
‫شد�ت�‪،‬ما�لو�د�ولتےکایض�عا�و�ر�ا�ساحلتںیماعز�ہو�اقرباکےہنموم�ڑےنیلےسںیمڑب�یتخسفیلکتا�و� عرذ�ا�بںیمالتبمہو�ںا�و�ر�ا�سےس‬
‫بڑ�ھرکفیلکتا�و� عرذ�ا�ب مری�ےےئلہیےہہکاطیش�ناپےندنگ�ےوسوسو�ںےسےھجمگنترک�رہاہےا�و�را�نرب�ےاحلا�تںیمو�ہےھجماہمت�ر�ی‬
‫اطعر�د�ہوتمعن�ںیکانشرک�یرک�و�ںا�و� خرا�صوط�ررپ�و�ہوعلم�نا�س‬
‫�رحتموکر�مےسامیو�سونا�امدیکرنےیکوکششرک�رہاہےاتکہںیماہمت�ر�ی ک‬
‫با�تےکد�رپےےہہکںیما�سدکھو�د�ر�دمںیربصاک�د�امناہتھےسوھچ�ڑ�د�و�ں�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ت َا ْر َح ُـم ٰ ّ‬ ‫َ َّ ٗ ٓ َ ّ ْ َ َّ َ ّ ُ ّ ُ‬
‫الض َو َا ْن َ‬
‫‪1‬‬
‫ح ْ َۖۚ‬
‫ي ‪۸۳‬۝‬ ‫الر ِ ِ‬ ‫۔۔۔ ربه ا ِن مس ِن‬
‫ترجہم‪ :‬کیا�در�وجبہکا�سےناپےنر�بوکپاک�ر�اکہےھجمامیب�ر�یگلیئگےہا�و�رتو�ا�رحمالرمحنیےہ۔‬
‫ےکس‪�،‬ا�ےریم�ےوملا�!مھج‬
‫لاہے‪،‬تری�ےوس�اکوئیںیہنوج�ا�سدکھو�د�ر�دا�و�رفیلکتوکد�و�ررک �‬
‫�ا�ےریم�ےرپ�و�ر�دگا�رتوبڑ�اہیرحموکر�مرکنےو�ا �‬
‫�اﷲتاعلٰیاپےندنب�و�ںیکد�لےسیلکندعائںیاتنس�ا�و�رقوب�ل مرفاتاےہانچنہچبج‬
‫�‬ ‫پر�اپینرحتمان�ز�لرفماا�و�را�سامیب�ر�یےسےھجماجن�تاطعفرما�‪،‬‬
‫�ایو�ب ‪�u‬ا�نےپد�رپےٓا�زمایئوش�ںںیماکمای�بوکامر�ا�نوہئےوت�ٓا�پ ‪ u‬کیدعابیھوبق�ل مرفائیا�و�راہنںیا�سامیب�ر�یےساجن�تیشخب‬
‫�ا�و�راﷲغوف�ر�وشوک�رےنڑب�ےرخفسےرق�ٓا�ندیجمںیماہنںیاصبر�ا�و�ر�اپانبدن�ہاکٹائلٹانعیترفمایا�‪ٓ�،‬اغا�زمںیابنای�ءکویکیسیہٓا�زم ئاوش�ںےس‬
‫را�رہاہے�‪�،‬الہل‬
‫سابہقڑپ�اہومرگ�ٓاخرکا�ر�ابنای�ءکیدعائںیزجعم�انہاش�نےکاستھوپ�ر�یوہتیرہیںیہاﷲتاعلٰیمہہشیریغعموملیوط�رپربنوی�ںیک کدم�د ت‬
‫تاعلٰینےٓا�پ ‪u‬کیدعاکوقوب�لرفمایا‬
‫َ‬
‫َ َ َّ َ َ َ َ َ ْ َٔ ْ َ َٔ َ َ ْ َ َ َٔ ْ َ ُ َ َٔ ُّ َ ف َ َ َٔ ْ ُ ْ ْ َ َ ُ ْ َ َ ٌ َ ٌ َ �شَ َ ٌ َ َ َ َٔ ْ‬
‫اب‪،‬ف ْاست ْبطات ُه‬ ‫فلا كن ذات يو ٍم ابطا عل ي�ا فاوح الهل ِإل ايوب ِ ي� مك ِن ِه ‪ ،‬ا ِن ار كض ِب ِ�ج ِلك هذا مغتسل ب� ِرد و‬
‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َٔ ْ َ َ َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ َ‬ ‫َف َت َل َّق ْت ُه َت ْن ُظ ُر َؤَا ْق َب َل َع َل يْ َ�ا َق ْد َٔا ْذ َه َب ُ‬
‫الهل ِفيك‬ ‫الهل َما ِب ِه ِم َن ال َبل ِء َو ُه َو ا ْح َس ُن َما كن ‪ ،‬ف َّلا َرات ُه قال ْت‪ :‬ا ْي َ ب� َرك‬
‫ْ َ ْ َ َ َ ً َ َ َ ّ َٔ‬ ‫ً َٔ ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ََ ُْ َ‬ ‫ْ َٔ َ‬
‫يحا قال‪ :‬ف ِإ ِ ن ي� ا نَ� ُه َو‬ ‫ص‬ ‫ال ْب َتل؟ َوالهلِ َعل ذ ِلك َما َرا ْي ُت َر ُجل اش َب َه ِب ِه ِمنك ِإذ كن ِ‬ ‫َهل َرا ْي َت ن ِب يَّ� الهلِ هذا‬
‫�ایکد�نبجٓا�پوک�و�اپیسںیمدیرہوگیئوت�الہلاعتلٰینےایو�ب‪u‬کیرط�فوحیان�ز�ل مرفا�د�ی (�زمنیرپ�)لا�تام�ر�و�(�دکیوھ�)یہ�(شچہملکن‬
‫�ٓایا�)ناہنےوکھٹڈن�ا�ا�و�ریپےنوک(شرییں) ( �اﷲتاعلٰینےرفمایا�ا�ےایو�ب‪� u‬ا�ساپنیوکپوی�ا�و�ر�ا�سےساہنئو�‪،‬چاننہچانوہ�ںےنایاسکای�‪،‬پانی‬
‫یپےتیہوف�ر�اًتام�ماند�ونیامیب�ریا�ںا�و�رغلسرکنےےسامت�ماظہر�یامیب�ریا�ںد�و�رہوئگںی�ا�سرط�حاﷲتاعلٰینےاہنںیافشاکمہلاطع�ءفرمائی�‪�،‬ا�ن‬

‫‪ 1‬االنبیاء ‪۸��۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫کےاہل عوای�لا�نوکو�اپسولٹا�دیےا�و�ر�اپینرحتموکر�موفلضےساتےنیہا�و�رعاط�ءفرمائےاتکہاہلد�انشےکےئلایکقبسوہکہر�بےک‬
‫رضو�ر�تےسز�ائدد�ےدیاتہےہکا�ساکبدن�ہا�ساکشرکگز�ا�رنباتہےاییہاتہکہے‬
‫خز�انو�ںںیمھچکیمکںیہنرگم�و�ہاپےندنب�و�ںوک�ٓا�زمانےےکےئل �‬
‫ریا�و�رحمتنیکوجہےسےہا�و�ربکیھام�لو�ا�ولا�دد�ےرک�و�اپسےلاتیلہےہکا�بریم�ادنب�ہربص�وشرککرتاہے‬
‫کہہیبسام�لو�د�ولتا�سیکدتب �‬
‫یا�ٓا�ہاغف�ںںیمالتبموہاجتاےہ�‪�،‬ا�سےئلرہحا�لںیمربصشرککرناچاہےی�)تاخریکیوجہےسٓا�پیکالہہیےندکیانھشر�و�عایکتوکای�دکییتھںیہہک‬
‫وخوص�ر�تلکشںیمںیہ�‪�،‬انوہ�ں‬
‫�ٓا�پا�نیکرط�فا�ساح�لںیمٓا�رہےںیہہکالہلاعتلٰینےامت�مفیلکتوک�د�و�رفرما�دیا�ا�و�رہپےلےسیھبزیا�د�ہ ب‬
‫نےدکیاھتوکاہ�ا�ےصخش�!�الہلاعتلٰیمتںیہربکتد�ےایکتمےنٓا�زمائشںیمالتبم�الہلاعتلٰیکےیبنوک�دکیاھہے�؟�الہلاعتلٰیکیمسق!جبو�ہحیحص‬
‫َ َ‬
‫سالمتےھتوتمںیےنںیہن کیداھکہوکئیصخشاہمت�ر�یتبسنا�نےسزیا�د�ہاشمبتہرھکاتہو� �‪ٓ،‬ا�پ‪u‬نےرفمایامںیایو�بوہ�ں قال‪:‬‬
‫َ َ َ َ َٔ ُ َ َٔ ْ ْ َ َٔ ْ َ‬ ‫َو َك َن َ ُل َٔا ْن َد َر ِان َٔا ْن َد ٌر ِل ْل َق ْمح َٔوا ْن َد ٌر ِل َّلش ِع ي� َف َب َع َث ُ‬
‫الهل َ َ‬
‫س َاب َت ْ ي ِن�‪ ،‬ف َّلا كن ْت ا َح ُد َها َعل ان َد ِر الق ْم ِح اف َرغ ْت ِف ِيه‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ْ َ َ َ تَّ َ‬ ‫َّ َ َ َ تَّ َ َ َ َٔ ْ َ َ ْ ُٔ ْ َ ف َٔ ْ َ َّ‬
‫الذهب ح� فاض‪ ،‬وافرغ ِت الخرى ِ ي� اند ِر الش ِع ي ِ� الو ِرق ح� فاض‬
‫�ٓا�پ ‪u‬کے د�وھکایل�ن ےھت ایکدنگ�ماکھکایل�ن ا�و�ر�د�وسر�اجوکا �الہلاعتلٰی نے د�وبا�د�لجیھب دیے �ا�ن ںیم ےس ایک بجدنگ�م ےکایلھک�ن‬
‫پر�ٓایاتو�ا�سےنا�سںیموسنابرسایاحیتہکو�ہرھبگای �ا�و�ر�د�وسر�ےےنوجکےایلھک�نرپچاند�یڈ�ا�لد�ییتحہکو�ہیھبرھبگای �۔‬
‫‪1‬‬

‫فَ َ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َٔ ُ َ ْ َ َ َ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ ْ َ َٔ ُّ ُ َ ْ َ ُ ُ ْ َ نً فَ خَ َ‬

‫� َعل‬‫� َّر َعل ْي ِه َج َر ٌاد ِم ْن ذ َه ٍب‪ ،‬ج‬ ‫وعن ا ِب ي� هر ي�ة ع ِن الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل قال‪:‬بينا ايوب يغت ِسل عر ي��‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ى‪،‬ق َال‪َ :‬بل َو ِع َّزِتك‪َ ،‬ول ِك ْن ال ِغ نَ� � َعنْ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ َ َ َ ُ َ ُّ ُ َ َٔ ُّ ُ َٔ َ ْ َٔ ُ ْ َٔ ْ َ ْ ُ َ َ َّ تَ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ ُّ ُ َ‬
‫ِب ي‬ ‫وب ي ْ� َت ِ ث ي� ِ ف ي� ث ْو ِب ِه‪ ،‬؟فناداه ر به‪ :‬ي� ايوب‪ ،‬ال ا كن اغنيتك عا �‬ ‫اي‬
‫َ َ‬
‫َ ب َ�ك ِتك‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہبیرکیمﷺنےرفمایا�ایو�ب ‪u‬ننےگ کوہرناہ�رہےےھتکہٓاسام�نےسوسنےیکڈٹیا�ںربسےنںیگل �ایو�ب‬
‫‪ u‬نےدلج�یدلج�یاہنںیاپےنڑپک�ےںیمینٹیمسرش�و�عرک�دیں�‪�،‬الہلاعتلٰینےٓا�و�ا�ز�د�یہکا�ےایو�ب ‪u‬کایمںیےنںیہمتا�سزیچسے‬
‫بےاین�زںیہنرک�دیا�؟�ایو�ب ‪u‬نےرع�ضایک ہا�ںریت�یزب�رگییکمسق�!یبکشوتنےےھجمتہبھچکانعیترفمارکاھہےنکیلریت�یرحتمےس‬
‫‪2‬‬
‫بےاین�زہنںیوہ�ں�۔‬
‫یبام�ر�یےکد�و�ر�ا�نیسکاب�ترپغےص کوہر�ایو�ب ‪ u‬نےیسکوکام�رنےیکمسقاٹاھلییھت(�ر�و�ایا�تہیںیہہکاپینویب�یوکام�رنےیکمسقاھکئییھت)‬
‫وکڑ�ےام�ر�و�ںاگا�ببجو�ہافشیا�با�و�رتدن�رستوہگےئا�و� حرالترم�ضاک�و�ہہصغ‬
‫�ا�و�ر�اسیمسقیہںیمانوہ�ںےنہییھباہکتاھکہےھجتاتےن �‬
‫بیھد�و�روہایگسجںیمہیمسقاھکئییئگیھتوت�ا�نوکیہرپیاشنیالحقوہئیہکمسقوپ�ر�یرکتاہو�ںوتاخموخ�ا�ہایکےبانگ�ہوکام�رناڑپ�ےاگ�ا�و�رقمس‬
‫تو�ڑتاہو�ںوتیہیھبایکانگ�ہاک�ا�رتاک�بےہ�‪�،‬اﷲاحبسنہوتاعلٰینےا�نوکا�سلکشمےسا�سرط�حاکنلاہکاہنںیمکحدیا�ا�ےایو�ب! �ٓا�پاپینمسق‬
‫‪،۴‬مسندا� یعیل�‪،۳�۶�۱�۷‬االحادیث‬ ‫ا� حبان �‪ ،۲�۸�۹�۸‬مستدرک حامک�‪�۱�۱�۵‬‬ ‫ا� ا� ت‬
‫حا��‪۲�۴�۶�۰‬؍�‪،۸‬حصیح ب ن‬
‫ب‬ ‫ط�ی�‪۲�۱�۱‬؍�‪ �۱‬ی‬
‫‪،۲‬تفس� ب ن ب‬ ‫تفس� ب‬
‫‪ 1‬ی‬
‫الطوال�‪۲�۷�۶‬؍�‪۱‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ُّ‬ ‫ت‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ت‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ف‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ً‬ ‫ن‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫‪ 2‬حصیح ب خ�اری کتاب الغسل ب�ب من اغت َسل ع ْر ي�� َوحده ِ� خ‬
‫َ‬
‫الل َو ِة‪َ ،‬ومن ت َس َ� فالت َس ُ� افضل �‪ ،۲�۷�۹‬مسند امحد �‪�،۸�۱�۵�۹‬ش ح‬ ‫ي‬ ‫ِ‬
‫للب� ق��‪۹�۵�۸‬‬
‫الک�ی ی‬ ‫السنۃ للبغوی�‪ �۰�۲�۷‬ن ن‬
‫‪،۲‬الس� ب‬
 ‫�� �� �� �‬

‫وکڑ�ےمتےنام�رنےیکمسقاھکئییھتا�و�را�س‬ ‫وتڑیںہکلباپینمسقوکپو�ر�ارکنےےکےئلایاسرکیںہکاتےنوکنت�ںاک�ایکاھٹمانبںیلےنتج �‬
‫کونہ �‬
‫م� ٹ‬
‫ھےےسا�سوکرص�فایکدفہعرض�باگل�دیںا�سرط�حٓا�پیکمسقیھبوپ�ر�یوہجائےیگا�و�ر�اسےان�ر�و�اکتفیلیھبںیہنےچنہپیگ�‪،‬چاننہچ‬
‫�انوہ�ںےنا�سرط�حاپینمسقوپ�ر�ییک�‪�،‬الہلاعتلٰینےرفمایاہمےناسےاصبر�(� ثوابتدق�م�)پایا�‪،‬ہبرتیندنب�ہاپےنر�بیکرط�فتہبرجو�ع‬
‫کرنےو�الا�‪�،‬ا�رشا�دبا�ر�یاعتلٰیہے‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫م ّي َت َوك َع ہللاِ ف ُہ َو َح ْس ُب ٗ ۭہ‪۰‬۝ ا ِّن ہللاَ‬ ‫َ‬
‫ث ل َ ْي َت ِس ُۭ‬
‫ب‪۰‬۝ َو َ ْ‬ ‫ي َع ْل ّل ٗہ َمْ َر ًجاۙ ‪۲‬۝ ّو َ ْي ُزق ُہ ِ ْ‬
‫م َح ْي ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫م َّي َّـتق َ‬
‫ہللا َ ْ‬ ‫َو َ ْ‬
‫ِ‬
‫َ ُ َ ْ ‪۰‬۝ َ ْ َ َ َ ُ ُ ّ َ ْ َ ْ‬
‫‪1‬‬
‫ش ٍء قد ًرا ‪۳‬۝‬ ‫ِك‬‫بلِغ ام ِر ٖ ۭہ قد جعل ہللا ل ِ‬
‫ترجہم�‪:‬جووکئیالہلےسڈ�رتےوہئےاک�مرک�ےاگالہلا�سےکےیلالکشم�تےسےنلکناکوکئیر�اسہتدیپ�ارکد�ےاگ�ا�و�راسےایےسر�اسےتےس‬
‫دجھر�ساکامگ�نیھبہناجتاوہوجالہلرپرھب�وسہرک�ےا�سےکےئیلو�ہاکفیےہ�‪�،‬الہلاپاناک�موپ�ر�ارک�ےےکرہاتےہ�‪�،‬الہلےن‬
‫� �رز�قد�ےاگ ا‬
‫ہرزیچےکےیلایکدقتیررقم�ررکرکیھےہ۔‬
‫َٔ‬ ‫َ‬
‫َع ْن َسعيد ْ ن� َس ْعد ْ ن� ُع َب َاد َة َق َال َ‪:‬ك َن َب ْ نَ� ا ْب َيات َنا َر ُج ٌل ُ خْم َد ٌج َضع ٌيف‪ ،‬ف َ ْل ُ َ� ْع إ َّل َو ُه َو َع َل ا َمة م ْن إ َماء َّ‬
‫َٔ‬
‫الد ِار‬ ‫ٍ ِ ِ ِ‬ ‫ي ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ِ بِ‬ ‫ِ ِ بِ‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ ْ ُ ُ ضَ ْ َ َ َ ْ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ خْ ُ َ َ َ ُ َ ْ ُ ُ ُ َ‬
‫َ‬ ‫ْٔ‬ ‫َ‬
‫ول الهلِ صل الهل علي ِه وسل‪ ،‬فقال‪:‬اج ِلدوه �ب ِمائ ِة سو ٍط‪،‬قالوا‪:‬‬ ‫ي� ُبث ِب َ�اف َرفع شانه سعد ْب ن� ع َبادة ِإل َرس ِ‬
‫ا� ُب ُوه‬ ‫ات َ‪،‬ق َال فَ خُ‬
‫� ُذوا َ ُل ِع ْث َك ًل ِف ِيه ِم َائ ُة ِش ْ� َراخ َف ضْ‬ ‫� ْب َن ُاه م َائ َة َس ْوط َم َ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫َ ي� َن ب َّ� الهلِ ‪ُ ،‬ه َو َٔا ْض َع ُف ِم ْن َذ ِل َك‪َ ،‬ل ْو ضَ َ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِي‬
‫ضَ ْ َ ً َ َ ً‬
‫احدة‬‫� بة و ِ‬
‫عسدی‪t‬بندعسبنابع�د�ہےسرم�و�یےہہام�ر�ےرھگ�و�ںںیمایکایکاجنل�‪،‬یا�ایکفیعضوناتو�ا�ںرہاتتاھ�‪،‬جبو�ہرھگکیولنڈیو�ںںیم‬
‫سے ایک ولنڈ�ی رپسو�ا� تراھ�ا�و�ر�ا�س ےکاستھ رب�اکا�مرک�رہاتاھ�ا�س وقت ا�س ےنولگو�ںوک�ڈ�ر�ایا�ا�ساکیہاح�ل دعسبن ابع�د�ہ‪ t‬نے‬
‫�رسو�ل الہل ﷺسےایب�نایک�‪،‬نیبﷺےنرفمایا�ا�سوکسوکو�ڑ�ےام�ر�د�و�‪ ،‬گلوو�ںےنرع�ضایک�ا�ےالہلےکنیبﷺ�!�و�ہتہبانتو�ا�ںےہ‬
‫‪2‬‬
‫گ �ارہما�سوکسوکو�ڑ�ےام�ریںےگوت�و�ہرمجائےاگ�‪،‬فرمایا�اچاھ�ایکوخشہوجھک�راکلوجسرپشاخںیوہ�ںا�و�ر�ایکاب�ر�ا�سوکلاگ�د�و‬

‫َو ْرُكْذا ۤاَنَدٰبِع َمْيِهٰرْبِا َو َقٰحْسِا َو َبْوُقْعَي يِلوُا ْيِدْيَاْلا َو ِراَصْبَاْلا‪۰۰۴۵‬‬

‫ہام�ر�ےدنب�و�ںابر�اہمی�‪�،‬اساح�قا�و�روقعی�ب(لعمہیاسلال�م) کایھبولگو�ںےسذکررک�ووجاہتوھ�ںا�و�رٓاکنوھ�ںو�الےےھت�‪،‬‬

‫ۤاَّنِا ْمُهٰنْصَلْخَا ٍةَصِلاَخِب ىَرْكِذ ِراَّدلاۚ‪َ۰۰۴۶‬و ْمُهَّنِا اَنَدْنِع َنِمَل َنْيَفَطْصُمْلا ِراَيْخَاْلاؕ‪۰۰۴۷‬‬
‫ہمےناہنںیایکاخ�صاب�تینعیٓاخر�تیکای�دےکاستھوصخم�صرک�دیااھت�‪،‬یہبسامہ�ر�ےزن�دیکربگزید�ہا�و�ررتہبینول�گےھت�‪،‬‬

‫َوْرُكْذاَلْيِعٰمْسِاَوَعَسَيْلاَواَذِلْفِكْلاؕ‪َ١‬وٌّلُكَنِّمِراَيْخَاْلاؕ‪�(۰۰۴۸‬ص�‪۴�۵‬تا�‪)۴�۸‬‬
‫�‬
‫�اسامعلی�‪ ،‬یسعا�و�رذ�و�اکللف(لعمہیاسلال�م) کایھبذکررکدجیےئ�‪،‬یہبسرتہبینول�گےھت�۔‬
‫‪ 1‬الطالق�‪۲�،۳‬‬
‫ُّ‬ ‫َ ُ َ َ ْ َْ‬ ‫َ ُ ْ َ َ َْ‬ ‫‪ 2‬نن‬
‫يض ي ِج�ب علي ِه الد�‪ ،۲�۵�۷�۵‬مسند امحد �‪۲�۱�۹�۳�۵‬‬
‫ا� ماجہ کتاب احلدود ب�ب الك ِب ي ِ� وال ِر ِ‬‫س� ب ن‬
 ‫�� �� �� �‬

‫کرر�وجو�اپےنرپ�و�ر�دگا�رکیابع�د�ت‬
‫�ا�و�رہام�ر�ےدنب�ےابر�اہمیلیلخالہل‪�،� u‬ا�نےکےٹیباساح�ق‪� u‬ا�و�ر�ا�نےکوپتےوقعی�ب ‪u‬کا�ذ ک‬
‫�ا�و�ر�الہلےکہملکوکسرلبدنکرنےےکاکمو�ںںیمڑب�ےرسگر�مےھت�‪،‬جو�الہلےکدینںیمریصب�تےسرہب�ہدنمتےھ�‪،‬جوالہلاعتلٰیکیاطاعت‬
‫مع ت‬
‫کرنے ا�و�ر ص ی���ی�و�ں ےس ےنچبیک زبر�دست اطقت رھکےت ےھت �‪�،‬ا�ن ےکزن�دیک ا�ساع�رضی دناییکوکئی امہتی ہنیھتہکلبایقمت ےک ر�و�ز‬
‫با�رگا�ہاٰلیہںیمشیپوہنےیکرکف�اہنںیاھکئےاجتییھت ��‪،‬ا�و�ر�و�ہاپےنر�بیکوخشون�د�یےکےیلایےساعام�لرکتےےھتوجاہنںیحموب�بانبدیں�‪،‬‬
‫ْ‬ ‫ْٓ‬
‫اه ِب ُ� ِّب ال ِخ َر ِة َو ِذ ك ِر َها‬ ‫َق َال َمال ُك ْ نُ� د َينار‪ :‬نَ زَ� ْع َنا م ْن ُق ُلو� ْم ُح َّب ُّ‬
‫الد ْن َيا َو ِذ ْك َر َها‪َ ،‬ؤَا ْخ َل ْص َن ُ ْ‬
‫ِب ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ب ِ ٍ‬
‫راک�لدیاتاھ�ا�و�ر�ٓاخر�تیکتبحما�و�ر�ا�سےککذرکاشو�ق‬ ‫نایکا�ذ ن‬
‫مالکنبدیان�رکاقو�لےہہکالہلاعتلٰینےا�نےک لدو�ںےسدنایکیتبحما�و�ر�د ک‬
‫‪1‬‬
‫عاطکر�دیاتاھ۔‬
‫�اسیوصفیکانبرپمہےنا�نوک گبرزید�ہایکتاھ�‪،‬جسےسمتول�گالپر�و�اہیربتےتوہا�و�رالٹھجتےوہ قی�‪ً،‬انیہام�ر�ےاہ�ںا�ناکشام� نچردی�ہا�و�رسپدنید�ہ‬
‫ل�‬
‫ربمغیپو�ںےک‬
‫کرر�و�‪،‬یہبسکینولگو�ںںیمےسےھت�‪،‬یجےس �‬ ‫نکیاشاخ�صںیمےہا�و�راسامعلی ‪� u‬ا�و�را یسع‪� u‬ا�و�رذ�و�اکللف ‪ u‬کا�ذ ک‬
‫لسہلسںیمفرمایا‬
‫م ّٰ‬
‫الص ِل ِح ْ َ‬ ‫َ‬
‫ح ِت َناۭ‪۰‬۝ ا ِّنُ ْم ِّ َ‬
‫ف َر ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ي َوا ْد َخل ٰ ُ‬ ‫ٌ‬ ‫ُ‬
‫‪۰‬۝ ّ ِّ َ ٰ ّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْٰ َ ْ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ي ‪۸۶‬۝‬ ‫ن ْم ِ ْ‬ ‫ب َۖۚ ‪۸۵‬۝‬‫ل ك م الص ِ ِ‬ ‫ِس ِع ْيل َواِد ِري َس َوذاالكِف ِ ۭ‬
‫وا‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رییہتمعناسامعلی‪� u‬ا�و�ر�ا�د�ریس ‪� u‬ا�و�ر�ذ�و�اکللفوک�د�یہکہیاصبرلو�گےھتا�و�ر�ا�نوکہمےناپینرحتمںیمد�اخلایکہکو�ہ‬
‫ینوککا�ر�و�ںںیمےسےھت۔‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْٰ َ ْ‬
‫‪3‬‬
‫ي ‪۸۶‬۝‬‫ِس ِع ْيل َوال َي َس َع َو ُ ْين َس َول ْو ًطاۭ‪۰‬۝ َوك فضلنا ع ال ٰعل ِم َ ۙ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫وا‬
‫ل�‬
‫ترجہم‪� :‬اسامعلی ‪�،�u‬ا یسع ‪� u‬ا�و�ریونس ‪� u‬ا�و�رول�ط ‪ u‬کو�ر�اسہت دکاھیا ا�ن ںیم ےس رہ�ایکوکہم ےنامت�م ندای�و�الو�ں رپضفتلی‬
‫عاطکی�۔‬

‫اَذٰه ٌرْكِذؕ‪َ ١‬و َّنِا َنْيِقَّتُمْلِل َنْسُحَل ٍبٰاَمۙ‪ِ۰۰۴۹‬تّٰنَج ٍنْدَع ًةَحَّتَفُّم ُمُهَّل‬
‫یہتحیصنےہا�و�رنیقیامنوہکرپہزیگا�ر�و�ںیکڑب�یاچیھہگجےہ�(عیینیگشیمہو�الی) نجںیتجنےکد�ر�و�ا�ز�ےا�نےکےیل‬

‫ُباَوْبَاْلاۚ‪َ۰۰۵۰‬نْيِٕـِكَّتُم اَهْيِف َنْوُعْدَي اَهْيِف ٍةَهِكاَفِب ٍةَرْيِثَك َّو ٍباَرَش‪۰۰۵۱‬‬

‫ھکےلوہئےںیہ�‪،‬جنںیماب �رفاغتےیکتاگلئےےھٹیبوہئےرط�حرط�حےکویم�ےا�و�رمسقمسقیکرش�ابو�ںیک مرفاشئںیرکرہےںیہ�‪،‬‬

‫َو ْمُهَدْنِع ُتٰرِصٰق ِفْرَّطلا ٌباَرْتَا‪۰۰۵۲‬اَذٰه اَم َنْوُدَعْوُت ِمْوَيِل ِباَسِحْلا‪۰۰۵۳‬‬

‫�ا�و�را�نےکاپ�سیچینرظن�و�ںو�الیمہرمعوح�ریںوہ�ںیگ�‪،‬یہےہسجاک� عود�ہمتےساسح�بےکد�نےکےیلایکجاتاہے�‪،‬بی‬

‫تفس�البغوی ‪۷��۴‬؍�‪۴‬‬
‫‪ 1‬ی‬
‫‪ 2‬االنبیائ�‪۸�۵�،۸�۶‬‬
‫‪ 3‬االنعام�‪۸�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َّنِااَذٰهاَنُقْزِرَلاَمٗهَلْنِمٍداَفَّنۖۚ‪�(۰۰۵۴‬ص�‪۴�۹‬تا�‪)۵�۵‬‬
‫شکر�و�زیا�ں(خا�ص) ہام�ر�اہیطعںیہنجاکیھبکاختہمیہںیہن�۔‬

‫صاحلنیاک�اجر‪:‬‬
‫یہایکتحیصنےہ�‪،‬‬
‫ْ ٌ َ ْ َ َ َ َّ ُ َ َ َ ُّ ّ ُّ َ ْ ن ْ ُ ْ ٓ َ‬ ‫َ َ ْ ُ ُ َ َ ْ ٌ َٔ ْ َ َ َ ْ ٌ‬
‫وقول‪{:‬هذا ِذكر} اي‪ :‬هذا فصل ِف ِيه ِذ كر ِلن يتذكر‪.‬وقال الس ِدي‪ :‬يع ِ ي� القران‬
‫‪1‬‬
‫سد�یؒ’’یہتحیصنےہ�۔‘‘ کیرشتیحرکتےوہئےےتہکںیہہیکذر�ا�سےکےیلتحیصنےہوجصنتحیاحصلرکناچاہےینعیرق�ٓا�نمیظع�۔‬
‫�ا�و�ر�الہلاکومنمنیومومان�تےکےئلوج�الہلیکال ہوتی�‪�،‬وحد�انتیا�و�ر�ربوبتیرپ�ایام�نرھکےتںیہ�‪�،‬الہلےکرسو�لیکاطاعتوفرمانرب�د�ا�ر�یرکتے‬
‫�ٰیاتخای ک�ررتےںیہ�‪،‬جو�الہلےسڈ�رتے‬
‫ہںی�‪�،‬الہلیکان�ز�لرک�د�ہاتک�بےکاحاکما�ترپلمعرکنےیکوکششرکتےا�و� نرو�اہیےساتجان�برککےوقت �‬
‫ںیمار�ا�نےسوکئیاطخہوجاتیےہ فوتو� �رًا�اپےنانگہو�ںا�و�رلزغشو�ںرپ�الہلےسڑگگڑ�اکررفغم�تبلط‬
‫ہوئےزندگیزگ�ا�رتےںیہ�ا�و�رنا�د�انی گ‬
‫کرتےرہےتںیہ�‪،‬جوٓاخر�ترپکاملنیقیرھکےتںیہ�‪�،‬الہلاک�ا�نےس عود�ہےہہکو�ہاہنںیکیناعام�لیکزج�اکےوط�رپر�انو�ا�عو�اقاس�میکال�ز�و�ا�ل‬
‫عنوتم�ںےسرھب�یوتنج�ںںیمد�اخل مرفائے �اگ‪،‬جبو�ہتنجےکٓاٹھد�ر�و�ا�ز�و�ںرپنہپںیچےگوت�اہنںیاپےنےئلالھکہو�اپائںیےگ�‪،‬جتنےک‬
‫وکال�مہہکرکخو�شٓامدیدہکںیےگا�و�رہکںیےگہکتنجںیمہشیمہہشیمہےک‬
‫�اتناظمیرفشےتاتسابق�لےکےئلومجو�دہو�ںےگ�‪�،‬و�ہاہلتنج س‬
‫لےئد�اخلوہجائںی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ُ ْ َ َََُ َ ٰ ٌ َ ْ ْ ُْ ْ َ ْ ُ ْ َ ٰ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٰ ّٓ َ َ ۗ ُ ْ َ َ ُ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ َ‬
‫‪2‬‬
‫۔۔۔ ح اِذا جاءوها وف ِتحت ابابا وقال لهم خزن ــتا سلم عليك ِطبتم فادخلوها خ ِل ِدي ‪۷۳‬۝‬
‫ترجہم‪ :‬یاہ�ںکتہکبجو�ہوہا�ںںیچنہپےگا�و�را�سےکد�ر�و�ا�ز�ےےلہپیہوھکلےاجےکچوہ�ںےگوتا�سےکنیمظتنما�نےسںیہکےگہک‬
‫سال�موہمترپ�‪،‬بتہاچےھرہےد�اخلوہاجئوا�سںیمہشیمہےکےیل۔‬
‫�اہلتنجدصبخوشیتنجںیمد�اخلوہجائںیےگا�و�رپرھپلھد�ا�ر� س‪،‬رسزب�وشا�د�ا�بےنھگد�رخوت�ںےکاسئےےکےچیناہج�ںانو�ا�عواقاس�میکرہنیں‬
‫�ا�و�رشچےمہہبرہےوہ�ںےگا�ونیچاجسئیوہئیتسشناگہو�ںا�و�ر�ٓا�ر�اسہتیکوہئیدنسم�و�ںرپکاملر�احت طوامنتیےساگئ کتووی�ںرپکیٹاگلئے‬
‫وخوص�ر�تونجو�ا�ندخ�ا�موکحمکدیںےگہکو�ہا�نیکدخمتںیمانو�ا�عو�اقاس�مےکویم�ہاج�ت‬
‫�ٓامےناسمےنےھٹیبوہ�ںےگ ��‪،‬ا�و�رموتوی�ںیکرط�ح ب‬
‫دنسپریںا�و�ر�ا�نیکٓاکنںیھذل�تاحصلرکیں�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫�ا�و�ررط�حرط�حےکرشم�وبا�تشیپرکیں�‪،‬جنوک�ا�نےکسفن ک‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫اب‪۰‬۝ َو ِف ْيَا َما تش َت ْي ِہ النف ُس َوتلذ ال ْع ُ ُ‬ ‫َ ّ ْ ََ ََْ‬
‫ب ّواك َو ٍ ۚ‬ ‫ي ْم ِب ِصح ٍ‬ ‫َُ ُ ََْ‬
‫ي۔۔۔ۚ ‪۷۱‬۝‬ ‫ِ‬ ‫اف ِم ذہ ٍ‬ ‫يطاف عل ِ‬
‫‪3‬‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�نےکٓاگےوسنےےکاھت�لا�و�راسغررگ�د�شرکیںےگا�و�ررہنماھبتیا�و�راگنہو�ںوکذل�تدیےنو�الیزیچوہا�ںومجو�دوہگی�۔‬

‫کث��‪۷�۷‬؍�‪۷‬‬ ‫تفس� ب ن‬
‫ا� ی‬ ‫‪ 1‬ی‬
‫‪ 2‬الزمر ‪۷��۳‬‬
‫‪ 3‬الزخرف�‪۷�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ ُ ْ َّ َ َ ۗ ُ ْ َ ْ َ َ ّ ْ ٰ َ ۗ ُ ْ‬
‫‪1‬‬
‫م‪۰‬۝ ذلِك َج ٰز ٔوا ال ُم ْح ِسـ ِن ْ َۖۚ‬
‫ي ‪۳۴‬۝‬ ‫لہم ما يشاءون ِعند ر ِ ِب ۭ‬
‫ترجہم�‪�:‬اہنںیاپےنر�بےکاہ�ںو�ہبسھچکےلماگسجیکو�ہوخ�اہشرکیںےگہیےہیکینرکنےو�الو�ںیکزج�ا�۔‬
‫خد�ا�ما�نیکبلطرک�د�ہزیچ�و�ںوکوف�ر�اً�ا�نیکدخمتںیمرثکب�تشیپرک�دیںےگ�‪�،‬الہلاکعانیترفمایاہو�ا�و�ہ �رز�قد�ائیموہگا�ا�و�ر�ا�سںیماضافہ‬
‫ہوتاالچاجئےاگ�‪،‬نجیتا�ساعز�ا�ز� کو�ار�ا�مےسہشیمہفطلاند�و�زہوتےرہںیےگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َْ‬ ‫َ ْ َ ُْ َْ َ ُ‬
‫‪2‬‬
‫ك ينفد َو َما ِعند هللاِ َب ٍق۔۔۔‪۰‬۝ ‪۹۶‬۝‬ ‫ما ِعند‬
‫ترجہم�‪:‬جوکھچاہمت�ر�ےاپ�سےہو�ہرخ�چوہجانےو�الاہےا�و�رجوکھچالہلےکاپ�سےہوہیابقیرہےنو�الاےہ۔‬
‫ََ ًۗ ََْ َْ ُ‬
‫‪3‬‬
‫مذ ْو ٍذ ‪۱۰۸‬۝‬ ‫۔۔۔عطاء غي‬
‫ترجہم�‪�:‬اییسششخبا�نوکےلمیگسجاکلسہلسیھبکعطقنمہنوہگا�۔‬
‫ّٰ ٰ َ ُ ْ َ ْ ٌ َ ْ ُ َ‬ ‫َّ َّ ْ َ ٰ ُ َ ُ‬
‫‪4‬‬
‫ي مْ ُن ْو ٍ ۧ‬
‫ن ‪۲۵‬۝‬ ‫ت لہم اجر غ‬ ‫ي ا َمن ْوا َوعِلوا الص ِلح ِ‬‫اِل ال ِذ‬
‫ترجہم�‪�:‬ابلہتوجول�گایام�نےلٓائےںیہا�و�روہنج�ںےنکینلمعےیکںیہا�نےکےیلیھبکمتخہنوہنےو�الااجرہے�۔‬
‫ُ ُ ُ َ َ ۗ ٌ َّ ُّ َ ‪۰‬۝ ْ َ ُ ْ َ َّ ْ َ َّ َ ْ ‪۰‬۝ َّ ُ ْ َ ْ ٰ ْ َ َّ‬
‫الن ُ‬
‫‪5‬‬
‫ار ‪۳۵‬۝‬ ‫۔۔۔اكہا دا ِٕىم و ِظلہاۭ ِتلك عقب ال ِذي اتقواۖۤ وعقب الك ِف ِري‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�سےکلھپد�ائیمںیہا�و�را�ساکاسیہال�ز�و�ا�ل�‪،‬یہاناج�مےہیقتمولگو�ںاکا�و�ررکنمینقحاکاناج�مہیےہہکا�نےکےیلد� �وز�خیکٓا�گےہ�۔‬
‫ّٰ ٰ َ ُ ْ َ ْ ٌ َ ْ ُ َ‬ ‫َّ َّ ْ َ ٰ ُ َ ُ‬
‫‪6‬‬
‫ي مْ ُن ْو ٍ ۧ‬
‫ن ‪۸‬۝‬ ‫ت لهم اجر غ‬ ‫ي ا َمن ْوا َوعِلوا الص ِلح ِ‬‫اِن ال ِذ‬
‫ًانیقیایاساجرےہسجاکلسہلسیھبکوٹٹےنو�الاہنںیےہ۔‬ ‫ترجہم�‪�:‬رہےو�ہول�گوہنج�ںےنام�نایل�ا�و�رکینلمعےیکا�نےکےئل �‬
‫رمع‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫�الہلاعتلٰی�ا�نیکاش�د�یہفیفع�‪،‬پا�کد�امن�‪�،‬ا�نےکمہ �‬
‫ت ًۙ‬ ‫ا َِّن ٓ َانْ َش ْا ٰنُ َّن اِنْ َشاۗ ً ۙء َفـَ َـع ْل ٰ ُ‬
‫ن َّن َا ْب َك ًراۙ ‪۳۶‬۝ ُع ُر ًب َا ْ َ‬
‫‪7‬‬
‫اب ‪۳۷‬۝‬ ‫‪۳۵‬۝‬
‫ےگ�‪،‬اپےنوشہر�و�ںیکاعشقا�و�ررمعںیممہنس۔‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�نیکویبیو�ںوکمہاخ�صوط�ررپےئنرس�ےےسدیپ�ارکیںےگا�و�راہنںیابکر�ہانبدیں �‬
‫‪8‬‬
‫ت ًۙ‬
‫اب ‪۳۳‬۝‬ ‫َّو َك َوا ِع َ‬
‫ب َا ْ َ‬

