T.C.

MARMARA ÜNİVERSİTESİ
TAKI TEKNOLOJİSİ VE TASARIMI YÜKSEKOKULU
TAKI TASARIMI BÖLÜMÜ

ANTİK MISIR’DA SEMBOLİZMİN TAKILARA

YANSIMASI

Bitirme Tezi

Ayşe Begüm Ütnü

İstanbul - 2017
 T.C.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
TAKI TEKNOLOJİSİ VE TASARIMI YÜKSEKOKULU

ANTİK MISIR’DA SEMBOLİZMİN TAKILARA

YANSIMASI

315113003 Ayşe Begüm ÜTNÜ

BİTİRME PROJESİ
TAKI TEKNOLOJİSİ VE TASARIMI YÜKSEKOKULU
TAKI TASARIM BÖLÜMÜ

Tez Danışmanı
Öğr. Gör. Dr. Çimen BAYBURTLU

İstanbul – 2017
 Özet

Antik Mısır beş bin yıllık bir geçmişe sahip ve çok kültürlü bir medeniyettir. Çok
uzun zaman önce yaşadıklarından haklarında çok şey öğrenmek de zordur. Fakat
onlar hakkında sahip olunan çok önemli ipuçları vardır. Zamanının tapınaklarını,
yaşadıkları mekanları, resimlerle ve kutsal saydıkları sembollerle bezemişlerdir. Bu
deliller onlara, yaşantılarına ve inançlarına dair en önemli bulgular niteliğindedir.
Bunların arasında en dikkat çekici olanları hiyeroglifler ve sembollerdir. Hikayeleri
anlatmak, bilgiyi ilişkilendirmek ve günlük hayatlarını düzenlemek için onları
kullanmışlardı. Mısırlı sanatçılar ve katipler günümüzde çoğunlukla sanat çalışması
olarak görülen binlerce obje üretmişlerdir ki bunlar, Mısırlılara göre hem günlük
hayatın hem dini ibadetin ayrılmaz bir parçasıydı. Mücevherin en küçük
parçasından muazzam piramitlere kadar semboller, Antik Mısır’da bulunan
neredeyse bütün objeleri süslemiştir. Mısır sanatına bakarken bilinmesi gereken çok
önemli bir şey var ki, Horus gözü gibi semboller genellikle birden fazla anlama
sahiptir. Bu göz Horus’un bir sembolüdür ve şahin olarak betimlenen Horus aynı
zamanda güneşle ilişkilidir.

Ölümden sonraki yaşam kavramı Antik Mısırlılar için çok önemliydi ve ölülerin
mezarlarının içindeki sembolik tasvirleri kullanmaları estetik değerden ziyade batıl
ve dini inançlara bağlıydı. Mısır sanatı diye adlandırılan aslında dini ve büyü
maksadıyla yaratılmış sembolleri ve işlevleri, Mısırlıların dünya hakkındaki
inanışlarını ve onu anlama, onunla bağ kurma çabalarını ortaya koyar. Mısır’ın
sosyal ve dini bağlamında, sanat çalışmaları pratik bir rol oynar.

Sembolizm Mısırlılar için yaşamları boyunca etraflarındaki dünyanın anlamını inşa

etmek için hem pratik hem de ölüm sonrası hayatta onları neyin beklediğini
anlamlandırmanın bir yoluydu. Kullandıkları takılar; amuletler, yüzükler, kolye ve
bilezikler ise bu anlamlandırmada onlar için oldukça önemli bir yer edinmiştir.

i
 Teşekkür

Bütün öğrenim hayatım boyunca bana maddi ve manevi destek sağlayan aileme,
özellikle üniversite hayatım boyunca cesaretimin kırıldığı noktada beni teselli eden
canım anneme ve ablama, bu çalışmayı hazırlama sürecinde benden yardımını
esirgemeyen sevgili danışmanım Öğr. Gör. Dr. Çimen Bayburtlu’ya, dört yıllık
süreçte bana kattıkları için bütün hocalarıma ve yoğun çalışmalarım sırasında bana
manevi destek sağlayan, beni cesaretlendirmekten geri durmayan bütün dostlarıma
sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum.

ii
 İÇİNDEKİLER

Özet i
Teşekkür ii
İçindekiler iii
Fotoğraf Listesi iv
Resim Listesi viii
1 Giriş 1
2 Antik Mısır Dönemine Kısa Bir Bakış 2
3 Antik Mısır’da Sembolizm ve Hiyeroglifler 4
3.1 Mısır Hiyeroglif Yazısı……………………………………………………..7
3.1.1 Hiyerogliflerdeki Kartuşların Anlamı ve Önemi……………………10
3.2 Başlıca Antik Mısır Sembolleri……………………………………………14
3.2.1 Hayvan Sembollerinin Antik Mısırlılar İçin Önemi………………...14
3.2.2 Ankh Djed ve Was…………………………………………………..16
3.2.3 Horus Gözü (Udjat)………………………………………………….24
3.2.4 Lotus Çiçeği (Sesen)………………………………………………...27
3.2.5 Skarabe (Bokböceği)………………………………………………...29
4 Antik Mısır’da Takılar ve Sembolizmin Yansımaları 32
4.1 Antik Mısır’da Başlıca Kullanılan Takılarla Sembolizm………………....35
4.2 Diğer Takılarda Sembolizm Yansımaları…………………………………40
Sonuç 44
Tasarımlar 46
Kaynakça 67
Özgeçmiş 71

iii
 Fotoğraf Listesi

Fotoğraf 1 Sağdan sola doğru okunan bir Mısır hiyeroglif yazısı örneği,
(Başlar sağı gösteriyor.)[https://tr.wikipedia.org/wiki/M%C4%B1s%C4%B1r_
hiyeroglifleri, 27.03.2017]………………………………………………………...5
Fotoğraf 2 Reşit Taşı; hiyeroglif(üst), demotik(orta) ve Yunanca(alt) kısımları ile
birlikte, [https://discoveringegypt.com/egyptian-video-documentaries/mystery-of-
the-rosetta-stone/, 28.03.2017]…………………………………………………....8
Fotoğraf 3 Ptolemy ve Cleopatra kartuşlarının karşılaştırılması, [M. Naci
Kayaoğlu-Ayşe Çetinoğlu, Mısır Hiyerogliflerini Çözüme Götüren Dilbilim
Anahtarları, s.48]………………………………………………………………....9
Fotoğraf 4 III. Thutmose’nin Antik Mısır kartuşu, Karnak – Mısır,
[https://tr.wikipedia.org/wiki/Kartu%C5%9F#/media/File:GD-EG-
Karnak040.JPG, 28.03.2017]…………………………………………………….11
Fotoğraf 5 Kral Tutankamon’un mezarından çıkartılmış kartuş biçimli ahşap
kutu, [http://www.touregypt.net/museum/tutl39.htm, 28.03.2017]……………...12
Fotoğraf 6 Tutankamon’un mezarındaki hazinesinden çıkan kartuş biçimli
yüzüğü, [http://www.touregypt.net/featurestories/cartouches.htm,
29.03.2017]............................................................................................................13

Fotoğraf 7 Tutankamon’un hazinesinden, Altın parfüm şişeleri,

[http://www.touregypt.net/featurestories/cartouches.htm, 29.03.2017]………….13

Fotoğraf 8 Hatshepsut'un Deir el-Bahr'deki cenaze tapınağının mezarından ankh

(yaşam sembolü), djed (istikrar sembolü) ve was (güç sembolü) sembollerini
gösteren bir rölyef, [(Kyera Giannini tarafından Mart 2016’da yayımlanmış bir
örnektir.)(http://www.ancient.eu/image/4572/,
31.03.2017)]……………………………………………………………………...16

Fotoğraf 9 IV. Thutmose’un mezarından: Osiris, Anubis ve Hathor ölen krala hayat
verirken, [Ankh: the Key of Life, San Francisco, 2007, s.29]…………...............17

Fotoğraf 10 Tjet sembolü, [http://www.touregypt.net/featurestories/tyet.htm,

02.04.2017]………………………………………………………………………19

Fotoğraf 11 Ahşaptan yapılmış 18. hanedanlık II. Amenhotep dönemi ankh

sembolü, [http://www.touregypt.net/featurestories/ankh.htm, 02.04.2017]……..19

Fotoğraf 12 Kral Tutankamon’un bedeninden çıkarılan üzerinde büyüler yazılı

olan djed amuleti, [http://www.touregypt.net/museum/djedpillarpage.htm,
03.04.2017]……………………………………………………………………....21

iv
Fotoğraf 13 Djed sütununun dikilişi, I. Set’in tapınağı, Abydos, Mısır,
[https://theurgetowander.com/2012/03/14/abydos-the-raising-of-the-djed/,
03.04.2017]……………………………………………………………………....21

Fotoğraf 14 Antik Mısır’da amulet olarak kullanılan was asası,

[https://tr.pinterest.com/pin/405886985139952041/, 04.04.2017]……………....23

Fotoğraf 15 Ölüler Diyarında yolculuk yapan tanrı Ra, elinde was asası ile
birlikte, [http://www.ancient.eu/article/1011/, 04.04.2017]……………………...23
Fotoğraf 16 Amulet şeklinde Horus Gözü, [http://www.landofpyramids.org/eye-
of-horus.htm, 06.04.2017………………………………………………………...26
Fotoğraf 17 Antik Mısır’da bir lahit parçasının kemerli paneli, üstte Horus
gözüyle bir gemide kürek çeken Mısırlı, 26. Hanedanlık – M.Ö. 663-525
[http://sadigh.weebly.com/featured-artifacts/category/hieroglyphs/2,
06.04.2017]………………………………………………………………………26
Fotoğraf 18 Mısır Sakkara yakınlarında bulunan bir kireçtaşı rölyefi, solda lotus
çiçeği görülüyor. M.Ö 2500; (Riklef Kandeler; Wolfram R. Ullrich, Symbolism of
Plants, Journal of Experimental Botany, Temmuz 2009, s.2462)………………..28

Fotoğraf 19 Güneşin doğuşunu simgeleyen skarabe başlı tanrı Khepri, Kraliçe

Nefertari’nin mezarı, [https://www.tumblr.com/search/music:%20khepri,
06.04.2017]………………………………………………………………………30

Fotoğraf 20 Güneş diski ile birlikte kanatlı skarabe kabartması,

[https://www.topbest.ph/blog/ancient-egyptians-scarab-beetles/,
06.04.2017]………………………………………………………………………31

Fotoğraf 21 Kartuşun içinde skarabe kabartması,

[http://www.foragerfoundation.org/blog/2014/11/01/scarab-beetle,
06.04.2017]………………………………………………………………………31

Fotoğraf 22 Antik Mısır takılarından bir koleksiyon, British Müzesi, Londra,

[https://global.britannica.com/art/jewelry/The-history-of-jewelry-design,
06.04.2017]………………………………………………………………………33

Fotoğraf 23 II. Senusret kızı Sit-Hathor Yunet'in mezarından II. Kral Senusret'in
pektoral bir parçası, [http://www.ancientdigger.com/2013/02/the-history-and-
meaning-of-ancient.html, 06.04.2017]…………………………………………...33

Fotoğraf 24 Üçüncü Orta Dönem ila Geç Dönem (M.Ö. yaklaşık 1069-332)
arasında bulunan 20 adet çeşitli sembollerde amulet, [https://www.the-
saleroom.com/en-gb/auction-catalogues/chiswick-auctions/catalogue-id-
srchis10273/lot-bcfe43c1-c103-4d0e-bfa9-a66600aa6f1a, 06.04.2017]………...36

v
Fotoğraf 25 Orta Krallık ve İkinci Ara Dönem, MÖ 2040-1550 arası Mısır
skarabe amuletleri, Capitoline Müzeleri, Roma, Mark Cartwright, Mayıs 2013,
[http://www.ancient.eu/image/1218/, 06.04.2017]………………………………37

Fotoğraf 26 II. Thutmose saltanatından kalp skarabe, , Yukarı Mısır, Thebes,

[http://www.metmuseum.org/art/collection/search/545146, 06.04.2017]……….38

Fotoğraf 27 Hatshepsut ve III. Thutmose’un ortak egemenliği döneminden kalp

skarabe, Yukarı Mısır, Thebes,
[http://www.metmuseum.org/art/collection/search/545160, 06.04.2017]……….38

Fotoğraf 28 Orta Krallık Dönemi I. Amenemhat saltanatından Wah’ın cenaze

gerdanlığı, [http://www.ancientdigger.com/2013/02/the-history-and-meaning-of-
ancient.html, 07.04.2017]………………………………………………………...41

Fotoğraf 29 Tutankamon’un Lapis Lazuli taşından yapılmış Skarabesi, kanatlarla

desteklenmiş yeni doğan güneş figürü ile birlikte,
[http://www.ancientdigger.com/2013/02/the-history-and-meaning-of-
ancient.html,07.04.2017]…………………………………………………………42

