ÖLÇME 2016-2017 Öğrenci

ÖLÇME DEĞERLENDİRME
“Eğer konuştuğun hakkında ölçüm yapabiliyor ve onu

rakamlar ile ifade edebiliyorsan onun hakkında bir
şeyler biliyorsun demektir, ancak onu rakamlar ile
ifade edemezsen senin bilgin tatmin edici değildir”
Ölçemediğin sistemi geliştiremezsin !!!

ÖLÇMETEKNİĞİ, karşılaştırma
yöntemlerine dayanır, fiziksel
büyüklükleri temel alır.
Fiziksel büyüklüklerin matematik ile
tanımlanıp, kontrol edilmelerine
imkân verir.
• Diğer bir deyişle, bir uzunluğun, bir alanın,
bir kapasitenin veya herhangi bir olgunun
belirli bir birim cinsinden hesaplanmasıdır.
Bunun için standart ölçü birimleri kullanılır.
“Bir niteliğin gözlenerek gözlem sonuçlarının
sayı veya sembollerle gösterilmesine ÖLÇME
denir.”
Ölçmenin en az üç aşaması vardır:

• ölçülecek bir niteliğin olması
• niteliğin gözlenebilmesi
• amaca uygun sayı ve sembollerle
gösterilmesi
Insanlar genel olarak 3 nedenden
dolayı ölçmeye ihtiyaç duyarlar.
• Istenilen bir seyi imal edebilmek için
• Baskaları tarafından yapılan seyleri
kontrol etmek için
• Bilimsel arastırmalar için
Hangi büyüklükleri ölçeriz?
Temel Büyüklükler
SI birimleri adı verilen bu birimler;
Ölçümlerde kullanılan diğer tüm büyüklükler, bu 7 temel

büyüklükten türetilir.
Türetilmiş büyüklükler
METROLOJİ NEDİR ?
• Kelime olarak metreden türetilmiş olup
anlamı ÖLÇME BİLİMİ’dir.
• Metrolojinin Görevi : Bütün ölçme

sistemlerinin temeli olan birimlerin (SI
ve türevleri) tanımlayarak bilim ve
teknolojinin kullanımına sunmak ve
yapılan bütün ölçümlerin güvenilirliğini
ve doğruluğunu sağlamaktır.
Metrolojinin Faaliyet
Alanları
• BİLİMSEL METROLOJİ
UME (ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ)
• ENDÜSTRİYEL METROLOJİ
TSE, İKİNCİL LABORATUVARLAR
• YASAL METROLOJİ
SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI ÖLÇÜLER VE
STANDARTLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
• DİĞER
BAKANLIK MERKEZ LABORATUVARLARI, SİLAHLI
KUVVETLER, ASKERİ LABORATUVARLAR
• Dünyadaki metroloji sisteminin
yapılaşması, organizasyon
formasyonları ve yapıları bakımından
farklar göstermekle beraber bir
genelleştirme yapılarak organizasyon
ve görevlerine göre üç faaliyet
alanından bahsedilebilir. Bunlar:
• Bilimsel Metroloji
• Yasal Metroloji
• Endüstriyel Metroloji
• Kamuyu doğrudan ilgilendiren ve
ticarete konu olan ölçümlerin denkliğinin
ve güvenilirliğinin temini ile ilgili
metrolojik faaliyetler yasal metroloji
kapsamındadır. Güvenilir ölçüm, özellikle
ihtilafa düşüldüğünde veya doğru
olmayan ölçümler kişiler veya toplum
için karşı risk teşkil ettiğinde önem
kazanır. Yasal metroloji, ulusal, bölgesel
ve uluslararası düzeyde etkili ticareti
sağlayan ölçüm güvenilirliği için temel
teşkil eder.
Endüstriyel metroloji
• Endüstriyel metroloji, endüstride ürün kalitesinin teminat
altına alınması için üretim esnasında ve sonrasında yapılan
ölçümleri esas almaktadır.
• Yapılan ölçümlerin ulusal ölçme standartlarına izlenebilir
olması, ölçümlerin uluslararası kurullarca belirlenen
kurallara göre yapılması, endüstride kullanılan ölçü
aletlerinin kalibrasyonu, ayarlanması, piyasaya sürülen
ürünlerin çeşitli standart, direktif veya kurala uygun olarak
üretilip pazarlandığının tescil edilmesi, üretim veya hizmet
sektöründe faaliyet gösteren bir kuruluşun ISO 9000 gibi
belli bir kalite güvence modeline uygun faaliyet
gösterdiğinin tescili endüstriyel metroloji kapsamı içindedir.
• Metroloji ve kalibrasyon laboratuvarları bu alanda gerekli
izlenebilirlik ve sertifikasyon işlemlerini
gerçekleştirmektedirler.
Bilimsel Metroloji
• Bilimsel metroloji, endüstriyel ve yasal metroloji kapsamında faaliyet gösteren
laboratuarların uluslararası SI sistemine izlenebilirliğini sağlamak, ulusal
standartlar aracılığı ile ülkede yapılan ölçümlere referans oluşturmak için
yapılan araştırma geliştirme faaliyetlerini kapsamaktadır.
• Bilimsel metroloji, . • Uluslararası birimler sistemini (SI ve türevleri) oluşturan
birimlerin tanımına göre gerçekleştirilerek bilim ve teknolojinin kullanımına
sunulması, . • Ölçme birimleri ve bunlara ait standartların gerçekleştirilmesi,
üretilmesi, devamlılıklarının sürdürülmesi, ülke çapında dağıtılması ve
uluslararası ölçme standartlarına izlenebilirliğin sağlanması, Ölçme
metotları,ölçüm performansı, ölçme doğrulukları tayini, Ölçme cihazlarının
geliştirilmesi, Kullanıcı seviyesinde operatörlerin eğitimi, çalışma
standartlarının oluşturulması, konularını içeren tüm araştırma faaliyetlerini
kapsamaktadır.
• Bilimsel metroloji kapsamındaki çalışmalar “Ulusal Metroloji Enstitüleri”
tarafından yürütülmektedir. Bu enstitüler uluslar arası alanda bulundukları
seviyeyi karşılaştırmalı ölçümlerle belirlemektedirler.
• Uluslararası düzeyde bilimsel metroloji alanındaki faaliyetlerin koordinasyonu
BIPM tarafından sağlanmaktadır. (Uluslar arası Ölçü ve Ağırlıklar Bürosu)
ULUSAL STANDARD : Bir ülkede resmi olarak tanımış ve
ülkedeki diğer tüm standartlar için değeri referans teşkil
eden yüksek doğruluklu standarttır.
REFERANS STANDARDI : TKS laboratuvarı ve diğer
firmaların ölçüm yerlerinde bulundurulan ve buralarda
yapılan ölçümler için değeri referans teşkil eden yüksek
doğruluklu standarttır.
TRANSFER STANDARDI : Referans standartlarla kalibre
edilmiş ve değeri firma veya kuruluş içersinde alt seviye
çalışma standartları için referans teşkil eden standarttır
ÇALIŞMA STANDARDI : Referans standartları ve uygun
ölçme cihazları ile kalibrasyonu yapılmış, sıklıkla
kalibrasyon ve kontrol işlemlerinde kullanılan, nispeten
daha düşük doğruluğa sahip standarttır.
• Kalibrasyon ; belirli koşullar altında, bir
ölçme cihazı veya bir ölçme sisteminin gösterdiği
değerler veya, bir maddi ölçüt veya bir referans
malzemenin verdiği değerler ile ölçüm
standartları ile gerçekleştirilen ve bunlara karşılık
gelen değerler arasındaki ilişkiyi kuran işlemler
dizisi olarak tanımlanır.
• Test ; Bir ürün veya cihazın belirlenen şartlara
uygunluğunun kontrol edilmesidir.
• Analiz ; Verilen bir maddeyi veya malzemeyi
oluşturan yapı taşlarını bulmak için yapılan
işlemler dizisidir.
• İzlenebilirlik ; bir ölçüm sonucunun veya bir
ölçüm standardının değerinin belirli referanslarla,
genellikle ulusal veya uluslararası standartlarla,
tamamının ölçüm belirsizliği belirlenmiş olan
kesintisiz bir karşılaştırmalı ölçüm zinciri ile
ilişkilendirilebilmesi özelliğidir.
Ölçüm Esasları
Fiziksel Büyüklükler ;kuvvet, basınç, sıcaklık vb.

