การเจริญและพัฒนาของทารกในครรภ์

อ.ภิญญารัช บรรเจิดพงศ์ ชัย

วทบ.การพยาบาลและผดุงครรภ์
วทม.กายวิภาคศาสตร์
-หลังจากเกิดการปฏิสนธิ จะเกิดการฝังตัวของตัวอ่ อนและเกิดการ
เจริญ พัฒนาของทารกในครรภ์ ต่อไป
-การเจริญพัฒนาของทารกในครรภ์ แบ่ งเป็ น 3 ระยะได้ แก่
1.Oval period ตัQงแต่ ปฏิสนธิ- Sสั ปดาห์ หลังการปฏิสนธิ
2.Embryo period ตัQงแต่ สัปดาห์ ทีY Z-สั ปดาห์ ทีY [
3.Fetal period ตัQงแต่ สัปดาห์ ทีY ^-ครรภ์ ครบกําหนดคลอด
 การเจริญและพัฒนาของทารกในครรภ์
อ.ภิญญารัช บรรเจิดพงศ์ ชัย
วทบ.การพยาบาลและผดุงครรภ์
วทม.กายวิภาคศาสตร์
-หลังจากเกิดการปฏิสนธิ จะเกิดการฝังตัวของตัวอ่ อนและเกิดการ
เจริญ พัฒนาของทารกในครรภ์ ต่อไป
-การเจริญพัฒนาของทารกในครรภ์ แบ่ งเป็ น 3 ระยะได้ แก่
1.Oval period ตัQงแต่ ปฏิสนธิ- Sสั ปดาห์ หลังการปฏิสนธิ
2.Embryo period ตัQงแต่ สัปดาห์ ทีY Z-สั ปดาห์ ทีY [
3.Fetal period ตัQงแต่ สัปดาห์ ทีY ^-ครรภ์ ครบกําหนดคลอด
ผลลัพธ์ ของการปฏิสนธิ

1) Chromosomeของตัวอ่ อนเป็ น diploid number

2) เกิดความหลากหลายทางพันธุกรรม

3) กําหนดเพศทารกได้

4) เริM มต้ นขบวนการ Clevage

 ขั#นตอนหลังจากเกิดการปฏิสนธิ-2 สั ปดาห์ หลังการปฏิสนธิ
-ZygoteทีเA กิดขึน# มีการแบ่ งตัวแบบ clevage และเดินทางไปตาม
ท่ อนําไข่

-Zygoteมีการแบ่ งตัวแบบmitosisอย่ างรวดเร็ว เป็ นเซลล์ ลูกแต่ ละ

เซลล์ เรียกว่ าblastomere โดยมีการแบ่ งตัวเล็กลงเรืA อยๆและเพิมA
จํานวนตามลําดับ จนเป็ นระยะ morular

-เมืAอมีของเหลวจากโพรงมดลูกผ่ านเข้ าไปใน morularมากขึน#

ทําให้ ช่องว่ างเรียกว่ า blastocyst cavity
-มีการแบ่ งกลุ่ม blastomere ออกเป็ น 2 กลุ่มคือชัXนของเซลล์ รอบ
นอกเรียกว่ า trophoblast จะเจริญเป็ นรกและส่ วนต่ างๆของรก ,
เซลล์ ทรีM วมอยู่ตรงกลางด้ านในเรียกว่ า inner cell mass
(embryoblast) จะเจริญต่ อไปเป็ นตัวอ่ อน
-Trophoblast แทงทะลุผ่านลงไปใน endometrium

-Blastocyst มีการเปลียM นแปลงรู ปร่ าง และ embryoblast

มีการจัดรู ปใหม่ เป็ นembryonic disc ซึMงประกอบด้ วย
2 ชัXนเรียกว่ า Bilaminar germ disc คือepiblastอยู่ทาง
ด้ านบนชิดทางcytotrophoblast และ hypoblast อยู่
ด้ านล่ างชิดกับทาง blastocyst cavity
-Epiblast เจริ ญเป็ นเซลล์ เกือบทัXงหมดของตัว
อ่ อน

