‫الثالـــــــــثة‬ ‫‪2020-2019‬‬

‫د‪.‬فواز حيدر‬ ‫طب مسند ةالدليل‬

‫‪16‬‬ ‫‪..‬‬
 ‫‪ً#‬ضع ةيي أيديكه امىنخص األول في وادة امطب امىسٌد‬
‫ةامدميل "وادة امىعدل"‬
‫‪#‬ٯد ٷپ ٯدصش خ‪ِ٫‬ر خ‪ٰ٫‬ـٴض زد‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ ٪‬؟‬
‫ٷپ ٯدصش دضٿؽص ٳـسڀدً‪ ,‬ؤصعـط ‪ٰ٫‬ٴدٷجٴد خ‪٫‬ع٘‪٬‬ڀٰڀص خ‪٫‬ـٴص‬
‫خ‪ٰ٫‬دًڀص (ص‪ٟ٘‬ص ‪ ,)2021‬ظ٘ض ٯدصش دضٿؽص ‪ٟ‬پ ظِسڀ‪٤‬ٸد ٹ‪ٰ٧‬وِ‪٬‬خ خٳِ‪ ٢٬‬ٳٸدٿص‬
‫خ‪٤٫‬غٱ خ‪ٰ٫‬دًپ ٹ‪٨٫‬ٲ ‪ِ٫‬د‪ٰ٫‬د خؿعشضٯٸد خألُسدء ؿٺخء ٗٲ ‪٣‬وض ؤ٭ ال ٯٴظ‬
‫خألػ‪ٟ ,٩‬ٸپ زدسعودع ٯغـٖ خ‪ِ٫‬سڀر خ‪٫‬ظٽ ٿ٘عٰض ٗ‪٬‬ټ ‪٣‬ٺش خ‪٫‬ٴعدجؿ‬
‫‪٫‬عجدعذ ٹسسغخض ٹصعخؿدض خٯعضض ٗ‪٬‬ټ ٯغ خ‪٫‬ؼٯٲ‪.‬‬

‫‪#‬ٯٲ خ‪ٰ٫‬عٺ‪ ٖ٣‬ؤال ٿو‪ ٪‬دجٮ خ‪ٰ٫‬دصش أل‪٧‬ؽغ ٯٲ ‪ 40‬ه‪٠‬ذص ز‪٤‬ـٰٸد خ‪٫‬ٴٔغٽ‬
‫ٹزظ‪ ٦٫‬ظ‪٨‬ٺٱ ؤه‪ٜ‬غ ٹؤ‪ ِٞ٫‬ٯدصش ‪٫‬ٸظخ خ‪٠٫‬و‪.. ٪‬‬

‫‪#‬ـٰ٘ٴد ‪ٟ‬پ ٷظخ خ‪٬ٰ٫‬شن ـٰڀٖ خ‪ٰ٫‬ذدًغخض خ‪٫‬عپ ؤِٗدٷد ص‪ٟ .‬ٺخػ ز‪٤‬ـٰٶ‬
‫خألٹ‪( ٩‬خ‪٤٫‬ـٮ خألٹ‪ ٩‬ٯٲ خ‪ٰ٫‬دصش ٿٌٰٲ ‪ % 65٩ 60‬ٯٲ خألؿح‪٬‬ص ٹخ‪٫‬ٴـسص ‪٣‬دز‪٬‬ص ‪٬٫‬ؼٿدصش‪ ,‬ؤٽ ؤٱ ٹػٳٶ خ‪٫‬ٴٺٗپ ؤ‪٧‬سغ ٯٲ خ‪٤٫‬ـٮ‬
‫خ‪٫‬ؽدٳپ) ٹع‪٧‬ؼٳد ٗ‪٬‬ټ ؤٷٮ خأل‪٨ٟ‬دع خ‪٫‬عپ ٗغًٸد خ‪٫‬ض‪٧‬عٺع سال‪ ٩‬خ‪ٰ٫‬ذدًغخض‪٬ٗ ,‬ټ ؤٯ‪ ٪‬ؤٱ ٿ‪٨‬ٺٱ خ‪٬ٰ٫‬شن كدٯ‪ ٪‬ٹٯ‪٠‬ٸٺ٭‬
‫ٹٳٌٰٲ ٯٲ سال‪٫‬ٶ خ‪٘٫‬الٯص خ‪٨٫‬دٯ‪٬‬ص‪ ,‬زـٮ خهلل ‪٫‬ٴسضؤ ‪..‬‬

‫**‬ ‫**‬
‫رقم الصفحث‬
‫تعرًف ةالطب الهسيد ةالدلٌل‪4 ..................................................................................................................‬‬
‫أنحلث تارًخٌث‪7 ......................................................................................................................................‬‬
‫تارًخ وأههٌث الطب الهسيد ةالدلٌل‪7 ............ .............................................................................................‬‬
‫ناهٌث ‪ +‬نهٌزات الطب الهسيد ةالدلٌل‪12 ................................. ................................................................‬‬
‫الخطوات الهتتعث في نهارسث الطب الهسيد‪16 ............................................................................................‬‬
‫الطب في زنو ال ‪20 ............................................................................................................. Guideline‬‬
‫رةاعٌث ‪21 .................................................................................................................................... PICO‬‬
‫التحث عو الدلٌل‪24 ................................................................................................................................‬‬
‫ةعض االستيتاجات ‪ +‬الرعاًث الصحٌث الهحتتث ةالدلٌل ‪ + EBHC‬طرورة الطب الهسيد في التلدان اليانٌث‪26 ................‬‬
‫نو أًو ىحصلعلى الطب الهسيد الدلٌل‪17..................................................................................................‬‬
‫هرم الهوجوقٌث‪18............................ ......................................................................................................‬‬

‫‪RBCs Team‬‬ ‫‪2‬‬

 ‫ٯد ٷٺ خ‪ِ٫‬ر خ‪ٰ٫‬ـٴض زد‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ :٪‬ٷٺ ظِسڀ‪ ٢‬دپ خ‪ٌٰ٫‬ڀغ ‪ ,‬ٹخًخ ٹد‪٨‬ڀٮ أل‪٧‬ؽغ خ‪٬ٰ٘٫‬ٺٯدض خ‪ِ٫‬سڀص ٹؼٺ‪٣‬ڀص دد‪٫‬ڀدً ٹط‪ ٦٫‬الظشدط‬
‫خ‪٤٫‬غخع خ‪ٰ٫‬ٴدؿر ‪ٟ‬ڀٰد ٿع٘‪ ٢٬‬زد‪ٰ٫‬غًټ ‪ٟ‬غصخً ‪ٟ‬غصخً ‪ ,‬ٹ‪٧‬ظ‪ ٦٫‬خؿعٰ٘د‪ ٩‬خ‪٬ٰ٘٫‬ٺٯدض ـدٳر خ‪٫‬ـغٿغٿص ٹخالـعٰدٗڀص ‪ٟ‬پ خ‪ٰٰ٫‬دعؿص‬
‫خ‪٫‬ڀٺٯڀص ‪.‬‬
‫‪David Sacket 1996‬‬
‫‪ٰ٧‬د ٿٰ‪٨‬ٲ خ‪٤٫‬ٺ‪: ٩‬‬
‫بٱ خ‪ِ٫‬ر خ‪ٰ٫‬ـٴض زد‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ ٪‬ٷٺ ُغٿ‪٤‬ص ظٮ ظِٺٿغٷد ٯاسغخً زٸض‪ ٝ‬ٯـدٗضش خألُسدء ٹٯشِِپ خ‪٫‬ـڀدؿدض خ‪٫‬وذڀص ٗ‪٬‬ټ‬
‫ٯٺخ‪٧‬سص ٯـعجضخض خ‪٫‬سذػ خ‪ٰ٬٘٫‬پ خ‪ِ٫‬سپ ٯٲ سال‪ ٩‬صٯؿ خ‪٫‬شسغش خ‪٫‬ـغٿغٿص ٯٖ ‪ ٪٧‬ٯٲ ٗ‪٬‬ٮ خ‪٫‬ٺزدجڀدض خ‪٫‬ـغٿغٿص ٹخإلدودء‬
‫خ‪٫‬ذڀٺٽ ٹ‪ٟ‬ڀؼٿٺ‪٫‬ٺـڀص خألٯغخى‪.‬‬

‫ٹخځٱ ٯٖ ؼد‪٫‬ٺغ خ‪ِ٫‬ر خ‪ٰ٫‬ـٴض زد‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪.. ٪‬‬

‫‪٣‬ڀٮ خ‪ٰ٫‬غًټ ‪ / Patients values and expectations:‬خ‪٫‬شسغش خ‪٫‬ـغٿغٿص خ‪٠٫‬غصٽ ‪Individual clinical expertise:‬‬
‫‪ / Improved patient‬ؤ‪ ٪ٌٟ‬خألص‪٫‬ص خ‪٫‬ـغٿغٿص خ‪٨ٰٰ٫‬ٴص ‪ / Best Available clinical evidence:‬ٹظٺ‪٘٣‬دظٸٮ‬
‫ظذـڀٲ خ‪٫‬ٴعدجؿ خ‪٫‬عپ ٿعٺ‪ ٖ٣‬خ‪ٰ٫‬غًټ خ‪٫‬ذوٺ‪٬ٗ ٩‬ڀٸد ‪outcomes:‬‬

‫‪RBCs Team‬‬ ‫‪3‬‬

 ‫ٯد خ‪٫‬ظٽ خ‪٧‬عل‪٠‬ٶ ؟‬ ‫خؿٮ خ‪٘٫‬د‪٫‬ٮ‬
‫ؿسر خ‪٤٫‬غدص خ‪ٰ٘٫‬ضٿص ٹؿغُدٱ خ‪ٰ٘٫‬ضش ٹٷٺ ـغؼٺٯص‬
‫‪ Helicobacter pylori‬ؤٹ ٯد ٿـٰټ خ‪٬ٰ٫‬عٺٿص خ‪٫‬سٺخزڀص‪,‬‬ ‫‪Barry marshal‬‬
‫دڀػ ٹه‪ ٪‬زٶ خألٯغ ‪٫‬ڀلغذ ٯذ‪٬‬ٺ‪ ٩‬خ‪٫‬س‪٨‬عغٿد خ‪ٰ٫‬ـسسص‬ ‫زدعٽ ٯدعكد‪٩‬‬
‫ٹظ٘د‪ٟ‬ټ ‪ٟ‬ڀٰد ز٘ض زضٹخء ًض ظ‪ ٦٬‬خ‪٫‬جغؼٺٯص ٹٳد‪ ٩‬ـدجؼش‬
‫ٳٺز‪٪‬‬
‫خ‪ٰ٫‬ع‪ِ٠‬غش خ‪٫‬ـ‪ّ٬‬ڀّص ‪٘٧‬دٯ‪ ٪‬ٯـسر ‪ٰ٫‬غى خ‪٫‬ـ‪ٰ٧ ,1882٪‬د‬ ‫‪Robert Koch‬‬
‫خ‪٧‬عل‪ ٞ‬خ‪٫‬جغؼٺٯص خ‪ٰ٫‬ـسسص ‪ٰ٫‬غى خ‪٫‬ٸڀٌص (خ‪٨٫‬ٺ‪٫‬ڀغخ)‬ ‫عٹزغض ‪٧‬ٺر‬
‫‪1883‬‬
‫ٯڀؼ خ‪٫‬ـال‪٫‬عڀٲ خ‪٫‬س‪٤‬غٿص ٗٲ خ‪٫‬سلغٿص ‪ٰ٬٫‬ع‪ِ٠‬غش خ‪٫‬ـ‪٬‬ڀص‬ ‫‪Theobald smith‬‬
‫ٹٷٰد خ‪٫‬ـال‪٫‬عدٱ خ‪٫‬ٺدڀضظدٱ خ‪٬٫‬عدٱ ظـسسدٱ ٯغى خ‪٫‬ـ‪٪‬‬ ‫ؼڀٺزد‪٫‬ض ؿٰڀػ‬
‫‪٫‬الٳـدٱ‬
‫ؤٹ‪ ٩‬ٯٲ صعؽ خ‪٫‬ٸڀٌص ‪ٟ‬پ خ‪٘٫‬د‪٫‬ٮ ‪ ,1854‬ؤٽ ‪٣‬س‪ ٪‬خ‪٧‬علد‪ٝ‬‬ ‫‪John snow‬‬
‫خ‪٘٫‬دٯ‪ ٪‬خ‪ٰ٫‬ـسر ز‪٨‬ؽڀغ‪ ,‬ٯـعٰ٘الً ٯسدصت ٹزدجڀص هذڀذص‬ ‫ـٺٱ ؿٴٺ‬

‫خ‪٬٫‬ٺ‪٫‬سڀص خ‪٫‬لددسص خ‪٘٫‬دٯ‪ ٪‬خ‪ٰ٫‬ـسر ‪٫‬ال‪ٟ‬غٳجپ (‪(Syphilis‬‬ ‫‪ٟ‬غٿعؼ كٺصخٱ‬

‫خؿعِدٕ ‪٧‬ل‪ٗ ٞ‬ٲ ٹـٺص ٯغى خال‪ٟ‬غٳجپ ٗٲ ُغٿ‪ ٢‬ظ‪٠‬دٗ‪٪‬‬ ‫ٹخؿغٯدٱ‬

‫ٯو‪٬‬پ زإسظ ٗڀٴص ص٭‪.‬‬
‫صٹخء ٯٲ خ‪٫‬ؼعٳڀز ‪٘٫‬الؾ خ‪٫‬ـ‪٬٠‬ؾ ‪ٟ‬پ ٗد٭ ‪1910‬‬ ‫بٿغ‪٫‬ڀعق‬
‫ٗالؾ ٳدـٖ ‪ٰ٫‬غى خ‪٫‬ـ‪٬٠‬ؾ ٹٷٺ خ‪٫‬سٴـ‪٬‬ڀٲ ‪ٟ‬پ ٗد٭ ‪1928‬‬ ‫‪ٰ٬ٟ‬ٴ‪ٚ‬‬
‫خ‪٘٫‬دٯ‪ ٪‬خ‪ٰ٫‬ـسر ‪٫‬إلٿضػ ٹخ‪٫‬ظٽ ؤُ‪٬ٗ ٢٬‬ڀٶ ‪ٟ‬ڀٰد ز٘ض‬ ‫خ‪٠٫‬غٳـپ ‪٫‬ٺ‪ ٥‬ٯٺٳعدٳڀٶ ٹخألٯڀغ‪٧‬پ عٹزغض ‪ٛ‬د‪٬٫‬ٺ‬
‫“‪ٟ‬ڀغٹؽ ٗٺػ خ‪ٰ٫‬ٴدٗص خ‪٨ٰ٫‬عـر ‪“HIV‬‬
‫خالعظسدٍ خ‪٤٫‬ٺٽ زڀٲ خ‪ٰ٫‬ضسٴڀٲ ٹٓٸٺع ؿغُدٱ خ‪٫‬غجص‬ ‫صعخؿدض ؤظغخزڀص ألُسدء زغٿِدٳڀٺٱ‬
‫خ‪٫‬جضعٽ ‪Smallpox‬‬ ‫ٯٲ خإلٳ جدػخض خ‪٨٫‬سغٻ ‪٬٘٫‬ٮ خ‪٫‬ٺزدجڀدض‬

‫‪ ‬كصث امعامه إٓرمٔخش واكخشافٍ ؟‬

‫ظٺهَّ‪" ٪‬بٿغ‪٫‬ڀعق" ‪ٟ‬پ ٗد٭‪ 1910‬ب‪٫‬ټ خؿعشغخؾ صٹخء ٯٲ خ‪٫‬ؼِّعْٳڀز ‪٘٫‬الؾ خ‪٫‬ـِّ‪ِ٬ْ٠‬ؾ‪ ,‬ز٘ض ؤٱْ ؤـغٻ ‪ 605‬ٯذدٹالض ٗ‪٬‬ټ خ‪٫‬ؼِّعْٳڀز دعَّټ دد‪٠٫‬ٶ‬
‫خ‪٫‬ٴَّجدح ‪ٟ‬پ خ‪ٰ٫‬ذدٹ‪٫‬ص ع‪٣‬ٮ ‪ٟ ,606‬إُ‪٬ٗ ٢٬‬ټ خ‪َّ٤٘٫‬دع خ‪٫‬جضٿض خؿٮ ‪ , 606‬ٹ ز٘ض ط‪ ٦٫‬ز‪٬٤‬ڀ‪ ٪‬دٰ‪ ٪‬خ‪٫‬ضَّٹخء ٳ‪٠‬ـٶ خؿٮ (ؿ‪٠٬‬دعؿدٱ)‪ ,‬ؤٹ‬
‫خ‪ٰ٫‬ٴ‪ِ٤‬ظ‪ ,‬ٹ‪٣‬ض ٹه‪٠‬ٶ "بٿغ‪٫‬ڀعق" زد‪٫‬غَّهدهص خ‪ٌِِّ٠٫‬ڀَّص‪ ,‬ؤٹ خ‪٫‬ـِّذغِٿَّص ٯضخٗسدً د‪٬‬ٮ خ‪٫‬سَلَغٿَّص خ‪٤٫‬ضٿٮ زٺه‪٠‬ص ؿذغٿَّص ظُ٘د‪ِ٫‬ؿ ‪ َّ٪ُ٧‬خألٯغخى‪.‬‬
‫‪٨٫‬ٲْ د‪ٰ٬‬ٶ سدذ ‪ٟ‬پ ٗجدجسڀَّص صٹخجٶ‪ٰ٧ ,‬د ٷُٺـِ ٮَ خ‪٫‬ضَّٹخء ٯٲ ز٘ي خ‪٫‬جِٰدٗدض خ‪ٰ٫‬علضِّصش خ‪َّ٫‬عپ ظغٻ ‪ٟ‬پ خ‪٫‬ـِّ‪ِ٬ْ٠‬ؾ ٗ‪٤‬دزدً ب‪٫‬ٸڀَّدً ٗ‪٬‬ټ ؿٺء‬
‫خ‪٫‬ـُّ‪٬‬ٺ‪ ٥‬خ‪٫‬سَلَغٽّ‪ ,‬ٹؤٱَّ خ‪٫‬ـَّسڀ‪ ٪‬خ‪٫‬ٺدڀض ‪ ِٖ٤٫‬صخزغ ٷظخ خ‪ٰ٫‬غى ٷٺ خالٳٌسدٍ خ‪٫‬جِٴْـِپّ (خ‪٫‬ؼَّٹخؾ)‪.‬‬