“Ölçüm sonucu ölçme yöntemine bağlı değildir.”
Fiziksel Olmayan Büyüklükler

(Endüstriyel büyüklükler); sertlik, yüzey pürüzlülüğü vb
“Temelinde herhangi bir yasa veya kanun mevcut değildir
ve ölçüm yöntemine bağlı olarak ölçüm sonucu değişir.”
Ölçüm Yöntemleri
Doğrudan Ölçüm; termometre ile sıcaklık, terazi ile
kütle ölçümü
Dolaylı Ölçüm ;kuvvet ölçümünde F = W=m.g
formülüne dayalı bir ölçüm ile sonuca varılması
“Fiziksel olmayan büyüklükler için dolaylı ölçme metodu söz
konusu olamaz.”
Ölçüm Çeşitleri
Mutlak Ölçüm; ölçme büyüklüğünün değerinin, aynı
büyüklük için belirlenmiş olan referansa göre bulunması
Mukayeseli Ölçüm; Fiziksel büyüklüğün temel veya
türetilmiş aynı çeşit bir referans ile mukayese yapılarak
doğrudan ölçülmesi
Ölçüm Hatası; ölçüm sonucundan, ölçülen büyüklüğe ait
gerçek değerin çıkartılmasıyla elde edilen değerdir.
Ölçüm Doğruluğu (accuracy); ölçüm sonucu ile ölçülen
büyüklüğün gerçek değeri arasındaki yakınlık derecesidir.
Nitel bir kavram olduğundan sayısal olarak ifade
edilmemelidir.
Kesinlik (precision); sistemin tekrarlanabilirliğinin bir
ölçüsüdür.
Tekrarlanabilirlik; aynı ölçüm koşulları altında (aynı ölçüm
prosedürü, aynı gözlemci, aynı koşullar altında kullanılan
aynı ölçme cihazı, aynı konum, aynı kullanım koşulları, kısa
zaman aralığında tekrar) gerçekleştirilen, aynı ölçülen
büyüklüğe ait birbirini izleyen ölçüm sonuçları arasındaki
yakınlık derecesidir.
Eğilim (bias); ölçme cihazı göstergesinin sistematik hatasıdır
ve ulaşılmak istenen değerden sapmasıdır.
Ölçüm Belirsizliği; ölçüm sonucu ile beraber yer alan ve
ölçülen büyüklüğe, gerçek değerinin içinde
bulunduğu değerler aralığına karşılık gelebilecek
değerlerin dağılımını karakterize eden parametredir.
Ölçüm belirsizliğinin İstatistiksel İfadesi ; ölçüm hatası
sistematik ve rasgele olmak üzere iki bileşenden
oluşur.
Ölçüm hataları, genel olarak belirsizlikle ifade edilir.
Hata dağılımı, istatistiksel metotlar kullanılarak ifade
edilir.
Rasgele hata, tekrarlanabilirlik koşulları altında aynı
ölçüm sonsuz sayıda yapıldığında, her bir ölçüm
değerinin sonsuz sayıdaki ölçümün ortalamasından
sapmasıdır ve belirli bir istatistiksel dağılım gösterir.
• Temel Kavramlar, Teknik Terimler (Terminology)
• Deney (Experiment)
• Bir değişkenin etkilerini gözlemlemek üzere koşulları
hazırlanmış gözlem ya da deneyleme sürecinin ürünüdür.
• Deneysel yöntem (Experimental Procedure)

• Deney parçası (Test Piece):
• Üzerinde deney yapılan ve istenildiğinde değiştirilebilen
belirli bir donanım.
• Aletler (Instruments):
• Hisseden, sayan, okuyan, ölçen, gözlem yapan, kayıt eden,
bilgiyi saklayan, ve düzeltme yapan sistemler.
• Deney teçhizatı (teçhizat, donatım) (Testing

Equipment):
• Bir deneyin gerçekleşmesi için tesis edilmiş tüm aletler
(deney parçası ve aletler hariç).
• Deney tesisatı (alet, cihaz, sistem, aparat) (Testing
Apparatus)
Bir deneyin gerçekleşmesi için tesis edilmiş tüm aletler (deney
parçası ve aletler dahil).
• Deney tasarımı (Desing of Experiments)
• Deney işlemi (Test Run)
Deney tesisatını belirlenmiş şartlar altında çalıştırıp bütün alet
ölçülerini kaydetme
işlemi.
Her deney işlemi sonunda bir veri (data) elde edilir.
• Deney işlemlerinin sıralanması (Sequence of testing):
Deney tesisatında yapılan işletme değişikliklerinin sırası.
• Deney planı (Experimental Planning)
Önceden belirlenmiş amaca yönelik, deneyin nasıl yapılacağını
belirleyen işlem sırası.
• Ölçme (Measurement)
Bağımsızi bağımlı ve sık sık kontrol edilemeyen değişkenlerin aletler
ile tespit
edilmesidit.
• Tekrarlama (Replication):
Deneyde daha önceki şartlara dönülerek veya ufak değişiklikler
yapılarak ölçmenin
tekrarlanması.
• İşlenmemiş veriler (Raw data)
Ölçü aletlerinden doğrudan alınan değerler.
• Düzeltilmiş veya işlenmiş veriler (Processed
data)
Matematiksel işlemler sonucu gerekli düzeltmeler
yapıldıktan sonra elde edilen değerler.
İşlenmiş veriler grafiği, çizilmiş bir eğri, bağımlı ve
bağımsız değişkenler arası fonsiyonel bağıntı.
• Değişken (Variable):
Genel anlamda değişime uğrayan fiziksel büyüklüktür.
Eğer bu değişim diğer değişkenlerden bağımsız olarak
kontrol edilebiliniyorsa, bu değişkene ‘‘Bağımsız
değişken’’ denir.
• Kontrollu deney (Controlled Experiment):
Dış etkenlerden arındırılmış ve bağımsız değişkenleri
deneycinin tam istediği gibi değiştirebildiği deneyler.
Deneysel hata (Experimental error):
• Ayar edilmiş ve bilinen bir büyüklük ile aletin
okuduğu değer arasındaki fark.
İki çeşit hata (deviation):
• Sistematik hata (ölçme sisteminden):
Deney sistemi kontrol edilebiliyorsa hata
bilinebilir veya tahmin edilebilir.
• Rastgele hata:
Kaynağı belli olmayan hatalar; kaynağı iyi
bilinmeyen, ölçüm yapan kişiye veya ölçme
aracına bağlı olan ve ölçme sonuçlarına
gelişigüzel yansıyan hatalar, tesadüfi hatalar.
Doğruluk hatası (Accuracy error)
Bir aletin kaç kere ölçme yapılırsa yapılsın gerçek veya tahmin
edilmiş büyüklükten belirli bir miktar sapmasına o aletin
doğruluğu denir. Diğer bir değişle aletin doğrulu, bilinen bir giriş
değerinden bir miktar sapmayı gösterir.
• Doğruluk hatası sabit bir hatadır. Belirli bir sayıda ölçmenin
ortalaması ile gerçek değer arasındaki fark olarak ifade edilir.
• Sistematik hatalardan kaynaklanır.
• Doğruluk kalibrasyon ile artırılabilir.
Kesinlik hatası (Precision error)
Bir aletin değişmeyen bir büyüklüğü ard arda ölçüldüğünde daima
aynı sayı ile ifade edebilme özelliğidir.
• Doğruluk hatası gibi sabit bir değer değildir.
• Rastgele hatalardan kaynaklanır.
Belirsizlik (Uncertainty)
Hata gibi bir sayıdır, ancak tahmin edilmiş bir büyüklüktür: (±
değer).
‘‘Muhtemel hata’’ diye tanımlanabilir.
İstatistiksel metodlar ile toplanan verilerin analizi sonucu
hesaplanabilir.
Kalibrasyon (ayarlama) (Calibration)
Kalibrasyon doğruluk hatasını azaltmak ve cihazı kontrol etmek için
yapılan işlemdir.
Bilinen giriş değerleri kullanılarak, aletin çıkış değeri ile giriş değeri
arasındaki ilişkiyi belirleme işlemi. Bir cihazın üç şekilde kalibrasyonu
yapılabilir:
• Temel standartlara göre,
• Daha yüksek doğruluktaki bir cihaz ile,
• Bilinen bir giriş değerine göre, kontrolü, ayarlanması, tamiri ile
yapılır.
Duyarlık (Sensitivity):
Bir ölçme aletinin mümkün olabildiğince en küçük sinyalleri bile gösterebilmesi.
Çok küçük fiziksel değişkenleri algılayabilme özelliği.
Duyarlığın artması, ölçme alanını daraltacağından ve dış etkenler ölçme değerlerini
etkileyeceğinden, belirli bir değeri aşmamalıdır.
Duyarlık = çıkış değerinin değişim miktarı / giriş değerinin değişim miktarı
S = da / db
Standartlar (Standards)
Okunabilirlik (Readability):
Bir aletin kadranındaki ölçeğin küçük veya büyük olma özelliği.
Örnek: Aynı karakteristiklere sahip 10 cm uzunluğunda kadranı olan aletin
okunabilirliği, kadranı 5 cm olan aletin iki katıdır.
En küçük sayı (least count):