Fotoğraf 30 Kral Turankamon tarafından takılmış olan pektoral(göğüs takısı)

skarabe, [http://www.ancientdigger.com/2013/02/the-history-and-meaning-of-
ancient.html, 07.04.2017]………………………………………………………...42

Fotoğraf 31 Sit-Hathor Yunet tarafından peruk amaçlı takılan taç, yeşil fayans,
lapis lazuli ve altın kakmalı, Kahire, Mısır,
[http://www.ancientdigger.com/2013/02/the-history-and-meaning-of-ancient.html,
07.04.2017]………………………………………………………………………43

Fotoğraf 32 Tutankamon’un skarabe bileziği, Lapis lazuli ve altın işlemeli, Mısır

Müzesi, Kahire, [http://farlang.com/ancient-egyptian-jewelry-and-amulets,
07.04.2017]………………………………………………………………………43

Fotoğraf 33……………………………………………………………………....46

Fotoğraf 34............................................................................................................47

Fotoğraf 35………………………………………………………………………48

Fotoğraf 36………………………………………………………………………49

Fotoğraf 37………………………………………………………………………50

Fotoğraf 38………………………………………………………………………51

Fotoğraf 39………………………………………………………………………52

Fotoğraf 40………………………………………………………………………53

vi
Fotoğraf 41............................................................................................................54

Fotoğraf 42………………………………………………………………………55

Fotoğraf 43………………………………………………………………………56

Fotoğraf 44………………………………………………………………………57

Fotoğraf 45………………………………………………………………………58

Fotoğraf 46………………………………………………………………………59

Fotoğraf 47………………………………………………………………………60

Fotoğraf 48………………………………………………………………………61

Fotoğraf 49………………………………………………………………………62

Fotoğraf 50………………………………………………………………………63

Fotoğraf 51………………………………………………………………………64

Fotoğraf 52………………………………………………………………………65

Fotoğraf 53………………………………………………………………………66

vii
 Resim Listesi

Resim 1 Opening of the Mouth Ritual, Anubis Tanrısı ve Rahiplerin Ölüyü

MumyalamaTöreni, [https://en.wikipedia.org/wiki/Opening_of_the_mouth_
ceremony, 27.03.2017]…………………………………………………………….3
Resim 2 Champollion’nun Koptik, Demotik ve Hiyeroglif alfabeleriyle yaptığı
karşılaştırmalar sonucu ortaya çıkardığı alfabe, [M. Naci Kayaoğlu-Ayşe
Çetinoğlu, Mısır Hiyerogliflerini Çözüme Götüren Dilbilim Anahtarları,
s.48]………………………………………………………………………………..9
Resim 3 Mezarlık ve mumyalama tanrısı Anubis,
[https://en.wikipedia.org/wiki/Anubis, 30.03.2017]……………………………..15

Resim 4 Güneş Tanrısı Ra, [https://en.wikipedia.org/wiki/Ra, 30.03.2017]……..15

Resim 5 Djed Pillar - Djed sütunu, Osiris tanrısını temsil ediyor,
[http://www.touregypt.net/featurestories/djedpillar.htm, 03.04.2017]…………..21
Resim 6 Antik Mısır Horus Gözü, (Courtesy Fortean Picture Library), [Raymond
Buckland, The Witch Book, Canton, 2001, s.162]………………………………25
Resim 7 Bir firavun lotus çiçeğinin tutuyor ve ibis başlı Thoth’un önünde
duruyor. Thoth’un elinde iki önemli sembol olan was ve ankh var. Thoth’un
arkasında inek tanrısı Hathor duruyor. [http://www.landofpyramids.org/lotus-
symbol.htm, 06.04.2017]……………………………………………………...…28

viii
 1 GİRİŞ

Sanat; ilk çağlardan günümüze kadar, insanların farkında olarak ya da olmayarak,

kendi hissettiklerini ve düşüncelerini bir şekilde etrafına aktarma biçimi olarak
karşımıza çıkar. İnsanlığın gelişimine katkıda bulunmuş bütün uygarlıklarda az çok
bu biçim gözümüze çarpar. Resim, heykel, mimari gibi alanlarda birçok eser
birikimli olarak günümüze ulaşmış, her bir önemli yapıt bir diğerine ilham kaynağı
olacak şekilde meydana gelmiştir.

Günümüz sanat, bilim ve felsefesine ışık tutmuş en önemli uygarlıklardan biri olan
Mısır Uygarlığı, Nil Vadisi’ne uzanan geniş topraklarında insanlığı cezbeden,
ihtişamlı ve nasıl bir teknoloji kullanılarak yapıldığı ile ilgili hala gizemini koruyan
yapılar inşa etmişlerdir. Bu yapıların içlerinde de en az inşa ettikleri yapılar kadar
gizemli ve ihtişamlı eserleri, gün yüzüne çıkarılmıştır. En çok göze çarpan eserlerin
başında, firavunlara ve imparatorlara ait altından yapılmış eşyalar ve mücevherler
gelir. Tapınak duvarlarını, firavunların mezarlarını, kişisel eşyalarını süsleyen ve
bununla birlikte kullandıkları takıları bezeyen semboller, en dikkat çekici unsurlar
arasındadır. Oldukça lüks bir yaşam standardının göstergesi olan değerli eşyaları
süsleyen bu semboller, sanatsal ögeler olmasının yanı sıra, Mısır Uygarlığının dini
inanışlarını ya da günlük yaşamlarını sembolize eden ögeler olarak incelenir.

Bu çalışmanın amacı, Antik Mısır’da insanların yaşamlarına entegre ettikleri

sembolleri; inançları, siyasi ve günlük yaşantıları ile birlikte bir yerlere aktarma
ihtiyacı duyduğunu ve bu ihtiyacı sanatsal yollarla ellerinde bulunan materyaller ile
aktardığını göstermektir.

Yöntem olarak, konu ile ilgili kaynak taraması yapılıp kitap ve elektronik
ortamlardan makaleler incelenmiştir. Araştırma yazılı kaynaklar ile sınırlı kalmıştır.
Türkçe kaynakların yetersizliği, İngilizce kaynaklardan çeviri yapılmasıyla bu
çalışmanın gerekliliğini ve önemini ortaya koymuştur. Elde edilen veriler ışığında
değerlendirmeler yapılarak notlar alınmıştır.

1
 2 ANTİK MISIR DÖNEMİNE KISA BİR BAKIŞ

Nil Vadisi’nin sulak ve verimli topraklarında gelişip büyüyen Mısır Uygarlığı,

yaklaşık 3 bin yıl boyunca firavunların ve imparatorların hakimiyetiyle
yönetilmiştir. Bu topraklardaki verimlilik ile birlikte elde edilen tarımsal güç birçok
gelişmeyi de beraberinde getirmiştir. Bölge koşullarına uyum sağlamak amacıyla
birçok alanda geliştirdikleri sistemler ile yaşam standartlarını yükseltmiş, hem
ekonomik hem de kültürel açıdan ilerlemelerine katkı sağlamışlardır. Birçok alanda
ihtiyaçtan doğan gelişmeler ve bölgedeki şartlar sebebiyle yeni buluşlarıyla Antik
Mısır, zamanla daha da güçlenen bir medeniyet olmuştur. Antik Mısır’ın en önemli
keşiflerinden biri ise mumyalama yöntemidir. Bölgenin sıcak iklim koşulları
sebebiyle çölün kumlarına gömülen cesetlerin kuruyup doğal yollarla
mumyalandığı gözlemlenmiştir.1 Bu mumyalama, ölüleri bir sonraki yaşama
hazırlamak için vücut ve organlarını korumak amacıyla kullanılan bir yöntemdi.
Mısırlılar, dini inançlarının da etkisiyle bu yönteme sürekli başvurmuşlardır.
Firavunların bedenlerini sonsuza dek korumak için büyük anıt mezarlar inşa
etmişlerdir. Nitekim Altan Türe de kitabında bunu şu şekilde belirtmiştir:

“Eski krallığın sülale döneminde tanrı-kralın ölü bedeninin ebediyete

kadar korunması ve sihirli etkisinin ülkesi yararına sürmesi için anıt
mezarlar yapılır. Bu mezar yapıları, toprak altındaki mezar odasını
örten, kenarları eğimli, dikdörtgen platformlardan (mastaba)
basamaklı piramitlere doğru gelişir. Gerçek piramit formu Keops’un
devasa mezar anıtı ile zirveye ulaşır.”2

1
Altan Türe, Dünya Kuyumculuk Tarihi 1Eski Çağlardan Orta Çağa, Tarih Öncesi Mısır, İstanbul
Kuyumcular Odası Yayınları, İstanbul, 2011, s.40
2
Altan Türe, Dünya Kuyumculuk Tarihi 1Eski Çağlardan Orta Çağa, Tarih Öncesi Mısır, İstanbul
Kuyumcular Odası Yayınları, İstanbul, 2011, s.41-42

2
Resim 1 Opening of the Mouth Ritual, Anubis Tanrısı ve Rahiplerin Ölüyü Mumyalama Töreni,
[https://en.wikipedia.org/wiki/Opening_of_the_mouth_ceremony, 27.03.2017]

Döneminin en büyük yapıtları kabul edilen piramitler kusursuz yapılmış

hesaplamalar ve bir çalışma düzeni içerisinde meydana gelmiştir. Bu mükemmel
yapılar dış görünümü kadar iç mekanının yapısı ve düzeni ile de insanların merakını
celbetmiştir. Piramitlerin ve diğer anıtsal yapıların içinde firavunlara ait değerli
eşyalar ve mücevherler gün yüzüne çıktığı zaman bu merak giderek büyümüştür.
Mısır Uygarlığı’ndan miras kalan bütün bu eşyalar kıtalararası yolculuk yaparak,
dünyanın dört bir tarafından gelen insanların ilgisine sunulmuştur. Mısırlıların
zenginliğini ve gelişmişliğini ortaya koyan bu göz alıcı eserler, hem Mısır sanatı ile
ilgili hem de Mısırlıların dini inançlarına ve yaşantılarına dair önemli ipuçları
barındırır.

3
 3 ANTİK MISIR’DA SEMBOLİZM VE HİYEROGLİFLER

İnsanlığın yaratılışından beri merak duygusu var olduğundan, insanlar doğayı ve

onun içinde barındırdıklarını anlamaya ve evrenin sırrını keşfetmeye çalışmışlardır.
Etraflarında bulunan birçok şeyin kendilerinde bıraktığı izlenimleri bir şekilde
aktarma çabası içine girmişlerdir. Taşlara, duvarlara, birtakım resim ve sembolleri
çizerek veya bunları yontarak yaşadıkları olayları ve düşüncelerini, bununla birlikte
hislerini belgelemişlerdir. Zamanla bu sembollerin dilini güçlendirip bir kesinliğe
oturtmuşlar ve kendilerince, en güçlü ifade biçimlerinden birini yani alfabelerini
oluşturmuşlardır. Nitekim Antik Mısır’ın yazı sistemlerinden olan hiyeroglif yazısı
sembollerden ve aynı zamanda seslerden oluşmaktadır. Bu semboller Mısırlıların
hem yaşantılarının hem inançlarının bir parçasıydı. Colleen Carroll bir yazısında
Mısır’da sembolizmin ne derecede önemli olduğunu şu şekilde belirtmektedir:

“Sanattaki hiçbir dizinin Mısır’daki sembolizm olmadan tam

sayılamayacağını kabul etmek gerek. Belki de, tarihteki diğer hiçbir
medeniyet, görkemli ve güçlü bir medeniyet olan, M.Ö 3100’lerin
başından M.S yaklaşık 300’lere kadar ayakta kalmayı başarmış Antik
Mısır kadar, kendi kültürlerini her yönünden betimlemek adına
sembolik imgelere bu kadar başvurmamışlardır.”3

Sembolizm, evrensel ilke ve prensiplerin sade, insani öğelere indirgenerek ifade

edilmesi manasına gelmektedir. Semboller ise, anlatmak istediği şeyi, en net, en
sade ve doğal şekliyle ifade eden şekillerdir.4

Mısır sembolizminin kökeni, yaratılış mitolojilerine dayanır. Yaratılış

mitolojilerinin ortak noktasının ise, şiddetli akan, köpüren, adı Nu olarak bilinen bir

3
Colleen Carroll, “Clip and Save Arts” Arts and Activities, Sayı:140/5, Ocak 2007 s.33
4
Anonim, “Antik Mısır’da Takı Kültürü ve Sembolizm”,
http://www.voirmagazin.com/haber-3841-.html, 10.02.2017

4
nehrin olduğu söylenir. Bu kendi içinde Nil Nehri’nin sembolizmiydi denebilir.5
Çünkü Mısırlılara göre her şey bu büyük nehirden gelmişti. Tanrılar ve birçok
sembollerin buradan doğduğuna inanılırdı. Nil Nehri’nin sularının geri
çekilmesiyle birlikte, güneşin doğduğu topraklarda bu tanrılar ve güneş ile ilişkili
birçok sembol ortaya çıkmıştır.6 Antik Mısırlıların güneşi kutsal saymalarının ve
onu birçok yerde sembol olarak resmetmeleri de bununla açıklanabilir. Güneşi
kullandıkları takılara da aktarmaları bu yüzdendir.