‫‪RBCs Team‬‬ ‫‪4‬‬

 ‫‪ ‬حذكرة ةفٔروس ‪َ( HIV‬اوث ًِعاً وا)‬
‫هٴِّ‪ًٰ ٞ‬ٲ ٯجٰٺٗص خ‪٠٫‬ڀغٹؿدض خ‪َ٤٫‬ٸْ‪َ٤‬غٿَّص ‪ .Retroviruses‬ٹ ٷٺ ‪ٟ‬ڀغٹؽ عَٳدٹٽّ ‪ RNA Virus‬ٿـعِٰ٘‪ٗ ٪‬ٴض صسٺ‪٫‬ٶ‬
‫سالٿد خإلٳـدٱ بٳٔڀٰدً ٿوٴ٘ٶ زٴ‪٠‬ـٶ‪ ,‬ٹ ال ٿٰع‪٨٬‬ٶ خإلٳـدٱ ٿُـََّٰټ خ‪ٰ٫‬ـعٴـِز خ‪٨٘٫‬ـپّ ‪Reverse Transcriptase‬‬
‫)‪(RT‬؛ ٹ ط‪ ٦٫‬ز‪ٜ‬ڀص بٳعدؾ ‪ DNA‬خ‪َّ٬٫‬دػ٭ ‪٫‬عٴَـُّز خ‪٠٫‬ڀغٹؽ ‪ .Viral Replication‬ٷظخ ٹٿٴضٯؿ ‪ DNA‬خ‪٠٫‬ڀغٹؽ زَٰجِڀٲ‬
‫خإلٳـدٱ ز٘ض صسٺ‪٫‬ٶ ب‪٫‬ټ خ‪٫‬جـٮ‪ٟ ,‬ڀاٯِّٲ زظ‪ ٦٫‬سََٰجدً ٯضٿضخً ٿـعٰغُّ ٯضٻ خ‪٫‬ذڀدش‪ .‬ٹ‪٣‬ض ظَسَڀَّٲ ؤٱَّ زغٹظڀٲ ‪ٛ‬ال‪ٟ ٝ‬ڀغٹؽ خإلٿضػ‬
‫ٿع‪ٜ‬ڀَّغ زدؿعٰغخع‪ ,‬ٯّٰد ٿٰٴٖ خ‪٫‬جٰ‪٬‬ص خ‪َٰ٫‬ٴَدٗڀَّص ٯٲ ظ‪٨‬ٺٿٲ ؤًضخص ظٺ‪ ٞ٣‬ٳلدُٶ‪ .‬ٹ ٷظخ ٷٺ خ‪٫‬ـَّسر ‪ٟ‬پ ٗض٭ ظل‪ ٪ُّ٨‬ٯٴدٗص‬
‫ٳدـ٘ص‪ ,‬ٹ ‪٧‬د‪ٟ‬ڀص إلٿ‪٤‬د‪ ٝ‬خ‪ٰ٫‬غَى‪ ,‬ٹ كِ‪٠‬دء خ‪ٰ٫‬غٿي‪ٰ٧ ,‬د بٳَّٶ ٯٲ ؤٷٮِّ ؤؿسدذ ٗض٭ خ‪٫‬ٴَّجدح‪ ,‬دعَّټ خځٱ‪ٟ ,‬پ خؿعٴسدٍ ‪َ٤َ٫‬دح ‪َّٟ٘‬د‪٩‬‬
‫ًِضَّ ٷظخ خ‪ٰ٫‬غى خ‪٫‬شِڀغ‪.‬‬
‫ٹ‪٣‬ض ؤٓٸغض خ‪٫‬ضعخؿدض ؤٱ ‪٠٫‬ڀغٹؽ ‪ HIV‬ٳِٰڀٲ‪:‬‬
‫خ‪٫‬ٴَََّٰ خألَٹَّ‪ ,HIV-1 :٩‬ٹ ٷٺ ٿشع‪٧ ٞ٬‬ؽڀغ خً ٗٲ ‪ٟ‬ڀغٹؽ َٗٺَػ خ‪ٰ٫‬ٴدٗص خ‪٤ِ ٫‬غْصٽّ )‪ ,Simian IV (SIV‬ٹ ٿٴعلغ ‪ٟ‬پ ٯشع‪٣ ٞ٬‬دعَّخض‬
‫خ‪٘٫‬د‪َ٫‬ٮ‪.‬‬
‫خ‪٫‬ٴَََّٰ خ‪٫‬ؽَّدٳپ‪ ,HIV-2 :‬ٹ ٷٺ ٿلسٶ ‪ , SIV‬ٹ ٿٴذوغ ٹـٺصٵ ‪ٟ‬پ ؤ‪ٟ‬غٿ‪٤‬ڀص خ‪ٜ٫‬غزڀَّص‪.‬‬

‫َّةتِا لةن الوَّةااِخِن ال َمصة َِِّث‬

‫‪ُ ‬خشاةى الوَّ َمطان ةالخصائص الٌةائِ َِّةث لنوًَّمةا ُخمةاُزان هِ َّ‬
‫لراض َِّث ل وَّ َمط َ‬
‫األ َّول أكتر‪.‬‬ ‫أن القدرة اإلِ ِ‬‫والجغرافِث وقد وجد َّ‬
‫َّ‬
‫‪ٰ٧ ‬د ؤصٻ ٓٸٺع ٯؼٿض ٯٲ خألصٹٿص خ‪ٌٰ٫‬دصش ‪٠٬٫‬ڀغٹؿدض خ‪٤٫‬ٸ‪٤‬غٿص ‪ ,Antiretroviral drugs‬ب‪٫‬ټ بُد‪٫‬ص ز‪٤‬ڀد‬
‫خ‪ٰ٫‬ودزڀٲ زد‪٠٫‬ڀغٹؽ ‪ٟ‬پ خ‪٫‬س‪٬‬ضخٱ ٯغظ‪٘٠‬ص خ‪٫‬ضس‪ , ٪‬ٹظذـڀٲ ٳٺٗڀص دڀدظٸٮ‪ .‬ٯٖ ط‪ ٦٫‬ظذض خ‪٫‬ع‪٠٬٨‬ص خ‪٫‬سدٷٔص ‪٫‬ٸظٵ‬
‫خألصٹٿص زلضش ٯٲ خؿعشضخٯٸد ٹال ظعٺ‪ٟ‬غ دد‪٫‬ڀدً ‪ٰٔ٘٫‬ٮ خ‪ٰ٫‬ودزڀٲ‪ .‬ٹ‪٣‬ض ٳجخ خ‪٫‬جٸض خ‪٫‬ضٹ‪٫‬پ خ‪٨٫‬سڀغ ‪٬٫‬غ‪٣‬پ زٰ٘د‪٫‬جص‬
‫خالٿضػ ٹخ‪٘٫‬ضٹٻ ز‪٠‬ڀغٹؿٶ ‪ -‬ٹٷپ "دٰ‪٬‬ص ‪( "5*3‬ٯ٘د‪٫‬جص ‪ 3‬ٯالٿڀٲ كشن زٴٸدٿص ٗد٭ ‪ – )2005‬ٳجخ ‪ٟ‬پ ٹًٖ‬
‫ٯ‪٬‬ڀٺٱ كشن ظذط خ‪ٰ٘٫‬د‪٫‬جص ٯٰد ‪٣‬ض ٿجٴر دٺخ‪٫‬پ ‪ 350000‬دد‪٫‬ص ٹ‪ٟ‬دش‪ .‬ٹ‪٧‬دٱ خ‪٫‬ٸض‪ ٝ‬خ‪٘٫‬د‪ٰ٫‬پ ٷٺ خ‪٫‬ذوٺ‪٬ٗ ٩‬ټ‬
‫خ‪ٰ٘٫‬د‪٫‬جص ٗد‪ٰ٫‬ڀدً زذ‪٬‬ٺ‪ٗ ٩‬د٭ ‪.2010‬‬
‫‪ ‬ؤؿٸٮ ٗ‪٬‬ٮ خ‪٫‬ٺزدجڀدض بؿٸدٯدً ‪٧‬سڀغخً ‪ٟ‬پ خ‪٫‬ع٘غ‪٬ٗ ٝ‬ټ ـدجذص خالٿضػ‪ ,‬ٹٯٖ ط‪ ٦٫‬ال ظٌٰٲ خ‪ٰ٘٫‬غ‪ٟ‬ص ٹدضٷد ؤٳٶ ؿڀعٮ‬
‫خظشدط خإلـغخءخض خ‪٫‬ٺ‪٣‬دجڀص خ‪ٰ٫‬الجٰص‪ .‬ٹ‪٣‬ض ؤٓٸغض خ‪٫‬ضعخؿدض خ‪٫‬ٺزدجڀص خ‪ٰ٫‬ع٘‪٤٬‬ص زدالٿضػ خ‪٫‬ذ‪٤‬دج‪ ٢‬خ‪٫‬عد‪٫‬ڀص‪:‬‬
‫‪ ) 1‬صٹع دٌدٳص خالٿضػ ُٺٿ‪٬‬ص‪ ,‬ٹزضٹٱ خ‪ٰ٘٫‬د‪٫‬جص خ‪ٰ٫‬ٴدؿسص‪ ,‬ؿعٔٸغ ؤٗغخى ٯغى خالٿضػ ٗ‪٬‬ټ ٳو‪ ٞ‬ٯٲ ؤهڀسٺخ‬
‫زد‪٘٫‬ضٹٻ زد‪٠٫‬ڀغٹؽ ‪ٟ‬پ ‪ٌٛ‬ٺٱ ‪ 9‬ؿٴٺخض ٯٲ خ‪٫‬ع٘غى ‪٘٬٫‬ضٹٻ‪.‬‬
‫‪ ) 2‬ٿٺـض خ‪٠٫‬ڀغٹؽ ‪ٟ‬پ خ‪٫‬ض٭ ٹخ‪٫‬ـدج‪ ٪‬خ‪ٰ٫‬ٴٺٽ ٹخإل‪ٟ‬غخػخض خ‪ٰ٫‬ٸس‪٬‬ڀص ٹخ‪٫‬غدٰڀص‪.‬‬
‫هل تعلم ؟‬
‫‪ ) 3‬ٿٴع‪ ٪٤‬خ‪ٰ٫‬غى ؤؿدؿدً ٗٲ ُغٿ‪ ٢‬خالظود‪ ٩‬خ‪٫‬جٴـپ ؤٹ خ‪ٰ٫‬لدع‪٧‬ص ‪ٟ‬پ بزغ خ‪٫‬ذ‪٤‬ٲ خ‪٬ٰ٫‬ٺؼص‪,‬ٹ ٿٴع‪٪٤‬‬
‫‪/24‬آذار‪1882/‬‬
‫خ‪٠٫‬ڀغٹؽ ؤٿٌدً ٗٲ ُغٿ‪ ٢‬ٳ‪ ٪٤‬خ‪٫‬ض٭ خ‪٬ٰ٫‬ٺغ ٹٯٴعجدظٶ‪ٰ٧ ,‬د ٿٴع‪ ٪٤‬ٯٲ خأل٭ خ‪ٰ٫‬ودزص ب‪٫‬ټ ـٴڀٴٸد ‪ٟ‬پ‬
‫اليوم العالمي‬ ‫ؤؼٴدء خ‪٫‬ذٰ‪ ٪‬ؤٹ خ‪٫‬ٺالصش ؤٹ ٗٲ ُغٿ‪ ٢‬خإلعًدٕ ٯٲ خ‪٫‬ؽضٽ ‪.‬‬
‫لمكافحة السل‬

‫‪ً ‬خائج حِن سٌِ‪:Snow‬‬

‫ٹخ‪٫‬عپ ؤكدعض ب‪٫‬ټ ؤٱ سِغ خ‪٨٫‬ٺ‪٫‬ڀغخ ‪ٟ‬پ ‪٫‬ٴضٱ ‪٧‬دٱ ٿغظسَ‪ ,‬ٯٲ زڀٲ ؤٯٺع ٗضٿضش‪ ,‬زلغذ خ‪ٰ٫‬دء خ‪٫‬ظٽ ‪٧‬دٳط ظؼٹصٷد زٶ بدضٻ‬
‫خ‪٫‬لغ‪٧‬دض‪ .‬ٹ‪٧‬دٳط صعخؿدض ؿٴٺ خ‪٫‬ٺزدجڀص ظٰؽ‪ ٪‬ـدٳسدً ٹخدضخً ٯٲ ؿ‪٬‬ـ‪٬‬ص ٹخؿ٘ص ٯٲ خالؿع‪٤‬ودءخض كٰ‪٬‬ط صعخؿص خ‪٬ٰ٘٫‬ڀدض‬
‫خ‪٠٫‬ڀؼٿدجڀص ٹخ‪٨٫‬ڀٰڀدجڀص ٹخ‪٫‬ذڀٺٿص ٹخالـعٰدٗڀص ٹخ‪٫‬ـڀدؿڀص (‪٧‬دٯڀغٹٱ ‪Cameron‬ٹـٺٳؼ‪)1983 ,Jones‬‬

‫‪RBCs Team‬‬ ‫‪5‬‬

 ‫‪٣‬د٭ ؿٴٺ زعذضٿض ٯٺ‪ ٖ٣‬ٯٴؼ‪ ٪٧ ٩‬ٯٲ ظٺ‪ٟ‬پ ـغّخء خ‪٨٫‬ٺ‪٫‬ڀغخ ‪ٟ‬پ ‪٫‬ٴضٱ سال‪ ٩‬خ‪٠٫‬عغظڀٲ ‪ 1849- 1848‬ٹ ‪,1854- 1853‬‬
‫ٹالدْ خعظسدُدً ٹخًذدً زڀٲ ٯڀدٵ خ‪٫‬لغذ ٹخ‪٫‬ٺ‪ٟ‬ڀدض‪ .‬ٹؤٗض ٯ‪٤‬دعٳص بدودجڀص ‪٫‬ٺ‪ٟ‬ڀدض خ‪٨٫‬ٺ‪٫‬ڀغخ ‪ٟ‬پ ٯٴدُ‪ ٢‬طخض ٯودصع ٯڀدٵ‬
‫ٯشع‪٠٬‬ص (خ‪٫‬جضٹ‪ ,)1 ٩‬ٹؤٓٸغ زظ‪ ٦٫‬ؤٱ ‪٧‬الً ٯٲ ٗضص خ‪ٰ٫‬ٺظټ‪ ,‬ٹخألٷٮ ٯٴٶ‪ ,‬ؤٽ ٯ٘ض‪ ٩‬خ‪٫‬ٺ‪ٟ‬ڀدض ‪٧ ,Mortality rate‬دٱ ٯغظ‪ً٘٠‬د‬
‫زڀٲ ؤٹ‪٫‬ح‪ ٦‬خ‪٫‬ظٿٲ ‪٧‬دٳط ظؼٹصٷٮ زد‪ٰ٫‬ڀدٵ كغ‪٧‬ص ؿدٹغ ٹع‪.٥‬‬

