Kabanata 1- Pagsilang ng Pambansang Bayani
Rosa, isang kilalang kolehiyo para sa
Hunyo 19, 1861- Isinilang si Rizal sa gabing
maliwanag ang buwan, Miyerkules, sa Calamba,
Laguna. Sa pagitan ng ika-11 ng hatinggabi, ilang
araw bago kabilugan ng buwan.
Birhen ng Antipolo- Muntik nang ikamatay ng
kanyang ina ang panganganak sa laki ng kanyang
ulo ngunit ito ay namanata at sinabing isasasama
siya sa peregrinasyon.
Hunyo 22, 1861- bininyagan si Rizal sa Simbahang
Katoliko, edad na tatlong araw.
Padre Rufino Collantes- kura paroko na
nagbinyag kay Rizal na isang Batangueño.
Padre Pedro Casanas- ninong ni Rizal na taga-
Calamba.
Setyembre 28, 1862- pagpapalit ng mga libro ng
paroko na nasunog, matatagpuan sa Listahan Blg.
1 p.49 ang binyag ni Rizal na nilagdaan ni Leoncio
Lopez.
Tenyente-Heneral Jose Lemery- Gobernador
heneral sa kapanganakan ni Rizal. Mismong araw
ng pagkasilang kay Rizal ay nagpadala siya ng
opisyal na liham sa Ministrong Digma at Ministong
Umtramar sa Madrid.
Sultan Pulalun ng Sulu- Muslim na
nakikipagkaibigan sa mga Ingles na Konsul.
Jose Rizal- Ika-pito sa labing isang anak ni
Francisco Mercado Rizal at Teodora Alonso
Realonda.
Mayo 11, 1818- Isinilang si Francisco Mercado
Rizal sa Biñan, Laguna. Siya ay nagtapos ng
Latin at Pilosopiya sa Kolehiyo ng San Jose sa
Manila. Pagkaraang mamatay ang magulang, siya
ay kasamang magsasaka sa asyendang pag-aari
ng Dominiko.
Enero 5, 1898- Namatay si Franciso Mercado Rizal
sa edad na 80 sa Maynila.
"Huwaran ng mga ama"- tawag ni Rizal sa
kanyang ama.
Nobyembre 8, 1826- Isinilang si Teodora Alonso
Realonda sa Maynila at nakapag-aral sa Kolehiyo
ng Sta.
kababaihan ng mga lungsod.
Agosto 16, 1911- namatay si Teodora Alonso
Realonda sa Maynila sa edad na 85. Bago siya
namatay, nag-alay ng pensyon ang pamahalaan
ngunit tinanggihan niyo. "Kung maraming ponso
ang pamahalaan at hindi alam kung saan ito
ilalaan, mabuti pang babaan na lamang ang
buwis."
Ang mga Batang Rizal:
1. Saturnina (1850-1913)- ang palayaw niya ay
Neneng. Siya ay ikinasal kay Manuel T.
Hidalgo ng Tanawan, Batangas.
2. Paciano (1851-1930)- nakakatandang kapatid
na lalaki at kapalooban ng loob ni Rizal.
Pagkaraaang bitayin si Rizal ay sumapi siya sa
rebolusyon at naging heneral. Pagraan ng
rebolusyon, siya ay nagretiro at naging
magsasaka sa kanyang bukid sa Los Baños.
Siya ay namatay noon Abril 13, 1930 ng
matandang binata. Siya ay may dalawang anak
sa kanyang kinakasama na si Severina
Decena.
-Si Paciano ay para naring ikalawang ama ni Rizal.
Ginagalang niya ito at hinihingan ng payo.
(Pilosopo Tasio)
3. Narcissa (1852-1939)- Ang palayaw niya ay
Sisa. Siya ay ikinisal kay Antonio Lopez
(pamangkin ni Padre Leoncio Lopez) na isang
guro sa Morong.
4. Olympia (1855-1887)- Ang palayaw niya ay
Ypia. Siya ay ikinasal kay Silvestre Ubaldo,
isang operator ng telegrapo sa Maynila.
5. Lucia (1857-1919)- Ikinisal siya kay Mariano
Herbosa na namatay sa kolera noong 1887.
Itanggi sa kanya ang isang katolikong libing
dahil bayaw niya si Rizal.
6. Maria (1859-1945)- Biang ang kanyang
palayaw. Siya ay ikinasal kay Daniel Faustino
Cruz ng Biñan, Laguna.
7. Jose (1861-1896)- Pepe ang palayaw. Naging
asawa niya si Josephine Bracken. Sila ay
nagkaroon ng anak ngunit ito ay namatay.
Pinangalanan niya itong Francisco.
8. Concepcion (1862-1865)- Concha ang kanyang
palayaw. Siya namatay sa sakit sa edad na 3.
Unang kalungkutan ni Rizal. Siya ang naging kala-
kalaro ni Rizal at dito niya natutunan ang
pagmamahal. Siya ang pinaka-paborito ni Rizal sa
magkakapatid.
9. Josefa (1865-1945)- Panggoy ang kanyang
palayaw. Namatay ng matandang dalaga sa edad
na 80.
10. Trinidad (1868-1951)- Trining ang kanyang
palayaw. Siya rin ay namatay na matandang
dalaga sa edad na 83.
11. Soledad (1870-1929)- bunso sa magkakapatid.
Choleng ang kanyang palayaw. Ang kanyang
asawa ay si Pantelon Quintero ng Calamba.
Doña o Señora- tawag ni Rizal sa kanyang kapatid
na babae na may asawa.
Señorita- tawag ni Rizal sa kanyang kaparid kung
dalaga.
Hunyo 23, 1888 (London)- Liham kay Blumentritt.
Sinabi ni Rizal na si Paciano ang
"pinakamaginoong Pilipino" at "Kahit na isang
Indio, mas mapagbigay at maginoo siya kaysa sa
mga Español, kahit pa pagsama-samahin sila."
Oktubre 12, 1888 (London)- liham kay Blumentritt,
inilarawan ni Rizal si Paciano na "mas mabini
siyang kumilos kaysa akin;mas seryoso;mas
malaki at balingkinitan, hindi naman ganoong
kayumanggi ang kulay; maganda at matangos ang
ilong;ngunit sakang"
Ninuno ni Rizal:
- Si Rizal ay produkto ng iba't-ibang lahi. Sa
kanyang ugat ay nananalaytay ang ugat ng