Bir aletin en küçük gösterebildiği değer, ölçek birimi. (Ölçeğin iki çizgisi arasındaki
en küçük fark)
Histeresiz (Hysteresis):
Sürtünme, manyetik etkiler, elastik deformasyon, termal etkiler gibi sebepler ile
aletin ölçülen değerinin altında veya üzerinde değerler göstermesi.
Başlangıç (Threshold):
Aletten en küçük çıkış değerini elde edebildiğimiz giriş
büyüklüğü.
Bu değer giriş biriminin veya kadrandaki max. değerinin
bir kesri olarak ifade edilebilir.
Çözümleme (Resolution)
Çıkış büyüklüğünde herhangi bir değişim yapabilecek en
küçük giriş değeri.
Lineerlik (Linearity)
Kalibrasyon eğrisinin belirli bir değer arasında doğru
halini alması.
Çalışma aralığı (Range span)
Aletin çalışabileceği min. ve max. giriş değerleri
arasındaki fark.
MÜHENDİSLİKTE ÖLÇME TEKNOLOJİLERİ
 Mühendislikte her türlü teorik ve pratik

ölçümlere metroloji (ölçme bilimi) denir.
 Mühendislik uygulamalarında tüm ölçümlerin
belirli kurallar ve standartlar çerçevesinde
yapılması gerekmektedir.
 Yapılan ölçümlerin doğruluğunun ve
güvenilirliğinin tespiti için “hata analizi” ve
“belirsizlik analizi” yapılmalıdır.
MÜHENDİSLİKTE ÖLÇME TEKNİKLERİ
 Lineer ölçümler (uzunluk, kalınlık, derinlik)
 Açısal ölçümler (koniklik, açı)
 Yüzey ölçümleri (yüzey pürüzlülüğü, dalgalılık)
 Geometrik ölçümler (yuvarlaklık, düzlük, diklik)
 Fiziksel ölçümler (basınç, ısı, sıcaklık)
 Elektriksel ölçümler (akım, voltaj, direnç, kapasitans)
 Optik ve lazer ölçümler (interferometre, dijital
mikroskoplar)
 Otomasyon ölçümler (Koordinat Ölçme Makinesi,
sensörler)
 Özel ölçümler (vida ve diş profil ölçümleri, dişli profil
ölçümleri)
ÖLÇÜMLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Yukarıda belirtilen ölçme teknikleri ile bir
parçanın herhangi bir özelliği ölçülür.
 Bu ölçümlerin, aynı şartlar altında belirli
sayıda tekrarlanması gerekebilir.
 Bunun nedeni, ölçümler sırasında yapılan
hataları tespit edebilmektir.
2. TEMEL KAVRAMLAR
DOĞRULUK VE HASSASİYET (KESİNLİK)

Doğruluk; bir parametrenin ölçüm değerinin gerçek
değerine olan yakınlık derecesidir.
Hassaslık; aynı şartlarda tekrarlanan
ölçümlerin aynı sonucu verme derecesidir.
2. TEMEL KAVRAMLAR
DOĞRULUK VE HASSASİYET (KESİNLİK)
Herhangi bir ölçüm sistemi; doğru olup kesin

olmayabilir, kesin olup doğru olmayabilir,
ikisi de olmayabilir veya her ikisi de olabilir.
Gerçek Değer Ölçülen Değer

Olasılık Yoğunluğu
Doğruluk
Hassaslık
2. TEMEL KAVRAMLAR
1. OKUNABİLİRLİK (Readability)
Ölçme cihazının okuma skalasının

genişliğidir. Genelde okunabilirliği
büyük olan aletler tercih edilmelidir.
2. DUYARLIK (Sensitivity)
Bir ölçme cihazının mümkün olabildiğince

en küçük sinyalleri bile
gösterebilmesidir. Çok küçük fiziksel
değişkenleri algılayabilme özelliğidir.
2. TEMEL KAVRAMLAR
3. HİSTERİZİS (Hysteresis)
 Sürtünme, manyetik etkiler, elastik
deformasyon, termal etkiler gibi nedenlerle
cihazın ölçülen değerinin altında veya
üzerinde değerler göstermesidir.
 Genellikle bir ölçme cihazında, ölçme
yapılırken herhangi bir değere artarak veya
azalarak yaklaşılması durumunda histerizis
olayı nedeniyle farklı okunabilir.
4. KALİBRASYON –AYARLAMA- (Calibration)
 Doğruluk hatasını azaltmak ve cihazı kontrol etmek
için yapılan işlemdir.
 Bilinen giriş değerleri kullanılarak, cihazın çıkış
değeri ile giriş değeri arasındaki ilişkiyi belirme
işlemidir.
 Üç şekilde kalibrasyon yapılabilir:
1. Temel standartlara göre,
2. Daha yüksek doğruluktaki bir cihaz ile,
3. Bilinen bir giriş değerine göre
kontrolu, ayarlanması ve tamiri ile yapılır.
DİNAMİK ÖLÇMENİN TEMEL PRENSİPLERİ
 Fiziksel bir büyüklüğün değeri zamanla
değişmiyor ise yapılan ölçüme statik ölçme,
değişiyorsa yapılan ölçüme dinamik ölçme
denilir.
Statik Ölçme: Sabit bir yük altında bir kirişin
deformasyonunun ölçülmesi.
Dinamik Ölçme: Bir borudaki akışkanın hızı, titreşen bir
kirişin deformasyonunun ölçülmesi.
Dinamik ölçüm sistemleri; 0., 1. ve 2. dereceden
diferansiyel denklemlerle ifade edilebilecek şekilde
davranış gösterir.
Boyut (Dimension) ve Birim (Unit)
 Boyut, bir sistemin veya bir cismin özelliği veya
davranışını belirlemek üzere kullanılan fiziksel
değişkenlere verilen genel addır.
 Birim, ise boyut için seçilen keyfi bir karşılaştırma
değeridir.
Ülkemizde SI birim sistemi kullanılmaktadır.
 MKS sistemi Meter Kilogram Saniye
 CGS sistemi Centimeter Gram Second
Standart (Standard): Ulusal ve uluslar arası
kuruluşlar tarafından kabul edilen belirli ölçülerdeki
fiziksel büyüklük, ölçme yöntemi ve uyulması gereken
kurallar.
Bazı Standartlar
1 metre : Lazer ışığının boşlukta 1 saniyede kat
ettiği mesafenin 2999792458’de biridir.
1 saniye : Temel haldeki Sezyum 133 atomunun iki
uyarılma seviyesi arasındaki elektron geçişine karşılık
yayınladığı ışığın periyodunun 9192631770 katıdır.
Standart saat Bureau International de l’Heure’de
(Paris) bulunmaktadır.
1 kilogram : Geçmişteki tanımı 1 litre suyun oda
sıcaklığındaki kütlesidir.
Günümüzde 1 kg çok özel şartlar altında korunan
(International Bureau of Weights and Measures -
Sevr,Fransa-) platin-iridyum karışımı (%90 platin,
%10 iridyum) silindirik bir çubuktur.
4. BOYUT VE ALAN ÖLÇÜMLERİ
1 metre, ışığın boşlukta 1/299.792.458 saniyede aldığı yol