‫ٯ٘ض‪ ٩‬خ‪٫‬ٺ‪ٟ‬ڀدض‬ ‫ٹ‪ٟ‬ڀدض ـ غّخء خ‪٨٫‬ٺ‪٫‬ڀغخ‬ ‫ٗضص خ‪٫‬ـ‪٨‬دٱ‬ ‫خ‪٫‬لغ‪٧‬ص‬

‫‪ 1000 / 5.0‬ٳـٰص‬ ‫‪844‬‬ ‫‪167654‬‬ ‫ؿدٹغ ٹع‪٥‬‬

‫‪ 1000 / 0.9‬ٳـٰص‬ ‫‪18‬‬ ‫‪19133‬‬ ‫الٯسڀػ‬

‫خ‪٫‬جضٹ‪ ٩‬ع‪٣‬ٮ ‪ : 1‬ؤٗضخص خ‪٫‬ٺ‪ٟ‬ڀدض خ‪٫‬ٴدـٰص ٗٲ خ‪٨٫‬ٺ‪٫‬ڀغخ ‪ٟ‬پ ٯٴدُ‪٫ ٢‬ٴضٱ خ‪٫‬عپ ظ‪ٜ‬ظٿٸد ٯڀدٵ كغ‪٧‬عڀٲ‪ ,‬ٯٲ ‪ 8‬ظٰٺػ ‪26 -‬آذ‬
‫‪1854‬‬
‫‪ ‬ٹٗ‪٬‬ټ ؤؿدؽ زذؽٶ خ‪٫‬ض‪٣‬ڀ‪ ,٢‬هد‪ ٙ‬ؿٴٺ ٳٔغٿص دٺ‪ ٩‬خٳع‪٤‬د‪ ٩‬خألٯغخى خ‪ٰ٘٫‬ضٿص زل‪ٗ ٪٨‬د٭‪ ,‬ٹؤكدع ب‪٫‬ټ ؤٱ خ‪٨٫‬ٺ‪٫‬ڀغخ‬
‫خٳعلغض ٗٲ ُغٿ‪ ٢‬خ‪ٰ٫‬دء خ‪٬ٰ٫‬ٺغ‪ .‬ٹخؿعِدٕ زظ‪ ٦٫‬ؤٱ ٿذ‪٠‬ؼ ٗ‪٬‬ټ بـغخء ظذـڀٴدض ‪ٟ‬پ خإلٯضخص زد‪ٰ٫‬ڀدٵ ‪٣‬س‪ ٪‬خ‪٧‬علد‪ٝ‬‬
‫خ‪٫‬جغؼٺٯص خ‪ٰ٫‬ـاٹ‪٫‬ص ٗٲ دضٹغ خ‪٨٫‬ٺ‪٫‬ڀغخ زؼٯٲ ُٺٿ‪ ,٪‬ٹ‪٣‬ض ‪٧‬دٱ ‪٫‬سذؽٶ آٳظخ‪ ٥‬ظإؼڀغ ٯسدكغ ٗ‪٬‬ټ خ‪٫‬ـڀدؿص خ‪٫‬وذڀص‬
‫خ‪٘٫‬دٯص‪ .‬ٹٿظ‪٧‬غٳد ٰٗ‪ ٪‬ؿٴٺ زإٱ خإلـغخءخض خ‪ٰ٫‬ع٘‪٤٬‬ص زد‪٫‬وذص خ‪٘٫‬دٯص‪٧ ,‬عذـڀٲ ٯودصع خ‪ٰ٫‬ڀدٵ ٹخإلهذدح‪ ,‬ؤؿٸٰط‬
‫بؿٸدٯدً ٷدجالً ‪ٟ‬پ ظذـڀٲ هذص خ‪٫‬ـ‪٨‬دٱ‪ ,‬ٹؤٱ خ‪٫‬ضعخؿدض خ‪٫‬ٺزدجڀص ؤكدعض ‪ٟ‬پ ‪٧‬ؽڀغ ٯٲ خ‪٫‬ذدالض‪ ,‬ٯٴظ ‪ ,1850‬ب‪٫‬ټ‬
‫خإلـغخءخض خ‪ٰ٫‬ٴدؿسص خ‪٫‬ٺخـر خظشدطٷد‪.‬‬
‫‪ ‬ٹ‪٣‬ض خػصخص خؿعشضخ٭ خألؿ‪٬‬ٺذ خ‪٫‬ٺزدجپ ‪ٟ‬پ ٯ‪٤‬دعٳص ٯ٘ضالض خإلهدزص خ‪ٰ٫‬غى ‪ٟ‬پ خ‪ٰ٫‬جٰٺٗدض خ‪٫‬ـ‪٨‬دٳڀص خ‪٫‬و‪ٜ‬ڀغش‬
‫خػصٿدصخً ٯٌِغصخً ؤٹخسغ خ‪٤٫‬غٱ خ‪٫‬عدؿٖ ٗلغ ٹؤٹخج‪ ٪‬خ‪٤٫‬غٱ خ‪٘٫‬لغٿٲ‪ ,‬ٹ‪٧‬دٳط ؤٷٮ ظِسڀ‪٤‬دظٶ ‪ٟ‬پ ٯجد‪ ٩‬خألٯغخى‬
‫خ‪٫‬ـدعٿص ‪ .‬ٹ‪٣‬ض ؤؼسعط ٷظٵ خ‪ِ٫‬غٿ‪٤‬ص ؤٳٸد ٹؿڀ‪٬‬ص ‪ٟ٘‬د‪٫‬ص ‪٨٬٫‬ل‪ٗ ٞ‬ٲ خالعظسدٍ زڀٲ خ‪ٔ٫‬غٹ‪ ٝ‬ؤٹ خ‪٘٫‬ٺخٯ‪ ٪‬خ‪٫‬سڀحڀص‬
‫ٹخألٯغخى خ‪٫‬ٴٺٗڀص‪.‬‬
‫‪ ‬أظُرت امدراسات األحراةٔث مألطتاء امترٓطأًٔي‪:‬‬
‫خٳش‪٠‬دًدً ٯٌِغصخً ‪ٟ‬پ ٯ٘ضالض خ‪٫‬ٺ‪ٟ‬ڀدض زڀٲ ‪ٛ‬ڀغ خ‪ٰ٫‬ضسٴڀٲ ٗسغ خ‪٤٘٫‬ٺص خ‪ٰ٫‬ع٘د‪٣‬سص‪ .‬ٯدض خألُسدء خ‪ٰ٫‬ٺ‪٫‬ٺصٹٱ ‪ٟ‬پ خ‪٠٫‬عغش زڀٲ‬
‫‪ 1900‬ٹ‪ 1930‬خ‪٫‬ظٿٲ ‪٧‬دٳٺخ ٿضسٴٺٱ خ‪٫‬ـجدجغ‪ٟ ,‬پ ٰٗغ ؤه‪ٜ‬غ زذٺخ‪٫‬پ ‪ 10‬ؿٴٺخض ٯ‪٤‬دعٳص ز‪ٜ‬ڀغ خ‪ٰ٫‬ضسٴڀٲ‪.‬‬
‫‪ ‬اسخئصال امخدري حِل امعامه‪:‬‬
‫‪٤٫‬ض ؤؿٸٮ خؿعحود‪ ٩‬خ‪٫‬جضعٽ ٯٲ خ‪٘٫‬د‪٫‬ٮ بؿٸدٯدً ‪٧‬سڀغخً ‪ٟ‬پ هذص ٹع‪ٟ‬دٵ ٯالٿڀٲ خ‪٫‬ـ‪٨‬دٱ ٹالؿڀٰد ‪ٟ‬پ خ‪٨٫‬ؽڀغ ٯٲ خ‪٫‬س‪٬‬ضخٱ‬
‫خأل‪٧‬ؽغ ‪٤ٟ‬غخً‪ .‬ٿٺًخ خ‪٫‬جضعٽ ٯٴجؼخض خ‪٫‬وذص خ‪٘٫‬دٯص خ‪٫‬ذضٿؽص ٹبدسدُدظٸد ٗ‪٬‬ټ خ‪٫‬ـٺخء‪٤ٟ .‬ض ظسڀٲ ‪ٟ‬پ ظـ٘ڀٴدض خ‪٤٫‬غٱ خ‪٫‬ـدزٖ‬
‫ٗلغ ؤٱ خ‪٘٫‬ضٹٻ زجضعٽ خ‪٫‬س‪٤‬غ ‪٧‬دٳط ظ‪٨‬ـر خ‪ٰ٫‬ودذ دٰدٿص ٯٲ ‪ٟ‬ڀغٹؽ خ‪٫‬جضعٽ‪ ,‬ٹٯٖ ط‪٬ٟ ٦٫‬ٮ ظ‪٤‬س‪ٟ ٪‬ٺخجض ٷظخ خال‪٧‬علد‪ٝ‬‬
‫ٹ‪٫‬ٮ ظِس‪ٟ ٢‬پ خ‪٘٫‬د‪٫‬ٮ بال ز٘ض ‪ 200‬ؿٴص ٯٲ ط‪ ٦٫‬خ‪٫‬عدعٿز‪.‬‬
‫‪ ‬ٹ‪٣‬ض ‪٣‬دٯط ٯٴٰٔص خ‪٫‬وذص خ‪٘٫‬د‪ٰ٫‬ڀص زعٴـڀ‪ ٢‬دٰ‪٬‬ص ٯ‪٨‬ؽ‪٠‬ص ‪ٌ٤٬٫‬دء ٗ‪٬‬ټ خ‪٫‬جضعٽ ٗ‪٬‬ټ ٯضٻ ؿٴٺخض ٗضٿضش‪ .‬ٹ‪٘٫‬ر ٗ‪٬‬ٮ‬
‫خ‪٫‬ٺزدجڀدض صٹعخً عجڀـڀدً زع‪٤‬ضٿٰٶ ٯ٘‪٬‬ٺٯدض دٺ‪ ٩‬ظٺػٕ خ‪٫‬ذدالض ٹُغخػ ٹآ‪٫‬ڀدض ٹٯـعٺٿدض خٳع‪٤‬د‪ ٩‬خ‪ٰ٫‬غى‪ ,‬ٹزد‪٫‬غؿٮ‬
‫خ‪٫‬شغخجِپ ‪٠٫‬دكڀدض خ‪ٰ٫‬غى ‪ , Outbreaks‬ٹظ‪٤‬ڀڀٮ بـغخءخض خ‪٨ٰ٫‬د‪ٟ‬ذص‪ .‬ٹٗٴضٯد خ‪٣‬عُغح زغٳدٯؿ خالؿعحود‪ ٩‬سال‪٩‬‬
‫‪10‬ؿٴٺخض ‪ٟ‬پ ٗد٭ ‪٧ 1967‬دٱ ٿذضغ ؿٴٺٿدً ‪ 15- 10‬ٯ‪٬‬ڀٺٱ دد‪٫‬ص بهدزص ـضٿضش ٹٯ‪٬‬ڀٺٳد ددصؼص ٹ‪ٟ‬دش ‪ٟ‬پ ‪ 31‬ز‪٬‬ضخً‪.‬‬

‫‪RBCs Team‬‬ ‫‪6‬‬

 ‫ٹ‪٣‬ض دضغ خٳش‪٠‬دى ؿغٿٖ ـضخً ‪ٟ‬پ ٗضص خ‪٫‬ضٹ‪ ٩‬خ‪ٰ٫‬س‪ٜ٬‬ص ٗٲ خ‪٫‬ذدالض ‪ٟ‬پ خ‪٠٫‬عغش ‪ ,1976- 1967‬دڀػ ‪٫‬ٮ ٿس‪ٗ ٚ٬‬ٲ‬
‫خ‪٫‬جضعٽ ‪ٟ‬پ ٗد٭ ‪ 1976‬بال ٯٲ ‪٣‬س‪ ٪‬ز‪٬‬ضٿٲ ‪ .َ٤ٟ‬ٹ‪ٟ‬پ ٗد٭ ‪ 1977‬ـغٻ خ‪٫‬عس‪٬‬ڀ‪ٗ ٚ‬ٲ آسغ دد‪٫‬ص ٯٲ خ‪٫‬جضعٽ ظذضغ‬
‫ُسڀ٘ڀدً‪ .‬ٹ ‪٤٫‬ض ؤصٻ بٳ‪٠‬د‪ ١‬دٺخ‪٫‬پ ٯحعپ ٯ‪٬‬ڀٺٱ ص ٹالع‪ ,‬دـر خ‪٫‬ع‪٤‬ضٿغخض‪ ,‬ب‪٫‬ټ ظٺ‪ٟ‬ڀغ ٯس‪٣ ٚ٬‬ضعٵ ‪ 1500‬ٯ‪٬‬ڀٺٱ صٹالع‬
‫ؿٴٺٿدً‪ ,‬ٹزشدهص ‪ٟ‬پ خ‪٫‬ضٹ‪ ٩‬خ‪ٜ٫‬ٴڀص دڀػ ‪٫‬ٮ ظ٘ض ٷٴد‪ ٥‬ددـص ب‪٫‬ټ زغخٯؿ خ‪٫‬ع‪٤٬‬ڀخ ز٘ض ط‪.٦٫‬‬
‫‪ ‬ٹ‪٣‬ض ؿدٷٰط ٗٺخٯ‪ٗ ٪‬ضش ‪ٟ‬پ بٳجدح خ‪٫‬سغٳدٯؿ‪ ,‬ٯٴٸد خال‪٫‬عؼخ٭ خ‪٫‬ـڀدؿپ خ‪٘٫‬د‪ٰ٫‬پ‪ ,‬ٹخ‪٫‬ٸض‪ ٝ‬خ‪ٰ٫‬ذضص‪ ,‬ٹخ‪٫‬جضٹ‪ ٩‬خ‪٫‬ؼٯٴپ‬
‫خ‪٫‬ض‪٣‬ڀ‪ ,٢‬ٹخألُغ خ‪ ٰ٫‬ضعزص ـڀضخً‪ ,‬ٹخإلؿعغخظڀجڀدض خ‪ٰ٫‬غٳص ‪ .‬ٹ‪ٌٟ‬الً ٗٲ ط‪٤ٟ ٦٫‬ض ‪٧‬دٱ خ‪ٰ٫‬غى ٿعو‪ ٞ‬زٰالٯخ ٗضٿضش‬
‫ٯ‪٨‬ٴط ٯٲ بػخ‪٫‬عٶ‪ٰ٧ ,‬د ظٺخ‪ٟ‬غ خ‪٤٬٫‬دح خ‪٘٠٫‬د‪ ٩‬خ‪٤ٰ٫‬دٹ٭ ‪٬٫‬ذغخعش‪.‬‬
‫‪ٰ٧‬د خؿعشضٯط خ‪ِ٫‬غخج‪ ٢‬خ‪٫‬ٺزدجڀص إلؼسدض خ‪ٰ٫‬الٯخ خ‪٫‬عد‪٫‬ڀص ‪ٰ٫‬غى خ‪٫‬جضعٽ‪:‬‬
‫‪ ) 1‬ال ٿٺـض ‪ٰ٬٫‬غى ٯٌڀ‪ٛ ٞ‬ڀغ خإلٳـدٱ‪.‬‬
‫‪ ) 2‬ال ٿٺـض ددٯ‪٘٬٫ ٪‬ضٹٻ ‪ٛ‬ڀغ ٗغًپ (ؿغٿغٿدً)‪.‬‬
‫‪ ) 3‬خ‪ٰ٫‬غًټ خ‪ٰ٘٫‬د‪ٟ‬ٺٱ ٯٰٴ٘ٺٱ ٹ‪ٛ‬ڀغ ‪٣‬دصعٿٲ ٗ‪٬‬ټ ٳ‪ ٪٤‬خ‪٘٫‬ضٹٻ‪.‬‬
‫‪ ) 4‬خ‪٫‬جضعٽ خ‪٫‬ظٽ ٿذضغ ُسڀ٘ڀدً ال ٿٴعلغ زـغٗص ٯؽ‪ ٪‬ؿدجغ خألٯغخى خ‪ٰ٘٫‬ضٿص ‪٧‬د‪٫‬ذوسص ٹخ‪٫‬لدٷٺ‪.١‬‬
‫‪ ) 5‬خٳع‪٤‬د‪ ٩‬خ‪٘٫‬ضٹٻ زو‪٠‬ص ٗدٯص ٿ‪٨‬ٺٱ ٗسغ ٯشد‪ِ٫‬ص خإلٳـدٱ ‪٫‬إلٳـدٱ زو‪٠‬ص صخجٰص‪.‬‬
‫‪ ) 6‬ٿ‪٨‬ٺٱ ٯ٘ٔٮ خ‪ٰ٫‬غًټ ُغٿذپ خ‪٠٫‬غخف ٗٴض ٯد ٿوسذٺٱ ٯ٘ضٿڀٲ‪ ,‬ٯٰد ٿذض ٯٲ خٳع‪٤‬د‪ ٩‬خ‪ٰ٫‬غى‪.‬‬

‫‪ ‬عي امحىّ امرثِٓث وامداء املنتْ امرثِي‪:‬‬

‫ظغظسَ خ‪٫‬ذٰټ خ‪٫‬غؼٺٿص ٹخ‪٫‬ضخء خ‪٬٤٫‬سپ خ‪٫‬غؼٺٽ زد‪٤٠٫‬غ‪ ,‬ٹسوٺهدً‪ ,‬زد‪٫‬ـ‪٨‬ٲ خ‪٫‬ـڀث ٹخالػصدد٭ ‪ ,‬بط ٿلجٖ ‪ ٪٧‬ٯٴٸٰد ٗ‪٬‬ټ خٳعلدع‬
‫ٗضٹٻ خ‪٫‬جٸدػ خ‪٫‬عٴ‪٠‬ـپ خ‪٬٘٫‬ٺٽ خ‪٫‬ٴدـٰص ٗٲ خ‪٤٘٫‬ضٿدض‪ٟ .‬پ خ‪٘٫‬ضٿض ٯٲ خ ‪٫‬ضٹ‪ ٩‬خ‪ٰ٫‬ع‪٤‬ضٯص‪ ,‬زضؤض خ‪٫‬ذٰټ خ‪٫‬غؼٺٿص زد‪٫‬عغخـٖ ٯٖ‬
‫زضخٿص خ‪٤٫‬غٱ خ‪٘٫‬لغٿٲ ؤٽ ‪٣‬س‪ ٪‬بصسد‪ ٩‬خألصٹٿص خ‪٘٠٫‬د‪٫‬ص ‪٧‬د‪٫‬سٴـ‪٬‬ڀٲ ٹخ‪٫‬ـ‪٠٬‬دٯڀضخض ز‪٠‬عغش ُٺٿ‪٬‬ص‪ ,‬ٹ‪ٟ‬پ ؤٿدٯٴد ٷظٵ‪ ,‬خسع‪٠‬ټ‬
‫خ‪ٰ٫‬غى ظ‪٤‬غٿسدً ٯٲ ٯ٘ٔٮ خ‪٫‬س‪٬‬ضخٱ ٯغظ‪٘٠‬ص خ‪٫‬ضس‪ ٪‬ع‪ٛ‬ٮ ٹـٺص ـڀٺذ ٗد‪٫‬ڀص ٳـسڀدً ٯٲ خإلهدزدض‬
‫‪٫‬ضٻ خ‪٫‬جٰدٗدض خ‪ٰ٫‬ذغٹٯص خـعٰدٗڀدً ٹخ‪٣‬عودصٿدً ‪ٟ‬پ ظ‪ ٦٬‬خ‪٫‬س‪٬‬ضخٱ‪.‬‬

‫‪ ‬عي أدواء عِز امِٔد‪:‬‬

‫‪٧‬دٱ ؤٹ‪ ٩‬ٹه‪ ٞ‬ٯ‪٠‬و‪٬٫ ٪‬ضعخ‪( ١‬ظٌشٮ خ‪٫‬ضع‪٣‬ڀص) ‪ Goitre‬ٹخ‪٠٫‬ضخٯص (ٳ‪٤‬ن خ‪٫‬عِٺع زـسر‬
‫صع‪٣‬پ) ‪ Cretinism‬ٯٴظ ‪ 400‬ؿٴص‪٨٫ ,‬ٲ خ‪ٰ٘٫‬غ‪ٟ‬ص خ‪٨٫‬د‪ٟ‬ڀص زٸٰد‪ ,‬ٹخ‪٫‬عپ ظ‪٠‬ـخ خ‪ٰ٫‬جد‪٫ ٩‬عٺ‪ٟ‬ڀغ خ‪٫‬ٺ‪٣‬دٿص ٹخ‪٨ٰ٫‬د‪ٟ‬ذص خ‪٘٠٫‬د‪٫‬ص‪,‬‬
‫‪٫‬ٮ ظ‪٨‬عـر دعټ خ‪٤٫‬غٱ خ‪٘٫‬لغٿٲ‪ٗ .‬د٭ ‪٧ 1915‬دٱ خ‪٫‬ضعخ‪ ١‬خ‪ٰ٫‬عٺُٲ ٿ٘ض ٯٲ ؤؿٸ‪ ٪‬خألٯغخى ٹ‪٣‬دٿص‪ ,‬ٹخ‪٣‬عغح خؿعٰ٘د‪ ٩‬خ‪٬ٰ٫‬خ‬
‫خ‪ٰ٫‬ڀٺصٱ ‪٨ٰ٫ Iodized salt‬د‪ٟ‬ذص خ‪٫‬ضعخ‪ٟ ١‬پ خ‪٘٫‬د٭ ٳ‪٠‬ـٶ ‪ٟ‬پ ؿٺٿـغخ‪.‬‬
‫ز٘ض ‪ٟ‬عغش ‪٣‬وڀغش ؤـغٿط ؤٹ‪ ٩‬خ‪٫‬عجدعذ طخض خ‪٫‬ٴِد‪ ١‬خ‪٫‬ٺخؿٖ دٺ‪ ٩‬خؿعشضخ٭ خ‪٫‬ڀٺص ‪ٟ‬پ ؤٹٷدٿٺ زد‪٫‬ٺالٿدض خ‪ٰ٫‬عذضش‪ ,‬ٹط‪٬ٗ ٦٫‬ټ‬
‫‪ٟ 5000‬عدش ظعغخٹح ؤٰٗدعٷٲ زڀٲ ‪11‬ٹ‪ 18‬ؿٴص‪٧ .‬دٳط خ‪٫‬عإؼڀغخض خ‪٫‬ٺ‪٣‬دجڀص ٹخ‪٘٫‬الـڀص ٹخًذص ـضخً ٹؤصس‪ ٪‬خ‪٬ٰ٫‬خ خ‪ٰ٫‬ڀٺصٱ‬
‫ٗ‪٬‬ټ ٳِد‪ ١‬خ‪ٰ٫‬جعٰٖ زإؿغٵ ‪ٟ‬پ خ‪٘٫‬ضٿض ٯٲ خ‪٫‬س‪٬‬ضخٱ ٗد٭ ‪.1924‬‬
‫‪ ‬ٿ٘عسغ خؿعٰ٘د‪ ٩‬خ‪٬ٰ٫‬خ خ‪ٰ٫‬ڀٺصٱ ‪ٟ٘‬دالً ألٱ ‪٧‬د‪ٟ‬ص ‪ِ٣‬دٗدض خ‪ٰ٫‬جعٰٖ ظـعشض٭ خ‪٬ٰ٫‬خ ٗ‪٬‬ټ ٳ‪٠‬ؾ خ‪ٰ٫‬ـعٺٻ ظ‪٤‬غٿسدً ُٺخ‪٩‬‬
‫خ‪٘٫‬د٭‪ ,‬دڀػ ٿ٘عٰض خ‪٫‬ٴجدح ٗ‪٬‬ټ بٳعدؾ ٹظٺػٿٖ خ‪٬ٰ٫‬خ زل‪ٟ٘ ٪٨‬د‪ ٩‬ٹٿعِ‪٬‬ر ب‪٫‬ؼخٯدً ظلغٿ٘ڀدً‪ ,‬ٹٯغخ‪٣‬سص ‪٬٫‬جٺصش‪ ,‬ٹٹٗڀًد‬
‫ٗدٯدً‪.‬‬

