STRUKTURALIZM MATEMATYCZNY

SHAPIRO

Dwa podstawowe terminy w strukturalizmie matematycznym Shapiro to pojęcie systemu oraz

struktury. System stanowi zbiór obiektów zawierający również wszelkie relacje, które między
nimi zachodzą. Dla przykładu rząd bądź korporacyjna hierarchia to system osób przełożonych
i podwładnych, a także pracowników na równych stanowiskach, którzy ze sobą współpracują.
Podobnie konfiguracja szachów jest systemem figur i możliwych ruchów, z kolei przywołany
na slajdzie język stanowi system symboli, słów lub zdań z pewnymi relacjami semantycznymi
i relacjami syntaktycznymi zachodzącymi między obiektami, które się na niego składają.
Z drugiej strony mamy pojęcie struktury lub wzorca, które filozof definiuje jako abstrakcyjną
formę systemu, naświetlającą wszystkie wzajemne związki między obiektami, a ignorującą te
ich własności, które nie mają wpływu na sposób, w jaki obiekty systemu od siebie zależą.
Można zatem powiedzieć, że rozważany w pewnej strukturze obiekt zostaje zredukowany do
punktu, który sam nie ma już żadnej wewnętrznej struktury, albo innymi słowy sprowadzony
jedynie do pozycji w danej strukturze. W takim ujęciu obiekty nie mają żadnej tożsamości lub
cech poza strukturą, ponieważ są zupełnie wyznaczone przez relacje do innych obiektów.
Pojawia się w tym miejscu istotne ontologicznie pytanie o to, co w takim razie jest pierwotne:
obiekt czy struktura? Stewart Shapiro przedstawia w swoim artykule dwa możliwe stanowiska
w kwestii relacji pierwszeństwa zachodzącej między obiektami matematyki a strukturami.
Pierwsze stanowisko jest nazwane jako:
1) Places-are-offices, czyli pozycje są urzędami
W myśl tego poglądu zakładamy pewną ontologię tła, z której pochodzą byty spełniające role
w strukturze. Pozycje w niej występujące są przy tym pojęte bardziej jako własności obiektów
niż same te obiekty. Aby uzmysłowić sobie takie stanowisko, Shapiro podaje przykład urzędu
prezydenta Stanów Zjednoczonych, które może zająć osoba, która uprzednio była premierem
lub też dyrektorem finansowym. Można powiedzieć, że dysponujemy już wcześniej pewnego
rodzaju ontologią osób, która jest pierwotna wobec struktur państwowych bądź biznesowych.
Twierdzi się więc tutaj, że obiekty są zawsze pierwotne względem zajmowanych pozycji.
Pokrewieństwo: umiarkowany realizm pojęciowy Arystotelesa. Bottom-up.
Drugie z kolei stanowisko jest nazwane jako:
2) Places-are-objects, czyli pozycje są obiektami
Zgodnie z takim poglądem nie dysponujemy żadnym danym nam na wejściu zasobem bytów,
z którego wywodzą się obiekty, odgrywające następnie funkcje w strukturze. Owo stanowisko
głosi, że struktury są pierwotne, a ich egzemplifikacje wtórne. Podstawowe jest zatem pojęcie
pozycji w strukturze, natomiast sam obiekt stanowi coś drugorzędnego oraz pochodnego.
Pokrewieństwo: skrajny realizm pojęciowy Platona (idealizm). Top-down.
Shapiro bliższe jest stanowisko drugie, czyli twierdzenie, że struktury są pierwotne względem
obiektów. Filozof mówi z przekonaniem, że struktury mogą istnieć nawet wówczas, kiedy nie
istnieją żadne ich egzemplifikacje. Idąc drogą Tomasza z Akwinu, możemy określić tego typu
pogląd strukturalizmem ante rem, zaś strukturę ująć w kategorii szczególnego universale.
Wtedy w ten nowy ontologiczny spór o strukturę zaangażowane byłyby trzy stronnictwa:
1) Ante rem: struktura istnieje jako wzór w uniwersum idei
2) In re: struktura istnieje tylko w konkretnych przedmiotach
3) Post rem: struktura istnieje jako wytwór ludzkiego myślenia
Shapiro umiejscawia się zatem na tym pierwszym stanowisku i opowiada za tezą, że struktury
istnieją samoistnie i niejako przed obiektami. Mogą być one egzemplifikowane poprzez różne
systemy obiektów, które zajmują poszczególne pozycje danej struktury matematycznej. Warto