KUMPASLAR
39.5 mm 8.6 mm
27.5 mm 39.5 mm 13.6 mm
30.45 mm 19.40 mm
11.00 mm
32.95 mm
9.22 mm 18.74 mm
19.50 mm
21.67 mm
10.117 mm
8.714 mm
STANDART SAPMA NEDİR?
• Standart sapma kavramını daha iyi
anlayabilmek için öncelikle aritmetik
ortalama kavramı üzerinde
durulmalıdır.
• Aritmetik ortalama; dağılımın orta
noktasını gösteren ve dağılımı temsil
eden bir ölçüdür.
• Ancak aritmetik ortalama dağılımın
yaygınlığı hakkında bilgi veremez.
• Aritmetik ortalamaları aynı olan iki
dağılım aynı yaygınlıkta
olmayabilir.
• Örneğin; 10,22,34 değerlerini alan
3 kişilik bir dağılımda aritmetik
ortalama 66/3=22’dir.21,23,22
değerlerini alan başka bir 3 kişilik
dağılımda aritmetik ortalama yine
66/3=22’dir.
• İki dağılımın aritmetik ortalaması
22 olduğu halde birinci dağılımda
değerler (1 ve 3’üncü değerler)
aritmetik ortalamadan çok uzakta
iken ikinci dağılımdaki değerler
ortalamaya çok yakındır.
• Bir dağılımda değerler aritmetik
ortalamadan uzaklaştıkça dağılımın
yaygınlığı artar.
• Dağılımın yaygınlığını gösteren
ölçülerin en önemlisi STANDART
SAPMA’dır.
• Standart sapma dağılımdaki her
bir değerin ortalamaya göre ne
uzaklıkta olduğunu, diğer bir
deyişle dağılımın ne yaygınlıkta
olduğunu gösteren bir ölçüdür.
• Standart sapma büyüdükçe
dağılım yaygınlaşır.
• Genel olarak, standart sapmanın
küçük olması; ortalamadan
sapmaların ve riskin az olduğunun,
büyük olması ise; ortalamadan
sapmaların, riskin çok olduğunun
ve oynaklığın göstergesidir.
SS : Standart sapma
Xi : i’nci ölçüm değeri
: n sayıda ölçümün ortalaması
n : Ölçüm sayısı
VARYASYON KATSAYISI
(DEĞİŞİM KATSAYISI)
 Standart sapma dağılımın
yaygınlığını gösteren bir ölçüdür.
 Ancak standart sapma ile dağılım
hakkında çok fazla bir şey
söylemek olanaksızdır.
 Örneğin; bir dağılımın standart
sapması 6 ise bu değer büyük
müdür, yoksa küçük müdür?
• Bir karar verebilmek için
VARYASYON KATSAYISINI
hesaplamak gerekir.
• Varyasyon katsayısı; standart
sapmanın ortalamaya göre yüzde
kaçlık bir değişim gösterdiğini
belirtir.
S
V = --------- x 100
X
Örnek : Ortalaması 31.7 ve
standart sapması 8.37 olan bir
dağılımın varyasyon katsayısı,
V = (8.37 / 31.7) x 100

= % 26.4
Bu dağılımdaki değerler ortalamaya
göre %26.4’lük bir değişim
göstermektedir.
HATA ANALİZİ
Sayısal yöntem, bir yaklaştırma içerdiğinden dolayı
analitik çözüme göre sonuçlarda hatalar olabilir.
Bir çok teknik problemde analitik ile sayısal çözüm
arasındaki hatalar hesaplanamayabilir.
Hesaplamalar ve ölçmelerle ilgili hatalar;
 Doğruluklarına
 Hassaslıklarına
göre karakterize edilebilir.
125
Doğruluk
hesaplanan ya da ölçülen değerin gerçek
değere ne kadar uyduğunu ifade eder.
Hassaslık
hesaplanan ya da ölçülen değerlerin kendi
aralarında ne kadar uyumlu olduklarını ifade
eder.
126
Artan doğruluk
Artan hassaslık
a) Yanlış ve belirsiz b) Doğru ve belirsiz

127
c) Yanlış ve hassas d) Doğru ve hassas
3. DENEYSEL BULGULARIN ANALİZİ
Hata: Bir büyüklüğün gerçek değeri ile onu temsil
eden değer arasındaki farktır.
gerçek değer = yaklaştırma + hata

gerçek hata (Et ) = gerçek değer – yaklaştırma
Burada, istenilen değerin mertebesi dikkate

alınmamaktadır.
Örneğin; 1 cm lik bir hata, köprü yerine perçinde

ölçülüyorsa daha anlamlı olur.
128
Büyüklüklerin mertebelerini de dikkate almanın bir yolu,
hatanın gerçek değere normalize edilmesidir.
gerçek oransal bağıl hata = gerçek hata / gerçek

değer
t = (gerçek hata / gerçek değer) x % 100
129
Bir köprü için gerçek değer : 10.000 cm
ölçülen değer : 9.999 cm
Gerçek hata = 10.000 – 9.999 = 1 cm

Gerçek bağıl yüzde hata (  t ) = (1/10.000) x 100=0.01
Bir perçin için gerçek değer : 10 cm

ölçülen değer : 9 cm
Gerçek hata = 10 – 9 = 1 cm
Gerçek bağıl yüzde hata (  t ) = (1/10) x 100=10
Perçin için bağıl hata daha yüksektir.

