Μηνιαία ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών

περίοδος Δ΄ │ τεύχος 157 │ Ιούλιος-Αύγουστος 2021

1 2
8 0
2 2
1 1
1
 της σύνταξης

τεύχος 157
Ιούλιος-Αύγουστος 2021

περιεχόμενα
Τα νέα του Καραγκιόζη ........................................ 4
Καλοκαιρινός Καραγκιόζης σε όλη την Ελλάδα ... 14
Τ. Κούζης, Η «καρατόμηση» του Ι. Ρούλια! ..... 21
Γ. Χατζής, Θέατρο Σκιών και σχολείο .............. 27

Ο Καραγκιόζης Ναύαρχος, του Κούζαρου

Στ. Λαγκάδας, Το Θέατρο Σκιών ....................... 31
Συνέντευξη του Γιάννη Χατζή ........................... 33
Δ. Αβούρης, Ποιήματα για τον Καραγκιόζη ...... 38
Δ. Αβούρης, Η χώρα του Καραγκιόζη ............... 39
Του Μπαρμπούτη τα καμώματα ........................ 40
Οι θαλασσινές περιπέτειες του Καραγκιόζη ...... 42

εξώφυλλο: Ζωγραφιά του Γιάννη Χατζή

Διπλό το τεύχος Ιουλίου-Αυγούστου, ένας Super-

Ο Καραγκιόζης μας Γίγας, που θα σας εκπλήξει διπλά, δροσίζοντάς
Μηνιαία ηλεκτρονική έκδοση σας ευχάριστα, με τα ποικίλα και απροσδόκητα
του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών θέματά του, κι όσους παλεύετε ακόμη για τον
Διευθύνεται από «επιούσιο» στο καμίνι των Τσιμεντουπόλεων
Συντακτική Επιτροπή κι όσους αποδράσατε κι απολαμβάνετε ήδη τις
Σελιδοποίηση: Νικόλας Δημητριάδης διακοπές σας δίπλα στο κύμα!
επικοινωνία Κι όταν βραδιάσει, ξέρετε εσείς! Αναζητήστε
okaragkiozismas@gmail.com κι άλλη δροσιά από γέλιο και χαράστον
πολυαγαπημένο Καραγκιόζη μας, το πιο όμορφο
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΩΜΑΤΕΙΟ κι αυθεντικό, απ’ τα παλιά, στολίδι των Ελληνικών
Καλοκαιρινών Διακοπών. Κάπου εκεί κοντά σας
ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ έχει στήσει το φωτισμένο πανάκι του, για να σας
ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΗΣ 1925 ταξιδέψει με τα Ηρωϊκο-κωμικά ή Κωμικο-τραγικά
Τζωρτζ 6, Αθήνα 10677 έργα του σ΄άλλους καιρούς και τόπους.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Θα είμαστε κι όλοι εμείς εκεί, ελπίζουμε να σας
Πάνος Καπετανίδης 210 4616664 - 6977357493
ανταμώσουμε!
Δημήτρης (Τάκης) Κωστιδάκης 6942013881
Καλό Καλοκαίρι με Υγεία σ’ όλους σας, Καλοί μας
www.karagkiozis.com
Φίλοι!
e-mail: somateiokaragkiozh@gmail.com
Η Συντακτική Επιτροπή

2
 ΕΚΤΑΚΤΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Δ
εν πρόλαβε καλά-καλά να «στεγνώσει το μελάνι» των ειλικρινών ευχών μας για ένα
ευχάριστο, δροσερό, πολύχρωμο και διασκεδαστικό παρέα με τον Καραγκιόζη μας
καλοκαίρι και ξέσπασαν θηριώδεις πυρκαγιές απ’ άκρη σ’ άκρη στην Ελλάδα μας. Η
Αττική, η Πελοπόννησος, η Βόρειος Εύβοια και πάλι η Αττική δοκίμασαν τον πύρινο
εφιάλτη που κατέφαγε μοναδικές παρθένες οάσεις πρασίνου. Δε λυπήθηκε ούτε τα
σπίτια, ούτε τις περιουσίες πολλών κατοίκων τρέποντάς τους σε άτακτη φυγή! Τι να πει κανείς;
Μήπως ο Φθονερός Δαίμονας καραδοκεί μισώντας την ευτυχία των ανθρώπων; Δεν ήταν αρκετά
τα βάσανα στα οποία μας υποβάλλει τόσο καιρό τώρα ο αλιτήριος κορωνοϊός κι έπρεπε να στε-
ρηθούμε κι αυτή τη σύντομη καλοκαιρινή ανάσα ξεκούρασης, προτού βουτηχτούμε και πάλι στην
αδυσώπητη βιοπάλη;
Μέσα σ’ αυτό το πύρινο χάος βρέθηκε κι ο άμοιρος Καραγκιόζης μας, που αναζήτησε με τη φα-
μίλια του λίγες στιγμές ξεγνοιασιάς στην αγκαλιά της όμορφης ελληνικής φύσης. Κι όταν ξέσπασε
το κακό τι να σού πρωτοκάνει; Ο ίδιος με μια κλάρα πάσχισε να σβήσει όποια φωτιά ήταν δυνατόν,
κι όσο για την Αγλαΐα με τα κολλητήρια, όπως-όπως έσυραν την «τροχοπαράγκα τους» μπας και
τη σώσουν απ΄την πύρινη λαίλαπα. Έτσι κι ο Καραγκιοζάκος κατάντησε πυρόπληκτος πρόσφυγας
κι αυτός μέσα στον ίδιο τον κατεστραμμένο τόπο του, αναζητώντας τα πολλά γιατί να συμβαίνουν
κάθε χρόνο τέτοιες απαίσιες καταστροφές; Κι ένα είναι βέβαιο, ότι απαντήσεις δεν θα βρει, όσο κι
αν ψάξει, γιατί «άγνωστοι αι βουλαί …. Όχι φυσικά του Υψίστου».
Η ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

3
 ΔΗΜΟΣ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ «ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ»

ο
«ΣΠΑΘΑΡΕΙΑ 2021»
22 Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών

Δευτέρα 30 Aυγούστου
έως Σάββατο 4 Σεπτεµβρίου 2021
Σπαθάρειο Μουσείο | Ώρα: 20:00
ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ «ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ»
Οδός Βορείου Ηπείρου 27 & Μεσογείων – 15126 ΜΑΡΟΥΣΙ
Τ. 210 – 6127245 , F. 210 – 6127253
e-mail: spathario@yahoo.gr, www.karagiozismuseum.gr

4
 Δευτέρα 30/8 | Ώρα 19:30
Υ « Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος στο Χάνι της Γραβιάς» Δ
» Μ
από τον Σωκράτη Κοτσορέ

Τρίτη 31/8 | Ώρα 20:00

«Η ορφανή της Χίου»
από τον Πάνο Καπετανίδη
22
Τετάρτη 1/9 | Ώρα 20:00
«Ο ήρωας των Αγράφων, Κατσαντώνης»
πό από τον Τάσο Γεωργίου

Πέµπτη 2/9 | Ώρα 20:00

«Ο Καραγκιόζης και ο Χριστιανοµάχος»
ό
από τον Παναγιώτη Χατζηαναγνώστου
α
Παρασκευή 3/9 | Ώρα 20:00
«Ο Κυριακούλης Μαυροµιχάλης
και η κάρα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου»
από τον Άγγελο Αλιµπέρτη

Σάββατο 4/9 | Ώρα 20:00

«Αθανάσιος Διάκος»
από τον Γιάννη Νταγιάκο

ΕΙΣΟΔΟΣ ΜΟΝΟ ΜΕ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

ΠΡΟΣΚΛΗΣΕΙΣ - ΚΡΑΤΗΣΕΙΣ ΘΕΣΕΩΝ: T. 210 6127245

ΘΑ ΤΗΡΗΘΟΥΝ ΑΥΣΤΗΡΑ ΟΛΑ ΤΑ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΑ

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ COVID-19, ΟΠΩΣ
έ
ΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ Ε.Ο.Δ.Υ.
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ Η ΧΡΗΣΗ ΜΑΣΚΑΣ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ «ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ»

Οδός Βορείου Ηπείρου 27 & Μεσογείων – 15126 ΜΑΡΟΥΣΙ
Τ. 210 – 6127245 , F. 210 – 6127253
e-mail: spathario@yahoo.gr, www.karagiozismuseum.gr

5
 ΔΗΜΟΣ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ «ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ»

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ
Ο Δήµαρχος Αµαρουσίου, κ. Θεόδωρος Αµπατζόγλου,
ο Αντιδήµαρχος Αθλητισµού και Πολιτισµού, κ. Γιάννης
Νικολαράκος και το Μουσείο Θεάτρου Σκιών «Ευγένιος
Σπαθάρης», του Δήµου Αµαρουσίου, έχουν την τιµή να σας
προσκαλέσουν στα «Σπαθάρεια 2021», που διοργανώνονται από
τις 30 Αυγούστου µέχρι και τις 4 Σεπτεµβρίου, ώρα 19:30.

ο
Το 22 Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών, φέτος, έχει σαν στόχο να
προβάλει τον εξέχοντα ρόλο του Έλληνα Καραγκιόζη µέσα από
τα σηµαντικότερα ηρωικά έργα του 1821 και αποτελεί αφιέρωµα
στα διακόσια χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση.

Τα Σπαθάρεια, θα πραγµατοποιηθούν, όπως κάθε χρόνο,

στον αύλειο χώρο του Μουσείου.

ΕΙΣΟΔΟΣ ΜΟΝΟ ΜΕ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

ΠΡΟΣΚΛΗΣΕΙΣ - ΚΡΑΤΗΣΕΙΣ ΘΕΣΕΩΝ: T. 210 6127245

ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ «ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ»

Οδός Βορείου Ηπείρου 27 & Μεσογείων – 15126 ΜΑΡΟΥΣΙ
Τ. 210 – 6127245 , F. 210 – 6127253
e-mail: spathario@yahoo.gr, www.karagiozismuseum.gr

6
 Δευτέρα 30/8 | Ώρα 19:30
« Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος στο Χάνι της Γραβιάς»
από τον Σωκράτη Κοτσορέ
ΟΑ
Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, µετά το θάνατο του Διάκου, της Ε
αναλαµβάνει να εµποδίσει τα στρατεύµατα του Οµέρ και
Βρυώνη ώστε να µην φτάσουν στην Πελοπόννησο και στο
καταπνίξουν την επανάσταση. στρα
Μια ποιητική παρουσίαση στο µπερντέ που αναδεικνύει Ευρ
τόσο τη δράση όσο και την ισχυρή προσωπικότητα του πλευ
ήρωα ενώ παράλληλα αποκαλύπτει τον µοχθηρό αλλ
οργ
Πασά.
να
Ο φίλος µας ο Καραγκιόζης δεν θα µπορούσε να λείπει αρρ
από την παράσταση, βοηθώντας στην εξέλιξη της οδη
πλοκής της υπόθεσης µε τα κατορθώµατά του και πίστ
προσφέροντας το γέλιο σε µικρούς και µεγάλους. ζήτη
θυσ
Κατσ
παρ
Οδυσσέας Ανδρούτσος για
περ
Φιγούρα Ευγένιου Σπαθάρη
Τρίτη 31/8 | Ώρα 20:00 απο
«Η ορφανή της Χίου»
Ο Γέρο-Χατζής, καραβοκύρης στην περίοδο της από τον Πάνο Καπετανίδη
επανάστασης του '21, ελευθερώνει από τα
χαρέµια του σουλτάνου την κόρη του φίλου του,
Καπετάν Λογοθέτη, που έδωσε τη ζωή του στον
αγώνα. Ο Καραγκιόζης αναλαµβάνει να από
φυγαδέψει την ορφανή, κρύβοντάς την στην
καλύβα του, ενώ σχεδιάζει να την παντρέψει µε Ο Χ
το Διονύσιο πού έχει αγγλική υπηκοότητα ώστε προ
να πάψουν οι Τούρκοι να κυνηγούν την κοπέλα. και
Ο Πασάς της περιοχής, θέλοντας να βάλει την δού
κοπέλα στο δικό του χαρέµι, δολοφονεί το Χρισ
Διονύσιο, και ενοχοποιεί τον Καραγκιόζη. Η πρ
Ο Καπετάν Στράτος που έχει σώσει παλιότερα φίλο
τη ζωή του Πασά και που του έχει ζητήσει να γνω
πάψει να κυνηγάει την ορφανή της Χίου, του
µαθαίνοντας τον θάνατο του Διονύσιου και αντι
πιστεύοντας πως ο Καραγκιόζης είναι ο φονιάς, την φ
αποφασίζει να τον θανατώσει πάνω στο µνήµα Θα
του Διονύσιου. γλυτ
Ανδρέας Μιαούλης Η συ
Φιγούρα Ευγένιου Σπαθάρη