Silangan at Kanluran- Negrito, Indones, Malay,
Tsino, Hapon, Espanyol. Ngunit mas lamang ang
Malay at naging mahusay na espesimen ng
kalalakihan.
(Father Side)
Domingo Lameo- Tsinong imigrante mula sa
Changchow lungsod Fukien na napadpad sa
Maynila noong 1690. (Kanunununuan)
-Naging isang Kristiyano at nagpapalit ng
apleyidong Mercado (palengke). Bagay ito
sakanya sapagkat siya ay isang mangangalakal.
Ines de la Rosa- Mayamang Tsinong Kristiyano sa
Maynila. Siya ang napangasawa ni Domingo
Mercado.
Francisco Mercado- Nanirahan sa Biñan. Anak ni
Domingo at Ines na naging gobernadorcillo (alcalde
ng bayan)
Cirila Bernacha- Isang mestisang Tsinong Pilipino.
Napangasawa ni Francisco Mercado.
Juan Mercado (Lolo ni Rizal)- Anak ni Francisco
Mercado at Cirila Bernacha at naging
gobernadorcillo din.
Cirila Alejandro- Isang mestisang Tsino-Pilipino.
Napangasawa ni Juan at nagkaron sila ng labing-
tatlong anak. Si Francisco Mercado (tatay ni Rizal)
ang bunso.
Hunyo 28, 1948- Nagpakasal si Francisco
Mercado at Teodora Alonso Realonda. Kung saan
pagsasaka at negosyo ang ikinabubuhay ng mag-
asawa.
(Mother Side)
Eugenio Ursua- Lolo sa tuhod ni Rizal. Siya ay
may lahing Hapon. At nakapangasawa ng Pilipina
na si Benigna.
Regina- Anak nila Eugenio Ursua at Benigna. Siya
ay ikinisal kay Manuel de Quintos, isang
abogadong Tsino-Pilipino sa Pangasinan.
Brigida- anak ni Abogadong Quintos at Regina.
Napangasawa ni Lorenzo Alberto Alonso
(kilalang mestisong Espayol Pilipino). Nagkaroon
sila ng anak na sina Narcissa, Teodora (Ina ni
Rizal), Jose, Manuel, Gregorio.
Apelyidong Rizal
-nagmula sa kaibigang Espanyol na Alcalde Mayor.
-Si Jose Rizal ang unang gumamit ng apelyidong
Rizal upang magmukha siyang anak sa labas at sa
kadahilanang mainit sa mga Español ang kanilang
apelyidong Mercado nung siya ay nag-aaral pa
lamang sa Ateno de Municipal.
Embahador Leon Ma. Guerrero- "Sa Espanyol, ito
ay isang bukid na taniman ng trigo, inaani habang
lunti pa, at muling tutubo."
Tahanan ng mga Rizal
- katangi-tanging bahay na bato sa Calamba
noong Panahon ng Espanyol. May dalawa itong
palapag, parihaba ang hugis, gawa sa batong
adobe at matigas na kahoy, at may bubong na
pulang tisa.
- Sa unang palapag ay gawa ito sa apog at bato.
Sa ikalawang palapag ay gawa ito sa kahoy.
Mayroon rin silang azotea at imabakan ng tubig
ulan.
-sa likod ng bahay ay may manukan at nag-aalaga
rin sila ng pabo. May malaking harding ng nga
namumungang puno- atis, balimbing, tsiko,
makopa, papaya, santol, tampoy
- Masayang tahanan kung saan naghahari ang
pagmamahal ng magulang at tawanan ng bata.
- Sa umaga ay maririnig dito ang pag-iingay ng
mga batang naglalaro. Sa gabi, maririnig ang himig
ng pamilyang nagdarasal.
Mabuting Pamilya na Nakakaluwag sa Buhay o
Nakaririwasa
- kabilang sa Principalia.
- nakapag-aani sila ng palay sa lupang inuupahan
sa Ordeng Dominiko. Nag-aalaga sila ng manok,
baboy, at pabo sa likod ng kanilang bahay.
- Si Teodora ay may maliit na tindahan, maliit na
gilingan ng arina at pagawaaan ng hamon.
- Mayaman sila dahil nakabili at nakapaglatayo sila
ng malaking bahay sa tabi ng simbahan. Nakabili
pa sila ng isang bahay.
- mayroon silang karwahe na may simbolo ng
Ilustrados at isang pribadong aklatan (pinakamalaki
sa Calamba) na may mahigit 1,00 tomo.
Buhay ng mga Rizal.
-Payak ngunit masaya ang buhay pamilya ni Rizal.
Malapit sila sa isa't-isa.
-Bagaman mahal nila ang kanilang mga anak,
ayaw nila ito lumaki sa layaw.
-Istrikto sila at tinuturuan ang mga anak na
magmahal sa Diyos, kumilos nang naayos sa
kagandahang asal, maging masunurin, at maging
magalang sa lahat.
-"Kundi papaluin ang bata lalaki ito sa layaw"
-araw-araw ay nakikinig ng misa ang mga Rizal lalo
na kapag Linggo at tuwing pista ng opisyal.
-Sama-sama silang nagdarasal ng orasyon tuwing
takipsikim at rosaryo naman bago matulog sa gabi.
Pagkatapos magdasal, nagmamano sila sa
kanilang magulang.
Kabanata 2- Kabataan sa Calamba
Calamba
- bayang sinilangan ni Rizal
- nagmula sa salitang Banga
- magandang kanlungan ng bayani
- isang asyendang bayan na pinamumunuan ng
Ordeng Dominiko.
- ilang kilometro patimog makikita ang Bundok ng
Makiling at banda roo'y pa makikita ang Batangas.
- sa silangan makikita ang lawa ng Laguna. Sa
gitna nito ay isla ng Talim.
- sa hilaga makikita ang bayan ng Antipolo, kilalang
dambana ng Milagrosang Birhen ng Kapayapaan
at Ligtas na Paglalakbay.
Un Recuerdo a Mi Pueblo (Isang Alaala sa
Aking Bayan)- 1876, isinulat ni Rizal noong siya ay
labing-limang gulang. Unang tula na naisulat niya
sa Ateneo Municipal de Manila.