-Hypoblast จะมีการแบ่ งตัวไปทางด้ านข้ าง

เจริญเป็ นส่ วนหนึMงของ Extraembryonic
membrane
ขั<นตอนจากzygote ถึง Blastocyst
-โพรงตรงกลางเรียกว่ า Primary yolk sac

-ประมาณวันทีM 9 trophoblast เจริญอย่ างรวดเร็วเกิด

ช่ องว่ างขึนX ภายใน syncytiotrophoblast ซึMงจะมีการ
เชืM อมติดกันเป็ นแอ่ งใหญ่ เรียกว่ า lacuna
ภาพแสดงการพัฒนาzygote
-ต่ อมาช่ อง lacuna ติดต่ อประสานกันคล้ ายร่ างแหเป็ น
lacuna networkส่ วน syncytiotrophoblast แทงทะลุลกึ
ลงไปใน endometriumและกัดเซาะเยืMอบุเส้ นเลือดทําให้
เลือดไหลเข้ าไปใน lacuna กลายเป็ นแอ่ งเลือดเรียกว่ า
sinusoid ทําให้ เริMมมี uteroplacental circulation
-lacuna network เหล่ านีจX ะกลายเป็ นแอ่ งเลือดในรก
(intervillous space)
-Syncytiotrophoblast เจริญแทรกเข้ าไปในdecidua และยืAนเข้ า
ไปคล้ ายนิว# มือโดยมี cytotrophoblastงอกตามเข้ าไป ลักษณะเป็ น
villi ซึAงจะเจริญเปลียA นแปลงไปเป็ นหลอดเลือดฝอยเกิดเป็ น
arterio-capillary-venous network เรียกว่ าchorionic villi
-Cytotroblast cell มีการเจริญแทรกเข้ าไปใน
Syncytiotrophoblast และขยายออกทางด้ านข้ างไปบรรจบกัน เป็ น
จุดทีเA ชืA อมระหว่ างเนื#อเยืAอของทารกในครรภ์ และเนื#อเยืAอของมารดา
 การเจริญของรก
-ภายหลังตัวอ่ อนฝังตัวสมบูรณ์ แล้ ว จะเกิด decidua 3 ชนิด คือทีส่วน
ทีอY ยู่ใต้ ตวั อ่ อนลงไปเรียกว่ า decidua basalis ประกอบด้ วยส่ วนของ
Maternal component
-ส่ วนdecidua ทีคY ลุมอยู่บนตัวอ่ อนเรียกว่ า decidua capsularis
นอกเหนือจากนีคQ ือ decidua vera
-ต่ อมาด้ านทีตY ดิ ต่ ออยู่ทาง decidua capsularis จะหดตัวมากขึนQ
หลอดเลือด villi เริYมสลายตัวเกิดบริเวณว่ างเรียบไม่ มvี illiคือ chorion
 ลักษณะปกติของรก
-มีลกั ษณะแบน ค่ อนข้ างกลมหรื อรี เส้ นผ่ าศูนย์ กลาง
ประมาณ 15-20ซม. หนาประมาณ 2-3 ซม.นํา# หนักประมาณ
500-600กรัม
-รกมี2 ด้ าน : ด้ านมารดา (maternal surface) เป็ นด้ านทีตA ดิ
กับผนังมดลูก มีสีแดงเข้ ม ประกอบด้ วย 15-20 cotyledon
รกด้ านนีถ# ูกปกคลุมด้ วย decidua บางๆติดต่ อเป็ นผืนเดียวกับ
เยืAอหุ้มทารกชั#นนอก(chorion)
-รกด้ านทารก มีสีเทาอ่ อน เห็นเส้ นเลือดชัดเจน ลักษณะเป็ นมัน
เนืAองจากมีเยืAอหุ้มทารกชั#นใน(amnion)คลุมอยู่ เมืAอลอกเยืAอหุ้ม
ออกจะเห็น chorionic plate โดยเส้ นเลือดจะไปสิ#นสุ ดก่ อนทีจA ะ
ถึงขอบรกประมาณ 1-2 ซม.