‫‪ 1‬الزمر�‪۳�۴‬‬
‫‪ 2‬النحل�‪۹�۶‬‬
‫‪ 3‬ھود�‪۱�۰�۸‬‬
‫‪ 4‬االنشقاق�‪۲�۵‬‬
‫‪ 5‬الرعد�‪۳�۵‬‬
‫‪ 6‬مح السجدۃ�‪۸‬‬
‫‪ 7‬الواقعۃ�‪۳�۵�،۳�۶‬‬
‫‪ 8‬النبا�‪۳�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�و�رونخزیمہنسڑلکای�ں۔‬
‫بڑ�یڑب�یٓاکنوھ�ںو�الی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ‬ ‫ُّ ْ ُ ْ‬ ‫َ ُ ْ ٌ ْ ٌ ََْ َ‬
‫‪1‬‬
‫ال الل ٔول ِٔـو ال َمك ُن ْو ِ ۚ‬
‫ن ‪۲۳‬۝‬ ‫ي ‪۲۲‬۝ كم ِ‬
‫ث‬ ‫وحور ِع ۙ‬
‫وخوص�ر�تٓاکنوھ�ںو�الیوح�ریںوہ�ںیگ�‪�،‬اییسنیسحےسیجاپھچرکرکےھوہئےومتی�۔‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�را�نےکےیل ب‬
‫�ا�و�رینیچاگنہںیرھکےنو�الی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬
‫ُّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ ٰ ٰ ُ َّ‬
‫‪2‬‬ ‫ُ‬ ‫الط ْر ِف ِع ْ ٌ ۙ‬
‫ي ‪۴۸‬۝ كن ّن َب ْيض ّمكن ْو ٌن ‪۴۹‬۝‬ ‫و ِعندہ ق ِصت‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�را�نےکاپ�ساگنہںیاچبنےو�الی�‪،‬خوبوص�ر�تٓاکنوھ�ںو�الیوع�رتںیوہ�ںیگ�‪�،‬اییسان�ز�کےسیجانڈ�ےےکےکلھچےکےچینیپھچوہئی‬
‫ھجیل۔‬
‫لا�ز�و�ا�لنسحوجام�لیکاحمل�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ َّ ُ َّ ْ َ ُ ْ ُ ْ‬
‫‪3‬‬
‫ت َوال َم ْر َج ُ ۚ‬
‫ان ‪۵۸‬۝‬ ‫كنن الياقو‬
‫وخوص�ر�تےسیجریہ�ےا�و�رومتی�۔‬
‫ترجہم�‪�:‬اییس ب‬
‫نوجو�ا�نوح�ر�و�ںےسرک�دیںےگےسیجرفمایا‬
‫۔۔۔و َز َّو ْج ٰ ُ‬
‫ن ْم ِبُ ْو ٍر ِع ْ ٍ ۭ‬ ‫َ‬
‫‪4‬‬
‫ي ‪۵۴‬۝‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رمہوگ�ر�یوگ�ر�یٓاہومشچوع�رتںیا�نےسایب�ہدیںےگ۔‬
‫َ َ َّ ْ ٰ ُ ْ ُ ْ ْ‬
‫ي ‪۲۰‬۝‬ ‫۔۔۔وزوجنم ِبو ٍر ِع ٍ‬
‫‪5‬‬

‫وخوص�ر�تٓاکنوھ�ںو�الیوح�ریںا�نےسایب�ہدیںےگ۔‬ ‫ترجہم‪� :‬ا�و�رمہ ب‬

‫جنوکنہیسکانسونجےنںیہندکیاھےہا�و�رنہوھچ�اہے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ٌۗ‬ ‫َ ْ َْ ْ ُ ْ َ َ‬
‫‪6‬‬
‫ث َّن اِن ٌس ق ْبل ُہ ْم َول َجا ّ ۚ‬
‫ن ‪۷۴‬۝‬ ‫ل يط ِم‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�نویتنج�ںےسےلہپیھبکیسکاناس�ناینجےنا�نوکہنوھچ�اوہگا�۔‬
‫�د� نوو�ںایم�ںویب�یایکد�وسر�ےےسر�اضیوہ�ںےگا�و�راپےناستیھوکبدلانچاہںیےگہنا�سےکوع�ضھچکا�و�رچاہںیےگ۔‬

‫‪ 1‬الواقعۃ�‪۲�۲�،۲�۳‬‬
‫‪ 2‬الصافات �‪۴�۸�،۴�۹‬‬
‫الرمحن�‪۵�۸‬‬
‫‪ٰ 3‬‬
‫‪ 4‬الدخان�‪۵�۴‬‬
‫‪ 5‬الطور�‪۲�۰‬‬
‫الرمحن ‪۷��۴‬‬
‫‪ٰ 6‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫اَذٰهؕ‪َ ١‬و َّنِا َنْيِغّٰطلِل َّرَشَل ٍبٰاَمۙ‪َ۰۰۵۵‬مَّنَهَجۚ‪ ١‬اَهَنْوَلْصَيۚ‪َ ١‬سْئِبَف ُداَهِمْلا‪۰۰۵۶‬‬
‫یہوتوہئیزج�ا�‪(،‬یا�درکوھہک) کسروش�ںےکےیلڑب�یرب�یہگجےہ ��‪،‬د� �وز�خےہسجںیمو�ہاجئںیےگ(�ٓا�ہ) کاییہرب�اوھچبناےہ�‪،‬‬

‫اَذٰهۙ‪ُ١‬هْوُقْوُذَيْلَفٌ۠مْيِمَحَّوٌقاَّسَغۙ‪َّ۰۰۵۷‬وُرَخٰاْنِمٖۤهِلْكَشٌجاَوْزَاۭؕ‪�(۰۰۵۸‬ص�‪۵�۵‬تا�‪)۵�۸‬‬
‫یہےہسپاسےںیھکچ�‪،‬گر�ماپنیا�و�رپیپا�سےکالع�و�ہا�و�ررط�حرط�حےکذع�ا�ب�۔‘‘‬
‫�اہلمنہجےکاحو�ا�ل‪:‬‬
‫یہوتا�نولگو�ںاک�اعز�ا�ز� کو�ار�ا�مےہوج�ر� �و �زٓاخر�ترپکاملنیقیرھکےتںیہا�و�ر�الہلےسڈ�رتےوہئےزندگیزگ�ا�رتےںیہ�‪�،‬ا�و�ر�و�ہول�گوج�الہل‬
‫کےاحاکما�تےسرسکیشوباغ�و�تا�و�ر�رسولو�ںیکذکتیبیکر�و�شاپانئںیےگ�‪�،‬ا�نوککوئیوخ�شٓامدیدہنںیےہکاگ�‪�،‬الہلےکمکحےسمنہجےکد�ر�وغہ‬
‫�رسرتزملیبزجنری�و�ںںیمڑکجکر�ا�نوکمہنےکلبےتٹیسھگوہئےمنہجںیمدکھلیدیںےگ�‪،‬ہجمنیکدح�تےسڑپ�ی‬
‫�اہنںیےلگںیموط�قڈ�ا�لرک�ا�و گ‬
‫یگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ہوئیایس�ہٓا�گاہنںیا�وپرینےچرہطر�فےسریھگےل �‬
‫َْ َ َْ ٰ ُ ُ ْ َ َ ُ ْ َْ ْ َ ْ َْ َ‬
‫‪1‬‬
‫ت ا ْر ُج ِل ِہ ْم۔۔۔ ‪۵۵‬۝‬
‫يم يغشـىہم العذاب ِم فو ِق ِہم و ِم ت ِ‬
‫ترجہم‪�( :‬ا�و�راہنںیہتپےلچاگ) �ا�سر�و�زہکبجذع�ا�باہنںیا�وپرےسیھبڈھانکےلاگا�و�راپ�ٔو�ںےکےچینےسیھب۔‬
‫‪۰‬۝ ‪2‬‬
‫ُ ٌَ‬
‫ت ْم ظلــل۔۔۔ ‪۱۶‬۝‬ ‫َ ُ ْ ّ ْ َ ْ ْ ُ َ ٌ ّ َ َّ َ ْ َ ْ‬
‫لہم ِم فو ِق ِہم ظلــل ِم النا ِر و ِم ت ِ ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�نرپٓا�گیکرتھچیا�ںا�وپرےسیھباھچئیوہ�ںیگا�و�رےچینےسیھب�۔‬
‫جاہ�ںتحیضف و�رسو�ائی ےک ےئل اتناہئیرگ�موھکلےت وہئے اپنی ےس وجٓانوت�ںوککاٹات وہ�ا ڈنپلوی�ںکت ےچنہپاگ�ا�و ک�راھلو�ںوکہڈیو�ں ےسدحیلع�ہ‬
‫کر�د�ےاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ۗ‬ ‫َ‬
‫ح ْ ًـي ف َق َّط َع َا ْم َعا َء ُ ْ‬‫َ‬ ‫ۗ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ ُ َ ٌ‬
‫‪3‬‬
‫ہ ‪۱۵‬۝‬ ‫۔۔۔ك َم ْن ہ َوخالِد ِف النا ِر َو ُسق ْوا َما ًء ِ‬
‫ترجہم‪( :‬کایو�ہصخشسجےکہصحںیمہیتنجٓانےو�الیےہ) �ا�نولگو�ںیکرط�حوہاتکسےہوجمنہجںیمہشیمہرہںیےگا�و�رںیہنجایاسرگ�م‬
‫پانیالپیااجئےاگوجا�نیکٓاتنںیاک�ٹد�ےاگ�؟�۔‬
‫�ا�نیکاھکلو�ںےسوجپپی�‪،‬لوہ�ا�و�رکچوہلیجیساتناہئیدببو�د�ا�رتمنفعزیچیںںیلکنیگسجاکیپانلکشموہگا�ا�سےسا�نیکوت�اضعیکاجئےیگ�‪،‬یجےس‬
‫فرمایا‬
‫ً‬ ‫َ َ ََ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫َل يَذ ْوق ْو َن ِف ْيَا َ ْب ًدا َّول َ َ‬
‫‪4‬‬
‫ح ْ ًي ّوغ ّساقاۙ ‪۲۵‬۝‬ ‫ش ًۙ‬
‫اب ‪۲۴‬۝ اِل ِ‬

‫‪ 1‬العنکبوت�‪۵�۵‬‬
‫‪ 2‬الزمر�‪۱�۶‬‬
‫‪ 3‬حممد�‪۱�۵‬‬
‫‪ 4‬النبا�‪۲�۴�،۲�۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�سےکاند�ریسکڈنھٹ�کا�و�رےنیپےکاقبلیسکزیچاکزم�ہو�ہہنںیھکچےگ�‪،‬کھچےلماگوتسبرگ�ماپنیا�و�ر خزوم�ںاک ھدو�و�ن۔‬

‫خُ ْ ّ َ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ ْ َٔ َّ َ ْ ً ْ َ َّ ُ ْ َ ُ ف ُّ ْ َ َ َٔ ْ تَ نَ َٔ ْ َ‬ ‫َٔ‬
‫َع ْن ا ِب ي� َس ِع ٍيد الد ِر ِي‪ ،‬ع ِن الن ِب ي� صل الهل علي ِه وسل قال‪:‬لو ان دلوا ِمن غس ٍاق ي�راق ِ ي� الدنيا لن� اهل‬
‫ِ‬
‫ُّ ْ‬
‫الدن َيا‬
‫‪1‬‬
‫�ابودیعسدخ�ر�ی‪ t‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺنےرفما گایار�ایکڈ�و�لاسع�قاک�دنایمںیاہبیاجائےوتتام�ماہلدنایدببو�د�ا�رہوجائںی�۔‬
‫ہجمنںیمویمنہج�ںےکےیلٓا�گےکالع�و�ہرط�حرط�حےکذع�ا�بوہ�ںےگ�‪،‬‬
‫ْ َ َ َٔ ْ َّ ُّ َ ُّ ُ َ ْ ُ ُّ َ َ ْ َ َ َ ْ َٔ ْ َ ْ ُ �خْ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َو َق َال َغ ْي ُ� ُه‪َ :‬ك َّلز ْ َمر ي� َو َّ‬
‫الس ُم ِوم َو�ش ْ ِب ال ِم ي ِ� وا ِك الزق ِوم والصع ِود وال ِوي ِإل غ ي ِ� ذ ِلك ِمن الشي ِاء ال ت ِلف ِة‬ ‫ِ ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ال َت َض َّاد ِة َو ْ ج َ‬
‫َو ْ ُ‬
‫ال ِم ُيع ِ َّما ُي َعذ ُبون ِب ِه َو يُ َ�انون ِب َس َب ِب ِه‬
‫�ا�و�ر�دیرگ�ائہمریسفت‪a‬نےرفمایاہےہکا�سےسرم�ا� شددیدسر� �دی�‪ �،‬ہزر�‪،‬کوھلےتوہئےرگ�ماپنیاکیپان� ت‪،‬وھہرکاکاھنا�‪،‬صوع�دپرچڑھایاجانا�ا�و�رہجمن‬
‫‪2‬‬
‫کیاتاھ�ہرہگ�ائوی�ںںیمرگ�ایااجناوغری�ہفلتخما�و�رتماض�د�اشایئ رم�ا�دہںینجےساہنںیذع�ا�بدیا�ا�و�ر�ذللیو�رسو�اکایجائےاگ�۔‬
‫ہجمنںیمذع�ا�بیکدش�تےسہیےتخیچالچتےرہںیےگرگم�ا�نیکخیچوپاک�رکوکوئیےننسو�الانہوہگا�۔‬

‫اَذٰه ٌجْوَف ٌمِحَتْقُّم ْمُكَعَّمۚ‪ ١‬اَل اًۢبَحْرَم ْمِهِبؕ‪ْ ١‬مُهَّنِا اوُلاَص ِراَّنلا‪۰۰۵۹‬‬
‫تھٓا�گںیم اجنیو�الیےہ�‪،‬کوئیوخ�شٓامدیدا�نےکےیلںیہنےہیہیوتمنہجںیماجنےو�الےںیہ�‪،‬‬
‫یہایکوق�مےہوجاہمت�ر�ےاس �‬

‫اْوُلاَق ْلَب ْمُتْنَا۫‪ ١‬اَل اًۢبَحْرَم ْمُكِبؕ‪ْ ١‬مُتْنَا ُهْوُمُتْمَّدَق اَنَلۚ‪١‬‬

‫�و�ہںیہک ےگہکلبمت یہ وہنج ےک ےیلوکئی وخ�شٓامدیدںیہن ےہ�‪ ،‬تم یہ ےنوت اسے ےلہپ یہ ےس امہ�ر�ےاسمےن ال کراھ اھت‬

‫ُهْدِزَف‬ ‫اَذٰه‬ ‫اَنَل‬ ‫َمَّدَق‬ ‫ْنَم‬ ‫اَنَّبَر‬ ‫ُراَرَقْلا‪۰۰۶۰‬اْوُلاَق‬ ‫َسْئِبَف‬

‫پسرہےنیکڑب�یرب�یہگجےہ�‪�،‬و�ہںیہکےگا�ےامہ�ر�ےر�ب! جسےن(کرفیکرسم) ہام�ر�ےےیلےلہپےساکنلیوہ‬

‫اًباَذَع اًفْعِض يِف ِراَّنلا‪َ۰۰۶۱‬و اْوُلاَق اَم اَنَل اَل ىٰرَن اًلاَجِر اَّنُك‬
‫�ا�س ےکقح ںیم منہجیک دگین زس�ارک د�ے�‪� ،‬ا�و�ریمنہجںیہک ےگایک ہی اب�ت ےہہک و�ہ ول�گںیمہ کداھئیںیہن دیےت ںیہنج مہ‬

‫ْمُهُّدُعَن َنِّم ِراَرْشَاْلاؕ‪ْ۰۰۶۲‬مُهٰنْذَخَّتَا اًّيِرْخِس ْمَا ْتَغاَز ُمُهْنَع ُراَصْبَاْلا‪۰۰۶۳‬‬

‫بر�ے ولگو�ں ںیم امش�ررکتے ےھت �‪،‬کای مہ ےن یہ ا�ناک ذم�ا�ق انب رکاھ اھت ای امہ�ر�ی اگنہںی ا�ن ےس ٹہیئگ ںیہ�‪،‬‬

‫مسندا� یعیل �‪�،۱�۳�۸�۱‬ش ح‬ ‫جھ� َ� ُب َما َج َاء ف� ص َفةِ �شَ َ اب َٔا ْهل َّ‬
‫الن ِار ‪ ،۲�۵�۸��۴‬مسند امحد �‪،۱�۱�۲�۲�۹‬‬
‫ب‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِي ِ‬ ‫‪ 1‬جامع ت�مذی کتاب صفۃ ن ب‬
‫السنۃ للبغوی �‪۴�۴�۰�۷‬‬
‫ف‬ ‫ٔ‬ ‫ف‬
‫التفس��‪۴�۷�۸�۷‬؍ ‪�۸‬‬
‫ي‬ ‫وامل�ج�‪۲�۲�۳‬؍�‪ ،۲�۳‬االساس ي�‬ ‫املن� � العقيدة ش‬
‫وال� يعة ن‬
‫التفس� ي ي‬
‫ي‬ ‫کث��‪۱�۱�۳‬؍�‪،۶‬‬
‫ا� ی‬‫تفس� ب ن‬
‫‪ 2‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫َّنِاَكِلٰذٌّقَحَلُمُصاَخَتِلْهَاِراَّنلاؒ‪�(۰۰۶۴‬ص�‪۵�۹‬تا�‪)۶�۴‬‬
‫رضو�ریہوہگا�۔‬
‫قینیاجنوہکد� �و خزوی�ںاکہیڑگھج�ا �‬
‫ریپو�و�ںوک�ٓاتےدیھکرک�ٓاپسںیمںیہکےگہیایکرکشلمتاہ�ر�ےاپ�ساسھگچال�ٓا�رہاہے�‪،‬یہٓا�گںیمےنسلھجو�الے‬
‫�و�ہد�ر�وغہمنہجےکاستھاپےن �‬
‫ریپوکا�را�نوکجو�ا�بدیںےگںیہنہکلبمتیہےسلھجاج�رہےوہ�ا�و�رمتاہ�ر�ےےیلوکئیریخمدق�م‬
‫ہںی�ا�نےکےیلوکئیوخ�شٓامدیدںیہنےہ ��‪،‬ا�نےک �‬
‫ہنںیےہ�‪�،‬ا�و�ر�ا�نائہمرفک�ا�و� شپروی�ایا�نالضلتےسںیہکےگمتول�گیہرفکوالضلتےکر�اسےتوکہام�ر�ےاسمےنزمینرککےشیپرکتے‬
‫تےھا�و�رہممتولگو�ںرپ�اتعام�دکرکےا�سر�اسےترپلچےترہےرگمتمےنںیمہرمگ�ا�ہرک�دیا�‪،‬تمول�گیہامہ�ر�ےا�سرب�ےاناج�ماکباعثوہ ��‪،‬رہےن‬
‫رھو�ہا�نولگو�ںےکاب�ر�ےںیمالہلاعتلٰیسےد�رخو�استرکیںےگا�و�رہکںیےگا�ےامہ�ر�ےر�ب! جسےن‬
‫کےےیلہییسیکرب�یہگجےہ�‪،‬پ �‬
‫مہںیا�سدبتریناناج�موکہپاچننےاکبدن�وبتسایک�ا�سوک�د� �وز�خاکد�وہر�اعذ�ا�بد�ے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٰ ّٓ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ٌ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ْ ُ ُ ْ ْٓ ُ َ َ ْ َ َ ْ ْ َ ْ ُ ْ ّ َ ْ ّ َ ْ ْ‬
‫تاۭ‪۰‬۝ َح‬ ‫ت ُا ْخ َ َ‬
‫ت ا َّمة ل َع َن ْ‬ ‫ك َما َد َخل ْ‬ ‫النا ِ ۭر‪۰‬۝‬ ‫الن ِس ِف‬ ‫م قد خلت ِم قب ِلك ِم ِ‬
‫ال ِن و ِ‬ ‫قال ادخلوا ِف ا ٍ‬
‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ۗ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬
‫ىه ْم َر ّب َنا ٰه ُٔولء ا َضل ْو َن فا ِت ْم َعذ ًاب ض ْعفا ِّ َ ّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ُ‬
‫م النا ِر ‪۳۸‬۝‬ ‫ت ا ْخ ٰر ُ‬
‫ىه ْم ِل ْو ٰل ُ‬ ‫َ‬
‫اِذا اد َارك ْوا ِف ْيَا ِ‬
‫ج ْي ًعاۙ‪۰‬۝ قال ْ‬
‫‪1‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬الہل مرفائےاگجائوتمیھباسیمنہجںیمےلچاجئوجسںیممتےسےلہپزگ�ر�ےوہئےرگ�و�ہنجو�انساجچےکںیہ�‪ ،‬گہرر�و�ہبجمنہجںیم‬
‫�د�اخلوہگاتو�اپےنشیپ گر�ور�و�ہرپتنعلرکتاہو�ا�د�اخلوہگاحیتہکبجبسوہا�ںعمجوہجائںیےگوتہربدعو�الارگ�و�ہےلہپرگ�و�ہےکقحںیم‬
‫کےہاگکہا�ےر�ب�!یہول�گےھتوہنج�ںےنمہوکگرم�ا�ہایکلذہ�ا�اہنںیٓا�گاکد�وہر�اعذ�ا�بد�ے�۔‬
‫ن ْم َل ْع ًنا َكب ْ ً‬
‫ياۧ ‪۶۸‬۝‬ ‫َر َّب َن ٓا ٰا ِت ْم ِض ْع َف ْي ِ َ‬
‫م ْال َع َذاب َو ْال َع ْ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪2‬‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�ےر�ب�!�ا�نوک�د�وہر�اعذ�ا�بد�ےا�و�ر�ا�نرپستختنعلرک�۔‬
‫�الہلاعتلٰیفرمائےاگ‬
‫َ َ ُ ّ ْ ٌ َ ٰ َّ َ ْ َ‬
‫‪3‬‬
‫ِك ِضعف ّولك ِْن ل تعل ُم ْو َن ‪۳۸‬۝‬
‫قال ل ٍ‬
‫ترجہم‪ :‬سبےکےیلد�وہر�اعذ�ا�بےہرگمتماجنےتںیہنوہ�۔‬
‫ریحا�ن کوہر طہرر�فدکیںیھےگا�و�رٓاپسںیمںیہکےگہما�و�رہام�ر�ےوشیپ�اتو�اپےناناج�موکہپچنےکچرگممہا�نرقف�ا�ءمونمنیوکہکںیںیہن‬
‫�ا�و�رو�ہ �‬
‫ےھت؟جنےکزہد�وتوق�ٰیکیانبپرزع�تو�احرت�ا�م‬
‫نبای�دپرست‪�،‬دہتشرگ�د�‪�،‬اتناہسپدن�وغری�ہےکالاق�بےسون�ا�زتے �‬
‫�‬ ‫�دکیےتھںیہنجمہ ندایںیمرمگ�ا�ہ�‪،‬‬
‫کرنےےکاجبئےا�نےک کاپزی�ہاطو�ا�رکاذم�ا�قا�ڑ�اتےےھت�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ٗ َ َ َ ْ ٌ ّ ْ َ ْ َ ُ ْ ُ ْ َ َ َّ َ ٓ ٰ َ َّ َ ْ‬
‫اغ ِف ْر َل َنا َو ْار َ ْ‬
‫َ ُْ ُ ْ ْ ً‬
‫ه ِس ِر ّي‬ ‫ح ْ َۖۚ‬
‫ي ‪۱۰۹‬۝ فاتذتو‬ ‫ي ّٰ‬
‫الر ِ ِ‬ ‫ح َنا َوا ْن َ‬
‫ت َخ ْ ُ‬ ‫اِنه كن ف ِريق ِم ِعبا ِدي يقولون ربنا امنا ف‬

‫‪ 1‬االعراف�‪۳�۸‬‬
‫‪ 2‬االحزاب�‪۶�۸‬‬
‫‪ 3‬االعراف�‪۳�۸‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ٰ ّٓ َ ْ َ ْ ُ ْ ْ ْ َ ُ ْ ُ ْ ّ ْ ُ ْ َ ْ َ ُ‬
‫‪1‬‬
‫‪۱۱۰‬۝‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ك‬ ‫ح انسوك ِذك ِري وكنتم ِمنم تضح‬
‫ترجہم‪ :‬تم وہی ول�گوتہوکہریم�ے دنب�ے بجےتہک ےھتہک ا�ے امہ�ر�ے رپ�و�ر�دگا�ر�!ہم ایام�ن الئے �‪،‬مہںی اعم�فرک�د�ے�‪،‬ہم رپ�رحم‬
‫کرتوسبرح�یم�و�ںےساچاھ�رحمیےہوتتمےنا�ناکمذ�ا�قانبلاییاہ�ںکتہکا�نیکدضےنںیہمتہییھبالھب�دیاکہںیمیھبوکئیوہ�ںا�و�رتم‬
‫�ا�نرپنہےتسرہے�۔‬
‫کای�و�ہیھبامہ�ر�ےاستھذع�ا�بںیمالتبمںیہایہام�ر�یرظنیںاہنںیدیھکںیہناپرہںی�؟�ا�ےدمحمﷺ�!بےکش �الہلالع�ماغلوی�بیکرہاب�ت‬
‫ریپوکا�ر�و�ںںیمیہیھچکڑگھج�ےوہنےو�الےںیہ�۔‬
‫سیچےہ�‪�،‬ایکوقترقم�ر�ہرپہجمنںیم�ائہمرفک� ضواللتا�و�ر�ا�نےک �‬

‫ْلُق ۤاَمَّنِا اَنَا ٌرِذْنُمۗۖ‪َّ ١‬و اَم ْنِم ٍهٰلِا اَّلِا ُهّٰللا ُدِحاَوْلا ُراَّهَقْلاۚ‪ُّ۰۰۶۵‬بَر ِتٰوٰمَّسلا‬
‫زجبلہلو�احداغلبےکوکئیالئقابع�د�تںیہن�‪،‬جورپ�و�ر�دگا�رےہٓاسامنو�ں‬
‫ربخد�ا�ررکنےو�الاوہ�ںا�و�ر ا‬
‫کہہدجیےئہکںیموترص�ف �‬
‫َ‬
‫َو ِضْرَاْلا َو اَم اَمُهَنْيَب ُزْيِزَعْلا ُراَّفَغْلا‪ْ۰۰۶۶‬لُق َوُه ن َب ٌٔوا ٌمْيِظَعۙ‪۰۰۶۷‬‬
‫�ا�و�رزمنیاک ا�و�ر وجھچک ا�ن ےک د�رمای�ن ےہ�‪� ،‬و�ہ زبر�دست ا�و�ر ڑب�ا ےنشخب و�الا ےہ� �‪ٓ،‬ا�پہہک دجیےئہک ہی تہب ڑب�ی ربخےہ‬

‫ْمُتْنَاُهْنَعَنْوُضِرْعُم‪�(۰۰۶۸‬ص�‪۶�۵‬تا�‪)۶�۸‬‬
‫جسےسمتےبرپ�و�اوہرہےوہ�۔‬
‫�ا�ےیبنﷺ�!�ٓا�پا�نرکنمینقحےسوج�الہلیکرہسوکبرھ�یاشننوی�ںوک�دیھکرک�ا�و�رحقےکو�اضحدلائلرکنسبیھایام�نںیہنالتےا�و�رکجیثحبےک‬
‫ہو�ں‪�،‬الہلےناپینرحتمےسےھجمرسالتےکےیلبختنمرفمایاہےیجےسرفمایا‬ ‫لےئزجعم�ا�تاکماطلہبرکتےںیہہہکدیںہکںیموتتماسیج�ایکرشب �‬
‫ُ ْ َّ َ ٓ َ َ َ َ ٌ ّ ْ ُ ُ ْ ُ ْ ٰ ٓ َ َّ َ َّ َ ٓ ٰ ُ ُ ْ ٰ ٌ َّ ٌ ‪۰‬۝ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ ْ َ ۗ َ َ ّ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ ً َ ً َّ َ‬
‫الا ول‬ ‫قل اِنا ان بش ِمثلك يح اِل انا اِل ــہك اِلہ وا ِح ۚد فن كن يجوا لِقاء ر ِبہٖ فليعمل عل ص ِ‬
‫َ َٓ ً‬ ‫ُْ ْ‬
‫‪2‬‬
‫شك ِب ِع َباد ِۃ َر ّ ِبہٖ ا َحداۧ ‪۱۱۰‬۝‬‫ي ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�ےیبن(ﷺ) کوہہکںیموتایکاناس�نوہ�ںمتیہاسیج�‪،‬مری�ےرط�فوحییکاجتیےہہکاہمت�ر�االہٰسبایکیہالہلےہ�‪،‬پسوجوکئی‬
‫�اپےنر�بیکالمقا�تاکامدی�و�ا�روہاسےاچہےیہککینلمعرک�ےا�و�ردنبگیںیماپےنر�بےکاستھیسکا�و�روکرشیکہنرک�ے�۔‬
‫ُ ْ َّ َ ٓ َ َ َ َ ٌ ّ ْ ُ ُ ْ ُ ْ ٰ ٓ َ َّ َ َّ َ ٓ ٰ ُ ُ ْ ٰ ٌ َّ ٌ َ ْ َ ْ ُ ْ ٓ َ ْ َ ْ َ ْ ُ‬
‫‪3‬‬
‫استغ ِف ُر ْوہ۔۔۔ۙ ‪۶‬۝‬ ‫قل اِنا ان بش ِمثلك يح اِل انا اِلــہك اِلہ وا ِحد فاست ِقيموا اِلي ِہ و‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�ےیبن(ﷺ)! �ا�نےسوہکںیموتایکرشبوہ�ںمتاسیج�‪،‬جمےھوحیےکذ�ریہعےساتبیااجتاےہہکاہمت�ر�االہٰوتسبایکیہالہٰےہذٰہل�ا‬
‫تمدیسھےاسیاکر�خاتخای�ررک�وا�و�را�سےساعمفیاچہو�۔‬

‫‪ 1‬املومنون �‪۱�۰�۹�،۱�۱�۰‬‬
‫‪ 2‬الہکف�‪۱�۱�۰‬‬
‫‪ 3‬مح السجدۃ�‪۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫مںیا�سےکمکحےسںیہمتالہلےکد�ر�دنا�کذع�ا�با�و�را�سےکہولان�کاتع�بےسڈ�ر�اتاہو�ںا�و�رجو�الہلا�و�ر�ا�سےکرسو�لیکاطاعترکیں‬
‫لاہو�ں‪،‬تاکہمترپیہاچیھرط�حو�اضحرک�د�و�ںہکالہلاعتلٰیہیٓاسامنو�ں �وزمنیا�و�را�نےکد�رمای�ن‬
‫�ا�و�رعلماصلحاتخای ک�رریں�ا�نوک خشوخرب�یدیےنو�ا �‬
‫جوکھچےہاکخالقومالکےہ�‪�،‬و�ہایکالہے ��‪،‬ا�سیکوکئیا�ولا�د�‪،‬بوی�یا�و�رما�ںاب�پںیہن ��‪،‬ا�ساککوئیرسمہ�ا�و ک�روفہنںی�‪�،‬و�ہہشیمہےسےہا�و�رہشیمہ‬
‫�رہے �اگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َٰ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ ٰ َ ْ ُ َ ّ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُّ َ ْ َ‬
‫‪1‬‬
‫ام ‪۲۷‬۝‬ ‫م َعل ْيَا ف ٍ ۚ‬
‫ان ‪۲۶‬۝ ۖ وي ْبق وجه ر ِبك ذو الل ِل و ِ‬
‫الك َر ِ ۚ‬ ‫ك‬
‫ترجہم�‪:‬ہرزیچوجا�سزمنیرپےہانفوہاجنےو�الیےہا�و�ررص�فریت�ےر�بیکلیلجورکیمذ�ا�تیہابقیرہےنو�الیےہ�۔‬
‫�ا�سیکےبامش�راقیلخت�ت�‪،‬لامدح�و�دقو�تو�اتخای�ر�ا�تا�و�رعملںیمکوئیرشیکںیہن�‪�،‬ا�سمیظعالاش�ناکئان�تںیمسبرصتفا�تاسیےکہضبقںیم‬
‫ابخربہے‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�‬ ‫ہںی�‪�،‬و�ہالع�ماغلوی�بےہا�و�ر�اپےنملعیکوجہےسرہچزیسے‬
‫َ َ َ َ َ َ َّ‬ ‫َ َ َ ّ ْ ُ َّ َ ْ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ش ٍء ِعل ًماۭ‪۰‬۝ افل تتذك ُر ْو َن ‪۸۰‬۝‬ ‫۔۔۔و ِسع ر ِب ك‬
‫ترجہم�‪:‬مری�ےر�باکملعرہزیچرپاھچیاوہ�اےہرھپایکمتوہ�شںیمہنٓا�ٔوگے�؟�۔‬
‫َّ َ ٓ ٰ ُ ُ ُ ُ َّ ْ َ ٓ ٰ َ َّ ُ َ َ َ ُ َّ َ ْ ْ‬
‫‪3‬‬
‫ش ٍء ِعل ًما ‪۹۸‬۝‬ ‫اِنا اِلــہك ہللا ال ِذي ل اِلہ اِل ہ ۭو‪۰‬۝ و ِسع ك‬
‫ترجہم�‪:‬لوگو! متاہ�ر�االہٰوتسبایکیہالہلےہسجےکوس�اوکئیا�و�رالہٰںیہنےہ�‪،‬ہرزیچرپا�ساکملعاح�و�یےہ�۔‬
‫َّ َ َّ َ َ ْ َ َ َ ُ ّ َ ْ ْ‬
‫‪4‬‬
‫ش ٍء ِعل ًماۧ ‪۱۲‬۝‬ ‫۔۔۔وان ہللا قد احاط ِب ِ‬
‫ك‬
‫ترجہم‪� :‬ا�و�رہیہکالہلاکملعرہزیچرپطیحمےہ�۔‬
‫�و�ہاپینتنطلسیکرہزیچپرغالبےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ ُ َ ٌ َ ٰ ٓ َ ْ َ ٰ َّ َ ْ َ َ َّ‬
‫الن ِ َ َ ْ‬
‫‪5‬‬
‫اس ل يعل ُم ْو َن ‪۲۱‬۝‬ ‫۔۔۔وہللا غالِب ع ام ِر ٖہ ولكِن اكث‬
‫ترجہم‪� :‬الہلاپانکا�مرککےرہاتہےرگماکرثول�گاجنےتںیہنہںی۔‬
‫کائان�تیکرہچزی�ا�سےکامتتحےہا�و�ر�اپےناخلقو�ر�ا�ز�قیکدنبگیےکنگاگ�رہیےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬
‫ّ َْ َ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ َ ّ ُ َ ُ َّ ٰ ٰ ُ َّ ْ ُ َ ْ َ ْ ُ َ َ ْ ْ َّ ‪۰‬۝ َ ْ ِّ ْ َ ْ َّ ُ‬
‫ش ٍء اِل ي َس ِ ّب ُح ِبَ ْم ِد ٖہ َولك ِْن ل تفق ُہ ْو َن‬ ‫ن واِن م‬ ‫ي ۭ‬‫تـس ِبح لہ السموت السـبع والرض وم ِف ِ‬
‫َُ‬ ‫َّ ٗ َ‬ ‫َ‬
‫‪6‬‬
‫ت ْس ِب ْي َح ُہ ْ ۭ‬
‫م‪۰‬۝ اِنہ ك َن َح ِلـ ْ ًـي غف ْو ًرا ‪۴۴‬۝‬

‫الرمحن�‪۲�۶�،۲�۷‬‬
‫‪ٰ 1‬‬
‫‪ 2‬االنعام�‪۸�۰‬‬
‫‪ 3‬طہ�‪۹�۸‬‬
‫‪ 4‬الطالق�‪۱�۲‬‬
‫‪ 5‬یوسف�‪۲�۱‬‬
‫‪ 6‬نب� ارسائیل�‪۴�۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫زیچییسںیہنوجا�سیکدمحےک‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�سیکاپکیوتاستو�ںٓاسام�نا�و�رزمنیا�و�رو�ہاس�ر�یزیچیںایب�نرکرہیںیہوجٓاسام�نوزمنیںیمںیہوکئی ا‬
‫ساتھا�سیکحیبستہنرکرہیوہرگممتا�نیکحیبستےتھجمسںیہنوہ۔‬
‫ٗ‬ ‫َ‬ ‫َٗ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫ٰ‬
‫ي ٰ ۗص ّف ۭ ُ ّ َ ْ َ‬ ‫َّ ٰ ٰ َ ْ َ ْ ِ َ َّ‬
‫الط ْ ُ‬ ‫ہللا ي ُ َس ّب ُح َل ٗہ َ ْ‬ ‫َا َ ْل َ َ‬
‫ت َا َّن َ‬
‫‪1‬‬
‫ت‪۰‬۝ ك قد ع ِل َم َصلتہ َوت ْس ِب ْي َحہ۔۔۔ ‪۴۱‬۝‬ ‫ٍ‬ ‫م ِف السمو ِت والرض و‬ ‫ِ‬
‫ہریک‬
‫ترجہم�‪:‬کایمتدکیےتھںیہنوہہکالہلیکحیبسترکرہےںیہو�ہبسوجٓاسامنو�ںا�و�رزمنیںیمںیہا�و�رو�ہ نرپد�ےوجرپالیھپئےا�ڑرہےںیہ�؟ ا‬
‫�اپینامن�زا�و�رحیبستاکرطیہقاجناتےہ�۔‬
‫َْ‬ ‫َّ‬ ‫َٗ‬ ‫ُ‬
‫‪2‬‬
‫الس ٰم ٰو ِت َوال ْر ِض۔۔۔ۧ ‪۲۴‬۝‬ ‫۔۔۔ي َس ِ ّب ُح لہ َما ِف‬
‫ترجہم‪ :‬ہرزیچوجٓاسامنو�ںا�و�رزمنیںیمےہا�سیکحیبسترکرہیےہ۔‬
‫َْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫‪3‬‬
‫الس ٰم ٰو ِت َو َما ِف ال ْر ِض۔۔۔ ‪۱‬۝‬ ‫ي َس ِّـب ُح ِل ِ َما ِف‬
‫ترجہم�‪�:‬الہلیکحیبسترکیہےہرہو�ہزیچوجٓاسامنو�ںںیمےہا�و�ررہو�ہزیچوجزمنیںیمےہ�۔‬
‫�و�ہڑب�یزعتو�ںو�الاہےا�و�ربا�وجو�دظعتموعز�تےکڑب�اخبےنشو�الا�ا�و�رمرہبا�نےہ ��‪،‬ا�سوحد�ہالشریکےکوس�اکوئیاییسیتسہںیہنسجیکدنبگی‬
‫�ن‪،‬جن‬
‫وکو�تد�ےےتکسںیہ�‪،‬نہیسکوکعفناچہپکسےتںیہہناصقن �‬
‫�و�اطاعتیکاجئے ��‪،‬ا�سےئلا�نوبعم�د�و�ںےسوجنہھچکدیپ�اکرےتکسںیہا�و�رنہیسک م‬
‫ہنںی‪،‬جوکیسزیچکاعملںیہنرھکےتا�و�رجوگانہو�ںیکششخبںیہنرککسےتاتئب‬
‫کےاپ�سہنوکئیوق�تےہہناقدت�ا�ر�‪،‬نجںیہیسکزیچپرکھچیھباتخای�ر �‬
‫ہورکالہلیکاب�رگا�ہںیماپیناشیپنای�ںاکھج�د�و�‪�،‬ا�و�ر�ر�بیکرمحوت�ںےکامدی�و�ا�ربناجئو�‪،‬مںیمترپرگن�ا�ںںیہنوہ�ںہکںیہمتزبر�دسیتوتملظ�ںےساکن�ل‬
‫رپا�و�ر�ا�سےکرسولو�ںرپ�‪،‬نا�ز�لدش�ہاتکبو�ںپرا�و�رر�و�زٓاخر�ترپ�ایام�نالئوگےوت�اپانہیافئد�ہ‬
‫کر�ر�وشینںیمےلٓائو�ں� گ‪�،‬ار�الہلوحد�ہالشریک �‬
‫کر�وگےا�و گ�رارتذکیبرکوےگا�و�رسرکیشوباغ�و�تیکر�و�شاپانئوگےوت�ا�ساک�وبا�لیھبمتیہاٹاھئوگے�‪،‬مری�یا�سدعو�تےساعر�ا�ضوفغتل‬
‫نہربتو�‪،‬لبہکدیجنسگیےسا�سرپغو�ر� تود کبرر�و۔‬