tutaj zwrócić uwagę na istotny fakt, że filozof wzoruje swoją teorię struktur matematycznych
na teorii mnogości, co widać dobrze na przykładzie ujęcia struktury matematycznej, która pod
względem statusu ontologicznego ma przypominać nieco zbiór. Podczas gdy Gödel wyznawał
dajmy na to wiarę w istniejącą obiektywnie hierarchię zbiorów, tak Shapiro wierzy w idealne
uniwersum struktur, które mogą być egzemplifikowane w świecie. Niuans i nowatorstwo ma
natomiast polegać na tym, że teoria struktur ma być czymś bardziej fundamentalnym od teorii
mnogości. Na przykład zdaniem filozofa jedna i ta sama struktura liczb naturalnych może być
wyrażona poprzez różne teoriozbiorowe definicje, powiedzmy Zermelo i von Neumanna.
Wracając jednak do problematyki ontologicznej, to ktoś może zapytać, jaka jest tak naprawdę
różnica między platonizmem a tym strukturalizmem ante rem, skoro zwolennik tego drugiego
także postuluje istnienie niezależnego świata idealnych struktur. Odpowiedź jest następująca:
zasadnicza różnica polega na tym, że byty matematyki w strukturalizmie są współzależne.
Platonik będzie bowiem sądził, iż obiekty matematyczne są wieczne, abstrakcyjne i nie zależą
od siebie nawzajem. Byt matematyki w takim ujęciu będzie niemalże jak przedmiot fizyczny,
którego esencję można podać bez odwoływania się do innej rzeczy. Przykładowo istotę liczby
dwa można wedle platoników podać bez przywoływania esencji pozostałych liczb. Natomiast
strukturalista ante rem powie, że istotą danej liczby jest jej relacja do innych liczb, ponieważ
wszystkie obiekty matematyki są w ramach pewnej struktury wzajemnie zależne. Wobec tego
liczba dwa stanowi tylko i wyłącznie drugą pozycję w strukturze liczb naturalnych, która jest
wyznaczona przez relację następnika. Jak już zostało powiedziane, obiekt sprowadza się więc
do miejsca w danej strukturze matematycznej i poza nią nie ma żadnej niezmiennej istoty.
Daje to łącznie interesujący pogląd na problem identyczności zarówno między obiektami, jak
też między strukturami. Możemy wszakże zauważyć, że obiekt ze struktury nie będzie nigdy
identyczny z bytem spoza tej struktury. To rozwiązuje tak zwany problem Cezara na gruncie
teorii Fregego, który postrzegał liczby jako obiekty. Chcąc je tak widzieć, musielibyśmy także
mieć kryteria pozwalające nam stwierdzić, czy dla przykładu obiekt taki jak Cezar jest różny
czy taki sam jak liczba jeden. Niemożność sformułowania tego typu warunków skłoniła część
filozofów do porzucenia ontologicznego realizmu w filozofii matematyki. Strukturalizm ante
rem nie tyle rozwiązuje, co według Shapiro pozwala nam uniknąć tego problemu i zachować
realizm, gdyż Cezar jest bytem spoza struktury, a więc nie może być identyczny z pozycją.
Z drugiej zaś strony strukturalizm sam tworzy tu inny skomplikowany problem, a mianowicie
pytanie o to, czy przykładowo liczba dwa ze struktury liczb naturalnych może być identyczna
z dwójką z liczb rzeczywistych, jeśli zajmują w tych strukturach odmienne pozycje. Nie będę
wchodził w szczegóły tego zagadnienia, a przejdę na koniec do problemu tożsamości struktur.
Wedle Shapiro dwie struktury matematyczne są ze sobą identyczne, gdy istnieje między nimi
izomorfizm. Izomorficzne systemy mogą się wzajemnie różnić, lecz izomorficzne struktury są
identyczne. Dla przykładu dwa izomorficzne systemy obiektów matematycznych, takie jak te
ukazane na slajdzie egzemplifikują dokładnie jedną i tę samą strukturę liczb naturalnych, choć
ich obiekty są odmienne. Ta struktura jest bowiem zobrazowana w tym przypadku pozycjami,
jakie zajmują poszczególne byty i to ona stanowi jak gdyby obraz struktury. Mam jednakże na
zakończenie jedną wątpliwość, czy aby nie musimy posiadać już wcześniej pewnej intuicyjnej
definicji liczb naturalnych, nim powiemy coś o strukturze z tak wyznaczonymi miejscami.