Antik Mısırlılar doğayı ve içinde barındırdıklarını çok iyi gözlemlemişlerdir ki

zaten oluşturdukları dil görselliğe dayanmaktadır. Anlatmak istedikleri ne varsa
sembollere başvurmuşlar ve bu vasıta ile beraber sembollerle bir dil
oluşturmuşlardır. Sembollerin evrensel bir dili temsil ettiğine inanırcasına her yerde
kullanmışlardır. Günümüzde zor da olsa Antik Mısır sembollerinin çözülmesi buna
bağlı olmuştur. Uzun yıllar boyunca unutulup giden bu resim dilinin tekrar
canlanmasıyla birlikte Antik Mısırlıların inançlarını yaşantılarını ve toplumsal
hayatlarındaki düzeni anlamak mümkün olmuştur.

Fotoğraf 1 Sağdan sola doğru okunan bir Mısır hiyeroglif yazısı örneği, (Başlar sağı gösteriyor.)
[https://tr.wikipedia.org/wiki/M%C4%B1s%C4%B1r_hiyeroglifleri, 27.03.2017]

5
Anonim, “The Origins of Egyptian Symbolism”, http://www.ka-gold-jewelry.com/p-
articles/egyptian-symbols.php , 15.02.2017
6
Anonim, “The Origins of Egyptian Symbolism”,
http://www.ka-gold-jewelry.com/p-articles/egyptian-symbols.php, 15.02.2017

5
Mısırlıların yaşamlarına dair ipuçları arasında semboller oldukça büyük öneme
sahiptir. Şüphesiz ki sembolizm ve hiyeroglifler olmadan Antik Mısır hakkında
kesin yargılara varmak mümkün olamayacak ve onlarsız elde edilen bilgiler eksik
kalacaktır. Çünkü Mısırlılar yaşamlarına ve inançlarına dair birçok şeyi
hiyeroglifler ve bunu kapsayan semboller vasıtasıyla tapınak girişlerindeki
duvarlara, mezarlara, kullandıkları eşya ve mücevherlere işlemişlerdir. Kısacası
onları hayatları ile bütünleştirmişlerdir. Bu yüzden denebilir ki semboller,
Mısırlıların yaşamı hakkında merak edilenlerin büyük ölçüde anlaşılmasına, değerli
bilgilere sahip olunmasına katkı sağlamıştır. Hiyerogliflerin ise bu sembolleri,
alfabetik sesleri ve dahasını kapsayan bir çeşit yazı biçimi olduğuna inanılmaktadır.

Hiyerogliflerin sadece sembollerden oluştuğu düşüncesi uzun bir zaman dilimi

boyunca sürmüştür. Fakat bir çeşit resimyazı şeklindeki bu alfabe bin yılı aşkın bir
süre boyunca kullanılmamasından dolayı yavaş yavaş unutulmaya yüz tutmuştur.
Bu sebepledir ki bu dili konuşanlar giderek azalmış ve sonunda kimsenin
konuşamadığı bir noktaya vararak tamamen unutulmuştur. Hiyerogliflerin
çözülmesi de bunun için çok zor ve sancılı bir süreç olmuştur. Mısırbilimci Jean
François Champollion’un başını tuttuğu ve birçok dilbilimcinin de girişimiyle Reşit
Taşının bulunuşu ile birlikte gerçekleştirilen çalışmalar doğrultusunda
hiyerogliflerin sadece sembollerden değil, aynı zamanda seslerden meydana geldiği
kanıtlanmıştır.7 Fakat denebilir ki, her ne kadar bazı semboller sesleri temsil etse de
Mısırlılar, bu sesleri ifade etmede yine sembollere ihtiyaç duymuşlar, onları
kullanmaya mecbur kalmışlardır. Bu çalışmada ise işin sadece sembolik kısmı
incelenmiştir.

7
M. Naci Kayaoğlu-Ayşe Çetinoğlu, “Mısır Hiyerogliflerini Çözüme Götüren Dilbilim
Anahtarları”, Karadeniz, Sayı: 17, 2013, s.47-51,
http://www.dergikaradeniz.com/web/upload/icerik/17/17.3.pdf, 19.03.2017

6
3.1 Mısır Hiyeroglif Yazısı

Hiyeroglifler Antik Mısır’ın tarihsel süreci içerisinde doğup gelişen ve sadece o

dönemde kullanılan, hatta antik çağın bitişiyle birlikte yok olma süreci başlayan bir
çeşit yazıdır. Çok zor olan bu alfabedeki semboller, bazen bir heceyi bazen bir
kelimeyi bazı durumlarda ise bütün bir cümleyi ifade eden sembollerden meydana
gelmişti.8 Bu yazıyı yazabilen ve okuyabilenler çok azdı. İçerisinde yedi yüzden
fazla işaret barındırması bunun sebeplerindendir. Okuyabilmek ve yazabilmek
adına yazıcı adı verilen meslek grubundan insanlar bunun için özel olarak
yetiştirilirlerdi. Bu kişiler uzun süren eğitimler sonucunda bu yazıyı yazabilirlerdi.
Titizlikle ve ince işçilikle bu yazıyı duvarlara yontarak veya yazarak kayda
geçirmişlerdir. Yazının okunuşu da figürlerin dönük olduğu tarafa göre değişkenlik
göstermekteydi. Yani insan veya hayvan figürlerinin yüzü ne tarafa dönük ise
yazıyı oradan okumaya başlamak gerekirdi. Aslında hiyeroglifler bu açıdan hem
sanat niteliği hem de belirli bir düzene göre gitmesi sebebiyle bilimsel bir nitelik
taşıyordu. Bununla birlikte, daha sonraları hem katip ve rahipler tarafından
kullanılan hieratik şekli hem de halkın anlayabileceği düzeyde basitleştirilmiş
demotik şekli oluşturulmuştur. Bu kelimenin kökeni ise Yunanca ’da halk anlamına
gelen demos kelimesine dayanmaktadır. Jean François Champollion ve diğer
dilbilimciler hiyeroglifleri, içerisinde halkın anlayabileceği düzeydeki demotik,
Yunanca ve hiyeroglif olmak üzere 3 farklı kısımdan oluşan Reşit(Rosetta) Taşı
sayesinde çözüme yaklaşmışlardır.

8
Anonim, “Mısır Alfabesi”, http://www.alfabesi.com/misir-alfabesi/, 27.03.2017

7
Fotoğraf 2 Reşit Taşı; hiyeroglif(üst), demotik(orta) ve Yunanca(alt) kısımları ile birlikte,
[https://discoveringegypt.com/egyptian-video-documentaries/mystery-of-the-rosetta-stone/,
28.03.2017]

Üç kısmı da karşılaştırmalı bir yöntemle çözmeye çalışmışlardır. Fakat

Champollion’dan önceki dilbilimcilerin keşfettiği bir şey vardı. Taşın hiyeroglif
kısmında belirleyici adı verilen kartuşlar mevcuttu. Bu kartuşların taşın üstünde
bulunması yazıtın deşifre olmasında çok önemli bir yere sahipti. Araştırmalara göre
hiyeroglif alfabesi demotik alfabesinin eski versiyonuydu. Bu bilgiler ışığında
Champollion da keşfini demotik işaretlerini hiyeroglif kısmındaki Ptolemaios
kartuşuyla tanımlayarak ve birbiriyle eşitleyerek yapmıştır. Böylece hiyerogliflerin
aynı zamanda alfabetik olabileceği fikri de güçlenmiştir. Bu bilgiyi kullanarak
Cleopatra ve Alexander gibi diğer kartuşları deşifre edebilmiştir.

8
Resim 2 Champollion’nun Koptik, Demotik ve Hiyeroglif alfabeleriyle yaptığı karşılaştırmalar
sonucu ortaya çıkardığı alfabe, [M. Naci Kayaoğlu-Ayşe Çetinoğlu, Mısır Hiyerogliflerini Çözüme
Götüren Dilbilim Anahtarları, s.48]

Fotoğraf 3 Ptolemy ve Cleopatra kartuşlarının karşılaştırılması, [M. Naci Kayaoğlu-Ayşe

Çetinoğlu, Mısır Hiyerogliflerini Çözüme Götüren Dilbilim Anahtarları, s.48]

Hiyerogliflerin kendisini bir anda çözdürmeyişinin arkasında aslında, görünenin

ardındaki görünmeyen kısmı yatmaktadır. Gizemli ve merak uyandırıcı bir yazı
olması sırrının çözülmesi yolunda atılan adımlara ön ayak olmuştur. İlk bakışta
sembollerden oluşan bir yazı gibi görünse de sonuçta hiyerogliflerin bir kısmının

9
nesneleri direkt sembolize etmesinin yanı sıra birtakım sesleri de içerdiği
kanıtlanmıştır.

3.1.1 Hiyerogliflerdeki Kartuşların Anlamı ve Önemi

Hiyeroglif yazısından bir kesit içeren Reşit Taşı, belirleyici adı verilen semboller
içeriyordu. Bunlara kartuş adı veriliyordu. Kartuşlar, içerisine önemli şahsiyetlerin
isimlerinin yazıldığı oval biçimli, alt kısmında yatay bir çizgi ile birleşik
hiyerogliflerdir. Bu oval şekil esasında şen(shen) halkasının uzun halini temsil
ediyordu.* Antik dönemde kullanılan amuletlere kartuş biçimi verilerek, bu
kartuşların içine firavunların ve kralların ismi yazılır ve mezarlarına yerleştirilirdi.
Bu tür öğeler arkeologlar için o dönemin mezarları ve içindekiler hakkında tam
tarihin belirlenmesinde de son derece önem teşkil etmektedir. O dönemde kartuşu
sadece firavunlar takardı. İsimlerini çevreleyen oval onları hem dünyada hem de
ölüm sonrası yaşamlarında kötü ruhlardan koruyan simge niteliğindeydi. Kartuşlar
Mısırlılar için zamanla, iyi şans ve kötülükten korumayı temsil eder hale gelmiştir.
Ayrıca Mısırlılar, isimlerini bir yerlerde kayıt altında alanların, isimlerinin öldükten
sonra bile kaybolmayacağına inanırlardı. İnanışa göre kartuşun tabutta yer alması
bunun için yeterli bir şarttı.9 Jimmy Dunn “kartuşun, aynı zamanda güneşin her
şeyi kuşattığının sembolü ve bunun, kralın evrene olan egemenliğinin göstergesi
olduğunu” ifade etmektedir.10

*
Eski Mısır dilinde şen(shen) sözcüğü, kuşatmak veya çevrelemek manasına gelirdi.
9
Anonim, “Kartuş”, https://en.wikipedia.org/wiki/Cartouche#Hieroglyph_use_of_cartouche,
27.03.2017
10
Jimmy Dunn, “The Ancient Egyptian Cartouche”,
http://www.touregypt.net/featurestories/cartouches.htm, 28.03.2017

10
Fotoğraf 4 III. Thutmose’nin Antik Mısır kartuşu, Karnak – Mısır,
[https://tr.wikipedia.org/wiki/Kartu%C5%9F#/media/File:GD-EG-Karnak040.JPG, 28.03.2017]

Bütün bunların yanı sıra Dunn kartuşun gelişimiyle ilgili şunları aktarmaktadır:

“ …Mısır tarihinin başlarında bir kartuşun en erken kullanımında şen

halkası ile benzerlik görülürken, daha sonrasında uzun kraliyet isimleri
ve ortografiden kaynaklı artan hiyeroglifleri tutmak için şen halkasının
biçimi uzatılmıştır. Şen halkası kendi anlamında kullanılmaya devam
edilirken kartuş, kraliyet isimlerinin standart tutucusu oldu…”11

Kartuşun kraliyet isimlerinin yazılmasında kullanımıyla birlikte korumacı

işlevselliği verilmiştir. Çünkü kartuşun içindeki isim bu sayede hem kötülüklerden
hem de kötü şanstan korunabiliyordu. Korumacı yönlerine o kadar önem vermeleri,
kralların mezarlarının bile kartuş şeklinde inşa edilmesinden anlaşılabilmektedir.12

11
Jimmy Dunn, “The Ancient Egyptian Cartouche”,
http://www.touregypt.net/featurestories/cartouches.htm, 28.03.2017
12
Jimmy Dunn, “The Ancient Egyptian Cartouche”,
http://www.touregypt.net/featurestories/cartouches.htm, 28.03.2017

11
Fotoğraf 5 Kral Tutankamon’un mezarından çıkartılmış kartuş biçimli ahşap kutu,
[http://www.touregypt.net/museum/tutl39.htm, 28.03.2017]

Kartuş hiyeroglifine yüzük ve süslenmiş kartuş biçimli kutularda dekoratif

bağlamda rastlanmaktadır. Bunların bir kısmı kralın önemli isimlerinin yazılı
olduğu ikiz kartuş biçimindeydi. Bir kısmı ise kralın isminden ziyade güneşi ve
tanrının veya kralın tasvirlerini barındırıyordu.13 Güneşin her şeyi kuşatıp sarması
gibi kartuşlar da isimleriyle beraber tanrı ve kralları kuşatan ve onları koruyan
kutsal bir sembol hükmündeydi.