-บริเวณขอบของ chorionic plate จะเห็นเป็ นวงสี ขาวซึAงเป็ น

บริเวณทีขA อบของ decidua vera และ decidua capsularis เชืA อม
ติดกัน
 การไหลเวียนเลือดในรก
-รกมีplacental membrane เป็ นตัวกั#นแยกระหว่ างเลือดลูก
และแม่ , เลือดแม่ จะมีสารอาหารและออกซิเจนเปิ ดสู่ ช่อง
intervillus spaceโดยผ่ านมาทาง spinal endometrial arteries
โดยจะพุ่งสู่ chorionic plate จากนั#นจะวิงA ช้ าๆอาบไปทัวA บริเวณ
ผิวของ villiเพืAอแลกเปลียA นสารอาหารและออกซิเจนกับเลือดลูก
พร้ อมกันเลือดลูกนําของเสี ยปล่ อยสู่ เลือดของแม่ ผ่ านมาทาง
umbilical arteries เข้ าสู่ รก
 -หลังจากนั#น เลือดส่ วนนีจ# ะไหลกลับมาทางด้ าน decidua
basalis เทกลับสู่ endometrial vein
-เลือดลูกและเลือดแม่ หมุนเวียนใกล้ ชิดกันภายใน placental
membrane
-แขนงของหลอดเลือดแตกออกเป็ น arteriocapillaries venous
system ภายในแกนvilli และเป็ นตัวนําเลือดลูกเข้ าประชิดกับ
เลือดแม่
ภาพแสดงการทําAmniocentesis
 การเจริญในสั ปดาห์ ทีZ 3-4
-มีการเจริญเติบโตและพัฒนาการในครรภ์ อย่ างรวดเร็ว(เป็ นระยะ
ทีมY ารดาขาดประจําเดือนครัQงแรก) เรียกตัวอ่ อนว่ า embryo ยาว
ประมาณ 1.5 มิลลิเมตร
-เริYมมีการเจริญเป็ นเนืQอเยืYอ 3 ชัQนโดยเซลล์ ชQันบนๆเพิมY จํานวนและ
ม้ วนตัวแทรกลงไประหว่ างชัQนบนและชัQนล่ าง เป็ นชัQนกลาง
เรียกว่ า mesoderm
-มีการเจริญเป็ นเนืQอเยืYอ 3 ชัQน : Ectoderm, Mesoderm , Endoderm
การเปลียY นแปลงของเซลล์ ชQันต่ าง ๆ
@ Endoderm : ก่ อตัวเป็ นท่ อกลวง เจริญเป็ น ปอด ตับ ต่ อมทัยรอยด์
ตับอ่ อน ท่ อไต กระเพาะปัสสาวะ
@ Mesoderm : เปลียY นแปลงเป็ นโครงกระดูก กล้ ามเนืQอ อัณฑะหรื อ
รังไข่ ไต ม้ าม หลอดเลือด เม็ดเลือดแดง หนังแท้
@ Ectoderm :เจริญเป็ นระบบประสาทส่ วนกลาง ส่ วนปลาย ผิวหนัง
และผลิตภัณฑ์ ของผิวหนัง เลนส์ ตา หู จมูก
- มีการสร้ างรก และสายสะดือ
- มีการเจริญและพัฒนาของใบหน้ า ขากรรไกร และคอ และการพัฒนา
ของหัวใจ
- Upper และ Lower limb bud เริAมปรากฎเป็ นปุ่ มเล็ก ๆ
- มี Otic vesicle
- สั ปดาห์ ทีA Ä ตัวอ่ อนมีความยาวประมาณ Ä มม.,
- นํา# หนักประมาณ Å กรัม หรื อน้ อยกว่ า
ภาพแสดงทารกในครรภ์ อายุ z- { สั ปดาห์
สั ปดาห์ ทีY | - สั ปดาห์ ทีY [
-ส่ วนหัวเจริญขึนQ มาก, เริYมเห็นส่ วนคอ และหางเริYมหดสัQ นลําตัวเริYม
เหยียดออก, เริYมเห็นส่ วนของ Hand plate
-ผิวหนังเจริญ และ derivative of skin
-มีการเจริญของโครงสร้ างของใบหน้ ามากขึนQ ,การเจริญของ Taste bud
และมีการวางปุ่ มฟันนําQ นมวางเรียงเป็ นระเบียบ
-เริYมมีการสร้ างเซลล์ เม็ดเลือดภายในembryo ตามลําดับ จากตับ ม้ าม
ไขกระดูกหัวใจสร้ างครบถ้ วน สมบูรณ์ , หัวใจเริYมเต้ นแล้ ว
-กล้ ามเนืQอสร้ างครบถ้ วน สมบูรณ์ , กระดูกยาวเจริญ
 ข้ อควรระวังในการพัฒนาทารกในช่ วงนี#