Köprü için oluşan hata önemsizdir.
130
Hesaplamalarda;
1. İşlemlerden oluşan (iç) hatalar
2. Kesme hataları
3. Yuvarlatma hataları
mevcuttur.
131
1. İşlemlerden Oluşan (İç) Hatalar
 Elde olmayan nedenlerle ölçümlerde

 Yaklaşım gereği verilerin ondalık
basamaklarından gerekli olanlarının
sınırlı sayıda kullanılması nedeniyle
oluşurlar.
Zaman peryodu, voltaj, uzunluk gibi
fiziksel ölçümlerde …
132
3. DENEYSEL BULGULARIN ANALİZİ
1. İşlemlerden Oluşan (İç) Hatalar
Örnek:
6.4837569 V gibi bir voltaj ölçümündeki
çok ondalı olarak verilmiş olsa bile,
hesaplamada bu sayının ondalık
kısmının çok azı kullanılır. Çünkü bu
doğrulukta voltaj ölçümü yapılamaz.
Benzer durum; ∏ sayısı için geçerlidir.
3.14, 3.14154 veya 3.14159265, ∏
yi temsil etmezler.
133
2. Kesme Hataları
Genelde, sonsuz terimli bir seriyi uygun bir
şekilde keserek sayısal sonuçlar bulunur.
Belli sayıda terimden sonra gelen terimlerin
ihmal edilmesi bir hataya neden olur. Buna
kesme hatası denir.
Örnek: Sonsuz terimli bir kuvvet serisi;
x3 x5 x7
sin x  x     ...
3! 5! 7!
Radyan cinsinden verilen bir x açısının
sinüsünü hesaplamada kullanılabilir. 134
2. Kesme Hataları
7
Bu serinin bütün terimlerini x
hesaplamak imkansızdır. Fakat ya
da x gibi sonlu terimlerde de
9
hesaplama bitmez.
İşte, ihmal edilen terimler yani
toplama katılmayan sonsuz sayıdaki
terimler kesme hatalarını meydana
getirirler.
135
3. Yuvarlatma Hataları
Bilgisayarlar veya elektronik hesap

makinelerinin hesaplamalar sırasında
sadece belirli sayıda anlamlı basamağı
saklamalarından kaynaklanan hatalardır.
 ,e , 7 gibi sayılar sabit
sayıda anlamlı basamakla yapılamaz.
Fakat bilgisayarda da bu sayılar tam
olarak ifade edilemezler.
136
137
Ölçüm Hatalarının Tespiti ve Giderilmesi
138
Standart Sapma (İstatiksel Belirsizlik)
143
Standart Sapma (İstatiksel Belirsizlik)
Normal Dağılım Eğrisi
144
Standart Sapma Hesaplama (Örnek)
Aşağıdaki ölçümler 0.01 cm hassasiyetindeki bir
cetvelle 10 defa ölçülen bir uzunluğa aittir.
Sapmaların mutlak değerlerinin ortalamasını ve
standart sapmayı hesaplayınız.
145
146
147
148
5. BASINÇ, AKIŞ VE SICAKLIK ÖLÇÜMLERİ
Basınç; mutlak basınç, efektif (gösterge, etkin) basınç ve vakum

basıncı olarak ifade edilir.
İçinde yaşadığımız atmosferde hali hazırda mevcut olan bir

atmosfer basıncı vardır. Bu basınç, atmosfere açık olan gaz ve sıvı
sistemlerine tesir eder. Dolayısıyla atmosfere açık sistemlerde
basınç gerçek basınç değildir. Buna bir de atmosferin yaptığı
basıncı eklemek gerekir. Bu toplam basınca mutlak basınç denir.
Diğer taraftan atmosferin basıncını göz önüne almayıp, içinde

yaşadığımız çevrenin basıncını sıfır kabul ettiğimiz zaman bulunan
basınca ise efektif basınç adı verilir.
Bir noktadaki gerçek basınç mutlak basınçtır. Mutlak basınç,

atmosfer basıncı ile efektif basıncın toplamına eşittir.
Basınç ölçümlerine nerelerde ihtiyaç duyulur?

 Basınç üreten cihazlarda (Güç üreten makineler,
türbinler vb. güç tüketen makineler kompresör,
pompa)
 Pnömatik yada hidrolik olan mekanik elemanlarda
 Biomedikal uygulamalarda (Kan basıncı gibi)
 Boru ve tünellerdeki basınç kayıpları
 Atmosfer şartlarında (hava tahmini, yükseklik)
 Akım hızlarının dolaylı ölçümlerinde
 Basınçlı kaplarda, vs…
root mean square

R (Karekök), M (Ortalama), S (Karesi)
Dinamik Basınç = A Basıncı‐B Basıncı = (1/2)ρV2

Manometre: Gaz veya sıvı akışkanların basıncını ölçmek için

kullanılan cihazdır.
Barometre: Atmosfer basıncını ölçen cihazdır.
U tipi manometrelerde h yüksekliği çıplak gözle _+ 2mm hassasiyetle

ölçülebilir.Manometrelerde çoğunlukla kullanılan saf su ve cıva gibi
akışkanların yoğunlukları, tablolardan genellikle %0.005 hassasiyetle
bulunabilir. Görüldüğü gibi, manometre sıvısının yoğunluğunun ölçme
hatası üzerine etkisi çok küçüktür. Bu nedenle U tipi manometrelerin
hassasiyetini arttırmak için sıvı yüksekliğinin mümkün olduğu kadar
hassasiyetle ölçülmesi gerekir.
Her türlü fiziki kuvvet ve basınç değişimini algılayan ve bu değişimi
elektriksel sinyale çeviren elemanlara basınç sensörü denir.
Basınç sensörleri, çalışma prensibine göre dört grupta incelenebilir.
1. Kapasitif basınç ölçme sensörleri
2. Strain gage (şekil değişikliği) sensörler
3. Load cell (yük hücresi) basınç sensörleri
4. Piezoelektrik özellikli basınç ölçme sensörleri
Sıcaklık Nedir?
Moleküler aktivitenin (moleküler kinetik enerjinin) göstergesidir.
Fiziksel bir büyüklüktür. Temel bir boyuttur.
Isı nedir?
Isı bir enerji türüdür. Sıcaklık farkı ile gerçekleşir.
Termodinamiğin sıfırıncı, ikinci ve 3. kanunu sıcaklık ile ilgilidir.
Termodinamiğin sıfırıncı kanunu: İki cisim üçüncü bir cisimle ısıl
dengede ise (sıcaklıkları eşitse), bu iki cisim birbiri ile ısıl
dengededir.
Termodinamiğin ikinci kanunu: İşlemler belirli bir yönde cereyan
eder. Isı yüksek sıcaklıktaki bir kaynaktan düşük sıcaklıktaki bir
kaynağa doğru geçer. Bu işlemi tersine gerçekleştirmek için
sisteme enerji vermek gerekir.
Termodinamiğin üçüncü kanunu: Sıfır mutlak sıcaklıkta ( 0 Kelvin)
sıcaklığında saf kristal halinde bulunan bütün maddelerin entropileri
sıfırdır.
Termodinamiğin 1. kanunu ise enerji korunumu ile ilgilidir.
Bir referans sistemine göre sıcaklık ölçen cihazlara termometre

veya sıcaklık ölçer denir.
Termometrede sıcaklığı değerlendirmek için kullanılan özelliğe
termometrik özellik denir. Uzunluk, hacim, basınç, elektrik direnci,
potansiyel fark, renk değişimi ve yüzeylerin ışınım şiddetleri
termometrik özelliklerdir. Bu termometrik özellikler kullanılarak
çeşitli sıcaklık ölçerler geliştirilmiştir.
Niçin Sıcaklık Ölçülmesi Yapılır?