‫اَم َناَك َيِل ْنِم ٍۭمْلِع ِاَلَمْلاِب ىٰۤلْعَاْلا ْذِا َنْوُمِصَتْخَي‪ْ۰۰۶۹‬نِا ىٰۤحْوُّي َّيَلِا ۤاَّلِا ۤاَمَّنَا‬
‫ےھت‪،‬مری�یرط�فطقفیہیوحییکاجتیےہ‬
‫جمےھا�ندنلبدق�ر شرفوت�ںیک(با�تتیچاک) کوئیملعیہںیہنہکبجو�ہرکت�ا�ررکرہے �‬

‫اَنَا ٌرْيِذَن ٌنْيِبُّم‪ْ۰۰۷۰‬ذِا َلاَق َكُّبَر ِةَكِٕىٰٓلَمْلِل۠ ْيِّنِا ٌۢقِلاَخ اًرَشَب‬

‫�ں‪،‬بجہکٓا�پےکر�بےن شرفوت�ںےسا�رشا�درفمایاںیمیٹمےساناس�نوکدیپ�ارکنے‬
‫کہںیماص�فاص�فٓاگا�ہرک�دیےنو�الاوہ �‬

‫‪ 1‬النور�‪۴�۱‬‬
‫احل��‪۲�۴‬‬‫‪ 2‬ش‬
‫المعۃ�‪۱‬‬
‫‪ 3‬ج‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ْنِّم ٍنْيِط‪۰۰۷۱‬اَذِاَف ٗهُتْيَّوَس َو ُتْخَفَن ِهْيِف ْنِم ْيِحْوُّر اْوُعَقَف ٗهَل َنْيِدِجٰس‪۰۰۷۲‬‬
‫�و�الاوہ�ں�‪،‬سوبجںیماسےکیھٹاھٹ�کرکلو�ںا�و�را�سںیماپینر�و�حوھپنکد�و�ںوتمتبسا�سےکاسمےندجس�ےںیمرگپڑنا‬

‫َدَجَسَفُةَكِٕىٰٓلَمْلاْمُهُّلُكَنْوُعَمْجَاۙ‪ۤ۰۰۷۳‬اَّلِاَسْيِلْبِاؕ‪َ١‬رَبْكَتْسِاَوَناَكَنِمَنْيِرِفٰكْلا‪(� ۰۰۷۴‬ص�‪۶�۹‬تا ‪)۷��۴‬‬

‫چاننہچامت�م شرفوت�ںےندجس�ہایکرگمالبسیےن(نہایک) ��‪،‬ا�سےنربکتایکا�و�رو�ہاھتاکفر�و�ںںیمےس‬
‫‪u‬ا�و�ر�البسییکرسکیش‪:‬‬
‫ختقیلٓا�د�م �‬
‫�ا�ےیبنﷺ�!�ا�نےسوہکختقیلٓا�د�م‪ u‬کےوقتاطیش�نیکدنلبقد�ر شرفوت�ںیکوتسطےساپےنر�بےکاستھوگتفگکاجمےھوکئیملعہناھت‬
‫�‪،‬جمےھوت�وحیےکذ�ریہعےسہیابتںیرص�فا�سےئلاتبئیاجتیںیہہکںیمالہلےکاحاکما�توک�و�اضحوط�رپرایب�نرک�د�و�ںنجےکاتخای�رکرنے‬
‫سےمتالہلیکوخشون�د�یےکقحتسموہگے ��‪،‬ا�و�ر�ا�نرحمما�توماعصییک ضواحترک�د�و�ںنجوکاتخای�رکرنےےسمتالہلےکضیغوغبضےکقحتسم‬
‫قر�ا�رپائوگے�‪،‬جبر�بالاعملنیےن شرفوت�ںےسا�رشا�دفرمایاتاھکہںیماپےناہتوھ�ںےسیٹماک�ایکالتپقیلخترکنےو�الاوہ�ں�‪،‬جوبا�لوپرسے‬
‫عا�ر�یوہگا�‪،‬جبںیماسےوپ�ر�یرط�حاناسنیرکیپمںیڈھا�لول�ںا�و�ر�ا�سںیماپینر�و�حوھپنکد�و�ںسجےسا�سرکیپخاکیںیمزندگییک‬
‫لرہ�د� �وڑجائےوتا�سیکمیظعتتورکیمںیممتبسےکبسا�سےکٓاگےدجس�ہںیمرگجانا�‪�،‬اسال�مںیمیسکےکےیلیمیظعتدجس�ہیھباجئزہنںیرکاھایگ�‪،‬‬
‫ْ َ ْ َ َٔ ْ ُ َ َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫َ ْ ٔ َ ُ َ ْ َ َ َ َ ٔ َ ْ َ ٌّ َ ّ َ َ ّ َ ُ َ‬
‫سد لك �‪ ،‬قال‪:‬ل ْو‬ ‫هللا َعل ْي ِه َو َسل َم فقال‪َ :‬ي َر ُسول هللاِ‪ ،‬ائذن ِل ف ِل‬ ‫ب صل‬ ‫ّ‬
‫ع ا ِب هر َية‪،‬ج َاء اعر ِاب ِ�إ َل الن ِ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُْ ُ ٓ ً ٔ َ ً ْٔ َْ ُ َ ٔ َ ََْٔ ُ َ َٔٔ َ َ‬
‫الم ْراة ا ْن ت ْس ُجد ل َِز ْو ِج َها‬ ‫كنت ا ِمرا احدا ان يسجد ِلح ٍد لمرت‬
‫�ایکدیاہتییبناکر�مﷺیکدخمتںیماحضروہ�اا�و�ررع�ضیکا�ےالہلےکرسو�لﷺ! جمےھاجا�ز�تدیںںیمٓا�پوکسدج�ہرک�و�ں�‪�،‬رسو�ل‬
‫‪1‬‬
‫�الہلﷺےنرف گمایا�اریہاجئزہوتاتومںیوع�ر�توکحمکدیاتکہو�ہاپےناخ� نودکوسدج�ہرک�ے�۔‬
‫چاننہچبجٓا�د�م ‪u‬کیقیلختیکلیمکتوہئیا�و�ر�الہلےنا�سرکیپخاکیںیمر�و�حوھپنکد�یوتامت�مرفشےتکیبوقتدجس�ےںیمرگگےئرگم�البسی‬
‫رغو�ر�وکتربسےاپےنر�بےکمکح ھٹوکرک�ا�دیا�ا�و�راکفر�و�ںںیمےس گوہای�۔‬
‫نےدجس�ہہنایک�ا�و�راہنیت �‬

‫َلاَق ُسْيِلْبِاٰۤي اَم َكَعَنَم ْنَا َدُجْسَت اَمِل ُتْقَلَخ َّيَدَيِبؕ‪١‬‬

‫�الہلاعتلٰی نے) فرمایا ا�ے البسی ! جتےھ اسےدجس�ہرکنے ےسسک زیچےن ر�وکا ےسج ںیم ےن اپےن اہتوھ�ں ےس دیپ�اایک�‪،‬‬

‫َتْرَبْكَتْسَا ْمَا َتْنُك َنِم َنْيِلاَعْلا‪َ۰۰۷۵‬لاَق اَنَا ٌرْيَخ ُهْنِّمؕ‪ْ ١‬يِنَتْقَلَخ‬

‫کایوتھچکڈنمھگںیمٓاگایےہ�؟یاوتڑب�ےد�رجےو�الو�ںںیمےسےہ ��؟ا�سےنوج�ا�بدیاہکںیما�سےسرتہبوہ�ںوتےن‬

‫ـکوۃ املصابیــح کتــاب النــاح ب�ب عـرش ۃ النســاء �‪ ،۳�۲�۵�۵‬ب�والــہ جامــع ت�مــذی ‪،‬جامــع ت�مــذی ابــواب الرضــاع َ ب� ُب َمــا‬ ‫‪ 1‬مشـ ٰ‬
‫ا� با�‬ ‫للب�ـیق �‪،۱�۴�۷�۰�۴‬مصنــف ب ن‬ ‫الـ ْـر َٔا ِة �‪ ،۱�۱�۵�۹‬مســند امحــد �‪،۱�۹�۴�۰�۳‬سـ ن ن‬
‫ـ� الــداریم �‪،۱�۵�۰�۵‬السـ ن ن‬
‫ـ� الکـ بـری ی‬ ‫ـاء ِ ف ي� َحـ ّـق الـ َّـز ْوج َعـ َـى ْ َ‬
‫َجـ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫شــیبۃ�‪�،۱�۷�۱�۳�۴‬ش ح الســنۃ للبغــوی �‪۲�۳�۲�۹‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ْنِم ٍراَّن َّو ٗهَتْقَلَخ ْنِم ٍنْيِط‪َ۰۰۷۶‬لاَق ْجُرْخاَف اَهْنِم َكَّنِاَف ٌمْيِجَرۖۚ‪۰۰۷۷‬‬
‫ھے ٓا�گ ےس انبیا�ا�و�ر اسے یٹم ےس انبیا ےہ�‪� ،‬ا�رشا�د وہ�ا ہک وت اہی�ں ےس لکن اج وت رم�د�و�د وہ�ا‬

‫َّو َّنِا َكْيَلَع ْۤيِتَنْعَل ىٰلِا ِمْوَي ِنْيِّدلا‪َ۰۰۷۸‬لاَق ِّبَر ْۤيِنْرِظْنَاَف ىٰلِا‬
‫ماج�و�رھجترپایقمتےکد�نکتریم�یتنعلواکٹھپ�رےہ�‪،‬ہکےناگلریم�ےر�ب! جمےھولگو�ںےکاٹھڑھک�ےوہنےےک‬

‫ِمْوَيَنْوُثَعْبُي‪َ۰۰۷۹‬لاَقَكَّنِاَفَنِمَنْيِرَظْنُمْلاۙ‪۰۰۸۰‬ىٰلِاِمْوَيِتْقَوْلاِمْوُلْعَمْلا‪�(۰۰۸۱‬ص�‪۷�۵‬تا�‪)۸�۱‬‬
‫�د�نکتتلہمد�ے�‪�(،‬الہلاعتلٰینے) فرمایاوتتلہمو�الو�ںںیمےسےہنیعتموقتےکد�نکت�۔‬
‫خالقاکئان�تےنرفمایا�ا�ےالبسی�‪،‬جتےھٓا�د�م ‪ u‬کوسدج�ہرکنےےسایکچزیامنعوہئیےسجںیمےناپےند� نوو�ںاہتوھ�ںےسانبیاہے�؟�ا�س‬
‫ےس؟�ا�سےناخلقاکئان�ت‬
‫طر�حو�ہزع�ت کو�ار�ا�ماکحاملےہ�‪،‬کایتوھگڈنممںیالتبمہوگایہےایتوہےیہھچکا�ونےچد�رجےیکویتسہ�ںںیم �‬
‫کو�اپےنزعمافسدمںیوج�ا�بدیامںیےنا�سوک�ا�سےیلدجس�ہںیہنایککوینہکںیما�سےسرتہبہو�ں� �‪ٓ،‬ا�پےنےھجمٓا�گےسدیپ�اکایہےا�و�ر‬
‫�ا�سوکمیٹےس�‪�،‬الہلاعتلٰینےا�رشا�درفمایا�اچاھتو�ا�سزع�تتورکیمےکاقم�مےسلکناج�‪،‬تو تھداک�ر�اوہ�اےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫م ّٰ‬
‫الص ِغر ْ َ‬ ‫كِ َ‬ ‫َ ْ ُ ْ َّ َ‬
‫‪1‬‬
‫ي ‪۱۳‬۝‬ ‫ِ‬ ‫۔۔۔فاخرج اِن‬
‫ترجہم�‪:‬پسوتنلکاجکہد�رقحتقیوت�ا�نولگو�ںںیمےسےہوجخو�د�اپینذلتاچہےتںیہ�۔‬
‫�ا�و�رتری�ےا�وپروی�مالزج�اتکریم�یتنعلوھپاکٹ�رےہ�‪،‬عیینریم�یتنعلوھپاکٹ�ر�د�ائیما�و�ر�ابد�الآبا�دتکےہا�و�ر�ا�سےکدعبتو�اپےنرکتوتو�ںیک‬
‫ب�!�اریہاب�تےہوتپرھجمےھا�سوقتکتےکےئلتلہمد�ےد�ےبجہیول�گاعام�لیکزج�اکے‬
‫سز�اھبےتگاگ�‪�،‬البسیوبلا�ا�ےریم�ےر� گ‬
‫لےید�وبا�ر�ہاٹاھئےاجئںیےگ�‪،‬با�ر�یاعتلٰینےاپینتمکحوشمتیےکاقتضو�ںےکاطمبقالبسییکد�رخو�استوبق�لرکتےوہئےرفمایاھٹکی‬
‫ہے�‪،‬ہمےنےھجتا�سنیعتموقتےکد�نکتتلہمد�ےد�یسجاک�وقترص�فےھجمولعم�مےہ�۔‬

‫َلاَق َكِتَّزِعِبَف ْمُهَّنَيِوْغُاَل َنْيِعَمْجَاۙ‪۰۰۸۲‬اَّلِا َكَداَبِع ُمُهْنِم َنْيِصَلْخُمْلا‪َ۰۰۸۳‬لاَق ُّقَحْلاَف‪١ٞ‬‬

‫ہکےناگلرھپوتریت�یزع�تیکمسق! مںیا�نبسوکًانیقیہباکد�وناگزجبریت�ےا�ندنب�و�ںےکوجدیچ�ہا�و�ردنسپید�ہوہ�ں�‪،‬فرمایاچس‬

‫َوَّقَحْلاُلْوُقَاۚ‪َّ۰۰۸۴‬نَٔـَلْمَاَلَمَّنَهَجَكْنِمَوْنَّمِمَكَعِبَتْمُهْنِمَنْيِعَمْجَا‪�(۰۰۸۵‬ص ‪۸��۲‬تا�‪)۸�۵‬‬
‫توہیےہ ��‪،‬ا�و�رںیمچسیہاہکرکتاوہ�ںہکھجتےسا�و�رریت�ےامت�مامنےنو�الو�ںںیم(بیھ) ہجمنوکرھبد� نواگ�۔‬
‫�البسیرم�د�و�دےناتناہئیڈھاٹئیےساہک�ا�ےریم�ےر�بریت�یزع�تیکمسق�!مںیا�نبسا�ولا�د�ٓا�د�موک�ر�ا�ہر�استےسرمگ�ا�ہرککےد�مول�ںاگ�ابلہت‬
‫تری�ےدیچ�ہدنسپید�ہدنب�و�ںرپجوتری�یای�دمںیکمہنمرہںیےگریم�اکوئیسبںیہنےلچاگ�‪،‬یجےسرفمایا‬

‫‪ 1‬االعراف �‪۱�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َ َ َ َ ْ َ َ ٰ َ َّ ْ َ َّ ْ َ َ َ َّ َ ْ َ َّ ْ َ ٰ َ ْ ْ ٰ َ َ َ ْ َ َ َّ ُ ّ َّ َ ٗ ٓ َّ َ ْ ً‬
‫ت اِل ي ِم ال ِقيم ِۃ لحت ِنكن ذ ِريتہ اِل ق ِلي ‪۶۲‬۝‬
‫ل‬ ‫قال ارءيتك ہذا ال ِذي كرمت عۡ‪۰‬۝ ل ِٕى اخر ِ‬
‫‪1‬‬

‫ترجہم�‪:‬پرھو�ہوبلا�دیھکوتیہس�‪،‬کایہیا�ساقبلاھتہکوتےناسےھجمرپتلیضف �دی�؟�اگروتےھجمایقمتےکد�نکتتلہمد�ےوتںیما�سیک‬
‫پو�ر�یلسنیکخیبینکرکڈ�الو�ںسبوھت�ڑ�ےیہول�گھجمےسچبںیکسےگ�۔‬
‫�الہلاعتلٰینےرفمایاحقہیےہا�و�رمںیقحیہاہککرتاہو�ںہکںیممنہجوکتھجتیمسوپ�ر�یسنجایشطنیےسا�و�ر�ا�نبسولگو�ںےسرھب�د�و�ںاگوج‬
‫ریپو�یرکیںےگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�ا�ناناسنو�ںںیمےسریت�ی �‬
‫َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ ْ َ َّ َ َ َّ َ َ َ ۗ ٔ ُ ْ َ ۗ َ ُ‬
‫ُ‬
‫‪2‬‬
‫ك َجزا ًء ّم ْوف ْو ًرا ‪۶۳‬۝‬ ‫قال اذهب فن ت ِبعك ِمنم ف ِان جهنم جزاو‬
‫ریپو�یرکیںھجتتیمسا�نبسےکےیلمنہجیہرھبپو�رجز�اہے�۔‬ ‫ترجہم�‪�:‬الہلاعتلٰینےرفمایا�اچاھتوجا�ا�نںیمےسوجبیھریت�ی �‬
‫َ‬
‫اس ا ْجَ ِع ْ َ‬ ‫َ‬ ‫م ْال ّن ِۃ َو ّ‬
‫َ‬ ‫۔۔۔و ٰلك ِْن َح َّق ْال َق ْو ُل ِم ِّ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ َ‬
‫َ‬
‫‪3‬‬
‫ي ‪۱۳‬۝‬ ‫الن ِ‬ ‫ن لمل ـ ٔ ّـن جہنم ِ َ ِ‬
‫ترجہم�‪:‬مرگریم�یو�ہاب�توپ�ر�یوہگیئوجںیمےنیہکیھتہکںیممنہجوکونج�ںا�و�راناسنو�ںبسےسرھبد�و�ںاگ۔‬

‫ْلُق ۤاَم ْمُكُلَٔـْسَا ِهْيَلَع ْنِم ٍرْجَا َّو ۤاَم اَنَا َنِم َنْيِفِّلَكَتُمْلا‪ْ۰۰۸۶‬نِا َوُه اَّلِا‬
‫کہہدجیےئہکںیممتےسا�سرپوکئیدبلہبلطںیہنرکتاا�و�رہنںیمفلکترکنےو�الو�ںںیمےسوہ�ں�‪،‬یہامت�ماہج�نو�الو�ں‬

‫ٌرْكِذَنْيِمَلٰعْلِّل‪َ۰۰۸۷‬وَّنُمَلْعَتَلٗهَاَبَنَدْعَبٍنْيِحؒ‪�(۰۰۸۸‬ص�‪۸�۶‬تا�‪)۸�۸‬‬
‫کےےیلرس�اسرتحیصن(�وربع�ت) ہے�‪،‬قیًانیتما�سیکتقیقحوکھچکیہوقتےکدعب(حصحیوط�ررپ) جا�نولےگ۔‬
‫�ا�ےیبنﷺ�!�ا�نرکنمینقحےسہہکدیںہکےھجماہمت�ر�ےام�لو�د�ولت�‪،‬مرتہبویحتیثا�و�ر� ندای�و�یعفناحصلرکنےیکوکئیاللچایانمتںیہن�‪،‬‬
‫یہوعظوصنتحیںیماپےنیسکذ�اتیافم�دکےےئلںیہنرک�رہاا�و�رنہیہںیموھجٹا�ٓا�دمیوہ�ںہکالہلیکرط�فاییساب�توسنم�برک�د�و�ںوج�ا�سےن‬
‫نہیہکوہیامںیںیہمتاییساب�تیکرط�فدعو�تد�و�ںسجاکالہلےنےھجممکحہندیاہولبہکںیمالہلےکاحاکما�توپ�ر�یدیانتو�امانتےکاستھمت‬
‫تکاچنہپرہاوہ�ں�‪�،‬ا�سوعظوبتغیلےسریم�اقموص�درص�فالہلیک ضرا�وخوشون�د�یےہ�‪�،‬ا�و�رمںیوج�دعو�تشیپرک�رہاہو�ںو�ہ ندایبرھکےاناسنو�ں‬
‫قدصر�ے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫�ا�و�رجان�تےکےئلتحیصنےہرشبیطہکوکئیا�سےستحیصناحصلرکنےاک ک‬
‫َ ُ ْ َ َ َّ ٰ َ ْ ُ ْ ٰ ُ ُ ْ َ ُ ْ َ َ ْ َ َ‬
‫‪4‬‬
‫م َبلغ۔۔۔‬
‫۔۔۔واو ِح اِل هذا القران ِلن ِذرك ِبهٖ و ۢ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ریہرق�ٓا�نریم�یرط�فذب�ریہعوحیاجیھبگایہےاتکہںیہمتا�و�رجسسجوکیہےچنہپبسوکتمہبنرک�د�و�ں�۔‬

‫‪ 1‬نب� ارسائیل�‪۶�۲‬‬
‫‪ 2‬نب� ارسائیل�‪۶�۳‬‬
‫‪ 3‬السجدۃ�‪۱�۳‬‬
‫‪ 4‬االنعام�‪۱�۹‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ُٗ‬
‫ار َم ْو ِعده‬
‫َ ْ َ ْ َ َ َّ‬
‫الن ُ‬ ‫َ َ ْ َّ ْ ُ ْ‬
‫وم يكفر ِبهٖ ِم الحز ِ‬
‫اب ف‬
‫‪1‬‬

‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�اناسنیرگ�وہو�ںںیمےسوجکوئیا�ساک�اناک ک�رر�ےوت�ا�سےکےیلسجہگجاک� عود�ہےہو�ہد� �وز�خےہ�۔‬

‫�الہلےکالک�م(قر�ٓا�ن�)کیدصتیق�‪،‬مری�ےایب�نیکاچسئیا�و� مرری�یزبا�نیکدص�اقتتہبدلجاہمت�ر�یزندگیںیمیہایمرتےیہبجامت�ماساب�ب‬
‫نمعطقوہجائںیےگاہمت�ر�ےاسمےنٓاجائےیگ۔‬

‫مرح�ز‪t‬بنہلضناکقوب�لاسال�م‪:‬‬
‫مرح�ز‪t‬بنہلضناکشام�ربڑ�ےمیظعالرمتتباحصبہںیموہتاہے�ا�ناکعتقلونب�اسدبنزخیہمےساھت لسہلسبسنہیےہ�‪،‬‬
‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬
‫خز�ة االسدي‪ ،‬ابو نضلة ‪ ،‬ويعرف ب�الخرم‬
‫كث� ب ن� نغ� ب ن� دودان ب ن� اسد ب ن� ي‬ ‫حمرز ب ن� نضلة ب ن‬
‫‪ �:‬عبد الهل ب ن� مرة ب ن� ي‬
‫یہم م‪،‬رگیہاخر�ماسد�یےکبقلےسوہشم�رہںی‬
‫مرح�ز‪t‬بنہلضننبدبع�الہلنبرم�ہنبریثکبنمنغنبد�و�د�ا�ننباسدبنزخ �‬
‫ٔ‬
‫ب� عبد ش�س‬ ‫ن‬
‫والذي عند الناس انه حليف ي‬
‫‪2‬‬
‫�ایا�ماجلہتیںیما�ناکخاند�ا�نونبعدبشسماکلحفیاھت�۔‬
‫یہا�ندیعس�افلرط�تونجو�انو�ںںیمےسںیہوہنج�ںےنتثعبوبن�ییکابدت�اہیںیمنیعوفنع�ا�نابش�بںیمدعو�توتحدیپربلکیاہک�ا�سرط�حا�ن‬
‫کو�الاسبوق�نالا� لوو�نیکدقم�سامجعتاک�رکنوہنےاکشر�فاحصل گوہایتاھ‬
‫اال ش�ل يدعون ٔا ّنه ف‬
‫حلي�م‬
‫َْ ٔ‬
‫واكنت بنو عبد‬
‫تری�ہ عبتثوبن�یںیمرس�و�رعالمﷺےناحصبہرک�ا�م‪ y‬کودمیہنونم�ر�ہیکرط�فرجہ�ترکنےاک�ا�ذ�ناع�مدیاتو�اخر�ماسد�ی‪ t‬بیھ‬
‫�د�وسر�ےاحصبہرک�ا�م‪ y‬کےاستھرجہ�ترککےدمیہنونم�ر�ہٓاگےئاہی�ںونبناج�رکےاخند�ا�نونبعدب�الاشلہےناہنںیاپانلحفیانبلای�‪،‬‬
‫َ ْ َ ةَ َ ُ َ َ َ َ ْ َ شَ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ْ َ ُ ْ‬ ‫َ ْ َٔ َ َ َ َ ٓ �خَ َ ُ ُ‬ ‫ُ َ َّ‬
‫� َد‬
‫مم ِد ْب ِ ن� ِإ ْ ب َ� ِاه ي َ� عن ا ِب ِيه قال‪:‬قال‪ :‬ا رسول الهلِ صل الهل علي ِه وس َل ب ي ن� م ِر ِز ْب ِ ن� نضل وعارة ْب ِ ن� حز ٍم‪،‬و ِ‬
‫َب ْد ًرا َؤُا ُح ًدا َو ْ خَ‬
‫ال ْن َد ِق‬
‫حمدمبنابر�اہمیاپےنو�الدسےر�و�ایترکتےںیہ�رسو�لالہلﷺےنا�ناک�رشہتوم�اخا�ۃاناص�رکےلیلجالدق�رفر� نز عدام�ر�ہ‪ t‬بنزخ�ماجن�ر�ی‬
‫‪3‬‬
‫سےاقئمرفمایا�۔‬
‫َق َال ُ َم َّم ُد ْ نُ� ُ َع َر‪َ :‬و شَ� َد َب ْد ًرا َؤُا ُح ًدا َو ْ خَ‬
‫ال ْن َد ِق‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ب‬
‫زو�ہ‬
‫زو�ا�تاکلسہلسرش�و�عوہ�اتو�انوہ�ںےنزغ�و�ہدب�رمںیاپینریشمشخا�ر�اشاگ�فےکوج کہر�داھئے�‪�،‬ا�سےکدعبغ �‬
‫ےہ �‬
‫حمدمبنرمعسےر�و�ایت غ‬
‫‪4‬‬
‫زو�ہاحز�ا�بںیماپیناجشعتا�و�رسرفر�وشییکدھا�کاھٹب� �دی�۔‬
‫�احد�ا�و�رغ �‬
‫‪ 1‬ھود�‪۱�۷‬‬
‫‪ 2‬مغازی واقدی �‪۱�۹�۵‬؍�‪۱�۱‬‬
‫ا� سعد�‪۷�۱‬؍�‪۳‬‬
‫‪ 3‬بن‬
‫ا� سعد�‪۷�۰‬؍�‪۳‬‬
‫‪ 4‬بن‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ‬ ‫ُ ْ‬ ‫الد ْن َيا َٔا ْف َر َج ْت ِل َح تَّ� َد َخ ْل تُ َ�ا َح تَّ� ْان تَ َ� ْي ُت إ َل َّ‬
‫َق َال ُ ْمر ُز ْ نُ� َن ْض َ ةَل‪َ :‬ر َٔا ْي ُت َ َس َاء ُّ‬
‫الس ِاب َع ِة‪ .‬ث َّ� ان تَ َ� ْي ُت ِإل‬
‫الس َم ِاء َّ‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ِ ب‬
‫َّ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ ُ َّ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪:‬هذا َم نْ ز�لك‪ ،‬ف َع َر ْض تُ َ�ا َعل ا� َبكر ِ ّ ّ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ال ْن تَ َ� فقيل ل َ‬‫َ‬ ‫ِس ْد َر ِة ْ ُ‬
‫ل� َاد ِة!‬
‫� ِب� ش َ‬ ‫اس فقال‪ :‬ا ْب شِ ْ‬ ‫الص ِد ِيق‪ .‬وكن اع ب� الن ِ‬ ‫ِب ي ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِي‬
‫ریسرتے‬ ‫مرح�زبنہلضن‪ t‬ہکےتںیہمںیےنوخ�ا�ب کیداھکہٓاسام�ندنایےکد�ر�و�ا�ز�ےریم�ےےئلوھک�لدیےئےئگا�و�رمںیاعلمابلاکی ک‬
‫ہوئےاستویںٓاسام�ناہی�ںکتہکدس�ر�ۃانملٰیہتتکچنہپایگ�‪�،‬ا�سوقتبیغےسٓا�و�ا� �زٓائییہیاہمت�ر�اسمنکےہ�‪،‬مںینےاپانخو�ا�بدیسناابوبرک‬
‫صدیق‪ t‬سےایب�نایکدیسناابوبرکدصیق‪ t‬کو�الہلاعتلٰینےریبعتر�ویائ مںیکام�لد�رجےیکاہم�ر�تاطعفرمائییھتا�و�ر�اکرثلو�گا�نیک‬
‫رکدیق‪ t‬نےرفمایاںیمںیہمتاشب�ر�تدیاتہو�ںہکمتر�ا�ہ‬
‫خدمتںیماپےنوخ�ابو�ںیکریبعتپوھچےنےکےئلاحضرہو�ارکتےےھت�‪ ،‬سدینا�ا ببو ص‬
‫حقںیمد�رجہاہش�د�ترپافئزہوگےئ�۔‬
‫‪1‬‬