7
 Τετάρτη 1/9 | Ώρα 20:00
ς» «Ο ήρωας των Αγράφων, Κατσαντώνης»
από τον Τάσο Γεωργίου
Ο Αντώνης Λεπενιώτης γεννήθηκε στον Μάραθο
άκου, της Ευρυτανίας. Μετά τον θάνατο του πατέρα του
Οµέρ και όντας ήδη κλέφτης στα βουνά, εναντιώνεται Η υπ
ο και στον Αλή Πασά και πολεµάει πολλές απ' τις κάστ
στρατιές του. Καταφέρνει να ελευθερώσει την 1821
κνύει Ευρυτανία και την Αιτωλοακαρνανία έχοντας στο Θρύλ
πλευρό του τον αδερφό του Κώστα Λεπενιώτη κάστ
α του
αλλά και τον Καραϊσκάκη που µόλις είχε διάσ
θηρό την ε
οργανωθεί στους οπλαρχηγούς. Αφού κατάφερε
να τσακίσει χιλιάδες τουρκικές στρατιές, Η υπ
λείπει αρρώστησε και όντας ανήµπορος συνελήφθη και στοιχ
η της οδηγήθηκε ενώπιον του Αλή Πασά. Ο Αλής πηγή
υ και πίστευε πολύ στη δύναµη του Κατσαντώνη και του Ο Κυ
ζήτησε να τον προσκυνήσει αλλά εκείνος ανακ
θυσιάστηκε για την ελευθερία της Ελλάδας. Ο έτοιµ
Κατσαντώνης αν και προεπαναστατικός, είναι Τι θα
παράδειγµα στρατηγικής και οργάνωσης µάχης
για τους µετέπειτα ήρωες του '21. Μια µικρή
περίληψη της ζωής και της δράσης του θα
:00 αποδώσουµε στη παράστασή µας.
Αντώνης Κατσαντώνης
Φιγούρα Ευγένιου Σπαθάρη

υ»
ίδη Πέµπτη 2/9 | Ώρα 20:00
«Ο Καραγκιόζης και ο Χριστιανοµάχος» Ο Δι
µαθη
από τον Παναγιώτη Χατζηαναγνώστου Σπαθ
έργα
Ο Χριστιανοµάχος Πασάς, που διοικεί την πόλη, Λίγα
προσποιείται ότι είναι φιλικός προς τους Έλληνες Καρα
και ψάχνει να βρει έναν υπηρέτη να τον έχει στη όλου
δούλεψή του, µε απώτερο σκοπό να βασανίσει τους καντη
Χριστιανούς και να εξαφανίσει τον Ελληνισµό. Διάκ
Η προτροπή του Χατζηαβάτη στο να συστήσει τον αξιω
φίλο του Καραγκιόζη στον Χριστιανοµάχο Πασά, µη περιπ
γνωρίζοντας και ο ίδιος τις πραγµατικές προθέσεις γίνει
του τελευταίου, θα φέρει τον λαϊκό µας ήρωα αρχί
αντιµέτωπο µε την σκληρή πραγµατικότητα που δεν σπάζ
την φανταζόταν κανείς… πιστό
Θα τα καταφέρει άραγε ο Καραγκιόζης να Καρα
γλυτώσει από τον Χριστιανοµάχο Πασά; Οδυσ
Η συνέχεια στον µπερντέ.. Ιωάννης Μακρυγιάννης
Φιγούρα Ευγένιου Σπαθάρη
µητέρ

8
 Παρασκευή 3/9 | Ώρα 20:00
«Ο Κυριακούλης Μαυροµιχάλης
και η κάρα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου»
από τον Άγγελο Αλιµπέρτη
Η υπόθεση του έργου εξελίσσεται γύρω από το
κάστρο του Μυστρά και µε κεντρικό ήρωα του
1821 τον Κυριακούλη Μαυροµιχάλη.
Θρύλοι και ένα σηµαντικό µυστικό που κρύβει το
κάστρο, ενώνει χρονικά αλλά και µε µια πνευµατική
διάσταση, την Άλωση της Κωνσταντινούπολης µε
την επανάσταση του 1821.
Η υπόθεση, η έντονη πλοκή και τα εξωκοσµικά
στοιχεία της παράστασης, προσδιορίζουν ότι η
πηγή έµπνευσής της είναι το ιστορικό µυθιστόρηµα.
Ο Κυριακούλης Μαυροµιχάλης και ο Καραγκιόζης
ανακαλύπτοντας το µυστικό του κάστρου, είναι
έτοιµοι να ορίσουν τη µέρα της επανάστασης.
Τι θα τους εµποδίσει όµως?
Γεώργιος Καραϊσκάκης
Φιγούρα Ευγένιου Σπαθάρη

Σάββατο 4/9 | Ώρα 20:00

«Αθανάσιος Διάκος»
από τον Γιάννη Νταγιάκο
Ο Διάκος, δηµιουργία του Θεόδωρου Θεοδωρέλλου,
µαθητή του Μίµαρου και δάσκαλου του Σωτήρη
Σπαθάρη, είναι από τα πιο αγαπητά στο κοινό ηρωικά
έργα.
Λίγα λόγια για το έργο από τον Ευγένιο Σπαθάρη: «Ο
Καραγκιόζης κλείνεται σε µοναστήρι να γλυτώσει από
όλους αυτούς που τον κυνηγάνε και γίνεται
καντηλανάφτης. Εκεί είναι καλόγερος και ο Αθανάσιος
Διάκος. Έ ρχεται πληγωµένος ο Μελισσόβας,
αξιωµατικός του Οµέρ Βρυώνη, ο Διάκος τον
περιποιείται και τον στέλνει σπίτι της µητέρας του για να
γίνει καλά. Στο µοναστήρι µπαίνουν Τούρκοι και
αρχίζουν να τρώνε και να γλεντάνε. Όταν όµως
σπάζουν τα άγια εικονίσµατα, ο Διάκος αρπάζει ένα
πιστόλι και σκοτώνει τον Βεληγκέκα. Μαζί µε τον
Καραγκιόζη φεύγουν και πάνε να συναντήσουν τον
Οδυσσέα Ανδρούτσο. Ο Διάκος αποχαιρετά τη γριά Αθανάσιος Διάκος
ης
µητέρα του…»… Φιγούρα Ευγένιου Σπαθάρη

9
10
 Έκθεση
«Όλες οι τέχνες για τον
Καραγκιόζη»
Θέατρο Αβούρη,
Πολιτιστικό Χωριό «Σκαλιά»
Τραγάκι Ζακύνθου
Μακέτα της πρότασης της Ακαδημίας Ποίησης και Παραμυθιού
26/7-26/8/2021, 10 π.μ.-10 μ.μ.
Π όσοι ήρωες του νεοελληνικού θεάτρου
σκιών χωρούν σε ένα παραμυθένιο χω-
ριό; Πώς η πέτρα, ο πηλός και το μέταλλο
μπορούν να συνομιλήσουν με τις φιγούρες και
τις σκιές του Καραγκιόζη;
Εκατό πρωτότυπες γλυπτές συνθέσεις με υλι-
κά της θάλασσας του Δημήτρη Αβούρη μαζί με
μεταλλικές φιγούρες του Απόστολου Δομτζίδη
δημιουργούν ένα παραμυθένιο σκηνικό στο Θέα-
τρο Αβούρη, στο Πολιτιστικό Χωριό «Σκαλιά» στο
Τραγάκι Ζακύνθου.
Η έκθεση «Όλες οι τέχνες για τον Καραγκιόζη»
συνεχίζει το ταξίδι της, αποδίδοντας έναν καλλι-
τεχνικό φόρο τιμής στον καμπούρη ήρωα του
νεοελληνικού θεάτρου σκιών. Η συλλογή του Κα-
ραγκιοζοπαίκτη Απόστολου Δομτζίδη, καθώς και
έργα συνεργατών απ’ όλη την Ελλάδα, αποτε-
λούν το έναυσμα, για να στηθεί ένας αλλιώτικος
μπερντές στον υπαίθριο χώρο στο Θέατρο Αβού-
ρη.
Οι πίνακες της Γαρυφαλιάς Μπαρή με θέμα
τον Καραγκιόζη κοσμούν την έκθεση σε διάφορα
σημεία και μας καλούν να τους ανακαλύψουμε.
Το ταξίδι στον χώρο των σκιών ντύνεται μουσικά
με πρωτότυπα τραγούδια σε στίχους του Δημή-
τρη Αβούρη και μουσική της Ηρώς Παυλοπού-
11
για την τοποθέτηση φιγούρων Καραγκιόζη στη Ζάκυνθο
λου. Φωτογραφίες του Χρίστου Σιμάτου και άλ-
λων φωτογράφων δημιουργούν έντονες εικόνες
και συναισθήματα.
Η έκθεση «Όλες οι τέχνες για τον Καραγκιόζη»
απευθύνεται σε μικρούς και μεγάλους και πα-
ρουσιάζει μια απολαυστική περιδιάβαση στις
τέχνες της γλυπτικής, του λόγου, της ζωγραφικής,
της φωτογραφίας, με συνοδοιπόρο τον Καρα-
γκιόζη.
Σκοπός της έκθεσης είναι να μας συγ-κινήσει,
να μας κάνει να γελάσουμε, να σκεφτούμε αλλά
και να δημιουργήσουμε, ώστε με τον μαγικό
τρόπο του θεάτρου σκιών να φάμε, να πιούμε
και… νηστικοί να κοιμηθούμε, στον γάμο του Κα-
ραγκιόζη με τις τέχνες!
Την έκθεση υποστηρίζουν με έντυπες εκδό-
σεις με θέμα τα Καραγκιοζιλίκια, καθημερινά
σχόλια στην επικαιρότητα, οι εφημερίδες «Λα-
κωνικός Τύπος» της Λακωνίας και «Εμπρός» της
Ξάνθης.
Είσοδος Ελεύθερη
Οργάνωση: Ακαδημία Ποίησης και Παραμυθιού, Θίασος
Σκιών «Τα παραμύθια του Καραγκιόζη»
Τοποθεσία: Θέατρο Αβούρη, Πολιτιστικό Χωριό «Σκαλιά»,
Τραγάκι Ζακύνθου (οδηγίες πρόσβασης)
Μέρες και ώρες λειτουργίας: 26/7-26/8/2021, 10 π.μ.-10
μ.μ. http://pf-academy.gr/, http://talesofkaragiozis.gr/
12
 Ο Αθανάσιος Διάκος
του καραγκιοζοπαίκτη Κωνσταντίνου Κουτσουμπλή

Τ
ο Σάββατο 10 Ιουλίου του
2021, στην πανέμορφη
αυλή μιας Πλακιώτικης
γειτονιάς που περιστοιχίζει
το συγκρότημα του νέου χώρου του
ΜΝΕΠ, στην οδό Άρεως 10 στο Μο-
ναστηράκι, ο Κωνσταντίνος Κουτσου-
μπλής παρουσίασε σε μία ενότητα το
Ηρωικό δράμα, Ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΙΑ-
ΚΟΣ. Η παράσταση αυτή ήταν η τρίτη
στη σειρά από τις «Ηρωικές Ιστορίες
στο μπερντέ του Καραγκιόζη» που
οργάνωσε το Μουσείου Νεότερου
Ελληνικού Πολιτισμού, γιορτάζοντας
τα 200 χρόνια από την κήρυξη της
Επανάστασης του 1821.
Οι ερμηνευτικές ικανότητες του
Κ. Κουτσουμπλή, ο οποίος δεν έχει
ανάγκη συστάσεων, πρόσφεραν
συγκίνηση αλλά και γέλιο. Τα μονα-
δικά σκηνικά που φιλοτέχνησαν η κα
Μαρία Κοκκώνη και ο κ. Δημήτριος
Μπερέκος, εντυπωσίασαν με την
ακρίβεια και τον πλούτο των λεπτο-
μερειών όπως και με το μέγεθός
τους. Η μουσική επένδυση από τους
εξαίρετους καλλιτέχνες της δημοτι-
κής και Βυζαντινής μουσικής, Πέτρο
Ανδρουτσόπουλο, Κωνσταντίνο
Κοπανιτσάνο και Δήμο Βουγιούκα δη-
μιούργησε πραγματικά μυσταγωγική
ατμόσφαιρα. Τέλος η αποθέωση του
ήρωα, που ενσάρκωσε ο καλλιτέχνης
Άγγελος Αλιμπέρτης έκλεισε συγκλο-
νιστικά το όλο δράμα.
Τα φωτογραφικά στιγμιότυπα που
ακολουθούν μας χαρίζουν μία γεύση
της όλης εκδήλωσης.