Güneşin anlamına bakılacak olursa; daire şeklinde bir sembol olduğu için güneş,
daire ile özdeşleştirilmiştir. Güneşin sembolizmi olan dairenin anlam açılımı
yapıldığında; ilahi kaynak ortaya çıkar. Dairenin sonu veya başı yoktur.14 Bu da

13
Jimmy Dunn, “The Ancient Egyptian Cartouche”,
http://www.touregypt.net/featurestories/cartouches.htm, 28.03.2017
14
Anonim, “Ezoterik Semboller ve İnisiyatik Öğretim”,
https://indigodergisi.com/2011/09/kutsal-sembollerin-isleyisi-ezoterik-semboller-ve-inisiyatik-
ogretim/, 29.03.2017

12
sonsuz güç anlamına gelmektedir. İçindeki boşluk ise güneş diski ile doldurulurdu
ki genellikle tanrı tasvirlerinin kafasında bu figür bulunurdu. Bu onların
tanrısallığını ve gücünü sembolize ederdi. Tanrılar sahip oldukları güçleri temsil
eden semboller ile birlikte tasvir edilirdi. Örneğin güneş tanrısı Ra, başında güneş
diski ile birlikte ve diğer kutsal sembollerle resmedilirdi. Ra’nın soyundan geldiğini
ilan eden firavunların isimlerinin bulunduğu kartuşlara bakıldığında da bu
sembolün onlar için vazgeçilmez bir unsur olduğu görülmektedir.

Kartuşların Antik Mısır’da genel anlamda koruyucu bir görevi olduğundan,

Mısırlılar onun koruyucu özelliğini takılara da yansıtmaktan geri durmamışlardır.
Bu koruyucu özelliğinden yararlanmak adına değerli eşyalarında kartuş biçimini en
çok kullanan firavunlardan birisi de Tutankamon’du. Hazinesi amuletlerden
sandıklara, mücevherlerden altından yapılmış objelere kadar birçok eşya
barındırıyordu.

Fotoğraf 6 Tutankamon’un mezarındaki Fotoğraf 7 Tutankamon’un hazinesinden,

hazinesinden çıkan kartuş biçimli yüzüğü, Altın parfüm şişeleri,
[http://www.touregypt.net/ [http://www.touregypt.net/featurestories/
featurestories/cartouches.htm, cartouches.htm, 29.03.2017]
29.03.2017]

13
3.2 Başlıca Antik Mısır Sembolleri

Fonetik veya alfabetik hiyeroglif sembolleri dışında çalışmanın asıl kısmını

oluşturan diğer önemli semboller bu bölümde incelenmiştir. Antik Mısırlıların
genellikle takılarda veya özellikle önemini belirtmek istedikleri yerlerde yani
tapınaklarda ve mezar odalarında, içinde çeşitliliğiyle hayran bırakan değerli
eşyalarında bu sembolleri titizlikle işledikleri görülmektedir. Semboller onlara göre
hayatlarının her aşamasında var olmuş hatta, öldükten sonra kendilerini
koruyacaklarına ve yeniden dirilişlerinde, bağışlanmaları sırasında kendilerine
yardım edeceklerine inandıkları kutsal simgelerdir.

Antik Mısır’da sembollerin kullanım alanı oldukça genişti. Amuletler ve kartuşlar

gibi koruma amaçlı olmasının yanı sıra iyi şans getirmesi için de kullanılırdı. Dini
ve büyü ritüellerinde hem kendi yaşamları hem de ölüleri için de bu semboller
olmazsa olmazlardandı. Bu çalışmada, en göze çarpan, popüler ve Mısırlılar için en
önemli olan sembollere yer verilmiştir.

3.2.1 Hayvan Sembollerinin Antik Mısırlılar İçin Önemi

Sembolizmde hayvanlar son derece önemli bir yeri vardır. Benjamin S. Arbuckle
bir yazısında “antropolog Claude Levi - Strauss’un, hayvanların insana ait dini,
sosyal ve siyasal sistemler içerisinde sembolik değere sahip olduğunu söylediğini”
belirtmiştir.15 Nitekim Antik Mısır sanatında resimler hayvan sembolleriyle
doludur. Timsahlar, babunlar, hipopotamlar, ibis kuşu ve diğer Kuzey Afrika
hayvanları Mısırlılar için kutsal sayılırdı. Hem bu kutsal hayvanların vücut
kısımlarını kullanarak heykeller dikmişler hem de hayvan başlı insan vücutlu tanrı
figürleri çizerek ve tasvirlerde bu hayvanlara genişçe yer vererek bunu dile

*
Fonetik, ses bilgisi anlamına gelmektedir.
15
Benjamin S. Arbuckle, “Hayvan Sembolizmi”, Aktüel Arkeoloji, Sayı:44, İstanbul, Mart-Nisan
2015, s.48

14
getirmişlerdir. Örneğin; doğan görünümlü Ra ve çakal görünümlü Anubis
tanrılarının anıtları hayvan başlı tanrıları niteliğini taşırdı.16

En bilinen örneklerden biri ise Kahire’de Gize piramitleri bölgesinde dikili olan
Büyük Gize Sfenks heykelidir. Sfenks, firavun başlı ve yatan aslan vücutlu bir
heykeldir ve pençelerinin arasında tapınak girişi bulunmaktadır.17 Ölüm ve yeniden
dirilme ile ilişkilendirilmiş olan aslan figürü hem batı hem doğu ufuklarının
koruyucusu hükmündedir. Aslanın hayvanlar alemindeki gücü ve üstünlüğü
firavunun kudreti manasına dönüşmüştür.18 Caroline Seawright ise hayvanların
sembolizmdeki yerini kendi ifadesiyle şu şekilde belirtmiştir:

“Mısır kasabalarının genellikle kendi yerel, kutsal hayvanları vardı.

Bazı tanrı ve tanrıçaların yeryüzünde kendilerini belirli bir türün tek
bir temsilcisi olarak kabul ettikleri ve bu hayvan türlerinin hayvanla
ilişkili olan tanrı ve tanrıçaları onurlandırdığı düşünülüyordu. Tanrı ve
tanrıçanın enkarnasyonu olduğuna inanılan hayvan, tapınaklarda ve
dini merkezlerde şımartılmış bir hayat yaşıyordu.”19

Resim 3 Mezarlık ve mumyalama tanrısı Resim 4 Güneş Tanrısı Ra,

Anubis,[https://en.wikipedia.org/wiki/Anubis, [https://en.wikipedia.org/wiki/Ra,
30.03.2017] 30.03.2017]

16
Colleen Carroll, “Animals in Art”, Arts and Activities, Sayı:154/1, Eylül 2013, s.18
17
Anonim, “Büyük Gize Sfenksi”,
https://tr.wikipedia.org/wiki/B%C3%BCy%C3%BCk_Gize_Sfenksi, 29.03.2017
18
Colleen Carroll, “Animals in Art”, Arts and Activities, Sayı:154/2, Ekim 2013, s.22

Enkarnasyon, yaygın olarak tanrının görünüş alanına çıkması, evren ve insanla bütünleşmesi
anlamında kullanılmaktadır.
19
Caroline Seawright, “Animals and the Gods: Sacred Creatures of Ancient Egypt”, Ekim 2012,
http://www.thekeep.org/~kunoichi/kunoichi/themestream/egypt_animalgods.html#.WNvxb8DyjIU
29.03.2017

15
3.2.2 Ankh Djed ve Was

En önemli üç sembol olan ankh, djed ve was; Mısır sanatında amuletlerden

mimariye kadar her şekilde kullanılırlardı. Bu üç sembol bir arada
kullanılmasının yanı sıra tek başlarına da işlev görürlerdi. Yazıtlarda sık sık
birleştirilir ve çoğunlukla lahitlerde bir grup şeklinde veya ayrı ayrı
görülürlerdi. Fakat her iki durumda da kavramların sonsuz değerini temsil
ederlerdi. Mısırlılar için her biri farklı bir anlam ifade etmekteydi. Ankh,
yaşamı, djed istikrarı ve was ise gücü temsil ediyordu.20

Fotoğraf 8 Hatshepsut'un Deir el-Bahr'deki cenaze tapınağının mezarından ankh (yaşam

sembolü), djed (istikrar sembolü) ve was (güç sembolü) sembollerini gösteren bir rölyef,
[(Kyera Giannini tarafından Mart 2016’da yayımlanmış bir
örnektir.)(http://www.ancient.eu/image/4572/, 31.03.2017)]

20
Joshua J. Mark, “Ancient Egyptian Symbols”, Ancient History Encyclopedia, Şubat 2017,
http://www.ancient.eu/article/1011/, 20.03.2017

16
• Ankh

En çok bilinen sonsuz yaşam anlamının yanı sıra, ankh sembolünün başka
anlamları da vardır. Ebedi hayatı, sabah güneşini, erkek ve dişi ilkelerini,
gökleri ve yeri temsil eden tepesi düğüm şeklini almış bir çeşit haç
denilebilir.21 Hristiyanlıktaki haç sembolünün ile de benzerlik taşırlar. Fakat
anlamsal açıdan çok farklıdır. T harfi üzerine konulmuş yuvarlak bir şekli
ifade edişi, sonsuz bir döngüyü işaret eder.22 Bu sembol, resimlerde her farklı
şekilde kullanımında, mesela göz hizasında veya ağız hizasında tutulması,
farklı anlamlara gelmektedir. Örneğin dikilitaşlarda resmedilen, tanrılar veya
tanrıçalar karşısındaki firavunun dudaklarına doğru ankh sembolünü tutarak,
sembolün ilahi enerjisini ona doğru üflemektedir.23

Fotoğraf 9 IV. Thutmose’un mezarından: Osiris, Anubis ve Hathor ölen krala hayat verirken,
[Ankh: the Key of Life, San Francisco, 2007, s.29]

21
Joshua J. Mark, “Ancient Egyptian Symbols”, Ancient History Encyclopedia, Şubat 2017,
http://www.ancient.eu/article/1011/, 20.03.2017
22
Anonim, http://www.izafet.net/threads/ankh-nedir-hac-isaretine-neden-benzetiriz.226665/,
01.04.2017
23
Lon Milo DuQuette, “Ankh: the Key of Life, Red Wheel/Weiser Yayınları, San Francisco, 2007,
s.27

17
Günümüzde hala ankhın neyi sembolize ettiği tartışmalı olsa da, en kabul
görmüş olanı ankhın, ölüm sonrası hayat için yaşamın anahtarı görevini
üstlenmesiydi. Tanrıların firavunu bu sembol ile kutsaması ve ona yeni bir
yaşam sunması da bunun içindir ki, birçok Mısır resimlerinde ankh sembolü
çoğunlukla bu şekilde tasvir edilmektedir. Anubis, Osiris, İsis ve Ra gibi
tanrılar resimlerde ankh sembolünü elinde tutmaktadır. İnanışa göre hayatın
ve ölümün gücü ellerindeydi ve onlar ölümsüzdü.24 En çok kullanım şekli ise
amuletlerdi. Bu amuletler hem kişinin yaşamı boyunca hem de ölümünden
sonraki sonsuz hayatında koruma görevi görüyordu.