Mga Alaala ng Kabataan
- unang alalaala niya ay ang masasayang araw
niya sa hardin ng kanilang tahanan sa edad na
tatlong gulang. Ipinagpatayo ng bahay kubo sa loob
ng harding.
- Sakitin kung kaya't alagang-alaga ng kanyang
mga magulang.
- inupahan siya ng yaya.
- Isa pang magandang alaala ni Rizal ay ang
pagdarasal nila ng orasyon.
- naaalala niya rin ang pagrosaryo na iniilawan ng
mabilog na buwan ang kanilang azotea.
- pagkatapos magrosaryo nagkwe-kwento ang
kanyang yaya tungkol sa mga folklore. May gabing
ayaw kumain ni Rizal kaya siya ay tinatakot ng
kanyang yaya.
- isa pang alaala niya ay ang paglalakad sa bayan
lalo na kapag maliwanag ang gabi. Sa kabilugan ng
buwan ay isinisama siya ng kanyang yaya sa may
ilog.
Debotong Anak ng Simbahan
- Isinilang at lumaki sa diwang Katolisismo. May
malinis na puso at lumaking mabuting Katoliko.
- Sa edad na tatlo ay marunong na siya magdasal.
Si Doña Teodora ang nagturo sakanya.
- Sa edad na lima marunong na siya magbasa ng
bibliya ng pamilya na nasa wikang Espanyol.
-Palasimba si Rizal. Tinutukos na siya ng mga
Hermanos at Hermanas Terceras na "Manong
Jose."
Padre Leoncio Lopez -isa sa mga ginagalang at
pinagpipitaganan ni Rizal noong siya ay bata pa na
kura ng bayan. Madalas na pinapakinggan niya ang
makabuluhan na opinyon nito sa nga nangyayari sa
paligid. Hinangaan din niya ang Pilosopiya nito sa
buhay.
Peregrinasyon sa Antipolo
Hunyo 6, 1868- Pumunta si Rizal at ang kanyang
ama sa bayan ng Antipolo dahil sa panata ng
kanyang Ina nung siya ay isinisalang palang. Hindi
nakasama ang ina dahil kakapanganak pa lang nito
kay Trining.
- Ito ang unang pagtawid ni Rizal sa Lawa ng
Laguna kung saan ay nakasakay sila sa kasko.
-Pagkaraang magdasal sa Birhen ng Antipolo,
nagtungo si Rizal at ang kanyang ama sa Maynila
upang bisitahin si Saturnina sa Kolehiyo ng La
Concordia sa Santa Ana.
Ang Kwento ng Gamugamo
-ikuwento ni Doña Teodora sa paboritong anak na
si Jose, ang tungkol sa batang gamugamo ang
nagkintao ng magandang arl sa kanya.
El Amigo de los Niños (Ang Kaibigan ng mga
Bata)- kartilyang Espanyol na itinuro ni Doña
Teodora kay Rizal basahin.
Kuwento- pangako ng nga bago't magagandang
bagay.
"Namatay na martir sa sariling ilusyon"- mapait
na kapalaran ng gamugamo. Ngunit nagkintal ito sa
kanya ng magandang aral sa isipan ni Rizal.
Binigyan niya ito ng katwiran "Pagsasakripisyo ng
sariling buhay para rito" na nangangahulugang
ideal, ay "makabuluhan". At gaya ng gamugamo
siya ay nakatakdang mamatay na martir para sa
isang dakilang mithiin.
Talinong Pangsining
-Sa edad na 5, gumuguhit na siya sa tulong ng
kanyang lapis at humuhubog ng magandang bagay
sa luwad o wax.
-Pininturahan ni Rizal ang bagong bandila ng
Calamba ng kulay de langis bilang kahilingan ng
alcalde.
-Nasa kaluluwa ni Rizal ang pagiging artista. May
payat at may malulungkot na mata, nakatagpo siya
ng ligaya sa pamumukadkad ng bulaklak,
pagkahinog ng mga prutas, pagsasayaw ng alon sa
lawa, at malagatas na kulay na ulap sa kalangitan.
-Gustong-gusto ni Rizal na sakyan ang kanyang
kabayo na ibinili sakanya ni Don Francisco.
-mahilig maglakad si Rizal sa kaparangan at
tabing-lawa kasama ang kanyang itim na asong si
Usman.
Eskulturang Luwad - "Sige pagtawanan ninyo ako
ng pagtawanan ngayon! Balang araw, kapag patay
na ako, ang taumbayan pa ang gagawa ng mga
monumento para sa akin" (Anim na taong gulang)
Unang Tula ni Rizal
Sa Aking Mga Kababata- sa edad 8, naisulat ni
Rizal ang kanyang unang tula na isinulat sa
katutubong wika. Sa tulang ito pinakita ni Rizal ang
pagiging makabayan.
Unang Drama ni Rizal
- sa edad na 8, naisulat ni Rizal ang kanyang
unang dula na isang komedyang Tagalog.
Itinanghal ito sa pista ng Calamba.
- isang gobernadorcillo sa Paete ang bumili ng
manuskrito sa halang dalawang piso at itinanghal
sa pista ng Paete.
Rizal bilang Salamangkero
- interesado sa Mahika.
- sa bilis ng kanyang kamay marami siyang
natutunan na mahika gaya ng pagpapawala ng
barya at muling pagbabalik nito o panyolito.
- inaaliw niya ang mga kababayan sa eksibisyon ng
mahiwagang lampara.
- naging mahusay din siya sa pagpapakilos ng
papet.
- Nung magbinata, ipagpatuloy niya ang kanyang
interes sa salamangka (Kabanata XVII & XVIII El
Filibusterismo)
Pagmumuni sa Tabing-lawa
- Kapag magdadapithapon tuwing tag-araw,
nagpupunta si Rizal kasama ang kanyang alagang
aso sa tabi ng Lawa ng Laguna para mapagwari-
wari ang kalagayan ng inaaping kababayan.
- Ang tanging kasalanan ng aking mga kababayan
at ang di pagtanggal ng kanyang sumbrelo at
yumukod sa mga guardia civiles. (Namamalo at