13
Καλοκαιρινός Καραγκιόζης σε όλη την Ελλάδα

Τρέξατε μικροί και μεγάλοι όλοι στον Καραγκιόζη!

Το θέατρο σκιών του ΤΑΣΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ και ΧΑΡΗ
ΜΠΙΛΛΙΝΗ άνοιξε και σας περιμένει όλους!

14
Καλοκαιρινός Καραγκιόζης σε όλη την Ελλάδα

15
 Καλοκαιρινός Καραγκιόζης σε όλη την Ελλάδα
Μαραθώνιος Θεάτρου Σκιών από την
Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας

Θα δοθούν παραστάσεις στις 7, 8 και 11/7/2021

από τους Χρήστο Πατρινό, Χρήστο Καλπουζάνη
και Κώστα Μακρή

Ο Καραγκιόζης έρχεται στη Καλαμάτα !!!

ΠΕΜΠΤΗ 8 ΙΟΥΛΙΟΥ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 9 ΙΟΥΛΙΟΥ
CINE “CENTER” ΘΕΡΙΝΟΣ, ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Ο Καραγκιόζης ξανά στην Αγ.Παρασκευή!

Παρασκευή 2 Ιουλίου, Θερινός κινηματογράφος
Cine Αμαρυλλίς, Αγ. Ιωάννου 2

16
Καλοκαιρινός Καραγκιόζης σε όλη την Ελλάδα

17
Καλοκαιρινός Καραγκιόζης σε όλη την Ελλάδα

18
Καλοκαιρινός Καραγκιόζης σε όλη την Ελλάδα

19
 Καλοκαιρινός Καραγκιόζης σε όλη την Ελλάδα

Σας περιμένουμε στο αρχαίο θέατρο της Δωδώνης

8 και 9 Αυγούστου! Στο ρόλο του Σπανού
η ηθοποιός Στεφανία Γουλιώτη. Πίσω από
τον μπερντέ ο Άθως Δανέλλης και ο Νικόλας
Τζιβελέκης.
Ένα εκλεκτό επιτελείο ερμηνευτών παρουσιάζει
για πρώτη φορά στην Ελλάδα το πιο βέβηλο
κείμενο του Βυζαντίου σε σύλληψη –κείμενο –
σκηνοθεσία του Ιωσήφ Βιβιλάκη.

ΔΩΡΙΣΤΕ ΜΙΑ ΦΙΓΟΥΡΑ ΠΣΘΣ

στο αρχείο του Σωματείου μας!
Όσα μέλη ή φίλοι έχουν την
ικανότητα να κατασκευάζουν στηρίξτε το
φιγούρες, σκηνικά, ρεκλάμες ή έχουν
στην κατοχή τους υλικό σχετικό
σωματείο
με το Θέατρο Σκιών (συλλεκτικό ή μας!
καινούργιας κατασκευής), καλούνται
να ενισχύσουν το Ιστορικό Αρχείο
του Σωματείου, κάνοντας μια τέτοια Κάνετε κατάθεση στη Eurobank
δωρεά. IBAN: GR0802600620000170200632294

20
 Ξύλινη λαιμητόμος της εποχής του Όθωνα (εγκληματολογικό μουσείο)
Η «καρατόμηση»
του Ιωάννη
Ρούλια!
Μια «Πλαστή» Ιστορία
του Αναστάσιου Κούζη (Κούζαρου)
καλλιτέχνη του Θ. Σκιών, φιλόλογου

Θ
εμελιώδες πρόβλημα που αντιμετωπίζουν όλοι εκείνοι που αποπειρώνται να επανασυνθέ-
σουν την Ιστορία του Νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών επί μιας πραγματικής βάσεως είναι η
διαχρονική διασπορά μέσα στα ποικίλα δημοσιεύματα ή και βιβλία που εκδόθηκαν πλήθους
Πλαστών στοιχείων, που παρατέθηκαν απ’ τους Συγγραφείς τους, Λαογράφους, Λογίους, Ε-
ρευνητές…., άκριτα ως πηγάζοντα εκ της Προφορικής δήθεν Παραδόσεως του Θεάτρου Σκι-
ών. Κι αυτά, δυστυχώς, αναδημοσιεύθηκαν με πρωτοφανή ευκολία κατ’ επανάληψη, δημιουργώντας έναν
«Φαύλο Κύκλο» παραποίησης και διαστρέβλωσης τόσο του Χρόνου, όσο και των γεγονότων, αλλά και των
Πρωταγωνιστών τους.
Μια τέτοια περίπτωση αποτελεί ένα απόσπασμα, ανεκδοτολογικού χαρακτήρα, που έχει ως πρωταγωνιστή
του τον Διδάσκαλο των Καραγκιοζοπαικτών Ιωάννη Ρούλια (1868-1905), και συμπεριλαμβάνεται σ’ ένα κεί-
μενο του Λαογράφου Κ.Σ. Κώνστα.
Ο Κ. Σ. Κώνστας (1911- 1987) υπήρξε Φιλόλογος, Ερευνητής και Συγγραφέας, γεννήθηκε δε και πέθα-
νε στη Γουριά ή Γουρνιά Μεσολογγίου. Το κείμενό του αυτό με τίτλο «ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΕΣ ΚΑΛΛΙΤΕ-
ΧΝΕΣ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ» δημοσιεύθηκε τον Αύγουστο του 1972 στο Περιοδικό «Στερεά Ελλάς». Το επί-
μαχο απόσπασμα, μάλιστα, αναδημοσιεύθηκε από τον Λόγιο Αθανάσιο Φωτιάδη στο έργο του «ΚΑΡΑΓΚΙΟ-
ΖΗΣ Ο ΠΡΟΣΦΥΓΑΣ» ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ, το 1977 (σελ. 230-231) κι έχει ως εξής:
«…. Το 1904 έδινε (ο Ρούλιας) παραστάσεις στην Ζάκυνθο και ο φίλος και συνεργάτης του Μέμος Χρι-
στοδούλου στο Βόλο. Στη Ζάκυνθο όμως ο Ρούλιας δεν τολμούσε να εμφανίσει στον μπερντέ του τον Σι-
όρ- Διονύσιο και απεφάσισε να φύγη για το Αγρίνιο. Έκλεισε συμφωνία με τον επί της πλατείας Ν. Στρά-
του καφεπώλη Αυγερόπουλο-Κρικέλα και έστειλε τον προπομπό του Γιαταγάνα, για να ετοιμάσει τη
σχετική διαφήμιση. Τότε στην πλατεία της Αγίας Τριάδας είχε στηθεί, μεταφερομένη από το Ναύπλιο,
η Καρμανιόλα, για να καρατομηθούν κάτι δολοφόνοι (Αμπέτης, Γέροντας κ. α).
Ο προπομπός κατέφυγε στον ερασιτέχνη ζωγράφο Νάσο Γεράκη, ο οποίος έκαμε μια μεγάλη αφίσσα με
το κεφάλι του Ρούλια και την ανάρτησε στα κυπαρίσσια της Αγιά-Τριάδας, για να την ιδή το μέγα πλήθος,
που θα συνέρρεε εκεί για να παρακολουθήση τον αποκεφαλισμό των δολοφόνων, ενώ συγχρόνως έστελνε
στον Ρούλια, στην Ζάκυνθο, το εξής τηλεγράφημα:
“ Ρούλιαν- Καραγκιοζοπαίκτην, Ζάκυνθον.
Συμφωνία καφενείου έκλεισε. Κεφαλή σου κρέμεται πλατείαν Αγίας Τριάδος παραπλεύρως κεφαλών

21
 καρατομηθέντων ληστών και έναντι Καρμανιόλας. Προβλέπεται θριαμβευτική έναρξις παραστάσεών σου.
Προπομπός Γιαταγάνας.”
Σ’ αυτό ο αμίμητος Ρούλιας απάντησε:
“Απαγχονισθείς εις Αγρίνιον παραδίδω το σώμα μου εις εύανδρον Ζάκυνθον, ένθα προτιμώ παραμεί-
νω, έστω και δερόμενος διά τον σιόρ- Διονύσιον, παρά Καρατομηθώ εις Βραχώρι. Ετηλεγράφησα Μέμον,
Βόλον, έλθη αυτός…”
Και έτσι με τα όλο χιούμορ αυτά τηλεγραφήματα ματαιώθηκε ο ερχομός του Ρούλια στο Αγρίνιο, όπου
με τόση αγωνία τον ανέμεναν όλοι!»
Ξεκαρδιστική, πράγματι, ιστορία! Όμως τα ίδια τα στοιχεία που παραθέτει την αποδεικνύουν... «πλαστή»!
Ας εξετάσουμε αναλυτικά ένα προς ένα τα στοιχεία αυτά:

1 Ο Χρόνος και οι Πρωταγωνιστές

Το γεγονός τοποθετείται από τον Συγγραφέα ασφαλώς στην καλοκαιρινή σεζόν του 1904. Όμως, ο Ρούλιας
ως τα τέλη Μάϊου έδινε μέσα σε δύσκολες συνθήκες παραστάσεις στην Αθήνα, στο καφενεδάκι του Σταδίου,
στο θέατρο ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ. Απ’ τη Τετάρτη δε 23 Ιουνίου επανεμφανίστηκε στον ΑΠΟΛΛΩΝΑ. Μάλιστα,
όλο τον Ιούλιο και τον Αύγουστο αντιμετώπισε ο Ρούλιας δεινό ανταγωνισμό από τους: Νάσο Φωτεινό στον
ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ, Θεόδωρο Θεοδωρέλλο στη Δεξαμενή, τον Ιωάννη Πρεβεζάνο στην πλατεία Κουμουνδούρου
και τον Πάνο Μπέκο ακολούθως, έως και τα τέλη Αυγούστου, οπότε λόγω καιρικών συνθηκών έληξε πρό-
ωρα η σεζόν.1 Με τέτοιο σφοδρό ανταγωνισμό θα εγκατέλειπε άραγε ο Ρούλιας τη «χρυσοφόρο» Αθήνα, για
να δώσει παραστάσεις στη Ζάκυνθο δερόμενος; Εξ άλλου, σε κανένα από τα σωζόμενα φύλλα των Ζακυνθι-
νών εφημερίδων δεν προβάλλεται ένα τέτοιο επεισοδιακό γεγονός που θα ξεσήκωνε την Ζακυνθινή κοινωνία.
Όσο για το Μέμο Χριστοδούλου, όντως, όπως βεβαιώνει η εφημερίδα ΠΑΝΘΕΣΣΑΛΙΚΗ, έδινε τις πα-
ραστάσεις του εις το ρωμαντικώτατον καφενείον «τα Κύματα» στο Βόλο από την 4η Ιουλίου έως την 1η Αυ-
γούστου του 1904, τουλάχιστον.2 Ούτε αυτός πιστεύουμε πως εγκατέλειψε τον «..αληθώς επίγειον Παράδει-
σον…», όπου χρόνια ολόκληρα καταξιώθηκε και αγαπήθηκε απ’ τους Βολιώτες, για να μετεγκατασταθεί,
ντάλα Καλοκαίρι, στο ηλιοκαές Αγρίνιο.
Παρά ταύτα δεν είναι καν το 1904 ο χρόνος που διαδραματίστηκε το υποτιθέμενο κωμικό γεγονός, όπως
αυτό καταφανώς προκύπτει από τη σύνδεσή του με τον αποκεφαλισμό τριών ληστών σε δημόσια θέα: «….
Τότε στην πλατεία της Αγίας Τριάδας είχε στηθεί, μεταφερομένη από το Ναύπλιο, η Καρμανιόλα, για
να καρατομηθούν κάτι δολοφόνοι (Αμπέτης, Γέροντας κ.α.)….»
Οδηγός στην έρευνά μας στάθηκαν τα ονόματα Αμπέτης, Γέροντας κ.α.
Ποιοι είναι αυτοί; Είναι οι πρωταγωνιστές ενός στυγερού εγκλήματος που διαπράχθηκε στο Αγρίνιο τον
Οκτώβριο του 1884!