1.Kontrol için
2.Gözlem için
3.Güvenlik ve enerji verimliliği için
6. KUVVET, MOMENT VE YER DEĞİŞTİRME ÖLÇÜMLERİ
Sensör ve transducerlar
Piezoelektrik özelliği; özellikle kristal ve kemik gibi bazı

malzemelere uygulanan mekanik etki sonucunda,
malzemenin elektrik alanı ya da elektrik potansiyeli
oluşturma yeteneğidir.
Kütle (ağırlık) ölçümleri

1. Elektronik yük hücresi (load cell)
Kütle (ağırlık) ölçümleri

1. Hidrolik/Pnömatik yük hücresi (load cell)
7. HIZ, İVME VE TİTREŞİM ÖLÇÜMLERİ
Hız Ölçümleri
Hız; doğrusal ve açısal yer değiştirmenin zamana

göre oranıdır. Hız skaler bir büyüklüktür.
1. Takometreler ve Hız Algılayıcıları

Elektromanyetik Doğrusal Hız Algılayıcıları;
genellikle periyodik olarak değişen hızları ölçmekte
kullanılır. Bu cihaz bir sargı içinde hareket edebilen
sabit bir mıknatıstan oluşur. Bu şaft hareket
ettikçe bir elektromanyetik kuvvet (emf) endüklenir.
Hareket ne kadar hızlı olursa o kadar yüksek bir
emf oluşur.
Hız Ölçümleri
1.1 Elektromanyetik Takometre Jeneratörler;
Takometre olarak üç farklı jeneratör kullanılabilir.
DC takometre jeneratörler, AC endüksiyon
takometreler ve AC sabit mıknatıslı takometreler
Hız Ölçümleri
1.2 Dişli Rotorlu Elektromanyetik Takometreler;
Üzerinde dişliye benzeyen, ferromanyetik
malzemeden çıkıntılar olan bir rotora sahiptir. Hall
etkisi, eddy-current ya da endüktif tip bit yaklaşım
algılayıcısı ile beraber kullanılırlar. Hissedici sistem
olarak en çok elektromanyetik etki kullanılır. Bu
sistemde bir bobin kullanılır. Dişli rotor bobinin
önünden geçtikçe manyetik akının şiddeti
değişmektedir. Bu akı değişikliği bobinde bir
elektromotor kuvvet endüklemektedir. Bu emk bir
puls şeklinde oluşmaktadır. Bu pulsların sayılması
sonucunda açısal hız bilinebilmektedir
Hız Ölçümleri
1.3 Elektro-optik Takometre;
Elektro optik bir algılayıcıdan bir ışık hüzmesi
gönderilir. Dönen cismin üzerindeki bir noktadan
periyodik olarak geri dönen ışık toplanır. Bu ışığın
periyodu dönen cismin periyodu ile aynıdır
Hız Ölçümleri
Mekanik takometre;
İndüksiyon Takometre;
Alternatif akımla beslenen devrelerde, manyetik akıyı
değiştirmek suretiyle indüktörler kullanılarak yapılan
akım yaratma işlemi.
Stroskobik Hız Ölçümü

Manyetik Enkoderler
Metalden yapılmış dönen bir disk ve manyetik dalgaları
alabilen bir algılayıcıdan oluşur. Disk döndüğünde
algılayıcı, dönen diskin boş ve dolu kısımlarına göre
değişik manyetik değerleri ölçmektedir. Dolu alanlar
için 1, boş alanlar için 0 ölçümleri yapılır ve algılayıcı
uygun bir çevrimle ölçümleri anlamlı hale getirir.
En yaygın kullanılanları; ince çizgisel
bölüntüler bulunduran doğrusal
veya dairesel cam araçların
üzerinden fotoelektrik tarama
vasıtasıyla bölüntü algılaması
prensibine göre çalışır.
Manyetik Enkoderler
Tarama ünitesi; bir ışık kaynağı, ışığı yoğunlaştıran
kollimatör, bölüntülü bir cam ve silikon fotovoltaik
hücrelerden oluşmaktadır. Işık kaynağından çıkan
yoğunlaşmış ışık demetleri, bölüntülü camdan ve
süzgeçten geçerek karşı taraftan algılanır. Camdan
geçerek karşıda fotovolatik hücreler tarafından
toplanan ışığın yoğunluğuna göre elektriksel sinyaller
haline dönüştürülür.
Çıkış sinyalleri, sinüzoidal
eğrilerle yorumlanır.
Optik Enkoderler
Açısal hız ölçümü için manyetik takometre

Doppler Hız Ölçümü

Hareketin ölçülen dönme frekans değişimi ile çalışır.
3-D Particle Image Velocimetry (PIV)

Laser Doppler Velocimetry (LDV or LDA)

İvme Ölçerler
İvmeölçerler, genel amaçlı mutlak hareket
ölçümlerinde, şok ve titreşim ölçümlerinde kullanılırlar.
Bir yapının ya da Bir makinenin ömrü, çalışma
sırasında maruz kaldığı İvmenin şiddeti ile orantılıdır.
İvmeölçerler değişik alanlarda kullanılmakla birlikte;
Saha, bina, köprü, Madencilik gibi alanların yanı sıra
otomotiv, iş makinesi, Kamyon gibi taşıtlarda da
dinamik değişimleri ölçmek için de kullanılmaktadır.
İvme Ölçerler
Yüksek frekanslı ivmeölçerler ile çarpma testleri, çok
yüksek devirli motorların testleri yapılabilmektedir.
İvmeölçerler ölçme tekniğine göre (yüksek sıcaklığa
dayanaklı, sismik, çok, hassas, üç eksenli vb.) farklı
sınıflara ayrılmaktadır. İvmeölçerlerin kullanım
alanlarından en büyük pay otomotiv sektörüne
aittir.
İvme Ölçerler
İvme ölçerler, genel amaçlı mutlak hareket ölçümlerinde,
şok ve titreşim ölçümlerinde kullanılırlar.Bir yapının ya
da bir makinenin ömrü,çalışma sırasında maruz kaldığı
ivmenin şiddeti ile orantılıdır. Bir yapının çeşitli
noktalarındaki titreşimin genliği ve fazı, bir modal analiz
yapılabilmesine izin verir.
İvme Ölçerler
Yapılacak olan bu analiz sonucunda dinamik olarak
çalışacak parçaların çalışma modları belirlenerek tüm
sistemin dinamik karakteri ortaya konabilmektedir.
Sismik ivmeölçerler ile yer, bina, köprü üzerinde
deprem, inşaat, madencilik çalışmaları, büyük nakliye
vasıtaların yol açtığı titreşimler ölçülebilir. Yüksek
frekanslı ivmeölçerler ile çarpma testleri, çok yüksek
devirli motorların testleri yapılabilir. İvmeölçerler
ölçme tekniğine görede farklı sınıflara ayrılırlar.
Konuyla ilgili ayrıntı ilerki sayfalarda belirtilmiştir.
İvme Ölçerler (Accelerometers)

 Potansiyometrik ivmeölçerler
 Kapasitif ivmeölçerler
 İndüktif ivmeölçerler
 Piezoelektrik ivmeölçerler
 Strain-gageli ivmeölçerler
 Mikroelektromekanik ivmeölçerler

 Potansiyometrik ivmeölçerler

 Piezoelektirk ivmeölçerler
Piezoelektrik İvme Ölçerler

Piezoelektrik ivmeölçerler çok düşük frekanslı sismik
uygulamalardan, çok yüksek frekansda doğrusal
çalışma aralığı gerektiren çarpma testlerine kadar
birçok ölçme uygulamasında kullanılan, küçük boyutlu,
yüksek sıcaklık aralığında çalışabilen, endüstriyel
standartlarda kılıf içinde yapılandırılmış
transdüserlerdir.

Kuvarz ya da seramik kristaller bir kuvvet altında
kaldığında picocoulomb seviyesinde elektrik yükü
üretirler. Bu elektrik yükünün kristal üzerindeki
değişimi yer çekimi ivmesinin değişimi ile doğru
orantılıdır. İvmeölçerlerdeki sismik kütlenin ivme
altında maruz kaldığı atalet kuvveti piezoelektrik
kristale etkir ve ivme ile doğru orantılı bir elektrik
sinyali çıkışı verir.