‫‪RBCs Team‬‬ ‫‪7‬‬

 ‫‪ ‬ؿدٷٮ ٗ‪٬‬ٮ خ‪٫‬ٺزدجڀدض ‪ٟ‬پ ظذضٿض ٹد‪ ٪‬ٯلد‪ٗ ٪٧‬ٺػ خ ‪٫‬ڀٺص بط ؤٹـض بـغخءخض خ‪٫‬ٺ‪٣‬دٿص خ‪٘٠٫‬د‪٫‬ص ‪٫‬الؿعشضخ٭ ٗ‪٬‬ټ ٯـعٺٻ‬
‫خ‪ٰ٫‬جعٰٖ‪ ,‬ٹٹ‪ٟ‬غ بـغخءخض خ‪ِ٫‬غخج‪٫ ٢‬غهض زغخٯؿ ظِسڀ‪ ٢‬خ‪٫‬ڀٺص‪ .‬ٹع‪ٛ‬ٮ ط‪٧ ,٦٫‬دٱ ؼٰص ظإسڀغ ‪ٛ‬ڀغ ٯسغع ‪ٟ‬پ خؿعشضخ٭ ٷظٵ‬
‫خ‪٬ٰ٘٫‬ٺٯدض ‪٫‬عش‪٠‬ڀ‪ ٞ‬ٯ٘دٳدش ٯالٿڀٲ خ‪٫‬سلغ ‪ٟ‬پ خ‪٫‬س‪٬‬ضخٱ خ‪٫‬ٴدٯڀص خ‪٫‬عپ ٯد ػخ‪ٗ ٩‬ٺػ خ‪٫‬ڀٺص ٯعٺُٴدً ‪ٟ‬ڀٸد‪ :‬ظ‪٤‬غٿسدً ؼ‪٬‬ػ ؤُ‪٠‬د‪٩‬‬
‫خ‪٘٫‬د‪٫‬ٮ ‪ٟ‬پ ؿٲ خ‪ٰ٫‬ضعؿص ٿ‪٨‬ٺٱ ٯضسٺ‪ ٩‬خ‪٫‬ڀٺص ‪٫‬ضٿٸٮ ؤ‪ ٪٣‬ٯٲ خ‪ٰ٫‬ضسٺ‪ ٩‬خألٯؽ‪ .٪‬ٹ‪٣‬ض دضغ ظ‪٤‬ض٭ ٯ‪٬‬ذٺّ سال‪٩‬‬
‫خ‪٤٘٫‬ض خألسڀغ دڀػ دو‪ % 70٪‬ظ‪٤‬غٿسدً ٯٲ خألؿغ ٗ‪٬‬ټ خ‪٬ٰ٫‬خ خ‪ٰ٫‬ڀٺصٱ ٯ‪٤‬دعٳص ذ‪ٗ % 30- 20‬د٭ ‪.1990‬‬
‫خ‪٫‬عـٰٮ زٰڀؽڀ‪ ٪‬خ‪٫‬ؼجس‪:٢‬‬
‫ٗغ‪ ٝ‬ٯٲ خ‪٤٫‬غٹٱ خ‪٫‬ٺؿِټ زإٳٶ ٯدصش ظٴِٺٽ ٗ‪٬‬ټ خ‪ٰ٫‬شدُغ ٹ‪٨٫‬ٴٶ ٯاسغخ خهسخ عٯؼ ‪٬٫‬ع‪٬‬ٺغ خ‪٫‬سڀحپ‪٫,‬ڀؾ ٯٲ خالٯغخى‬
‫خ‪٫‬ـدعٿص ٹخ‪ٰ٫‬ٴ‪٤‬ٺ‪٫‬ص ٹعخؼڀد ٹخٳٰد ٿٴعؿ ٯٲ ٯغ‪٧‬سدض ػجس‪٤‬ڀص ٯِغٹدص ‪ٟ‬پ ٯڀدٵ خ‪٫‬وغ‪ ٝ‬خٹ خ‪٫‬سذدع ‪ٟ‬عغخ‪ٰ٧‬ط ٷظٵ خ‪ٰ٫‬غ‪٧‬سدض‬
‫‪ٟ‬پ خألؿٰد‪ ٥‬ٹظـسسط زع‪٬‬ٺغ كضٿض ‪٫‬ضٻ خألكشدم خ‪٫‬ظٿٲ خ‪٬٧‬ٺ ٯٲ ٷظخ خ‪٫‬ـٰ‪.٦‬‬
‫‪ ‬حخىٔع ألفكار َاوث‪:‬‬
‫خ‪٫‬عـٰٮ زٰڀؽڀ‪ ٪‬خ‪٫‬ؼجس‪ ٢‬خ‪٫‬ظٽ ٳعؿ ٗٲ ظٴدٹ‪ ٩‬خ‪٫‬ـٰ‪ٟ ٦‬پ‬
‫س‪٬‬ڀؿ ٯڀٴد ٯدظد ٳعڀجص ظغخ‪٧‬ٮ ظ‪ ٦٬‬خ‪ٰ٫‬دصش زد‪٫‬ـٰ‪ ,٦‬دڀػ‬ ‫ٯٲ ؤٹخج‪ ٪‬خألٯغخى خ‪٫‬عپ ز‪ٗ ٚ٬‬ٴٸد ‪٧‬إٯغخى ٳدـٰص ٗٲ‬
‫ؿٰپ خ‪ٰ٫‬غى زدؿٮ خ‪٫‬ش‪٬‬ڀؿ ٳ‪٠‬ـٶ‪ ,‬دڀػ ‪٫‬ٮ ٿ‪٨‬ٲ خ‪ٰ٫‬غى‬ ‫ظ‪٬‬ٺغ زڀحپ‬
‫ٯٲ خألٯغخى خ‪٫‬ـدعٿص ؤٹ خ‪ٰ٫‬ٴ‪٤‬ٺ‪٫‬ص ٹعخؼڀدً‬
‫ٷٴد‪ ٥‬صٹع ‪٘٬٫‬ٺخٯ‪ ٪‬خالـعٰدٗڀص ٹخال‪٣‬عودصٿص ‪ٟ‬پ دضٹغ‬
‫‪ٟ‬دكڀدض خ‪٫‬ذٰټ خ‪٫‬غؼٺٿص ٹ‪ٟ‬پ خٳعلدع خ‪٘٫‬ضٹٻ خ‪٫‬س‪٘٬‬ٺٯڀص‬ ‫خ‪٫‬ذٰټ خ‪٫‬غؼٺٿص ٹخ‪٫‬ضخء خ‪٬٤٫‬سپ خ‪٫‬غؼٺٽ‬
‫زد‪٤٘٫‬ضٿدض‪ .‬ٹٿسضٹ ـ‪٬‬ڀدً ؤٱ ظـسڀر ٷظٵ خألٯغخى ٯع٘ضص‬ ‫‪Rheumatic fever and rheumatic heart‬‬
‫خ‪٘٫‬ٺخٯ‪ Multifactorial ٪‬ٹؤ‪٧‬ؽغ ظ٘‪٤‬ڀضخً ٯٲ ظـسڀر‬ ‫‪:disease‬‬
‫خ‪٫‬عـٰٮ زٰؽڀ‪ ٪‬خ‪٫‬ؼجس‪٫( ٢‬ٶ ٗدٯ‪ ٪‬ؿسسپ ٯذضص ٹخدض ‪. )َ٤ٟ‬‬
‫ٿاصٽ ٗٺػ خ‪٫‬ڀٺص خ‪٫‬ظٽ ٿذضغ ز‪٨‬ؽغش ‪ٟ‬پ ز٘ي خ‪ٰ٫‬ٴدُ‪٢‬‬
‫خ‪٫‬جس‪٬‬ڀص‪ ,‬ب‪٫‬ټ ٳ‪٤‬ن ‪ٟ‬پ خ‪ِ٫‬د‪٣‬ص خ‪٫‬سضٳڀص ٹخ‪٫‬ظٷٴڀص خ‪ٰ٫‬غظسِص‬ ‫ؤصٹخء ٗٺػ خ‪٫‬ڀٺص ‪Iodine deficiency diseases‬‬
‫زةٳعدؾ ‪ٛ‬ڀغ ‪٧‬د‪ ٝ‬ٯٲ ٷغٯٺٱ خ‪٫‬ضع‪٣‬ڀص خ‪ٰ٫‬ذعٺٽ ٗ‪٬‬ټ خ‪٫‬ڀٺص‬

‫امخدخٔي واألؤاًج وسرطان امرئث ‪Smoking, asbestos and lung cancer‬‬

‫‪٧‬دٱ ؿغُدٱ خ‪٫‬غجص ٳدصع خ‪٫‬ذضٹغ دعټ ؼالؼڀٴدض خ‪٤٫‬غٱ خ‪٘٫‬لغٿٲ‪ ,‬ؼٮ خػصخص دضٹؼٶ ٗ‪٬‬ټ ٳذٺ ٯ‪٬‬ذٺّ‪ ,‬ؤٹالً زڀٲ خ‪٫‬غـد‪ .٩‬ٯٲ‬
‫خ‪٫‬ٺخًخ خځٱ ؤٱ خ‪٫‬ـسر خ‪٫‬غجڀـپ ‪٫‬ؼٿدصش ٯ٘ضالض خ‪٫‬ٺ‪ٟ‬ڀدض خ‪٫‬ٴدـٰص ٗٲ ؿغُدٱ خ‪٫‬غجص ٷٺ خ‪٫‬عضسڀٲ‪.‬‬
‫‪ٟ‬پ ٗد٭ ‪ :1950‬ؤٗ‪٬‬ٴط ‪ 5‬صعخؿدض ددالض ٹكٺخٷض ‪ Case-control studies‬خعظسدٍ خ‪٫‬عضسڀٲ زـغُدٱ خ‪٫‬غجص ٗٴض خ‪٫‬غـد‪.٩‬‬
‫‪٧‬دٳط ‪٣‬ٺش خ‪٫‬عغخزَ زڀٲ خ‪٫‬عضسڀٲ ٹؿغُدٱ خ‪٫‬غجص ‪ٟ‬پ صعخؿص خألُسدء خإلٳج‪٬‬ڀؼ ‪٧‬د‪ٟ‬ڀص ‪٫‬ذضٹغ خؿعجدزص ‪٣‬ٺٿص ٹ‪ٟ‬ٺعٿص‪.‬‬
‫ٯٖ ط‪ٟ ,٦٫‬ةٱ خ‪٫‬ع٘غًدض خألسغٻ ‪٧‬د‪٫‬ع٘غى ‪ٜ٫‬سدع خألٯڀدٳط ‪ , Asbestos‬ٹظ‪٬‬ٺغ خ‪٫‬ٸٺخء ‪ٟ‬پ خ‪ٰ٫‬ضٱ‪ ,‬ظـدٷٮ ؤٿٌدً ‪ٟ‬پ ػٿدصش‬
‫ٗرء ؿغُدٱ خ‪٫‬غجص‪ٗ .‬الٹش ٗ‪٬‬ټ ط‪ٟ ,٦٫‬ةٱ خ‪٫‬عإؼڀغ خ‪ٰ٫‬لعغ‪٬٫ ٥‬عضسڀٲ ٹخ‪٫‬ع٘غى ‪٫‬ألٯڀدٳط ٷٺ ظإؼڀغ ٯعأػع‪ ,‬ٯٰد ٿٴجٮ ٗٴٶ‬
‫خعظ‪٠‬دٕ ٯ٘ضالض ؿغُدٱ خ‪٫‬غجص خعظ‪٠‬دٗدً كضٿضخً ‪ٟ‬پ خ‪ٰ٘٫‬د‪ ٩‬خ‪٫‬ظٿٲ ٿضسٴٺٱ ٹٿع٘غًٺٱ ‪ٟ‬پ خ‪٫‬ٺ‪٣‬ط ٳ‪٠‬ـٶ ‪ٜ٫‬سدع خألٯڀدٳط ‪.‬‬

‫‪RBCs Team‬‬ ‫‪8‬‬

 ‫‪ ‬كسِر امِرك ‪:Hip fractures‬‬
‫‪٧‬ؽڀغخً ٯد ظعِ‪٬‬ر خ‪٫‬سذٺغ خ‪٫‬ٺزدجڀص دٺ‪ ٩‬خإلهدزدض خ‪٫‬ع٘دٹٱ زڀٲ ٗ‪ٰ٬‬دء خ‪٫‬ٺزدجڀدض ٹخ‪ٰ٬٘٫‬دء ‪ٟ‬پ خ‪ٰ٫‬ڀدصٿٲ خ‪٫‬وذڀص خ‪٫‬سڀحڀص‬
‫ٹخالـعٰدٗڀص‪ .‬بٱ خإلهدزدض خ‪٫‬ٴدـٰص ٗٲ دٺخصغ خ‪٫‬ـ‪٤‬ٺٍ‪ ,‬الؿڀٰد ‪٧‬ـٺع ٗٴ‪ٔٗ ٢‬ٮ خ‪٠٫‬شظ (‪٧‬ـٺع خ‪٫‬ٺع‪ٟ )٥‬پ ‪٧‬سدع خ‪٫‬ـٲ‪,‬‬
‫ؤؼدعض ‪٣‬ضعخً ٯٲ خالٳعسدٵ ‪ٟ‬پ خ‪٫‬ـٴٺخض خألسڀغش ز ـسر بصعخؾ خدعڀدـدض خ‪ٰ٫‬ـٴڀٲ ‪ٟ‬پ خ‪٫‬شضٯدض خ‪٫‬وذڀص‪ .‬ظؼصخص ‪٧‬ـٺع خ‪٫‬ٺع‪ ٥‬ٯٖ‬
‫ظ‪٤‬ض٭ خ‪ٰ٘٫‬غ ٳعڀجص خ‪٫‬ٴ‪٤‬ن ‪ٟ‬پ ‪٧‬ع‪٬‬ص خ‪ٔ٘٫‬ٮ خ‪٫‬ضخٳپ ‪٠٬٫‬شظ ٹػٿدصش دٺخصغ خ‪٫‬ـ‪٤‬ٺٍ‪ ,‬ٹٷٰد ٗدٯالٱ ٯغظسِدٱ زع‪٤‬ض٭ خ‪٫‬ـٲ‪.‬‬
‫ٹٯٖ ػٿدصش ؤٗضخص خ‪ٰ٫‬ـٴڀٲ ‪ٟ‬پ خ‪ٰ٫‬جٰٺٗدض خ‪٫‬ـ‪٨‬دٳڀص‪ٟ ,‬ةٳٶ ٿعٺ‪ ٖ٣‬دضٹغ ظؼخٿض ‪ٟ‬پ دضٹغ ‪٧‬ـٺع خ‪٫‬ٺع‪ ٥‬ٿعٴدؿر ٯٖ ٷظٵ‬
‫خ‪٫‬ؼٿدصش بطخ ‪٫‬ٮ ظٺـٶ خ‪٫‬جٸٺص ٳذٺ خ‪٫‬ٺ‪٣‬دٿص‪.‬‬
‫‪ ‬بٱ خ‪٫‬ع‪٨‬د‪٫‬ڀ‪ ٞ‬خال‪٣‬عودصٿص خ‪ٰ٫‬غظسِص ز‪٨‬ـٺع خ‪٫‬ٺع‪ً ٥‬شٰص دڀػ ؤٳٸد ظعِ‪٬‬ر ٯ‪٨‬ٺؼدً ‪ٟ‬پ خ‪ٰ٫‬ل‪٠‬ټ ‪٘٫‬ضص ‪٧‬سڀغ ٯٲ‬
‫خألٿد٭‪ .‬ؤؼسعط صعخؿص ؤـغٿط ‪ٟ‬پ ٷٺ‪٫‬ٴضخ دٺ‪ ٩‬ظ‪٨‬د‪٫‬ڀ‪ ٞ‬خإلهدزدض ؤٱ ‪٧‬ـٺع خ‪٫‬ٺع‪ ,٥‬خ‪٫‬عپ خدع‪٬‬ط خ‪ٰ٫‬غظسص خ‪٫‬غخز٘ص ٗلغ‬
‫‪ َ٤ٟ‬ٯٲ ‪٣‬دجٰص خإلهدزدض خ‪٫‬ـ ‪ 25‬خ‪ٰ٫‬وٴ‪٠‬ص دـر خ‪٫‬ٺ‪٣‬ٺٕ ‪ ,Incidence‬ٷٺ خ‪٫‬علشڀن خ‪٫‬غجڀـپ ‪٫‬إلهدزدض ٯٲ‬
‫ٳددڀص خ‪٫‬ع‪٨‬د‪٫‬ڀ‪ ٞ‬خ‪٫‬عپ ظ‪٤‬ضع زذٺخ‪٫‬پ ‪ % 20‬ٯٲ ٯجٰٺٕ خ‪٫‬ع‪٨‬د‪٫‬ڀ‪ ٞ‬خ‪ٰ٫‬غظسِص زدإلهدزدض‪.‬‬
‫ظٴجٮ ‪٧‬ـٺع خ‪٫‬ٺع‪ٛ ٥‬د‪٫‬سدً ٗٲ خ‪٫‬ـ‪٤‬ٺٍ‪ ,‬ٹؤ‪٧‬ؽغ خ‪٫‬ٺ‪ٟ‬ڀدض خ‪ٰ٫‬غظسِص زذٺخصغ خ‪٫‬ـ‪٤‬ٺٍ ‪ٟ‬پ خ‪ٰ٫‬ـٴڀٲ ظٴجٮ ٗٲ‬ ‫‪‬‬
‫ٯٌدٗ‪٠‬دظ ٸد ‪ .‬ٹخإلؿعغخظڀجڀص خ‪ٰ٫‬ؽ‪٬‬ټ ‪٬٫‬ٺ‪٣‬دٿص ٯٲ ٷظٵ خ‪٨٫‬ـٺع ‪ٛ‬ڀغ ٹخًذص ز٘ض‪ٰ٧ ,‬د ٹٿ‪٘٬‬ر خسعودهڀٺ خ‪٫‬ٺزدجڀدض‬
‫صٹعخً دڀٺٿدً ‪ٟ‬پ خؿع‪٤‬ودء خ‪٘٫‬ٺخٯ‪ ٪‬خ‪ٰ٫‬اٷسص خ‪٤٫‬دز‪٬‬ص ‪٬٫‬ع٘ضٿ‪ ٪‬ٹ‪ٛ‬ڀغ خ‪٤٫‬دز‪٬‬ص ‪٬٫‬ع٘ضٿ‪ ٪‬ز‪ٜ‬ڀص خ‪٫‬عش‪٠‬ڀ‪ ٞ‬ٯٲ ٗرء ظ‪٦٬‬‬
‫خ‪٨٫‬ـٺع‪.‬‬