2 Ληστεία μετά φόνου

Στο Αγρίνιο τη νύκτα της 11 προς 12 Οκτωβρίου του 1884 δολοφονήθηκε άγρια μέσα στον φούρνο του ο
ης ης

εξ Ηπείρου καταγόμενος Ιωάννης Πέτσας από μία τετραμελή συμμορία, με σκοπό ν’ αρπάξουν έναν μικρό
θησαυρό από 1300-1500 Δραχμές, κάποια χρυσά και αργυρά νομίσματα. Σχεδόν δέκα ημέρες από το έγκλη-
μα συνελήφθησαν οι δράστες. Η εφ. ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ του Μεσολογγίου της 21ης Οκτωβρίου 1884 αναφέρει:
«Συνελήφθησαν ανακαλυφθέντες υπό της αστυνομίας Αγρινίου οι δολοφονήσαντες προ δέκα ημερών εν
Αγρινίω αρτοποιόν τινά και αφαιρέσαντες απ’ αυτού Δρ. 1300. Οι δράσται της μυσαράς και αποτροπαί-
ου ταύτης δολοφονίας είναι οι εξής Ιωάννης Κασάρας, Δημ. Αμπέσης, Αθανάσιος Στρυβινιώτης και τέ-
ταρτος γέρων τις του εξωτερικού πρωταίτιος και ψυχή του φοβερού τούτου εγκλήματος. Ο γέρων
ούτος φίλος του δολοφονηθέντος έγνω ότι ευρίσκοντο εις αυτόν χρήματα, τα οποία διενοήθη να α-
φαιρέση…».
Ιδού, λοιπόν, ποιοι είναι οι αναφερόμενοι στο ανεκδοτολογικό απόσπασμα κάποιοι δολοφόνοι εντός της πα-
ρενθέσεως.

22
 Οι τρεις κακούργοι

Τρία χρόνια, σχεδόν, αργότερα η εφημερίδα ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ της Πέμπτης 18ης Ιουνίου 1887 θα προσφέρει
στους αναγνώστες της περισσότερες πληροφορίες για τους καταδικασμένους, μελλοθανάτους πλέον:
Ο Νικόλαος Ντούκας, γέροντας, ετών 55-60, Ηπειρώτης από τη Χειμάρρα διέμενε στο Αγρίνιο, έχοντας
φιλικές σχέσεις με τον Ηπειρώτη επίσης αρτοποιό Ιωάννη Πέτσα, ο οποίος πολλές φορές τον είχε ευεργετή-
σει και φιλοξενήσει. Τη φιλία αυτή εγνώριζε ο 32 ετών Αγρινιώτης αρτοποιός Δημήτριος Αμπέσης, (Αμπέ-
της…συχνή στην Ελληνική η τροπή του τ σε σ, π.χ. θάλαττα > θάλασσα, φυλάττω > φυλάσσω….), όπως κι
ότι ο Πέτσας είχε μετά από πολυετή εργασία σχηματίσει μια μικρή περιουσία. Ο άρπαγας Αμπέσης, λοιπόν,
πείθει τον γέρο-Ντούκα, που είχε γεράσει στην αισχροκέρδεια και το έγκλημα, να δολοφονήσουν τον Πέτσα
και να αρπάξουν το βιός του. Έτσι, ο Ντούκας, αφού ετοίμασε φαγητό πήγε το βράδυ της 11ης προς 12η Ο-
κτωβρίου στον Κλίβανο, για να γλεντήσει με τον ευεργέτη του. Και πάνω στο κέφι κτυπούν την πόρτα του
ο Αμπέσης με τον συνεργό του Αθανάσιο Στριβενιώτη, κουρέα. Ο Πέτσας αρνείται να ανοίξει, όμως ο γέρο-
Ντούκας την ανοίγει αιφνίδια με τη δικαιολογία «…αφήτε τους αδελφέ, φίλοι είναι κι αυτοί»! Η «αντίστοφη
μέτρηση» για το φονικό έχει αρχίσει! Σε λίγο ο Αμπέσης μπάζει και τον τέταρτο συνένοχο, τον φυγόδικο Ι-
ωάννη Κάσσαρη ή Όφι κι αμέσως καταφέρνει θανάσιμο τραύμα στο κεφάλι του άμοιρου Πέτσα μ’ ένα τσε-
κούρι, ενώ ο Όφις του κόβει το λαιμό….!
Για να συμπληρώσουμε την εικόνα που ήδη έχει σχηματισθεί αναφέρουμε παρενθετικά πως η εφ. ΔΥΤΙ-
ΚΗ ΕΛΛΑΣ της 27ης Αυγούστου 1880 αναγγέλλει τη σύλληψη από τον Αποσπασματάρχη Α. Κωστόπουλο
του ληστή Νικολάου Γέροντα ή Χρηστάκη, που ήταν μέλος της συμμορίας του λήσταρχου Ευαγγέλη Τάκη
και ο οποίος, προφανώς δεν έχει σχέση με την ιστορία μας.

3 Η ανόρθωση του Κράτους του Νόμου

Στα πλαίσια της ερευνάς μας αυτής θα ήταν παράλειψη να μη παρουσιάσουμε την πολιτικο-κοινωνική κα-
τάσταση της χώρας που οδήγησε μόνο το καλοκαίρι του 1887 σε 17 Αποκεφαλισμούς ανά την Ελλάδα, κατά
την πρώτη φάση από τον Ιούνιο έως το Δεκέμβριο.
Ήδη από την 6η Μάϊου 1886 έχει σχηματισθεί η πρώτη κυβέρνηση του Χαριλάου Τρικούπη. Μετά, λοιπόν,
την εννεάμηνη επιχείρηση της «ένοπλης επαιτείας» από την κυβέρνηση Δεληγιάννη, που στοίχισε στην Ελλά-
δα 52.000.000, υπήρξε επιτακτική η ανάγκη να τονωθεί η αίσθηση «της ασφάλειας των επενδύσεων». Έτσι,
προτεραιότητα της Κυβέρνησης υπήρξε η ανόρθωση του Κράτους του Νόμου: ο Δικαστικός κλάδος εκκα-
θαρίζεται από τους «διεφθαρμένους» δικαστικούς, το 1887 ψηφίζεται το αμετάθετο των δικαστικών για δύο
χρόνια από το διορισμό τους, ψηφίζεται σειρά ποινικών νόμων που προέβλεπαν αυστηρότατη τιμωρία της
φυγοδικίας, ληστείας, ζωοκλοπής, της τοκογλυφίας και της κατάχρησης σε βάρος του δημοσίου που σωρευ-
τικά συγκροτούσαν το Κράτος της Αυθαιρεσίας!4

23
 Στα πλαίσια αυτά της αυστηροποίησης του Νόμου άρχισαν οι ε-

Η πρώτη λαιμητόμος στην Ελλάδα (Μηχανή του χρόνου)

κτελέσεις των κακούργων, με πρώτη εκείνη του Αρτόζη στο Πεδίον
του Άρεως τη Δευτέρα 8 Ιουνίου 1887. Η ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ δεν θα χάσει
την ευκαιρία να «…δημοσιεύη αυθημερόν λεπτομερεστάτας πληροφο-
ρίας..». Η Λαιμητόμος και οι Δήμιοι με αφετηρία το Φάληρο μεταφέ-
ρονταν στους παραθαλάσσιους τόπους των εκτελέσεων με την ατμο-
ημιολίδα «Σαλαμινία». Η διαδρομή που διέγραψαν ήταν: Λαύριο, Δο-
μοκός, Καλαμάτα, Πύργος, Πάτρα κι απ’ εκεί έφθασαν στο Αγρίνιο,
όπου θα γίνονταν η 14η-15η και 16η εκτελέσεις, με τελευταία στάση
την Κεφαλλονιά.

Έγιναν Εκτελέσεις το 1904;

Κατ’ αντίθεση προς τον πολλαπλασιασμό των δημοσίων εκτελέσε-
ων και τη συστηματική άρνηση της Κυβέρνησης Τρικούπη (6 Μάϊου
1886-24 Οκτωβρίου 1890) τα πρώτα χρόνια να απονέμει χάρη στους
καταδικασμένους σε θάνατο, το 1904 επικράτησε ένα πιο νεωτεριστι-
κό και φιλάνθρωπο πνεύμα και οι εκτελέσεις σταμάτησαν!
Αυτό συνέβη πρωτίστως και γιατί η Χώρα ήταν ήδη βυθισμένη
από το 1902 σε κυβερνητική αστάθεια, αλλά και γιατί η γενικότερη
κοινωνική αναταραχή είχε λάβει σταθερότερη μορφή και τα ξεσπά-
σματα του λαού ήσαν συχνότερα. Ξεφυλλίζοντας δε κανείς τον Τύπο
της εποχής διαπιστώνει πως και εκτελέσεις δεν έγιναν και δημοσιεύ-
ματα σχετικά με τον εκσυγχρονισμό της απονομής της Δικαιοσύνης,
αλλά και του Σωφρονιστικού συστήματος επί το φιλανθρωπινότερο υ-
πήρξαν, και οι απονομές Χαρίτων αυξήθηκαν. Σ’ αυτό το τελευταίο συντέλεσε και η επιτακτική ανάγκη αραι-
ώσεως των τροφίμων των φυλακών λόγω επιδημικής νόσου που είχε εκείνη τη χρονιά ενσκήψει.