nananakit) Wala siyang nakitang pumipigil sa mga
kalupitan nito.
- Ikinakukungkot ni Rizal ang aping kalagayan ng
kanyang pinakamamahal na bayan. Ginising ng
mga kalupitan ng mga Espanyol ang mura niyang
puso kaya nagkaroon ito ng determinasyon para
labanan ang tirano.
Sulat kay Mariano Ponce- "Dahil sa kawalang
katarubgan at kalupitan, kahit na bata pa, ang
aking imahinasyon ay ginising, at isinumpa kong
balang araw ay maipaghihiganti ko ang maraming
biktima. Ito ang nasasa isip, nag-aral ako, at ito ay
makikita ngayon sa kahat ng naisulat ko. Balang
araw at bibigyan ako ng Diyos ng pagkakataon
para maisakatuparan ko ang aking pangako."
Impluwensiya sa Kabataan ni Rizal
1. Impluwensiyang Namana- Namana niya sa
kanyang mga kanunununuan. Sa pagiging Malaya
namana niya ang pag-ibig sa kalayaan, bukal na
pagnanasang maglakbay, at katapangan. Sa
pagiging Tsino namana niya ang pagiging
seryoso, masinop, pasensiyoso, at
mapagmahal sa bata. Sa Español, namana
naman niya ang pagiging elegante, maramdamin
sa insulto, at pagiging galante sa kababaihan.
Mula sakanyang ama, namana niya ang tunay na
pagpapahalaga sa sarili, pagmamahal sa gawa,
at pagiging malaya sa pag-iisip. Sa kanyang ina,
namana naman niya ang pagiging relihiyoso,
diwang pagmamalasakit at pagmamahal sa
sining at literatura.
2. Impluwensiya ng Kapaligiran- ang kapaligiran
ay katulad din ng pgmamana, ay nakakapekto sa
katauhan ng isang tao. Kabilang sa mga
impluwensiya sa kapaligiran ay ang lugar, kakilala,
at pangyayari.
- ang magandang tanawin sa Calamba at ang
magandang hardin ng Rizal ang nagpasigla sa
talino niya sa Sining at Literatura.
- Ang kanyang marelihiyosong kapaligiran sa
kanyang tahanan ang nagpatibay sa pagiging
relihiyoso.
- ang kanyang kapatid na si Paciano ay nagkintal
sa kanyang isipan ng pagmamahal sa kalayaan at
katarungan.
- Mula sa mga kapatid na babae ay natuto siyang
maging magalang at mabait sa kababaihan.
- ang pagkwekwento sakanya ng kanyang yaya
ang gumising sa interes niya sa kiwentong bayan at
alamat.
- Tatlong Tiyo: (1) Tiyo Jose Alberto- nag-aral ng
labing-isang taon ng Ingles sa Calcutta, India at
nakapaglakbay sa Europa ang naging inspirasyon
niya sa kanyang talino sa Sining. (2) Tiyo Manuel-
isang lalaking mahilig sa palakasan, ang
naghikayat sakanya na magpalakas at magpalaki
ng katawan sa pamamagitan ng pag eehersisyon.
Kasama ang pangangabayo, paglalakad, at
pagbubuno. (3) Tiyo Gregorio- nagpatingkad sa
hilig niyang pagbabasa ng magandang aklat.
Padre Leoncio Lopez- pagpapayaman ng
kanyang pagmamahal sa pag-aaral at katapatang
intelektwal.
-kalungkutang dinanas ng kanyang pamilya gaya
pagakamatay ni Concha noong 1865. Pagkakaipit
ng kanyang ina 1871-1874
-pang aabuso at kalupitan ng mga tenyente at
pagbitay sa GOMBURZA ang gumising sa diwa ng
pagiginf makabayan at inoirasyo. Para isakripisyo
ang kanyang buhay at talino sa katbusan ng
inaaoing bayan.
3. Tulong ng Maykapal- ang tulong ng Maykapal
ang siya ring humuhubog sa kapalaran ng tao. Ang
isang tao ay maaaring magkaroon ng lahat-talino,
yaman, at kaoangyarihan-ngunit kung walang
tulong ng Maykapal, hindi nuta makakamit ang
kadakilaan sa kasaysayan ng nasyon.
Kabanata 3- Pag-aaral sa Calamba at Binan
Calamba at Biñan- unang nag-aral si Rizal.
Binububo ng apat na aralin-pagbasa, pagsulat,
aritmetika, at relihiton.
- Ang pagtuturo ay mahigpit at istrikto. Walang
katapusang pagmemememorya ng mga aralin
kasama ang hagupit ng guro.
Doña Teodora- unang guro ni Rizal. Sa edad na 3
natutunan niya ang pagbasa ng alpabeto at mga
dasal.
Maestro Celestino- unang maestro ni Rizal na
inupahan ng kanyang magulang na magturo sa
kanilang bahay.
Maestro Lucas Padua- pangalawang maesteo ni
Rizal
Maestro Leon Monroy- matandang guro na
nanirahan sa tahanan ng Rizal at tinuruan si Jose
ng Español at Latin. Sa kasamaang palad, hindi
nagtagal ang kanyang buhay. Namatay siya
pagkaraan ng limang buwan.
Nagtungo si Rizal sa Biñan
Hunyo, 1869- Nagtungo si Rizal sa Biñan kasama
ang kanyang kapatid na si Paciano. Sumakay sila
sa karomata. Si Rizal ay tumuloy sa bahay ng
kanyang tiya sa Biñan kung saan siya ay
mangungupahan.
-Namasyal si Rizal sa bayan kasama ang kanyang
pinsan na si Leandro. Sa halip na matuwa, siya ay
nalungkot sapagkat hinahanap-hanap niya ang
kanyang pamilya.
"Kapag maliwanag ang buwan"- pumapasok
sakanyang isipan ang kanyang bayan, ang
hinangaan kong ina, at mapagbigay na kapatid.
Maestro Justiano Aquino Cruz- guro ni Rizal sa
Biñan. Ang paaralan ay nasa bahay ng guro, na
isang bahay kubo.
Pedro- anak ng kanyang guro, unang nakaaway ni