Sembolün anlamı hakkındaki başka bir teori ise ankhın gün doğumunu
sembolize ettiği ve tepe kısmının güneşin çapraz çubukla beraber ufukta
yükselen güneşi temsil ettiği şeklindeydi. Dikey kısmı ise güneşin yolu
oluyordu.25

Bazı araştırmacılara göre ankh sembolü tjet ile yakından ilişkiliydi. Hatta
kimine göre ankh, tjetten esinlenilmiş bir semboldü. Fakat bu diğer teorilerin
yanında zayıf kalmış bir görüştür. Buna rağmen iki sembol de benzerliğiyle
dikkat çekmektedir. Anlamsal olarak da yakınlık göstermektelerdir. Tjet de
ankh gibi yaşamı ve buna ek olarak refahı simgelemektedir. Bu sembol ankh
gibi hem djed ile hem de was ile birlikte kullanılırdı. Fakat daha çok dekoratif
bir sembol gibiydi. Bununla birlikte sembolün geçmişi çok çok eskiye,
hanedanlık öncesi döneme dayanmaktadır.26

24
Anonim, “The Ankh”, http://www.landofpyramids.org/ankh.htm, 01.04.2017
25
Taylor Ray Ellison, “The Ancient Ankh, Symbol of Life”,
http://www.touregypt.net/featurestories/ankh.htm, 01.04.2017
26
Jimmy Dunn, “The Tyet Symbol”, http://www.touregypt.net/featurestories/tyet.htm, 02.04.2017

18
Fotoğraf 10 Tjet sembolü, Fotoğraf 11 Ahşaptan yapılmış 18.
[http://www.touregypt.net/featurestories/tyet hanedanlık II. Amenhotep dönemi ankh
.htm, 02.04.2017] sembolü,
[http://www.touregypt.net/featurestories/ank
h.htm, 02.04.2017]

• Djed

Antik Mısır’da istikrar kavramı djed sembolü ile birleşmiştir. Bu sembolün

örneklerine Antik Mısırlıların mezar ve tapınaklarında, el yazmalarında
rastlanmaktadır. Djed ismi doğuda Nil deltasındaki Djedet şehrinde bulunan Osiris
kültünden türemiştir.27 Bu sembolün taşıyıcısı ise Mısır Tanrısı Osiris’tir. Şeklin
ana kısmının tanrı Osiris’in omurgasını temsil ettiği düşünülmektedir. Angela
Murock Hussein, bunun kökeninin ise Byblon isimli ağaca dayanmakta olduğunu
belirtmiştir.28 Osiris, bazen bu sembolün kendisi olarak ve elinde iki asası (crook
ve flail) ile birlikte tasvir edilirdi. Hussein, Osiris tanrısının djed sembolü ile olan
bağını yazısında şu şekilde anlatmaktadır:

27
Anonim, “The Djed”, http://www.landofpyramids.org/djed.htm, 02.04.2017
28
Angela Murock Hussein, “Djed”, Calliope, Sayı:22/1, Eylül 2011, s.7

19
 “…Djed sembolü şeklinde gerçek ahşaptan yapılmış sütun, Osiris’in
onuruna düzenlenmiş dini bir törende Nil’in taşkınlığının en üst
seviyede olduğu sıralarda dikilirdi. Bazen bu objenin küçük bir
kopyası amulet şeklinde giyilirdi ve ölüyü öteki yaşamında Osiris’in
bölgesinde koruması amacıyla ölüyle birlikte gömülürdü…”29

Firavunların taç giyme törenlerinde “Djed Sütununun Dikilişi” adı verilen dini bir
ritüel gerçekleştirilirdi. Sembolün bu dini ayinlerde vazgeçilmez olması, öteki
yaşamda ölüyü yeniden dirilişinden sonra koruyucu görevi görmesi ve bununla
beraber istikrar ve dayanıklılık sağlaması sebebiyledir. Bu bilgilerin en büyük
kaynağı da ritüelleri titizlikle tasvir eden resimler ve yanındaki hiyeroglif
sembolleri ile açıklamasıdır. Antik Mısırlılara göre kutsal olan her sembol de djed
sütunu gibi bu tasvirlerde kendine yer bulmuştur.

Djed sembolünün ölüyü koruması için gerekli olan bazı şartlar vardı. Bu şartlar ve
talimatlar Antik Mısırlıların Ölüler Kitabında belirtilmiştir. Bu açıklamalara göre
djed amuleti altından yapılmalı ve cenaze günü ölünün boyun kısmına
konulmalıdır. Fakat bu tek başına yetmiyordu. Bu amuletlerin üzerine kitaptan
büyüler yazılması gerekiyordu. Önemli örneklerden biri ise üzerinde büyüler
kazınmış olarak yazılan Tutankamon’un mumyasından çıkan iki djed amuletidir. 30
Djed sembolü en bilinen anlamlarının dışında doğurganlığı ve bereketi de
simgeliyordu. Yazar Joshua J. Mark bir yazısında, “sembolün bu anlamının
Osiris’in Nil Nehrinin sularını yükselterek toprağın verimli hale getirmesi ve
Osiris’in çağlayan suyu tekrar eski rotasına döndürmesinden gelmekte olduğunu”
belirtmiştir.31 Tüm bunlarla birlikte aynı ankh sembolü ile olduğu gibi djed sütunu,
was asası ile de bir bütün halinde olagelmiştir.

29
Angela Murock Hussein, “Djed”, Calliope, Sayı:22/1, Eylül 2011, s.7
30
Anonim, “The Djed”, http://www.landofpyramids.org/djed.htm, 02.04.2017
31
Joshua J. Mark, “Ancient Egyptian Symbols”, Ancient History Encyclopedia, Şubat 2017,
http://www.ancient.eu/article/1011/, 20.03.2017

20
 Resim 5 Djed Pillar - Djed
sütunu, Osiris tanrısını temsil
ediyor,
[http://www.touregypt.net/
featurestories/djedpillar.htm,
03.04.2017]
Fotoğraf 12 Kral Tutankamon’un
bedeninden çıkarılan üzerinde büyüler
yazılı olan djed amuleti,
[http://www.touregypt.net/museum/djedpill
arpage.htm, 03.04.2017]

Fotoğraf 13 Djed sütununun dikilişi, I. Set’in tapınağı, Abydos, Mısır,

[https://theurgetowander.com/2012/03/14/abydos-the-raising-of-the-djed/, 03.04.2017]

21
• Was (Asa)

Hayvan başlı olup uzun ve düz bir gövdesi ile devam eden ve çatallaşmış bir şekil
ile biten bu sembol, kutsal bir gücü ifade eder. Antik Mısır resimlerinde bu
sembolün tasvirlerine oldukça rastlanmaktadır. Tanrılar ellerinde bu asayı tutmuş
şekilde otoriteye hakim olduklarını gösterirler. Bununla birlikte bu asa Mısırlılar
firavunlar ve rahipler tarafından da ellerinde tutmuş şekilde tasvir edilirdi.
Firavunların ilahi gücünü eski Mısır tanrılarının gücü ile ilişkilendirmiş ve
Mısır'daki otoritenin ve krallığın en ünlü simgelerinden biri haline gelmiştir.32 Bunu
elinde tutan kişiye göre asanın ucundaki çatal kısmının şekli ve yine buna bağlı
olarak rengi de değişirdi. Örneğin Hathor’un elinde tuttuğu asa, kendisi inekle
ilişkili olduğundan çatalın dibi inek boynuzları şeklindedir.33

Her tanrının elinde tuttuğu asa, egemenliklerini bir şekilde simgelemiştir. Mark,
yazısında was asasının diğer iki sembolle, ankh ve djed ile, birleştirilmiş şeklinden
şu şekilde bahsetmektedir:

“Tanrı Ptah ucunda bir daire içinde ankh djed ve wasın birleştiği bir
asayı tutar. Bu birliği sembolize etmektedir. Semboller kombine hale
gelerek, dünyanın heykeltraşı olduğuna inanılan bu tanrı için en uygun
güçlerini birleştirmişlerdir.34

Was asası antik Mısır'daki en önemli ve en etkili şahsiyetlerin kayıtlarında önemli

bir unsurdu. Was asasına ait sanat eserleri, örnekleri, Antik Mısırlıların
tapınaklarında mezarlarında ve el yazmalarında bulunuyordu. Bir cenaze töreninde
bu asa ölünün refahından sorumluydu ve bu yüzden bazen mezardaki ekipmanların
arasına ya da tabutun dekorasyonuna dahil edilirdi. Diğer iki önemli sembol gibi
was da amulet şeklinde kullanılırdı.35

32
Anonim, “The Was Scepter”, http://www.landofpyramids.org/was-sceptre.htm, 03.04.2017
33
Joshua J. Mark, “Ancient Egyptian Symbols”, Ancient History Encyclopedia, Şubat 2017,
http://www.ancient.eu/article/1011/, 03.04.2017
34
Joshua J. Mark, “Ancient Egyptian Symbols”, Ancient History Encyclopedia, Şubat 2017,
http://www.ancient.eu/article/1011/, 03.04.2017
35
Anonim, “Was-spectre”, https://en.wikipedia.org/wiki/Was-sceptre, 04.04.2017

22
 Fotoğraf 14 Antik Mısır’da amulet olarak kullanılan was asası,
[https://tr.pinterest.com/pin/405886985139952041/, 04.04.2017]

Fotoğraf 15 Ölüler Diyarında yolculuk yapan tanrı Ra, elinde was asası ile birlikte,
[http://www.ancient.eu/article/1011/, 04.04.2017]

23
3.2.3 Horus Gözü (Udjat)

Horus gözü başlarda Wadjet tanrısı ile ilişkilendirilmiş olsa da daha sonraları Horus
ve Ra tanrıları ile daha çok anılmaya başlamıştır. Aslında bu sembolün mitolojik
bir geçmişi vardır. Çünkü tanrılar üzerinden yaşandığı düşünülen bir olay üzerine
bu göz, Mısırlılar için oldukça önemli bir sembol haline gelmiştir. Yazar Heike
Owusu kitabında bu mitolojik öyküden şu şekilde bahsetmektedir:

“Efsaneye göre kıskanç tanrı Set, Horus’un babası Osiris’i öldürüp

parçalara ayırdıktan sonra kuzeni Horus’un gözünü ayırmıştır.
Bununla birlikte ay tanrısı Thoth, gözü onarmış ve iyileştirmiştir. Daha
sonra Horus babası Osiris’e gözü vererek ona yeni bir hayat vermiştir.
Bu yaşanılandan sonra Horus gözü, kurban töreninin ilk örneği niteliği
taşımıştır.”36

En önemli Mısır Sembollerinden biriydi ve kraliyet gücünün, iktidarının,

korumanın ve sağlığın sembolü idi. Horus ile birlikte anılması sebebiyle bu göz
Horus tanrısının gözünü simgelerdi ve kötülüklerden korurdu. Horus eski bir Mısır
gökyüzü tanrısıydı. Daha çok bir şahin şeklinde tasvir edilirdi ve gözlerinin aslında
güneş ve ay olduğuna inanılırdı. Güneş tanrısı olarak Ra’ya inanılırdı ve sağ gözün
güneşi temsil ettiğini düşündüklerinden dolayı sağ göze Ra’nın gözü denildi. Sol
göz ise ayı temsil ederek Horus gözü olarak anıldı. Bu göz aynı zamanda her şeyi
gören göz olarak da bilinirdi. 37
Bunu bazı resimlerde gemi başlarında yollarını
görebilmelerinde yardımcı olmak adına resmedilen eski Mısır resimlerinde
rastlanmaktadır.38 Horus gözünün burada onlara yol göstericiliği temsil
edilmektedir. Aynı zamanda bazı denizciler kendilerini güvende hissetmek ve
gemilerini güvence altına almak için bu sembolü gemilerinin baş kısmına
boyamışlardır.39

36
Heike Owusu, Egyptian Symbols, Sterling Publishing, New York, Eylül 2008, s.139
37
Anonim, “The Eye of Horus”, http://www.landofpyramids.org/eye-of-horus.htm, 06.04.2017
38
Raymond Buckland, The Witch Book, Visible Ink Press, Canton, Kasım 2001, s.163
39
Anonim, “Eye of Horus”, https://en.wikipedia.org/wiki/Eye_of_Horus, 06.04.2017

24
Horus gözü de kötülüklerden koruma amaçlı amuletlere, dini takılara, lahitlere ve
diğer cenaze öğelerine yerleştirilen bir mühür niteliğindeydi.40 Antik Mısırlılarda
amulet kullanımı oldukça yaygındı ve amulet şeklinde Horus gözü sonsuza dek
dönen evrensel uyumun yenilenmesinde vücut bulmuştur. Sol göz ayı ve geçmişi
ve kadınsı güçleri temsil ederken sol göz, güneşin ve geleceğin aktif yaratıcı ve eril
güçlerini temsil ediyordu. İki göz de bilmenin gücünü garantiliyordu ve en önemli
koruyucu tılsım olarak sonsuz yaşamı vaat etmiştir.41

Resim 6 Antik Mısır Horus Gözü, (Courtesy Fortean Picture Library), [Raymond Buckland, The
Witch Book, Canton, 2001, s.162]

40
Raymond Buckland, The Witch Book, Visible Ink Press, Canton, Kasım 2001, s.163
41
Heike Owusu, Egyptian Symbols, Sterling Publishing, New York, Eylül 2008, s.139

25
Fotoğraf 16 Amulet şeklinde Horus Gözü, [http://www.landofpyramids.org/eye-of-horus.htm,
06.04.2017]

Fotoğraf 17 Antik Mısır’da bir lahit parçasının kemerli paneli, üstte Horus gözüyle bir gemide kürek
çeken Mısırlı, 26. Hanedanlık – M.Ö. 663-525 [http://sadigh.weebly.com/featured-
artifacts/category/hieroglyphs/2, 06.04.2017]

26
3.2.4 Lotus Çiçeği (Sesen)

Antik Mısır sanatında sıkça rastlanan, mavi ve beyaz olarak ikiye ayrılan sesen,
yaşamın, yaratılışın, yeniden doğuşun ve özellikle güneşin sembolü lotus çiçeğidir.
Akşam olduğu vakit lotus çiçeği kapanır ve daha sonra suyun içine batar. Sabahın
erken saatlerindeyse tekrar açmaya başlar. Bu döngü içerisinde lotus çiçeği, güneşle
dolayısıyla hayatla özdeşleşmiştir.42 Lotus yukarı Mısır’ı sembolize ederdi. Bazı
resimlerde ve kabartmalarda, alt Mısır’ı sembolize eden papirüs bitkisiyle birlikte
de tasvir edilirdi. 43
Üst ve alt Mısır’ın birliğini simgelemek için de iç içe geçmiş
lotus çiçeği kullanılmıştır.