4 Η καρατόμηση των τριών στο Αγρίνιο

Οι Ντούκας, Στρυβινιώτης και Αμπέσης ήσαν έγκλειστοι στο παλαιό φρούριο του Ρίου. Εκεί τους συνάντησε
και αποθανάτισε τις μορφές τους ο συνεργάτης της ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ Φ., που δημοσιεύθηκαν στο φύλλο της
Τετάρτης 17 Ιουνίου, τρεις ημέρες πριν την καρατόμηση.
Το αστείο στην περίπτωσή μας είναι πως, ενώ σώζονται οι μορφές των εγκληματιών, δεν σώζεται το πρό-
σωπο του Ρούλια, όχι μόνο το διαφημιστικό «κεφάλι», που κατά τους ισχυρισμούς του Κώνστα φιλοτέχνησε
ο λαϊκός ζωγράφος Νάσος Γεράκης, αλλά ούτε καν αυτή η μία ανάμεσα στις τόσες φωτογραφίες των πρωτο-
πόρων του Θεάτρου Σκιών, που κοσμούσαν τους τοίχους του παλιού Σωματείου μας και σήμερα βρίσκονται
διασκορπισμένες στα τέσσερα σημεία του Ορίζοντος!
Αλλά, ας γυρίσουμε στα της εκτελέσεως. Από το Ρίο οι μελλοθάνατοι μεταφέρθηκαν στο Μεσολόγγι κι
απ’ εκεί την Παρασκευή 19η Ιουνίου ξεκίνησαν την 11η προ του μεσονυκτίου ώρα με δύο άμαξες που τούς
μετέφεραν στο Αγρίνιο. Τούς συνόδευαν ένας Ιερέας, Αξιωματικοί της Χωροφυλακής και ένας ουλαμός Ιππι-
κού, που περιστοίχιζε τις άμαξες.
Πράγματι, στην πλατεία της Αγίας Τριάδας την Πέμπτη ακριβώς πρωινή ώρα του Σαββάτου 20 Ιουνίου
1887 η απαίσια λεπίδα εθέρισε πρώτο το γέρο- Ντούκα, δεύτερο τον Νάσο Στριφονιώτη (διατηρήσαμε την
ορθογραφία που συναντήσαμε κατά περίπτωση για το ίδιο όνομα σ.σ) και τελευταίο τον Δημήτριο Αμπέση.
Όντως, το πλήθος που παρακολούθησε το θέαμα υπήρξε μεγάλο, ακόμη και «γυναίκες ουχί ολιγώτεραι των
ανδρών…μεθ’ αιμοχαρούς περιεργείας». Το ερώτημα είναι, αν μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες είχαν όλοι οι παρι-
στάμενοι τη διάθεση ή την περιέργεια να στρέψουν το βλέμμα προς τη ζωγραφισμένη διαφημιστική κεφαλή
του Καραγκιοζοπαίκτη Ρούλια, κατά τα θρυλούμενα από τον Κώνστα. Ούτε θεωρούμε πιθανό να κρεμάστη-
καν οι κεφαλές των κακούργων, πράξη εντελώς απάνθρωπη παρουσία των αθώων συγγενών τους αλλά και

24
των Αρχών, του Μοιράρχου του Νομού Γερδένη και του Αντιεισαγγελέως Φουρτούνα. Ίσως, απλά επιδείχθη-
καν προς στιγμήν.

5 Τα καφενεία του Αγρινίου

«… Έκλεισε συμφωνία με τον επί της πλατείας Ν. Στράτου καφεπώλη Αυγερόπουλο- Κρικέλα …».
Με αφορμή την ανωτέρω πληροφορία, τουλάχιστον την εποχή των Εκτελέσεων, επισημαίνουμε τα εξής : «…
Ο Δ. Βικέλας περνώντας ως περιηγητής το 1884 από το Αγρίνιο (« Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν» σ.σ) βρί-
σκει ότι η πολιτιστική κίνηση του Αγρινίου ήταν του επιπέδου των καφωδίων….Από τα τέλη του 19ου αι. τα κα-
φενεία γίνονται δυτικότροπα. Θυμίζω τα καφενεία Στεροδήμα και Αρκουμάνη, και τα δύο στην πλατεία Στράτου
(σήμερα πλ. Ειρήνης)…Αργότερα τέτοια καφενεία ήσαν το «Παλλάδιο» των Αφών Σύρμου, των Αφών Μαρτά-
λη και το καφενείο των μουσικών (Θεοδωρακόπουλου) στην κεντρική πλατεία Μπέλλου (σήμερα Δημοκρατί-
ας…)».5Παρατηρούμε ότι το καφενείο Αυγερόπουλου- Κρικέλα δεν πρέπει να υφίσταται στα τέλη του 19ου αι.
και, ίσως είναι μεταγενέστερο, καθώς δεν βρήκαμε κάποιες πληροφορίες γι’ αυτό.

6 Ο προπομπός Γιαταγάνας
Κομβικό πρόσωπο της ευτράπελης αυτής διήγησης που μελετάμε αποτελεί ο Προπομπός Γιαταγάνας. Ο ρό-
λος του είναι συγκεκριμένος, διεκπεραιώνει όλα τα πρακτικής φύσεως ζητήματα προετοιμάζοντας την έλευ-
ση του καταξιωμένου Καραγκιοζοπαίκτη: Κλείνει τη συμφωνία με το «Θεατρώνη», ποσοστά, πιοτά, αμοι-
βή…, κανονίζει τα της διαμονής, φροντίζει για τη διαφήμιση, κάνει τον ταμεία ή βοηθάει και στην παράστα-
ση. Ο Γιαταγάνας πρέπει να ήταν, επομένως, πρόσωπο της απολύτου εμπιστοσύνης του Ρούλια. Υπήρξε; Η
μοναδική μαρτυρία που έως τώρα έχουμε βρει για Καραγκιοζοπαίκτη μ’ αυτό το επίθετο προέρχεται από την
εφημερίδα ΜΙΚΡΑ της Λαρίσσης. Στο φύλλο της 11ης Νοεμβρίου 1911 διαβάζουμε:
ΜΙΚΡΑ ΝΕΑ
Ο αμίμητος Καραγκιοζοπαίκτης Στέφανος Γιαταγάνας δίδει απόψε εν τω επί της οδού Πανός καφφενείω
του κ. Προκοπίου Ντίνου έκτακτον παράστασιν, το ηρωϊκοκωμικόν δράμα «ο Μαύρος της Ανατολής»
από την οποίαν δεν πρέπει να λείψη κανείς.
Εις τα διαλείμματα κομπανία αρτιστών και εγχωρίων οργάνων θα εκτελεί διαφόρους χορούς και άσματα.»
Η αγγελία αυτή για τον Γιαταγάνα απέχει χρονικά επτά χρόνια από το υποτιθέμενο χρόνο 1904 του «ανεκ-
δοτολογικού αποσπάσματος», εικοσιτέσσερα από τον πραγματικό χρόνο των εκτελέσεων 1887 και έξι από το
θάνατο του Ρούλια το 1905.
Όσο για την παράσταση «Ο Μαύρος της Ανατολής», ο Κώστας Μπίρης γράφει πως ανήκει στον Μέμο
Χριστοδούλου από το Αιτωλικό Μεσολογγίου.6 Κατ’ αυτόν τον τρόπο συνδέεται ο Γιαταγάνας και με τον Μέ-
μο. Για τον Γιαταγάνα, σημειωτέον, υπάρχει μία ένδειξη περί καταγωγής του από τη Δωρίδα.

Συμπεράσματα
Βάσει όσων εκτέθηκαν οδηγούμεθα στο πρώτο συμπέρασμα πως το συγκεκριμένο ανεκδοτολογικό απόσπα-
σμα-που αποδίδεται στον Ρούλια, χρονικά τοποθετείται το 1904 και συμπεριέλαβε ο Λαογράφος Κ. Σ. Κών-
στας στο δημοσίευμά του «ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΕΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ» στο περιοδικό
« Στερεά Ελλάς», τον Αύγουστο του 1972- αποτελεί συμφυρμό και συρραφή γεγονότων που απέχουν χρο-
νικά μεταξύ τους τουλάχιστον δεκαεπτά χρόνια! Αιτία αυτής της σύγχυσης, ίσως, υπήρξε η εξασθένηση
της μνήμης του ανθρώπου που μετέφερε πολύ μεταγενέστερα τις συγκεκριμένες πληροφορίες και, το πιθανό-
τερο, δεν είναι άλλος από τον Στέφανο Γιαταγάνα, τον προπομπό του Ρούλια.
Αν, τώρα, δεχθούμε την υπόθεση πως πράγματι ο Ρούλιας το καλοκαίρι του 1887 έπαιζε στη Ζάκυνθο,
σκοπεύοντας να μεταφέρει τον Καραγκιόζη του στο Αγρίνιο εν τω μέσω των Εκτελέσεων, πρέπει να γνωρί-
ζουμε ότι τότε ο Ρούλιας ήταν σε ηλικία δεκαεννέα ετών και λογικά είχε δημιουργηθεί ο καλλιτεχνικός δε-
σμός με τον Μίμαρο και ίσως τον Αγαπητό. Έχοντας μάθει την τέχνη του Καραγκιόζη και όντας πρωτόπειρος,

25
λογικό να δεινοπάθησε, όπως και ο Δάσκαλός του σε ανάλογες περιπτώσεις με Ζακυνθινούς, αν είχε το θρά-
σος να δίνει παραστάσεις στη Ζάκυνθο με πρωταγωνιστή τον Σιόρ-Διονύσιο και θίγοντας το φιλότιμο των
ντόπιων με τα καμώματά του. Κι όλ’ αυτά μπορεί να συνέβησαν λίγο πριν καταταχθεί ο Ρούλιας στο στρατό
κι ακολουθήσει τον Ανθυπολοχαγό Κώστα Χατζόπουλο ως Ιπποκόμος του στην Αθήνα, όπου και θα αναδει-
χθεί ως ο Στρατιώτης- Καραγκιόζης ή ο Εύζωνος Ιωάννης από την Ακαρνανία!

Η λαιμητόμος στην Καλαμάτα

(εκτέλεση Μανδαλώζη)

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1. «Ιωάννης Ρούλιας, ο Διδάσκαλος των Καραγκιοζοπαικτών (1868-1905) και το Αθηναϊκό Θέα-
τρο Σκιών», Αναστασίου Κούζη- Κούζαρου, Αθήναι 2020, σελ.188-208.
2. «Το Θέατρο Σκιών στη Θεσσαλία», Φώτη Νικ. Βογιατζή, 1995, σελ. 44-45.
3. Όπου 1, σελ.34-35.
4. «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», Εκδοτική Αθηνών,1977, σελ.30, 46-48, 178-179.
5. «Καφενεία και καφωδεία του Αγρινίου», Ι. Π. Βλασόπουλου.
6. «Ο Καραγκιόζης» Κώστας Μπίρης, Αθήναι, 1952, σελ. 64.

26
 Θέατρο Σκιών και σχολείο
Μια αναδρομή, μια διαπίστωση και μπόλικη περίσκεψη

του Γιάννη Χατζή

καλλιτέχνη του Θεάτρου Σκιών

Α΄

Η
αλήθεια είναι ότι οι παραστάσεις στα
σχολεία υπήρξαν μια ικανή πηγή προ-
σόδων για τους επαγγελματίες καρα-
γκιοζοπαίκτες. Όμως αν κανείς παρα-
κολουθήσει την παρουσία και τη συχνότητα των
παραστάσεων στις όποιου βαθμού σχολικές μονά-
δες, θα διαπιστώσει ότι στην πορεία του χρόνου,
αυτές μειώνονται χαρακτηριστικά. Η ανάλυση του
φαινομένου αυτού θα μας γυρίσει χρόνια πριν, και
θέλοντας και μη, θα μας αναγκάσει να σταθούμε:
α) Στη διαμόρφωση της κρατικής (υπουργείο,
σχολικοί σύμβουλοι, διευθυντές, δάσκαλοι) ή α-
τομικής αντίληψης (γονείς) για την εκπαιδευτική
ψυχαγωγία των μαθητών.
β) Στο θέμα των αδειών για την παρουσία-
ση θεάτρου σκιών στα σχολείααπό τη μια κι από
την άλλη στην αναγκαστική προσαρμογή των κα-
ραγκιοζοπαικτών, που ήθελαν να δουλέψουν στα
σχολεία. Έπρεπε να δώσουν στις κάθε μορφής αρ-
χές, δείγματα συμμόρφωσης, προς τις ανιστόρη-
τες και πολλές φορές στα όρια της νομιμότητας α-
ποφάσεις κι αντιλήψεις υπουργείων, επιτροπών,
διευθυντών κλπ.
γ) Στην αύξηση σε αριθμό και είδος των προτά-
σεων εκπαιδευτικής ψυχαγωγίας των μαθητών από διάφορα καλλιτεχνικά σχήματα.
δ) Την ολοένα πιο δυσχερή κατάσταση της οικονομικής κατάστασης των γονέων (συμπεριλαμβανομέ-
νης και της ανεργίας).
ε) Στη μετάθεση του κόστους των ελλείψεων λειτουργίας των σχολείων στην «εθελοντική» πλάτη του
γονιού.
στ) Στα πολυπολιτισμικά σχολεία ή τη συμμετοχή προσφύγων και μεταναστών στα κανονικά ημερήσια
δημόσια σχολεία, σε σχέση με την οικονομική τους κατάσταση.
ζ) Στην ελιτίστικη ψυχαγωγική άποψη του ιδιωτικού σχολείου.
η) στην προσπάθεια των καραγκιοζοπαικτών να προσεταιριστούν τις λαϊκίστικα διαμορφωμένες, κύρια
από τον κινηματογράφο και την TV, ψυχαγωγικές προτιμήσεις των παιδιών
Αν τώρα κανείς θα ήθελε να τα συνοψίσει όλα αυτά, θα έβλεπε ότι μετά την όποια «ευφορία» της Μετα-
πολίτευσης και των πρώτων χρόνων της δεκαετίας του 80, η προσπάθεια ώστε το λαϊκό να γίνει λαϊκίστικο,
φολκλόρ ή κονσέρβα και να αλωθούν με διάφορους τρόπους οι πολιτιστικοί σύλλογοι (οικονομικά, κομμα-