Rizal dahil siya ay pinagtatawanan dahil hindi siya
gaanong magaling magsalita ng Español at Latin
Andres Salandanan- humamon kay Rizal makipag
bunong-braso sa bangketa ng isang bahay ngunit
siya ay natalo dahil mahina ang braso ni Rizal.
Muntik nang mabasag ang kanyang ulo sa
bangketa.
Juancho- isang pintor na biyenan ng kanyang
guro. Nagbigay ng libreng aralin sa pagpinta at
pagguhit. Napahanga kasi siya ng artistikong talini
ni Rizal.
Jose Guevarra- kaklase ni Rizal na mahilig din
magpinta. Naging mag-aaral sila ni Juancho. Silang
dalawa ay naging "paboritong pintor sa klase"
"Pinakamahusay na mag-aaral sa paaralan"-
Naunahan lahat ni Rizal ang kanyang mga
kakalaseng taga Biñan sa Espanyol, Latin, at iba
pang asignatura.
"Kahit mabait na bata ang reputasyon ko,
bibihira ang araw na hindi ako mabibigyan ng
lima o anim na palo"- Napipilitan parusahan si
Rizal ng kanyang mga guro dahil sa kasinungalin
ng mga estudya mnte tungkol kay Rizal.
Pagtatapos ng Pag-aaral sa Biñan
-Bago mag Pasko, 1870. Nakatanggap si Rizal ng
liham mula kay Saturnina patungkol sa barkong
Talim na mag-uuwi sakanya sa Calamba.
-Naging malungkot si Rizal. Nagdasal siya sa
sinbahan. Nangolekta ng nga bato bilang alaala sa
ilog, at nagpaalam sa kanyang guro at mga
kaklase.
Disyembre 17, 1870- Umalis siya ng Sabado sa
Biñan at sumakay sa Barkong Talim. Layag din ng
barko ang Pranses na si Arturo Camps, kaibigan ng
ama na siyang nag-alaga sakanya.
Enero 20, 1872- Nag-aklas ang 200 sundalong
Pilipino at manggagawa ng arsenal ng Cavite sa
pamumuno ng sarhentong Pilipino na si Francisco
Lamadrid. Nag-alsa sila dahil sa abolisyon ng
kanilang pribelehiyo katulad ng hindi pagbabayad
ng tributo at hindi pagsali sa polo. Tumagal lamang
ito ng dalawang araw.
Pebrero 17, 1872- Ipinabitay ang tatlong parin
martir GOMBURZA. Sunod sa utos ni Gobernador
Heneral Rafael de Izquierdo.
-Galit na galit si Paciano sa nangyari kay Padre
Burgo dahil ito ay kanyang guro, kaibigan at
kasama sa bahay kung kaya't ikuwento niya ito kay
Rizal na mag lalabing-isang taong gulang pa
lamang.
-Naging inspirasyon ni Rizal ang GOMBURZA para
labanan ang kasamaan ng tiranya ng Espanya at
maubos ang inaaping kababayan.
Abril 18, 1889- liham ni Rizal para kay Mariano
Ponce. "kung wala ang 1872, si Rizal ay isa
nang Heswita"
1891- inihandog niya ang El Filibusterismo sa
GOMBURZA.
Hunyo 1872- isang trahedya ang dumagok sa
mag-anak na Rizal. Dinakip si Donya Teodora dahil
di umano'y siya at ang kanyang kapatid na si Jose
Alberto na kababalik pa lamang mula Europa ay
nagtangkang lasunin ang taksil na asawa.
Teodora Fermoso (taksil na asawa)-
nakipagsabwatan sa tenyenteng Espanyol ng
Guardian Civiles, ay nagsampa ng kaso laban sa
kanyang asawa at kay Doña Teodora. Nagkataong
may sama ng loob ang tenyente dahil hindi siya
binigyan ng pagkain ng kanyang kabayo ni Don
Francisco.
Antonio Vivencio del Rosario- gobernadorcillo ng
Calamba. Sunud-sunuran ng mga prayle ay
naipadakip si Doña Teodora.
-Pinaglakad ng sadistang tenyente si Doña
Teodora mula Calamba hanggang Sta. Cruz. At
naipit sa kulungan ng probinsya. Siya ay nakalaya
mahigit ng dalawa't kalahating taon.
Francisco de Marcaida at Manuel Marzan-
pinakabantog na abogado sa Maynila.
Nagpawalang sala sa kanyang ina.
Kabanata 4- Mga Gantimpalang Natamo sa
Ateneo de Manila (1872-1877)
-Ipinadala sa Maynila upang mag-aral sa Ateneo
Municipal.
Ateneo Municipal- isang kolehiyong nasa
pamamahala ng Heswitang Espanyol. Ang
kolehiyo ay mahigipit na karibal ng Kolehiyo ng San
Juan de Letran.
Escuela Pia (Paaralan ng Kawanggawa)- dating
tawag sa Ateneo Municipal. isang paaralan ng
kalalakihan sa Maynila na itinatag ng pamahalaang
panglungsod noong 1817. Nang ang mga Heswita
ay naapaalis sa Pilipinas ng 1768, sila ay nagbalik
at ibinigay sakanila ang pamamahala 1859.
Ateneo de Manila- bagong tawag sa Ateneo
Municipal.
Hunyo 10, 1872- Sinamahan ni Paciano si Rizal na
kumuha ng eksamen sa Kolehiyo ng San Juan de
Letran. Naipasa niya ang eksamen. Ang kanyang
ama ang may gusto siyang mag-aral sa Letran
ngunit nagbago ang isip at pinapasok siya sa
Ateneo.
Padre Magin Ferrardo- padreng ayaw siyang
tanggapin sa Ateneo Municipal dahil (1) huli na si
Rizal sa pagpapatala (2) masakitin at maliit para
sakanyang edad.
Manuel Xerez Burgos- pamangkin ni Padre
Burgos, dahilan kung bakit siya tinanggap sa
Ateneo.
- Ang kolehiyo ay nasa Intramuros, sa loob ng
pader ng Maynila.
- Nung una'y nangupahan siya sa labas ng mga
pader sa Kalye Caraballo.
Titay- isang matandang dalaga na may malakig
pagkakautang sa Rizal. Sa kanya nangupahan si