‫َ ْ َ َ َ ََّ‬ ‫َ َ ْ ُ َٔ نَ َ َ َ ٌ ُ َ ُ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ َّ ّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ ْ ُ َ‬
‫رس ِلطلحة‪ ،‬فلا‬ ‫خرجت ا� ور ب�ح غالم الن ِب ِي� صل الهل علي ِه وسل ِبظه ِر الن ِب ِي� صل الهل علي ِه وسل‪ ،‬وخرجت ِبف ٍ‬
‫َّ َ َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫َ ْ َٔ َ َ َ �ظَ‬ ‫ََْ‬ ‫َٔ ْ َ ْ َ َ َ ْ ُ َّ ْ َ ُ ُ ْ َ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ف ْاس َتاق ُه‬ ‫ول الهلِ صل‬ ‫ُ‬
‫ح ِن ْب ن� ع َيينة ْب ِ ن� ِح ْص ٍن الفز ِار ُّي قد اغ َار عل ْ ِر َرس ِ‬ ‫اصبحنا ِإذا عبد الر‬
‫َ َّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٔ ْ ْ َ ْ َ َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ َ َ َ ُ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه‬ ‫اقع ْد َعل َهذا الف َر ِس‪ ،‬فا ِلق ُه ِبطل َحة‪َ ،‬وا ْع ِ ْل َر ُسْول الهلِ صل‬ ‫ا�ج ع‪ ،‬وقتل ر ِاعيه‪ ،‬فقلت‪ :‬ي� ر ب�ح!‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َّ‬
‫اح ُاه! َوات َب ْع ُت‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ٍ‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫س ِح ِه َو ق ْ� ُت َعل ّتل‪،‬ف ْاس َت ْق َبل ُت َ‬
‫ال ِد َينة ث َّ� نَ� َد ْي ُت ث َال ث�‪ َ :‬ي� َص َب َ‬ ‫� ِك ي نَ� َق ْد َٔا َغ ُاروا َع َل َ ْ‬ ‫َ َ َّ َٔ َّ ْ ُ شْ‬
‫وس َل‪,‬ان ال ِ‬
‫شَ َ ُ‬ ‫َ َ َ ْ نَ َ ْ ثُ ُ َّ َ َ َ َ َ َ َ َ ٌ َ َ ْ ُ َ ُ ف َٔ‬ ‫َ َٔ ْ‬ ‫َ ْ َ فَ َ َ ْ ُ َٔ ْ‬
‫� َر ٍة‪ ،‬ث َّ�‬‫صل ج‬ ‫القوم ج�علت ار ِم ي ِ�م واع ِق ُر ِب ِ�م‪ ،‬وذ ِلك ِح ي� يك� الشج ُر‪ ،‬ف ِإذا رجع ِإ َّيل ف ِارس قعدت ل ِ ي� ا ِ‬
‫َٔ ُ ُ‬ ‫ْ َٔ‬
‫َر َم ْي ُت ُه‪َ ،‬و َج َعل ُت ا ِرم ْي ِه َواقْول‪:‬‬
‫چدن�د�ندعب�و�ہوقتٓاگایسجاک�اخر�ماسد�ی‪ t‬کوشد�تےساتناظ� تراھ�ربعیالآخرھچرجہ�یںیمہنییعنبنصحزف�ا�ر�یےناچلسیوس�ا�ر�و�ں‬
‫کےےھتجےکاستھاغبہیکرچ�ا�ہاگ�ہرپاھچپہام�ر�ا�‪،‬یہرچ�ا�ہاگ�ہدمیہنونم�ر�ہےسدنچملیےکافصےلرپایکےمشچذ�یرق�دےسلصتمو�اقعیھتا�و�ر�ا�س‬
‫مںیدیس�الاممﷺیکا� ٹنواین�ں کرچ�ارتیںیھت�‪،‬ف �زا�ر�یاغ�ر�ترگ�و�ںےنا�وٹنوین�ںےکرگن�ا�نوکہشدیکر�ڈ�الا�ا�و�ربسیریش�د�ا�را�وٹنوین�ںوکاہنک‬
‫کرلے ےلچ �‪ ،‬لسہم‪t‬بن الاکو�عالسیم ا�و�ر�رسو�ل الہلﷺ ےکٓا�ز� کا�در�د�ہ الغ�م ربا�ح ہحلط‪ t‬کےوھگ�ڑ�ے رپسو�ا�رہوکر�وہا�ںٓاکنےل�‪،‬‬
‫لسہم‪ t‬کواغ�ر�ترگ�و�ںیکرحکتاکعملوہ�اتو�و�ہمغوغہصےسےبات�بوہگےئانوہ�ںےناہکا�ےربا�ح‪�!t‬ا�سوھگ�ڑ�ےرپسو�ا�رہوکرکر‬
‫فو� �رًامدیہنونم�ر�ہاجئوا�و�ر�اسےہحلط‪ t‬کےوح�الےرکد�وا�و�ر�رسو�لالہلﷺوک�ا�سو�اقہعیکاطال�عد�ےد�وکہرشمکنیےنرچ�ا�ہاگ�ہرپمحہلرک‬
‫�دیاےہ�‪�،‬ا�و�رخو�دتناہنتف �زا�ر�یریٹل�و�ںےسڑلنےرمنےےکےئلایت�رہوگےئ�‪�،‬و�ہڑب�ےدلا�و�را�و�رنڈ�ر�ٓا�دمیےھتا�و�رقد�ر�اند�ا�ر�یںیمیھبامک�ل‬
‫�د�رجےیکاہم�ر�ترھکےتےھت ��‪،‬انوہ�ںےنےلہپایکرقییبےلیٹرپچڑ�ھرکمدیہنونم�ر�ہیکرط�فہنمرکےکنیتاب�ر( جسےکیظفلینعمےہا�ے‬
‫صحبیکتبیصم)کانرع�ہاگلیا�ا�سزمانےںیمبجوکئیصخشہیرعن�ہاگلتاتاھتو�ا�ساکطمبلہی توہاتاھکہو�ہتبیصمںیمالتبمہےای�ا�سوککوئی‬
‫ریو�ںےکاعتقب‬
‫رضو�ر�تےہ�‪ ،‬یہرعن�ہاگلرکلسہم‪ t‬یٹےلےسےچیناتر�ےا�و�رٹل �‬
‫ستخاعممہلد�رپشیےہسجےسےنلکنےکےیلا�سوکمد�دکی �‬
‫�ی‪،‬جبریٹل�ےا�نیکرط�فٓانےیکوکششرکتے‬
‫مںیلچڑپ�ےا�و�ر�د�رخوت�ںیکٓا�ڑلےرکچاھپہام�ر�و�ںرپتپرھ�و�ںا�و�رتری�و�ںیکوبچاھ ک�ڑر�د �‬
‫تو�و�ہد�رخوت�ںےکڈنھجںیمپھچاجتے�‪،‬جبو�ہو�اپساجتے پوترھتری�و�ںےسوبچاھ ک�ڑر�دیےتا�و�رللاک ک�رریہرجزپڑھےت‬
‫‪ 1‬انساب اال�ش اف للبالذری�‪۱�۹�۵‬؍�‪ �۱‬ب ن‬
‫‪،۱‬ا� سعد�‪۷�۰‬؍�‪۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َو ْال َي ْو ُم َي ْو ُم ُّ‬ ‫ُ ْ َ َ َٔ نَ ْ نُ ْ َٔ ْ‬
‫الر َّض ْع‬ ‫ا� ال ك َو ْع ‬ ‫خذها وا� ب‬
‫�ا�و�ر�ٓا�جاک�د�نیٹھچاک�د�و�د�ھ کای�در�انے�(یاستخڑل�ائی�)کا�د�نےہ‬ ‫یباٹہو�ں‬
‫�اسےےلںیماکو�عاک ‬
‫َ َ فَ َ َ َ َ َ َ نْٔ‬ ‫ُ َ َ َ َ َ تُ ُْٔ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ً‬ ‫َؤَا َص ُ‬
‫البل‪ ،‬فردا�م ِب� ِحلجار ِة‪� ،‬ا زال ذ ِلك شا ِ ي�‬ ‫بت َر ُجال َب ْ ي نَ� ك ِتف ْي ِه‪َ ،‬وك ْن ُت ِإذا ت َض َايق ِت الث َن َ يا�‪ ،‬علوت ج‬
‫َ َ ْ ُ ُ َ َٔ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ َّ َ َّ ْ‬ ‫َ َ ْٔ نُ ُ َ تَّ َ َ ق َ �شَ ْ ٌ ْ �ظَ ْ َّ ّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل إل خلف ُت ُه َو َر َاء �ظ ْ ِري‪َ ،‬و ْاست ْنقذت ُه‪ ،‬ث َّ� ْل ازل‬ ‫وشا�م‪ ,‬ح� ما ب ِ ي� ي ء ِمن ِر الن ِب ي� صل‬
‫ِ‬
‫ون ِم نْ َ�ا‪َ ،‬و َال ُي ْل ُق ْو َن َش ْي ًئا َّإل َج َع ْل ُت َع َلي ِهْ‬ ‫َٔ ْ ْ َ َّت َٔ ْ َ ْ َٔ ْ ثَ َ ْ َ َ ْ نَ ُ ْ ً َ َٔ ْ ثَ َ ْ َ ْ نَ ُ ْ َ ً َ ْ َ ُّ َ‬
‫َ‬
‫ار ِم ي ِ�م ح� القوا ا ك� ِمن ثال ِث ي� رما‪ ،‬وا ك� ِمن ثال ِث ي� ب�دة يست ِخف‬
‫ً َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ تَّ َ َّ ُّ َٔ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ً‬
‫الض َح ا تَ�ه ُع َي ْي َنة ب نُ� َب ْد ٍر َم َددا ُلم‬ ‫ح َارة‪َ ،‬و�جَ َ ُعت ُه َعل ط ِر ِيق َر ُسْو ِل الهلِ صل الهل علي ِه وسل‪ ،‬ح� ِإذا امتد‬ ‫ِج‬
‫َ ُ ف َ َّ َ ّ َ ثُ َّ َ َ ْ ُ َ َ َ‬
‫البل‬ ‫‪ ،‬وه ِ ي� ث ِني ٍة ض ِيق ٍة‪ � ،‬علوت ج‬
‫وھچ�ڑرباھ�گڑھک�ے‬
‫�ا�سایکےلرم�دماجہدنےاپےنریت�و�ںا�و�رتپرھ�و�ںےسریٹل�و�ںاکانطہقدنبکر�دیا�ا�و�ر�و�ہدبحو�اسیےکاعلمںیماس�ر�یا� ٹنواین�ں ک‬
‫یپاھچرتےرہےوج�اپینسیتاچ�د�ریںا�و�رتسیزین�ے‬
‫ریو�ںاک ک‬
‫ہوئے�‪،‬لسہم‪ t‬نےا�وٹنوین�ںوکمدیہنونم�ر�ہیکرط�فاہنکدیا�ا�و�رخو�دبر�ابرٹل �‬
‫ھپکنیرب�ق فرات�ر�یےکاستھاھبگےتاجتےےھت�‪،‬جباچشتےسھچکزیا�د�ہوقتوہ�اتویعہنینبزف�ا�ر�یھچکحلسموس�ا�ر�و�ںےکاستھاغ ت�ررگ�و�ں‬
‫رات�رکرناچاہامرگلسہم‪� t‬ایکرقییباہپ�ڑ�یوچٹیرپچڑ�ھےئگ�‪،‬‬ ‫کیدم�دکےےیلٓاہپاچن�‪�،‬ا�نولگو�ںےنہملس‪t‬کوگ ف‬
‫َ َٔ ْ ُ‬ ‫ُ َ َ‬ ‫ٌ‬ ‫َّ َ ْ ُ‬ ‫ُ ْ ُ َٔ نَ ْ نُ َٔ ْ َ َ َّ َٔ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ال َيطل ُب ِ ن ي� َر ُجل ِم ْنك ف ُي ْد ِرك ِ ن ي�‪َ ،‬وال اطل ُب ُه‬ ‫قلت‪ :‬ا� با� اال كو ِع‪ ،‬وال ِذي ا كرم وجه مم ٍد صل‬
‫َّ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ ُ َ َ‬ ‫ْ ُ َْ‬ ‫َ ُ َ َ َ فَ‬
‫الهل َعل ْي ِه وسمل ي خ�للون الش َج َر‬ ‫ول الهلِ صل‬ ‫ُ‬
‫ف َيفوت ِ ن ي� ‪،‬قال َ�ا َ ب ِ�حت َمقع ِدي ذ ِلك ح ت� نظ ْرت ِإل ف َو ِار ِس َرس ِ‬
‫ْ َٔ‬ ‫َّ َ ٔ ْ ْ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫َ َ َٔ َ َٔ ُ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َٔ ُ ْ َٔ ْ ُ ْ َٔ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل َو َعل ا ث�ه ِالق َد ُاد ْب نُ� ال ْس َو ِد‬ ‫ول الهلِ صل‬ ‫ُ‬
‫َو ِإذا ا َّو ُل ِم الخ َرم الس ِد ُّي‪َ ،‬وعل ا ث ِ� ِه ابو قتادة ف ِار ُس َرس ِ‬
‫ْ ْ ُّ َّ ْ ُ شْ ُ َ‬
‫�كون ُم ْد ِب ِ� ي نَ�‬ ‫ال ِكن ِدي‪ ،‬فول ال ِ‬
‫کراہ�ا�ےالہلےک مشدون�ں�!جانےتوہمںیوک�نوہ�ں�‪،‬مںیوہ�ںاکو�عاکیباٹ�‪�،‬ا�سذ�ا�تیکمسقسجےندمحمﷺےکر�وئے‬ ‫�ا�و�ر�وہا�ںےساکلل�ر ک‬
‫رات ک�ررسےکاگرتمںیمےسوکئیریم�ےزن�دیکٓایاتو�و�ہرہگزبچرکنہاجنےاپئےاگ�‪،‬‬
‫�انو�رکوبز�ر�گانبیاتمںیمےسیسکیکاجم�لںیہنہکھجم گوک ف‬
‫�ابیھزف�ا�ر�یاغ�ر�ترگ�اگالقد�ماٹاھنےیکوس�چیہرہےےھتہکد�و�رسےرگ�د�ا�ڑتیرظن�ٓائیا�و�ر�د�رخوت�ںےکڈنھجسےوسہش�ا�رنوم�د�ا�رہوئےوج�اپےن‬
‫وھڑ�ےا�ڑ�اتےہملس‪t‬کیدم�دکےےئلٓا�رہےےھت�‪،‬یہوسہش�ا�ر�ا�سامد�ا�د�یدسےتاکہر�ا�و�لےھتوجسدی�الامم ﷺےنڈ�اکےیکاطال�ع‬
‫گ �‬
‫لمےتیہریٹل�و�ںیکرسکوبیےکےئلر�و�انہرفمایااھتبسےسٓاگےاخر�ماسد�ی‪t‬تےھا�نےکےھچیپاب قوات�د�ہاناص�ر�ی‪� t‬ا�و�ر�ا�نےکےھچیپھچک‬
‫لاسو�ددن�یےھت‬ ‫�د�و�رمدق�ا�د‪t‬بنا ک‬
‫ن ٓ‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬
‫فإ� ال امن من‬ ‫يع� احذرمه ي‬
‫ن‬
‫البل فاعرض لالخرم فاخذ عنان فرسه‪ ،‬فقلت‪ :‬ي� اخرم ائذن القوم ي‬ ‫نوا ز�ل من ج‬
‫ْ‬ ‫َ ُ ْ ُ ُ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َٔ ْ َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َٔ ْ ْ‬
‫ص ُاب ُه‪،‬قال‪ َ :‬ي� َس َلة ِإن ك ْن َت ت ْٔو ِم ُن ِب�لهلِ َوال َي ْو ِم‬ ‫ان َيق َت ِط ُعوك فات ِئ ْد َح تَّ� َيل َح َق َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل وا‬
‫َ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ ْ َ ُ َٔ َّ ْ َ َّ َ َ ٌّ َ َّ َ َ ٌّ َ َ تَ ُ ْ َ ْ ن َ َ ْ نَ شَّ َ َ َ َ فَ خَ َّ‬ ‫ْٓ‬
‫�ل ْي ُت ِع َنان ف َر ِس ِه‪ ،‬ف َيل َح ُق ِب َع ْب ِد‬ ‫النة حق‪ ،‬والنار حق‪ ،‬فل �ل بي ِ ي� وب ي� ال�اد ِة ‪،‬قال‪:‬‬ ‫ال ِخ ِر‪ ،‬وتعل ان ج‬
‫َّ ْ َ ْ ن ُ َ ْ َ َ َ َ ْ ُ َ َ ْ َ ْ ُ َّ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ْ ن َ َ َ َ ْ َٔ ْ َ ُ َ ْ َّ ْ َ َ َ َ َ ُ َ ْ ُ َّ ْ َ َ َ َ‬
‫ح ِن فق َت ُل‬ ‫الرح ِن ب ِ� عيينة ويع ِطف علي ِه عبد الرح ِن‪ ،‬فاختلفا طعنت ي ِ� فعقر الخرم ِبعب ِد الرح ِن وطعنه عبد الر‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َ َٔ َ َ َ َ َٔ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ ْ ُ َّ ْ َ َ َ َ َ ْ َٔ ْ َ َ َ ْ َ ُ َٔ ُ َ َ َ َ َ ْ َّ ْ َ َ ْ َ َ َ‬
‫ح ِن‪ ،‬فاخ َتلفا ط ْع َن َت ْ ي ِن� ف َعق َر ِب� ِب ي� ق َت َادة َوق َت ُل ا ُبو‬‫فتحول عبد الرح ِن عل فر ِس الخر ِم ‪ ،‬فيلحق ابو قتادة ِبعب ِد الر‬
‫ْ َٔ ْ‬ ‫َ َ تَ َ َٔ َ َ َ َ‬
‫ق َت َادة‪َ ،‬و َ�َّول ا ُبو ق َت َادة َعل ف َر ِس الخ َر ِم‬
‫کراہ�اخر�م‪�!t‬ر�ک اجئو�!�اگرتمٓاگے‬ ‫�ا�س وقتہملس‪ t‬فو�ر�ًا پاہ�ڑ�ییک وچٹی ےس ےچین اتر�ے ا�و�ر�اخر�م‪ t‬کےوھگ�ڑ�ےیک اب�گڑکپ ک‬
‫وھڑ�ی دیر اتناظ�ررک� تواکہ رسو�ل الہلﷺ ا�و�ر�ٓا�پﷺ ےکاحصبہ‪y‬‬
‫بڑھے توجمےھ ڈ�رہےہکریٹل�ےمت رپہلمحرک�دیں ےگت �‬
‫�ٓاجائںی�‪�،‬اخر�م‪ t‬کوغری�تدیینےنہلعشوج�الہانب�دیاتاھ�ا�و�ر�و�ہاغ�ر�ترگ�و�ںےسد�و�د�وہاتھرکنےےکےیلتخسےبات�بےھت�انوہ�ں‬
‫نےرفمایا�ا�ےہملس‪�!t‬اگرتم الہل ا�و�ریو�مٓاخر�ت رپ�ایام�ن رھکےت وہ�ا�و�رجمسےتھ وہکہ تنجقح ےہ ا�و�ر�د� �وز�خ قح ےہوتجمےھ ر�ا�ہقح ںیم اپین‬
‫کو‪،‬یہےلمجانوہ�ںےنا�سوج�شا�و�رجذبہےکاستھےہکہکہملس‪ t‬نےا�نےکوھگ�ڑ�ےیکاب�گوھچ�ڑ�د�یا�و�ر‬
‫جا�نرقبا�نرکنےےسہنر�و �‬
‫�و�ہوھگ�ڑ�ا�ا�ڑ�اتےوہئےریٹل�و�ںیکرط�فڑبھے�‪،‬ف �زا�ریو�ںاکنامو�رنجوجگعدب�الرمحنٰنبہنییعبسےسےلہپا�نےکاسمےنٓایا�انوہ�ںےناپین‬
‫وھڑ�ا�زخیم گوہای�ا�با�سےنلھبنسرک�اخر�م‪ t‬پر�اپےنزین�ےاک�و�ا�رکاییہ‬
‫تول�ا�رسےا�سرپ�ایکرھبپو�ر�و�ا�رکای�و�ہوخ�دتوبچایگیلنکا�س گاک �‬
‫�و�ا�رکا�رگرثابتوہ�ا�ا�و�ر�اخر�م‪t‬کےرگجکےاپ�ر گوہای�و�ہدیہشہوکرفر�شاخ�کرپگرگےئا�و�ر�و�ہاخر�مےکوھگ�ڑ�ےرپچڑ�ھاھٹیب�‪،‬یو�ںا�نےکا�س‬
‫وھڑ�ا�ا�ڑ�اتےٓاہپےچنا�و�ر�اپےنزین�ے‬
‫رقا�ر�دیاگایتاھ�‪�،‬اتےنںیماب قوات�د�ہ‪ t‬گ �‬
‫خو�ا�بیکریبعتپو�ر�یوہگیئسجںیمدس�ر�ۃانملٰیہتکو�ا�ناکسمنک �‬
‫‪1‬‬
‫وھڑ�ا�اپینوحتیلںیمےلایل�۔‬
‫سےدبع�الرمحنٰنبہنییعوکہجمنو�اصلرککےاخر�م‪ t‬کابدلہےلایلا�و�راخر�م‪ t‬کاگ �‬
‫ن ٔ‬ ‫َو َك َن َي ْوم قتل ب ن‬
‫ين‬
‫وثالث� سنة‬ ‫وثالث�‪ ،‬او ث�ان‬
‫ي‬ ‫ا� سبع‬
‫‪2‬‬
‫شاہ�د�تےکوقتا�نیکرمع�‪۳�۷‬یا�‪ ۳�۸‬بر�سیکیھت�۔‬

‫ماضمنیوس�ر�ۃالرب�و�ج‪:‬‬
‫�اہلایام�ن کرپاف�رکےاظملمےکےلسلسںیمد� نوو�ںاقبط�توکخرب�د�ا�رکایگایہے�۔‬
‫‪z‬اہلایام�ناگرماظلمرب�د�اشترکیںےگوت�الہلاعتلٰی�ا�نوک�اجرظعمیےسون�ا�ز�ےاگ۔‬
‫�‬
‫‪z‬ظالوم�ںسےا�نےکملظاکبدلہوخ�د�الہلاعتلیےلاگ�۔‬
‫ےگ‪�،‬ا�سےکدعب�اہل‬
‫�ا�سنمضںیماصاح�بالاخد�و�دپرکییئگتنعلاکک�ذرکایگایہےا� کو�راف�رمہک کوکاہکہمتیھباسیرط�حےکذع�ا�بےکقحتسموہ �‬
‫�ایام�نوکباتیاگایکہ ےلہپ ا�د�و�ا�ر ںیم( �ذ� نوو�ا�س وہی�د�ی ےک د�و�رمںی سیب زہ�ا�ر) �اہل ایام�ن ونجو�انو�ں�‪،‬ب �و ھڑو�ں�‪،‬بوچ�ں�‪،‬مر�د�و�ں ا�و�رعو�رتو�ں‬
‫ڑگو�ںںیمکنیھپدیاگای�ا�و�ر�انوہ�ںےنا�نبساظملموکخدن�ہاشیپنیےس‬
‫کو�اپانمذہبدبتیلہنرکنےےکرج�مںیم�دکہیتوہئیٓا�گےک ھ‬
‫وکوھ�ڑنےرپتای�رنہوہئے�‪�،‬اسیرط�حا�بیھباہلایام�نوکچاہےئہکرہطر�حاکستخےستخسذع�ا�بتگھبںیل‬
‫بر�د�اشتایکرگم�د�ولتایام�ن چ‬

‫ط�ی �‪۵�۹�۸‬؍� ب ن‬ ‫الس َي� َ ب� ُب َغ ْز َو ِة ِذي َق َر ٍد َو َغ ْي� َها�‪ ، ۴�۶�۷�۸‬البدیۃ ن‬

‫وال�ایۃ ‪۱�۷��۴‬؍� ت‪ �،۴‬یخ‬ ‫اب ْ ج َ َ ّ‬ ‫‪ 1‬حصیح مسمل ِك َت ُ‬
‫‪،۲‬ا�‬ ‫ر� ب‬ ‫ِ‬ ‫اله ِاد و ِ ِ‬
‫ِ‬
‫ي� الصحابة ‪۵�۸��۲‬؍�‪۵‬‬ ‫‪،۲‬الصابة ف� ت� ي ز‬ ‫س�اعالم النبال�‪۷‬؍� إ‬ ‫سعد�‪۶�۳‬؍�‪ ،۲‬ی‬
‫ي‬
‫ٔ‬ ‫ف‬
‫‪،۵‬ا� سعد�‪۷�۱‬؍�‪ ،۳‬االستيعاب ي� معرفة االحصاب �‪۱�۳�۶�۵‬؍�‪۳‬‬ ‫‪ 2‬اسدالغابۃ�‪۶�۸‬؍� ب ن‬
 ‫�� �� �� �‬

‫مرگ�ا�سانوم�لد�ولتوکہاتھےسہناجنےدیں ��‪،‬الہلاعتلٰیکیدق�ر�تا�و�رلغےباک�ذکرہےہکو�ہزمنیو�ٓاسام�نیکتنطلساکاملکےہا�و�ر طہرر�حیک‬

‫ےہ‪،‬کافر�و�ںوک�ا�نےکرفککیزس�اہجمنیکوص�ر�تںیمےلم‬
‫ےہ‪�،‬و�ہد� نوو�ںرگ�وہو�ںےکاعام�لا� �ور�احو�ا�لاکرب�ا�ہر�استاشمہد�ہرک�رہا �‬
‫حدمکاسمقحتیھب �‬
‫رکنے‪�،‬الہلرپتوکلا�و�ربرھ�وسےیکوجہےستنجیکابد�یا�و�رقیینیوتمعن�ںاکحدق�ا�رانب�دیااجئےاگ� ک‪،‬اف�رکوجب‬
‫گیا�و�ر�اہلایام�نوکظملرب�د�اشت �‬
‫سز�امےلیگوت�ا�نیکامجعتدنب�یا�و�ر�افر�ا�د�یاطقتوقو�تا�نےکیسکاک�مہنٓاسےکیگ�‪�،‬ا�سےلسلسںیم عرفو�ن�‪،‬قو�مومث�دا�و�رد�وسر�ےرس�د�ا�ر�و�ں‬
‫�ا�و�ربا�دشاہو�ںاکعربتان�کاناج�مبسےکےئلومننہربع�تےکوط�ررپومجو�دےہ ��‪ٓ،‬اخرمںیاتبیاکہابظعتمرق�ٓا�نںیہمتو�ہابتںیاتب�رہاہے لوجو�ح‬
‫حموف�ظںیمںیہا�و�ر�ا�سیکرہبا�تیمتحینیقیا�و�ر�و�اقیعےہ�۔‬

‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عالہلےکان�مےسوجدحیبرہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫َو ِءٓاَمَّسلا ِتاَذ ِجْوُرُبْلاۙ‪َ۰۰۱‬و ِمْوَيْلا ِدْوُعْوَمْلاۙ‪َ۰۰۲‬و ٍدِهاَش َّو ٍدْوُهْشَمؕ‪۰۰۳‬‬

‫برجو�ں و�الے ٓاسام�نیکمسق�!� عود�ہ ےئک وہئے د�نیکمسق ! حاضر وہنے و�الے ا�و�ر احضر ےئک ےئگیکمسق !‬

‫َلِتُق ُبٰحْصَا ِدْوُدْخُاْلاۙ‪ِ۰۰۴‬راَّنلا ِتاَذ ِدْوُقَوْلاۙ‪ْ۰۰۵‬ذِا ْمُه اَهْيَلَع ٌدْوُعُقۙ‪۰۰۶‬‬

‫(کہ) خدنقو�ں و�الے الہ�ک ےئک ےئگ�‪� ،‬و�ہ ایکٓا�گیھت ایدنھن و�الی�‪ ،‬بجہک و�ہ ول�گ ا�س ےکٓا�س اپ�س ےھٹیب ےھت‬
‫ْ‬
‫َّو ْمُه ىٰلَع اَم َنْوُلَعْفَي ِبل ُم ْٔو ِم ِن ْ َ‬
‫ي ٌدْوُهُشؕ‪َ۰۰۷‬و اَم اْوُمَقَن ْمُهْنِم ۤاَّلِا ْنَا يُّؤْمِنُوْا‬
‫�ا�و�راملسمنو�ں ےکاستھ وجرک رہے ےھت ا�سوک اپےناسمےن دیھک رہے ےھت�‪،‬یہول�گ ا�ناملسمنو�ں (کےیسک ا�و�رانگ�ہ) کا‬

‫ِهّٰللاِب ِزْيِزَعْلا ِدْيِمَحْلاۙ‪ْ۰۰۸‬يِذَّلا ٗهَل ُكْلُم ِتٰوٰمَّسلا َو ِضْرَاْلاؕ‪١‬‬

‫بدلہںیہنےلرہےےھت�‪،‬سو�ائےا�سےکہکو�ہالہلاغلبالئقدمحیکذ�ا�ترپایام�نالئےےھتسجےکےیلٓاسام�نوزمنیاک‬

‫َوُهّٰللاىٰلَعِّلُكٍءْيَشٌدْيِهَشؕ‪�(۰۰۹‬الرب�و�ج�‪۱‬تا�‪)۹‬‬
‫مکلےہ ��‪،‬ا�و�رالہلاعتلٰیکےاسمےنےہرہزیچ�۔‬
‫گڑھو�ںںیمٓا�گالجکر�اہلایام�نوک�ا�نںیم نزد�ہالج�دیےنےکیئکو�اقاع�تایب�نوہئےںیہ�۔‬
‫ہپیلر�و�ایت‪:‬‬
‫الس ِاح ُر‬ ‫ك‪َ ،‬و َك َن َ ُل َس ِاح ٌر َف َ َّلا َك ب َ� َّ‬
‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َق َال‪َ :‬ك َن َم ِل ٌك ِف َيم ْن َك َن َق ْب َل ُ ْ‬
‫الل َص َّل ُ‬‫َ َّ‬ ‫َٔ َّ‬
‫ص ْي ٍب‪ ،‬ان َر ُسول ِ‬ ‫َع ْن ُ َ‬
‫ِ‬
‫َ َ َ َُ ََ َ ّ‬ ‫َق َال ِل ْ َل ِل ِك‪ :‬إ نّ� َق ْد َك ب َ� ْت ِس نّ�‪َ ،‬و َح�ضَ َ َٔا َج ِل َف ْاد َف ْع إ َ َّل ُغ َل ًما َف َ ُٔل َع ِّ ُل ُه ِّ‬
‫الس ْح َر‪ ،‬ف َدف َع ِإل ْي ِه غل ًما‪ ،‬فكن ُي َع ِ ُل ُه‬ ‫ِ ي‬ ‫ي‬ ‫ِي‬ ‫ِ‬ ‫ِِ ي‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ََ‬ ‫َ َ َ َٔ ْ نَ‬ ‫َ‬ ‫ال ِل ِك َر ِاه ٌب‪َ ،‬ف َٔا تَ� ْال ُغ َل ُم َع َل َّ‬ ‫الس ِاحر َو َب ْ ي نَ� ْ َ‬ ‫الس ْح َر‪َ ،‬و َك َن َب ْ ي نَ� َّ‬
‫الر ِاه ِب‪ ،‬ف َس ِم َع ِم ْن ك ِم ِه فا ج َع َب ُه ْ� ُو ُه َوك ُم ُه‪،‬‬ ‫ِ‬
‫ِّ‬
‫الر ِاه ِب‬ ‫� ُب ُوه َو َق ُالوا‪َ :‬ما َح َب َس َك؟ َف َش َك َذ ِل َك ِإ َل َّ‬ ‫� َب ُه َو َق َال‪َ :‬ما َح َب َس َك؟ َو ِإ َذا َٔا تَ� َٔا ْه َ ُل ضَ َ‬ ‫الس ِاح َر ضَ َ‬ ‫َف َك َن إ َذا َٔا تَ� َّ‬
‫ِ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬
‫الس ِاح ُر ان َي�ضْ َبك فقل‪َ :‬ح َب َس ن� اه ِل‪َ ،‬وإذا ا َر َاد اهلك ان َي�ضْ ُبوك فقل‪َ :‬ح َب َس ن� َّ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َف َق َال‪ :‬إذا ا َر َاد َّ‬
‫َٔ‬ ‫َ‬
‫الس ِاح ُر‪،‬‬ ‫ِي‬ ‫ِ‬ ‫ِي ي ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َٔ ْ ي َ ُ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ت‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬
‫قال‪ :‬ف َب ْي ن� َما ه َو كذ ِلك ِإذ ا� ذات َي ْو ٍم عل د َّاب ٍة ف ِظ َيع ٍة ع ِظ َيم ٍة‪َ ،‬وقد َح َب َس ِت الناس‪ ،‬فل يست ِطيعون ان ج�وزوا‪،‬‬
‫َٔ‬
‫الر ِاه ِب ا َح َّب‬ ‫ح ًرا َف َق َال‪َّ :‬الل ُه َّم ِإ ْن َك َن َٔا ْم ُر َّ‬ ‫الس ِاحر؟ َف َٔا َخ َذ َ ج َ‬ ‫الل َٔا ْم َٔا ْم ُر َّ‬
‫ِ‬
‫َٔ َ ُّ َ َّ‬
‫ل‬ ‫إ‬ ‫ب‬ ‫ح‬ ‫ا‬ ‫ب‬ ‫اه‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬
‫الر‬ ‫ر‬ ‫ُ‬ ‫م‬‫َف َق َال‪ْ :‬ال َي ْو َم َٔا ْع َ ُل َٔا ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َّ َ َ تَّ َ ُ َ َّ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ‬ ‫َ ْ ْ‬ ‫إ َل ْي َك َؤَا ْر ضَ� َل َك ِم َن َٔا ِمر َّ‬
‫الس ِاح ِر‪ ،‬فاق ُتل َه ِذ ِه الدابة ح� ي ج�وز الناس‪ ،‬ورماها فقتلها‪ ،‬وم� الناس‪،‬‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ض‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ہصبی‪t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺےنرفمایامتےسےلہپایکاب�دشا�ہاھتسجےکاپ�سایکاج�د�وگراھت فل ّما ك ِ َ‬
‫بجبو�ہاج�د�وگر‬
‫ب �وڑھاوہایگوتا�سےناب�دشا�ہےساہکہکا�بںیموب�ڑھاوہایگوہ�ںوتٓا�پریم�ےاستھایکڑلکےوکجیھبدیںاتکہںیماسےاج�د�واھکسوکس�ں�‪،‬‬
‫با�دشا�ہ ےن ایک ڑلکےوک�ا�س ےک اپ�سجیھب دیاتاکہ و�ہ اج�د�ورگ�اسے اج�د�واھکس�د�ے�‪،‬جب و�ہ ڑلکا�ا�س اج�د�وگر ےک اہ�ں اجتاتو�ر�اسہت ںیم اسے‬
‫�ایکر�اہباتلم�و�ہڑلکا�ا�سر�اہبےکاپ�سھٹیباجتاا�و�راسیکابتںیاتنس ��‪،‬و�ہابتںیاسےتہباچیھولعم�موہتںیوتجبیھبکو�ہاج�د�وگرکےاپ�س‬
‫رضو�ر کاجرٹیباتھ�‪،‬جا� گد�ور�اسےدیرسےٓانےرپما� ترا�‪�،‬ا�سڑلکےےنا�ساب�تیکاکشیتر�اہبےسیک�‪� ،‬ر�اہبےناہک‬
‫جاتا�ر�اہبےکاپ�س �‬
‫جبںیہمتاج�د�وگرسےاندیہشوہتوکہہدیاکر�وکہےھجمریم�ےرھگ�و�الو�ںےنر�و�کایلتاھ�ا�و�رجبںیہمترھگ�و�الو�ںےسیسکمسقاک�اندیہشوہتو‬
‫کہہدیاکر�وکہےھجماج�د�وگرنےر�و�کایلتاھ�‪�،‬اسیرط�حد�نذگ�رتےرہےایکد�نایاسہو�اکہو�ہایکڑب�ےوچپائےےکاپ�ساچنہپسجےن‬
‫گلوو�ںاک�ر�اسہتر�و�ک کراھتاھ�ا�سڑلکےےنوسچا�ٓا�جںیماج�نول�ںاگکہر�اہبافلضےہایاسحر�؟�ا�سڑلکےےنایکرھتپ�اٹاھیا�ا�و�ر�ا�س‬
‫ﷲ�!�ار�ر�اہباککا�مریت�ےزن�دیکاج�د�وگرکےاک�مےکاقمبےلںیمدنسپید�ہےہوتا�سوچپائےوکقلترک�د�ےاتکہول�گ‬
‫طر�حدعاکیا�ےا گ‬
‫رھا�سےنرھتپاکنیھپا�و�ر�اسےلتقرک�دیا�ا�و�رول�گاجنےٓانےےگل�‪،‬‬ ‫�ٓاجاکسںی�‪،‬پ �‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫الر ِاه َب بذ ِل َك‪ ،‬ف َقال‪ :‬ا ْي ُب نَ َّ�‪ ،‬ا ْن َت اف َضل م نّ�‪َ ،‬وإ َّن َك َس ُت ْب َتل‪ ،‬فإ ْن ْاب ُت ِل َ‬ ‫َ‬ ‫َف َٔا ْخ َب َ� َّ‬
‫يت‪ ،‬فل ت ُدل َع َّيل‪ ،‬فكن الغل ُم‬ ‫ِ‬ ‫ِِي ِ‬ ‫ي‬ ‫ِ‬
‫م‪َ ،‬ف َس ِم َع ب ِه‪َ ،‬ف َٔا تَ� ُه ب َ� َد َ يا� َك ِث ي َ� ٍة َف َق َال‪ْ :‬اش ِف ن� َوَل َك ماَ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ ُ ْ َٔ ْ َ َ َ َ ئ َ ْ َٔ‬
‫ال ْد َو ِاء َو َي ْش ِف ي ِ� ْم‪ ،‬وكن ج ِليس ِلل ِل ِك فع ِ يَ‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫ِي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي ب ِ�ئ ال كه وس ِا�‬
‫َ َ ْ ُ َّ َ َ َ َ َ َ ٓ َ َ َ َ َ َّ َ َ‬ ‫َ ُ َ َٔ ْ َ ُ َ َ َ َ َٔ ْ ف َٔ نَ َٔ َ ً نَّ َ َ ْ ف َّ ُ َ ْ َٔ ْ ٓ‬
‫الل ُل‬ ‫الل‪ ،‬ف ِإن ان َت ا َم ْن َت ِب ِه‪ ،‬دعوت الل فشفاك‪ ،‬فامن فدعا‬ ‫هاهنا ا�ج ع‪ ،‬فقال‪ :‬ما اش ِ ي� ا� احدا‪ِ ،‬إ�ا يش ِ ي�‬
‫َ َ َ ُ ثُ َّ َٔ تَ ْ َ َ فَ َ َ َ ْ ُ نَ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ َ َ َ َ ُ ْ َ ُ َ ُ َ ُ َ ْ َ َّ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ‬
‫صك؟ فقال‪َ :‬ر ِب ّ ي�‪،‬‬ ‫فشفاه‪ � ،‬ا� ال ِلك‪ ،‬ج�لس ِمنه �و ما كن ي ج� ِلس‪ ،‬فقال ل ال ِلك‪ :‬ي� فلن‪ ،‬من رد عليك ب‬
‫َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ زَ ْ ُ َ ّ ُ ُ َ تَّ َ َّ ُ َ َ ْ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َٔ نَ َ َ َ َ َ ْ َ ّ َ َ ُّ َ َّ ُ َ َ َٔ َ َ‬
‫الل‪ ،‬قال‪ :‬ا َولك َر ٌّب غ ْي ِ�ي؟ قال‪ :‬نعم‪ .‬فل ي�ل يع ِذبه ح� دل عل الغل ِم‪،‬‬ ‫قال‪ :‬ا�؟ قال‪ :‬ل‪ ،‬ول ِكن ر ِب ي� ور بك‬
‫�و�ہر�اہبےکاپ�سٓایا�ا�و�ر�اسےا�سو�اقہعیکربخ �دی�‪�،‬ر�اہبےنا�سےساہک�ا�ےریم�ےےٹیب!�ا�بوتتمھجمےسافلضوہگےئ�‪،‬مںیدیھکرہاہو�ں‬
‫کہمتسکاقم�مرپچنہپےئگوہ �ا�و�ر(�دکیوھ) تمرقنعیبٓا�زمائشںیمالتبمہوگےوت�اگرتمیسکٓا�زمائشےسد�وچا�رہوجا�ووتمری�انا�مہنانیل�‪�،‬الرغ�ض‬
‫نت‬
‫نوبتاہی��کیچنہپہکو�ہڑلکاام�د� �رز�ا�داندھےوکیبانرک�دیاتتاھ�‪،‬بر�صز�د�ہوکاچاھرک�دیاتتاھ�ا�و�رولگو�ںیکرہیبام�ر�یاک�و�ہاکمای�بالع�جرکتاتاھ�‪،‬یہ‬
‫خرببا�دشا�ہےکایکمہنیشنوکیچنہپوج�ان ھداہوگایتاھ�و�ہصخشتہبےسےفحترکیلا�سڑلکےےکاپ�ساچنہپا�و�ر�ا�سےساہک�اگرتمےھجما کچاھر�د�وتویہ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫سبھچکاہمت�ر�اہے�‪،‬لڑکےےناہکمںییسکوک�اچاھہنںیرکتا�اچاھتو�اﷲبساحنہوتاعلٰیہیرکتاہے�‪�،‬اگرتمالہلوحد�ہالشریک پرایام�نےلٓائوتومںی‬
‫�اﷲسےدعارک�و�ںاگ�و�ہںیہمتافش�د�ےاگ�‪�،‬و�ہاﷲق �اد�رطمقلرپایام�نےلٓایا�‪،‬قد�رتو�ںو�الےاﷲاق�د�رطمقلےناسےافش� �دی�(�و�ہانیبوہگای)‬
‫اھٹیبرتااھت�‪،‬با�دشا�ہےنا�سےسوپچاھاہمت�ر�یانیبئیںیہمتسکےنولٹائی�؟�ا�س‬
‫رھو�ہاب�دشا�ہےکاپ�ساچنہپ�ا�و�ر�ا�سےکاپ�ساھٹیبجسرط�حو�ہ ک‬
‫پ �‬
‫ےن‪،‬مرش�کاب�دشا�ہالہلوحد�ہالشریکاکلظفےسیکرب�د�اشترککساتتاھ�ا�سےناہکایکریم�ےالع�و�ہریت�اا�و�روکئی‬
‫نےاہکریم�ےالہلوحد�ہالشریک �‬
‫نت‬
‫�ر�بیھبےہ�؟�ا�سےناہکریم�اا�و�رریت�ار�بالہلےہ�‪ ،‬با�دشا�ہےن�ا�سرج�مںیماسوکرگفات�ررکل گایای�ا�و�رسملسلاسےفیلکتاچنہپتارہااہی��کہک‬
‫�ا�سےنا�سڑلکےاکان�ماتب�دیا�‪،‬‬
‫َٔ ْ َٔ َٔ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ َٔ‬ ‫ْ َٔ ْ ْ َٔ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َٔ ْ ُ نَ َّ َ ْ َ َ َ ْ ِ ْ َ َٔ ْ ُ‬
‫س ِرك ان ت ْب ِ� َئ ال َك َه َوال ْ ب َ� َص َو َه ِذ ِه ال ْد َو َاء؟ قال‪َ :‬ما اش ِف ي� ا نَ� ا َح ًدا‪َ ،‬ما‬ ‫فبعث ِإلي ِه فقال‪ :‬اي ب ي� قد بلغ ِمن‬
‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ َ َ ّ َ َ ُّ َ َّ ُ َ َٔ َ ُ َٔ ْ ً ْ َ‬ ‫َي ْش ف� َغ ْي ُ� َّ ِ َ َ َٔ نَ َ َ َ َ َ َٔ َ َ َ َ ٌّ َ ْ‬
‫اب‪ ،‬ف ْل‬ ‫الل‪ ،‬قال‪ :‬ا�؟ قال‪ :‬ل‪ .‬قال‪ :‬اولك رب غ ي ِ�ي؟ قال‪ :‬نع ْم‪ ،‬ر ِب ي� ور بك الل‪ ،‬فاخذه ايضا ِب�لعذ ِ‬ ‫ِي‬
‫الر ِاهب‪َ ،‬ف ُٔا ت َ� ب� َّلر ِاهب‪َ ،‬ف َق َال‪ْ :‬ارج ْع َع ْن ِد ِين ِك‪َ ،‬ف َٔا َ�‪َ ،‬ف َو َض َع ِْال ْن َش َار ف� َم ْفرق َر ْٔا ِس ِه َح ت�َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬
‫ِي ِِ‬ ‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ ي ز�ل ِب ِه ح ت� دل عل َّ ِ ِ ي ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َّ ف ْ َٔ‬ ‫ْٔ‬ ‫ْْ َ ف ْ‬ ‫َ َ َٔ َ‬ ‫َ َ ْ َٔ ْ‬ ‫َ َّ‬
‫َوق َع ِشق ُاه‪َ ،‬وقال ِلل َع‪ْ :‬ار ِج ْع َع ْن ِد ِينك فا ب َ� ف َو َض َع ِالنش َار ِ ي� َمف ِر ِق َرا ِس ِه َح تَّ� َوق َع ِشق ُاه ِ ي� ال ْر ِض‪َ ،‬وقال‬
‫َ َ َٔ‬ ‫ْ َُ‬
‫ِللغل ِم‪ْ :‬ار ِج ْع َع ْن ِد ِينك‪،‬فا ب َ�‪،‬‬
‫ایکایبا�دشا�ہےنا�سےساہک�ا�ےریم�ےےٹیب!متاہ�ر�اجا�د�و�ا�سدحکتچنہپایگہک‬ ‫جسڑلکےےنا�سےکےئلدعاکییھتا�سوکاب�دشا�ہےکوضح�رپشی گ‬
‫کروک�ں�‪،‬سا�ر�ی‬
‫تمام�د� �رز�ا�داندھےا�و�ررب�صز�د�ہوک�ا کچاھر�دیےتوہا�و�رتمایاس�ایاسرکتےوہ�‪،‬لڑکےےناہکھجمںیموتکوئیدق�ر�تںیہنہکیسکوک�اچاھ س‬
‫نت‬
‫لسلسماسےفیلکتاچنہپتارہااہی��کہک‬ ‫قد�رتںیوتالہلوحد�ہالشریکےکاتخای�رمںیںیہاچاھوت�ویہرکتاہے�‪،‬با�دشا�ہےناسےرگفات�ررکلای�ا�و�ر‬
‫�ا�سےنر�اہباکنا�ماتب�دیا�‪،‬با�دشا�ہےنر�اہبوکبول�ایا�ا�و�ر�ا�سےساہک�اپےندینےسول�ٹٓائوا�سےناناک�رکایوتاب�دشا�ہےنایکٓا�ر�اوگنم�ایا�ٓا�ر�ے‬
‫کوا�سےکرسکیامنگرپ کراھ�ا�و�ر�ا�سےکمسجوکچریکر�د�وٹڑک�ےرک�دیا�‪،‬پرھاب�دشا�ہےناپےنمہنیشنوکبول�ایا�ا�و�را�سےساہک�اپےندینےسول�ٹ‬
‫رھا�سڑلکےوکالیاایگ‬
‫�ٓائو�ا�سےناناک�رایکتواب�دشا�ہےنٓا�ر�ےوکا�سےکرسکیامنگرپ کراھ�ا�سےکمسجوکیھبریچکرد�وڑکٹ�ےرک�دیے�‪،‬پ �‬
‫�ا�و�ر�ا�سےساہکگایکہاپےندینےسرھپاجئو�ا�سےنیھباناک ک�رر�دیا�‪،‬‬
‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ َ َ َ ََ َ َ َ ْ ُ َ َ ْ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ َ‬
‫ف َب َعث ِب ِه َم َع نف ٍر ِإل َج َب ِل كذا َوكذا‪ ،‬فقال‪ِ :‬إذا َبلغ تُ ْ� ذ ْر َوت ُه ف ِإن َر َج َع َع ْن ِد ِين ِه‪َ ،‬و ِإل ف َد ْه ِد ُه ُوه ِم ْن ف ْو ِق ِه‪ ،‬فذ َه ُبوا‬
‫ْ َُ َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ َ َ َ َ َ َّ ُ َّ ْ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ُ ْ َ ُ َ‬ ‫ََ َ‬
‫ال َبل ف َت َد ْه َد ُهوا ا�جْ َ ُعون‪َ ،‬و َج َاء الغل ُم َي َت َّل ُس‬ ‫البل قال‪ :‬اللهم اك ِف ِن ي ِ�م ِب�ا ِشئت‪ ،‬فرجف ِب ِ�م ج‬ ‫ِب ِه‪ ،‬ف َّلا َعل ْوا ِب ِه ج‬
‫ََ ف ُ ُ ََ َ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ َٔ ْ َ ُ َ َ َ َ َ َ ُ َّ ُ َ َ‬ ‫َح تَّ� َد َخ َل َع َل ْ َ‬
‫الل‪ ،‬ف َب َعث ِب ِه َم َع نف ٍر ِ ي� ق ْرق ٍور‪ ،‬فقال‪ِ :‬إذا ج َل ْج تُ ْ�‬ ‫ال ِل ِك‪ ،‬فقال‪ :‬ما فعل اصابك؟ فقال‪ :‬كفا ِن ي ِ�م‬
‫ََ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ََ َ ْ َُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ َ ُ َ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ْ‬
‫ِب ِه ال َب ْح َر‪ ،‬ف ِإن َر َج َع َع ْن ِد ِين ِه‪َ ،‬و ِإل فغ ّ ِرق ُوه فل َّج ُجوا ِب ِه ال َب ْح َر‪ ،‬فقال الغل ُم‪ :‬الل ُه َّم اك ِف ِن ي ِ� ْم ِب َ�ا ِشئ َت‪ ،‬فغ ِرقوا‬
‫ص ُاب َك؟ َق َال‪َ :‬ك َفا ِن ي� ُم َّ ُ‬
‫الل‪،‬‬ ‫ال ِل ِك‪َ ،‬ف َق َال‪َ :‬ما َف َع َل َٔا ْ َ‬ ‫ون‪َ ،‬و َج َاء ْال ُغ َل ُم َي َت َ َّل ُس َح تَّ� َد َخ َل َع َل ْ َ‬
‫َٔ ْ َ ُ َ‬
‫ا�ج ع‬
‫ِ‬
‫توبا�دشا�ہےنا�سوکاپےناصاح�بیکایکامجعتےکوح�الےرک�دیا�ا�و�ر�ا�نےساہک�ا�سڑلکےوکفال�ںاہپ�ڑیکوچٹیرپےلاجئوبجمتوچٹیرپہپچن‬
‫جائو گتو�اریہ اپےن دین ےس رھپجائے�(توکیھٹ ےہ) �و�رنہ اسوک اہپ�ڑ رپسےکنیھپ دیان�‪�،‬و�ہ ول�گ اسوکرکیل اہپ�ڑیک وچٹی رپگےئ�‪� ،‬ا�س ڑلکے‬
 ‫�� �� �� �‬