27
τικά, ποδηγέτηση ( Πανελλήνια Πολιτιστική Κίνηση (ΠΑ.ΠΟ.Κ), γίνονταν ολοένα πιο πιεστική.Συνάμα πλάγι-
α ή ευθέως πλήθαιναν οι παρεμβατικές κινήσεις της κρατικής για το θέατρο σκιών άποψης (Γ. Παπανδρέ-
ου-παππούς: «Πότε θα βάλλεται στον Καραγκιόζη παπούτσια»; (Μαρτυρία καραγκιοζοπαίκτη Βάγγου, που
μετείχε στην επιτροπή του σωματείου, που τον επισκέφθηκε για θέματα συνταξιοδότησης). Αν σ’ όλα αυτά
προσθέσουμε και την οικονομική και κοινωνική κατάσταση, που ολοένα μέχρι σήμερα χειροτερεύει έχουμε
σχετικά μια εικόνα των δυσκολιών που συνάντησαν και συναντούν στην άσκηση του κοινωνικού και πολιτι-
στικού λειτουργήματος τους οι καραγκιοζοπαίκτες.
Όμως ας θυμηθεί ο καθένας μας τις ιδιαίτερες συνθήκες που βίωσε στην πορεία της επαγγελματικής
σταδιοδρομίας του και που δυσχεραίναν το βιοπορισμό του.
α) Ο προβληματισμός και η εξέλιξη της αντίληψης, για το ποιο ήταν και είναι το κοινό του καραγκιόζη,
όπως και το περιεχόμενο του, δεν είναι καινούργιος και είχε σαν αποτέλεσμα σωρεία απαγορεύσεων, α-
ποκλεισμών και διαμαρτυριών. Μέρους τους θα βρει ο καθένας στο δοκίμιο του Σπύρου Κοκκίνη «Αντικα-
ραγκιόζης» (έκδοση ΙΡΙΔΟΣ. Αθήνα 1975), στα απομνημονεύματα και τις διηγήσεις των «μαστόρων» της τέ-
χνης μας, στη λογοτεχνία.
Η αντίληψη ότι ο μικρόκοσμος του θεάτρου σκιών απευθύνεται σε παιδιά, αντίληψη που ενισχύθηκε και
από το ήθος, ύφος και λόγο ορισμένων καραγκιοζοπαικτών, για πολλά χρόνια ήταν η κυρίαρχη.Έτυχε μιας
σοβαρής αντιμετώπισης από την επιστημονική κοινότητα, τους φοιτητές, τις θεατρικές σκηνές και τον κό-
σμο των πολιτιστικών συλλόγων της γειτονιάς (π.χ. Νέα Πνοή» στην Αθήνα, «Προοδευτικός Μορφωτικός
Σύλλογος Ανάληψης στη Θεσσαλονίκη), τη δεκαετία 1975-85. Στη συνέχεια υπάρχει αναφορά για τον Καρα-
γκιόζη στα αναγνωστικά του δημοτικού σχολείου και στη θεατρική αγωγή της μέσης εκπαίδευσης.
Άξιο αναφοράς είναι ότι εκτός από το θέατρο σκιών κι άλλα είδη ψυχαγωγίας διεκδικούν το μερίδιο τους
από το ενδιαφέρον του παιδόκοσμου, που διαμορφώνεται κύρια από τα παιδικά προγράμματα της κινημα-
τογραφικής και τηλεοπτικής οθόνης. Ακόμη τα διάφορα μουσεία κάνουν ανοίγματα σε σχολικές επισκέψεις
και κάποια με ειδικά προγράμματα. Τώρα στο γραφείο του ο κάθε διευθυντής έχεινα επιλέξει μαζί με τους
δασκάλους, μια σειρά ψυχαγωγικών προτάσεωνκι ένα πάκο διαφημιστικά εκδηλώσεων στο σχολικό χώρο,
χωρίςνα υπολογίσουμε τις εκπαιδευτικές εξόδους. Είναι φανερό ότι η πίττα μοιράζεται.
Με το έμπα του 21ου αιώνα, στα δημοτικά σχολεία έχει σχηματιστεί η άποψη ότι ο Καραγκιόζης είναι
μόνο για τις τρεις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου, μ’ ότι αυτό συνεπάγεται για τη συμμετοχή των
μαθητών και το οικονομικό της αντίκρισμα στους καραγκιοζοπαίκτες. Κι ας μη μιλήσουμε για τη στάση κά-
ποιων εκπαιδευτικών, που από άγνοια, κακοπληροφόρηση, εμπάθεια ή την κακή εμφάνιση κάποιων καρα-
γκιοζοπαικτών, στέκονται αρνητικά απέναντι στον μπερντέ. Την ώρα που κάποτε «τέντωνα πανί», διευθυ-
ντής δημοτικού με ρώτησε «σε πόση ώρα θα αρχίσει ο σινεμάς»; Τα σχόλια περιττεύουν!
Τα τελευταία χρόνια τα θετικά φαινόμενα παιδικών εργαστηρίων ή εκπαιδευτικών σεμιναρίων σε δα-
σκάλους σπανίζουν και οι παραστάσεις στα σχολεία,όλο και περιορίζονται σε κοινό και συχνότητα.
β) Η αλήθεια είναι ότι ο καραγκιόζης ποτέ δεν τα πήγε καλά με την εξουσία και τους εκπροσώπους της.
Ακόμη κι η ανοχή των αρχών γίνονταν πάντοτε σε συνθήκες θεμιτής ή αθέμιτης λογοκρισίας.Τύχαινε ακόμη-
μια ανεπίσημη λογοκριτική τακτική συνοδευόμενη με υποδείξεις εκπροσώπων συλλογικών φορέων.Μου έ-
τυχε κάποτε,εκπρόσωπος του ΔΣ πολιτιστικού συλλόγου να ζητήσει το κείμενο της παράστασηςπρος έγκρι-
ση. Φυσικά στο παιχνίδι μπαίνει συχνά κι η αυτολογοκρισία των καραγκιοζοπαικτών.
Επίσημα είχαν συσταθεί σε επίπεδο υπουργείου και φορέων πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης διάφορες ε-
πιτροπές, όπου για να παιχτεί μια παράσταση σε σχολεία, έπρεπε να τύχει της επίσημης παρακολούθησης
και έγκρισης. Ακόμη και η αστυνομική έγκριση ήταν απαραίτητη κάποιες φορές.
Μπορεί η προληπτική λογοκρισία να μην είναι στο πνεύμα του Συντάγματος αλλά ο γράφων, διώχθη-
κε και «κάθισε στο σκαμνί» δυο φορές, γιατί δεν είχα άδεια από επιτροπή και υπουργείο που υπήρχε την
εποχή της Μεταξικής δικτατορίας και …. αθωώθηκε.«Παθός λοιπόν κι όχι μαθός» κατά μια λαϊκή κινημα-
τογραφική έκφραση, μου έτυχε ματαίωση παράστασης σε πολιτιστικό σύλλογο από την αστυνομία (πάρκο
Ρουμάνικα Νεάπολης Θεσσαλονίκης). Εγώ επέμενα να παίξουμε, ο σύλλογος αρνιότανε με τον τόσο εκφο-
βισμό, κάποιοι τοπικοί βουλευτές που ήρθαν κι ο δήμαρχος Νεάπολης διαμαρτύρονταν, ο κόσμος αποδοκί-
μαζε κι ο Καραγκιόζης …. την άλλη μέρα ήταν πρώτη μούρη στις εφημερίδες. Τέτοιες δόξες….τέτοιες δάφ-
νες, που άμα ήταν μέσα σ’ ένα πιάτο φακής θα ήταν ακόμα καλλίτερα.
γ) Ήδη αναφερθήκαμε στην πληθώραπροτάσεων καλλιτεχνικών εκδηλώσεων στα σχολεία. Καραγκιόζης,
θεατρικές παιδικές παραστάσεις, ταχυδακτυλουργοί, ξυλοπόδαροι, παιδικό παιχνίδι, παραμυθούδες, κινη-

28
ματογραφικές προβολές κλπ. όλα για το παιδί κι όλοι από το παιδί.
δ, ε και στ) Το κόστος της παιδικής ψυχαγωγίας βαραίνει το μικρό έως ανύπαρκτο εισόδημα των γονέων,
που καλούνται κάποιες φορές να πληρώσουν ακόμα και τη θέρμανση του σχολείου. Ο διευθυντής στο η-
μερήσιο σχολικό πρόγραμμα πρέπει να αναφέρει το είδος της παράστασης, πόσο άξιζε το εισιτήριο, πόσοι
μαθητές παρακολούθησαν με πληρωμή και πόσοι δωρεάν. Αυτό τα λέει όλα!
Το κόστος λειτουργίας του σχολείου, όπως και η ψυχαγωγία των παιδιών μας, άτυπα ολοένα μεταφέρε-
ται στις πλάτες των γονέων, αλλά γι’ αυτό θα μιλήσουμε παρακάτω.
Λειτουργούν πολλά πολυπολιτισμικά σχολεία και σχολεία για προσφυγόπουλα. Οι λειτουργία τους και η
ψυχαγωγία των μικρών μαθητών, πέρα από τους εθνισμούς, σκοντάφτει και στην απελπιστική κατάσταση
ζωής και ύπαρξης των προσφύγων, εκεί όπου το δεκάευρω φαντάζει σαν ηλιοβασίλεμα.
«Καραγκιόζης: Να φανταστείς, μετά από τόσα χρόνια, χτες είδα για πρώτη φορά δεκάευρω. Συγκινήθη-
κα και πάτησα τα κλάματα. Τι όμορφο που ήταν ρε Χατζατζάρη, σαν ηλιοβασίλεμα!». (Από παράσταση του
Γ. Χατζή).
ζ) Τις λιγότερες προσκλήσεις τις έχουν οι καραγκιοζοπαίκτες από τα ιδιωτικά σχολεία. Αυτά έχουν ακό-
μα μια πιο εκλεκτική άποψη για την ψυχαγωγία των μαθητών. Το θέατρο σκιών θα κληθεί σχεδόν μόνο ε-
πετειακά.
η) Φυσικά δεν μπορούμε ν’ αφήσουμε στο απυρόβλητο τον βολικό εισπρακτικά, πλην όμως όχι δόκιμο
τρόπο, που εμείς οι καραγκιοζοπαίκτες απεμπολούμε μερικές φορές τα προνομιακά και γιατί όχι μονοπω-
λιακά προτερήματα της τέχνης μας, που προέρχονται από τη λαϊκή της καταγωγή και τον παιδευτικό της
χαρακτήρα. Ο καραγκιόζης είναι μια τέχνη αναγνωρίσιμη, δημοφιλής και με δυνατότητες να εκφράσει την
εποχή της. Η αναπαραγωγή στερεότυπων χολυγουντιανών ή τηλεοπτικών προτύπων, δεν βοηθά στην α-
νάπτυξη κι εξέλιξη του θεάματος σαν τέχνης ελληνικής και λαϊκής και συμβάλει στον παλιμπαιδισμό του
μπερντέ, με σοβαρές επιπτώσεις και με σπουδαιότερη τον ηλικιακό περιορισμό του κοινού (μικρές ηλικίες).
Σήμερα υπάρχουν πολλές δυνατότητες στους γονείς, τους δασκάλους και τα παιδιά, στην επιλογή παι-
δικής ψυχαγωγίας.Μακροπρόθεσμα το θέατρο σκιών μ’ αυτή την τακτική, θα αδυνατεί να παίξει το ρόλο
του, σαν ένα σύγχρονο θέατρο κοινωνικής κριτικής και λαϊκής συνείδησης.Θα εκπέσει σε μια ιμιτασιόν κα-
κόγουστη και χωρίς πνεύμα εκδοχή ξένων αντιπαιδαγωγικών στερεότυπων και γρήγορα θα αντικατασταθεί
στις προτιμήσεις του κοινού, που βάλλεται πολιτιστικά επί δεκαετίες.