Rizal bilang bahagi ng pambayad-utang niya.
Sistemang Pang-edukasyon ng Heswita
- mas makabago kaysa sa ibang kolehiyo noong
panahon na iyon.
- sinasanay sila sa disiplina at instruksyong
panrelehiyon.
- Itataguyod nito ang kulturang pisikal,
humanidad at siyentipikong pag-aaral.
-Bukod sa mga kursong pang-akademiko tungo sa
Batsilyer ng Sining, may mga kursong bokasyonal
sa agrikultura, komersiyo, pagmemekaniko at
pagseserbey.
- Mahuhusay ang mga propesor – mga heswitang
edukador ng Ateneo.
- bawat asignatura at sinisimulan at winawakasan
ng pagdarasal.
-Ang klase ay nahahati sa dalawang pangkat:
1.) Imperyong Romano- binubuo ng internos (sa
loob ng kolehiyo nangangasera) kulay pula ang
bandila.
2.) Imperyong Carthagena- binubuo ng externos
(sa labas ng kolehiyo nangangasera) kulay asul
ang bandila.
Emperador- pinakamahusay na estudyante ng
imperyo.
Tribuna- pangalawang pinakamahusay.
Dekuryon- pangatlo
Senturyon- pang-apat
Tagapagdala ng bandila- panglima
-Maaalis sa posisyon kapag tatlong beses siyang
nagkamali sa pagsagot sa mga tanong.
- ang uniporma ay binubuo ng pantalong mula sa
mga hinabing hibla ng abaka at guhit guhit na
bulak na amerikana. Ang materyal ay tinatawag na
rayadillo.
Unang Taon ni Rizal sa Ateneo (1872–1873)
Padre Jose Bech – ang unang propesor ni Jose sa
Ateneo.
- Si Rizal ay isang externo na napabibilang sa mga
Carthagena na nakaposisyon sa dulo ng linya
ngunit pagkaraan ng unang linggo ay nagpakita ng
mabilis na pag-unlad at ng matapos ang buwan ay
naging Emperador na siya.
Kolehiyo ng Santa Isabel – dito nag-aral si Jose
ng wikang Espanyol tuwing bakanteng oras kung
saan nagbabayad siya ng 3 piso.
Larawang Relihiyoso – unang premyo ni Rizal na
ginantimpala sa kanya dahil sa siya ang
pinakamatalinong mag-aaral sa klase.
Bakasyon sa Tag-araw (1872–1873)
- Umuwi si Rizal sa Calamba para sa kanyang
bakasyon, ngunit hindi siya gaanong nagsaya dahil
nakapiit pa rin ang kanyang ina. Isinama siya ng
kapatid na si Neneng (Saturnina) sa Tanawan
upang maaliw ngunit di pa rin nalunasan ang
kanyang kalungkutan.
-Pinuntahan niya ang kaniyang ina ng di
nagpapaalam sa kanyang ama. Pagkatapos ng
bakasyon ay bumalik na siya upang sa ikalawang
taon niya sa Ateneo.
Donya Pepay – isang matandang biyuda na may
biyudang anak na babae at apat na lalaki. –
Pinangaserahan ni Rizal sa loob ng Intramuros sa
Blg. 6 Kalye Magallanes.
Pangalawang Taon ni Rizal sa Ateneo (1873–
1874)
-Siya ay muling naging Emperador.
-Nakatanggap rin siya ng matataas na grado sa
lahat ng asignatura at gintong medalya.
Marso 1874- umuwi siya sa Calamba para sa
kanyang bakasyon.
Paghula sa Paglaya ng Ina
-Si Doña Teodora ay nakalaya sa kulungan
pagkalipas ng 3 buwan katulad ng nangyari sa
panaginip nya na ikinuwento kay Rizal at ang
panaginip na ito ay ipinaliwanag sa hula ni Rizal.
Joseph ng Bibliya – hinalintularan ni Doña
Teodora sa kanyang anak na si Rizal dahil sa
kakayahan nitong magpaliwanag ng mga
panaginip.
Hilig sa Pagbabasa
Mga Librong Nahiligang Basahin ni Rizal
• Travels in the Philippines ni Dr. Feodor Jagor
• Universal History ni Cesar Cantu
• The Count of Monte Cristo ni Alexander Dumas
Ikatlong Taon ni Rizal sa Ateneo (1874–1875)
- Dinalaw ni Doña Teodora sa klase si Rizal sa
Ateneo upang ibalita sa anak na nakalaya na siya.
Ngunit kahit masaya na ang kanilang pamilya, hindi
naging maganda ang ipinakita ni Rizal sa kanyang
pag- aaral.
- Nakatanggap lamang siya ng 1 medalya sa
kanyang asignaturang Latin at nanatili lamang na
matataas ang grado sa lahat ng kanyang
asignatura.
-Noong Marso 1875 ay umuwi siya ng Calamba.
Ikaapat naTaon ni Rizal sa Ateneo (1875–1876)
June 16, 1875 – naging interno sa Ateneo si Rizal.
Padre Francisco de Paula Sanchez– isang
mahusay na edukador at iskolar na naging
inspirasyon ng batang si Rizal para mag aral ng
mabuti at sumulat ng tula. Siya ang paborito,
hinahangaan at ginagalang na guro ni Rizal.
Pinakamahusay na propesor ng Ateneo ayon kay
Rizal.
- Nakatanggap si Rizal ng 5 medalya at nanguna
sa lahat ng asignatura.
-Noong Marso 1879 ay umuwi siya ng Calamba.
HulingTaon sa Ateneo (1876–1877)
- Tunay na “ipagmamalaki ng mga Heswita” si
Rizal. Siya ay naging pinakamahusay sa lahat ng
asignatura.
-Nagtapos siya nang nangunguna na klase,
nagkamit ng pinakamataas na grado sa lahat ng
asignatura at may gradong pinakamahusay sa
lahat ng asignatura.
Marso 23, 1877- nakamit niya ang digri ng
Batsilyer sa Sining na may pinakamataas na
karangalan sa edad na 16 na taong gulang.
Iba Pang Gawain sa Ateneo
• Naging “emperador” sa loob ng silid-aralan.
• Miyembro ng Akademya ng mga Likas na