‫ظٰعض ـظٹع خ‪ِ٫‬ر خ‪ٰ٫‬ـٴض زد‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ ٪‬ب‪٫‬ټ خ‪٤٫‬غٱ خ‪٫‬عدؿٖ ٗلغ دڀػ ٳلإض ز٘ض خ‪٫‬ذغذ خ‪٘٫‬د‪ٰ٫‬ڀص خ‪٫‬ؽدٳڀص ‪ٟ‬پ خ‪٫‬ٺالٿدض خ‪ٰ٫‬عذضش‬
‫ٹؤٹعٹزد كغ‪٧‬دض سدهص ‪ٌٰ٬٫‬دٱ خ‪٫‬وذپ ‪ ,‬ٹخػصخص خإلٳ‪٠‬د‪٬ٗ ١‬ټ خ‪٫‬وذص ٹخ‪٫‬ع٘‪٬‬ڀٮ خ‪ِ٫‬سپ ‪ ,‬ٹظٴدٯط خ‪٫‬ذدـص ‪٫‬عِٺٿغ خ‪ِ٫‬غخج‪٢‬‬
‫خ‪٫‬ٺ‪٣‬دجڀص ٹخ‪٫‬علشڀوڀص ٹخ‪٘٫‬الـڀص‪ ,‬ٹٯٴظ ٗد٭ ‪٧ 1960‬ؽغض خألزذدغ خ‪ِ٫‬سڀص خ‪٫‬عپ ظذعدؾ ب‪٫‬ټ ٗ‪٬‬ٮ خ‪٫‬ٺزدجڀدض خ‪٫‬ـغٿغٽ ٹخإلدودء‬
‫خ‪٫‬ذڀٺٽ ٹٗ‪٬‬ٺ٭ خ‪٨ٰ٫‬عسدض ‪ ,‬ٯٰد ؤصٻ ب‪٫‬ټ دضٹغ خٳ‪٠‬جدع ٯ٘‪٬‬ٺٯدظپ ٷدج‪ ٪‬ظج‪٬‬ټ ٳٸدٿص خ‪٤٫‬غٱ خ‪ٰ٫‬دًپ زإٗضخص ال ٳٸدجڀص ٯٲ‬
‫خألزذدغ ٹخ‪٤ٰ٫‬دالض خإل‪٨٫‬عغٹٳڀص ٹخ‪ٰ٫‬جالض خ‪ِ٫‬س ڀص ‪ ,‬دڀػ زدض خألصذ خ‪ِ٫‬سپ ٿعٌدٗ‪ٗ ٪٧ ٞ‬لغ ؿٴٺخض ‪ ,‬ٹبػخء ظ‪ٜ‬ڀغ ٯـڀغ‬
‫ز٘ي خألٯغخى ٹٓٸٺع ؤٯغخى ـضٿضش (‪ ) Ebola , AIDS , SARS‬ٹخػصٿدص ٯ٘ض‪ ٩‬خ‪٫‬ذڀدش ٹخعظ‪٠‬دٕ ؤسِدع ز٘ي خألٯغخى (‬
‫طخض خ‪٫‬غجص ‪ ,Pneumonia‬خ‪٫‬ـ‪ ,Tuberculosis ٪‬خإل‪ٟ‬غٳجپ ‪ ) Syphilis‬ٹخػصٿدص ظٺ‪٘٣‬دض خ‪ٰ٫‬ـعٸ‪٨٬‬ڀٲ ‪٬٫‬شضٯدض خ‪ِ٫‬سڀص‬
‫ٹخعظ‪٠‬دٕ خ‪٫‬ع‪٠٬٨‬ص خ‪ِ٫‬سڀص ٹددـص هدٳ٘پ خ‪٤٫‬غخع ب‪٫‬ټ ٯِد‪٘٫‬ص ظ‪٤‬دعٿغ ظ‪٤‬ڀڀٮ ظ‪٤‬ٴڀدض خ‪٫‬وذص ٹؿڀدؿعٸد ٹخ‪٣‬عودصٿدظٸد ‪ ,‬زضض‬
‫خ‪٫‬ذدـص ٯدؿص‬
‫ب‪٫‬ټ خ‪ِ٫‬ر خ‪ٰ٫‬ـٴض زد‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ ٪‬خ‪٫‬ظٽ ٿ‪٤‬عغح ظٺدڀض ‪٣‬غخءش ‪ ٪٧‬خ‪ٰ٫‬ٺخًڀٖ خ‪٫‬عپ ظع٘‪ ٢٬‬زٰل‪٬٨‬ص ٯ٘ڀٴص ‪ ,‬ٹٷظخ ٯد ٿج٘‪ ٪‬خ‪ِ٫‬ر‬
‫خ‪ٰ٫‬ـٴض زد‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪٬ٰٗ ٪‬ڀص ظ٘‪٬‬ڀٮ طخظپ ٯـعٰغش ٯٺـٸص كشوڀدً ٹٯـٴضش زد‪ٰ٫‬ل‪٨‬الض خ‪٫‬عپ ٿٺخـٸٸد خ‪ِ٫‬سڀر ‪.‬‬
‫‪ ‬خسع‪٠٬‬ط خ‪٫‬غٹخٿدض ‪ٟ‬پ خ‪٫‬عٺ‪٣‬ڀط خ‪٫‬ؼٯٴپ ‪ٔ٫‬ٸٺع ٷظخ خ‪ٰ٫‬وِ‪٬‬خ ‪ ,‬دڀػ ٿغـ٘ٶ خ‪٫‬س٘ي ب‪٫‬ټ ؼالؼڀٴدض خ‪٤٫‬غٱ خ‪٫‬عدؿٖ ٗلغ ٗٴضٯد‬
‫ع‪ٟ‬ي ز٘ي خ‪ٰ٬٘٫‬دء خ‪٠٫‬غٳـڀڀٲ – ٯؽ‪ ٪‬زڀڀغ ‪٫‬ٺٿؾ – خځع خء خ‪ٰ٘٫‬غ‪ٟ‬ڀص خ‪ِ٫‬سڀص خ‪٫‬عپ ‪٧‬دٳط ظ‪٠‬غًٸد خ‪ٰ٫‬اؿـدض خ‪٫‬غؿٰڀص صٹٱ‬
‫ؤص‪٫‬ص ٯ‪٤‬ٴ٘ص ‪٨ٟ ,‬دٳٺخ ٿوٺّزٺٱ ‪٫‬ٸد ؿٸد٭ خ‪٫‬ٴ‪٤‬ض ٹخ‪٫‬عٰذڀن ‪ ,‬ٹٿذدٹ‪٫‬ٺٱ خؿعشغخؾ خ‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ ٪‬خ‪٫‬وذڀخ ٯٲ خ‪ٰ٫‬عدز٘ص خ‪٫‬جڀضش‬
‫‪ٰ٫‬غًدٷٮ ‪ ,‬ٹخ‪٫‬س٘ي ٿ٘ٺص ‪ٟ‬پ ٯجغٻ خ‪٫‬ؼٯٲ ‪٣‬غٹٳدً ‪٣‬س‪ ٪‬ط‪ٟ , ٦٫‬ڀٴـر زظٹعٵ ب‪٫‬ټ خ‪٘٫‬د‪٫‬ٮ خ‪ٰ٫‬ـ‪٬‬ٮ خ‪٫‬غخػٽ ‪ٟ‬پ خ‪٤٫‬غٱ خ‪٫‬عدؿٖ‬
‫خ‪ٰ٫‬ڀالصٽ‪ ,‬هددر ظجغزص زٴدء خ‪ٰ٫‬ل‪٠‬ټ ٹخ‪٬٫‬ذٮ خ‪٠٫‬دؿض خ‪٫‬لٸڀغش ‪ ,‬ٹٿغـ٘ٶ خ‪٫‬س٘ي خځسغ ب‪٫‬ټ ٯٰدعؿدض خألُسدء خإلٳ‪٬ ٨‬ڀؼ ٯٴظ‬
‫خ‪٤٫‬غٱ خ‪٫‬ؽدٯٲ ٗلغ‪ٟ ,‬پ ٯذدٹ‪٫‬ص ظ‪٬٤‬ڀ‪ ٪‬خالٗعٰدص ٗ‪٬‬ټ ٯذي خځعخء‪ ,‬ٹبؿٴدص ‪ ٪٧‬ظوغ‪ُ ٝ‬سپ ب‪٫‬ټ ص‪٫‬ڀ‪ ٪‬ٯعدح ‪.‬‬

‫‪RBCs Team‬‬ ‫‪9‬‬

 ‫‪٨٫ ‬ٲ ٿغـٖ خ‪٨٫‬ؽڀغٹٱ ٓٸٺع خ‪ٰ٫‬وِ‪٬‬خ ب‪٫‬ټ ٯِ‪ ٖ٬‬ظـ٘ڀٴڀدض خ‪٤٫‬غٱ خ‪ٰ٫‬دًپ ‪ ,‬ٹظذضٿضًخ ٗد٭ ‪ٗ , 1992‬ٴضٯد‬
‫هد‪ٛ‬ٶ خ‪٘٫‬د‪٫‬ٮ ـٺعصٱ ـٺٿدض ‪ Guyatt Gorden‬ٹ‪ٟ‬غٿ‪٤‬ٶ ‪ٟ‬پ ‪٣‬ـٮ خ‪٫‬ٺزدجڀدض خإل‪٬٧‬ڀٴڀ‪٨‬ڀص ٹخإلدودء خ‪٫‬ذڀٺٽ‬
‫‪ Clinical epidemiology and biostatistics‬زـجدٯ٘ص ٯ‪ٰ٨‬دؿعغ ‪ٟ‬پ ؤٹٳعدعٿٺ خ‪٨٫‬ٴضٿص ‪( .‬ٷد٭ ـضخً ‪٧‬ؽڀغخً)‬
‫‪ ‬بٱ خ‪ِ٫‬ر خ‪ٰ٫‬ـٴض زد‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ ٪‬ٷٺ ٯ‪٠‬ٸٺ٭ دضٿػ ٳـسڀدً ‪ ,‬خ‪٫‬ٸض‪ ٝ‬ٯٴٶ خ‪٫‬ذوٺ‪٬ٗ ٩‬ټ خ‪٬ٰ٘٫‬ٺٯص خ‪ِ٫‬سڀص خ‪٫‬ض‪٣‬ڀ‪٤‬ص ز‪٤‬وض‬
‫خظشدط خ‪٤٫‬غخع خ‪ِ٫‬سپ خ‪٫‬وذڀخ ‪ ,‬ٹبطخ ٗ‪ٰ٬‬ٴد ؤٱ ٷٴد‪ ٥‬ٯ‪٤‬د‪ ٩‬ـضٿض ‪ٟ‬پ خ‪ِ٫‬ر ‪ ٪٧‬ؼدٳڀص ‪ ,‬ٹؤٱّ ٳو‪ ٞ‬خ‪٬ٰ٘٫‬ٺٯدض خ‪ِ٫‬سڀص‬
‫ظع‪ٜ‬ڀغ ‪ ) 20( ٪٧‬ؿٴص ‪ ,‬ٿٰ‪٨‬ٲ ؤٱ ٳ‪٠‬ٸٮ ه٘ٺزص ٯٸٴص خ‪ِ٫‬ر ٹؤٷٰڀص خ‪ٰ٫‬عدز٘ص‬
‫خ‪ٰ٫‬عٺخه‪٬‬ص ‪ ٪٨٫‬ٯٲ ٿُغٿض ؤٱ ٿُِٺع خ‪ٰٰ٫‬دعؿص ٹخ‪٫‬شضٯص خ‪ِ٫‬سڀص خ‪٫‬عپ ٿ‪٤‬ضٯٸد‬
‫‪ٰ٬٫‬غًټ ‪ ,‬ٹٿٴس‪ٜ‬پ ظـ‪٬‬ڀَ خ‪ٌ٫‬ٺء ٗ‪٬‬ټ ُغخج‪ ٢‬خإل‪ٟ‬دصش ٯٲ خإلٳعغٳط خ‪٫‬ـٸ‪٬‬ص‬
‫ٹخ‪ٰ٫‬جدٳڀص ٹ‪٧‬ڀ‪٠‬ڀص ظذضٿػ خ‪٬ٰ٘٫‬ٺٯدض ٹخ‪٫‬عٺه‪ ٪‬ب‪٫‬ټ ٳعدجؿ ص‪٣‬ڀ‪٤‬ص ٹٳٸدجڀص‬
‫‪ٰ٫‬ل‪٬٨‬ص ُسڀص ؤٹ دٌٺع ٯاظٰغ ُسپ ٗسغ خالٳعغٳط ‪ ,‬ؤٹ بٯ‪٨‬دٳڀص خالكعغخ‪٥‬‬
‫خ‪ٰ٫‬جدٳپ زـ‪ 1500‬ٯج‪٬‬ص ُسڀص ‪ٟ‬پ ‪ ٪٧‬خ‪٫‬عشوودض ‪ ,‬ٹٿجر خؿعؽٰدع ٷظٵ‬
‫خ‪٫‬ٺؿڀ‪٬‬ص خ‪٫‬ذضٿؽصؤدـٲ خؿعؽٰدع ‪ٟ‬پ خالُالٕ ٗ‪٬‬ټ ؤدضغ خ‪ٰ٘٫‬دع‪ ٝ‬خ‪ِ٫‬سڀص ‪,‬‬
‫ٹؤٷٮ خألصٹٿص ٹٯجدالض خؿعشضخٯٸد ‪ ,‬ٹآسغ خ‪٫‬ٴٔغٿدض ٹخ‪٫‬ضعخؿدض خ‪ٰ٫‬عِٺعش ‪ٟ‬پ‬
‫خ‪٬٘٫‬ٺ٭ خ‪ِ٫‬سڀص ‪.‬‬
‫‪ ‬حلِم امرعآث امصحٔث عنّ وتدأٓي أساسٔٔي َىا ‪:‬‬
‫‪ . 1‬سسغش خ‪ِ٫‬سڀر ‪ٟ‬پ خ‪ٰٰ٫‬دعؿص ‪.‬‬
‫‪ . 2‬خالٗعٰدص ٗ‪٬‬ټ ؤدضغ خألص‪٫‬ص خ‪ٰ٫‬ٺـٺصش ‪ ,‬زذڀػ ٿٰ‪٨‬ٲ خالؿع‪ٜ‬ٴدء زل‪ ٪٨‬ـؼجپ ٗٲ سسغش خ‪ِ٫‬سڀر ‪٨٫ ,‬ٲ ٯٲ خ‪ٰ٫‬ـعذڀ‪٪‬‬
‫خالؿع‪ٜ‬ٴدء ٗٲ خ‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ ٪‬ألٳٶ خ‪ٰ٫‬اكغ ٗ‪٬‬ټ ظِٺع خ‪ٰٰ٫‬دعؿص خ‪ِ٫‬سڀص زل‪ٗ ٪٨‬د٭ ‪٨٫ ,‬ٲ ٷظخ ال ٿ٘ٴپ خ‪٫‬سعص ٳ‪٠‬پ سسغش خ‪ِ٫‬سڀر‬
‫ألٳٸ د ع‪٧‬ٲ ؤؿدؿپ ‪٫‬ع‪٨‬ٺٱ خ‪٫‬غٗدٿص خ‪٫‬وذڀص ٗ‪٬‬ټ ؤٯؽ‪ ٪‬ٹـٶ‪٫ ,‬ظ‪ ٦٫‬ـدء ‪ٟ‬پ ظ٘غٿ‪ ٞ‬خ‪ِ٫‬ر خ‪ٰ٫‬ـٴض زد‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ ٪‬ؤٳّٶ ‪ " :‬خالؿعشضخ٭‬
‫خ‪٤٘٫‬الٳپ ٹخ‪٫‬ذ‪٨‬ڀٮ ألدضغ خألص‪٫‬ص خ‪ٰ٫‬ٺـٺصش ‪٫‬عٺ‪ٟ‬ڀغ ؤ‪ ٪ٌٟ‬عٗدٿص ‪ٰ٬٫‬غٿي " ٹٿغظ‪٨‬ؼ ٗ‪٬‬ټ ‪٨ٟ‬غش خ‪٫‬ضٯؿ زڀٲ ؤ‪ ٪ٌٟ‬خألص‪٫‬ص‬
‫خ‪ٰ٫‬ٺـٺصش‬
‫ٯٖ سسغش خ‪ِ٫‬سڀر خ‪٫‬عپ دوّ‪٬‬ٸد ٯٲ سال‪ ٩‬ٯٰد عؿدظٶ خ‪٬ٰ٘٫‬ڀص ٹخ‪٫‬ـغٿغٿص ‪.‬‬
‫‪ -‬ٿٰ‪٨‬ٲ خ‪٫‬ذوٺ‪٬ٗ ٩‬ټ خألص‪٫‬ص خ‪٫‬ـغٿغٿص خألٯؽ‪ ٪‬ٯٲ صعخؿدض ٯع‪٤‬دُ٘ص أل‪٧‬سغ ٗڀٴدض ٯٰ‪٨‬ٴص ‪ ,‬ٹٹ‪ ٢ٟ‬سِٺخض ٯ٘ڀٴص‬
‫ٹظذ‪٬‬ڀ‪ ٪‬ٯٴٸجپ ظِ٘ڀٴد صعخؿص ٯع‪٨‬دٯ‪٬‬ص‪ ,‬ٹظٺه‪٬‬ٴد ب‪٫‬ټ خ‪٫‬ٴعڀجص خ‪٫‬ٴٸدجڀص خ‪٫‬عپ ظ‪ ِٖ٤‬خ‪٫‬ل‪ ٦‬زد‪٫‬ڀ‪٤‬ڀٲ ٹظذضغ‬
‫خ‪٬ٰ٘٫‬ٺٯدض خ‪ِ٫‬سڀص‪.‬‬

‫ظع‪٬‬شن ٯدٷڀص خ‪ِ٫‬ر خ‪ٰ٫‬ـٴَض زد‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ Evidence-based medicine ٪‬زإٱّ خ‪ٰٰ٫‬دعؿص خ‪ٰ٬٘٫‬ڀص خ‪ِ٫‬سڀص ظغظ‪٨‬ؼ ٗ‪٬‬ټ‪:‬‬

‫‪ ) 1‬ظِسڀ‪ ٢‬ؤ‪٣‬ٺٻ خألص‪٫‬ص خ‪ٰ٬٘٫‬ڀص خ‪ٰ٫‬عددص ٯٲ خ‪٫‬ضعخؿدض ٹخألزذدغ خ‪٫‬ذضٿؽص ‪best research evidence‬‬
‫‪ ) 2‬ٯٖ خدعغخ٭ ‪٣‬ڀٮ خ‪ٰ٫‬غًټ ٹٓغٹ‪ٟ‬ٸٮ ‪patient values‬‬
‫‪ ) 3‬ٹٗض٭ ب‪٠ٛ‬د‪ ٩‬خ‪٫‬شسغش خ‪ِ٫‬سڀص خ‪٬ٰ٘٫‬ڀص ‪٫‬ألُسدء ‪.Clinical expertise‬‬

‫‪RBCs Team‬‬ ‫‪10‬‬

 ‫‪ ) 1‬ظـٸڀ‪ ٪‬صٯؿ ؤ‪ ٪ٌٟ‬خ‪٫‬عضخسالض خ‪ِ٫‬سڀص خ‪ٰ٫‬عٺ‪ٟ‬غش ٯٖ خ‪ٰٰ٫‬دعؿص خ‪٫‬ـغٿغٿص دد‪ٰ٫‬د ٿعٺ‪ٟ‬غ زغٷدٱ ٯ‪٤‬سٺ‪٬ٗ ٩‬ټ ٯضٻ‬
‫‪ٟ٘‬د‪٫‬ڀعٸد ‪.‬‬
‫‪ ) 2‬خ‪٫‬عٺٓڀ‪ ٞ‬خألٯؽ‪ٰ٬٫ ٪‬ٺخعص زعذضٿض خ‪٫‬عضخسالض خ‪٫‬ٺخـر خؿعٰ٘د‪٫‬ٸد ٹظ‪ ٦٬‬خ‪٫‬عپ ٿجر ظإـڀ‪ ٪‬ظِسڀ‪٤‬ٸد زدٳعٔدع زغٷدٱ‬
‫ٗ‪٬‬ټ ‪ٟ٘‬د‪٫‬ڀعٸد‪.‬‬
‫‪ ) 3‬ظإٯڀٲ ‪ٜ٫‬ص ٯلعغ‪٧‬ص ٹ‪٣‬ٺخٗض ٗدٯص ‪٫‬عذضٿض ـضٹٻ خ‪٫‬عضسالض خ‪ِ٫‬سڀص ‪٬٧‬ٸد‪.‬‬
‫‪ ) 4‬ظ‪٤‬ضٿٮ ُغٿ‪٤‬ص ‪٫‬عذـڀٲ خ‪٫‬ضعخؿص خ‪٫‬جدٯ٘ڀص ٹخ‪٫‬ع٘‪٬‬ڀٮ خ‪ِ٫‬سپ خ‪ٰ٫‬عٺخه‪.٪‬‬