Β΄
Τον τελευταίο καιρό, πολύς λόγος γίνεται για το αποκαλούμενο νομοσχέδιο Κεραμέως με τον βαρύγδουπο
και τόσο «θελκτικά εντυπωσιακό» τίτλο για την «Αναβάθμιση του σχολείου και την ενδυνάμωση των εκπαι-
δευτικών».
Τρεις είναι οι πυλώνες του νομοσχεδίου:
1) Η αυτονομία της σχολικής μονάδας (ενίσχυση).
2) Πολλαπλό βιβλίο.
3) Ατομική αξιολόγηση εκπαιδευτικών.
Όμως τι επιπτώσεις θα έχει η εφαρμογή αυτού του νομοσχεδίου στη σχέση του θεάτρου σκιών με το
σχολείο και τους μαθητές; Θα υπάρξει ευκολότερη πρόσβαση για παραστάσεις; Θα αυξηθούν οι μετακλή-
σεις; Θα υπάρξει ένα πιο άνετο κλίμα για να αρθρώσει ο Καραγκιόζης τον εμβληματικό λόγο του, τη δεικτι-
κή κριτική του, τις παιδευτικές προθέσεις του, την εκπλήρωση των στόχων του;
Η απάντηση (προσωπική) σ’ όλες τις ερωτήσεις είναι «ΟΧΙ »!
1) Με την αυτονομία της σχολικής μονάδας, το κράτος απομακρύνεται με τάσεις αποποίησης, από τις
«όποιες» υποχρεώσεις είχε στην παροχή δωρεάν εκπαίδευσης. Οι διευθυντές και οι δάσκαλοι θα παίζουν
και το ρόλο του μάνατζερ αναζητώντας πόρους για τη λειτουργία του σχολείου, με τους γονείς να επωμίζο-
νται το μεγαλύτερο βάρος των εξόδων. Για το δημόσιο σχολείο και τα μεγάλα λαϊκά στρώματα, με συνθή-
κες εργασιακής ζούγκλας, με ανεργία που εκτινάζεται στα ύψη, με λίγα λόγια για την ολοένα μεγαλύτερη
φτωχοποίηση των λαϊκών στρωμάτων, οι οικονομικές δυνατότητες για την κάλυψη πόρων για τη λειτουργί-
α των σχολείων θα είναι εξοντωτική για το εισόδημα των εργαζομένων, ανέργων και των νέων ζευγαριών.
Όσο για την ψυχαγωγία (ήδη και τώρα επιβαρύνει αποκλειστικά τους γονείς), ο Καραγκιόζης θα έλεγε «τρις
πενήντα ενενήντα, μείον δέκα εκατό. Νούλα επί νούλα…. νούλα».

29
 2) Πολλαπλό βιβλίο! Θα σου έδινε μια αίσθηση ελευθερίας επιλογής, αν δεν επρόκειτο στην ουσία για
την κατάργηση του δωρεάν βιβλίου και την αντικατάσταση του με το ψηφιακό.Αν δεν ήταν ένα μέτρο που
σπάει το ενιαίο και καθολικό της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Η τηλεκπαίδευση έχει γίνει πια ένα οργανικό
κομμάτι της καθημερινότητας του σχολείου. Το κόστος της μεταλλαγής θα το πληρώσουν κι αυτό οι γονείς
και βάρδα μην έχεις δυο και τρία παιδιά μαθητές. Λέτε να περισσέψουν λεφτά για παραστάσεις καραγκιό-
ζη; Λέτε να «χαραμισθεί» εκπαιδευτικός τηλεχρόνος για το θέατρο σκιών;Κι αν ναι, με ποιο τρόπο και ποιες
συνθήκες αμοιβής θα γίνεται αυτό; Ποιος ο ρόλος του καραγκιοζοπαίκτη στην τηλεπροβολή μιας παράστα-
σης; Ποια η ζωντανή σύνδεση του με το παιδί; Μήπως από λαϊκός καλλιτέχνης μετατραπεί σε παραγωγό τη-
λεοπτικών παραστάσεων και διακινητή τηλεοπτικής κονσέρβας θεάτρου σκιών; Και γιατί να μην μπορεί να
το κάνει αυτό κι ένας απλός ιδιώτης, που θα έχει φυσικά αυτός την επαφή με το σχολείο και θα είναι αυτός
που θα επιλέγει το τι θα παρουσιάζει στα παιδιά; Μήπως το κριτήριο του θα είναι στενά οικονομικό και θα
υπακούει στους νόμους της αγοράς, μ’ ότι αυτό συνεπάγεται στις επιλογές του;
3) Τι τύχη μπορεί να έχει ένα λαϊκό θέαμα σαν το θέατρο σκιών, το Σαράι απέναντι από την παράγκα
και το αριστοφανικά και τραγικά δοσμένο «πεινάω» του Καραγκιόζη κάτω από το σφικτό αξιολογικό πλαί-
σιο κι έλεγχο των εκπαιδευτικών;Αυτοίδεν πρέπει να προσαρμόζονται και να ευθυγραμμίζονται στις υπο-
δείξεις του υπουργείου;Οι απαντήσεις είναι δικέςσας και δεν νομίζω να είναι ευοίωνες για το περιεχόμε-
νο των παραστάσεων. Οι ευκαιρίες για παραστάσεις στα σχολεία δεν θα είναι αποτέλεσμα της ελεύθερης
βούλησης των δασκάλων, αλλά συνάρτηση της λογοκριτικής διάθεσης και του ανάλογου πλαισίου, που με
κάποιο «εύηχο» τίτλο και δήθεν μου-δήθεν μου για καλό μας, θα μας σερβίρουν, οι φωστήρες ταγοί του
αρμόδιου υπουργείου.

Γ΄
Το δικαίωμα των παιδιών μας στην καθολική εκπαίδευση και μάλιστα στη δωρεάν, συμπεριλαμβανομένης
και της ψυχαγωγίας τους, όπως κι ο παιδευτικός ρόλος του θεάτρου σκιών, ποτέ δεν ήταν ζητήματα στενά
εκπαιδευτικά. Η υπεράσπιση τους δεν ανήκει μόνο στον κλάδο των εκπαιδευτικών, αλλά και στους γονείς
τους, τα ίδια τα παιδιά κι όλο το λαό μας. Ας μην έχουμε καμμιά ψευδαίσθηση ή αυταπάτη, ότι μέσα απ’
όλα αυτά δεν περνά ο εκπαιδευτικός ρόλος και οι φιλοδοξίες του καραγκιόζη για το λαϊκό χαρακτήρα και
την παρουσία του, στις απαιτήσεις του 21ου αιώνα. Η μαυρίλα αυτή έρχεται να σκεπάσει τα σχολεία, τους
εκπαιδευτικούς, τους μαθητές, τους γονείς και μέσω αυτού του ζοφερού κλίματος να πλήξει την παρουσία
του καραγκιόζη στους εκπαιδευτικούς χώρους.
Καιρός είναι με μπόλικη περίσκεψη ο καθένας μας να πάρει θέση «λόγω κι έργω», στο δίλημμα «πως
βλέπουμε την εξέλιξη και το ρόλο της τέχνης μας, στα χρόνια που έρχονται».Αν δεν το κάνουμε αυτόβουλα,
θα μας το επιβάλλει με τη σκληρή γλώσσα της η ίδια η ζωή και θα το βρούμε μπροστά μας.
Το να αντιταχτούμε στις νέες αυτές προκλήσεις είναι μονόδρομος και χρειάζεται γνώση των προβλημά-
των μας, κόπος, επιμονή και συλλογικότητα. Το καλοκαίρι μας βρίσκει, με τις γνωστές συνθήκες της πανδη-
μίας στους δρόμους και τις πλατείες, να στήνουμε μπερντέ. Δύσκολος καιρός! Όμως...
Ο Καραγκιόζης όσες φορές κι αν γονατίζει από τις δυσκολίες (Δερβέναγας, Πασάς), άλλες τόσες σηκώ-
νεται να φτάσει τον ήλιο,με αιώνια πίστη στα όνειρα του. Γι’ αυτό κι όλες οι παραστάσεις τελειώνουν μ’ έ-
να αισιόδοξο συρτό, ένα αναζωογονητικό, κυκλωτικό χορό της Ρωμιοσύνης. Αυτός είναι ο δικός μας Καρα-
γκιόζης!
Ε! Καιρός είναι να δώσουμε στον Καραγκιόζη μια ευκαιρία, να βαδίσει στις στράτες τις εποχής μας, δι-
αδηλώνοντας την αιώνια πίστη του στον άνθρωπο και τα πεπρωμένα του και να διεκδικήσει το δικαίωμα
του ν’ αγγίξει τον ήλιο.