Agham
at Akademya ng Literaturang Espanyol.
• Aktibong kasapi ay kalauna’y naging kalihim sa
Kongregasyon ni Maria. (deboto si Rizal ng
Immaculada Concepcion, ang Patron ng Kolehiyo).
• Lider sa labas ng silid-aralan.
Padre Jose Vilaclara – ang nagpayo sa kanyang
tumigil nang makipag-usap sa mga Musa at sa
halip ay pagtuunan ang mga asignaturang
praktikal.
- Nag-aral si Rizal ng pagpinta kay Agustin Saez
na isang kilalang espanyol na pintor at eskultura
naman kay Romualdo de Jesus na isa namang
bantog na eskultor.
- Higit sa lahat ay naglaan ng panahon sa
palakasan sa pamamagitan ng pag aaral ng
gymnastics at pag- eeskrima.
Mga Istatwang Ginawa sa Ateneo
Imahen ng Birheng Maria – inukit niya mula sa
kahoy ng batikuling, na nagpahanga sa mga
Heswitang Pari dahil sa ganda at rikit nito.
Padre Lleonart – matandang Heswita na humiling
na ipag-ukit siya ni Rizal ng Imahen ng Sagradong
Puso ni Hesus.
Mga Anekdota tungkol kay Rizal
Feliz M. Roxas – isa sa mga kapanahon ni Rizal
sa Ateneo na nagkwento ng isang anekdota
tungkol sa insedenteng nagpakita sa pagiging
mapagpatawad ng bayani.
Manzano at Lesaca – dalawang Atenista na nag-
away at nagbatuhan ng mga aklat at nakatama at
nagpadugo sa mukha ni Rizal ng aklat.
Manuel Xeres Burgos – maybahay ng inuupahan
ni Rizal bago naging interno sa Ateneo na
nagkwento ng isang anekdotang nagpapakita
tungkol sa pagiging matulungin ni Rizal kahit
isalang pa ang sarili sa panganib.
Julio Meliza – isang tiga-iloilong estudyante na
pinakamaliit sa mga kalaro nya na pagpapalipad ng
saranggola sa Azotea na pinatahan at tinulungan ni
Rizal sa pagkuha ng kanyang saranggola.
Mga Tulang Isinulat sa Ateneo
Si Donya Teodora ay nakatuklas ng talino ni Rizal
sa paggawa ng tula at si Padre Sanchez naman
ang nagbigay ng inspirasyon kay Rizal.
Mi Primera Isnpiracion (Aking Unang
Inspirasyon) – unang tula na maaaring naisulat ni
Rizal bago siya maglabing-apat na gulang noong
siya’y nasa Ateneo. Inihandog niya ito para sa
kaarawan ng kanyang ina upang maipahayag niya
ang kanyang pagmamahal.
Noong 1875, mula sa inspirasyon kay Father
Sanchez, sumulat pa siya ng mga tula gaya ng;
1875
1. Felicitacion (Pagbati)
2. El Embarque: Himno a la Flota de Magallanes
(Ang Paglisan: Himno para sa Plota ni Magellan)
3. Y Es Español: Elcano, el Primero en dar la
Vuelta al Mundo (At siya ay Espanyol: Elcano, ang
Unang Nakaikot sa Mundo)
4. El Combate: Urbiztondo, Terror de Jolo (Ang
Labanan: Urbiztondo, Kilabot ng Jolo
Noong 1876 sumulat pa ng mga tula si Rizal sa
mga iba’t ibang mga paksa tulad ng – relihiyon,
edukasyon, mga alaala noong kabataan, at
digmaan. Tulad ng;
 Un Recuerdo a Mi Pueblo (Sa Alaala ng aking
Bayan).
–isang tulang inalay niya sa kanyang tahanan ng
Calamba, ang kinalakihang bayan ng bayani.
 Alianza Intima Entre la Religion y la Buena
Educacion (Malapit na Ugnayan ng Relihiyon at
Mabuting Edukasyon).– Ipinakita ni Rizal sa tulang
ito ang importansya ng relihiyon sa edukasyon.
Para sa kanya, ang edukasyon na walang
Panginoon ay hindi totoong edukasyon.
 Por la Educacion Recibe Lustre la Patria (Sa
Edukasyon ay Magtatamo ng Liwanag ang Bansa).
– tulang tungkol sa edukasyon. Naniniwala siya na
ang edukasyon ay may ginagampanan sa progress
at kabutihan sa ating bansa.
• El Cautiverio y el Triunfo: Batalla de Lucena y
Prision de Boabdil (Ang Pagkabilanggo at ang
Tagumpay: Ang Labanan ng Lucena at ang
Pagkakulong ng Boabdil) – ang tulang ito ay
naglalarawan sa pagkakadakip ng Boabdil, Huling
Morong Sultan ng Granada.
• La Entrada Triunfal de los Reyes Catolices en
Granada (Ang Matagumpay na Pagpasok ng
Katolikong Monarkiya sa Granada) – ang tulang ito
ay nagsasalaysay sa matagumpay na pagpasok
nina Haring Fernando at Reyna Isabela sa
Granada, ang huling morong kuta sa Espanya.
1877
• El Heroismo de Colon (Ang Kabayanihan ni
Columbus) – ang tulang ito ay pumuri kay
Columbus, ang tagapagtuklas ng America.
• Colon y Juan II (Columbus at Juan II) – ang
tulang ito ay nagsalaysay kung paano nawala ang
katanyagan at yaman ni Haring Juan II ng Portugal
dahil hindi niya napinansiyahan ang mga
panukalang ekspedisyon ni Columbus sa Bagong
Daigdig.
• Gran Consuelo en la Mayor Desdicha (Ang
Dakilang Konsuelo sa Dakilang Kamalasan) – ito
ay isang alamat na patula tungkol sa trahedya ng
buhay ni Columbus.
• Un Dialogo Alusivo a la Despedida de los
Colegiales (Isang Dialogo ng Pamamaalam ng
mga Mag-aaral) – ito ang huling tulang isinulat ni
Rizal sa Ateneo: ito ay makabagbag-damdaming
tula ng pamamaalam sa kanyang mga kaklase.
Mga Tula ni Rizal Tungkol sa Edukasyon