-เป็ นระยะของการสร้ างอวัยวะ (Period of Organogenesis)

-ต้ องระมัดระวังการได้ รับสาร teratogen เพราะอาจทําให้ เกิดความ
ผิดปกติแต่ กาํ เนิดอย่ างชัดเจน (major congenital malformation)
ซึYงจัดว่ าเป็ น critical period
- แขน ขา เริ1มงอกออกมากขึน7 , เห็นข้ อศอก ข้ อมือ และนิว7 เริ1มแยกชัดเจน เช่ นเดียวกับ
ส่ วนต้ นขา, น่ อง, เท้ า และนิว7 เท้ า
- เริ1มมีพฒั นาการการเจริญของอวัยวะสื บพันธุ์ , มีระบบไหลเวียน ผ่ านสายสะดือ
- สั ดส่ วนของลูก มีความยาวประมาณ X.Z ซม. และหนักประมาณ \ กรัม
ตัวอ่ อน 6 wk ตัวอ่ อน 8 wk
สรุปภาพการเจริญและพัฒนาของทารกในครรภ์ ในช่ วงwkทีI 1-8
(ตามลําดับ)
สั ปดาห์ ทีY ^ -zS :
- หน้ าตา เจริญ มีโครงสร้ างต่ าง ๆ ครบถ้ วน
- ลําตัวเหยียดตรง งอแขนขาได้ และดินQ แล้ ว
- มีเล็บมือ เล็บเท้ า ชัดเจน, มีขนอ่ อน
- อวัยวะเพศแยกได้ ชัดเจน
- เริYมดูด และกลืนได้ , หันหัวไปมา
- Yolk sac เริYมฝ่ อตัว และไขกระดูก ตับ และม้ ามเริYมทําหน้ าทีสY ร้ าง
เม็ดเลือดแดงแทน
- รก (placenta) พัฒนาอย่ างรวดเร็ว และสมบูรณ์
- รู ปร่ าง หน้ าตา เหมือนมนุษย์ มากขึนQ
-เริYมตอบสนองต่ อสิY งเร้ าภายนอก, เริYมดิน
Q แล้ ว (Quickening)
-ส่ วนทีจY ะเจริญเป็ นกระดูกแข็งจะมี Ca มาสะสมจากโครงของกระดูกอ่ อน
-มีเหง้ าฟันแท้ อยู่ในขากรรไกรครบถ้ วน (เจริญซ่ อนอยู่ในปุ่ มเหงือก)
-ลอยตัวอยู่ใน Amniotic fluid
-ทารกในครรภ์ มีความยาวจากศีรษะถึงก้ นประมาณ ^ ซม.นําQ หนักประมาณ
48 - 50 กรัม
ตัวอ่ อน 10 wk ตัวอ่ อน 12 wk
13 สั ปดาห์ - ÅÉ สั ปดาห์
- ทารกมีลกั ษณะเหมือนมนุษย์ มากขึน#
- โครงกระดูกสร้ างขึน# อย่ างสมบูรณ์ ขนึ# เรืA อย ๆ
- เซลล์ ประสาทสร้ างจํานวนเพิมA ขึน# และมีช#ันไขมันหุ้ม
- มีการเชืA อมต่ อระหว่ างระบบประสาทและกล้ ามเนื#อ
- ปอด เริAมพัฒนา
- ปุ่ มรับรส เริAมพัฒนาขึน#
- รกทีทA าํ หน้ าทีอA ย่ างสมบูรณ์ และผลิตฮอร์ โมนทีสA ํ าคัญ