‫نےدعاکی �ا�ےاﷲ�!توسجرط�حاچہےریم�ےےیلا�نےکاقمبہلںیماکفیوہجا�‪،‬پاہ�ڑہال�ا�و�ر�و�ہبسرگکرالہ�کےئگ�‪،‬لڑکالو�ٹرکپرھبا�دشا�ہ‬
‫کےاپ�سچنہپایگبا�دشا�ہےنوپچاھمتاہ�ر�ےاسھتوی�ںاککایہو�ا�؟لڑکےےناہک�ا�نتنگدق�رتو�ںو�الاقا�د�رطمقلاﷲا�نبسےکاقمبہلںیم‬
‫مری�ےےیلاکفی گوہای�‪،‬با�دشا�ہےنا�سوک�اپےناصاح�بےکدنچولگو�ںےکوح�الہایک�ا�و�ر�ا�نےساہک�ا�سوکوھچٹییتشکںیماھٹبرکبچیدنمس�رںیماجئو‬
‫�اگرہیاپےندینےساب�ز�ٓاجائےوتھٹکیےہو�رنہاسوکدنمس�رںیمکنیھپد�و�‪�،‬و�ہول�گاسوکشکیتںیماھٹبکردنمس�رےکچیبںیملےےئگ�‪،‬لڑکےےن‬
‫کاہ �اﷲ�ا�نےکاقمبہلںیمسجرط�حوتاچہےریم�ےےیلاکفیوہجا�الہلابت�ر�کوتاعلٰیکیدق�ر�تےسیتشکالٹیئگا�و�ر�و�ہبسرغ�قوہگےئ�‪،‬‬
‫لڑکالچاتہو�ا�د�وبا�ر�ہاب�دشا�ہےکاپ�ساجاچنہپ�‪،‬با�دشا�ہےنوپچاھاہمت�ر�ےاسھتوی�ںاککایہو�ا�؟لڑکےےناہک�اﷲ�ا�نےکاقمبےلںیمریم�ےےئل‬
‫کافی گوہای�‪،‬‬
‫َّ َ َّ َ َ َ‬ ‫ٓ َ َ ْ‬ ‫َ ْ َٔ ْ َ ْ‬ ‫َْ َ ٓ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫ُ َ َ ْ‬
‫ث َّ� قال ِل َل ِل ِك‪ِ :‬إنك ل ْس َت ِبقا ِت ِ يل َح تَّ� تف َعل َما ا ُم ُرك ِب ِه‪ ،‬ف ِإن ان َت ف َعل َت َما ا ُم ُرك ِب ِه ق َتل َت ِ ن ي�‪َ ،‬و ِإل ف ِإنك ل ت ْس َت ِط ُيع‬
‫ثُ َّ َ ْ ُ ُ ن َ َ ْ َ َ ْٔ ُ ُ َ ْ ً ْ َ َ ت ثُ َّ ُ ْ ْ َّ‬ ‫الن َ ف َ‬ ‫َق ْتل‪َ ،‬ق َال‪َ :‬و َما ُه َو؟ َق َال‪ :‬تَ ج ْ� َم ُع َّ‬
‫الل‬
‫س ِ‬ ‫اس ِ ي� ص ِع ٍيد‪ � ،‬تصلب ِ ي� عل ِجذ ٍع فتاخذ سما ِمن ِكنان ِ ي�‪ � ،‬قل‪ِ :‬ب ِ‬ ‫ِي‬
‫َ ّ ْ ُ َ َ َّ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ ن َ َ َ َ َ َ َ َ َّ ْ َ ف َ َ ْ ثُ َّ َ َ َ َ َ ْ َّ َ ّ ْ ُ َ‬
‫الل ر ِب الغل ِم‪،‬‬ ‫س ِ‬ ‫ر ِب الغل ِم‪ ،‬ف ِإنك ِإذا فعلت ذ ِلك قتلت ِ ي�‪ ،‬ففعل ووضع السم ِ ي� ك ِب ِد قو ِس ِه � رم فقال‪ِ :‬ب ِ‬
‫السم َو َم َ‬ ‫َف َو َض َع َّ ْ ف ُ ْ َ َ َ ْ ُ َ ُ َ َ ُ َ َ َ‬
‫ات‬ ‫الس َم ِ ي� صد ِغ ِه ف َوضع الغلم يده عل م ْو ِض ِع َّ ْ ِ‬
‫پرھڑلکےےناب�دشا�ہےساہک�ٓا�پےھجملتقںیہنرککسےتبجکتو�ہاک�مہنرک�وجومںیںیہمتاتبئو�ں�‪،‬با�دشا�ہےنوپچاھ�و�ہایککا�مےہ�؟لڑکےےن‬
‫رھا�سریتکوامک�نرپچڑھا�وا�و�ررھپوہکا�سالہل‬
‫کاہ�ایکدیم�ا�نںیمبسوکعمجرک�د�و�ا�و�ر�ایکےنترپجمےھاکٹل�د� پورھمری�ےرتکشےسریتناکلو پ �‬
‫کےان�مےسوجا�سڑلکےاکر�بےہرھپےھجمریتام�ر�واگرمتا�سرط�حرک�ووتےھجملتقرککسےتوہو�رنہںیہن�‪ ،‬پرھاب�دشا�ہےنولگو�ںوکایکدیم�ا�ن‬
‫مںیاٹکاھایکا�و�ررھپا�سڑلکےوکوسلیےکےتخترپاکٹلدیارھپا�سےک کرتشںیمےسیاکریتایلرھپا�سریتوکامک�نےکہلحںیمکرھرکاہکا�سالہل‬
‫ریت�سڑلکےیکیٹپنکںیماجاسھگوتڑلکےےناپاناہتھریتےنگلو�الیہگجرپ‬
‫ریت�سڑلکےوکام�ر�اوتو�ہ ا‬
‫کےان�مےسوجا�سڑلکےاکر�بےہرھپو�ہ ا‬
‫�رکاھا�و�ررمایگ�‪،‬‬
‫ُّ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫َ ْ َ َ ُ ْ َ ت ْ ُ َ ْ َ نَ زَ َ ْ َ َ َّ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ٓ‬ ‫َف َق َال َّ‬
‫اس ك ُه ْم‪،‬‬ ‫الل �ل ِبك‪ ،‬قد امن الن‬ ‫اس‪ :‬ا َم َّنا ِب َ� ِّب الغل ِم‪ ،‬ف ِقيل ِل َل ِل ِك‪ :‬ارايت ما كنت �ذر؟ فقد و ِ‬ ‫الن ُ‬
‫َّ َ َٔ قْ‬ ‫َ‬ ‫َ َٔ َ َ َٔ ْ َ ّ َ فَ خُ ّ َ ْ َ ْ ُٔ ْ ُ ُ َ ُٔ ضْ َ ْ َ ّ ُ َ َ‬
‫الن ي َ�ان‪َ ،‬وقال‪َ :‬م ْن َر َج َع َع ْن ِد ِين ِه ف َد ُع ُوه‪َ ،‬و ِإل فا ِ� ُم ُوه‬
‫�مت ِف ي�ا ِ‬ ‫ك � ِددت ِف ي�ا الخدود وا ِ‬ ‫الس ِ‬
‫فامر ِب�فو ِاه ِ‬
‫َ َ َ َ َ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ ُ َ فَ َ َ ْ ْ َ َٔ ٌ ْ ن َ َ ُت ْ ُ ُ َ َ َٔ نَّ َ َ َ َ َ ْ َٔ ْ َ َ َ ف َّ َ َ َ‬
‫الن ِار‪ ،‬فقال‬ ‫ِف ي�ا‪ ،‬قال‪ :‬فكنوا يتعادون ِف ي�ا ويتدافعون‪ ،‬ج�اءت امراة ِب� ب ٍ� لا � ِضعه‪ ،‬فك�ا تقاعست ان تقع ِ ي�‬
‫اص ب�ي‪َ ،‬فإ َّن ِك َع َل ْ َ‬
‫ال ِّق‬ ‫َّ َ ُٔ َّ ْ ْ‬
‫الص ِب يُّ�‪ :‬ي� امه‪ِ ِ ِ ،‬‬
‫جبولگو�ںےنہیامجر�ادکیاھتواہکہما�سڑلکےےکر�برپ�ایام�نالئے�‪،‬ہما�سڑلکےےکر�برپ�ایام�نالئے�‪،‬ہما�سڑلکےےکر�ب‬
‫پر�ایام�نالئے�‪ ،‬با�دشا�ہوکا�سیکربخد�ییئگا�و�را�سےساہکایگےھجتسجاب�تاکڈ�راھتا�بوہیاب�تٓا�نیچنہپہکول�گایام�نےلٓائے�‪ ،‬تورھپ‬
‫با�دشا�ہےنویلگ�ںےک ھدانو�ںرپدنخ�قوھک�دنےاکمکحدیارھپدنخ�قوھک�د�ییئگا�و�را�ندنخقو�ںںیمٓا�گالجد�ییئگ�‪�،‬ا�و�ربا�دشا�ہےناہکوجٓا�دمی‬
‫اگ�‪،‬ا�سےکاک� نرد�و�ںےنایاسیہایک�اہلایام�نٓاتے‬
‫�اپےنذمہبےسرھپنےےساب�زںیہنٓائےاگوتںیما�سٓا�دمیوکا�سدنخ�قںیمڈلو�اد�و�ں �‬
 ‫�� �� �� �‬
‫نت‬
‫یاہ��کہکایکوع�ر�تٓائیا�سےکاپ�سایکاس�تام�ہاکہچباھتجب‬ ‫ےلہھ� ٹ‬
‫�رہےا�و�ر�ٓا�گےکوح�الےوہتےرہےرگم�اپےندینو�ایام�نےسہن ٹ‬
‫�‬
‫�اسےٓا�گںیمڈ�الاجانےاگلتو�و�ہڑھبکےتوہئےولعش�ںوک�دیھکرکذ�ر�ا ھکی�‪�،‬اﷲتاعلٰینےا�سریشخو�ا�رعموص�مےچبوکگویائیاطعفرمائی�‪�،‬ا�س‬
‫‪1‬‬
‫عو�ر�تاکہچبوب�لاٹاھ�ا�ےریم�یام�ں! صربرک�وکشیبمتقحرپوہ�۔‬

‫�د� سور�یر�و�ایت‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ك ْم َت ْ� ِل َيل تَ زْ�و ي ج� ْ َ‬
‫ال َح ِار ِم ف ْام َت َن َع َعل ْي ِه ُع َل ُٔاو ْه‪ ،‬ف َع َم َد ِإل‬ ‫الل َع ْن ُه َٔ‪،‬ا نَّ ُ� ْم َٔا ْه ُل َف ِار ٍس‪ِ ،‬ح ي نَ� َٔا َر َاد َم ِل ُ ُ‬
‫� َّ ُ‬ ‫َف َع ْن َع ِ ّيل‪َ ،‬ر ِ ض ي َ‬
‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َٔ ْ َ َ َ َ ْ نْ ُ ْ َ ْ َ َ َّ ْ تَ ْ ُ ْ َ َ ِ َ ْ‬ ‫َ ْ ُٔ ٍ َ َ َ َ‬
‫حف ِر اخدود فقذف ِف ِيه من انكر علي ِه ِم�م‪ ،‬واستمر ِف ي ِ�م � ِليل الح ِار ِم ِإل اليو ِم‬
‫سدیناعیل ‪ u‬بنابیاطلبےسرم�و�یےہ فا�ر�سےکاب�دشا�ہےنہیاقنو�ناج�ر�یرکنااچہاہکرحمما�تابدیہ(عیینام�ںنہبیٹیبوغری�ہ) سب‬
‫حال�لںیہا�نوقتےکاملعئےرک�ا�مےنا�ساکاناک�رایکا�و�رر�وکاا�سرپا�سےندنخقںیدھک�و�ارکا�سںیمٓا�گالجرکا�نرضح�ا�توکا�سںیمڈ�ا�ل‬
‫‪2‬‬
‫�دیاانچنہچہیاہلاف�ر�سٓا�جکتا�نوع�رتو�ںوکالح�لیہاجنےتںیہ�۔‬

‫یترس�یر�و�ایت‪:‬‬
‫َ َ َ‬ ‫ُ َٔ َ‬ ‫ُ َٔ َ‬ ‫ْ َٔ‬ ‫َ ْ ن َ َّ َ َ ُ ْ نَ ٌ ْ َ ن ْ َ َ َ ُٔ ْ‬
‫سا ِئيل‪ ،‬خ ُّدوا اخ ُد ًودا ِ ف ي� ال ْر ِض‪ ،‬ث َّ� ا ْوق ُدوا ِف ي َ�ا نَ� ًرا‪ ،‬ث َّ� اق ُاموا َعل ذ ِلك‬‫اس‪:‬قال‪ :‬ه �س ِمن ب ِ ي� ِإ‬ ‫ا� عب ٍ‬ ‫ع ِن ب ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ْ ُٔ ْ‬
‫الخ ُد َود ِر َجال َو ِن َس ًاء‪ ،‬ف ُع ِر ُضوا َعل يْ َ�ا‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪ w‬نےاغلًاب�اسر�ایئیلر�و�ایا�تےسلقنایکہےاببلو�الو�ںےنینباسر�ائلیوک�دینومسو�یےسرھپجانےرپجموب�رکایتاھیاہ�ں‬
‫‪3‬‬
‫ڑگو�ںںیما�نولگو�ںوکھپکنیدیاجو�ا�سےساناک ک�ررتےےھت�۔‬
‫تکہکانوہ�ںےنٓا�گےسرھب�ےوہئے ھ‬

‫چوتیھر�و�ایت‪:‬‬
‫�ایکر�و�ایتےہہکرس�د�ییکدش�تےکابعثاہلہشبحاپاننائبنمیر�و�انہہنرکسےکتو�ذ� نوو�ا�سےنا�نیکوکحمتبصغرکلیا�و�روہا�ںیک‬
‫یعاسئیٓابا�د�یوکیوہ�د�یذمہبدبتیلرکنےےکےئلتہباکتلفیدیں�‪�،‬ا�سےکالع�و�ہ عود�ےیکالخ�فو� �رز�یرکتےوہئےرجن�ا�ن فرپو�جیشک‬
‫کر�د�یا�و�رشرہپربقہضرکلای�ا�و� یعراسئیٓابا�د�یوکتول�ا�ر�ا�و�ر�ٓا�گںیمالجکرخمترک�دیا�۔‬
‫پانوچیںر�و�ایت‪:‬‬
‫سبےسوہشم�ر�و�اقہعرجن�ا�ناکہےوج�ابناشہ�م�‪،‬طرب�ی�‪�،‬ابندلخ�و�نا�و� صراحبابلدل�ا�نوغری�ہںیمےہ�‪،‬‬
‫ال ِد َين َة َو َك َس ْال َك ْع َب َة‪َ ،‬و ْاس َت ْص َح َب َم َع ُه ِح ْب َ� ْي ن� ِم ْن يَ ُ� ِود ْ َ‬
‫ال ِد َين ِة‪،‬‬ ‫ا� ِت َبان َٔا ْس َع ُد َٔا� َكرب‪َ ،‬و ُه َو ُت َّبع َّال ِذي َغ َزا ْ َ‬
‫ْ نُ‬
‫ب‬
‫ِ‬ ‫ِب ي‬
‫الر ِاه ِب َو ْال ُغ َل ِم �‪،۷�۵�۱�۱‬حصیح ب ن‬
‫ا�‬ ‫الس ِاح ِر َو َّ‬ ‫ْ ُٔ‬
‫ال ْخ ُد ِود َو َّ‬ ‫َ ُ َّ َٔ ْ َ‬
‫‪ 1‬مسندامحد�‪،۲�۳�۹�۳�۱‬حصیح مسمل کتاب الزھد والرقاق ب�ب ِقصةِ اص ِ‬
‫اب‬
‫وال�ایۃ�‪۱�۵�۳‬؍�‪۲‬‬
‫حبان ‪ ،۸�۷��۳‬البدایۃ ن‬
‫کث� �‪۳�۶�۶‬؍�‪۸‬‬ ‫تفس� ب ن‬
‫ا� ی‬ ‫‪ 2‬ی‬
‫ط�ی �‪۳�۳�۸‬؍�‪۲�۴‬‬
‫تفس� ب‬
‫‪ 3‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ َ‬
‫‪،‬وخ�مه َب ْ ي نَ� ذ ِلك‬
‫ُْ ََ َ ُْ َ ْ‬
‫اه ِإل ال يَ ُ� ِود َّي ِة َّي‬ ‫َ َ َ تَ َ ّ َ ْ تَ َ ّ ْ َٔ ْ ْ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ ُ َ‬
‫اس ِب ج�ن ِد ِه‪ ،‬فدع‬ ‫فكن �ود من �ود ِمن اه ِل اليم ِن عل يد ي ِ�مافسار ِإل ي ِ� ْم ذو نو ٍ‬
‫َٔ ْ َ ْ َ ْ َ ُ ْ َ ْ َ فَ خَ َّ ْ ُٔ ْ ُ َ فَ َ َّ َ َّ َ َ َ َ َّ ْ َ َ َّ َ ْ َ تَّ َ َ َ نْ ُ ْ َ ً ْ شْ‬
‫� ي نَ�‬
‫ا ِو القت ِل‪ ،‬فاختاروا القتل‪� ،‬د الخدود‪� ،‬رق ِب�لن ِار وقتل ِب�لسي ِف ومثل ِب ِ�م‪ ،‬ح� قتل ِم�م ق ِر يبا ِمن ِع ِ‬
‫َ ُ َ‬ ‫شْ َٔ ْ ً َ‬ ‫َٔا ْل ًفا َف َق َت َل ُذو ُن َواس ف� َغ َداة َو َ ف ْ ُٔ ْ ُ‬
‫اح ٍد ُيقال ُل‪َ :‬د ْو ٌس‬ ‫� ي نَ� الفا‪َ ،‬و ْل َي ْن ُج ِم نْ ُ� ْم ِس َوى َر ُج ٍل َو ِ‬
‫احد ٍة ِ ي� الخد ِود ِع ِ‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ٍ ِي‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ص َملك الش ِام‪ ،‬فك َت َب إل َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ‬ ‫ُ َ‬
‫الن َجا�شِ ِيّ َم ِل ِك‬ ‫ِ‬ ‫ذو ثعلبان‪ ،‬ذه َب ف ِار ًسا‪ ،‬وط َر ُدوا َو َر َاء ُه ف ْل ُيقدر َعل ْي ِه‪،‬فذه َب ِإل ق ْي َ َ ِ ِ‬
‫ْ َ َ َ َ َٔ ْ َ َ َ َ ُ َ ْ ً ْ َ َ َ ْ َ َ‬
‫ال َبش ِة‪،‬‬ ‫البش ِة‪ ،‬فارسل معه جيشا ِمن نصارى‬
‫محری�(ینم )کابا�دشا�ہ ابن ابت�ن اسدع�ا کبور�ب ایک رمتہب رثی�بایگ�ا�و�رہبعکوکالغ�ف ڑچھایاجاہ�ں وہی�دیو�ں ےساتمثرہوکر�ا�س ےن دین‬
‫رھا�س‬
‫یک‪،‬پ �‬
‫یوہ�دقوب�لرکلای�ا�و�ربینرقیہظےکد�ویوہ�د�یاعلوم�ںوک�اپےناستھنمیےلایگ�‪�،‬وہا�ںا�سےنڑب�ےامیپنےرپیوہ�دیتیکاشاعت �‬
‫کایباٹ�ذ� نوو�ا�سا�ساکجاشنںیوہ�ا�‪�،‬ا�سےنرجن�ا�نرپجوجونبیرع�بںیماسیعئوی�ںاکگڑ�ھاھتمحہلایکتاکہوہا�ںےساسیعئتیاکخاتہمرک�د�ے‬
‫ع‬
‫جموب�رر�ے�(�ابناشہ�مےکاطمبقہیول�گ � ٰیسی ‪ u‬کےاصلدینرپتےھ�)نرج�ا�نچنہپ‬
‫�ا�و�ر�ا�سےکابشدن�و�ںوکیوہ�دیتاتخای�رکرنےرپ ک‬
‫کرذ�و�انو�ا�سےنولگو�ںوکیوہ�دیتوبق�لرکنےیکدعو�تد�یرگم�انوہ�ںےناناک ک�رر�دیا�ا�سرپ�ا�سےنرثکب�تولگو�ںوکٓا�گےسرھب�ے‬
‫ڑگو�ںںیمکنیھپرکولج�ادیا�ا�و�ربتہوس�ںوکقلترک�دیایاہ�ںکتہکومجمعیوط�رپر�‪ ۲�۰‬ہز�ا�ر�ٓا�دمیام�ر�ےےئگ�‪�،‬ا�و�رتام�مٓابا�د�یاخسکرتوہگیئ‬
‫ہوئے ھ‬
‫(ہام�ر�ےزن�دیکاس�ر�یٓابا�د�یاکخاسکرتوہنےیکر�و�ایتحیحصںیہنوہکسیتویکنہکہیو�اقہعرسو�لالہلﷺیکتثعبےسھچکیہےلہپاکہےا�و�ر‬
‫�رسو�لالہلﷺکےدہعماب�ر�کںیمرجن�ا�نںیماسیعئیٓابا�د�یومجو�دتیھ�‪�،‬ا�و�ررسو�لالہلﷺےنرجن�ا�نںیمیھبدعو�تاسال�میجیھبیھتسج‬
‫ےھت‪�،‬ا�و�ریہیھبنکممےہہک‬
‫کےوج�ا�بںیمد�ور�اہبانمظر�ہرکنےےکےئلدمیہنونم�ر�ہںیمحاضرہوئےےھتا�و�رغبریمانظر�ہیہو�اپسٹلپےئگ �‬
‫بحیشاسیعئوی�ںےکدہعںیموہا�ںد�وبا�ر�ہٓابا�د�یوہیئگ موہرگ�ا�سرصتخمعرصہںیماتینٓابا�د�یںیہن کسوہیت�)�ذ� نوو�ا�سےنایکیہحبصدنخقو�ںںیمسیب‬
‫ث‬
‫ہز�ا�ر�اناسنو�ںوکقلترک�ا�دیاتاھ‪� ،‬اہلایام�نںیمسےایکاسیعئیامریسجاکان�مد�و�سذ�و� �ب�ا�ناھتیہوھگ�ڑ�ےرپاھب�گڑھک�اوہ�اا�سوکڑکپنےےک‬
‫عل‬
‫لےیڑھگسو�ا�رد� �وڑ�ےنکیلیسکرط�حاج�ناچبرکاھب�گےنلکنںیماکمای�ب گوہای�‪�،‬و�ہاھب�گرکشا�م�(�ر� �وم�)کےاب�دشا�ہرصیقکےاپ�سالچگای�ا�و�ر�ا�س‬
‫‪1‬‬
‫ظملیکاکشیتیک�‪،‬چاننہچرصیقنےہشبحےکاب�دشا�ہوککلاھچاننہچد�و�سوہا�ںےکہشبحےکرصن�انوی�ںاکرکشلےلرکینم فرپو�جیشکیک�۔‬
‫�ا�و�ر�ایکر�و�ایتیکر�وسےاجنشیےنرصیقسےرحب�یڑیب�ہ �رفاہمرکنےیکد�رخو�استیک�‪،‬مو�ر�خویھتفانو�ا�سا�سو�اقہعوکیو�ںایب�نرکتاہے‬
‫کہیٹھچدص�یےکرش�و�عںیمھچکر�ومینمیےسزگ�ر�رہےےھتمحرییو�ںےنا�نرپظملوسمترککےاہنںیلتقرک�دیا�ا�سوقہعےسر� مووی�ںےن‬
‫�اہلنمیےساجت�ر�تدنبرک� �دی�‪�،‬اہلشبحوک�ر� مووی�ںاکاجت�ر�تدنبرکناانگو�ا�رزگ�ر�ا�‪،‬با�دشا�ہشبحاجنشییکایق�د�تںیماہلشبحرحب�احرمعوب�رکرکے‬
‫ٹ ن‬
‫�جس� ی��� ی ن‬
‫�ےکاستھا�سرش�طرپماعہد�ہایککہ‬ ‫حرمیو�ںےسرعمکہٓا�ر�اہوگےئا�و�رحرمیو�ںےکاب�دشا�ہ مداینو�س(�ذ� نوو�ا�س) کوما�ر�ڈ�الا�ا�و�ریقرص‬
‫تام�مابشدنگا ک�ناوس�ماسیعئیوہجائںیا�و�رکسدن�ریہےسا�نےکےئلایکپشبرقم�رےہ(�اناسیئوکپڈییاربٹایناکاکومضم�ناگن�ر�ابیانیس�ا�سو�اقہع‬
‫ٹ ن‬
‫�جس��ی�� ی ن‬
‫�ا�و�لےناش�ہشبحوکجساکنا�ماکلبالاصحباھت‬ ‫کویو�ںملقدنبکرتاہےہکیٹھچدص�یںیمرمحنےاسیعئوی�ںوکستخفیلکتاچنہپ �ئی �‪ٓ،‬اخر‬
‫کلاھکہا�نیک کدم�در�ے�‪،‬چاننہچا�سےنریمحکےاہتھےسنمیےلایل‬
‫کث� �‪۳�۶�۹‬؍�‪۳‬‬ ‫تفس� ب ن‬
‫ا� ی‬ ‫‪ 1‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ف‬ ‫ف‬ ‫‪،‬و�وف ٔان ي ٔ�خذوه‪ ،‬ف�ض ب فرسه ت‬
‫ح� وقع ي� البحر‪� ،‬ات فيه‬
‫ٔ ً‬
‫لفا من احلبشة ت خ‬ ‫ٔ‬
‫فدخلوها ومع ا ير�ط سبعون ا‬
‫برہحا�ل�‪۵�۲�۵‬ئ مںیشبحیکرتسزہ�ا� فرو�جا�ریا�طانمیایکرنج�لیکایق�د�تںیمنمیرپمحہلٓا�و�رہوئی�‪�،‬ذ� نوو�ا�ساش�ہنمیےنا�نہلمحٓا�و�ر�و�ں‬
‫وحرضو�ترپ�اتسابق�لایکا�و�رقو�تےسںیہنہکلبہبدتبری�ویحہلاہلشبحوککشتساف�شد�یا�و�ر�و�ہوبجم�ر�ًاحشبوکو�اپسول�ٹ‬
‫کاسو�احلدع�ن م‬
‫گےئمرگبتہدلجاطقتوقو�تعمجرککےد�وبا�ر�ہنمیرپمحہلٓا�و�روہئےجسےسریمحیو�ںےکاپئو�ںاکڑھگےئ�‪�،‬ذ� نوو�ا�سےناج�ناچبنےےک‬
‫رگرھ�اسےد�ریاسےانلکنصنبیہنوہ�اا�و�روہںید�م �وتڑ�دیا�‪�،‬ا�ساکقائماقم�مذ� جود�ا�نوہ�ا�ا�ساکبیھوہی‬
‫لےئاپےنوھگ�ڑ�ےوک�د�ریامںیڈ�ا�لدیام پ‬
‫حرشہو�ا� �‪ٓ،‬اخر�یصخشذ�و�الزی�نڑھک�اہو�امرگاسےیھبوکئیدم�دنہلمیکسا�و�ر�و�ہیھبافرس�د�ہوہرکر�ہایگ�‪�،‬ا�سرط�حنمیےسوہی�د�یوکحمتاکخاتہم‬
‫ایگ‪،‬سمیحی‬
‫ہوگای�‪،‬بحیشوگ�رنر�و�ںےناپانپایہتخترہشنصاع�ءکوقر�ا�ر�دیاا�و�ر�‪۲�۵� ۵‬ئتا�‪�۵�۹�۸‬ء ہبرترب�سکتنمیشبحیکاسیعئیتنطلساکحہصنب �‬
‫وکاسئیذمہبوبق�لرکنےےکےئلملظوسمتا�و�رقلتےسرگیزنہایک۔‬
‫فاحتنیےننمیےکوہی�دیو�ں یع‬
‫رک�راھتاھ�ا�سہلسلسںیمالہلاعتلٰینےہیوس�ر�ۃان�ز�ل مرفائیسجںیماصاح�باخد�و�دکاحو�الہد�ےرک‬
‫�اہلہکمےناملسمنو�ںرپظملوسمتاکبا�ز�ا�رگر�م ک‬
‫سماملنو�ںوکستیلد�ییئگہکاظلمملظرککےچبںیہناجئےاگلبہکاظلوم�ںےسا�نےکملظوسمتاکبدلہوخ�د�الہلاعتلٰیلےاگ�‪�،‬ا�و�رسماملنو�ںوکالہلاعتلٰی‬
‫�اجرظعمیےسون�ا�ز�ے �اگ‪�،‬ا�و�ر�اہلایام�نوکباتیاکہےلہپا�د�و�ا�رمںیاہلایام�نںیمرم�د�و�ں� ع‪،‬و�رتو�ں�‪،‬بوچ�ںا�و�رب �و ھڑو�ںوک�ا�نےکدینےسرحنم�ف‬
‫ڑگو�ںںیمرگ�ایاگای�ا�و�ر�انوہ�ںےنا�نبساظملموکخدن�ہاشیپنیےسرب�د�اشتایکمرگجا�ناچبنےےکےئلدین‬
‫کرنےےکےئلٓا�گےک ھ‬
‫سےرحنم�فہنوہئےا�و�رنہیہالہلاعتلٰیکاشوک�ہایک�۔‬
‫�ٓاسام�نےکمیظعالاش�نات�ر�و�ںا�و� سرای�ر�و�ںیکزنملو�ںیکمسق�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ ٰ َ َّ‬
‫‪1‬‬ ‫س ًجا َّوق َـ ًـرا ُّم ِن ْ ً‬
‫يا ‪۶۱‬۝‬ ‫الس َماۗ ِء ُ ُب ْو ًجا َّو َج َع َل ِف ْيَا ِ ٰ‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫بك ال ِذ ْي َج َعل ِف‬‫ت َ‬

‫ترجہم‪ :‬بڑ�اربتم�کےہو�ہسجےنٓاسام�نںیمرب�جانبئےا�و�ر�ا�سںیمایکرچ�ا�غا�و�ر�ایکاتکمچچاند�ر�وشنایک�۔‬
‫�ا�و�ر�ا�سد�نیکمسقسجںیمہرصخشاﷲتاعلٰیکےوضح�ر�اپےناعام�لیکزج�اےکےئلشیپوہگا�ا�و� قرایمتیکمسقسجےکوہلان�کاحو�ا�لبس‬
‫�دکیےنھو�الےدکیںیھےگ�‪،‬یجےسرفمایا۔۔۔‬
‫ٰ َ َ ْ ٌ َّ ْ ُ ْ ٌ َّ ُ َّ ُ ٰ َ ٌ َ ْ ٌ‬
‫‪2‬‬
‫ع‪۰‬۝ له الناس َوذلِك َ ْيم ّمش ُه ْود ‪۱۰۳‬۝‬ ‫ذلِك يم ممو ۙ‬
‫ترجہم�‪�:‬و�ہایکد�نوہگاجسںیمبسول�گعمجوہ�ںےگا�و�رجوکھچیھبا�سر�و�زہوگاسبیکٓاکنوھ�ںےکاسمےنوہگا�۔‬
‫با�ر�یاعتلٰینےنیتزیچ�و�ںیکمسقاھککررفمایاگڑھےو�الو�ںرپ�الہلیکتنعلڑپ�یا�و�ر�و�ہذع�ا�باٰلیہےکقحتسموہگےئوہنج�ںےنڑب�یڑب�یدنخقںی‬
‫کوھ�در�اہلایام�نوک�ا�سںیموھجکنےنےکےئلوخ�بٓا�گدہاکئییھتا�و�ر�اہلایام�نوک�ا�سرج�مںیما�سٓا�گںیم نزد�ہوھجنکدیاکہو�ہایک‬
‫ک‬
‫�ایکےلاغلبر�برپ�ایام�نےلٓائےےھت�‪،‬کرفورش�ک�‪،‬جاہالنہرسوما�تےساتئب کوہر� �‪ٓ،‬ابائیدینےسرفنتمہوکر�‪�،‬البسیےسانتاتو�ڑرک ��‪،‬ر�ب‬
‫�الاعملنیوکہیاپانخالقوم لاک�‪�،‬ر�ا�ز�ق�‪،‬شملکاشک�‪،‬حاجتر�و�ا� ب‪،‬ڑگ�یانبنےو�الاام�نرک�ا�سےکوضح�رجکھےئگےھت�‪�،‬ا�و�راب�دشا�ہےکاک� نرد�ے‬
‫‪ 1‬الفرقان �‪۶�۱‬‬
‫‪ 2‬ھود �‪۱�۰�۳‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ئے‪�،‬ر�بیکزمنی مرپرشکو�ںےکالع�و�ہر�باکنا�مویل�اوکئیرظنہنٓائےا�و�روطب�رناظ�ر�ہہک‬
‫بوط�ر ن�ررگ�انیہکاہلایام�نںیمےسوکئی نزد�ہچبہناج �‬
‫�ایاسہولان�کاظن�ر�ہسجںیمےنلجو�الو�ںیکٓا�ہوباکےسایکرہک�ا�مربپاہومہہشیرظنہنںیٓاتا�ا�ندنخقو�ںےکانک�ر�ےےھٹیبوہئےاسق�و�تیبلقےس‬
‫�ا�نےکےنلجاکامتشادیھکرہےےھت ��‪،‬ا�ن نزد�ہےنلجو�الےرم�د�و�ں ع�‪،‬و�رتو�ں�‪،‬بوچ�ںا�و�روب� ھڑو�ںرپکیسوکتر�سٓایانہا�ناک�د�لاجیسپلبہکا�ساظلامنہ‬
‫فلعرپان�ز�ا�ںےھت�‪�،‬ا�و�ر�الہلاعتلٰیجسیکاطقوت�ںا�و�ردق�رتو�ںیکوکئیدح� حواس�بںیہن�‪،‬جواپےناقو�ا�لو�افاع�لا�و�را� صوا�فںیماقبلرعتیف‬
‫ہے�‪،‬حدمکاسمقحتےہ�‪�،‬ا�نےکاعام�لا�و�ر�احو�ا�لاکماشہد�ہرکرہاےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ ُ َٰ ُ ّ َ ْ َ ٌ‬
‫‪1‬‬
‫ش ٍء ش ِه ْيد ‪۶‬۝ ۧ‬ ‫ك‬ ‫۔۔۔ وهللا ع ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر�الہلاعت �لٰیاپےنملع�‪،‬سعموبرصکیانبپرپرچزیپرگو�ا�ہےہ�۔‬
‫�ا�و�ر�ا�سےکرقم�رفرشےتا�نےکانمہاعام�لںیمہیملظوبربریتد�ر�جرک�رہےےھت۔‬
‫ْ‬ ‫َّنِاَنْيِذَّلااوُنَتَف ْال ُم ْٔو ِم ِن ْ َ‬
‫َوال ُم ْٔو ِم ٰن ِت َّمُث ْمَلاْوُبْوُتَيْمُهَلَف ُباَذَعَمَّنَهَج‬ ‫ي‬
‫یبکش نج ولگو�ں ےناملسم�ن رم�د�و�ں ا�و�روع�رتو�ںوک اتسیا رھپوتبہ (بیھ) نہیکوت ا�ن ےک ےیلمنہجاک ذع�ا�ب ےہ‬

‫َو ْمُهَل ُباَذَع ِقْيِرَحْلاؕ‪َّ۰۰۱۰‬نِا َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا َو اوُلِمَع ِتٰحِلّٰصلا ْمُهَل ٌتّٰنَج‬
‫�ا�و�ر ےنلج اک ذع�ا�ب ےہ�‪ ،‬یبکش ایام�ن وبق�لرکنے و�الو�ں ا�و�ر کین اک�مرکنے و�الو�ں ےک ےیل و�ہ ابغا�ت ںیہ‬