• Por la Educacion Recibe Lustre la Patria (Sa

Edukasyon ay Magtatamo ng Liwanag ang Bansa)

• Alianza Intima Entre la Religion y la Buena

Educacion (Malapit na Ugnayan ng Relihiyon at
Mabuting Edukasyon)

Mga Relihiyosong Tula ni Rizal

• Al Niño Jesus (Sa Sanggol na Si Hesus) – isa sa

mga relihiyoso nyang tula ay ang maikling oda na
ito na isinulat nya noong 1875 noong siya ay 14 na
taong gulang.

• A La Virgen Maria (Para sa Birheng Maria) – isa

pa sa mga relihiyoso nyang tula na walang petsa
kung kailan naisinulat. Maaaring isinulat ito niya ito
pagkaraan ng kanyang oda para sa Sanggol na si
Hesus.

Mga Gawaing Panteatro ni Rizal sa Ateneo

- Hinilingan ni Padre Sanchez si Rizal na magsulat

ng dula na batay sa tulang pasalaysay ni San
Eustacio, Martir at natapos ito niya ito noong
Hunyo 2, 1876.

Unang Pag-ibig ni Rizal

Segunda Katigbak – isang 14 na taong

Batanguena mula sa Lipa na unang minahal ni
Rizal noong 16 na taong gulang siya ngunit
pinagkasundo at bandang huli ay nakasal kay
Manuel Luz.

Mariano Katigbak – lalaking kapatid ni Segunda.

Kolehiyo ng La Concordia – lugar kung saan

nangungupahan habang nag- aaral ang pang-apat
na kapatid ni Rizal na si Olympia (Malapit na
Kaibigan at kaeskwela ni Segunda).

- “Pag-ibig sa unang tingin.”

- “Naudlot na pag-ibig dahil sakanyang

pagkamahiyain”