‫ٷٴد‪ ٥ ٥‬سِٺخض ٯععد‪٫‬ڀص‪ ,‬زدالٳع‪٤‬د‪ ٩‬خ‪٫‬ـ‪٬‬ؾ سال‪٫‬ٸد ظ‪٨‬عٰ‪ ٪‬خ‪٬ٰ٘٫‬ڀص زٴجدح ‪( ..‬ٷد٭ ـضخً ‪٧‬ؽڀغخً)‬
‫‪ ‬ؤٹالً‪ :‬خ‪٫‬ع‪٤‬ڀڀٮ خ‪٫‬جڀض ‪ٰ٬٫‬غٿي‪ ,‬ٹظذضٿض خ‪ٰ٫‬لد‪ ٪٧‬خځٳڀص خ‪٫‬عپ ظذعدؾ ب‪٫‬ټ ظضس‪ , active conditions ٪‬ٹدوغ ؤٳٺخٕ‬
‫خ‪٫‬عضس‪ ٪‬خ‪ٰ٫‬عددص‪ .‬ؤٽ ظذٺٿ‪ ٪‬دد‪٫‬ص خ‪ٰ٫‬غٿي ب‪٫‬ټ ؿاخ‪ ,٩‬ٹدوغ خإلـدزدض خ‪ٰ٫‬ذعٰ‪٬‬ص‪.‬‬
‫‪ ‬ؼدٳڀدً‪ :‬خ‪٫‬سذػ ‪ٟ‬پ خ‪ٰ٫‬ودصع خ‪ٰ٫‬ٺؼٺ‪٣‬ص ٹخ‪ٰ٫‬ذضؼص ٗ‪٬‬ټ خالٳعغٳط‪ٗ ,‬ٲ خألص‪٫‬ص خ‪ٰ٫‬عٺخ‪ٟ‬غش ٗ‪٬‬ټ ٷظخ خ‪٫‬عضس‪ ٪‬ؤٹ طخ‪.٥‬‬
‫‪ ‬ؼد‪٫‬ؽدً‪ :‬خ‪٫‬ع‪٤‬ڀڀٮ خ‪٫‬ٴ‪٤‬ضٽ ‪٫ critical appraisal‬ألص‪٫‬ص خ‪٫‬عپ ظٮ خ‪٫‬عٺه‪ ٪‬ب‪٫‬ڀٸد‪ .‬زٰ٘ٴټ ٯغخـ٘ص هالدڀص ‪validity‬‬
‫خ‪٫‬غؿدج‪ ٪‬خ‪ٰ٬٘٫‬ڀص خ‪٫‬عپ ؤ‪ٟ‬غػض ٷظخ خ‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ ,٪‬ٹ‪٧‬ظ‪ ٦٫‬ٯضٻ خٳِسد‪٣‬ٶ ٗ‪٬‬ټ خ‪٫‬ذد‪٫‬ص‪.‬‬
‫‪ ‬عخز٘دً‪ :‬ٹٷٺ ؤه٘ر خ‪٫‬شِٺخض‪ .‬دڀػ ٿٰؼؾ خ‪ِ٫‬سڀر سسغظٶ خ‪٬ٰ٘٫‬ڀص‪ ,‬ٹظ‪٤‬ڀڀٰٶ ‪٬٫‬ذد‪٫‬ص‪ ,‬زٰد ٹـضٵ ٯٲ ؤص‪٫‬ص ‪٣‬ٺٿص هد‪٫‬ذص‬
‫ٹٯ٘سغش ٗٴٸد‪ ,‬ٯٖ خدعغخ٭ عؤٽ خ‪ٰ٫‬غٿي ٹ‪٣‬ڀٰٶ خ‪٫‬شدهص ٹظٺ‪٘٣‬دظٶ‪ ,‬ٹٯغخٗدش خإلٯ‪٨‬دٳڀدض خ‪ٰ٫‬دصٿص خ‪ٰ٫‬عددص ‪ٰ٬٫‬اؿـص‬
‫خ‪ِ٫‬سڀص‪ .‬ٹ‪ ٪٧‬ٯد ؿس‪ ٢‬ٿور ‪ٟ‬پ ُغٿ‪ ٢‬خسعڀدع خ‪٫‬عضس‪ ٪‬خألٯؽ‪٬٫ ٪‬ع٘دٯ‪ ٪‬ٯٖ دد‪٫‬ص خ‪ٰ٫‬غٿي‪.‬‬
‫‪ ‬سدٯـدً‪ :‬خ‪ٰ٫‬غخـ٘ص خ‪ٰ٫‬ـعٰغش ‪٬ٰ٘٬٫‬ڀص خ‪٫‬ـدز‪٤‬ص‪ ,‬ٹٰٗ‪ ٪‬صعخؿدض بدودجڀص ‪٬٫‬عإ‪٧‬ض ٯٲ ٳجدح خ‪٤٫‬ڀد٭ زٸد‪ ,‬ٹٯضٻ خ‪٠٫‬دع‪١‬‬
‫ٹٯ٘ضالض خدعڀدؾ‬ ‫خ‪٫‬ظٽ ؤدضؼٶ ظِسڀ‪ ٢‬ٷظخ خ‪ٰ٫‬ـدع ‪ٟ‬پ ٯ٘ضالض خ‪٫‬ٺ‪ٟ‬دش ٹخ‪ٰ٫‬غى ‪,mortality and morbidity‬‬
‫خ‪ٰ٫‬غًټ ‪ٰ٬٫‬ـعل‪٠‬ټ ٯٲ ـضٿض ‪ . rehospitalization‬ٹبهالح ؤٿص ؤسِدء ظٔٸغ ‪ٟ‬پ خ‪ٰ٫‬ذدٹالض خ‪٫‬ـدز‪٤‬ص‪.‬‬

‫‪ ‬لنن سِنٌن لةن الصةبٌةث ةمنةان وقخةا وجًةدا القِةاه ةنةل يةذت الخطةٌا لنةل‬
‫هٌةِةث‪ .‬فًةَ‬ ‫االث‪ .‬ويوا ظًر الة ‪ Guidelines‬لخوقل الطب المَّود ةالةدلِل هقة‬
‫سخٌفر ة ٍ األقةل هصةو وقةج ولجًةٌخ الخطةٌا الَّةاةقث وحموروةا ظًةرا أقةٌ‬
‫وأقدالا أكثر رسٌخا ‪ٟ‬پ خ‪ٰٰ٫‬دعؿص خ‪٩‬طتِث‪.‬‬
‫‪EBM: The 5A Steps‬‬

‫خ‪٫‬ـاخ‪ASK: ٩‬‬
‫خ‪٫‬ٺهٺ‪Access: ٩‬‬
‫خ‪٫‬ع‪٤‬ضٿغ ‪Appraise:‬‬
‫خ‪٫‬عِسڀ‪Apply: ٢‬‬
‫خ‪٫‬عذضٿض ٹخ‪٫‬جؼ٭ ‪Assess:‬‬

‫‪RBCs Team‬‬ ‫‪11‬‬

 ‫خ‪٫‬ـ ‪ Guidelines‬ؤٹ خ‪٫‬شِٺٍ خإلعكدصٿص ؤٹ خ‪٫‬عٺـڀٸڀص‪ ,‬ٷپ بدضٻ خ‪٫‬عج‪٬‬ڀدض خ‪٫‬سدعػش ‪٫‬عِسڀ‪ ٢‬خ‪ِ٫‬ر خ‪ُٰ٫‬ـٴَض زد‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ .٪‬دڀػ‬
‫ٿجعٰٖ خ‪ٰ٫‬حدض ٯٲ ؤزغػ خ‪٤ٰ٫‬ضَّٯڀٲ ‪ٟ‬پ ٯشع‪ ٞ٬‬خ‪٫‬عشوودض خ‪ِ٫‬سڀص‪ ,‬ؿٺخء ٗ‪٬‬ټ ٯـعٺٿدض ٯذ‪٬‬ڀص ؤٹ ‪٣‬دعٿص ؤٹ صٹ‪٫‬ڀص‪ٟ ,‬پ‬
‫ٯاظٰغخض ‪٧‬سغٻ‪ ,‬ٹٹعف ٰٗ‪ ٪‬ٯ‪٨‬ؽ‪٠‬ص‪ٰ ٫ ,‬غخـ٘ص آسغ ٯد ظٺه‪٬‬ط ‪٫‬ٶ خ‪٫‬ضعخؿدض خ‪ٰ٬٘٫‬ڀص خ‪ِ٫‬سڀص ‪ٟ‬پ ‪ ٪٧‬ظشون‪ ,‬ٹٯٰدٿؼش ٷظٵ‬
‫خ‪٫‬ضعخؿدض ظس٘دً ‪٫‬ذجٰٸد ٹهالدڀعٸد‪ ,‬ٹ‪٣‬ڀٰص ٳعدججٸد ٰٗ‪٬‬ڀدً ٹبدودجڀدً‪ .‬ٹخ‪٤٫‬ڀد٭ زد‪٫‬عذ‪٬‬ڀ‪ ٪‬خ‪٫‬جٰدٗپ أل‪٣‬ٺٻ ٷظٵ خ‪٫‬ضعخؿدض خ‪٫‬عپ‬
‫ظٰط ٯغخـ٘عٸد‪ ,‬ٹظس٘دً ‪٫‬ظ‪ ٦٫‬ٿعٮ بهضخع ظ٘ضٿالض ؿٴٺٿص ؤٹ ‪ ٪٧‬زٌ٘ص ؤٗٺخ٭ ٗ‪٬‬ټ ‪٧‬د‪ٟ‬ص خ‪ٰٰ٫‬دعؿص خ‪ِ٫‬سڀص ‪ٟ‬پ ٷظخ‬
‫خ‪٫‬عشون‪ٟ ,‬ڀعٮ ب‪٣‬غخع ٯد ػخصض صالج‪٬‬ٶ ٹعؿشط‪ ,‬ٹٿعغخـٖ سِٺش ؤٹ سِٺظڀٲ ؤٹ ٿ‪ٜ٬‬ټ ظٰدٯدً ٯد ً٘‪٠‬ط ؤص‪٫‬عٶ‪ ,‬ؤٹ ‪ٟ‬دًَ‪َ٬‬ٸد‬
‫‪ٛ‬ڀغٷد‪.‬‬
‫‪ ‬ٹٯٲ ؤكٸغ ٷظٵ خ‪٫‬ـ ‪ ,Guidelines‬ٯد ظوضعٵ خ‪٫‬جٰ٘ڀص خألٹعٹزڀص ألٯغخى خ‪٬٤٫‬ر ‪European Society of‬‬
‫‪ cardiology guidelines‬ٹخ‪٫‬عپ ٿع‪٤٬‬دٷد زد‪٤٫‬سٺ‪ ,٩‬ٹٿٴعٔغ ـضٿضٷد ؤٹالً زإٹ‪ ,٩‬ٯ٘ٔٮ ؤُسدء ؤٯغخى خ‪٬٤٫‬ر دٺ‪٩‬‬
‫خ‪٘٫‬د‪٫‬ٮ‪ٟ .‬عوضع ‪٧‬عڀسدض ظ‪٠‬وڀ‪٬‬ڀص سدهص زد‪ٰٰ٫‬دعؿص خ‪ِ٫‬سڀص ‪ٟ‬پ ‪ ٪٧‬خ‪ٰ٫‬ٺًٺٗدض خ‪٫‬ٸدٯص ‪ٟ‬پ ُر خ‪٬٤٫‬ر‪ ,‬ٹظوضع‬
‫ٯٴٸد ٯ‪٬‬شودض ٯٺـؼش‪ ,‬ٹ‪٫‬ٸد ظِسڀ‪٬٫ ٢‬ٸٺخظ‪ ٞ‬خ‪٫‬ظ‪٧‬ڀص ـڀض خإلسغخؾ ٹٰٗ‪٬‬پ خالؿعشضخ٭‪ ,‬ٹكدٯ‪ ٪‬خ‪ٰ٫‬ٺًٺٗدض‪ ,‬ٹٿعٮ‬
‫ظذضٿؽٶ ؤٹالً زإٹ‪.٩‬‬
‫‪ ‬ال ٿٰ‪٨‬ٲ ‪٣‬غخءش خ‪٫‬ـ ‪ Guidelines‬ـڀضخً بال زٰ٘غ‪ٟ‬ص ‪ٜ٫‬عٸد ‪ٟ‬پ خ‪٫‬ع‪٤‬ڀڀٮ‪ .‬ٷٴد‪ ٥‬ٯوِ‪٬‬ذدٱ عجڀـڀدٱ ظ‪٤‬غؤ عٯؼٿٸٰد‬
‫زجٺخع ‪ ٪٧‬ظضس‪ ٪‬ظلشڀوپ ؤٹ ٗالـپ ‪ٟ‬پ ؼٴدٿد خ‪٫‬ـ ‪( :Guidelines‬ٷد٭ ـضخً)‬
‫‪ ‬خ ألٹ‪ :٩‬صعـص خإلٿودء زد‪٫‬عضس‪ ,class of recommendation ٪‬ٹٷپ ‪ ٣‬صعـدض‪:‬‬
‫‪ .1‬ؤٹ ‪ I‬زد‪٫‬عغ‪٣‬ڀٮ خ‪٫‬ڀٺٳدٳپ‪ :‬ٿٺهټ زٶ زل‪ ٪٨‬ٹخـر‪ ,‬ٹٗض٭ بِٗدجٶ ‪ٰ٬٫‬غٿي ٷٺ سِإ ُسپ‪.‬‬
‫‪ .2‬ؤٹ ‪ : II‬ٿٰ‪٨‬ٲ خ‪٤٫‬ڀد٭ زٶ ‪ ,‬ٹ‪٫‬ٸد ٯٴؼ‪٫‬عدٱ‪ : a :‬ٹٷٮ ٯد ػخص ‪ٟ‬دجضظٶ ٗٲ ًغعٵ زل‪ ٪٨‬ٹخًخ‪ ,‬ٹزد‪٫‬عد‪٫‬پ ٿـعذر ٰٗ‪٬‬ٶ‪:B .‬‬
‫ظـدٹض خ‪٠٨٫‬عدٱ‪ ,‬ٹؤٳط خ‪٫‬ذ‪٨‬ٮ ‪ٟ‬پ خ‪ ٪٘٠٫‬ؤٹ ٗضٯٶ‪.‬‬
‫‪ .3‬ؤٹ ‪ :III‬ال ٿجر خ‪٤٫‬ڀد٭ زٶ‪ ,‬بٯد ‪ٌ٫‬غعٵ‪ ,‬ؤٹ ‪٘٫‬ض٭ ـضٹخٵ‪ .‬ٹٯشد‪٠٫‬ص ط‪ ٦٫‬ٿٰؽ‪ ٪‬سِإ ُسڀدً‪.‬‬
‫‪ ‬خ‪٫‬ؽدٳپ‪٣ :‬ٺش خ‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ ٪‬خ‪ٰ٫‬عٺخ‪ٟ‬غ ‪ ,level of evidence‬ٹٷپ ‪ ٣‬صعـدض ؤٿٌد‪:‬‬
‫خألٹ‪٫‬ټ‪ : A :‬ٹظ٘ٴپ ظٺخظغ ٗضص ٯٲ خ‪٫‬ضعخؿدض خ‪٬ٰ٘٫‬ڀص خ‪٤ٰ٫‬دعِٳص خ‪٤٫‬ٺٿص ‪ , RCT randomized clinical trials‬ٹخ‪٫‬عپ ظٰعدػ‬
‫زجٺصش ٹٳؼخٷص بـغخءخظٸد ‪ . methodology‬ٹخ‪٫‬عپ ظضٗٮ ٷظخ خ‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ ,٪‬ٹدسظخ ‪٫‬ٺ ظٺخ‪ٟ‬غ ؤٿٌد ٯغخـ٘دض ٯٴٸجڀص ‪٣‬ٺٿص‬
‫‪٫ systematic reviews‬ضعخؿدظٶ‪ ,‬ٹٯد ٿـٰټ زد‪٫‬عذ‪٬‬ڀ‪ ٪‬خ‪٫‬ٴٸدجپ ‪.Meta-analysis‬‬
‫خ‪٫‬ؽدٳڀص‪ : B :‬ٹظ٘ٴپ ظٺخ‪ٟ‬غ صعخؿص ٹخدضش ‪٣‬ٺٿص‪ ,‬ؤٹ ٗضص ٯٲ خ‪٫‬ضعخؿدض خأل‪٣ ٪٣‬ٺش‪.‬‬
‫خ‪٫‬ؽد‪٫‬ؽص‪ : C :‬ال ٿٺـض صعخؿدض ‪٣‬ٺٿص‪ ,‬ؤٹ ال ٿٰ‪٨‬ٲ بـغخئٷد ‪ٰ٧‬د ٷٺ خ‪٫‬ذد‪ٟ ٩‬پ ‪٧‬ؽڀغ ٯٲ خ‪٫‬ذدالض خ‪ِ٫‬دعجص‪ ,‬ٹٿ‪٨‬ٺٱ خ‪ٰ٫‬ـعٴض ٷٺ‬
‫عؤٽ خ‪٫‬شسغخء خ‪ٰ٫‬لدع‪٧‬ڀٲ ‪ٟ‬پ ٹًٖ خ‪٫‬ـ ‪.Guidelines‬‬
‫‪ ‬وثال‪:‬‬
‫خؿعشضخ٭ خألؿسغٿٲ ‪ 300‬ٯجٮ ‪٫‬ذدالض خالدعلدء خ‪٬٤٫‬سپ خ‪٫‬ذدص ‪ Myocardial infarction‬ٿإسظ خ‪٫‬ضعـص ‪ ,IA‬ؤٽ ؤٳٶ كضٿض‬
‫خ‪٠٫‬دجضش ‪ٰ٬٫‬غٿي‪ ,‬ٹ‪٫‬ظخ ٿٺهټ ز ٶ ز‪٤‬ٺش‪ ,‬ٹخألص‪٫‬ص ٯعٺخظغش ٹ‪٣‬ٺٿص‪ ,‬ٹزد‪٫‬عد‪٫‬پ ٗض٭ بِٗدجٶ ‪ٰ٬٫‬غٿي سِإ ُسڀًد ألٱ ٷظخ ؿڀؼٿض‬
‫خدعٰدالض خ‪ٌٰ٫‬دٗ‪٠‬دض ٹخ‪٫‬ٺ‪ٟ‬دش‪.‬‬