‫ْيِرْجَتْنِماَهِتْحَتُرٰهْنَاْلاۣ۬ؕ‪َ١‬كِلٰذُزْوَفْلاُرْيِبَكْلاؕ‪�(۰۰۱۱‬الرب�و�ج�‪)۱�۰�،�۱�۱‬‬
‫جنےکےچینرہنیںہہبرہیںیہ�‪،‬ییہڑب�یاکمایبیےہ�۔‬
‫رھاپےنانگہو�ں رپنا�د�م وہکراتئب ہن وہئے ًانیقی�اہنںی منہج ںیم د�اخل‬
‫جن ولگو�ں ےنولظم�م وممن رم�د�و�ں ا�و�رعو�رتو�ں رپظملوسمت �وتڑ�ا�ا�و� پر �‬
‫کایجائےاگا�و�ر�ا�نےکےئلمنہجیکٓا�گےسزیا�د�ہزیتٓا�گاکذع�ا�بےہ�‪،‬‬
‫َ َ ْ َ َ ُ ْ َ ْ ُّ ْ ُ ُ َ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ َ َ ُ َٔ ْ َ َ ُ َ ُ َ َ ْ ُ ُ ْ َ َّ ْ َ َ ْ َ ْ‬
‫الغ ِف َر ِة‬ ‫ال ِود قتلوا اوِلياءه وهو يدعوه ِإل التوب ِة و‬ ‫صي‪ :‬انظروا ِإل هذا الكر ِم و ج‬‫قال السن الب ِ‬
‫رصبی‪a‬فرماتےںیہالہلاعتلٰیکےوج�د�وکر�ماکتومالحہظرک�و�انوہ�ںےنوت�الہلاعتلٰیکےد�وسوت�ںوکقلتایکتاھمرگ�الہلاعتلٰی�اہنںیوتبہ‬ ‫حنس �‬
‫‪2‬‬
‫�وغمرف�تیکدعو�تد�ےرہاہے�۔‬
‫�ا�و�رجولو�گولخ�صتینےسایام�نالئےا�و�رعلماصلہحاتخای�رکےی�‪،‬حقیکاپ�د�ا�شںیمظملوسمترب�د�اشتایک�‪�،‬الہلوحد�ہالشریکرپتوکلا�و�ربرھ�وسہ‬
‫وھپو�ںا�و�رویم�ہاج�تےسدل�ےابغا�تںیمد�اخلایکاجئےاگ�‪،‬جن‬
‫ک�راھ�‪،‬قیًانی�ا�ن کوکار�ا�متورکیمےکاستھتنجےکابد�یانو�ا�عواقاس�مےک ل‬
‫یگ‪،‬یجےسرفمایا‬
‫کےےنھگاسیہد�ا�ر�د�رخوت�ںےکےچیناص�فوشاف�فاپنی�‪،‬خمفلتذ� ئاوق�ںیکرش�ابو�ں ��‪،‬د�و�د�ھا�و�رشدہیکرہنیںیتہبوہ�ں �‬
‫ادل�‪۶‬‬‫‪ 1‬املج ۃ‬
‫کث��‪۹�۴‬؍ ‪�۶‬‬
‫ا� ی‬ ‫تفس� ب ن‬
‫‪ 2‬ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َْٰ ّ َ َ‬ ‫َ َ ُ ْ َ َّ َّ ْ ُ َ ْ ُ َّ ُ ْ َ ‪۰‬۝ ْ َ ٓ َ ْ ٰ ٌ ِّ ْ َّ ۗ َ ْ ٰ‬
‫َ‬
‫َوا ْ ٰن ٌر‬ ‫ي َط ْع ُم ٗ ۚه‪۰‬۝‬ ‫م ّل َب ّ ْ‬
‫ل يَ َت َغ َّ ْ‬ ‫ن‪۰‬۝ َوان ٌر ِ ْ‬
‫ۚ‬ ‫ن ِفيا انر م ما ٍء غ ِ‬ ‫مثل الن ِة ال ِت و ِعد المتقو ۭ‬
‫ٍ‬ ‫ي ِ ٍ‬
‫س‬ ‫ا‬
‫َ‬ ‫ِّ ْ َ ْ َّ َّ ّ ٰ ّ ْ َ ‪۰‬۝ َ َ ْ ٰ ٌ ِّ ْ َ َ ُّ َ ّ ‪۰‬۝ َ َ ُ ْ ْ َ ِ ْ ُ ّ ّ َ ٰ َ َ ْ َ ٌ ِّ ْ َ‬
‫َ‬ ‫ً‬
‫ك َم ْن‬ ‫م ّر ِّ ِب ْ ۭ‬
‫م‪۰‬۝‬ ‫ك الثمر ِت ومغ ِفرة‬ ‫ف ولهم ِفيا م ِ‬ ‫لش ِبي ۚۥ وانر م عس ٍل مص ۭ‬ ‫م خ ٍر لذ ٍة ِل ِ‬
‫ۗ‬
‫ح ْ ًـي َف َق َّط َع َا ْم َعا َء ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ۗ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َ ٌ‬
‫‪1‬‬
‫ه ‪۱۵‬۝‬ ‫ه َوخالِد ِف النا ِر َو ُسق ْوا َما ًء ِ‬
‫ترجہم�‪:‬پرہزیاگ�ر�و�ںےکےیلسجتنجاک عود�ہایکایگےہا�سیکاش�نوتہیےہہکا�سںیمرہنیںہہبرہیوہ�ںیگرھتن�ےوہئےاپنییک�‪،‬‬
‫نرہیںہہبرہیوہ�ںیگایےسد�و�د�ھیکسجےکزم�ےںیمذ�ر�ارف�قہنٓایاوہگا ��‪،‬اییسرش�ا�بیکوجےنیپو�الو�ںےکےیلذلیذوہگی ن�‪،‬رہیںہہب‬
‫�رہیوہ�ںیگاص�فافش�فدہشیک ��‪،‬ا�سںیما�نےکےیلرہرط�حےکلھپوہ�ںےگا�و�را�نےکر�بیکرط�فےسششخب۔‬
‫�ا�نےکالع�و�ہا�و�رےبامش�رںیتمعناطعکیاجئںییگ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ٌ َ َ َ َ َّ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫‪2‬‬
‫ل ُه ْم ِف ْيا فاك َِهة ّول ُه ْم ّما يدع ْو َنۖۚ ‪۵۷‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬ہرمسقیکذلیذزیچیںاھکنےےنیپوکا�نےکےیلوہا�ںومجو�دںیہوجھچکو�ہبلطرکیںا�نےکےیلاحضرےہ�۔‬
‫�ا�و�رسبےسڑب�یتمعنر�باک�دید�ا�رہوگا�‪،‬تمول�گاجئز�وانجائ طزریےقےسدنایکےام�لو�د�ولتوکجعمرکنے�‪،‬کیسا�ونےچبصنمےکاحصل‬
‫کرنےوککامایبیےتھجمس موہرگ�الہلیکرظنمںییہاکمایبیںیہن ہکلب اصلاکمایبی ہی ےہہک الہلاعتلٰی �اپےنلضفوکر�م ےسیسک ےکانگہو�ں ےس‬
‫کروتم�ںرھب�یتنجںیمد�اخل مرفا�د�ے�‪،‬یجےسرفمایا‬ ‫�د گ�رز�رفرمائےا�و�رمنہجےکد�ر�دنا�کذع�ا�بےساچب عن‬
‫َ‬
‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ك َ ْي َم الق ٰي َم ِة ۭ ف َ ْن ُز ْحزح َع ّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ّ ُ َ ْ َ ۗ َ ُ ْ َ ْ َ َّ َ ُ َ َّ ْ َ ُ‬
‫النا ِر َواد ِخل الَ ّنة فقد فاز ۭ َو َما‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ر‬ ‫و‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ج‬ ‫ا‬ ‫ك نف ٍس ذا ِٕىقة المو ِت ۭ واِنا تفون‬
‫ُ ْ‬ ‫ْ ُ ّ ُ ْ ٓ َّ‬
‫ُ ُ ْ ‪3‬‬
‫الَ ٰيوة الدن َيا اِل َم َتاع الغرو ِر‬
‫ترجہم‪ٓ� :‬اخرکا�ررہصخشوکرمناےہا�و�رمتبساپےناپےنوپ�ر�ےاجرایقمتےکر�و�زاپنےو�الےوہ�‪،‬کامای�بد�ر�اصلو�ہےہوجوہا�ںٓاتش‬
‫�د� �وز�خےسچباجئےا�و�رتنجںیمد�اخلرک�دیااجئے ��‪،‬رہیہی ندای�‪،‬توہیضحمایکاظہررفیبزیچےہ۔‬

‫َّنِا َشْطَب َكِّبَر ٌدْيِدَشَلؕ‪ٗ۰۰۱۲‬هَّنِا َوُه ُئِدْبُي َو ُدْيِعُيۚ‪َ۰۰۱۳‬و َوُه ُرْوُفَغْلا‬

‫قیًانی تری�ے ر�بیکڑکپ ڑب�یتخس ےہ�‪� ،‬وہی یلہپ رمتہب دیپ�ارکتا ےہ ا�و�ر�وہی د�وبا�ر�ہ دیپ�ارک�ےاگ�‪� ،‬و�ہ ڑب�اششخبرکنے و�الا‬

‫ُدْوُدَوْلاۙ‪۰۰۱۴‬وُذ ِشْرَعْلا ُدْيِجَمْلاۙ‪ٌ۰۰۱۵‬لاَّعَف اَمِّل ُدْيِرُيؕ‪ْ۰۰۱۶‬لَه َكىٰتَا ُثْيِدَح ِدْوُنُجْلاۙ‪۰۰۱۷‬‬

‫�ا�و�رتہبتبحمرکنےو�الاےہ�‪،‬عر�شاکاملکتمظعو�الاےہجواچہےاسےرکزگ�رنےو�الاےہ�‪،‬جتےھرکشل�و�ںیکربخبیھیلمےہ�؟‬

‫َنْوَعْرِف َو َدْوُمَثؕ‪ِ۰۰۱۸‬لَب َنْيِذَّلا اْوُرَفَك ْيِف ٍبْيِذْكَتۙ‪َّ۰۰۱۹‬و ُهّٰللا ْنِم ْمِهِٕىٓاَرَّو‬

‫(عیین) فرعو�ن ا�و�رومث�دیک�(کھچںیہن) لبہکاکفروتھجالٹنے ںیم ڑپ�ے وہئے ںیہ�ا�و�ر الہلاعتلٰی بیھ اہنںی رہرط�ف ےس‬
‫‪ 1‬حممد�‪�۱ ۵‬‬
‫س��‪۵�۷‬‬ ‫‪ٰ 2‬ی ی ن‬
‫ٓ‬
‫‪ 3‬ال معران�‪۱�۸�۵‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ٌطْيِحُّمۚ‪ْ۰۰۲۰‬لَبَوُهٌنٰاْرُقٌدْيِجَّمۙ‪ْ۰۰۲۱‬يِفٍحْوَلٍظْوُفْحَّمؒ‪�(۰۰۲۲‬الرب�و�ج�‪۱�۲‬تا�‪)۲�۲‬‬
‫ھگری�ےوہئےےہ�‪،‬لبہکہیرق�ٓا�نےہڑب�یاش�نو�الا ل�‪،‬و�حوفحم�ظںیم( کلاھوہ�ا) �۔‬
‫جولو�گرسولو�ںیکذکتیب�‪�،‬الہلےکومکح�ںیکاخملتفا�و�ر�الہلیکاقئمرک�د�ہدح�و�ںوکپاما�لرکتےںیہ�‪�،‬اہنںیر�بیکڑکپسےوکئیاچبہنںی‬
‫�رپدی�ارتاہے�‪�،‬ا�و�ریہیھبا�سیکدق�ر�تاکمہلےہہکرمنے‬
‫کسات�‪،‬یہاسییکدق�ر�تاکمہلےہہکو�ہاپنیےکایکریقحقرط�ےےساناس�نوکہپیلاب ک‬
‫وک�ار�و�ہاتئب کوہر�اپین‬
‫ڑھک�ار�ےاگ�‪�،‬اییساطقوت�ںوقد�رتو�ںو�الا�ر�بانگ�ہاگ�ر�و�ں گ‬
‫کےدعب�اعام�لیکزج�اکےےئلد�وبا�ر�ہمسجوجا�نےکاستھ ک‬
‫غر�و�رسےینتوہئیرگ�د�نا�سےکوضح� ھجراک�دیںا� �ور�اعام�لاصلہحرکیںوتخبےنشو�الامرہبا�نےہ ��‪،‬ا�ےولگو�!�الہلاعت �لٰیاپینولخم�قےسدع�ا�و�تںیہن‬
‫التبمر�د�ے�‪،‬یجےسرفمایا‬‫�رھکاتکہوخ�ا�ہوخم�ا�ہیسکوکذع�ا�بںیم ک‬
‫َ‬ ‫َ َ ْ َ ُ ُ َ َ ُ ْ ْ َ َ ْ ُ ْ َ ٰ َ ْ ُ ْ ‪۰‬۝ َ َ َ ُ َ‬
‫‪1‬‬
‫هللا شاك ًِرا ع ِلـ ْ ًـي ‪۱۴۷‬۝‬ ‫م وكن‬‫ما يفعل هللا ِبعذا ِبك اِن شكرتم وامنت ۭ‬
‫ترجہم �‪ٓ:‬اخرالہلوکایکڑپ�یےہہکںیہمتوخ�ا�ہوخم�ا�ہزس�اد�ےاگرمترکشزگ�ا�ردنب�ےےنبرہوا�و�رایام�نیکر�و�شرپولچ۔‬
‫�الہلڑب�ادق�رد�ا�نےہا�و�ربسےکاح�لےسو�اقفےہ�۔لبہکا�سےکربعسکو�ہاپینولخم�قےسڑب�یتبحمرھکاتہےا�و�ر�و�ہرص�فرسکیشیک‬
‫صو�ر�تںیمیہزس�ا�دیاتےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ ُُ ُ ُ َٗ‬
‫‪۰‬۝ ‪2‬‬
‫۔۔۔ي ِّب ْم َوي ِّب ْونه۔۔۔ٓ ‪۵۴‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬جو�الہلوکحموب�بوہ�ںےگا�و�ر�الہلا�نوکحموب�بوہگا�۔‬
‫�ا�و�ر�الہلاعت �لٰیاپےندنب�ےیکوتبہےسوخ�شوہتاہے�‪،‬‬
‫ْ َ ُ َََ َ َُ َََ َُ ََ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ِ َ َ َ َ َ َ ُّ ُ‬
‫الن ْع َمان ْب نُ� َب ِش ي ٍ�‪ ،‬فقال‪:‬ل ُل اش ُّد ف َر ًحا ِب َت ْو َب ِة َع ْب ِد ِه ِمن رج ٍل حل زاده ومزاده عل‬ ‫عن س ٍاك‪ ،‬قال‪ :‬خطب‬
‫ْ َّ‬ ‫َ‬
‫َ َٔ ْ َ َ ْ ُ ْ َ َ ةُ َ ن زَ َ َ َ َ تَ ْ َ ش َ َ َ َ‬ ‫ْ َٔ‬ ‫َ َ ََ‬ ‫ُ‬
‫� َر ٍة‪ ،‬فغل َب ْت ُه َع ْي ُن ُه‪َ ،‬وان َسل َب ِع ي ُ� ُه‪،‬‬
‫َب ِع ي ٍ�‪ ،‬ث َّ� َس َار َح تَّ� كن ِبفل ٍة ِم َن ال ْر ِض‪ ،‬فادر كته القا ِئل‪ ،‬ف�ل‪ ،‬فقال‪� :‬ت ج‬
‫َٔ َ َ َ‬ ‫َ ً َ ً َ َ َ ً َ َٔ ْ َ‬ ‫َ ً َ ََ َ ً ُ‬ ‫َ ً ََ َ ُ‬ ‫َ َ ََ َ‬
‫ف ْاست ْيقظ ف َس َع �ش َ فا ف ْل َ ي َ� ش ْي ًئا‪ ،‬ث َّ� َس َع �ش َ فا ث� ِن ًيا ف ْل َ ي َ� ش ْيئا‪ ،‬ث َّ� َس َع �ش َ فا ث� ِلثا ف ْل َ ي َ� ش ْيئا‪ ،‬فاق َبل َح تَّ� ا ت� َمكن ُه‬
‫ْ‬ ‫َ َ َّ َٔ َ َ‬ ‫َ ف‬
‫�‪َ ،‬ح تَّ� َو َض َع ِخط َام ُه ِ ي� َي ِد ِه‪ ،‬فل ُل اش ُّد ف َر ًحا ِب َت ْو َب ِة ال َع ْب ِد‪ِ ،‬م ْن‬ ‫َّال ِذي َق َال ِف ِيه‪َ ،‬ف َب ْي نَ� َما ُه َو َق ِاع ٌد إ ْذ َج َاء ُه َب ِع ي ُ� ُه َي ْ� ِش‬
‫ي‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َهذا ِح ي نَ� َو َجد َب ِع ي َ� ُه َعل َح ِ ِ‬
‫ال‬
‫سام�کےسرم�و�یےہعنام�ننبریشب‪t‬نےہبطخدیاوتاہکالہلاعت �لٰیاپےندنب�ہیکوتبہرپا�سٓا�دمیےسزیا�د�ہوخ�شوہتاےہجسےناپانز�ا�در�ا�ہ‬
‫�ا�و�رزیکشم�ہا�ونٹرپال�د�اوہرھپلچدیا یاہ�ںکتہکیسکلگنجیکزمنیںیمےچنہپاہج�ںاھکنا�ا�و�رپانیہنوہا�و�رد�وپرہاک�وقتوہجائے�‪� ،‬و�ہاتررکایک‬
‫ےا�و�را�ساکا�ونٹیسکرط�فالچاجئے�‪�،‬و�ہدیب�ا�روہرکہلیٹرپڑچ�ھرکدکیےھنکیلھچکیھبرظن‬
‫�د�رختےکےچینوساجئےا�و�ر�ا�سیکٓانھکگلاجئ �‬

‫‪ 1‬النسائ�‪۱�۴�۷‬‬
‫‪ 2‬املائدۃ�‪۵�۴‬‬
 ‫���� �� �‬

‫نہٓائے�‪،‬پرھد� سور�یرمتہبہلیٹرپڑچھےنکیلھچکیھبہن کیدےھ�‪،‬پرھرسیت�یرمتہبہلیٹرپڑچھےنکیلھچکیھبرظنہنٓائے�‪،‬پرھو�ہاسیہگجو�اپس‬

‫�ٓاجائےاہج�ںو�ہوسیااھت پرھسجہگجو�ہاھٹیبوہ�اوہاچانکوہںیرپا�ونٹےتلچےتلچچنہپاجئےاہی�ںکتہکاپیناہم�رالرکا�سٓا�دمیےکاہتھ‬
‫‪1‬‬
‫مںید�ےد�ے�‪� ،‬ابلہتالہلاعتلٰیکودنب�ےیکوتبہےسا�سصخشےسزیا�د�ہوخشیوہتیےہبجو�ہاپان�ا�ونٹانامدی�یےکاعلمںیماپےل�۔‬
‫�ا�و�رایکیہا�سیکتبحمںیہنہکو�ہایکانگ�ہیکزس�اا�سےکلثما�و�ر�ایکیکینیکزج�ا�د�سانگ�ہا�و�ربڑھاتےوہئےرتسگان�ہرکدیاتہےاتکہاناس�نیسک‬
‫طر�حذع�ا�بمنہجےسچباجئے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۢ‬ ‫َ َ َ ُ ّ ْ‬ ‫َ‬ ‫ۢ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ُ َّ ْ َ ُ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َ‬
‫ك ُسن ُبل ٍة ِّمائة َح ّب ٍ ۭة‪۰‬۝‬ ‫ْ‬
‫ف‬ ‫ل‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ب‬‫ا‬ ‫ـن‬‫س‬‫َ‬ ‫ع‬ ‫ْ‬
‫ـب‬‫س‬‫َ‬ ‫ْ‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫َ‬
‫ب‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ٍ‬
‫ة‬ ‫ب‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫ح‬ ‫ل‬
‫ِ‬ ‫ث‬ ‫َ‬
‫م‬ ‫ك‬ ‫ِ‬ ‫هللا‬ ‫ل‬ ‫ْ‬
‫ي‬ ‫ب‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫س‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ف‬ ‫م‬ ‫ْ‬ ‫ھ‬ ‫ال‬ ‫مثل ال ِذي ين ِفقون امو‬
‫هللا َو ٌ َ‬
‫اسع ع ِل ْي ٌم ‪۲۶۱‬۝‬ ‫هللا يُ ٰض ِع ُف ل َِم ْن يَّ َشاۗ ُ ۭء‪۰‬۝ َو ُ‬
‫َو ُ‬
‫‪2‬‬
‫ِ‬
‫ترجہم�‪:‬جوول�گاپےنام�لالہلیکر�ا�ہںیمرص�فرکتےںیہا�نےکرخ�چیکاثم�لاییسےہیجےسایکد�اناوبیااجئےا�و�را�سےکاس�تابلای�ںںیلکن‬
‫ےہ‪�،‬و�ہ �رفا�خدستیھبےہا�و�رمیلعیھب�۔‬
‫�ں‪�،‬اسیرط�حالہلسجےکلمعوکاچہاتےہ ��‪،‬افز�ونیاطع مرفاتا �‬
‫�ا�و�ررہابلیںیموسد�انےوہ �‬
‫�وہیتنطلساکئان�تاکفرمانر�و�اہے�‪�،‬ا�سےسرسکیشرکنےو�الا�ا�سیکڑکپسےچبرکہکںیانپ�ہاحصلںیہنرککسات�‪�،‬و�ہاملکاکئان�تزب�ر�گوبرترہے‬
‫مرگ�اناس�نا�سےکاقمبےلںیماتسگخیاکر�ویہاتخای ک�ررتاہےحالانہکو�ہاملکاملکل ہے�‪�،‬و�ہبجیسکزیچکا�ا�ر�ا�د�ہرکتاہےوت�اسےرکگز�رتاہے‬
‫�ا�و�رجبو�ہیسکزیچکا�ا�ر�ا�د�ہرکتاہےوت�اسےہہکدیاتہےوہجاتو�و�ہوہجاتیےہ�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ُ‬ ‫َ َ ٰ ٓ َ َ َّ َ َ ُ ُ َ ٗ ُ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ ْ ُ َّ‬
‫‪3‬‬
‫ض‪۰‬۝ َواِذا قض ا ْم ًرا ف ِانا يق ْول له ك ْن ف َيك ْو ُن ‪۱۱۷‬۝‬
‫الس ٰم ٰو ِت َوال ْر ِ ۭ‬ ‫ب ِديع‬
‫ترجہم�‪�:‬و�ہٓاسامنو�ںا�و�رزمنیاکومجدےہا�و�رسجاب�تاکو�ہہلصیفرکتاےہ ��‪،‬ا�سےکےیلسبہیمکحدیاتےہہکوہجاا�و�رو�ہوہاجتیےہ�۔‬
‫َ َ ٰ ٓ َ َ َّ َ َ ُ ُ َ ٗ ُ َ ُ‬
‫‪4‬‬
‫۔۔۔اِذا قض ا ْم ًرا ف ِانا يق ْول له ك ْن ف َيك ْو ُن ‪۴۷‬۝‬
‫ترجہم‪� :‬و�ہبجیسکاک�مےکرکنےاکہلصیف مرفاتاےہوتسباتہکےہہکوہجاا�و�رو�ہوہاجتاےہ�۔‬
‫َ ٓ َ ْ ٰ ُ َ َّ ُ َ َ ٗ ُ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫‪5‬‬
‫ن ‪۴۰‬۝‬ ‫ا ِّنَا َق ْولـ َـنا ل َ ْ‬
‫ِش ٍء اِذا ا َردنه ا ْن نق ْول له ك ْن ف َيك ْو ُ ۧ‬
‫ترجہم�‪:‬مہںییسکزیچوکوجو�دںیمالنےےکےیلا�سےسزیا�د�ہھچکںیہنرکناوہتاہکاسےمکحدیںوہاجا�و�رسبو�ہوہاجتیےہ�۔‬
‫َّ َ ٓ َ ٗ ٓ َ ٓ َ َ َ ً َ َّ ُ َ َ ٗ ُ َ ُ‬
‫‪6‬‬
‫اِنا ا ْم ُره اِذا ا َراد ش ْـي ـ ـ ٔا ا ْن يق ْول له ك ْن ف َيك ْو ُن ‪۸۲‬۝‬
‫ترجہم�‪�:‬و�ہوتبجیسکزیچاکا�ر�ا�د�ہرکتاےہوتا�ساکاک�مسبہیےہہکاسےمکحد�ےہکوہجاا�و�رو�ہوہاجتیےہ�۔‬
‫َْ‬ ‫َّ ْ َ َ ٌ ف ْ َ‬
‫ال ّض َع َل َّ‬
‫الت ْو َبةِ َوالف َر ِح ِب َ�ا�‪۶�۹�۵�۸‬‬ ‫‪ 1‬حصیح مسمل كتاب التوبةِ ب�ب ِ ي� ِ‬
‫‪ 2‬البقرۃ�‪۲�۶�۱‬‬
‫‪ 3‬البقرۃ�‪۱�۱�۷‬‬
‫ٓ‬
‫‪ 4‬ال معران�‪۴�۷‬‬
‫‪ 5‬النحل�‪۴�۰‬‬
‫‪ٰ 6‬ی ی ن‬
‫س� ‪۸��۲‬‬
 ‫���� �� �‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ َّ ْ ُ ْ َ ُ ْ ُ َ َ َ ٰ ٓ َ ْ ً َ َّ َ َ ُ ْ ُ َ ٗ ُ َ َ ُ‬
‫‪1‬‬
‫‪۶۸‬۝‬ ‫ن‬
‫ۧ‬ ‫و‬ ‫ك‬ ‫ت‪۰‬۝ ف ِاذا قض امرا ف ِانا يـقول له ك ْن في‬
‫هوال ِذي ي ٖي ويِي ۚ‬
‫ترجہم�‪�:‬وہیےہزندگیدیےنو�الا�‪�،‬ا�و�روہیےہوم�تدیےنو�الاےہ�‪�،‬و�ہسجاب�تاکیھبہلصیفرکتاےہبسایکمکحدیاتےہہکو�ہوہاجئےا�و�رو�ہ‬
‫ہواجتیےہ�۔‬
‫وکالےنو�الا�‪�،‬ا�سےکیسکےلصیفایحمک گرپرفترکنےایمز�احم‬
‫�الہلاعتلٰیکےوس�اکوئیاییسیتسہںیہنہکو�ہوجچاہےرکلے�‪،‬کوئیا�سیکتیشم ٹ‬
‫ہونےو�الاہنںی�‪،‬‬
‫ْ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َّ ُ َ َ َ َ ُ َ َ ُ َ َ َ َ‬ ‫ف‬ ‫َٔ َّ َ َ‬ ‫َع ْن َٔا� َب ْكر ِ ّ‬
‫يب؟قال‪ :‬ن َع ْم‪،‬قالوا‪ :‬ف َ�ا قال لك؟قال‪:‬‬ ‫الص ِّد ِيق ان ُه ِقيل ُل َو ُه َو ِ ي� َم َر ِض الو ِت‪:‬هل نظر ِإليك الط ِب‬ ‫ِب ي ٍ‬
‫َق َال ل‪ :‬إ نّ� َف َّع ٌال َلا ُٔار يدُ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِي ِِ ي‬
‫مر�ضالوم�تںیمیسکےندیسناابوبرکدصیق‪ t‬سےوپچاھکاییسکبیبطےنٓا�پوک� کیداھ�؟�انوہ�ںےنوج�ا�بدیاہا�ں�‪،‬پوچاھ�ا�سےنایک‬
‫‪2‬‬
‫کاہ�؟فرمایا�ا�سےناہکہےوجچاہو�ںرک�و�ں�‪،‬مری�ےاعممےلںیموکئیدخلدیےنو�الاہنںی�۔‬
‫کای�دعو�تقحوکھجالٹنےو�الو�ںوکسرکش عرفو�نا�و�رثوم�دکےرکشل�و�ںیکوکئیربخہنںیہپیچنےہ�‪،‬جنیکرط�فالہلےنو�اضحاشننای�ںد�ےرک‬
‫غیپربمھبےجیےھت�‪،‬مرگانوہ�ںےنرخف�وغر�و�را�و�ر�اپےنوبعم�د�ا�نابطہلیکامحیتںیمدعو�تاسال�موکالٹھجیا�‪،‬غر�و�ر�وسرکیشںیم�دعو�تقحاکمذ�ا�ق‬
‫�ا�ڑ�ایا�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ّ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ ُ ْ ٰٓ‬
‫‪3‬‬
‫من ْو ٌن ‪۳۹‬۝‬ ‫ي ‪۳۸‬۝ ف َت َول ِ ُبك ِنهٖ َوقال ٰ ِ‬
‫س ٌر ا ْو ْ ُ‬ ‫ْ َ ٰ ُ ٰ ْ َْ َ ُ ٰ ّ ْ‬
‫و ِف موس اِذ ارسلنه اِل ِفرعون ِبسلط ٍن م ِب ٍ‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�و�ر(متاہ�ر�ےےیلاشننیےہ) موسٰیکےےصقںیمبجمہےناسےرصیحدنسےکاستھ عرفو�نےکاپ�ساجیھبتوو�ہاپےنلبوبتےرپ‬
‫�اکڑایگا�و�روبلاہیاج�د�وگرےہایونجم�ںےہ�۔‬
‫پاکزی�ہدعو�تاکاقمبہلایک�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫اج َعل َب ْين َنا َو َب ْي َنك َم ْو ِعدا‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ َّ َ‬
‫ك ب ِس ْحر ِّمث ِلهٖ ف ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ٰ ُْ ٰ‬ ‫َ َ َ ْ ََ ُْ ََ ْ ْ َ‬
‫َ‬
‫ٍ‬ ‫قال ا ِجئتنا لِتخ ِرجنا ِم ار ِضنا ِب ِسح ِرك يوس ‪۵۷‬۝ فلنا ِتين ِ‬
‫َ ّٰ‬ ‫اس ُ ً‬ ‫َ َ َ ْ ُ ُ ْ َ ْ ُ ّ ْ َ َ َ ْ ّ ُ ْ َ َ َّ ُ‬ ‫ت َم َك ًن ُس ً‬‫ل َا ْن َ‬‫َّ ُ ْ ُ ٗ َ ْ ُ َ َ ٓ‬
‫ضي ‪۵۹‬۝ ف َت َول ِف ْر َع ْو ُن‬ ‫الزين ِة وان يش الن‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫ي‬ ‫ك‬ ‫د‬ ‫ع‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫ال‬ ‫ق‬ ‫‪۵۸‬۝‬ ‫ى‬ ‫و‬ ‫ل ن ِلفه نن و‬
‫َ َ َ َ ٗ ُ َ َٰ‬
‫‪4‬‬
‫ف َـج َمع ك ْيده ث ّم ات ‪۶۰‬۝‬
‫ے؟�اچاھ�‪،‬‬
‫ترجہم‪ :‬ہکےناگلا�ےومسٰی‪،� u‬کایوتامہ�ر�ےاپ�سا�سےیلٓایاےہہکاپےناج�د�وےکز�و�رےسمہوکامہ�ر�ےکلمےساکن�لابہررک� �‬
‫رھپیو‪،‬ھکےل‬
‫رقا�ر�د�ا�دےسرھپیںےگہنوت �‬
‫ںیہ‪،‬طےرکےیلبکا�و�راہک�ںاقمبہلرکناےہ�‪،‬نہمہا�س �‬
‫ہمیھبریت�ےاقمبےلںیمویاسیہاج�د�والتے �‬
‫مدی�ا�نںیماسمےنٓاجا�‪،‬موسی‪ u‬نےاہکنشجاکد�نےطوہ�اا�و�رد�نڑچھےول�گعمجوہ�ں�‪،‬فرعو�نےنٹلپرکاپےناس�ر�ےڈنکھتہ�ےعمج‬
‫‪ 1‬املومن�‪۶�۸‬‬
‫القرط� �‪۲�۹�۷‬؍�‪۱�۹‬‬
‫ب‬ ‫کث� ‪۳�۷��۲‬؍�‪ ،۸‬ی‬
‫تفس�‬ ‫ا� ی‬‫تفس� ب ن‬
‫‪ 2‬ی‬
‫الذار�ت�‪۳�۸�،۳�۹‬‬‫ی‬ ‫‪3‬‬
‫‪ 4‬طہ�‪ �۷‬ت‪۶�۰��۵‬‬
 ‫���� �� �‬

‫کےیا�و�راقمبےلںیمٓاگای�۔‬
‫وس مزاظلمڈھائے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ریپوکا�ر�و�ںرپ�اناسنتی �‬
‫سدیھےر�اسےترپلچےنیکاپ�د�ا�شںیمغیپربم�و�ںا�و�ر�ا�نےک �‬
‫ْ ََ‬ ‫م َق ْبل َا ْن َتْ ِت َي َنا َو ِ ْۢ ْ‬ ‫َ ُ‬
‫ال ْٓوا ُا ْو ِذ ْي َنا ِ ْ‬
‫‪1‬‬
‫م َبع ِد َما ِجئتنا۔۔۔ۧ ‪۱۲۹‬۝‬ ‫ِ‬ ‫ق‬
‫ترجہم�‪�:‬ا�سیکوق�مےکولگو�ںےناہکریت�ےٓانےےسےلہپیھبمہاتسئےاجتےےھتا�و�را�بریت�ےٓانےرپیھباتسئےاجرہےںیہ�۔‬
‫�ٓاخر�ایکوقترقم�ر�ہرپالہلےنا�نرپ�اپانعذ�ا�بان�ز�لرکدیاےسجو�ہوخ�دافر�ا�د�یاطقتووق�ترھکےنےکاب�وجو�دای�ا�ناککوئیوبعم�دجسیکو�ہ‬
‫جےاکپ�رتےےھتاٹ�لہناکس�ا�و�رملوح�ںںیمویپنداخ�کوہگےئ� م‪،‬رگ�اپےناہچ�راجنباییس موقو�ںےکڈنھک�ر�ا�تدیھکرکجنوک�الہلےنرفک�وشر�ک‬
‫�ا�و�رتیصعمیکانبپرہحفصیتسہےساٹم�دیاعرب�تاحصلرکنےےکاجبئےہییھبا�نےکشقنمسقرپچلرہےںیہ�‪،‬یہیھبرسو�لوکھجالٹرہےںیہ�‪�،‬الہل‬
‫کےومکح�ںیکاخملتفرپرمکہتسبںیہ�‪�،‬اہلایام�نرپظملوسمتےکاہپ�ڑتو�ڑ�رہےںیہ� م‪،‬رگیہوھب�لےئگںیہہکالہلےنا�نوک�اپےنملعا�و�رقد�ر�تےس‬
‫�احاطہایکہو�اہے�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ َ َ َ ْ‬
‫‪2‬‬
‫ا ِّن َر ّبك ل ِبال ِم ْر َصا ِ ۭد ‪۱۴‬۝‬
‫ترجہم�‪:‬قحتقیہیےہہکاہمت�ر�ا�ر�باھگ�تاگلئےوہئےےہ۔‬
‫مرگ�ا�نولگو�ںےکالٹھجنےےسا�سالک�ماککھچںیہنڑگبتا�‪،‬لبہکہیالک�موتبڑ�یاش�نوظعوتم�ںا�و�ربتہزیا�د�ہملعوخریو�الاہےا�و� لرو�حوفحم�ظںیم‬
‫کلاھہو�اےہسجںیمالہلاعتلٰینےرہچزی�د�ر�جرک�رکیھےہ�‪،‬یہا�سیکرفتعاش�نا�و�رقد�ر�ومزنلتےہہکالہلےکربگزید�ہرفشےتا�سیک‬
‫رضو�ر�تو�اتقاض‬
‫حافظترپمامو�رہںی�‪�،‬ا�سےئلہیایشطنیےسیھبوفحم�ظےہا�و�را�سںیموکئییمکای�زیا�دتیںیہن کسوہیت�‪�،‬ا�و�ر�الہلاعتلٰیحبس �‬
‫�اسےان�ز�ل مرفاتاہے�۔‬

‫ماضمنیوس�ر�ۃالاکفر�و�ن‪:‬‬
‫مہکرکممہںیمبجرسو�لالہلﷺےناسال�میکاعالنہیدعو�تاک�ٓاغا�زکایتوماخلتفاک�ایکدشیدطوفا�نامڈ�ٓایا�‪،‬خمفلت فوو�د�ٓا�پےکاپ�س‬
‫ماصلتحیکاجت�ویزےلرک�ٓاتےرہےتےھت ��‪،‬ا�سےسلبقیھباب طوالبےکاپ�سایکوفدما�لو�د�ولتاکیپاغ�مےلرکٓاچاکتاھ�‪،‬یلنکرقیشےک‬
‫ایکجاسےک‪،‬چاننہچایکومقعرپقرییش‬
‫�‬ ‫سر�د�ا�ر�ا�ساب�تےسابللکامیو�سںیہنوہئےےھتہکرسو�لالہلﷺوککیسہنیسکرط�حاصملتحرپ�ٓاما�د�ہ‬
‫�ائل‪�،‬اسو�دبناملبلطا�و�ر�امہینبفلخعمجوہکرکھچد�وا�و�رھچکولکیاینب�دپر�ایکاصمحلیتاف�رمولالےرکٓائے‬
‫سر�د�ا�ر� لودیبنریغم�ہ ع�‪،‬ا�صنبو �‬
‫جسںیمفلتخماجت�ویزںیھت�۔‬
‫َّ ْ ُّ َ ْ َ ُ ْ نُ َ َ ْ َ ُ ْ نُ ْ ُ َ َ ْ َٔ ْ َ ُ ْ نُ َ ْ َ ُ َ َ ْ َٔ ْ َ ُ ْ نُ ْ َ َْ‬ ‫َْ ُ َ‬
‫م‪ ،‬والعاص ب� وا ِئ ٍل والوِليد ب� ال ِغ ي� ِة‪ ،‬والسود ب� عب ِد يغوث‪ ،‬والسود ب� الطل ِب‬ ‫ال ِارث ْب نُ� ق ْي ٍس الس يِ‬ ‫‪z‬‬
‫َ‬ ‫ً‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ُ َ َّ ُ َ َّ َّ ْ َ َ ُ َ َ ش َ ف‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُٔ‬
‫ْ َ َ ّ َّ ْ ُ َ‬ ‫َٔ‬
‫�ك ِ ي� ا ْم ِر نَ� ِك ِه‪ ،‬ت ْع ُب ُد ا ِ َل َت َنا َس َنة َون ْع ُب ُد‬ ‫ب ِ ن� اس ٍد‪ ،‬وا ِمية ب ن� خل ٍف‪ ،‬قالوا‪ :‬ي� ممد هل فات ِبع ِديننا ونت ِبع ِدينك ون ِ‬