- เล็บเริAมงอกออกมา
- เปลือกตายังติดกัน, คิว# และขนตาเริAมปรากฎ
- จอตา (retina) เริYมไวต่ อแสง และเริYมรับรู้ ต่อแสงได้ แล้ ว
- ระบบการส่ งคลืYนเสี ยงของหูเริYมทํางานเต็มทีY
- อวัยวะเพศภายนอกเห็น และแยกแยะได้ ชัดเจน, อวัยวะสื บพันธุ์ภายในกําลัง
พัฒนา
- ทารกในครรภ์ จะมีความยาว (จากศีรษะถึงก้ น)13.5 ซม.,นําQ หนัก
180 กรัม
ตัวอ่ อน 14 wk ตัวอ่ อน16 wk
สั ปดาห์ ทีA ÅÖ - Üá
- เป็ นระยะในการสร้ างความสมบูรณ์ ของอวัยวะต่ าง ๆ และการ
สร้ างระบบภูมคิ ุ้มกันในร่ างกาย
- มีเปลือกหุ้มเส้ นประสาทไขสั นหลัง
- การสร้ างไขมันชนิดพิเศษ สี นํา# ตาลตามส่ วนลําคอ ทรวงอก
และก้ น
- ต่ อมไขมันเริAมทํางาน สร้ างไขสี ขาว เพืAอเคลือบผิวไม่ ให้ เหีAยว
หรื อเปืA อย
- พบขนอ่ อน (Lanugo hair)
- ดิน# หรื อเคลืAอนไหวอย่ างประสานกันได้ มากขึน#
- เห็นลูกอัณฑะ หรื อช่ องคลอดชัดเจน, รังไข่ มถี ุงไข่ บรรจุอยู่ (ในเพศหญิง
จะมีถุงไข่ ทเีY กิดการตกไข่ เพียง {åå - |åå ฟอง)
- เริYมมีฟันนําQ นมเกิดขึนQ ในเหงือกของทารก
- ความยาวจากศีรษะถึงก้ น ประมาณ z[.| ซม.นําQ หนักประมาณ å.| กก.
ตัวอ่ อน 18 wk ตัวอ่ อน 20 wk
สั ปดาห์ ที1 Xb - Xc
- ทารกเริ1มมีนํา7 หนักเพิม1 ขึน7
- สั ดส่ วนของศีรษะและลําตัวจะเหมาะสม
- เริ1มมีลายมือ ลายเท้ า
- สามารถได้ ยนิ เสี ยงทีม1 คี ลื1นเสี ยงทีส1 ู งมาก ๆ ได้
- ถุงลมในปอดจะมีจาํ นวนเพิม1 มากขึน7 เรื1 อย ๆ รอบ ๆ ถุงลมมีเส้ นเลือดทีช1 ่ วยในการแลก
เปลีย1 นก๊ าซ, หลอดลมของปอดกําลังเจริญ
- ความยาวจากศีรษะถึงก้ นประมาณ XZ ซม.
และนํา7 หนักประมาณ b กก.
ตัวอ่ อน 22 wk ตัวอ่ อน 24 wk
สั ปดาห์ ทีA Üâ - Üä
- ระบบประสาทจะพัฒนาอย่ างรวดเร็ว, สมองจะโตและพบร่ อง
บนเนื#อสมอง
- เซลล์ สมองและวงจรประสาท ประสานกันอย่ างสมบูรณ์ , มีไขมัน
ห่ อหุ้มเส้ นประสาท