Bir yongaya (Mikro Elektronik devre/chip) sahip
Piezoelektrik ivmeölçerlerin içinde sinyali taşınabilir
voltaj sinyaline çeviren bir sinyal koşullayıcı devre
vardır (Integrated Electronics Piezoelectric - IEPE).
Bu tip Algılayıcılar gürültüden minimum etkilenirler.
Üzerinde çevirici elektronik devre olmayan (Charge
Mode) Algılayıcılar harici bir çevirici (Charge
Amplifier) ile kullanılırlar. Charge Mode Algılayıcılar
yüksek sıcaklıktaki uygulamalarda kullanılmak için
idealdirler.
Kapasitif İvme Ölçerler

Kapasitif ivmeölçerler düşük seviyeli ve düşük
frekanslı titreşimleri, statik ivmeleri ölçmede
kullanılırlar. Karşılıklı yerleştirilmiş kapasitör
şeklinde çalışan iki plaka arasındaki kapasitansın
değişmesi prensibi ile ölçüm yaparlar. Bu plakalar
arasındaki mesafe ve dolayısı ile kapasitans ivme
altında değişir ve ivme ile doğrusal bir sinyal
doğururlar. Bu tip Algılayıcılar özel bir sinyal
koşullama gerektirmezler. 12VDC ya da 24 VDC ile
beslenmek sureti ile çalışırlar. Özellikle robotik,
otomotiv sürüş kalite testleri, bina dinamiği ölçümü
gibi yerlerde kullanılırlar.
Örnek Bir Titreşim Ölçüm Deney Seti

 Devir sayısı değiştirilebilen bir motor ile
teçhiz edilmiş bir makine,
 Portatif bir titreşim ölçüm seti (ivmemetre, titreşimmetre),
 Ölçüm sistemi ve veri işleme için bir adet PC,
 Titreşim ölçüm sistemine ait yazılımlar.
Bilgisayar
Taşınabilir
Titreşimmetre
MCME2
İvmemetre VisualBASIC
Makine MATLAB
Titreşim ölçümü deney düzeneği

8. ELEKTRİKSEL BÜYÜKLÜKLERİN ÖLÇÜLMESİ
Elektriksel büyüklüklerin ölçülmesinde kullanılan ölçü

aletleri çok çeşitli tip ve modellerde olmasına karşılık,
bazı ortak özellikleri yönü ile aynı çatı altında
gruplandırılabilirler.
Bu gruplandırmalar, ölçtüğü büyüklüğün doğruluk
derecesine göre, ölçü aletlerinin gösterme şekline göre
ve kullanma yerine göre yapılmaktadır.
Yapısına Göre Ölçü Aletleri

Yapısına göre elektriksel ölçü aletleri, kendi aralarında
ikiye ayrılır. Bunlar analog ölçü aletleri ve dijital ölçü
aletleridir.
a) Analog Ölçü Aletleri
Ölçtüğü değeri skala taksimatı üzerinden ibre ile
gösteren ölçü aletleridir. Analog ölçü aletleri çok
değişik yapı ve skala taksimatlarına sahip olarak imal
edilirler.
b) Dijital Ölçü Aletleri

Ölçtüğü değeri dijital bir gösterge de sayılarla
gösteren ölçü aletleridir. Bu ölçü aletlerinin kullanımı
kolay olup özellikleri analog ölçü aletlerine göre daha
fazladır. Günümüzde dijital ölçü aletleri ile ayarlanan
değer aşıldığında sinyal alma, ölçülen değerlerin
bilgisayar ortamına taşınması ve kullanılması gibi ilave
işlemler yapılabilmekte olup yeni özellik ve nitelikler
ilave edilerek geliştirilen ölçü aletleridir
Ölçtüğü Büyüklüğü Gösterme Şekline Göre

a) Gösteren Ölçü Aletleri
Bu ölçü aletleri ölçtükleri elektriksel büyüklüğün o
andaki değeri skalasından veya göstergesinden
gösteren, başka bir ölçüme geçildiğinde eski değeri
kaybedip yeni ölçüm değerini gösteren ölçü aletleridir
Bu ölçü aletlerinin ölçtükleri değerleri geriye dönük
kendi belleğine kaydetme özelliği yoktur, ancak son
zamanda gösteren ölçü aletlerinde ölçü aletleri ile
bilgisayar arasında yapılan bağlantı ve bilgisayara
yüklenen yazılım ile bu ölçü aletlerinin istenen gün,
saat ve dakikada kaydettikleri değerler bilgisayar
ortamında görüntülenebilmektedir.
b) Kaydedicili Ölçü Aletleri

Kaydedici ölçü aletleri, ölçülen büyüklüğün değerini
zamana bağlı olarak grafik kağıdı üzerine çizerek
kayıt ederler. Bu ölçü aletlerinde geriye dönük ölçülen
değerlerin okunması ve incelenmesi mümkündür. Bu tip
ölçü aletleri genellikle elektrik santrallerinde üretilen
enerjinin takibi için kullanılır.
c) Toplayıcı Ölçü Aletleri

Toplayıcı ölçü aletleri, ölçtükleri elektriksel büyüklük
değerini zamana bağlı olarak toplarlar. Bu ölçü
aletlerinin ekranında okunan değer, ölçüme başladığı
andan itibaren ölçtüğü değerdir. Yani ölçtüğü değeri
bir önceki değerin üstüne ilave ederek ölçüm yaparlar.
Enerji kesildiğinde ölçülen değer sıfırlanmaz. Elektrik
sayaçları bu tip ölçü aletlerine verilebilecek en iyi
örneklerden biridir.
Kullanım Yerlerine Göre Ölçü Aletleri

a) Taşınabilir Ölçü Aletleri
Bu tür ölçü aletleri çoğunlukla atölye, işletme ve
laboratuvar ortamlarında pratik ölçüm yapmak amacı
ile kullanılan sabit bir yere monte edilmeyen ölçü
aletleridir. Bu tip ölçü aletleri kendine ait bir kapalı
kap içerisine alınmış taşınmaya uygun ölçü aletleridir.
Ancak çarpma ve darbelere karşı hassas olduklarından
kullanımında gerekli özen gösterilmelidir.
b) Pano Tipi Ölçü Aletleri

Bu tür ölçü aletleri sanayide, fabrikalarda ve
atölyelerde, elektriki büyüklüklerin sık sık kontrol
edilmesi istenen yerlerde kullanılır. Pano veya tablo
üzerine özel montaj malzemeleri kullanılarak sabitlenen
bu ölçü aletleri dik çalışacak şekilde tasarlanır. Günlük
ölçümlerde ve deney masalarında kullanım için uygun
değildir. Pano tipi ölçü aletleri sipariş edilirken
gösterme şekli ne olursa olsun 3 ayrı ölçüde imal
edilirler. Bu ölçüler 72x72, 96x96, 144x144 mm
şeklindir. Bu boyutlar arasında teknik olarak bir
farklılık olamayıp görünüş ve okuma kolaylığı dikkat
alınarak seçim yapılır.
Elektriksel Büyüklükler Ölçü Aletleri