Lotus sembol olarak özellikle Osiris ve Nefertem ile ilişkilendirilmiştir. Yeniden

doğuşun sembolü olarak Osirisle yakından ilişkilidir. Horus’un dört oğlu Osiris’in
varlığı ile lotus çiçeği üzerinde birlikte duruyor şeklinde tasvir edilmiştir.44
Nefertem ise Antik Mısırlılara göre sağlık, güzellik ve parfümü temsil eden bir
tanrı idi. Kafasında lotus sembolü ile birlikte tasvir edilirdi.45

Eski Mısır resimlerinde, fayans heykellerde, tapınaklarda, lahitlerde ve amuletlerde

bu çiçek sıkça kullanılmıştır. Lotus çiçekleri ölenlerin ayağına yakın bir yere
konulurdu. Belli ki bunun sebebi lotus çiçeğinin ölenin hem ruhunu hem de
bedenini öteki yaşamında beslemesi içindi.46 Mısır’ın Memfis bölgesinden gelen
daha eski bir kalker rölyefinde ölen kişi suyun yüzeyi neredeyse tamamen lotus
çiçeği ile kaplı bir şekilde tekne turunda gösterilir.

42
Joshua J. Mark, “Ancient Egyptian Symbols”, Ancient History Encyclopedia, Şubat 2017,
http://www.ancient.eu/article/1011/, 06.04.2017
43
Joshua J. Mark, “Ancient Egyptian Symbols”, Ancient History Encyclopedia, Şubat 2017,
http://www.ancient.eu/article/1011/, 06.04.2017
44
Joshua J. Mark, “Ancient Egyptian Symbols”, Ancient History Encyclopedia, Şubat 2017,
http://www.ancient.eu/article/1011/, 06.04.2017
45
Anonim, “Lotus Symbol”, http://www.landofpyramids.org/lotus-symbol.htm, 06.04.2017
46
Riklef Kandeler; Wolfram R. Ullrich, “Symbolism of Plants: Examples from European-
Mediterranean Culture Presented with Biology and History of Art”, Journal of Experimental
Botany, Sayı:60/9, Temmuz 2009, s.2461

27
Resim 7 Bir firavun lotus çiçeğinin tutuyor ve ibis başlı Thoth’un önünde duruyor. Thoth’un
elinde iki önemli sembol olan was ve ankh var. Thoth’un arkasında inek tanrısı Hathor duruyor.
[http://www.landofpyramids.org/lotus-symbol.htm, 06.04.2017]

Fotoğraf 18 Mısır Sakkara yakınlarında bulunan bir kireçtaşı rölyefi, solda lotus çiçeği görülüyor.
M.Ö 2500; (Riklef Kandeler; Wolfram R. Ullrich, Symbolism of Plants, Journal of Experimental
Botany, Temmuz 2009, s.2462)

28
3.2.5 Skarabe (Bokböceği)

Dışkı böceği olarak da anılan skarabe, yeni bir hayatın ya da yeniden dirilişin
sembolü olarak incelenmişti ve daha birçok anlama gelen sembolik değere sahipti.
Gözlemci kimliklerini açığa çıkaran Mısırlılar skarabenin çamur ve gübreyi ve daha
sonra yenidoğanları ittiklerini farketmişlerdir. Böcekler yumurtadan çıktıkları
zaman, Mısırlılar bu böceklerin mucizevi bir biçimde kendilerini yarattıklarını
düşünmüşlerdir.47 Böceğin kendi yavruları için kendini feda ettiğini de
düşünmüşledir. Bu durumda hayatın ölümle beraber geldiğine inanılmıştır. Bununla
birlikte Mısırlılar güneşin doğuş ve batış hareketinden yola çıkarak, bu döngüyü
skarabenin yeniden doğuş biçiminde olduğu gibi görmüşlerdir. Bu sebeple güneşi
gökyüzünde yuvarladığına ve onu yeryüzündeki gezilerinde güvende tuttuğuna
inanılan Mısırlıların tanrısı Khepri ile yakından ilişkilidir.48 Mısır’ın hiyeroglif
yazısında olmak, daha doğrusu verilen biçimi alarak varlık haline dönüşmek
anlamına gelen hpr ya da kheper fiili ayakları açık bir skarabe ile yazılır. Tanrı
Khepri’nin adı da bu fiilden türemiştir.49 Bu yüzden Khepri skarabe biçimli
kafasıyla resimlerde tasvir edilmiştir. Güneş tanrısı Ra’nın başka biçimde görünüşü
olduğu söylenmektedir.

Skarabe, eski Mısır dininde cenaze sanatında çokça kullanılan ölümsüzlük, dirilme,
dönüşüm ve korumanın sembolü idi. Amuletlerde sıklıkla kullanılan bu sembol yine
koruyucu özelliğiyle bilinmektedir. Yaşamın ebedi yenilenmesi gücüyle birlikte
taşıyıcısına yardımcı oluyordu.50 Günümüzde bile hala bu amuletler bu amaçla
kullanılır.

47
Berniece Patterson, “Extraordinarily Egyptian Jewelry Fit for a Pharaoh”, Arts and Activities,
Sayı:124/5, Ocak 1999, s.24
48
Joshua J. Mark, “Ancient Egyptian Symbols”, Ancient History Encyclopedia, Şubat 2017,
http://www.ancient.eu/article/1011/, 06.04.2017
49
Anonim, “Bok Böceği”, https://tr.wikipedia.org/wiki/Bok_b%C3%B6ce%C4%9Fi, 06.04.2017
50
Anonim, “The Scarab”, http://www.landofpyramids.org/scarab.htm, 06.04.2017

29
Fotoğraf 19 Güneşin doğuşunu simgeleyen skarabe başlı tanrı Khepri, Kraliçe Nefertari’nin
mezarı, [https://www.tumblr.com/search/music:%20khepri, 06.04.2017]

30
Fotoğraf 20 Güneş diski ile birlikte kanatlı skarabe kabartması,
[https://www.topbest.ph/blog/ancient-egyptians-scarab-beetles/, 06.04.2017]

Fotoğraf 21 Kartuşun içinde skarabe kabartması,

[http://www.foragerfoundation.org/blog/2014/11/01/scarab-beetle, 06.04.2017]

31
 4 ANTİK MISIR’DA TAKILAR VE SEMBOLİZMİN
YANSIMALARI

Eski Mısır takılarının ilk kanıtları yaklaşık 5 bin yıl öncesine dayanmaktadır. Eski
Mısırlılar statü sembolü olarak takı takmalarının yanı sıra kötürlüklerden korunmak
amaçlı takıları çok sık kullanmışlardı ve aslında her parça onlar için dini önem
taşımaktaydı.51 Her sınıftan insan kadın erkek fark etmeksizin, kolye, bilezik, yüzük
ve küpelere kadar her çeşitte takı takarlardı. Alt sınıftan insanlar bile sıcak camdan
güzel boncuklar elde eden kuyumcular sayesinde, uygun fiyatlarla güzel
mücevherler elde edebilmişlerdi. Kullanılan materyaller gümüş ve altın değerli
taşların yanı sıra renkli camlardan oluşuyordu. Genel olarak bu kültüre ait takılar
ağır, süslü ve parlak renklerdeydi.52

Günümüzdeki mücevher ve dekorların çoğu Antik Mısır amuletlerine ve

tasarımlarına dayanmaktadır. Antik mücevherlerin kataloglanarak, antik kültürde
mücevherin önemini ve orijinini belirlememizi sağlayan kalıpların günümüze nasıl
ulaştığı görülmektedir. Esas olarak Antik Mısır’da mücevher olarak amuletler
yaygın kullanılıyordu.53 Çünkü Mısırlıların inanç sistemi bunu gerektirmekteydi.
Onlar ölüm sonrası yaşamlarında kendilerine yardım etmek amaçlı sembolizm ile
bezenmiş bu amuletleri takıyorlardı. Ölümden sonraki yaşama inanç, sonraki
yaşamda ihtiyaçların dünyadaki yaşamla benzer olduğu yönündeydi. Amuletler
ölüm sonrasındaki hastalıklardan korunmayı sağlamak amacıyla mumyaların
bedenlerine, hatta her bez katmanına konulmak suretiyle oluşturulmuş küçük
büyülerdi. Bir mumyanın sargıları arasında yüzlerce amulete rastlamak mümkündü.

51
Marlene Jessop, “Ancient Egyptian Jewelry”,
http://jewelry.lovetoknow.com/Ancient_Egyptian_Jewelry, 06.04.2017
52
Anonim, “Ancient Egyptian Jewelry”, http://ancient-jewelry-history.com/Ancient-Civilizations-
Jewelry/Ancient-Egyptian-Jewelry.shtml, 06.04.2017
53
Anonim, “Ancient Egyptian Jewelry and Amulets”, Eylül 2014,
http://anthropology.msu.edu/anp455-fs14/2014/09/11/ancient-egyptian-jewelry-and-amulets/,
06.04.2017

32
Her sembol, renk ve materyal amuletlerde farklı bir anlamı ifade ediyordu. Örneğin,
Horus gözünün sembolü genellikle korumayı temsil eden yeşil veya turkuaz renkli
taşlarla gösterilirdi. Örneğin emeraldların doğurganlık ve ölümsüzlüğü teşvik ettiği
düşünülüyordu. Mavi rengin ayrıcalığı temsil ettiği bilinirdi ve bu nedenle canlı bir
mavi taş olan Lapis en çok tercih edilen taşlardan biriydi. Malahit şifa verici
özellikleri ile biliniyordu, Turkuaz mutluluk ve yaşamın sembolü idi ve amazonit
iyi şansın sembolü idi.54

Fotoğraf 22 Antik Mısır takılarından bir koleksiyon, British Müzesi, Londra,

[https://global.britannica.com/art/jewelry/The-history-of-jewelry-design, 06.04.2017]

Fotoğraf 23 II. Senusret kızı Sit-Hathor Yunet'in mezarından II. Kral Senusret'in pektoral bir
parçası, [http://www.ancientdigger.com/2013/02/the-history-and-meaning-of-ancient.html,
06.04.2017]

54
Anonim, “Ancient Egyptian Jewelry”, http://ancient-jewelry-history.com/Ancient-Civilizations-
Jewelry/Ancient-Egyptian-Jewelry.shtml, 06.04.2017

33
• Mısırlıların Takı Takma Amaçları

Eski Mısırlılar birçok nedenden dolayı takı taktılar. Mücevheratın ruhani önemine
kesinlikle inandılar. Ancak daha temel neden ve amaç, kendilerini gizemli düşman
kuvvetlerinden korunmak, sağlıklarını korumak ve bol şans getirmeleriydi.
Kullandıkları malzemeler, tasarımlar ve renkler tanrılarla ya da simgeleştirilmiş
doğaüstü güçlerle ilişkiliydi.55 Bu sebeple kullandıkları takıların sembolik geçmişi
incelendiğinde, tanrılara ve onların sahip oldukları güçlere de dayanmaktadır.
Çünkü Mısırlıların inanç sistemi bunlar üzerine kuruluydu. Ölüm sonrası hayata
inandıklarından, buna hazırlık yapmaları gerektiğine inanmışlardı. Tabutlarında ya
da mumyalarında çıkan mücevherler ve amuletler bu göstergelerin en önemli
bulgularıydı. Sahip oldukları bu hazineyi korumak için de ellerinden geleni
yapmaya hazırdılar ve bu sebeple ölen kişileri hazineleriyle gömdükten sonra gizli
tuzaklarla mezarlarını korumaya çalışmışlardır. Fakat bazen bunlar bile
yetmemiştir. Altan Türe kitabında Mısırlıların takıya ilgisinden şu şekilde
bahsetmektedir:

“ Mısırlıların en değerli uğraşlarından biri değerli maden ve taşlar

toplayıp bunları takı ve lüks eşyalara dönüştürmek, ölüm sonrası için
bu servet birikimlerini mezarlarına götürmeyi garantiye almak olur.
Buna paralel olarak daha o çağlarda gelişen mezar soygunculuğu
sektörü mezarların çoğunu talan eder. Değerli takı ve muskalara
ulaşabilmek için mumyalar parçalanır. Ancak günümüze soyulmadan
ulaşabilmiş az sayıda mezarın sakladığı hazineler, Mısır takılarındaki
estetik olgunluğu karmaşık tekniği ve üstün işçiliğini tanımaya
yeterlidir.”56

Tüm bunlara rağmen Antik Mısırlılardan oldukça fazla takılar günümüze

ulaşmıştır. Bu bile onların maden ve bunun yanında sanatsallık açısından ne kadar
zengin olduklarını göstermektedir. Az sayıda mezar bile ne kadar çok hazine

55
Shannon Leigh O’Neil, “Different Types of Ancient Egyptian Jewelry”,
http://sciencing.com/different-types-ancient-egyptian-jewelry-7270.html, 06.04.2017
56
Altan Türe, Dünya Kuyumculuk Tarihi 1Eski Çağlardan Orta Çağa, Tarih Öncesi Mısır,
İstanbul Kuyumcular Odası Yayınları, İstanbul, 2011, s.45-46

34
barındırırken, bütün hazineleri günümüze ulaşmış olsaydı Antik Mısır’ın akıl almaz
zenginliği baş döndürücü seviyede olacaktı.