- ผิวจะเต่ งตึงขึน# เนืAองจากมีไขมันสะสมใต้ ผวิ หนังมากขึน#
- เปลือกตาเริAมเปิ ด - ปิ ดได้ , ตามองเห็นได้ อย่ างสมบูรณ์
- ไขกระดูกเริAมสร้ าง เม็ดเลือดแดง
- มีการถ่ ายปัสสาวะลงในนํา# ครํAา
- เริAมมีการกลับตัว เอาก้ นลงล่ าง
ตัวอ่ อน S[ wk
- ถ้ าเป็ นสายลูกอัณฑะจะเริAมเคลืAอน
ตัวจากช่ องท้ อง ลงไปอยู่ในถุง
อัณฑะ
- ทารกในครรภ์ มคี วามยาวจากศีรษะ
ถึงก้ น 28 ซม.นํา# หนักตัว 1.5 กก.
สั ปดาห์ ทีA Üå - çÜ
- สั ดส่ วนของร่ างกายเท่ ากับเด็กครบกําหนดคลอดแล้ ว
- อวัยวะครบสมบูรณ์ เกือบหมดแล้ ว
- ปอดยังพัฒนาไม่ เต็มทีA
- มีไขมันมาสะสมใต้ ผวิ หนัง คิว# ละขนตายาวและมากขึน#
- เล็บมือ เล็บเท้ างอกยาวขึน# , ผมขึน# เต็มศีรษะ
- รู ม่านตาเริAมหรีAและขยายได้ , เปิ ด - ปิ ดเปลือกตาได้
- รกเจริญสมบูรณ์ เต็มทีA
- ทารกมีนํา# หนักเพิมA ขึน# และจะเพิมA ขึน# เรืA อย ๆ
- ปอดยังคงมีการพัฒนาให้ สมบูรณ์ เต็มทีA เพืAอการหายใจหลังคลอด
-คุณแม่ จะเคลืAอนไหวช้ าลง เพราะลูกในครรภ์ ตวั โตขึน# ถ้ า
ทารกในครรภ์ ขยับแขนขา คุณแม่ จะรู้ สึกได้
-ระบบประสาทและเซลล์ สมองยังมีการเจริญเติบโตอย่ าง
ต่ อเนืAอง เพืAอเพิมA ระดับการทํางานของสมองมากขึน# ลูกน้ อย
สามารถรับรู้ ความเจ็บปวดได้ แล้ ว
ภาพแสดงทารกในครรภ์ อายุ ประมาณ Z สั ปดาห์
- หน้ าตาของทารกครบสมบูรณ์
- ผิวหนังเรียบตึง
- ทารกมีความยาวประมาณ 32 ซม., นํา# หนักตัวประมาณ 2.5กก.
สั ปดาห์ çç - çä
- ทารกเหลือขนอ่ อนไว้ ในบางบริเวณ
- มีไขสี ขาวเหลืออยู่บ้างบริเวณหลัง
- ลําไส้ จะเต็มไปด้ วยขีเ# ทา เกิดจากสารทีหA ลังA ในระบบทางเดิน
อาหารปะปนกับขนอ่ อน และเซลล์ ต่าง ๆ
- ภูมคิ ุ้มกันหรื อภูมติ ้ านทานจากแม่ จะผ่ านรกไปยังทารกได้
- ปอดสมบูรณ์ เต็มทีA
- ทารกโตสมบูรณ์ เต็มที,A อวัยวะต่ าง ๆ พร้ อมทีจA ะทํางานได้
หลังคลอด
- ศีรษะของทารกลงตําA สู่ ช่องทางคลอด
- ทารกมีความยาว 35 - 37 ซมนํา# หนักประมาณ 3 - 4 กก.