‫‪ 1‬االعراف�‪۱�۲�۹‬‬
‫‪ 2‬الفجر�‪۱�۴‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫َ‬ ‫َٔ‬ ‫ْ َ َ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َٔ َ ْ‬ ‫َ ُ َ َ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫ً َ ْ َ َ َّ‬ ‫َ َ‬
‫ِإ َلك َس َنة‪ ،‬ف ِإن كن ال ِذي ِجئ َت ِب ِه خ ْي ً�ا ك َّنا ق ْد �ش َ ك َناك ِف ِيه َواخذ نَ� َحظ َنا ِم ْن ُه‪َ ،‬و ِإن كن ال ِذي ِب� ْي ِد َينا خ ْي ً�ا‬
‫ّ َ‬ ‫َٔ َ ْ‬ ‫ُ َ َ ْ ف َٔ‬
‫ك ْن َت ق ْد �ش َ ك َت َنا ِ ي� ا ْم ِر نَ� َواخذ َت ِب َ� ِظك ِم ْن ُه‬
‫سیقایمہ�‪،‬عا�صنب �ائول�‪ �،‬لودیبنریغم�ہ�‪�،‬اسو�دبندبعوغی�ث�‪�،‬اسو�دبنبلطمنباسد�ا�و�ر�امہینبفلخےن�رسو�لالہلﷺ‬ ‫حا�ر�ثنب سل‬
‫رو�ا�س رط�حٓا�پ ا�و�رہم ا�ساک�م‬
‫سےاہک ا�ےدمحم�(ﷺ�)ہماہمت�ر�ے دینوک�اتخای�رکرنے ےک ےیلایت�رہںیمت امہ�ر�ے دینوک اتخای ک�ر ل‬
‫مںیرتشم�کوہجائںی�‪�،‬ایکاس�لمہاہمت�ر�ےوبعم�دکیابع�د�ترکیںا�و�ر�ایکاس�لمتامہ�ر�ےوتب�ںیکابع�د�ترک�و� گ‪�،‬ارمتاہ�ر�اعموب�دہام�ر�ے‬
‫عموب�دسےرتہبہےوتمہا�سےساپانحہصاحصلرکچےکوہ�ںےگ�ا�و� گر�ارہام�ر�اعموب�دمتاہ�ر�ےوبعم�دسےرتہبہوتو�ٓا�پا�سےساپانحہصاحصل‬
‫کرچےکوہگے�‪،‬‬
‫َ ْ َ ُ َ َٔ نْ زَ َ ُ َ َّ َ َ َّ ُ ْ َ َٔ ُّ َ ْ ُ َ َ ٓ َ ُّ َ َ َ َ َ ُ ُ‬ ‫َٔ ْ ُٔ �شْ َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ‬
‫فقال‪َ :‬م َعاذ الهلِ ان ا ِ ك ِب ِه غ ي�ه‪،‬فا�ل الهل عز وجل‪ :‬قل ي ايا الاك ِفرون ِ�إ ل اخ ِر السور ِة‪ ،‬فغدا رسول الهلِ‬
‫َ َ‬ ‫ُ َ َٔ َ‬ ‫ْ َ َ َ ْ َ َ ُٔ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل إ َل ْ َ‬ ‫َص َّل ُ‬
‫الل ِم ْن قريش‪ ،‬فقام عىل ٔرووهسم ث َّ� ق َرا َها َعل يْ ِ� ْم َح تَّ� ف َرغ ِم َن‬ ‫ال ْس ِج ِد الر ِام و ِف ِيه‬ ‫ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َٔ‬
‫الس َور ِة‪ ،‬فا ِي ُسوا ِم ْن ُه ِع ْن َد ذ ِلك‬ ‫ُّ‬
‫وکوھ�ڑکربوت�ںیکرپسشترک�و�ں�‪�،‬الہلاعتلٰینےوس�رئہ �الاکفر�و�ن نا�ز�ل مرفا �ئی‪�،‬رسو�لالہلﷺ‬ ‫�رسو�لالہلﷺےنرفمایا�الہلیکانپ�ہہکںیمالہل چ‬
‫ےھت �‪ٓ،‬ا�پﷺےنا�نےکرس�و�ںےکا�وپرکڑھ�ے کوہر�ا�سوس�رئہیکالت�و�ت مرفائییتح‬
‫سمدج�الرح�ا�مںیمےچنہپاہج�ںرقییشرس�د�ا�ریبےھٹوہئے �‬
‫‪1‬‬
‫کہٓاخرتکالت�و�ترفماکراف�ر�غوہگےئا�و�رقرییشرس�د�ا�ر�رسو�لالہلﷺےستحلصمےسامیو�سوہگےئ�۔‬
‫َ َ‬ ‫ٓ ُ ُ َ َ‬ ‫َُ َ‬
‫‪z‬قالوا‪ :‬ف ْاس َت ِ ْل َب ْع َض ا ِ َل ِت َنا ن َص ِّدقك َون ْع ُب ُد ِإ َلك‬
‫‪2‬‬
‫ہکےنےگلٓا�پامہ�ر�ےوتب�ںںیمےسیسکوکچو�مںیلوتہمٓا�پےکر�بوکستمیلرکلںیےگا�و�را�سیکابع�د�ترکنےگلاجئںیےگ�۔‬
‫ا� َع َّباس َٔا َّن ُق َر ْي ًشا َق َال ْت َ‪:‬لو ْاس َت َ ْل َت ٓا ِ َل َت َنا ن‬
‫لعبد� إهلك‬ ‫‪َ z‬عن ْب ن‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫‪3‬‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪t‬سےرم�و�یےہ�ریشےناہک�اگر�ٓا�پامہ�ر�ےوبعم�د�و�ںوکستمیلرکلںیوتہمیھبٓا�پےکالہٰیکابع�د�ترکیںےگ�۔‬
‫َّ َ‬ ‫َّ َ َٔ ْ ُ ً َ ُ َ َٔ ْ‬ ‫َ ْ ن َ َّ َٔ َّ ُ َ ْ ً َ َ ْ َ ُ ُ َّ َ َّ َّ ُ َ‬
‫الل َعل ْي ِه َو َس َل ِإل ان ُي ْعط ُوه َمال ف َيكون اغ نَ� َر ُج ٍل ِب َ�كة‪،‬‬ ‫الل صل‬ ‫اس‪:‬ان قريشا دعت رسول ِ‬ ‫ا� عب ٍ‬ ‫‪ z‬ع ِن ب ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ ُ زَ ّ ُ ُ َ َٔ َ َ َ ّ َ َ َ ُ َ َ َ َ ُ َ َّ ُ َ ُ َّ َ ْ َ تْ ٓ َ َ َ َ َ ُ ْ َ ُ َ ْ َ َ ْ ْ َ‬
‫وء‪ ،‬ف ِإن ْل تف َعل ف ِإ نَّ�‬‫و ي� ِوجوه ما اراد ِمن ِالنس ِاء‪ ،‬فقالوا‪ :‬هذا لك ي� ممد وكف عن ش ِ� ا ِل ِتنا‪ ،‬ول تذكرها ِبس ٍ‬
‫َ ْ ُ َ َ ْ َ َ ْ َ ةً َ َ ً َ َ َ َ َ َ ٌ َ َ َ َ َ ُ َ ْ ُ ُ ٓ َ َ َ َ َ ً َ َ ْ ُ ُ َ َ َ َ َ ً‬
‫احدة ولك ِف ي�ا صلح‪ ،‬قال‪ :‬ما ِ يه؟قالوا‪ :‬تعبد ا ِلتنا سنة ونعبد ِإلك سنة‪،‬‬ ‫نع ِرض عليك خصل و ِ‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪w‬سےرم�و�یےہ قریشےکرس�د�ا�ر�و�ںےنرسو�لالہلﷺےساہکہمٓا�پوک�اتانما�لد�ےدیےتںیہہکٓا�پہکمرکممہ‬
‫کےبسےسزیا�د�ہد�ولتدنم�ٓا�دمینباجئںیےگ� �‪ٓ،‬ا�پسجوع�ر�توکسپدنکریںمہا�سےسٓا�پیکاش�د�یےیکدیےتںیہ�‪،‬ہمٓا�پےکےھچیپ‬
‫لچےنےکےیلایت�رہںیٓا�پسبامہ�ر�یہیاب�تام�نںیلہکامہ�ر�ےوبعم�د�و�ںیکرب�ائیرکنےےساب�ز�رہںی� گ‪�،‬اریہوظنم�رہنںیوتہمایکا�و�رتوجی �زٓا�پ‬

‫تفس�البغوی�‪۳�۱�۷‬؍�‪۵‬‬
‫‪ 1‬ی‬
‫تفس�البغوی�‪۳�۱�۷‬؍�‪۵‬‬
‫‪ 2‬ی‬
‫القد��‪۶�۲�۲‬؍�‪۵‬‬
‫‪ 3‬فتح ی‬
 ‫�� �� �� �‬

‫کےاسمےنشیپرکتےںیہسجںیمٓا�پیکیھبالھبئیےہا�و�رہام�ر�ییھب�‪�،‬رسو�لالہلﷺےنوپچاھ�و�ہایکہے�؟�انوہ�ںےناہک�ایکاس�لٓا�پ‬
‫‪1‬‬
‫ہام�ر�ےوبعم�د�و�ں�(لا�ت�‪،‬مان�تزع�یوغری�ہ�)کیابع�د�ترکیںا�و�ر�د�وسر�ےاس�لمہٓا�پےکایکےلوبعم�دکیابع�د�ترکیںےگ�۔‬
‫َٔ‬ ‫َ ْ تَ َ َ َ ُ َ َّ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ َ َ ُ ُ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ن ْ َٔ ْ َ ُ ْ نُ ْ ُ َّ‬
‫الط ِل ِب ْب ِ ن� ا َس ِد ْب ِ ن� َع ْب ِد‬ ‫الل صل الهل علي ِه وسل‪ ،‬وهو يطوف ِب�لكعب ِة‪ِ -‬ف ي�ما بلغ ِ ي�‪ -‬السود ب�‬ ‫‪ z‬واع�ض رسول ِ‬
‫ََ ُ‬ ‫َّ ْ ُّ َ ُ َ َٔ َ ف َ‬ ‫ْ ُ َّ َ ْ َ ُ ْ نُ ْ ُ َ َ ُٔ َ َّ ُ ْ نُ َ َ َ ْ َ ُ ْ نُ َ‬
‫م‪َ ،‬وكنوا ذ ِوي ا ْسن ٍان ِ ي� ق ْو ِ ِم ْم‪ ،‬فقال َ ي‬
‫وا‪�:‬‬ ‫العزى‪ ،‬والوِليد ب� ال ِغ ي� ِة‪ ،‬وامية ب� خل ٍف‪ ،‬والعاص ب� وا ِئ ٍل الس ِ ي‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ ُ نَ َٔ ْ ف ْ َٔ َ ْ َ َ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َْ‬ ‫ُ‬
‫َم َّم ُد‪َ ،‬ه َّل فل َن ْع ُب ْد َما ت ْع ُب ُد‪َ ،‬وت ْع ُب ُد َما ن ْع ُب ُد‪ ،‬فنش تَ ِ�ك ْ� ُن َوان َت ِ ي� ال ْم ِر‪ ،‬ف ِإن كن ال ِذي ت ْع ُب ُد خ ْي ً�ا ِ َّما ن ْع ُب ُد‪ ،‬ك َّنا‬
‫ّ َ‬ ‫ُ َ َٔ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َ َ‬ ‫ّ‬ ‫َ َٔ َ ْ‬
‫ق ْد اخذ نَ� ِب َ� ِظ َنا ِم ْن ُه‪َ ،‬و ِإن كن َما ن ْع ُب ُد خ ْي ً�ا ِ َّما ت ْع ُب ُد‪ ،‬ك ْن َت ق ْد اخذ َت ِب َ� ِظك ِم ْن ُه‪.‬‬
‫�ابو� بلارتخ�یےکٓا�ز� کا�در�د�ہالغ�مدیعسبنانیمئ ےسرم� �ویےہ �ایکدفہعرسو�لالہلﷺاخنہہبعکاکطو�ا�فرک�رہےےھتہکاسو�دبنبلطمنب‬
‫�اسدبندبع�الزع�یا�و�ر لودیبنریغم�ہا�و�ر�امہینبفلخا�و�رعا�صنبو�ائلیمہس جوسبوق�مےکرمع�رسدی�ہول�گےھترسو�لالہلﷺےکاسمےن‬
‫وہا�و�رتمامہ�ر�ےوتب�ںیکرپسشترک�وجنیکمہ‬
‫�ٓائے�ا�و�رکاہ �ا�ےدمحم(ﷺ) �ٓائوہماہمت�ر�ےوبعم�دکیرپسشترکیںسجیکمترپسشترکتے �‬
‫پرسشترکتےںیہ�‪�،‬ا�و�رہمںیہمتاپےناس�ر�ےاکمو�ںںیمرشیکےیکےتیلںیہ�اگرتمقحرپہوتومتاہ�ر�ےدخ�اکیرپسشتےسمہوکفائد�ہوہگا‬
‫‪2‬‬
‫�ا�و� گر�ارہمقحرپہںیوتہام�ر�ےوتب�ںیکرپسشتےسمتوکفائد�ہوہگا �۔‬
‫�ا�ن بساجت�ویزکے وج�ا�ب ںیم الہلاعتلٰی نےافک�رکے دین ا�و�ر�ا�نیک وپجاپا�ٹ ا�و�ر�ا�ن ےکوبعم�د�و�ں ےسیعطق رب�ا�ت �‪،‬بزی�ا�ر�ی ا�و�رلاعتیقل‬
‫کا�اعال�نرک�دیا�ا�و�ر�و�اضحوط�ررپرفمادیاکہذمہبےکےلسلسںیما�سمسقیکر�و�ا�د�ا�ر�یا�و�راصملتحیکاجنگئشںیہناسیجکہٓا�جلکذمہبےس‬
‫رقا�ر د�ےرکنیباکر�م ﷺ یک زبا�ن‬
‫نا�ٓاشان�ا�و�رنا�و�اقف ول�گےتھجمس ںیہ�‪�،‬ا�س وس�ر�ۃ ںیمافک�رکے ذمہیب اطو�ا�ر�ا�و�رطریوق�ںوکاعطق ًناقابللمع �‬
‫کسیت‪�،‬ا�سےیلہنںیم‬
‫ماب�ر�کےساعال�نرک�ا�دیاکہدینرفک�ا�و�ر�دیناسال�مایکد�وسر�ےےسابللکالگںیہ�ا�و�ر�ایام�نںیمرفککیالم�و�ٹںیہنوہ �‬
‫متاہ�ر�ےابع�د�تےکرطیےقاپانکساتہو�ںا�و�رنہمتاپےنرشمکانہرظنیہا�و�ررطیہقابع�د�ترت�کرککےالہلاعتلٰیکیوحد�انتیےکاقئلوہکسےت‬
‫ڑھک�ار�دیا۔‬
‫ہوا�سےئلذمہیباعممال�تںیماہمت�ر�ا�ا�و�رمری�ا�ر�اسہتابللکالگالگا�و� جرد�اہے� م‪،‬رگ�ا�سےکدعبقریشےنملظوسمتاک�ایکوطفا�ن ک‬
‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عرکتاوہ�ںںیمالہلاعتلٰیکےان�مےسوجڑب�ارہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫ْلُق اَهُّيَاٰۤي َنْوُرِفٰكْلاۙ‪ۤ۰۰۱‬اَل ُدُبْعَا اَم َنْوُدُبْعَتۙ‪َ۰۰۲‬و ۤاَل ْمُتْنَا َنْوُدِبٰع‬

‫�ٓا�پہہکدجیےئہکا�ےاکفر�و! نہںیمابع�د�ترکتاوہ�ںا�سیکسجیکمتابع�د�ترکتےوہ�‪،‬نہمتابع�د�ترکنےو�الےوہ‬

‫ۤاَم ُدُبْعَاۚ‪َ۰۰۳‬و ۤاَل اَنَا ٌدِباَع اَّم ْمُّتْدَبَعۙ‪َ۰۰۴‬و ۤاَل ْمُتْنَا َنْوُدِبٰع‬
‫جسیکںیمابع�د�ترکتاوہ�ں�‪�،‬ا�و�رہنںیمابع�د�ترک�وناگیکسجمتابع�د�ترکتےوہ�‪�،‬ا�و�رہنمتا�سیکابع�د�ترکنےو�الےوہ‬
‫للط� نا��‪۷�۵�۱‬‬ ‫ت‬
‫ا� با� حا��‪۳�۴�۷�۱‬؍�‪،۱�۰‬املعجم ی‬
‫الکب� ب‬ ‫تفس� ب ن‬
‫‪ 1‬ی‬
‫ط�ی �‪۶�۶�۲‬؍�‪۲�۴‬‬ ‫ا� ہشام�‪۳�۶�۲‬؍�‪ ،۱‬ی‬
‫تفس� ب‬ ‫‪ 2‬بن‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ۤاَمُدُبْعَاؕ‪ْ۰۰۵‬مُكَلْمُكُنْيِدَوَيِلِنْيِدؒ‪�(۰۰۶‬الاکفر�و�ن�‪۱‬تا�‪)۶‬‬
‫جسیکںیمابع�د�ترکرہاوہ�ں�‪،‬متاہ�ر�ےےیلاہمت�ر�ادینےہا�و�رریم�ےےیلریم�ادینےہ�۔‬
‫�ا�ے یبن ﷺ ا�و�ر�ا�ے ایام�ن النے و�الے ولگو !حمدمﷺ وج�اسالمی امیلعت�ت الئے ںیہ ا�و�ر�انیک رسالتوکستمیل ہنرکنے‬
‫�و�الے�(یوہ�د� نواص� �رٰی�‪،‬موجسی �ا�و�ر طہرر�ح ےکافک�ر�ورشمکنی) کاف�رسے اہنیت رص�احت ےسہہک دیںکہ ںیم حوتدیکا�ر�اسہتوھچ�ڑکر ا�ن‬
‫عموب�د�و�ں( م ئالہک�‪،‬جان�ت�‪�،‬ابنای�ء �ا�و�ر�ا�ولایئ�‪ �،‬نزد�ہ ایمر�د�ہ اناسنو�ںیک ا�ر�و�ا�ح�‪،‬سو�ر�ج�‪ ،‬چانداتس�ر�ے � �‪ٓ،‬ا�گ �‪�،‬د�ریا�‪�،‬د� خرت�‪،‬میٹ رھتپکے تب‬
‫�ا�و�رخایلیدیو�یدی توائو�ں) کیرپسشتںیہنرکتاجنیکمتاظہر�وباطنابع�د�ترکتےوہ�‪�،‬ا�و�رجنافص�تےکوبعم�دکیابع�د�تںیمرکتاہو�ںینعی‬
‫جواس�ر�یاکئان�تاک�ایکیہاخلق�‪،‬مالک�‪،‬مدبرنممظتا�و� حراکمےہ�‪،‬جسےنا�ساظن�ماکئان�توکبانیاہےا�و�رہر�ٓا�نا�سوکچال�رہاہے�‪،‬جوہرعبی‬
‫اپ�ک‪،‬ہرظنری�ومتلیثےسربم�ا�ا�و� ہررساتیھا�و�رساجیےسےباین�زہے�‪،‬جسیکذ�ا�ت‬
‫�‪،‬نصق�‪،‬کزم�و�ر�یا�و�رلغیطےسزنم�ہےہ�‪،‬جوہرشتہیبا�و�رجتمیسےس �‬
‫اٹیببانئے‪،‬یاکیس‬
‫�‬ ‫� صواف�ت�‪�،‬اتخای�ر�ا�تا�و�ر�اتساقح�قوبعم�دیتںیموکئیا�ساکشریکںیہن�‪،‬جو�ا�سےسابلاترہےہکوکئیا�سیکا�ولا�دہویاکیسوک�و�ہ‬
‫قو�مونلسےسا�ساککوئیاخ�صرشہتوہ�‪،‬جساک�اپینولخم�قےکایکایکرف�دکےاستھ �رز�اقیا�و�رربوبتیا�و�ر�رحتما�و�رگنابہنیاکبر�ا�ہر�است‬
‫عتقلےہ�‪،‬جو�دعائںیےننسو�الا�ا�و�ر�ا�ناکجو�ا�بدیےنو�الاہے�‪،‬جومو�ت �وزندگیا�و�رنعفوقناص�نا�و سق�روتم�ںےکانبئوا�و�رباگ�ڑکےہلمجاتخای�ر�ا�ت‬
‫اج�در�رکےھ‬
‫کانتاہمالکےہ ��‪،‬ا�نافص�تےکوبعم�دکیابع�د�ترکنےو�الےمتںیہنوہلبہکاپیننمرمضیےسمتولگو�ںےنابع�د�تےکرطیےقای ک‬
‫ہںی�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫ْ ٰ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ َّ َّ ُ ْ َ ّ ّ َّ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ ُ ُ ‪۰‬۝ َ َ َ ْ َ ۗ َ ُ ْ ِّ ْ َ‬
‫‪1‬‬
‫م ّر ِّ ِب ُم ال ُهدىۭ ‪۲۳‬۝‬ ‫۔۔۔اِن يت ِبعون اِل الظن وما توى النفسۚ ولقد جاءه‬
‫ریپو�یرکرہےںیہا�و�روخ�اہاش�تسفنےکرمیدےنبوہئےںیہاحلانہکا�نےکر�بیکرط�ف‬ ‫ترجہم‪ :‬قحتقیہیےہہکول�گضحموہموامگ�نیک �‬
‫سےا�نےکاپ�سدہ�ایتٓاچیکےہ۔‬
‫�ا�و�رہنںیما�نابطلوبعم�د�و�ںاکپاج�ر�یےننبو�الاہو�ںنجیکمتا�و�راہمت�ر�ےٓابائو�اجد�ا�درپسشترکتےرہےںیہ�‪،‬ہرشصخاپےناپےنرطیےقےک‬
‫ماطبقلمعرکتاہےریم�ا�دینالگےہا�و�رمتاہ�د�ا�دینالگےہ�‪،‬ہام�ر�ےر�اسےتیھبکایکںیہنوہےتکس�‪،‬مںیوت�اپےندینوک�الہلےکےئلاخلص‬
‫کرکےاسییکدنبگیو�اطاعترک�و�ںاگ�‪�،‬ا�و�رجوکھچمترکتےوہمںیا�سےسرب�یوہ�ں�‪،‬یجےسرفمایا‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ٌ‬ ‫ۗ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َّ ُ ْ َ َ ُ ْ ّ ْ َ َ ْ َ َ ُ ْ َ َ ُ ُ ْ ‪۰‬۝ َ ْ ُ ْ َ ْ ۗ ُٔ ْ َ َّ ٓ َ ْ َ ُ َ َ‬
‫‪2‬‬
‫واِن كذبك فقل ِل ع ِل ولك علكۚ انتم ِبي ـ ـون ِما اعل وان ِبيء ما تعملون ‪۴۱‬۝‬
‫ِ‬
‫ترجہم�‪�:‬اگرہیےھجتالٹھجتےںیہوتہہکد�ےہکریم�المعریم�ےےیلےہا�و�راہمت�ر�المعاہمت�ر�ےےیل�‪،‬جوھچکںیمرکتاوہ�ںا�سیکذمہد�ا�ر�یےس‬
‫تمرب�یوہا�و�روجھچکمترکرہےوہا�سیکذمہد�ا�ر�یےسںیمرب�یوہ�ں۔‬

‫‪ 1‬النجم�‪۲�۳‬‬
‫‪ 2‬یونس�‪۴�۱‬‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ََََْٓ َُ ََ ُْ ََْ ُ‬
‫ال ُ ْ‬
‫‪1‬‬
‫ك۔۔۔ ‪۵۵‬۝‬ ‫۔۔۔لنا اعالنا ولك اع‬
‫ترجہم�‪:‬ہام�ر�ےاعام�لامہ�ر�ےےیلا�و�راہمت�ر�ےاعام�لاہمت�ر�ےےیل�۔‬
‫گتمار�اپےندینرپ�ر�اضیوہتوجسسجیکدنبگیرکناچاہوکرتےرہو�ر�و�زایقمتںیہمتقحوباطلاکفر�قوخ�بولعم�موہجائےاگرگم�ا�سوقت‬
‫سو�ائےاتھچپ�و�ےےکھچکاحصلہنوہگا�۔‬
‫ضفتلی‪:‬‬
‫�ا�سوس�ر�ۃیکتلیضفںیمیئکر�و�ایا�تںیہ�‪،‬‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َٔ ف َّ ْ َ َ ْ ن َ ْ َ ْ َ ْ َ َّ ْ َ َ ْ ن َ ْ َ ْ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ن ُ َٔ َّ‬
‫الغ ِر ِب‪ِ ،‬ب ْض ًعا‬ ‫ا� َع َر‪،‬ان َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل قرا ِ ي� الركعت ي ِ� قبل الفج ِر والركعت ي ِ� بعد‬ ‫ع ِن ب ِ‬
‫َ شْ نَ َ َّ ً َٔ ْ ْ َ َ شْ َ َ َ َّ ً ُ ْ َ َٔ ُّ َ ْ َ ُ َ َ ُ ْ ُ َ ُ َٔ‬
‫الهل ا َح ٌد‬ ‫� ي� مرة او‪ِ :‬بضع ع�ة مرة قل ي� ا ي�ا الك ِفرون ‪ ،‬و ‪ ،‬قل هو‬ ‫و ِع ِ‬
‫عدب�الہلنبرمع‪ w‬سےرم�و�یےہ مںیےنرسو�لالہلﷺوکفرجکیامن�زسےےلہپا�و�رمرغ�بیکامن�زکےدعبکید�و عک�روت�ںںیمسیبےس‬
‫�زیا�د�ہای�د�سےسزیا�د�ہوس�ر�ہالاکفر�و�نا�و�رسو�ر�ہالاخال�صڑپھےتدکیاھہے�۔‬
‫‪2‬‬

‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َٔ ف َّ ْ َ َ ْ ن َ ْ َ ْ َ ْ َ َّ ْ َ َ ْ ن َ ْ َ ْ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ن ُ َٔ َّ‬
‫الغ ِر ِب ِب ْض ًعا‬ ‫ا� َع َر‪ ،‬ان َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل قرا ِ ي� الركعت ي ِ� قبل الفج ِر ‪ ،‬والركعت ي ِ� بعد‬ ‫ع ِن ب ِ‬
‫َ شْ نَ َ َّ ً َٔ ْ ْ َ َ شْ َ َ َ َّ ً ُ ْ َ َٔ ُّ َ ْ َ ُ َ َ ُ ْ ُ َ ُ َٔ‬
‫الهل ا َح ٌد‬ ‫� ي� مرة او ِبضع ع�ة مرة‪ :‬قل ي� ا ي�ا الك ِفرون‪ ،‬وقل هو‬ ‫و ِع ِ‬
‫�ا�و�ردبع�الہلنبرمعسےایکا�و�رر�و�ایتںیمےہمںیےنرسو�لالہلﷺوکفرجکیامن�زسےےلہپا�و�رمرغ�بیکامن�زکےدعبکید�و عک�روت�ںںیم‬
‫چوبسیایچپسیرمتہبوس�ر�ہالاکفر�و�نا�و�رسو�ر�ہالاخال�صڑپھےتدکیاھہے�۔‬
‫‪3‬‬

‫َ‬ ‫َ َ َ َٔ َ ْ‬ ‫َ ّ ْ ن َ ْ ً َٔ ُ ُ ُ ْ َ َ َ‬ ‫ْ ن َ َ َ ةَ َ َ ُ ْ ُ َ َ ُ َ‬ ‫َ َْ‬
‫ام‪،‬قال‪ِ :‬إذا اخذ َت َم ْض َج َعك ِم َن‬
‫ع ِن ال ِار ِث ب ِ� جبل‪ ،‬قال‪ :‬قلت‪ :‬ي� رسول الهلِ ‪ ،‬ع ِل ِ ي� شيئا اقول ِعند من ِ ي‬
‫ْ َ َٔ ْ ْٔ ُ ْ َٔ ْ َ َ‬
‫اللي ِل‪ ،‬فاق َرا‪ :‬قل َ ي� ا يُّ َ�ا الك ِف ُرون‬
‫حا�ر�ثنبہلبج‪ w‬سےرم�و�یےہ مںینےرع�ضایک�ا�ےالہلےک�رسو�لﷺ! جمےھوکئیاییسزیچباتئےیےسجںیموسنےےکوقتہہک‬
‫‪4‬‬
‫زیبا�ر�یےہ�۔‬
‫کلایر�و�ں�‪،‬نیبﷺےنھجمےسرفمایا جبمتوسنےےکےئلاپےنرتسبپریلوٹتووس�ر�ہالاکفر�و�ن پڑ�ھایلکر�و�‪،‬یہرش�کےس �‬
‫ْ ْ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل‪َٔ :‬ا َل َٔا ُد ُّل ُ ْ‬
‫ك َع َل َ ِ َ‬
‫ك ٍة ُت ْن ِج ُ ْ‬ ‫َ َ َ َ َُ ُ‬
‫ول الهلِ َص َّل ُ‬ ‫َعن ْب ن َ َّ‬
‫يك ِم َن ِإال�ش َ ِاك ِب�لهلِ ؟‬ ‫اس‪ ،‬قال‪:‬قال رس‬
‫ا� عب ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫ےہ؟�و�ہ‬
‫عدب�الہلنبابع�س‪ w‬کابای�نےہ�رسو�لالہلﷺےنولگو�ںےسرفمایامںیںیہمتاتبئو�ںو�ہہملکوجتموکشر�کےسوفحم�ظرھکےنو�الا �‬
‫‪5‬‬
‫یہےہہکوستےوقتوس�ر�ہالاکفر�و�ن پڑ�ھایلرک�و�۔‬
‫‪ 1‬القصص�‪۵�۵‬‬
‫‪ 2‬مسندامحد�‪۴�۷�۶�۳‬‬
‫‪ 3‬مسندامحد�‪۵�۲�۱�۵‬‬
‫ن‬
‫للط�ا��‪۸�۸�۸‬‬
‫‪ 4‬مسندامحد�‪۴�۴�۰‬؍�‪، ۳�۹‬املعجم االوسط ب‬
‫للط� نا��‪۱�۲�۹�۹�۳‬‬
‫الکب� ب‬ ‫‪ 5‬املعجم ی‬
 ‫�� �� �� �‬
‫ٌ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ ْٔ ُ ْ َٔ ْ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َٔ َ َ َ َ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ِ ُل َع ٍاذ‪ :‬اق َرا قل َ ي� ا يُّ َ�ا الك ِف ُرون ِع ْن َد َم َن ِامك‪ ،‬ف ِإ نَّ َ�ا َ ب َ� َاءة‬ ‫َع ْن ان ٍس‪ ،‬قال‪ :‬قال َر ُسول الهلِ صل‬
‫ِم َن شِّ ْ‬
‫ال� ِك‬
‫�انس‪ t‬ہکےتںیہ رسو�ل الہل ﷺ ےن اعم�ذبن لبج ےسرفمایاسوتے وقت وس�ر�ہ الاکفر�و�ن پڑ�ھ ایلکر�وکوینہک ہیرش�ک ےس رب�ا�ت‬
‫‪1‬‬
‫ہے�۔‬

‫ماضمنیوس�ر�ۃافلقل‪:‬‬
‫بتہےسولگو�ںےک لدو�ںںیموجکیسد�وسر�ےصخشاکچر�ا�غاتلجہنںیدیھکےتکسےھتدسحیکٓا�گگلسرہییھتاسیجکہابوجلہ�‪،‬جودسحکی‬
‫�ٓا�گںیم�رسو�لالہلﷺیکاخملتفںیمدحسےڑبھاتچالجاتاتاھ�‪�،‬و�ہوخ�دبای�نرکتاہے‬
‫َ‬ ‫َ ت َ‬ ‫َ‬ ‫شَّ َ َ َٔ ْ َ ُ َ َٔ ْ َ ْ َ َ َ َ ُ فَ َ ْ َٔ َ َ َٔ َ‬ ‫َ َ نَ‬
‫� َمل َنا‪َ ،‬وا ْعط ْوا فا ْعط ْي َنا‪َ ،‬ح تَّ� إذا ج َ�اذ ْي َنا َعل‬ ‫ت َناز ْع َنا ْ� ُن َو َب ُنو َع ْب ِد َم َن ٍاف ال�ف‪ ،‬اطعموا فاطعمنا‪ ،‬وحلوا‬
‫َٔ‬ ‫َ َ َّ َ ُ‬
‫لل ل ن ْٔو ِم ُن ِب ِه ا َب ًدا‬
‫َ ُْ ُ َْ‬
‫الس َم ِاء‪ ،‬ف َ� تَ� ند ِرك ِمثل َه ِذ ِه وا ِ‬ ‫س ِر َه ٍان‪َ ،‬ق ُالوا‪ِ :‬م َّنا َن ب ٌّ� َ ي ْٔ� ِت ِيه ْال َو ْ يُ‬
‫ح ِم ْن َّ‬ ‫الر ْك ِب‪َ ،‬و ُك َّنا َك َف َر َ يْ‬‫َّ‬
‫ِي‬
‫َ ُ ُ‬
‫َول ن َص ِّدق ُه‬
‫ہام�ر�ا�ا�و�ردبعانم�ف(عیینرسو�لالہلﷺاکاخند�ا�ن) کاابہماقمبہلاھت�‪�،‬انوہ�ںےناھکنےالھکئےوتہمےنیھبالھکئے�‪�،‬انوہ�ںےنولگو�ں‬
‫کوسو�ا�ریا�ںدیںوتہمےنیھبدیں�‪�،‬انوہ�ںےنےیطعدیےوتہمےنیھبدیے�‪،‬یاہ�ںکتہکو�ہا�و�رہمبجزع�توشر�فںیمرب�ابرکیرکٹکے‬
‫ںیہ؟�الہلیک‬
‫ہوگےئتو�ا�بو�ہےتہکںیہہکمہںیمایکیبنےہسجرپ�ٓاسام�نےسوحیاترتیےہ�‪،‬ھبال�ا�سدیم�ا�نںیممہےسیکا�ناکاقمبہلرککسےت �‬
‫‪2‬‬
‫قمس! ہمرہگز�ا�سوکنہامنںیےگا�و�رنہا�سیکدصتیقرکیںےگ�۔‬
‫ےھت م‪،‬رگسو�ر�ہالاکفر�و�نےکزن�و�ل‬
‫مرگ�ابیھکترسو�لالہلﷺےکاپ�سرشمکنیہکمےکفلتخم فوو� مداصحلیتاف�رمولےےلرک�ٓاتےرہےت �‬
‫کےدعبجبرسو�لالہلﷺےناہنںیابللکامیو�سرک�دیاکہدینےکاعممےلںیموکئیاصملتحںیہنوہکسیت کوتاف�ر�ومرشکنییکاخملتف‬
‫یئگ‪،‬خا�صوط�رپرجناخند�انو�ںےکرم�د�و�ں ع�‪،‬و�رتو�ں�‪،‬لڑکو�ںایلڑکوی�ںےناسال�موبق�لرکلایتاھ�ا�نےک لدو�ںںیم‬
‫رعو�جرپہپچن �‬
‫�و�دمشینوپ�ر�ے �‬
‫وکد�ومدےسوکساجانےاگل�‪،‬فخہیوشم�ر�ے‬
‫ںیھت‪�،‬ا�سےکدعبگرھگرھمںیٓا�پﷺ ش‬
‫�رسو�لالہلﷺےکالخ�فرہ�وقتایٹھب�ںیتگلسرہیت �‬
‫وکاتلاکپہتیہہنلچےکسا�و�رنہو�ہدبلہےل‬
‫کےیاجنےےگلہکیسکرط�حر�ا�توکچپھرک�ٓا�پﷺ کولتقرک�دیاجائےاتکہونبہاشم ق‬
‫جائںی‪،‬پرھ‬
‫کسںی� �‪ٓ،‬ا�پےکالخ�فاج�د�وٹونےکےیکاجےنےگلاتکہٓا�پتخسامیب�رہوجائںیا�و�ر�اسیامیب�ر�یںیموفا�تاپجائںیایکما�زکمدیو�انےوہ �‬
‫عو�ا�مالان�سےک لدو�ںںیمرق�ٓا�نا�و�راصحبرق�ٓا�نےکالخ�فوسوسےڈ�الےنےکےیلایشطنینجو�انسرہطر�فلیھپےئگ�‪�،‬اپےنہلیبقےک‬
‫ماقبےلںیمونبہاشمیکتلیضفدیھکرکابوجلہا�و�رکیئرس�د�ا�ر�و�ںےک لدو�ںںیمر� �وز�ا�و�لےسیہدسحکیٓا�گڑھب�کرہییھت�‪�،‬ا�نان�ز�کا�و�رنسنیگ‬
‫حالا�تںیمالہلاعتلٰینےاپینایکتفصایب�نرفماکر�رسو�لالہلﷺوکطول�عحبصےکر�بےساچ�رچزی�و�ںےکرشےسانپ�ہامگنےناکحمک‬

‫اال�ان�‪۲�۲�۹�۱‬‬
‫‪ 1‬شعب ی‬
‫ٓ‬
‫کث��‪۵�۰�۶‬؍�‪۱‬‬ ‫وال�ایۃ ‪۸��۳‬؍� ی‬
‫‪،۳‬الس�ۃ النبویۃ ب ن‬
‫ال� ی‬ ‫ا� ہشام �‪۳�۱�۶‬؍�‪،۱‬الروض االنف�‪۱�۱�۰‬؍�‪،۳‬عیون اال ث��‪۱�۳�۱‬؍�‪،۱‬البدایۃ ن‬
‫‪ 2‬بن‬
 ‫�� �� �� �‬

‫فرمایاہے�‪،‬جو�اناس�نےکدیقع�ہونرظیا�تںیمللخاند�ا�زہوکسیتںیہ�‪،‬کوینہکر�بالاعملنییہا�نٓافوت�ںا�و�رماصئبےساجن�تدیےنو�الاےہ۔‬
‫ولخما�تےکرشسے�۔‬
‫‪z‬تام�م ق‬
‫‪z‬ظاہر�یاو�رباطیند� نوو�ںات�رکیوی�ںےکرشسے�(عا�موط�رپرتا�رییکاناس�نوکبر�ائییکرط�فامئلرکتیےہا�و�ر�ا�سےکرظنیا�تںیمزتلز�ل‬
‫کاباعثیتنبےہ)‬
‫‪z‬پوھکنںیھام�رنےو�الوی�ںےکرشسےوجکہاج�د�و�ا�و�رٹونےرکتیںیہ�(یہاک گ�مارچہرم�دبیھرکتےںیہنکیلوع�رتںیوعت گیزڈن�ےںیمہشیمہ‬
‫�رپر�ذرکایہے)‬
‫پشیشیپ کداھئیدییتںیہا�سےیلرق�ٓا�نےنوع�رتو�ںاکخا�صوط ک‬
‫‪z‬حاسد�و�ںےکدسحسےبجہکو�ہدسحکر�ے�۔‬

‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عرکتاوہ�ںںیمالہلاعتلٰیکےان�مےسوجڑب�ارہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫َقَلَخۙ‪۰۰۲‬‬ ‫اَم‬ ‫ِّرَش‬ ‫ِقَلَفْلاۙ‪ْ۰۰۱‬نِم‬ ‫ِّبَرِب‬ ‫ُذْوُعَا‬ ‫ْلُق‬

‫�ٓا�پہہک دجیےئ ! کہ ںیمحبص ےک ر�بیک انپ�ہ ںیم ٓاتا وہ�ںہرا�س زیچےک رشےس وج ا�س ےن دیپ�ایک ےہ�‪،‬‬

‫َو ْنِم ِّرَش ٍقِساَغ اَذِا َبَقَوۙ‪َ۰۰۳‬و ْنِم ِّرَش ِتٰثّٰفَّنلا يِف ِدَقُعْلاۙ‪۰۰۴‬‬
‫�ا�و�ران ھدری�یر�ا�تیکات�رییکےکرشےسبجا�ساکاندھری�الیھپاجئے ��‪،‬ا�و�ررگ�ہ(لاگرکا�ن) مںیوھپکنےنو�الوی�ںےکرشےس(بیھ)�‪،‬‬