4.1 Antik Mısır’da Başlıca Kullanılan Takılarla Sembolizm

En çok kullanılan ve Antik Mısırlılardan geriye kalan takılar arasında amuletler ve

daha sonrasında yüzükler, bilezikler, küpeler ve kolyeler gelmektedir. Bu takıların
sembolik açıdan ayrıntılı olarak incelenmesi teker teker başlıklar halinde
yapılmıştır. Her bir takı sahibi ve geçmişiyle ilgili birtakım bilgiler sunmuştur ki bu
da sembolizmin bu çalışmada değerlendirilmesinde önemli bir kriter olmuştur.

• Amuletlerin Sembolik Önemi

Bir biçim veya konseptin koruma sağladığı, refahı teşvik ettiği veya iyi şansı
getirdiği kanaati, tüm toplumlarda vardır.57 Amuletlerin de kişiyi koruma amaçlı
kullanıldığı bilinmektedir. Bununla birlikte amuletlere yüklenilen sembolik
anlamların yetmediği düşüncesiyle üzerlerine büyü de yapılırdı. Mısırlıların Ölüler
Kitabı, amuletleri yaparken hangi malzemelerin kullanılması gerektiğini ve nerelere
yerleştirileceği talimatlarını içeren bir kitaptı. Kitap, bir papirüs kağıdına yazılmıştı
ve ölüm sonrası yaşamda ruha yardımcı olması gereken iki yüzü aşkın büyü
içeriyordu.58 Amulet (man) adam isimli büyücüler bulunuyordu. Bu büyücüler
kişinin hangi tür amuleti seçeceğinden sorumlu olurlardı ve amuletlerin
fonksiyonlarını harekete geçirmeleri gerekirdi.59

57
Diana Craig Patch, “Egyptian Amulets”, Heilbrunn Timeline of Art History, Ekim 2004,
http://www.metmuseum.org/toah/hd/egam/hd_egam.htm, 06.04.2017
58
Berniece Patterson, “Extraordinarily Egyptian Jewelry Fit for a Pharaoh”, Arts and Activities,
Sayı:124/5, Ocak 1999, s.24
59
Ashley Fiutko Arico; Kierra Foley, “Ancient Egyptian Amulets”,
http://archaeologicalmuseum.jhu.edu/the-collection/object-stories/ancient-egyptian-amulets/,
06.04.2017

35
Fotoğraf 24 Üçüncü Orta Dönem ila Geç Dönem (M.Ö. yaklaşık 1069-332) arasında bulunan 20
adet çeşitli sembollerde amulet, [https://www.the-saleroom.com/en-gb/auction-
catalogues/chiswick-auctions/catalogue-id-srchis10273/lot-bcfe43c1-c103-4d0e-bfa9-
a66600aa6f1a, 06.04.2017]

Eski Krallık'ta (M.Ö yaklaşık 2649-2150), amuletlerin çoğunda hayvan formları ya

da semboller vardı ve milattan öncesinin yakın zamamlarına kadar amuletler sayıca
artış göstermişti.60

Antik Mısır’da en bilinen amulet skarabe idi ve en eski amuletlerden biriydi.

Skarabe yeni bir hayatın ya ada yeniden dirilişin sembolü olarak incelenmişti. Antik

60
Diana Craig Patch, “Egyptian Amulets”, Heilbrunn Timeline of Art History, Ekim 2004,
http://www.metmuseum.org/toah/hd/egam/hd_egam.htm, 06.04.2017

36
Mısırlılar için güneş sembolü ile de yakından ilişkili olması, güneşin gökyüzünde
gece gündüz döngüsü ile beraber yuvarlanması sebebiyleydi.

Kanatsız böcekvari bir amulet olan kalp skarabe (heart scarab) mumyanın kalbinin
biraz yukarısına yerleştirilirdi. Bu böceğin önemi büyülü özellikleriydi. Ölüler
Kitabı’ndaki büyü hiyeroglifle yazılırdı ki böylece kalp ölüm sonrası, yaşam tanrısı
Osiris’in önünde hesap verirken, ölünün dünyadaki yaşamında yaptığı kötülükleri
dile getirmesin.61

Mısırlılar insan zekasının kaynağının kalp olduğunu kabul ederlerdi. Böylece kalp
mumyanın içinde bırakılan tek organıydı. İnsanın ölüm sonrası yaşamı
deneyimleyebilmesi için kalbinin ondan alınmaması gerektiğine inanılırdı.

Fotoğraf 25 Orta Krallık ve İkinci Ara Dönem, MÖ 2040-1550 arası Mısır skarabe amuletleri,
Capitoline Müzeleri, Roma, Mark Cartwright, Mayıs 2013, [http://www.ancient.eu/image/1218/,
06.04.2017]

61
Berniece Patterson, “Extraordinarily Egyptian Jewelry Fit for a Pharaoh”, Arts and Activities,
Sayı:124/5, Ocak 1999, s.24-25

37
Fotoğraf 26 II. Thutmose saltanatından kalp skarabe, , Yukarı Mısır, Thebes,
[http://www.metmuseum.org/art/collection/search/545146, 06.04.2017]

Fotoğraf 27 Hatshepsut ve III. Thutmose’un ortak egemenliği döneminden kalp skarabe, Yukarı
Mısır, Thebes, [http://www.metmuseum.org/art/collection/search/545160, 06.04.2017]

38
İkinci en popüler amulet ise insan gözü ve kaşının birlikte görüldüğü Horus
gözüdür. Bu gözün anlamıdayanıklılık, sağlık ve bütünlüktür. Patterson yazısında
bu gözle ilgili mitolojik öyküyü şu şekilde aktarır:

“Bu göz Seth’in bir savaş sırasında parçalara ayırdığına inanılan

Horus’un gözünü temsil eder. Efsaneye göre yazı bilgelik ve sihir
tanrısı Thoth, parçaları buşmuş ve onları bir araya getirmiştir. Sonra
bu gözü Horus’a vermiş, Horus da ölen babası Osiris’e vermiştir.
Osiris gözü yemiş ve tekrar hayata dönmüştür. Böylece Osiris ölüm
sonrası yaşam tanrısı olarak bilinmiştir.”62

Horus gözü hastalığa karşı iyi gelen ve Osiris’i de dirilttiği gibi ölüyü tekrar hayata
döndürebilen bir amulet olarak kabul edildi.

Bir diğer önemli amulet ise djed idi. Kralların taç giyme törenlerinde yaptıkları djed
sütununu kaldırma ve dikey hale getirme ritüeli ile birlikte kralların istikrar
kazandığına inanılırdı. Bu tören krallığın ölümden sonra canlanmasında yeni bir
krallığın dirilişini sembolize ederdi. Ölüm sonrası canlanma ile birlikte yeniden
diriliş Osiris kültü için çok önemliydi. Bu yüzden djed sütununu bir sembol olarak
benimsediler.

Djed, mumyalara yerleştirilen oldukça popüler bir amulet haline geldi ve ölüye
istikrar sağladığı düşünülürdü. Ölüler Kitabı’nda bulunan büyülü talimatta djed
sütununun altından yapılması ve ölünün cenazesinde boynuna yerleştirilmesi
tavsiye ediliyordu. Mısırlılar cenaze takılarının ve gerdanlıklarının, günlük hayatta
takılan takılardan farklı olarak sihirli bir koruma sağladığına inanırlardı.63

62
Berniece Patterson, “Extraordinarily Egyptian Jewelry Fit for a Pharaoh”, Arts and Activities,
Sayı:124/5, Ocak 1999, s.24
63
Berniece Patterson, “Extraordinarily Egyptian Jewelry Fit for a Pharaoh”, Arts and Activities,
Sayı:124/5, Ocak 1999, s.25

39
4.2 Diğer Takılarda Sembolizm Yansımaları

Mısır sanatı ve mücevheratı asla sadece sanat değildi, ancak bugün bile arkeologları
şaşırtan daha derin bir anlam ifade ediyordu. Ayak takıları gerdanlıklar, bilezik ve
küpeler gibi mücevherler insanların günlük kıyafetlerini süsleyen türdendi. O kadar
ki fakir insanların bile cenazesinde bir dizi boncuk veya basit bir bilezik halkasına
rastlanırdı.64 Bunlar her sınıftan insanın ölüm sonrası hayata inancıyla birlikte
doğan gelişmelerdi. Çünkü süslemeleri giymek, hem insanın hem de tanrıların
gözünde kişinin çekiciliğini artırmanın bir yoluydu.65 Birçok sembolün koruyucu
anlamıyla beraber öteki yaşama dair inançlarını ifade etmesiyle birlikte bu
sembolleri kolyelerde, yüzüklerde, küpelerde ve diğer birçok takılarda kullanmaları
da bu yüzdendir. Kral Tutankamon’un mezarından çıkan mücevherlerinin yanında
değerli materyalden yapılan diğer eşyaları bile bu sembollerle bezenmişti.
Yaşantılarının her bir karesinde ve anında bu sembolleri kullanmaktan
çekinmedikleri gibi ölüm sonrası hayata hazırlıklarında bu sembolik takılara ve
eşyalarına da ihtiyaç duyarak yanlarında götürür gibi mezarlarına koyarlardı.

Erkekler tarafından takılan mühür yüzükler sadece basit bir süsleme değil aynı
zamanda onlar için bir gereklilikti. Resmi belgeler imzalanmak yerine
mühürlenirdi. Mühür hukuk açısından iyi bir şeydi.66 Bu yüzüklerde değerli taşlar
kullanılırdı ve üzerlerine bazı hayvan sembolleri oyulurdu.

Kocalarının gözünde mühür yüzükler ne anlama geliyorsa kadınlar için de kolyeleri

o anlama geliyordu. Bazıları tek katlı bazıları ise birkaç katlı olmak üzere her
boyutta ve desende üretilirdi. En cömert kızdan en yüksek rütbede kadına kadar

64
Anonim, “The History and Meaning of Ancient Egyptian Jewelry”, Şubat 2013,
http://www.ancientdigger.com/2013/02/the-history-and-meaning-of-ancient.html, 06.04.2017
65
Anonim, “Personal Adornment”, http://www.reshafim.org.il/ad/egypt/crowns/jewellery.htm,
07.04.2017
66
Anonim, “Egytian Jewelry”, http://www.historyembalmed.org/ancient-egyptians/egyptian-
jewelry.htm, 07.04.2017

40
herkes kolye takmak isterdi. Kimisi sadece basit boncuklardan yapılırken kimisi
değerli madenlerden veya sembollerden oluşurdu.67

Bilezikler farklı tarzlarda üretilirdi. Bazıları zincirle çevrelenip düz altın

halkalardan oluşurdu. Bazıları ise sadece altın boncuklarla işlenmişti.68 Bir
kısmında ise özellikle hayvan sembolleri ya da koruyucu semboller buluyordu ki
bu zaten inançlarının yansıması demekti.

• Antik Mısır Döneminden Kalan Çeşitli Takıların Fotoğrafları

Fotoğraf 28 Orta Krallık Dönemi I. Amenemhat saltanatından Wah’ın cenaze gerdanlığı,

[http://www.ancientdigger.com/2013/02/the-history-and-meaning-of-ancient.html, 07.04.2017]

67
Anonim, “Egytian Jewelry”, http://www.historyembalmed.org/ancient-egyptians/egyptian-
jewelry.htm, 07.04.2017
68
Anonim, “Egytian Jewelry”, http://www.historyembalmed.org/ancient-egyptians/egyptian-
jewelry.htm, 07.04.2017

41
 Fotoğraf 29 Tutankamon’un Lapis Lazuli taşından yapılmış Skarabesi, kanatlarla desteklenmiş
yeni doğan güneş figürü ile birlikte, [http://www.ancientdigger.com/2013/02/the-history-and-
meaning-of-ancient.html,07.04.2017]

Fotoğraf 30 Kral Tutankamon tarafından takılmış olan pektoral(göğüs takısı) skarabe,

[http://www.ancientdigger.com/2013/02/the-history-and-meaning-of-ancient.html, 07.04.2017]

42
Fotoğraf 31 Sit-Hathor Yunet tarafından peruk amaçlı takılan taç, yeşil fayans, lapis lazuli ve altın
kakmalı, Kahire, Mısır, [http://www.ancientdigger.com/2013/02/the-history-and-meaning-of-
ancient.html, 07.04.2017]

Fotoğraf 32 Tutankamon’un skarabe bileziği, Lapis lazuli ve altın işlemeli, Mısır Müzesi, Kahire,
[http://farlang.com/ancient-egyptian-jewelry-and-amulets, 07.04.2017]

43
 SONUÇ

Antik Mısır’da firavunlar, krallar, soylular, rahipler ve alt tabakadan her insanın
yaşamında sembolizm yer alır. Günümüze kadar ulaşan bütün eserlerine
bakıldığında hepsinde sembolizmin izleri görülmektedir. Sadece takılarda değil
günlük kullandıkları eşyalarda da bu yansımalar vardır. Çocuk kral Tutankamon’un
mezarından çıkan eşyalar bunun en önemli örneklerindendir. Tutankamon’un
hazinesi geniş çapta değerli ve günlük kullanılan eşyaları ve mücevherleri
barındırıyordu. Sembolizmin eşyalardaki yansımasına örnek olarak kartuş şeklinde
tasarlanmış parfüm şişeleri bulunuyordu. Bunlar, yaşamlarının hiçbir anında kutsal
anlamlar yükledikleri sembollerden vazgeçmediklerinin en somut örnekleriydi.