Elektrik elektronik alanında en çok kullanılan ölçü
aletlerinin dijital ve analog modelleri mevcuttur.
Ampermetre
Doğru veya alternatif akım devrelerinde alıcının
çektiği akımı ölçen ölçü aleti olup devreye seri
bağlanır. Ampermetreler (A) harfi ile belirtilir.
Voltmetre
Doğru ve alternatif akım devresinin ya da devreye
bağlı bir alıcının uçlarındaki gerilim değerini ölçmeye
yarayan ölçü aleti olup devreye paralel bağlanır.
Voltmetreler (V) harfi ile belirtilir.
Lrcmetre
Elektrik devrelerinde değişik amaçlar için kullanılan ve
alıcı olarak görev yapan direnç, bobin ve kondansatörün;
direnç, endüktans ve kapasite değerlerini ölçen ölçü
aletleridir. Lcrmetre ile doğru ölçüm yapabilmek için
uygun kademe seçimi yapılmalıdır.
Wattmetre
Doğru ve alternatif akım devrelerinde alıcıların
çektikleri elektriksel gücü ölçen aletleridir.
Wattmetreler akım ve gerilim bobinlerine sahip olup
akım bobini devreye seri, gerilim bobini devreye paralel
bağlanır. Güç hesaplamalarda (P) harfi ile ifade edilir.
Frekansmetre
Alternatif akım devrelerinde elektrik enerjisinin
frekansını ölçen aletlerdir. Frekansmetreler devreye
paralel bağlanır ve (Hz) şeklinde ifade edilir.
Multimetre
Elektrik veya elektronik devrelerinde akım, gerilim,
direnç, frekans endüktans ve kapasite ölçümü yapar.
Bunların yanı sıra elektronik elemanların sağlamlık
kontrolü ve uç tespiti işlemleri yapabilen tümleşik ölçü
aletleridir.
Osilaskop
Elektrik ve elektronik devrelerinde akım ve gerilimin
değeri, frekans ve faz farkı ölçümlerini dijital veya
analog ekranda grafiksel olarak gösteren aletlerdir.
Elektrik Sayacı
Elektrik devrelerinde alıcıların harcadığı elektrik
enerjisini, yani harcanan güç ile zaman çarpımını ölçen
ölçü aletleridir. Sayaçlarda akım ve gerilim bobini
olmak üzere iki bobin bulunur. Akım bobini devreye
seri, gerilim bobine devreye paralel bağlanır.
9. VERİ TOPLAMA VE İŞLEME
Veri Toplama –Sağlama,Edinim- (Data Acquisition)
Fiziksel büyüklüklerin ölçülüp kullanılabilir (anlamlı)
hale getirilmesidir.
Fiziksel ortam değişikliklerini (ısı, ışık, basınç, ses, vb.) algılayan elemanlara
“sensör”, algıladığı bilgiyi elektrik enerjisine çeviren elemanlara transdüser denir.
1. Transdüser
2. Sinyal
3. Sinyal şartlandırma
4. DAQ cihazı
5. Yazılım
1. Transdüser (Sinyal çevirici, duyarga)

Fiziksel sinyalleri elektriksel sinyale dönüştürür.
2. Sinyaller
Fiziksel büyüklükler transdüserler tarafından
sinyallere çevrilirler.
Analog Sinyaller
Sürekli (continuous) ölçek
Sayısal (Dijital) Sinyaller
Süreksiz (discrete) ölçek
Analog Sinyaller
Analog Sinyaller
Zamana bağlı olarak ani veya doğrusal değişim
gösterebilirler. Analog sinyallerde seviye, şekil ve
frekans önemlidir.
Genlik
Analog sinyal
herhangi bir
büyüklükte olabilir.
Şekil
Zamana bağlı olarak
herhangi bir konumda farklı şekillerde olabilirler.
Sinüs dalgası, kare dalgası, vs.
Frekans
Frekans ölçülmesi önemlidir. Peryodun tersidir.
Dijital Sinyaller
İki adet kabul edilebilir duruma sahiptir. ON, OFF.
ON…lojik yüksek
OFF…lojik düşük
Durum
Sistemin aktif olup
olmadığı durumudur.
ON veya OFF.
Darbe Dizisi
Dijital sinyalin zamana
bağlı olarak değişimi
durumudur. Bu değişimin
sürekliliği darbe dizisini oluşturur.
3. Sinyal Şartlandırma
Sinyal her zaman DAQ cihazına doğrudan
gönderilemez. Öncelikle sinyal cihazın ölçebileceği
şekilde uygun hale getirilmelidir. Sinyal şartlandırma
çok önemli olup ölçme sisteminde arayüz görevini
yerine getirir.
 Amplifikasyon
 Filtreleme
 Elektrik izolasyon
yapılır.
Veri Toplama Donanımı

Veri Toplama Donanımı

Veri Toplama Bileşenleri
Analog Input
Analog Output
Veri Toplama Bileşenleri
Dijital input/output
Sayıcı (Counter)
Analog/Dijital Dönüştürücü (A/D Converter)


ÖLÇME 2016-2017 Öğrenci

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ÖLÇME 2016-2017 Öğrenci

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ÖLÇME DEĞERLENDİRME

“Eğer konuştuğun hakkında ölçüm yapabiliyor ve onu

Ölçemediğin sistemi geliştiremezsin !!!

Ölçmenin en az üç aşaması vardır:

Ölçümlerde kullanılan diğer tüm büyüklükler, bu 7 temel

• Metrolojinin Görevi : Bütün ölçme

Fiziksel Büyüklükler ;kuvvet, basınç, sıcaklık vb.

Fiziksel Olmayan Büyüklükler

• Deneysel yöntem (Experimental Procedure)

• Deney teçhizatı (teçhizat, donatım) (Testing

En küçük sayı (least count):

 Mühendislikte her türlü teorik ve pratik

DOĞRULUK VE HASSASİYET (KESİNLİK)

DOĞRULUK VE HASSASİYET (KESİNLİK)

Herhangi bir ölçüm sistemi; doğru olup kesin

Gerçek Değer Ölçülen Değer

Ölçme cihazının okuma skalasının

Bir ölçme cihazının mümkün olabildiğince

1 metre, ışığın boşlukta 1/299.792.458 saniyede aldığı yol

Xi : i’nci ölçüm değeri

: n sayıda ölçümün ortalaması

V = (8.37 / 31.7) x 100

a) Yanlış ve belirsiz b) Doğru ve belirsiz

gerçek değer = yaklaştırma + hata

Burada, istenilen değerin mertebesi dikkate

Örneğin; 1 cm lik bir hata, köprü yerine perçinde

gerçek oransal bağıl hata = gerçek hata / gerçek

t = (gerçek hata / gerçek değer) x % 100

Gerçek hata = 10.000 – 9.999 = 1 cm

Bir perçin için gerçek değer : 10 cm

Perçin için bağıl hata daha yüksektir.

 Elde olmayan nedenlerle ölçümlerde

1. İşlemlerden Oluşan (İç) Hatalar

Bilgisayarlar veya elektronik hesap

Normal Dağılım Eğrisi

Basınç; mutlak basınç, efektif (gösterge, etkin) basınç ve vakum

İçinde yaşadığımız atmosferde hali hazırda mevcut olan bir

Diğer taraftan atmosferin basıncını göz önüne almayıp, içinde

Bir noktadaki gerçek basınç mutlak basınçtır. Mutlak basınç,

Basınç ölçümlerine nerelerde ihtiyaç duyulur?

root mean square

Dinamik Basınç = A Basıncı‐B Basıncı = (1/2)ρV2

Manometre: Gaz veya sıvı akışkanların basıncını ölçmek için

U tipi manometrelerde h yüksekliği çıplak gözle _+ 2mm hassasiyetle

Bir referans sistemine göre sıcaklık ölçen cihazlara termometre

Niçin Sıcaklık Ölçülmesi Yapılır?

Piezoelektrik özelliği; özellikle kristal ve kemik gibi bazı

Kütle (ağırlık) ölçümleri

Kütle (ağırlık) ölçümleri

Hız; doğrusal ve açısal yer değiştirmenin zamana

1. Takometreler ve Hız Algılayıcıları

Stroskobik Hız Ölçümü

Açısal hız ölçümü için manyetik takometre

Doppler Hız Ölçümü

3-D Particle Image Velocimetry (PIV)

Laser Doppler Velocimetry (LDV or LDA)

İvme Ölçerler (Accelerometers)

İvme Ölçerler (Accelerometers)

İvme Ölçerler (Accelerometers)

Piezoelektrik İvme Ölçerler

Piezoelektrik İvme Ölçerler

Piezoelektrik İvme Ölçerler

Kapasitif İvme Ölçerler

Örnek Bir Titreşim Ölçüm Deney Seti