‫َوْنِمِّرَشٍدِساَحاَذِاَدَسَحؒ‪�(۰۰۵‬افلقل�‪۱‬تا�‪)۵‬‬
‫�ا�و�ردسحرکنےو�الےیکرب�ائیےسیھببجو�ہدسحرک�ے�۔‬
‫مرشکنیہکمویکنہکیسک وف�ق افلرط�ی اطقت ےکاقئل ہن ےھت ا�س ےئل و�ہ ام�د�ی ذ�ر�ائع و�وسائل یہیک رط�ف رجو�عرککے انج�ت �‪�،‬دیو�ی‬
‫امناگرتےےھت�‪،‬یلنکاسال�مےنہیمیلعتد�یےہہکالہلےکوس�اکیسا�و�رسےاتساع�ذ�ہ(پان�ہامگنان�)نہایکجائے�‪�،‬ا� کو�راف�رکے‬
‫�ا�و�ر�دی توائو�ںےسانپ�ہ ک‬
‫طہرر�ح ےکرطخ�ا�ت ا�و�ررہرط�حیک ام�د�ی �‪�،‬اخالقی ای�ر�وحانیرضمتو�ں ا�و�راصقن�ن رسا�ں زیچ�و�ںسے الہلیک انپ�ہ امگنےن ےک ےئلوعم�ذتنی ڑپھںی‬
‫ولخما�ت اناس�ن �‪،‬جان�ت�‪ ،‬یشاط�ن ا�و�ر�ا�سیک ذ�ریت�‪،‬ہجمن ا�و�ر�ا�سیک‬
‫کہ ںیم انپ�ہ امگناتہو�ں ر�بیک وجصحبوکومن�د�ا�ررکتاہے �‪�،‬ا�سیک امت�م ق‬
‫ہرچزیسےسجےساناس�نوکقناص�نچنہپاتکسہے�‪�،‬ا�و�ر�ر�ا�تےکرشسےسجںیمتہبیسرشیر�ا�ر�و�ا�حا�و�رمو�ذ�یویح�انا�تلیھپاجتےںیہ�‪،‬‬
‫�ا�و�رجا�د�وکرنےو�الیوع�رتو�ںےکرشسےوج�اپےناج�د�ومںیرگہو�ںںیموھپنوک�ںےساک�میتیلںیہنجوک�و�ہاج�د�وکےےئلابندھیتںیہ�‪�،‬ا�و� حراسدےک‬
‫مرک�وفریب� ن‪،‬رظلاگنےو�الےےکرشسے۔‬
‫ْ َ ةَ َ ْ ُ َ ْ ُ ُ َّ َ ُّ ُ ْ َٔ ُ ُ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َٔ َ ْ تَ َ ٓ َ ُٔ نْ ز َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫ْ َ‬
‫َع ْن ُعق َبة ْب ِ ن� َع ِام ٍر‪ ،‬قال‪:‬قال َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل‪:‬ال � ا ي� ٍت ا ِ�ل ِت الليل ل ي� ِمثلهن قط‪ ،‬قل اعوذ‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ّ ْ َ َ َ ُ ْ َٔ ُ ُ ّ َّ‬
‫ِب َ� ِب الفل ِق‪ ،‬وقل اعوذ ِب َ� ِب الن ِ‬
‫اس‬
‫قعہبنباعمر‪ w‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺ نےرفمایاکایتمےنںیہن کیداھکہر�ا�توکچدن�اییسٓاتیںیھجمرپنا�ز�لوہئیںیہنج‬
‫‪1‬‬
‫ںیئگ‪�،‬ا�و�ر�و�ہوس�ر�ہافلقلا�و�رسو�ر�ہالان�س ہںی�۔‬
‫یجیسیھبکدکییھںیہن �‬
‫َ ُ ْ َ َٔ َ‬ ‫ُ َ َ ْ َ َ َّ َ نَ َ َ ُ ف َّ َ ْ َ َ‬ ‫َ َّ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َٔ‬ ‫ُْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُْ َ‬
‫ول الهلِ صل الهل علي ِه وسل �قته ِ ي� السف ِر ِإذ قال ِ يل ي‪ �:‬عقب‪ ،‬ال‬ ‫عن عق َبة ْب ِ ن� ع ِام ٍر‪ ،‬قال‪:‬كنت اقود ِب َ�س ِ‬
‫َ‬ ‫ْ ُ َٔ َ ُٔ ّ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ً ََ َ‬ ‫َ َ َ َٔ ْ َ ْ َٔ ْ َ ُ َ‬ ‫َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل َ ي‪ُ �:‬عق َبة‪ ،‬ال ا َع ِ ُلك خ ْي َ� ُس َورت ْ ي ِن�‬ ‫تَ ْ�ك ُب؟ قال‪ :‬فاشفق ُت ان تكون َم ْع ِص َية‪ ،‬فقال َر ُسول الهلِ صل‬
‫س ْر ُت ِب ِ� َما‬ ‫الن َ َ َ ن ُ‬ ‫َ َ َ َٔ ْ َٔ ن ُ ْ َٔ ُ ُ ّ ْ َ َ َ ُ ْ َٔ ُ ُ ّ َّ‬ ‫ُ ََ َ َ ُْ ُ ََ َ َ ُ َ‬
‫اس‪،‬ف ْل ي َ� ِ ي� ِ‬‫ق ِرئتا؟قال‪ :‬قلت‪ :‬بل ي� رسول الهلِ ‪،‬قال‪ :‬فاق َرا ِ ي�‪ :‬قل اعوذ ِب َ� ِب الفل ِق وقل اعوذ ِب َ� ِب ِ‬
‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َّ َ‬ ‫ََ َ َ ُ‬ ‫ُّ ْ َ َّ َ َ َ َ ُّ ْ َّ‬ ‫ًّ َ َ َّ نَ َ َ َ َ‬
‫الصل ِة‪،‬‬ ‫اس ف َّلا ف َرغ َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل ِمن‬ ‫ِجدافلا ز�ل ِلصل ِة الصب ِح صل ِب ِ�ما صلة الصب ِح ِللن ِ‬
‫ْ َ َ َ َ َّ َ َ َ َ ُ ْ َ ُ َ ْ َ َ َٔ ْ َ ْ َ ْٔ َ ُ َّ َ ن ْ َ َ ُ َّ َ ُ‬
‫كا ق ْ� َت‬ ‫التفت ِإ يل فقال ي‪ �:‬عقبة‪ ،‬كيف رايت؟اقرا ِب ِ�ما كا ِ�ت و‬
‫قعہبنباعمر‪w‬سےرم�و�یےہںیمیبنﷺےکاستھدمیہنیکویلگ�ںںیمٓا�پیکوس�ا�ر�ییکلیکناھتمےالچجا�رہاتاھ�ٓا�پﷺےنھجم‬
‫وھڑ�یدیرکےدعبمںی‬
‫رای� ت‪� ،‬‬
‫سےرفمایا�ا�بٓائوتموس�ا�رہوجائو�‪،‬مںیےنا�سایخ�لےسٓا�پیکاب�تہنامنو�ںاگوتانفرمانیوہگیوس�ا�رہونانموظ ک�ر ل‬
‫رھرسو�لالہلﷺےنرفمایاہبقعایکمںیےھجتد�وہبرتینوس�رتںیہناھکسئو�ں�؟مںیےناہکہا�ںا�ےالہل‬
‫�اترایگا�و�رٓا�پﷺوس�ا�روہےئگ�‪،‬پ �‬
‫رضو�رکساھئںی�‪،‬پسٓا�پےنےھجموس�ر�ہافلقلا�و�رسو�ر�ہالان�س پ ھڑ ئاںی�‪،‬ہکےتںیہہکرسو�لالہلﷺےنوسحم�سایککہںیم‬
‫کے�رسو�لﷺ �‬
‫رھرسو�لالہلﷺامن�زفرجکےےئلاتر�ےا�و�ر گلوو�ںوکامن�زپ ھڑائیوتامن�زمںیا�نیہد� نوو�ںوس�رتو�ں‬
‫�ا�نرپکوئیتہبزیا�د�ہوخ�شںیہنوہ�اہو�ں پ�‪� ،‬‬
‫کیالت�و�تیک�‪،‬جبرسو�لالہلﷺامن�زسےاف�ر�غوہئے موتری�یرط�فوتمجہوہئےا�و�ررفمایا�ا�ےہبقع!یکاسپایا�(�ا�نوس�رتو�ںوک�؟)�ا�ے‬
‫‪2‬‬
‫قعہب!�ا�نوس�رتو�ںوکوستےا�و�ر�اھٹےتوقتڑپھاکر۔‬
‫وکام�ز�و�ںمںیڑپھےتےھتا�و�رد�وسر�و�ںوکبیھدہ�ایت مرفاتےےھت�‪�،‬ا�و�ررسو�لالہلﷺاپیندعائو�ںںیم‬
‫چاننہچرسو�لالہلﷺوعم�ذتنی ن‬
‫امناگرتےےھت�‪،‬‬
‫�الہلیکانپ�ہ ک‬
‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ ّ َٔ ُ َ‬ ‫َّ َ َ ُ ُ ف‬ ‫َ ْ َ َ َ َٔ َّ َّ َّ َ َّ ُ َ‬
‫الله َّم ِإ ِ ن ي� ا ُعوذ ِبك ِم ْن �ش ِّ َما ِعل ُت‪َ ،‬و�ش ِّ َما‬ ‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل كن َيقول ِ ي� ُد َعا ِئ ِه‪:‬‬ ‫عن عا ِئشة‪ ،‬ان الن ِب ي� صل‬
‫َ َٔ ْ ْ‬
‫ْل ا َعل‬
‫�ا�مالومنمنیاعئہشدصیہق‪ r‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺاپیندعائو�ںںیمہی مرفایاکرتےےھت�ا�ےالہل�!مںیریت�یانپ�ہاچہاتہو�ںا�ناکمو�ں‬
‫کےرشسےوجمںیےنےیکںیہا�و�ر�ا�ناکمو�ںےکرشسےوجمںیےنںیہنےیکینعیاگرمںیےنوکئیطلغاک�مایکہےوت�ا�سےکرب�ےےجیتنےس‬
‫پان�ہامگناتوہ�ںا�و� گر�ارکوئیاک�موجکرناچاہےئاھتمںیےنںیہنایکتو�ا�سےکاصقن�نےسیھبانپ�ہامگناتہو�ںای�ا�ساب�تےسانپ�ہامگناتہو�ںہکوجکا�م‬
‫ف‬ ‫ٓ‬ ‫ٓ َ ُ َ ْ َ َ ُْ ََ‬
‫ال َع ِّوذت ْ ي ِن��‪،۱�۸�۹�۱‬جامع ت�مذی ابواب فضائل القران َ ب� ُب َما َج َاء ِ ي�‬ ‫‪ 1‬حصیح مسمل کتاب فضائل القران ب�ب فض ِل ِقراء ِة‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫نسا� کتاب االفتتاع َ ب� ُب ْال َف ْضل ِ ي� ِق َر َاء ِة ُ‬
‫ْ‬
‫ال َع ِّوذت ْ ي ِن��‪۹�۵�۵‬‬
‫ف‬ ‫ال َع ّو َذ َت ْ ي ن� �‪ �۹�۰�۲‬ن ن‬
‫‪،۲‬س� ئ‬ ‫ُْ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫املعوذت� �‪ ،۵�۴�۳�۹‬مسند‬
‫ین‬ ‫نسا� کتاب االستعاذۃ ب�ب ماجاء ف� ت‬
‫سور�‬ ‫‪،۱‬سن� ئ‬ ‫ال َع ّو َذ َت ْ ي ن��‪ �۴�۶�۲‬ن ن‬
‫ت َ ٌ ف ُْ‬ ‫نن‬
‫‪ 2‬س� ابوداودکتاب الو� ب�ب ِ ي� ِ ِ‬
‫امحد�‪۱�۷��۳ ۹�۶‬‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ہنںیرکناچاہےئو�ہںیمیھبکرکزگ�ر�و�ں�۔‬ ‫‪1‬‬

‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ُ َّ نّ َٔ ُ ُ َ ْ َ َ ْ َ َ َ ت َ َُّ‬ ‫ُ َ َ َ َ ْ ُ َ ُ‬ ‫َ ْ َ‬
‫عن ع ْب ِد الهلِ ْب ِ ن� َع َر‪ ،‬قال‪:‬كن ِمن دع ِاء َرس ِ‬
‫ول الهلِ صل الهل علي ِه وسل اللهم ِإ ِ ي� اعوذ ِبك ِمن زو ِال ِنعم ِتك‪،‬و�و ِل‬
‫َ َ َ َ فُ َ َ ْ َ َ َ َ َ خَ َ‬
‫س ِطك‬ ‫ع ِافي ِتك‪،‬و ج�اء ِة ِنقم ِتك‪،‬و�ج ِ ِيع‬
‫یھت‪�،‬ا�ےالہل�!مںیریت�یانپ�ہامگناتہو�ںا�سےسہکریت�ی‬
‫عدب�الہلنبرمع‪t‬سےرم�و�یےہ �رسو�لالہلﷺیکدعائو�ںںیمےسایکہییھب �‬
‫جوعنتمےھجماحصلےہو�ہنھچاجئے �ا�و�رتھجےسوجعافتیےھجمبیصنےہو�ہبیصنہنرہے�ا�و�رتری�اغبضاکییکوٹ�ٹڑپ�ے �ا�و�رپان�ہ‬
‫ماگناتہو�ںریت�یرہطر�حیکان�ر�اضیگےس�۔‬
‫‪2‬‬

‫َْ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ُ ُ ّ َٔ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َٔ َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬

‫‪:‬الله َّم ِإ ِ ن ي� ا ُعوذ ِبك ِم ْن ِع ٍل ل َي ْنف ُع‪َ ،‬و ِم ْن قل ٍب‬‫َع ْن ز ْي ِد ْب ِ ن� ا ْر ق َ�‪ ،‬قال‪:‬كن َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه وسل يقول‬
‫َ َ خْ َ ُ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ ْ َ َ ُ ْ َ َ ُ َ‬
‫اب َلا‬ ‫ل ي�شع‪ ،‬و ِمن نف ٍس ل تشبع‪ ،‬و ِمن دعو ٍة ل يستج‬
‫�زیدبن �ا�رقم‪t‬سےرم�و�یےہرسو�لالہلﷺ فرمایارکتےےھت�ا�ےالہل!مںیریت�یانپ�ہامگناتہو�ںا�سملعےسوجنافعہنوہ�‪�،‬ا�سد�لےس‬
‫جوتری�اخو�فہنرک�ےا�سسفنےسوجبکیھریسنہوہ�ا�و�ر�ا�سدعاسےوجقوب�لہنیکاجئے�۔‬
‫‪3‬‬

‫َٔ ُ‬ ‫الوع‪َ ،‬فإ َّن ُه ب ْئ َس َّ‬

‫الض ِج ُيع‪َ ،‬وا ُعوذ‬ ‫َ ْ َٔ ُ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َ َّ َ َ ْ َ َ َّ َ ُ ُ َّ ُ نّ َٔ ُ ُ َ َ ْ ُ‬
‫عن ا ِب ي� ه َر ْ ي َ�ة‪ ،‬قال‪ :‬كن رسول صل علي ِه وس َل يقول‪:‬الله َّم ِإ ِ ي� اعوذ ِبك ِمن ج ِ ِ ِ‬
‫ْ َ َُ‬ ‫َ َ ْخ َ َ ْ‬
‫ال َيان ِة‪ ،‬ف ِإ نَّ َ�ا ِبئ َس ِت ال ِبطانة‬
‫ِبك ِمن ِ‬
‫�اب ہوریر�ہ‪ t‬سےرم�و�یےہ�رسو�لالہلﷺ مرفاتےےھتا�ےالہل! مںیریت�یانپ�ہامگناتہو�ںوھب�کےسویکنہکو�ہدبترینزیچہےسجےک‬
‫ساتھوکئیر�ا�تزگ�ا�ر�ے�‪�،‬ا�و�رتری�یانپ�ہامگناتہو�ںایخنتےسویکنہکو�ہڑب�یدبظینےہ�۔‬
‫‪4‬‬

‫َ ُْ َ‬ ‫‪:‬الله َّم إ نّ� َٔا ُع ُوذ ب َك ِم َن َب َ‬

‫ال�ص‪َ ،‬و ْ ج ُ‬
‫ال ُ‬ ‫َ ْ َٔ َ َٔ َّ َّ َّ َ َّ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ ُ ُ‬
‫الذ ِام‪َ ،‬و ِم ْن َس ي ّ ِ ئ‬
‫�‬ ‫ج‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬‫ون‬
‫ِ‬ ‫ن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ول ُ‬ ‫عن ان ٍس‪،‬ان الن ِب ي� صل علي ِه وسل كن يق‬
‫ِ‬
‫ْ َٔ َ‬
‫ال ْسق ِام‬
‫وکڑ�ھا�و�رونج�نا�و�رجذ�ا�ما�و�رتام�مرب�یامیب�ریو�ں‬
‫�انس‪ t‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺ فرمایاکرتےےھتا�ےالہل�!مںیریت�یانپ�ہامگناتوہ�ں �‬
‫‪5‬‬
‫سے�۔‬

‫الت َع ُّو ِذ ِم ْن �شَ ّ َما ُ ِع َل َو ِم ْن �شَ ّ َما َ ْل ُي ْع َم ْل�‪ �۸�۹�۵‬ن ن‬

‫الت ْو َبةِ َو ِال ْست ْغ َفار َ� ُب َّ‬ ‫الد َعاء َو َّ‬‫‪ 1‬حصیح مسمل كتاب ّ ْ ُّ‬
‫ا� ماجہ‬ ‫‪،۶‬س� ب ن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ب‬ ‫الذك ِر َو ِ‬ ‫ِ‬
‫ت َ ٌ ف ْ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل�‪ �۸��۳ ۹‬ن ن‬ ‫الد َع ِاء َ ب� ُب َما َت َع َّو َذ ِمنه َر ُسول الهلِ َصل ُ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫اب ُّ‬ ‫ِك َت ُ‬
‫‪،۳‬س� ابوداودکتاب الو� ب�ب ِ ي� ِالس ِتعاذ ِة�‪،۱�۵�۵�۰‬مسنداح‬
‫مد ‪۲�۵�۰�۸��۴‬‬
‫َ ُ ّ َ َ ُ َٔ ْ ثَ ُ َٔ ْ ْ َ َّ ْ ُ َ َ ُ َ َٔ ْ ثَ ُ َٔ ْ َّ ّ َ ُ َ َ َ ْ ْ َ ّ‬
‫النةِ الفقراء وا ك� اه ِل الن ِار ِالنساء وبي ِان ال ِفتنةِ ِب� ِلنس ِاء �‪۶�۹�۴�۳‬‬
‫َ‬ ‫الرق ِاق ب�ب ا ك� اه ِل ج‬ ‫‪ 2‬حصیح مسمل ِكتاب ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫الت َع ُّو ِذ ِم ْن �ش ِّ َما ِعل َو ِم ْن �ش ِّ َما ْل ُي ْع َمل�‪،۶�۹�۰�۶‬مسند امحد �‪،۱�۹�۳�۰�۸‬مصنف ب ن‬ ‫‪ 3‬حصیح مسمل کتاب الذکروالدعائ َ� ُب َّ‬
‫ا� با�‬ ‫ب‬
‫للنسا� �‪�،۷�۸�۱�۵‬ش ح السنۃ للبغوی �‪۱�۳�۵�۸‬‬ ‫ئ‬ ‫الک�ی‬ ‫الس� ب‬ ‫‪،‬مسندال�ار�‪ ،۴�۳�۰�۷‬ن ن‬
‫بز‬ ‫شیبۃ�‪۲�۹�۱�۲�۴‬‬
‫ْ تْ َ ٌ ف ْ َ َ‬ ‫‪ 4‬نن‬
‫س� ابوداودکتاب ال ِو ِ� ب�ب ِ ي� ِالس ِتعاذ ِة�‪۱�۵�۴�۷‬‬
‫َ‬ ‫ف‬
‫الو� َ ب� ٌب ِ ي� ِال ْس ِت َعاذ ِة�‪۱�۵�۵�۴‬‬
‫س� ابوداودکتاب ت‬ ‫‪ 5‬نن‬
 ‫�� �� �� �‬
‫‪:‬الله َّم إ نّ� َٔا ُع ُوذ ب َك م ْن ف ْت َن ِة َّ‬
‫ات ُ‬ ‫الن َّ� َص َّل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َك َن َي ْد ُعو ب َ� ُٔو َل ِء ْال َ ِ َ‬ ‫َع ْن َعا ِئ َش َة َر ض َ َ نْ َٔ َّ َّ‬
‫الن ِار‪،‬‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ يِ‬ ‫ك ِ‬ ‫ِ‬ ‫� ع َ�ا‪،‬ان ِ يب‬ ‫ِ ي‬
‫َّ َ ْ �شَ ّ ْ نَ َ ْ َ ْ‬ ‫َََ‬
‫اب الن ِار‪ ،‬و ِمن ِ ال ِغ� والفق ِر‬ ‫وعذ ِ‬
‫�ا�مالومنمنیاعئہشدصیہق‪ r‬سےرم�و�یےہنیبرکیمﷺا�ناملک�تےکاستھدعاما کناگرتےےھت�‪�،‬ا�ےالہل! مںیریت�یانپ�ہامگناتہو�ں‬
‫�ٓا�گےکےنتفےس� �‪ٓ،‬ا�گےکذع�ا�بےسا�و�رمالد�ا�ر�یا�و�رفمیسلےکرشسے�۔‬
‫‪1‬‬

‫َ ْ َ ْ ن َ َ َ َ ْ َ ّ َ َ َ َ َّ ُّ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ ُ َّ ُ َّ نّ َٔ ُ ُ َ ْ ُ ْ ََ‬
‫ات‬
‫عن ِز ي� ِد ب ِ� ِعالقة‪ ،‬عن ِع ِه‪ ،‬قال‪ :‬كن الن ِب ي� صل الل علي ِه وسل يقول‪ :‬اللهم ِإ ِ ي� اعوذ ِبك ِمن منكر ِ‬
‫َٔ‬ ‫َٔ ْ‬ ‫َٔ ْ َ‬
‫االخال ِق‪َ ،‬واال َع ِال َواال ْه َو ِاء‪.‬‬
‫�زیا�دبنالعقہےتہکںیہنیبرکیمﷺرفمایارکتےےھتا�ےالہل! مںیتری�یانپ�ہامگناتوہ�ںبر�ےاخال�قا�و�ربر�ےاعام�ل �ا�و�ربر�یوخ�اہاش�ت‬
‫سے�۔‬ ‫‪2‬‬

‫ّ َ ً َٔ َ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ُ ْ‬ ‫َ ْ َٔ َ َ ْ ن ُ َ ْ َ َ َٔ َ ْ ُ َّ َّ َ َّ َّ ُ َ‬
‫َع ِ ْل ِ ن ي� ت َع ُّوذا ات َع َّوذ ِب ِه‪ .‬قال‪:‬‬ ‫الل َعل ْي ِه َو َس َل فقل ُت‪ َ :‬ي� َر ُسول الهلِ‬ ‫ك ب ِ� حي ٍد‪ ،‬قال‪ :‬اتيت الن ِب ي� صل‬ ‫عن ا ِب ِيه ش ِ‬
‫َ َْ‬
‫ا�‪َ ،‬و ِم ْن �ش ِّ قل ِب ي�‪َ ،‬و ِم ْن‬‫َ ن‬ ‫صي‪َ ،‬و ِم ْن �شَ ِّ‬‫َف َٔا َخ َذ ِب َك ِفّ� َف َق َال‪ُ :‬ق ْل‪َّ :‬الل ُه َّم ِإ ِ نّ� َٔا ُع ُوذ ِب َك ِم ْن �شَ ّ َ ْس ِع‪َ ،‬و ِم ْن �شَ ّ َب َ‬
‫ِلس ِ ي‬ ‫ِ ِ‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ي‬
‫�شَ ّ َمن ّ� َي ْع ن� َف ْر َجه‪ُ.‬‬
‫ِ ِ ِي ي ِ ي‬
‫شلکنبدیمح‪ t‬فرماتےںیہمںییبنرکیمﷺیکدخمتںیماحضرہو�ا�ا�و�ررع�ضایک�ا�ےالہلےکرسو�لﷺ�!جمےھ جمےھوکئیدعااتبئےی‬
‫ڑپھار�و�ں� �‪ٓ،‬ا�پﷺےنریم�اہاتھڑکپ�ا�ا�و�رفرمایاکوہ�ا�ےالہلںیمریت�یانپ�ہامگناتہو�ںاپینامسعتےکرشسےا�و�ر�اپیناصب�ر�تےک‬
‫جومںی ک‬
‫شرسے �ا�و�ر�اپینزبا�نےکرشسے�ا�و�ر�اپےند�لےکرشسے�ا�و�راپینوہش�تےکرشسے�۔‬
‫‪3‬‬

‫ْ‬ ‫ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ ُ ُ ُ ّ َٔ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫ول َٔا َّن َّ‬ ‫َ ض َ َّ ُ َ ْ ُ َ ُ ُ‬ ‫َٔ َ َ ْ نَ َ‬

‫‪:‬الله َّم ِإ ِ ن ي� ا ُعوذ ِبك ِم َن ال َع ْج ِز‬‫الن ِب يَّ� َصل الهل علي ِه وسل كن يقول‬ ‫� الل عنه‪ ،‬يق‬ ‫انس ب� ما ِل ٍك ر ِ ي‬
‫اب ْال َق ْب�‪َ ،‬ؤَا ُع ُوذ ِب َك ِم ْن ِف ْت َن ِة ْ َ‬
‫ال ْح َيا َو ْ َ‬ ‫َ ْ َ َ َ ُْْ ن َ َْ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ‬
‫ات‬ ‫ال َم ِ‬ ‫ِ‬ ‫ال ب ِ� والر ِم‪ ،‬والبخ ِل وع ِ‬
‫ذ‬ ‫والكس ِل‪ ،‬و ج‬
‫�انسنباملک‪ t‬سےرم�و�یےہیبنرکیمﷺ مرفایاکرتےےھتا�ےالہل�!مںیریت�یانپ�ہامگناتہو�ںاعجز�یا�و�رسسیتا�و�رزب�دلیا�و�ربڑھاپے‬
‫‪4‬‬
‫�ا�و�ربلخےسا�و�رتری�یانپ�ہامگناتہو�ںربقکےذع�ا�با�و� �رزندگی موو�تےکےنتفےس�۔‬
‫�ا�و�رسمملیکر�و�ایتںیمہییھبےہا�و�ررق�ضےکوبجھےسا�و�ر�ا�ساب�تےسہکول�گھجمرپغالبوہ�ں�۔‬

‫َ‬ ‫ف‬ ‫ات َ ب�ب َما َج َاء ِ ف ي� َع ْق ِد َّالت ْس ِبيح ِب� َلي ِد�‪ ۳�۹�۹�۵‬ن ن‬ ‫‪ 1‬جامع ت�مذی َٔا ْب َو ُ َّ‬
‫الو� َ ب� ٌب ِ ي� ِال ْس ِت َعاذ ِة�‪۱�۵�۴�۳‬‬
‫‪،‬س� ابوداودکتاب ت‬
‫ِ‬ ‫اب الد َع َو ِ‬
‫ُٔ َ َ‬ ‫‪ 2‬جامع ت�مذی َٔا ْب َو ُ َّ‬
‫ات َ ب� ُب ُد َع ِاء ا ِ ّم َس َلة�‪۳�۵�۹�۱‬‬ ‫اب الد َع َو ِ‬
‫َ‬ ‫ف‬ ‫ات َ ب�ب َما َج َاء ِ ف ي� َع ْق ِد َّالت ْس ِبيح ِب� َلي ِد�‪ �۴�۹�۲‬ن ن‬ ‫الد َع َ‬ ‫اب َّ‬‫‪ 3‬جامع ت�مذی َٔا ْب َو ُ‬
‫الو� َ ب� ٌب ِ ي� ِال ْس ِت َعاذ ِة�‪،۱�۵�۵�۱‬مسن‬ ‫‪،۳‬س� ابوداودکتاب ت‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫و‬
‫دامحد�‪۱�۵�۵�۴�۱‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬ ‫ْ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ـاء َوالت ْو َبــةِ‬
‫الذكـ ِـر َوالدعـ ِ‬ ‫ات�‪،۶�۳�۶�۷‬حصیــح مســم كتــاب ِ‬
‫امل َم ِ‬ ‫امل ْح َيــا َو َ‬ ‫ـاب الد َعـ َـو ِ‬
‫ات َ ب� ُب الت َعـ ُّـو ِذ ِمـ ْـن ِفتنــةِ َ‬ ‫‪ 4‬حصیــح ب خ�ــاری ِكتـ ُ‬
‫َ‬ ‫َْ‬ ‫ْ‬ ‫َو ِال ْســت ْغ َفار َ� ُب َّ‬
‫الت َعـ ُّـو ِذ ِمـ َـن ال َع ْج ِز َوالك َسـ ِـل َوغ ْي ِ� ِه ‪،۶�۸�۷��۳‬مســندامحد�‪۱�۲�۱�۱�۳‬‬ ‫ِ ِ ب‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ماضمنیوس�ر�ۃالان�س‪:‬‬
‫سو�ر�ہافلقلںیمایکتفصاکک�ذرفرماکرچا�ر�ٓافا�تےسانپ�ہامگنےناکحمکدیاگایتاھ�‪�،‬ا�سوس�ر�ہںیمالہلاعتلٰینےاپیننیتافص�تربوبتی�‪،‬ماکلتی‬
‫�ا�و�رالوہتیاکذکررفماکررہا�سوسوسہاند�ا�زکےرشسےانپ�ہامگنےناکحمکدیاگایہےوجبابا�رپٹلرک�ٓاتاہےا�و�ر گلوو�ںےک لدو�ںںیموسوسے‬
‫�ڈ�الاتہےوخ�ا�ہو�ہایشطنینجںیمےسوہایانسںیمےس�‪،‬سو�ر�ہافلقلںیمسفنا�و�ربد�نیکالسمیتولطم�بےہہکبجا�سوس�ر�تںیمدینےک‬
‫ضر�رسےانچب�ا�و�ر�ا�سیکالسمیتولطم�بےہ�‪�،‬ا�و�ر�دیناکچوھٹےےسوھچٹااصقن�ندنایکےڑب�ےےسڑب�ےاصقن�نےسزیا�د�ہرطخنا�کےہ�۔‬

‫ِمْسِبِهّٰللاِنٰمْحَّرلاِمْيِحَّرلا‬
‫شر�و�عرکتاوہ�ںںیمالہلاعتلٰیکےان�مےسوجڑب�ارہمبا�ناہنیترحمو�الاےہ‬

‫ِساَّنلاۙ‪۰۰۳‬‬ ‫ِساَّنلاۙ‪ِ۰۰۲‬هٰلِا‬ ‫ِساَّنلاۙ‪ِ۰۰۱‬كِلَم‬ ‫ِّبَرِب‬ ‫ُذْوُعَا‬ ‫ْلُق‬

‫�ٓا�پہہکدجیےئ!کہںیمولگو�ںےکرپ�و�ر�دگا�ریکانپ�ہںیمٓاتاوہ�ں�‪ ،‬گلوو�ںےکاملکیک�‪�(،‬ا�و�ر�) گلوو�ںےکوبعم�دیک(پان�ہںیم)�‪،‬‬

‫ْنِم ِّرَش ِساَوْسَوْلا۬ۙ‪ِ ١‬ساَّنَخْلا۪ۙ‪ْ۰۰۴‬يِذَّلا ُسِوْسَوُي ْيِف ِرْوُدُص ِساَّنلاۙ‪۰۰۵‬‬

‫�وسوسہ ڈ�الےن و�الے ےھچیپ ٹہ اجنے و�الے ےک رش ےس�‪ ،‬جو ولگو�ں ےک ونیس�ں ںیم وسوسہ ڈ�الات ےہ�‪،‬‬

‫َنِمِةَّنِجْلاَوِساَّنلاؒ‪�(۰۰۶‬الان�س�‪۱‬تا�‪)۶‬‬
‫(خو�ا�ہ) �و�ہنجںیمےسوہایاناس�نںیمےس۔‬
‫وجرجاند�ا�رکیاشیپنیوکپڑک�ےوہئےےہاطیش�نیکانپ�ہامگنںی�‪،‬جوتام�مرب�ائوی�ںیکڑج�ا�و�ر�ا�ناکما�د�ہ‬
‫گلوو�ںےکر�ب! �ا�و�ر�ا�نےکوبعم�دسے ہ‬
‫وخوص�ر�ت‬
‫ہے�‪،‬جساکتفہن ا�و�ررشیہ ےہہک و�ہ ولگو�ں ےک لدو�ں ںیم وسوسہ ڈ�الاتہے �‪�،‬ا�ن ےکاسمےنرشکینیسحترکتاہے �‪،‬بر�ائیوک�اتناہئی ب‬
‫تاہے‪�،‬و�ہاہنںیالھبئیےساب�ز�رھکاتہےا�و�ر�ا�سوککیس‬
‫دیپ�ار �‬
‫بانکر�ا�نےکاسمےنشیپرکتاےہا�و�ربر�ائیےکا�رتاک�بےکےئلا�نےکاند�راشن�ط ک‬
‫�ا�و�رہیوص�ر�تںیما�نےکاسمےنشیپرکتاےہ�‪�،‬و�ہہشیمہاسیاح�لںیمرہاتہےہکو�ہوسوسہڈ�الاتہےا�و�رےھچیپٹہاجتاہےخو�ا�ہو�ہونج�ںںیم‬
‫سےوہیا�اناسنو�ںںیمےس�۔‬
‫جاع�ل‪t‬بنرس�اقہاضلرم�یاکقوب�لاسال�م‪:‬‬
‫�ا�نےکان�مونبسد� نوو�ںںیماتخال�فےہ�‪،‬بضعا�ناکنا�م�جع�یلاتبتےںیہ�‪،‬نبسےکاتعاب�رسےضعباہنںی‬
‫الغفاري ٔاو ب يّ‬
‫الثعل�‬ ‫ّ‬ ‫او‬
‫ٔ‬

‫غاف�ر�یضعبیبلعثا�و�ربضعریمح�یاتبتےںیہ۔‬
‫ٔ‬ ‫دم� ًما ً‬
‫قبيحا واسمل ي ً‬ ‫ً‬
‫املسمل�‪ .‬واكن رجل ً‬ ‫ين‬ ‫ٔ‬
‫قد�ا‬ ‫صاحلا ي‬ ‫من اهل الصفة وفقراء‬
 ‫�� �� �� �‬

‫ےھت‪�،‬دعو�توتحدیکےابدت�ائیزمانےںیمہکمٓائےا�و�ربا�رگا�ہ‬
‫رظنما�و�ربدشلک �‬
‫لح ک‪،‬ریہ �‬
‫�ٓا�پاصاح�بہفصا�و�ررقف�ائےاہمجرینںیمےسےھت�‪،‬مر� صدا �‬
‫�رسالتںیماحضرہوکرقوب�لاسال�ماکشر�فاحصلایک�۔‬
‫�اہلریسنےرص�احتےکاستھاھکلہے‬
‫َ َّ ُ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه‬
‫ُ‬ ‫َّ َٔ َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل َ‪،‬وا ْعط َر ُسول الهلِ صل‬
‫َ َّ ُ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َو شَ� َد َٔا ْي ًضا ُج َع ٌال ْ ُ ْ َ‬
‫ول الهلِ صل‬ ‫ال َري ِسيع واملشاهد لكها َمع َرس ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َٔ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ئ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫اص‪ َ :‬ي� َر ُسول الهلِ اعط ْيت ع َي ْينة ْب نَ� ِح ْص ٍن‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُْ‬ ‫ََْ‬
‫و� ْم ِب� ِجلع َران ِة ِمن غن ِ ِا� خي ب� فقال سعد ب ن� ا ِب ي� وق ٍ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ال َٔولفة قل بُ ُ‬ ‫َو َس َل ُ‬
‫الض ْمر َّي َ‪،‬ف َق َال َر ُسول الهلِ َص َّل ُ‬
‫الهل‬ ‫س َاق َة َّ‬ ‫َ‬ ‫اال ْق َر َع ْ نَ� َحابس َؤَا ْش َب َاه ُه َما ِم َائ َة ِم َائ ٍة ِم َن إالبل َو تَ َ� َك َت ُج َع ْي َل ْ نَ� ُ‬ ‫َ َٔ‬
‫و‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬
‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫َٔ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َعل ْي ِه َو َس َل‪ :‬ا َما َوال ِذي نف ِ َ ُ َ ْ ْ نُ ُ َ َ ْ ٌ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َٔ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫الع اال ْر ِض ِك َها ِمث ِل ُع َي ْي َنة َواالق َر ِع َول ِك ِ نّ ي� تَ�لف تُ َ� َما‬ ‫س ِبي ِد ِه جلعيل ب� ساقة خ ي� ِمن ِط ِ‬ ‫ي‬
‫ِل ُي ْس ِ َلا َو ُو ِّ ْك ُت ُج َع ْي َل ْ نَ� رساقة إىل إ ْس ُ‬
‫الم ُه ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ب‬
‫زو�ہوبت�کںیمرسو�لالہلﷺےکرمہکا�بےھت�‪�،‬رسو�لالہلﷺ نے‬ ‫زو�ہنینحا�و�رغ �‬ ‫زو�ہینبرقیہظ�‪،‬غ �‬ ‫�و�ہالرمسیعیا�و�رتام�ماشمہدزغ�و�ہاحد�‪،‬غ �‬
‫جر�انہ ںیم انغئمربیخمںی ےس ا�ن ولگو�ںوکعاطفرمایاجنیک اتلفیولق�بوظنم�رتیھ�‪ ،‬توسدعبن ابی قوا�ص‪t‬نےرع�ضایک ا�ے الہل ےک‬
‫�رسو�لﷺ�!�ٓا�پےنہنییعنبنیصحا�و�ر�الاقر�عنباحبسا�و�ر�ا�نےکاشمبہولگو�ںوکتوسوسو�ا�ونٹاطعفرمائےا�و�ر�جع�یلنبرس�اقہاضلرم�ی‬
‫‪t‬ر�وئےزمنیےکامت�م‬ ‫وھڑ�دیا�‪�،‬رسو�لالہلﷺےنرفمایاقمسےہا�سذ�ا�تیکسجےکہضبقںیمریم�یاج�نےہ�جع�یلنبرس�اقہ �‬ ‫کوچ �‬
‫یعہنیا�و�ر�الاقر�عےسیجولگو�ںےسرتہبہںی یلنکںیمےنا�نولگو�ںےکولق�بوکمانو�سایکتاکہو�ہاسال�مےل ئٓاںی�ا�و�ر�جع�یلنبرس�اقہ‪t‬‬
‫رپس�در�دیا�‪،‬‬ ‫کو�ا�نےکاسال�مےک ک‬
‫َ َّ ُ َ َْ‬ ‫ال ِد َين ِة ب َس َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ساقة َب ِش ي ً�ا إل َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫الهل َعل ْي ِه َو َس َل ُج َعال ْب ن� ُ َ‬ ‫َّ‬
‫ول الهلِ َصل ُ‬ ‫ََ َ َُ ُ‬
‫الم ِة َر ُسول الهلِ صل الهل علي ِه‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫بعث رس‬
‫ال ْص َط ِلق ف� شعبان سنة ّ‬ ‫الهل َع َل ْي ِه َو َس َّ َل َب ن� ْ ُ‬‫ول الهلِ َص َّل ُ‬‫َُ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ف َ َ‬ ‫َو َس َّ َل َو ْ ُ‬
‫ست‬ ‫ِ ي‬ ‫ِي‬ ‫الرق ِاع ملا غزا رس‬‫ات ِ‬ ‫ال ْس ِ ِل ي نَ� ِ ي� غ ْز َو ِة ذ ِ‬
‫ْاس َت ْع َم َل َع َل ْ َ‬
‫ال ِد َين ِة‬
‫زو�ہذ�ا�تال قرا�عںیمرسو�لالہلﷺےن�جع�یلنبرس�اقہ‪t‬کوسماملنو�ںیکالسمیتاکشبری�(خو�شربخ�یدیےن �والا�)بانکےدمیہنونم�ر�ہ‬ ‫غ �‬
‫زو�ہینبقلطصمےکےئلرشتیفےلےئگوتمدیہنونم�ر�ہرپ�جع�یل‪t‬کوحاکمانبگےئ�‪�،‬ا�ن‬ ‫ھباجیتاھ�‪،‬جبرسو�لالہلﷺابعش�نھچرجہ�یںیمغ �‬
‫‪1‬‬
‫کاسا�لوفا�تیسکاتک�بںیمد�ر�جںیہن�۔‬

‫ ‬

‫ف‬
‫ا� سعد�‪۱�۸�۵‬؍�‪ ،۴‬اسد الغابۃ �‪۵�۳�۶‬؍�‪ ،۱‬االستیعاب � معرفۃ االحصاب�‪۵�۸�۷�،۵�۹�۶‬؍�‪۱‬‬
‫‪ 1‬بن‬