‫‪RBCs Team‬‬ ‫‪12‬‬

 ‫خ‪٠٫‬حص خ‪٤ٰ٫‬وٺصش زد‪٫‬ضعخؿص ‪P=patient, population‬‬
‫خ‪٫‬عضس‪ ٪‬خ‪٬ِٰ٫‬ٺذ ‪I=Intervention‬‬
‫خ‪٤ٰ٫‬دعٳص‪C=Comparison‬‬
‫خ‪٫‬ٴعڀجص ‪O=Outcome‬‬
‫‪ٟ‬پ خ‪٫‬عِسڀ‪ ٢‬خ‪٬ٰ٘٫‬پ ظُ‪٤‬ڀٮ دد‪٫‬ص خ‪ٰ٫‬غٿي ٯٲ سال‪ ٩‬ٯ٘غ‪ٟ‬ص ‪ :‬ٯدطخ ٿُغٿض ؟ ٹٯد ٷپ خ‪٫‬شڀدعخض خ‪ٰ٫‬عددص ؤٯدٯپ ؟‬
‫ٹٗ‪٬‬ټ ًٺء ط‪ ٦٫‬ٿعٮ زٴدء خ‪٫‬ـاخ‪ ٩‬خ‪٫‬ظٽ ٿ٘عٰض زوٺعش ؤؿدؿڀص ٗ‪٬‬ىغزدٗڀص ) ‪ ( PICO‬خ‪٫‬عپ ظع‪٨‬ٺٱ ٯٲ‬
‫خ‪٘٫‬ٴدهغ خځظپ ط‪٧‬غٷد ظد‪٫‬ڀدً ‪:‬‬
‫‪ ) 1‬ٯد ٷپ خ‪ٰ٫‬ل‪٬٨‬ص ٹسوٺهڀعٸد خ‪٫‬عپ ؤعٿض زد‪ٌ٫‬سَ د‪٬‬ٸد‬
‫‪ ) 2‬ٯد ٷٺ خ‪٫‬عضخس‪ ٪‬خ‪٬ِٰ٫‬ٺذ ‪ٰ٬٫‬غٿي‬
‫‪ ) 3‬خ‪٤ٰ٫‬دعٳص زد‪٫‬ٴـسص ‪٫‬ذد‪٫‬ص خ‪ٰ٫‬غٿي ‪٤ٰ٧‬دعٳص ٗالؾ ـضٿض ٯٖ ٗالؾ ‪٣‬ضٿٮ‬
‫‪ ) 4‬خ‪٫‬ٴعڀجص خ‪ٰ٫‬عٺ‪ ٖ٣‬خ‪٫‬ٺهٺ‪ ٩‬ب‪٫‬ڀٸد ٯٖ خ‪ٰ٫‬غٿي ‪ ,‬ٹٗدصش ظ‪٨‬ٺٱ خألؿح‪٬‬ص ٹؿڀ‪٬‬ص ظلشڀوڀص ‪ ,‬ؤٹ ٗالـدً ‪ ,‬ؤٹ بٳظخعخً ‪ ,‬ؤٹ‬
‫ؿسسدً‪.‬‬
‫ٷظٵ ٷپ خألؿح‪٬‬ص خ‪٘٫‬غٿٌص خ‪٫‬عپ ٿٰ‪٨‬ٲ ؤٱ ظٺخـٶ ؤٽ ُسڀ ر ‪ ,‬ٹٷٴد‪ٗ ٥‬ضش ؤٳٺخٕ ‪٬٫‬ضعخؿدض ٯٴٸد ٯد ٿ٘عٰض ٗ‪٬‬ټ ؤؿ‪٬‬ٺذ‬
‫خ‪٘٫‬ڀٴدض خ‪٘٫‬لٺخجڀص ‪ ,‬ٹخ‪٤ٰ٫‬دعٳص زڀٲ خ‪ِ٫‬غ‪ٟ‬ڀٲ ‪ ,‬ٹظذضٿض خ‪٘٫‬ال‪٣‬ص خ‪٫‬ـسسڀص زڀٲ خ‪٫‬لپء خ‪٫‬ظٽ ؤٰٗ‪٬ٗ ٪‬ټ ظِسڀ‪٤‬ٶ ٹخ‪٫‬لپء خ‪٫‬ظٽ‬
‫ٳعؿ ‪ٟ‬ڀٰد ز٘ض ‪ ,‬ٹٷٴد‪ ٥‬صعخؿص ؤ‪٣‬ٺٻ ظ٘عٰض ٗ‪٬‬ټ ؤؿ‪٬‬ٺذ خ‪٫‬عذ‪٬‬ڀ‪ ٪‬خ‪ٰ٫‬ٴٸجپ ‪ ٪٨٫‬صعخؿص دعټ ٳعإ‪٧‬ض ؤٳٸد ؤظٰط خ‪٫‬شِٺخض‬
‫خ‪٬ِٰ٫‬ٺزص ظٰدٯدً ٹؤٱ ٳعڀجعٸد هذڀذص ‪ , %100‬ٹخ‪٫‬ٴعڀجص خ‪٫‬ٴٸدجڀص ‪ :‬ظ‪٨‬ٺٱ ـٰٖ ‪ ٪٨٫‬خ‪٫‬ضعخؿدض دٺ‪٨ٟ ٩‬غش ٯ٘ڀٴص ‪ ,‬ؤٹ دٺ‪٩‬‬
‫ؿاخ‪ ٩‬ٯ٘ڀٲ ‪٬٫‬ٺهٺ‪ ٩‬ب‪٫‬ټ ـٺخذ ٹخدض ‪ :‬صٯؿ ‪ ٪٧‬خ‪٫‬ضعخؿدض زضعخؿص ٹخدضش ٹظ‪٨‬ٺٱ ؤ‪٣‬ٺٻ ٳٺٕ خ‪٫‬ضعخؿدض ‪.‬‬

‫ٗٴض خ‪٫‬سذػ ٗٲ خ‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ ٪‬ٿجر خسعڀدع خ ‪ٰ٫‬وضع خ‪٫‬ظٽ ٿلعغٍ ؤٱ ٿ‪٨‬ٺٱ ؿٸ‪ ٪‬خالؿعٰ٘د‪ , ٩‬ٹخ‪٫‬ٺهٺ‪ , ٩‬ٹٓٸٺع خ‪٫‬ٴوٺم‬
‫خ‪٨٫‬دٯ‪٬‬ص ‪ ,‬ٹ‪ٛ‬ڀغٷد ‪ ,‬ٹٷظٵ خ‪٫‬و‪٠‬دض ظٔٸغ ‪ٟ‬پ خ‪٫‬ـ ‪ Pub Med‬ٹٷٺ ٯوضع ٯجدٳپ ‪٬ٰ٘٬٫‬ٺٯدض ٹٿٰؽ‪ ٪‬ؤ‪ ٪ٌٟ‬ٯ‪٨‬عسص ُسڀص‬
‫ٿٰ‪٨‬ٲ خالٗعٰدص ٗ‪٬‬ڀٸد ‪ ,‬ٹُس٘دً ز٘ض ٹًٖ خ‪٫‬ـاخ‪ ٩‬ٿعٮ خ‪٫‬عإ‪٧‬ض ٯٲ ص‪٣‬عٶ ٯٲ سال‪ ٩‬خ‪٫‬ـ ) ‪ ( Mesh Terms‬ٹٷپ ‪٣‬دٗضش زڀدٳدض‬
‫ٹخؿ٘ص ‪ٰ٬٫‬وِ‪٬‬ذدض خ‪ِ٫‬سڀص ٹؤؿدؿٸد ؤٱ ؤٗغ‪ ٝ‬ٯدٷڀص خ‪ٰ٫‬غى زد‪ٌ٫‬سَ ‪ ,‬ٹؤال ٿٺـض خسعال‪ ٝ‬زڀٲ خ‪٫‬عـٰڀدض ؿٺخء زد‪ ْ٠٬٫‬ؤٹ‬
‫خالؿٮ خ‪٫‬ٴٸدجپ ‪ ,‬ٹز٘ض خ‪٫‬ٺهٺ‪ ٩‬ب‪٫‬ټ خ‪٫‬ٴعڀجص خ‪٫‬ٴٸدجڀص ظعٮ سِٺش " ظ‪٤‬ڀڀٮ هذص خ‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ " ٪‬زٰ٘ٴټ ٯضٻ ‪ٟ٘‬د‪٫‬ڀص ظِسڀ‪ ٢‬خ‪٫‬ٴعڀجص‬
‫خ‪٫‬عپ ٹه‪٬‬ٴد ‪٫‬ٸد ٗ‪٬‬ټ خ‪ٰ٫‬غٿ ي ‪ ,‬ٹٷٴد ظإظپ خ‪٫‬شسغش خ‪٫‬لشوڀص ‪ٰ٘٫‬غ‪ٟ‬ص ‪٣‬ٺش خ‪٫‬ٴعدجؿ ‪ ,‬ٹخالؿع‪٠‬دصش خ‪٫‬عپ ؿٺ‪ ٝ‬ظعذ‪ٰ٬٫ ٢٤‬غٿي ‪,‬‬
‫ٹخ‪٫‬جضٹٻ خال‪٣‬عودصٿص ٹخ‪٫‬ع‪٨‬د‪٫‬ڀ‪ ٞ‬خ‪٫‬عپ ‪٣‬ض ظعغظر ٗ‪٬‬ټ خالؿعِسدذ ‪ ,‬ٹخ‪ٰ٫‬غد‪٬‬ص خألسڀغش ٷپ " خ‪٫‬ع‪٤‬ڀڀٮ خ‪٫‬ظخظپ " ‪ٰ٘٫‬غ‪ٟ‬ص ؤٿٲ‬
‫‪٧‬دٳط خ‪ٰ٫‬لد‪ , ٪٧‬ٹٯضٻ ٯِدز‪٤‬ص ظوٰڀٮ خ‪٫‬ضعخؿص ‪ ,‬ٹ‪٧‬ؼٳٸد ٯٺـٺصش ‪ٟ‬پ خ‪٫‬ـ ) ‪ٟ ( Pub Med‬ٸپ ‪ِ٘٣‬دً هذڀذص ألٱ بصخعش‬
‫خ‪ٰ٫‬وضع ٷپ خ‪٫‬عپ ظعٺ‪٫‬ټ ٯٸٰص ؤعك‪٠‬ص خ‪٤ٰ٫‬دالض ٹظعإ‪٧‬ض ٯٴٸد ‪٣‬س‪ ٪‬ؤٱ ظٴلغٷد ‪ٰ٧ ,‬د ظجضع خإلكدعش ب‪٫‬ټ ٯودصع ٯجدٳڀص ؤسغٻ ‪,‬‬
‫‪ٟ‬ٸٴد‪ ( eMedicine ) ٥‬ٹ ) ‪... ( upToDate‬‬
‫زد‪ٰ٫‬ذو‪٬‬ص هذڀخ ؤٱ خظسدٕ خ‪ِ٫‬سڀر ‪ٰ٘٬٫‬دٯ‪٬‬ص خإلٳـدٳڀص ٹخ‪٫‬غخدص خ‪٫‬ٴ‪٠‬ـڀص ٯٖ ٯغٿٌٶ ٯٸٮ ـضخً ‪٨٫ ,‬ٲ خألٷٮ خ‪٫‬ع٘دٯ‪ ٪‬ٯ٘ٶ‬
‫ز‪ٜ٬‬ص خألع‪٣‬د٭ ُد‪ٰ٫‬د ؤٳٶ ‪٣‬دصع ٗ‪٬‬ټ بِٗدجٶ ؤ‪ ٪ٌٟ‬خ‪٫‬ٴعدجؿ ٹظذ‪٤‬ڀ‪ ٢‬صعـص خ‪٫‬ل‪٠‬دء خ‪٬ِٰ٫‬ٺزص ‪.‬‬

‫‪RBCs Team‬‬ ‫‪13‬‬

 ‫بطخً صٗٺٳد ٳع‪ ٢٠‬ؤٱ خ‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ ٪‬خ‪ٰ٬٘٫‬پ ٷٺ خ‪٫‬غ‪٧‬ٲ خألؿدؿپ ‪ٰ٘٬٫‬غ‪ٟ‬ص ٹخ‪ٰٰ٫‬دعؿص خ‪ِ٫‬سڀص خ‪٫‬ذضٿؽص‪ ,‬ٹٯٲ ٷٴد ؤهسخ خ‪ِ٫‬ر خ‪٫‬ذضٿػ‬
‫ٷٺ خ‪ِ٫‬ر خ‪ٰ٫‬ـٴَض زد‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪. Evidence - based medicine ٪‬‬

‫‪٣‬س‪ ٪‬ؤٱ ٳإسظ سِٺش ‪ٟ‬پ ُغٿ‪ ٢‬خ‪٫‬سذػ خ‪ٰ٬٘٫‬پ خ‪ِ٫‬سپ‪ ,‬الزض ٹؤٱ ٳ٘غ‪ ٝ‬ٯٺُث ؤ‪٣‬ضخٯٴد ٯٲ خ‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ , ٪‬ٹ‪٫‬ظ‪ ٦٫‬ٿٰ‪٨‬ٲ خؿعشضخ٭‬
‫ٗسدعش «ؤٳود‪ ٝ‬ٯـعٸ‪٨٬‬ڀٲ» ‪ ,‬ألٳٴد ‪٫‬ٮ ٳس‪ ٚ٬‬ز٘ض ٯٴؼ‪٫‬ص خالؿعٸال‪ ٥‬خ‪٫‬غكڀض ‪ٰ٫‬د ٹه‪ ٪‬ب‪٫‬ڀٶ ‪ٛ‬ڀغٳد ٯٲ ٯ٘غ‪ٟ‬ص ُسڀص‪ٟ ,‬غ‪ٛ‬ٮ‬
‫ظٺ‪ٟ‬غ ‪ ٪٧‬ٯد ٳغٿض ٯ٘غ‪ٟ‬عٶ ٯٲ سال‪ًِٜ ٩‬ص ٗ‪٬‬ټ كدكص ٷدظ‪ ٞ‬ط‪٧‬پ ظٴ‪٬٤‬ٴد ب‪٫‬ټ ؤٷٮ ٯ‪٨‬عسدض ٹٯغـ٘ڀدض خألزذدغ خ‪ِ٫‬سڀص‪ ,‬بال‬
‫ؤٱ ؤ‪٬ٛ‬ر ٯٰدعؿدظٴد خ‪ِ٫‬سڀص ال ظؼخ‪٣ ٩‬دز٘ص ‪ٟ‬پ ‪٣‬دٕ ٷغ٭ خ‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ ٪‬خ‪ٰ٬٘٫‬پ ٹٷٺ خالـعٸدص خ‪٫‬لشوپ‪ ,‬ؤٹ خ‪٫‬غؤٽ خ‪٠٫‬غصٽ ‪٬٫‬شسڀغ‬
‫‪.expert opinion‬‬
‫هذڀخ خٱّ خ‪ ٪٤٘٫‬خ‪٠٫‬غصٽ ٷٺ خ‪٫‬ظٽ ٿ‪٠‬ٸٮ خ‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ ,٪‬ٹٿ‪٤‬غؤ خ‪٫‬ٺ‪٣‬دجٖ ؤٯدٯٶ‪ ,‬ٹٿٴع‪٤‬پ خألٳـر ‪ٰ٫‬غٿٌٶ ‪ٟ‬پ ز٘ي خألٹ‪٣‬دض خ‪٫‬عپ‬
‫ظع‪٤‬دُٖ ‪ٟ‬ڀٸد خځعخء ؤٹ ظعسدٿٲ ٳعدجؿ خ‪٫‬ضعخؿدض‪٨٫ ,‬ٲ ‪٫‬ٮ ٿ٘ض ٯ‪٤‬سٺالً خځٱ ؤٱ ٿ‪٨‬ٺٱ ٷٺ خألؿدؽ ‪.‬ٹٹخـر ٗ‪٬‬ڀٴد ؤٱ ٳذـٲ ‪٣‬غخءش‬
‫ٹظضزغ ٯد خعظ‪٤‬ټ زٶ ‪ٛ‬ڀغٳد ‪ٟ‬پ ٷظخ خ‪ٰ٫‬جد‪٧ ٩‬شِٺش ؤٹ‪٫‬ټ‪ ,‬دعټ ٳـعِڀٖ خ‪٫‬سٴدء ٗ‪٬‬ڀٶ ‪ٟ‬پ خ‪٫‬شِٺخض خ‪٫‬عد‪٫‬ڀص ‪.‬‬

‫دضغ خٳؼٿدح ‪ٟ‬پ ؼ‪٤‬د‪ٟ‬ص خ‪٫‬غٗدٿص خ‪٫‬وذڀص ‪٫‬عوسخ ٯ٘عٰضش ٗ‪٬‬ټ خ‪٫‬غؤٽ خ‪٤٫‬دج‪ ٪‬زدإل‪ٟ‬دصش‬
‫ٯٲ خ‪٬٘٫‬ٮ ٹخألزذدغ ٹخ‪٫‬سغٷدٱ ‪٧‬ض‪٫‬ڀ‪٫ ٪‬ودٳ٘پ خ‪٤٫‬غخع ‪.‬‬
‫ٹزد‪٫‬عد‪٫‬پ ‪ٟ‬ةٱ خ‪٘٫‬ٺخٯ‪ ٪‬خ‪٫‬عپ ظل‪ ٪٨‬خ‪٤٫‬غخع خ‪٫‬ـغٿغٽ ‪:‬‬
‫‪ ) 1‬ٳعدجؿ خألزذدغ‬
‫‪ ) 2‬ٯ٘ع‪٤‬ضخض خ‪ٰ٫‬غٿي ٹع‪ٛ‬سدظٶ‬
‫‪ ) 3‬ؤسال‪٣‬ڀدض خ‪ِ٫‬ر‬
‫‪ ) 4‬خ‪٫‬شسغش ٹخ‪٫‬عجغزص‬
‫‪ ) 5‬ٯسدصت خ‪٣‬عودصٿدض خ‪٫‬وذص‬
‫‪ ) 6‬خ‪٫‬ـڀدؿدض ٹخألسال‪٣‬ڀدض خ‪٘٫‬دٯص‬

‫‪ .1‬ظؼصخص خ‪٫‬ذد ـص ‪٬٫‬سغٷدٱ ‪٫‬ضٗٮ خ‪٤٫‬غخع ‪ٟ‬پ خ‪ِ٫‬ر ‪٧‬ٴعڀجص ‪٫‬ؼٿدصش ظ‪٠٬٨‬ص خ‪٫‬غٗدٿص خ‪٫‬وذڀص ‪ ,‬زذڀػ ال ظـعِڀٖ خ‪ٰ٫‬ٺخػٳص‬
‫خ‪٘٫‬دٯص خؿعڀ٘دزٸد ٹ‪٧‬ظ‪ ٦٫‬خ‪٫‬ؼٿدصش خ‪ٰ٫‬ـعٰغش ‪ٟ‬پ ظٺ‪٘٣‬دض خ‪ٰ٫‬غٿي ٯٲ خ‪٫‬جـٮ خ‪ِ٫‬سپ‪.‬‬
‫‪ .2‬ٿع٘غ‪ ٪٣‬ط‪ٟ ٦٫‬پ خ‪٫‬س‪٬‬ضخٱ خ‪٫‬ٴدٯڀص ز‪٬٤‬ص خإلٳ‪٠‬د‪٬ٗ ١‬ټ خ‪٫‬وذص ٯٲ ‪٣‬س‪ ٪‬خ‪ٰ٫‬غٿي ‪ ,‬ٹٷظخ ٿ‪٤٬‬پ زإٗسدء ؤسال‪٣‬ڀص ٹخـعٰدٗڀص‬
‫ٗ‪٬‬ټ خ‪٤٫‬غخع خ‪ِ٫‬سپ ‪.‬‬
‫‪ .3‬خ‪٫‬ذدـص ‪ِ٬٫‬ر خ‪ٰ٫‬ـٴض زد‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ ٪‬ٯدؿص ‪ٟ‬پ خ‪٫‬س‪٬‬ضخٱ خ‪٫‬ٴدٯڀص ألؿسدذ ٗضٿضش ؤٷٰٸد ‪(:‬ٷدخ٭)‬
‫ظؼخٿض خ‪ٌٰ٫‬دٗ‪٠‬دض ‪ , Complications‬ٹظ‪٠‬د‪٣‬ٮ سِٺعظٸد‬ ‫ٹً٘‪ ٞ‬ظٴٔڀٮ خ‪٫‬عضخسالض خ‪ِ٫‬سڀص‬ ‫ٯذضٹصٿص خ‪ٰ٫‬ٺخعص‬
‫ٗض٭ ٹـٺص زغخٯؿ ٹُٴڀص ‪٧‬د‪ٟ‬ڀص ‪ِ٫‬ر ٹ‪ٛ‬ڀدذ خ‪ٰ٫‬غـ٘ڀص خ‪ٰ٬٘٫‬ڀص ‪ٰ٬٫‬غٿي ٹخ‪ِ٫‬سڀر (خإلعكدصخض خ‪٫‬ٴدٰٓص‬ ‫ٹ‪٬٣‬ص خألصٹٿص‬
‫خ‪ٰ٫‬جعٰٖ ٹخ‪٫‬عِٺٿغ خ‪ٰ٫‬ٸٴپ خ‪ٰ٫‬ـعٰغ ٹ‪٫‬ٺخجخ د‪٤‬ٺ‪ ١‬خ‪ٰ٫‬غٿي )‬ ‫ٹػٿدصش خ‪٫‬ٺ‪ٟ‬ڀدض‬