Haklarında neredeyse her şeyin öğrenilmesinde mühim bir yeri olan hiyeroglif
yazısı da ilk bakışta sembolleri anlatıyor gibi görünse de Jean François
Champollion ve diğer araştırmacıların sayesinde hiyerogliflerin tek başına
sembollerden meydana gelmediği, birkaç sembolün bir arada kullanıldığı yerlerde,
bunların sesleri oluşturduğu gözlemlenmiştir. Fakat hiyerogliflerde harf yerine
geçen sembollerdi. Daha doğrusu sesleri ifade etmede kullanılan yine semboller
olmuştu. Antik Mısırlılar yeni şekillerden veya biçimlerden bir alfabe icat etmek
yerine harfleri öncelikle sembollerin oluşturmasını yeğlemişlerdi. Bu alfabeyi
yazabilmek ve okuyabilmek için sıkı eğitimden geçen usta yazıcılar vardı. Çünkü
öğrenilmesi zor bir alfabeydi. Bu yüzden daha sonraları basitleştirilmiş versiyonları
oluşturulmuştu.

Antik Mısırlılar için semboller her şeyi ifade ediyordu. Yaşadıkları süre boyunca
ve onun da ötesinde ölümden sonraki hayatlarında sembollerden vazgeçmemişlerdi.
İnançları gereği mezarlarında ve hatta mezarlarının bulunduğu odaların
duvarlarında, tapınaklarda bu ifadelere yer vermişlerdi. Kendileriyle birlikte
gömülen eşyalarda, mumyalama sırasında bedenlerini saran bezin her bir katmanına
özel bölgelere yerleştirilen semboller vardı. Amulet adı verilen bu tılsımların
bedenlerini sonraki yaşamlarında koruyacağına ve onlara güç vereceğine
inanıyorlardı. Bu anlamı, kullandıkları her takıya yansıtmışlardı. En alt tabakadan

44
insanlar bile basit ve değersiz bir taştan bu sembolleri yaparak amulet, yüzük kolye
veya bilezik tasarlamışlardır. Çünkü her dönemde insanların bir inanca tutunma
eğilimi gibi Antik Mısırlılar da bu sembollerin varlığına ve korumasına ihtiyaç
duymuşlardı.

Bu araştırma, Antik Mısırlıların ve inançları doğrultusunda sembollerle

bütünleştirdikleri eşyaları ve mücevherleri kapsamıştır. Türkçe kaynaklarda az da
olsa Antik Mısır döneminden kalan takılar yer alsa da bu kaynaklarda takılar, Antik
Mısırlıların, sembollerin üzerine yükledikleri anlamlarla ele alınmamıştır. Bu
yetersizlikle birlikte, İngilizce kaynaklardaki verilerden bu konuyla direkt ilgisi
olan kısımlar seçilmiş ve bilgiler sentezlenmiştir. Ele alınan konunun, Antik
Mısırlıların sembollerle süsledikleri takılar hakkında ayrıntılı bilgi sunması
açısından konuya ilgisi olanlara ışık tutması umulmuştur.

45
TASARIMLAR

Fotoğraf 33 Saç tokası

46
Fotoğraf 34 Broş

47
Fotoğraf 35 Kolye

48
Fotoğraf 36 Yüzük

49
Fotoğraf 37 Yüzük

50
Fotoğraf 38 Yüzük

51
Fotoğraf 39 Yüzük

52
Fotoğraf 40 Küpe

53
Fotoğraf 41 Küpe

54
Fotoğraf 42 Küpe

55
Fotoğraf 43 Kolye

56
Fotoğraf 44 Küpe

57
Fotoğraf 45 Kolye

58
Fotoğraf 46 Taç

59
Fotoğraf 47 Küpe

60
Fotoğraf 48 Yüzük, gümüş döküm hiyeroglif, pirinç plaka yüzük halkası, 2017

61
Fotoğraf 49 Kolye, gümüş döküm lotus çiçekleri, pirinç döküm hayvan, pirinç tel, 2017

62
Fotoğraf 50 Küpe, gümüş döküm lotus çiçeği, pirinç döküm lotus çiçeği, pirinç zincir, 2017

63
Fotoğraf 51 Yüzük, gümüş döküm geyik, pirinç yüzük halkası, beyaz kedigözü, 2017

64
Fotoğraf 52 Küpe, gümüş döküm was (asa), beyaz küpe teli, 2017

65
Fotoğraf 53 Saç Tokası, gümüş döküm skarabe, pirinç kanat, pirinç tel, pembe kedigözü, 2017

66
 KAYNAKÇA

Anonim, “Ancient Egyptian Jewelry”, http://ancient-jewelry-history.com/Ancient-

Civilizations-Jewelry/Ancient-Egyptian-Jewelry.shtml, 06.04.2017

Anonim, “Ancient Egyptian Jewelry and Amulets”, Eylül 2014,

http://anthropology.msu.edu/anp455-fs14/2014/09/11/ancient-egyptian-
jewelry-and-amulets/, 06.04.2017

Anonim, “Antik Mısır’da Takı Kültürü ve Sembolizm”,

http://www.voirmagazin.com/haber-3841-.html, 10.02.2017

Anonim, “Bok Böceği”,

https://tr.wikipedia.org/wiki/Bok_b%C3%B6ce%C4%9Fi, 06.04.2017

Anonim, “Büyük Gize Sfenksi”,

https://tr.wikipedia.org/wiki/B%C3%BCy%C3%BCk_Gize_Sfenksi,
29.03.2017

Anonim, “Eye of Horus”, https://en.wikipedia.org/wiki/Eye_of_Horus,

06.04.2017

Anonim, “Ezoterik Semboller ve İnisiyatik Öğretim”,

https://indigodergisi.com/2011/09/kutsal-sembollerin-isleyisi-ezoterik-
semboller-ve-inisiyatik-ogretim/, 29.03.2017

Anonim, http://www.izafet.net/threads/ankh-nedir-hac-isaretine-neden-
benzetiriz.226665/, 01.04.2017

Anonim, “Kartuş”,
https://en.wikipedia.org/wiki/Cartouche#Hieroglyph_use_of_cartouche,
27.03.2017

Anonim, “Lotus Symbol”, http://www.landofpyramids.org/lotus-symbol.htm,

06.04.2017

67
Anonim, “Mısır Alfabesi”, http://www.alfabesi.com/misir-alfabesi/, 27.03.2017

Anonim, “The Ankh”, http://www.landofpyramids.org/ankh.htm, 01.04.2017

Anonim, “The Djed”, http://www.landofpyramids.org/djed.htm, 02.04.2017

Anonim, “The Eye of Horus”, http://www.landofpyramids.org/eye-of-horus.htm,

06.04.2017

Anonim, “The Origins of Egyptian Symbolism”, http://www.ka-gold-

jewelry.com/p-articles/egyptian-symbols.php, 15.02.2017

Anonim, “The Scarab”, http://www.landofpyramids.org/scarab.htm, 06.04.2017

Anonim, “The Was Scepter”, http://www.landofpyramids.org/was-sceptre.htm,

03.04.2017

Anonim, “Was-spectre”, https://en.wikipedia.org/wiki/Was-sceptre, 04.04.2017

Arbuckle, Benjamin S., “Hayvan Sembolizmi”, Aktüel Arkeoloji, Sayı:44,

İstanbul, Mart-Nisan 2015, s.46-55

Arico, Ashley Fiutko; Kierra Foley, “Ancient Egyptian Amulets”,

http://archaeologicalmuseum.jhu.edu/the-collection/object-stories/ancient-
egyptian-amulets/, 06.04.2017

Buckland, Raymond, The Witch Book, Visible Ink Press, Canton, Kasım 2001

68
Carroll, Colleen, “Animals in Art”, Arts and Activities, Sayı:154/1, Eylül 2013,
s.18

Carroll, Colleen, “Animals in Art”, Arts and Activities, Sayı:154/2, Ekim 2013,
s.22

Carroll, Colleen, “Clip and Save Arts” Arts and Activities, Sayı:140/5, Ocak 2007
s.33

Dunn, Jimmy, “The Ancient Egyptian

Cartouche”,http://www.touregypt.net/featurestories/cartouches.htm,
28.03.2017

Dunn, Jimmy, “The Tyet Symbol”,

http://www.touregypt.net/featurestories/tyet.htm , 02.04.2017

DuQuette, Lon Milo,“Ankh: the Key of Life, Red Wheel/Weiser Yayınları, San
Francisco, 2007

Ellison, Taylor Ray, “The Ancient Ankh, Symbol of Life”,

http://www.touregypt.net/featurestories/ankh.htm, 01.04.2017

Hussein, Angela Murock, “Djed”, Calliope, Sayı:22/1, Eylül 2011, s.7

Jessop, Marlene, “Ancient Egyptian Jewelry”,

http://jewelry.lovetoknow.com/Ancient_Egyptian_Jewelry, 06.04.2017

Kandeler, Riklef; Wolfram R. Ullrich, “Symbolism of Plants: Examples from

European-Mediterranean Culture Presented with Biology and History
of Art”, Journal of Experimental Botany, Sayı:60/9, Temmuz 2009,
s.2461-2464

Kayaoğlu, M. Naci-Ayşe Çetinoğlu, “Mısır Hiyerogliflerini Çözüme Götüren

Dilbilim Anahtarları”, Karadeniz, Sayı: 17, 2013, s.39-51,
http://www.dergikaradeniz.com/web/upload/icerik/17/17.3.pdf,
19.03.2017

69
Mark, Joshua J., “Ancient Egyptian Symbols”, Ancient History Encyclopedia,
Şubat 2017, http://www.ancient.eu/article/1011/, 20.03.2017

O’Neil, Shannon Leigh, “Different Types of Ancient Egyptian Jewelry”,

http://sciencing.com/different-types-ancient-egyptian-jewelry-7270.html,
06.04.2017

Owusu, Heike, Egyptian Symbols, Sterling Publishing, New York, Eylül 2008

Patch, Diana Craig, “Egyptian Amulets”, Heilbrunn Timeline of Art History, Ekim
2004, http://www.metmuseum.org/toah/hd/egam/hd_egam.htm, 06.04.2017

Patterson, Berniece, “Extraordinarily Egyptian Jewelry Fit for a Pharaoh”, Arts

and Activities, Sayı:124/5, Ocak 1999, s.24-62

Seawright, Caroline, “Animals and the Gods: Sacred Creatures of Ancient Egypt”,
Ekim 2012, http://www.thekeep.org/~kunoichi/kunoichi/
themestream/egypt_animalgods.html#.WNvxb8DyjIU, 29.03.2017

Türe, Altan, Dünya Kuyumculuk Tarihi 1Eski Çağlardan Orta Çağa, Tarih
Öncesi Mısır, İstanbul Kuyumcular Odası Yayınları, İstanbul, 2011

70
 ÖZGEÇMİŞ

Ayşe Begüm Ütnü 1992’de İstanbul’da doğdu. İlkokul, ortaokul ve liseyi

İstanbul’da okudu. Ortaokulda iken müziğe ilgisinden dolayı 3 yıl boyunca keman
dersleri aldı. Atletizm çalışmalarına ve birkaç koşu yarışmasına katıldı. Lise 3.
sınıfta iken okulun kulüp etkinlikleri dolayısıyla kısa süreliğine karakalem dersleri
aldı. 2011 yılında Yıldız Teknik Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
İktisat bölümünü kazandı. 2 yıl okuduktan sonra İktisat bölümünü bırakıp 2013
yılında Marmara Üniversitesi Takı Teknolojisi ve Tasarımı Yüksekokulu Takı
Tasarımı bölümüne başladı. Eğitiminin 3. senesinde İstanbul Ticaret
Üniversitesi’nde Öğr. Gör. Ferhan Şahin’den Taş Tasarımı dersi aldı.

71