‫‪RBCs Team‬‬ ‫‪14‬‬

 ‫‪ ‬علتات حطتٔق امطب امىسٌد ةامدمٔل فْ امتندان امٌاؤث‪:‬‬
‫‪٧‬ؽڀغش ‪ ,‬ٹؤٷٰٸد ‪:‬‬
‫‪ . 1‬خ‪٫‬عٺ‪ٟ‬غ خ‪ٰ٫‬ذضٹص ‪٤٫‬ٺخٗض خ‪٫‬سڀدٳدض خ‪ِ٫‬سڀص ‪ ,‬ٹً٘‪ ٞ‬ظسٺٿسٸد‬
‫‪٬٣ .2‬ص ٗضص خ‪٨ٰ٫‬عسدض خ‪ِ٫‬سڀص‬
‫‪ٗ . 3‬ض٭ ٹـٺص ص‪٫‬ڀ‪ ٪‬بعكدصٽ‬
‫‪ ًٞ٘ . 4‬ٯٸدعخض خألُسدء ‪ٟ‬پ ٗ‪٬‬ٺ٭ خ‪٫‬ٺزدجڀدض ٹخ‪٫‬ذدؿٺذ ٹخإلدودء‬
‫‪ . 5‬خ‪٫‬شسغش خ‪ٌ٘٫‬ڀ‪٠‬ص ‪٫‬ألُسدء ‪ٟ‬پ ٯٰدعؿص خ‪ِ٫‬ر خ‪ٰ٫‬ـٴض زد‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪ , ٪‬ٹٿٰ‪٨‬ٲ ظضخع‪ ٥‬ط‪ ٦٫‬ٯٲ سال‪ ٩‬ظ٘‪٬‬ڀٮ ُالذ خ‪ِ٫‬ر ‪ٟ‬پ‬
‫خ‪ٰ٫‬غد‪٬‬ص ‪٣‬س‪ ٪‬خ‪٫‬عشغؾ ‪ٰ٧‬جٰٺٗدض ه‪ٜ‬ڀغش (‪ُ 8- 5‬الذ ٿذعدـٺٱ ب‪٫‬ټ ؤ ؿعدطٿٲ زو‪٠‬ص ٯُڀَـِّغ ) ٹٷظخ ال ٿعٴدؿر ٯٖ خ‪٫‬ع٘‪٬‬ڀٮ‬
‫خ‪ٰ٘٫‬عٰض ٗ‪٬‬ټ خ‪٨٫‬عر خ‪ٰ٫‬ضعؿڀص ٹخ‪ٰ٫‬ذدًغخض ٹخ‪٫‬ٴـسص ‪ٰ٫‬غظ‪٘٠‬ص (ُالذ‪/‬ؤؿدظظش) خ‪٫‬عپ ظضٯغ خ‪٫‬ع٘‪٬‬ڀٮ ‪.‬‬

‫‪ ) 1‬خ‪٨٫‬عر خ‪ٰ٫‬ضعؿڀص خ‪ٰ٫‬ٺؼٺ‪٣‬ص ‪ High quality text books‬ٹ‪٧‬عر خألصٹٿص ؿٺخء خ‪٧‬دٳط ٯِسٺٗص ؤ٭ ب‪٨٫‬عغٹٳڀص ‪ ,‬ٯؽ‪:٪‬‬
‫‪ , Harrison , SAM-cd‬ٹٷپ ٯٴ‪٤‬ذص ٹ‪ٛ‬ٴڀص زد‪ٰ٫‬غخـٖ ‪ ,‬ٹٯٖ ط‪٣ ٦٫‬ض ظشِث ؤدڀدٳدً ‪ ,‬ٯؽد‪ : ٩‬ٳلغ ‪٧‬عدذ ؤٹ‪٧‬ـ‪٠‬ٺعص‬
‫‪ِ٬٫‬ر خ‪٫‬سدُٴپ ُس٘ص ٗد٭ ‪ 1987‬ؤٱ ٯٌدصخض خ‪٫‬عشؽغ ال ظ‪٠‬ڀض ‪ٟ‬پ ؤؼٴدء خ‪٫‬ٸجٰص خ‪٬٤٫‬سڀص ‪ , Heart attack‬ٯٖ ؤٱّ‬
‫خ‪ٰ٫‬غخـ٘دض خ‪ٰ٫‬ٴٸجڀص ؤؼسعط ٗ‪٨‬ؾ ط‪ ٦٫‬ٯٴظ ٯٴعو‪ ٞ‬خ‪٫‬ـس٘ڀٴدض ‪.‬‬
‫‪ ) 2‬خ‪ٰ٫‬غخـ٘دض خ‪ٰ٫‬ٴٸجڀص ‪ Systematic reviews‬خ‪٨ٰ٫‬عٺزص ٯٲ ‪٣‬س‪ ٪‬زددؽڀٲ ٿـعشضٯٺٱ ُغ‪٣‬دً هدعٯص ‪٘٬٫‬غى‬
‫ٹخ‪٫‬ع‪٤‬ڀڀٮ خ‪٫‬ٴ‪٤‬ضٽ ٹخالؿع٘دٳص زد‪٫‬ضعخؿدض طخض خ‪٫‬و‪٬‬ص ٯٲ خألزذدغ خ‪ِ٫‬سڀص خ‪ٰ٫‬ٴلٺعش ‪.‬‬
‫‪ ) 3‬خ‪٫‬عذ‪٬‬ڀ‪ ٪‬خ‪٫‬جٰ٘پ ؤٹ خ‪٫‬س٘ضٽ ‪ : Meta analysis‬ٯغخـ٘ص ٯٴٸجڀص ظـعٰ٘‪ُ ٪‬غخج‪ٰ٧ ٢‬ڀص (ظ‪٤‬ٴڀدض بدودجڀص)‬
‫‪٫‬ع‪٬‬شن ‪ٟ-‬پ ظ‪٤‬ڀڀٮ ٗضصٽ ٹدڀض ‪ -‬ٳعدجؿ ؤزذدغ ظ‪ ٪ٌَّ٠‬خ‪ٌٰ٫‬سٺُص ٯٴٸد ٹخ‪ٰ٘٫‬لّدش خ‪٫‬عپ ؤهسذط دجغ خ‪٫‬ؼخٹٿص ٗٴض‬
‫خسعسدع صٹخء ‪ ,‬ٹخأل‪٧‬ؽغ ٯٲ ط‪ ٦٫‬ٿؼصخص خالٗعٰدص ٗ‪٬‬ڀٸد ‪ٟ‬پ خسعڀدع خ‪٘٫‬الؾ خ‪٫‬جغخدپ ٹخالسعسدعخض خ‪٫‬علشڀوڀص ‪.‬‬
‫‪ ) 4‬بعكدصخض خ‪ٰٰ٫‬دعؿص ‪ Practice guidelines‬خ‪ِٰ٫‬سٺٗص ٯٴٸد ٹخإل‪٨٫‬عغٹٳڀص ‪ ,‬ٹٷپ ظٺهڀدض هٰٰط ٯٲ ‪٣‬س‪٪‬‬
‫ٯجٰٺٗص ٯٲ خ‪٫‬شسغخء زٸض‪ ٝ‬ظٺدڀض خ‪ٰ٫‬ضخسالض خ‪ِ٫‬سڀص ‪٫‬عذـڀٲ ٳٺٗڀص خ‪٫‬غٗدٿص ‪ ,‬ٹٷپ ؤٹؿٖ ‪ٟ‬پ عئٿعٸد ٯٲ‬
‫خ‪ٰ٫‬غخـ٘ص خ‪ٰ٫‬ٴٸجڀص ٹظ‪٤‬ض٭ عئٿص ‪٫‬عضزڀغ خ‪٫‬ذد‪٫‬ص ؤٹ خؿعٰ٘د‪ ٩‬ظضخس‪ ٪‬ٯد ‪.‬‬
‫‪ ) 5‬خ‪ٰ٫‬ودصع خ‪٫‬ؽدٳٺٿص ‪ :‬ٿـعٰض خ‪٨٫‬دظر ٯ٘‪٬‬ٺٯدظٶ ٯٲ صعخؿدض ؿدز‪٤‬ص ٯٴلٺعش ؤٹ ‪ٛ‬ڀغ ٯٴلٺعش‪ ,‬ٹٿ‪٬‬شن ٹٿذ‪ ٪٬‬ٹٿجغٽ‬
‫ٳ‪٤‬ضخً ٹظ‪٤‬ڀڀٰدً ٹٿٌٖ ٳعڀجص ‪٫‬ظ‪٬٧ ٦٫‬ٶ ‪.‬‬
‫‪ ‬اًختٍ‪ ..‬امختراء مٔسِا دائىاً عنّ حق !!‬
‫ؤدڀدٳًد ٿ‪٤‬ض٭ خ‪٫‬شسغخء ٳودجخ ظ‪٠‬ع‪٤‬غ ب‪٫‬ټ ص‪٫‬ڀ‪ ٪‬ؤٹ ٯـعٴض ُسپ‪ ,‬ٹٿسغٷٲ الد‪٤‬دً ؤٳٸد ؤسِدء كٴڀ٘ص !‬
‫ٯؽد‪ :٩‬خ‪٫‬عإؼڀغخض خ‪٫‬ٴد‪ٟ٘‬ص إلِٗدء خ‪٫‬ـعڀغٹجڀضخض ‪٣‬س‪ ٪‬خ‪٫‬ٺالصش ‪٫‬ألٯٸدض خ‪ٰ٘٫‬غًدض ب‪٫‬ټ سِغ خإلٳجدذ خ‪ٰ٫‬س‪٨‬غ ‪ٰ٫‬ٺ‪٫‬ٺص سضٿؿ ( إلٳ‪٤‬دم‬
‫سِٺعش بهدزص خ‪ٰ٫‬ٺ‪٫‬ٺص زٰعالػٯص خ‪٘٫‬ٺػ خ‪٫‬عٴ‪٠‬ـپ ‪: neonatal respiratory distress syndrome‬‬
‫‪ٟ‬پ ٗد٭ ‪ 1982‬٭ ‪٧ ,‬دٱ ٷٴد‪ Randomized control trial ٥‬صعخؿدض ٗلٺخجڀص ٯٌسٺُص ظضٗٮ ٷظٵ خ‪٫‬عإؼڀغخض خ‪٫‬ٴد‪ٟ٘‬ص ‪ ,‬ع‪ٛ‬ٮ ط‪٦٫‬‬
‫‪ٟ‬پ ٯٴعو‪ ٞ‬خ‪٫‬ؽٰدٳڀٴڀدض ‪٣‬د٭ ؤدض خألُسدء زٰ٘‪ ٪‬ٯغخـ٘ص ٯـغصٿص ‪ ) narrative review‬ٹ‪٫‬ڀـط ٯغخـ٘ص ٯٴٸجڀص)‬
‫ٹدظع ٯٲ سِغ خؿعشضخ٭ خ‪٫‬ـعڀغٹجڀضخض ‪ٟ‬پ ٷظخ خ‪ٰ٫‬جد‪.٩‬‬
‫الد‪٤‬دً ٹ‪ٟ‬پ ‪ 1989‬٭ ‪ ,‬ؤـغٿط خ‪ٰ٫‬غخـ٘دض خ‪ٰ٫‬ٴٸجڀص ‪ systematic reviews‬ٹسغـط زشالهص ظٔٸغ ‪ٟ‬دجضش بِٗدء خ‪٫‬ـعڀغٹجڀضخض ‪ٟ‬پ‬
‫ٷظٵ خ‪٫‬ذد‪٫‬ص‪ ..‬ٹٯٲ ٿ٘‪٬‬ٮ ٗضص خ‪٫‬ظٿٲ سـغٹخ ‪ٟ‬ٺخجض خ‪ٰ٘٫‬د‪٫‬جص دعټ ط‪ ٦٫‬خ‪٫‬ذڀٲ؟؟‬

‫‪RBCs Team‬‬ ‫‪15‬‬

 ‫ٷغ٭ خ‪ٰ٫‬ٺؼٺ‪٣‬ڀص ‪ : Evidence Pyramid‬ٹٷٺ خ‪٫‬ٸغ٭ خ‪٫‬ظٽ ٿلڀغ ب‪٫‬ټ ظضعؾ ٯودصع خ‪٬ٰ٘٫‬ٺٯدض خ‪ِ٫‬سڀص ٯٲ دڀػ ؤٷ‪٬‬ڀعٸد‬
‫‪٫‬الٗعٰدص ٗ‪٬‬ڀٸد ٯغظسص ٯٲ خأل‪٧‬ؽغ ٯٺؼٺ‪٣‬ڀص ب‪٫‬ټ خألصٳټ ‪ ..‬صٹٯدً خزذػ ٗٲ خألٗ‪٬‬ټ ٯٺؼٺ‪٣‬ڀص ؼٮ خٳع‪ ٪٤‬خألصٳټ بٱ ‪٫‬ٮ ظجض ‪..‬‬
‫‪ ) 1‬خ‪٫‬عذ‪٬‬ڀ‪ ٪‬خ‪٫‬س٘ضٽ ‪Meta-analysis‬‬
‫‪ ) 2‬خ‪ٰ٫‬غخـ٘دض خ‪ٰ٫‬ٴٸجڀص ‪Systematic reviews‬‬
‫‪ ) 3‬خ‪٫‬ضعخؿدض خ‪٘٫‬لٺخجڀص خ‪ٌٰ٫‬سٺُص ‪Randomized control trial‬‬
‫‪ ) 4‬صعخؿدض ٯجٰٺٗدض ‪Cohort studies‬‬
‫‪ ) 5‬ظ‪٤‬دعٿغ ٗٲ ددالض ٯغًڀص ‪Case reports‬‬
‫‪ ) 6‬عؤٽ خ‪٫‬شسغخء ٹ ظٌٮ خألُسدء ٹؤؿدظظش خ‪٫‬جدٯ٘دض ‪expert opinion‬‬
‫‪ ) 7‬ظجدعذ ٗ‪٬‬ټ خ‪٫‬ذڀٺخٳدض ٹ‪ٟ‬پ خ‪ٰ٫‬شدزغ ‪Animal Research/In-vitro Studies‬‬
‫‪Meta-analysis & Systematic‬‬ ‫ٷغ٭ خ‪ٰ٫‬ٺؼٺ‪٣‬ڀص‪Evidence Pyramid‬‬
‫‪Reviews‬‬

‫‪Randomized Control Trials‬‬

‫‪Cohort studies‬‬

‫‪Case-Control‬‬

‫;‪Cross-sectional; Case-series‬‬
‫‪Case Reports‬‬

‫‪Expert Opinion‬‬

‫‪Animal Research / In-vitro‬‬

‫‪Studies‬‬

‫وي امىِاكع امىخعنلث ةامىِضِع‬

‫‪ ‬خ‪ٰ٫‬غ‪٧‬ؼ خ‪٘٫‬غزپ ‪ِ٬٫‬ر خ‪ٰ٫‬ـٴض زد‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪: Arabicebm.com ٪‬‬
‫ٷٺ ٯٺ‪ ٖ٣‬ؤٳلث ز ٰسدصعش كشوڀص ٯٲ ٯجٰٺٗص ٯٲ خألُسدء ٹخ‪٫‬وڀدص‪٫‬ص ‪ ,‬ٿع‪٬٨‬ٮ زةٿجدػٗٲ خ‪ِ٫‬ر خ‪ٰ٫‬ـٴض ٹز٘ي خ‪٤ٰ٫‬دالض خ‪ٰ٫‬عغـٰص‬
‫‪ٰ٫‬ٺخًڀٖ ُسڀص ظٴِس‪٬ٗ ٢‬ڀٸد ٯ٘دٿڀغ خ‪ِ٫‬ر خ‪ٰ٫‬ـٴض زد‪٫‬ض‪٫‬ڀ‪. ٪‬‬
‫‪ ‬ٯ‪٨‬عسص ‪٧‬ٺ‪٧‬غخٱ ‪: Cochrane Library‬‬
‫ٷپ ٯوضع ‪ٟ‬غٿض ٯٲ ٳٺٗٶ ‪٬ٰ٘٬٫‬ٺٯدض خ‪ٰ٫‬ٺؼٺ‪٣‬ص ٹخ‪ٰ٘٫‬ض‪٫‬ص زدؿعٰغخع دٺ‪ ٩‬خ‪ٰ٫‬ـعجضخض ‪٬٫‬ذدالض خ‪ٰ٫‬غًڀص خ‪٫‬جضٿضش ‪ٟ ,‬ٸپ ظـدٗض ‪ٟ‬پ‬
‫خسعڀدع خ‪٤٫‬غخع خ‪ٰ٫‬الجٮ ٯٲ سال‪ٗ ٩‬ضص ‪٧‬سڀغ ٯٲ خ‪٬ٰ٘٫‬ٺٯدض خ‪ٰ٫‬ٺؼٺ‪٣‬ص ٹخ‪٬ٰ٫‬شوص ٹز٘ي خ‪٫‬عذظٿغخض خ‪ِ٫‬سڀص ‪. cochrane.com‬‬
‫‪ ‬ٯٺخ‪ ٖ٣‬ؤسغٻ ٷدٯص ‪cebm.jr2.ox.ac.uk , clinicalevidence.com , pubmed.com :‬‬
‫ٹٷٴد ٳو‪ ٪‬ب‪٫‬ټ ٳٸدٿص خ‪٬ٰ٫‬شن خألٹ‪.. ٩‬‬
‫ٯٖ ‪٧‬دٯ‪ ٪‬خ‪٫‬ذر ٹخ‪٫‬عٺ‪ٟ‬ڀ‪.. ٢‬‬
‫ؿٺ‪ ٝ‬ٳٺعص ؤؿح‪٬‬ص خ‪٫‬ضٹعخض خ‪٫‬شدهص زٸظخ خ‪٤٫‬ـٮ ٹخ‪٤٫‬ـٮ خ‪٫‬ؽدٳپ ‪ٟ‬پ ٯسٺذ خ‪٫‬ضٹعخض‪‬‬
‫*خٳعٸټ خ‪٬ٰ٫‬شن*‬

‫‪RBCs Team‬‬ ‫‪16‬‬