Γιάννης Χατζής
Σαλονίκη 13 Ιουλίου 2021

30
 Το Θέατρο Σκιών
του Στάθη Λαγκάδα, καραγκιοζοπαίκτη

Αναδημοσίευση από το ελληνορωσικό περιοδικό ERSOVI της Irina Komandenko

Τ
ο θέατρο σκιών, σύμφωνα με λαογράφους και ανθρωπολόγους, είναι μια τέχνη που ξεκινά από την
προϊστορική εποχή και τον άνθρωπο των σπηλαίων. Οι άνθρωποι των σπηλαίων (Νεάντερνταλ)
άναβαν φωτιές μέσα στις σπηλιές που ζούσαν, όχι μόνο για να ζεσταθούν, αλλά και για να φωτί-
σουν το εσωτερικό της. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία των σκιών των ανθρώπων που
ζούσαν εντός της σπηλιάς. Έτσι λοιπόν θα μπορούσαμε να πούμε ότι ‘’έπαιζαν’’ με τα σώματα τους και τις
σκιές τους, μιμούμενοι ζώα και φυτά του περιβάλλοντος τους. Αυτή ήταν η πρώτη μορφή θεάτρου σκιών
στον κόσμο.
Το θέατρο αυτό πήρε πιο έντεχνη μορφή στην αρχαία Κίνα. Υπάρχουν πολλές ιστορίες γύρω από αυτό, η
επικρατέστερη όμως είναι η ακόλουθη: Όταν ο αυτοκράτορας της Κίνας Βου Τι (Wu Ti) της δυναστείας των
Χαν (Han) έχασε την γυναίκα του από ανίατη (για τα δεδομένα της εποχής) ασθένεια, έπεσε σε μεγάλη με-
λαγχολία. Τότε ο μάγος και σύμβουλος του, για να τον παρηγορήσει, κατασκεύασε από χαρτί το ανδρείκελο
της νεκρής συζύγου ,τέντωσε ένα λευκό πανί σε ένα σημείο του παλατιού, το φώτισε με λυχνάρια και, προ-
σπαθώντας να μιμηθεί την φωνή της, άρχισε να μιλά και να λέει στον αυτοκράτορα λόγια παρηγοριάς. Όταν
τέλειωσε αυτή η μικρή παράσταση, ο αυτοκράτορας ενθουσιασμένος είπε στον μάγο και σύμβουλο του: ‘’Φί-
λε μου, αν εγώ είμαι ο αυτοκράτορας της Κίνας, εσύ είσαι ο αυτοκράτορας της σοφίας!’’.Αυτή, λοιπόν, ήταν
η πρώτη παράσταση θεάτρου σκιών στον πλανήτη, όπως το ξέρουμε κι εμείς, με πανί και φιγούρα.
Στην αρχή της έντεχνης ιστορίας του, το θέατρο σκιών χρησιμοποιήθηκε για τελετουργικούς σκοπούς
(απεικόνιση της ψυχής του νεκρού) και όχι για ψυχαγωγικούς. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, πως έχουμε να κάνου-
με με μια τέχνη που μεταδίδεται από στόμα σε στόμα, με την προφορική παράδοση δηλ .και όχι με τον γρα-
πτό λόγο. Αυτό, πρακτικώς, σημαίνει ότι πολλές πληροφορίες, είτε έχουν χαθεί, είτε έφτασαν σε μας παρα-
ποιημένες. Αυτό μάλλον...μπορεί να μην το μάθουμε και ποτέ! Πως διαδόθηκε αυτή η τέχνη στον υπόλοιπο
κόσμο; εικάζουμε με τον περίφημο δρόμο του μεταξιού. Τα καραβάνια που μετέφεραν τα μεταξωτά από την
Κίνα μέχρι τα παράλια της Μικράς Ασίας, μετέφεραν και την τέχνη αυτή. Γι αυτό συναντούμε θέατρο σκιών
σχεδόν σε όλο τον ανατολικό κόσμο: Ινδία, Ιράν, Συρία, Ιορδανία, Τουρκία, Ταϋλάνδη (έχω πάει σε όλες αυ-
τές τις χώρες). Στην Τουρκία παίρνει την μορφή του Karagoz.
Καραγκιόζης (Karagoz) στην τουρκική γλώσσα, θα πει ‘’μαυρομάτης’’ (KARA = μαύρο και GOZ = μά-
τι).Πολλοί υποστηρίζουν ότι ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Ο Δημήτρης Μόλλας (καραγκιοζοπαίκτης, συγγραφέ-
ας και ερευνητής του θεάτρου σκιών, γιος του μεγάλου καραγκιοζοπαίκτη Αντώνη Μόλλα),στο βιβλίο του:
Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΜΑΣ, αναφέρει πως ο Καραγκιόζης δεν ήταν Τούρκος, αλλά Έλληνας η Εβραίος. Υπο-
στηρίζει αυτήν την θέση με δεδομένο ότι επί οθωμανικής αυτοκρατορίας, κανένας Τούρκος δεν δεχόταν το
KARA (μαύρος) είτε στο όνομα, είτε στο επίθετο του. Το θεωρούσαν υποτιμητικό! Άρα ήταν Έλληνας η
Εβραίος. Αξίζει να σημειωθεί ότι επί οθωμανικής αυτοκρατορίας, αυτοί που ασχολήθηκαν επαγγελματικά
με το θέατρο αυτό, ήταν οι Έλληνες και οι Εβραίοι της Κων/Πολης. Οι Τούρκοι...αργότερα. Σύμφωνα με την
παράδοση ο Καραγκιόζης ήταν μαραγκός στο επάγγελμα και δούλευε στην ανέγερση του τζαμιού της Πρού-
σας. Έλεγε, όμως, πάρα πολλά αστεία, κάνοντας τους άλλους εργάτες να γελάνε. Ο πασάς της Προύσσας θύ-
μωσε και τον αποκεφάλισε. Μετάνιωσε όμως για την πράξη του και έθαψε τον Καραγκιόζη σε ένα όμορφο
μνημείο που υπάρχει μέχρι σήμερα! Ο Χατζηαβάτης (Hacivat) που ήταν φίλος του Καραγκιόζη, τον έφτιαξε
σε μια φιγούρα και διασκέδαζε τον κόσμο, λέγοντας τα αστεία του καλού του φίλου. Η πρώτη, μάλιστα, που
έδωσε ο Χατζηαβάτης, ήταν μπροστά στον πασά, που αποκεφάλισε τον Καραγκιόζη, σύμφωνα πάντα με την

31
παράδοση! Έτσι ο Χατζηαβάτης έγινε ο πρώτος καραγκιοζοπαίκτης.
Μια μέρα, που ο Χατζηαβάτης, έπαιζε μια παράσταση στην Κων/Πολη, τον είδε ένας Έλληνας. ο Γιάν-
νης Μπράχαλης. Αυτός ήταν που έφερε το θέατρο σκιών από την Τουρκία στην Ελλάδα. Η πόλη που πρωτό-
παιξε ο Μπράχαλης ήταν η Πάτρα, γι αυτό και οι καραγκιοζοπαίχτες την αποκαλούν καραγκιοζομάνα. Τον
Μπράχαλη ,τον παρακολουθούσε τακτικά ένας ψάλτης της εκκλησίας του Αγ. Ανδρέα (μητρόπολη της Πά-
τρας) που ονομαζόταν Δημήτρης Σαρντούνης. Αυτός αγάπησε πολύ τον Καραγκιόζη και αποφάσισε να ασχο-
ληθεί με την τέχνη αυτή. Ήταν τόσο καλός που ο κόσμος του απέδωσε το παρανόμι ΜΙΜΑΡΟΣ, επειδή μι-
μείτο πολύ καλά τις φωνές των ηρώων. Είναι όμως και ο διαμορφωτής του ελληνικού Καραγκιόζη. Έγραψε
πολλά έργα που παίζονται μέχρι σήμερα, όπως ‘’Ο Καραγκιόζης φούρναρης’’, ‘’Ο Καραγκιόζης γραμματι-
κός’’ κ.α. Το κορυφαίο έργο του όμως είναι ‘’Ο Μέγας Αλέξανδρος και το καταραμένο φίδι’’, ένα έργο που
εμπνεύστηκε από την αγιογραφία του Αγ.Γεωργιου που σκοτώνει τον δράκο. Επίσης είναι και ο δημιουρ-
γός του σιορ-Διονυσίου (Νιόνιου). Για να σατυρίσει τους Ζακυνθινούς που έφταναν στην Πάτρα, κυρίως για
εμπορικούς σκοπούς, έφτιαξε την φιγούρα αυτή! Όλα αυτά συνέβησαν γύρω στο 1840. Ο Μίμαρος είχε 4 βο-
ηθούς: τον Γιάννη Ρούλια, τον Πάγκαλο, τον Μπέκο και τον Θεοδωρέλλο. Σημαντικότερος θεωρείται ο Ρού-
λιας μιας και εμφάνισε στον μπερντέ, την φιγούρα του θείου του Καραγκιόζη, που δεν είναι άλλος από τον
αγαπημένο σε όλους μπάρμπα-Γιώργο.
Έτσι ελληνικός Καραγκιόζης, άρχισε να ελληνοποιείται, μιας και ο κάθε καραγκιοζοπαίκτης πρόσθετε και
από έναν χαρακτήρα: ο Μέμος τον Σταύρακα, το κουτσαβάκι του θιάσου, ο Πρεβεζάνος τον Εβραίο Σολό-
μων, ο Μόλλας τον Ομορφονιό, με την μεγάλη μύτη. Έτσι ο Καραγκιόζης εμπλουτίστηκε με ελληνικούς τύ-
πους και έγινε ένα αμιγώς ελληνικό θέαμα που διασκεδάζει γενιές και γενιές Ελλήνων μέχρι σήμερα!

Ο Στάθης Λαγκάδας στα γυρίσματα της ταινίας «Luger»

32
 «Ο Καραγκιόζης πάντα
θα σηκώνεται να πιάσει τον ήλιο»
Συνέντευξη του Γιάννη Χατζή
στον Απόστολο Λυκεσά, για την Εφημερίδα των Συντακτών

Κ
άθε καλλιτέχνης έχει χρέος και υποθήκη να εκφράσει με το έργο του την ιστορική στιγμή που
ζει. Θέλησα ν’ αγκαλιάσω με τη δουλειά μου, το ιστορικό, κοινωνικό, λαογραφικό και ηθογρα-
φικό στοιχείο της Β. Ελλάδας και ιδιαίτερα της μάνας Θεσσαλονίκης. Το βιβλίο του Γιάννη Χατζή
«Οδοιπορώντας με τις σκιές του Καραγκιόζη» (εκδ. «Εκτός των τειχών») είναι ένα κατόρθωμα. Ο
συγγραφέας του, μάχιμος ακόμη καραγκιοζοπαίχτης, μπαινοβγαίνει με μαεστρία, σεβασμό και σμιλεμένη
αισθαντικότητα στο ιστορικό υλικό του, που δείχνει αχανές ως προς την περίοδο που καλύπτει.
Τελικά όμως παραδίδει μελέτες και δοκίμια που διαβάζονται σαν μέρος παράστασης, που δεν παραδί-
δεται στιγμή στις ευκολίες, δεν υποκύπτει ταυτόχρονα ούτε σε έναν διανοουμενισμό, ούτε σε μία μεγαλο-
στομία.
Ο Χατζής μάς παραδίδει ολόκληρο το είδωλο του Καραγκιόζη και των συντρόφων του, τεντώνει το σεντό-
νι των λέξεων, ανάβει τη λάμπα των προθέσεων και μας φιλοδωρεί είδωλα και «σκιές», όχι σαν παρηγορη-
τικό ψέμα, αλλά σαν αποκάλυψη σε μια προοπτική χαράς ανόθευτης, που τα Σαράγια των εποχών κρατούν
φυλακισμένη.
Είναι κατόρθωμα το βιβλίο διότι μετατρέπει τους τίτλους των ατέλειωτων παραστάσεων σε μια ενιαία
διήγηση, οι λέξεις της οποίας κλείνουν διαρκώς το μάτι στον αναγνώστη, θυμίζοντας υπόγεια πάντα ότι
πλάι σε κάθε παράσταση έχασκαν ιστορικά οι όλεθροι και οι ταπεινώσεις, οι ήττες και το αίμα, η Πείνα,
ανήμερα θεριά απέναντι στα οποία οι άνθρωποι αντιπαρέθεταν ταπεινές σκιές, συνωμοτικά υπονοούμενα,
βάζανε πλάτη ο ένας στον άλλο, ώσπου να φτάσει η στιγμή της τελικής αντιπαράθεσης με τους εκάστοτε
εξουσιαστές.

33
 Ο Χατζής χαίρεται απροσχημάτιστα τους θριάμ-
βους της τέχνης του, χαϊδεύει τρυφερά τους πρω-
τομάστορες δασκάλους του και ταυτόχρονα δεν
χαρίζεται ούτε λεπτό στις αστοχίες, τους ψευδοεκ-
συγχρονισμούς και την επίδειξη.
Ο συγγραφέας, που έχει υποσχεθεί μια ειδική
έκδοση για τη συμμετοχή του Καραγκιόζη στην
Εθνική Αντίσταση, μας παραδίδει στην τρέχουσα
έκδοση στοιχεία για: το χιούμορ και τα σκηνικά,
τους λήσταρχους και κάθε άλλη αναφορά σε πα-
ρεκβατικές ή πλήρως ανίερες προσωπικότητες, βρι-
κόλακες, φαντάσματα, νεράιδες και εωσφόρους,
την αρχαία Ελλάδα, το Βυζάντιο και την Επανάστα-
ση του 1821, μαζί με μυθικά τέρατα σε απάτητες
ζούγκλες, μασκοφόρους και κουκουλοφόρους,
παραμύθια φυσικά, μια ολοζώντανη λαογραφία,
πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές και, έρωτα,
αλίμονο, με ενθουσιασμό τέτοιο που σου ’ρχεται
από κεφάλαιο σε κεφάλαιο να βάλεις τα όργανα να
παίζουν και να φωνάζεις σαν τα κολλητήρια «όπα
όπα μπαμπάκο»...
Ας ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας από τις σελίδες
του βιβλίου του Γιάννη Χατζή.

● Πόσο εύκολο είναι να μεταπηδά κανείς από τους όρους και τις απαιτήσεις συγγραφής ενός έργου για
το θέατρο σκιών στις απαιτήσεις συγγραφής μελετών και δοκιμίων;
Η συγγραφή σήμερα ενός έργου, αν και είναι έντεχνη διαδικασία, απαιτεί κύρια δεξιότητες που αποκτού-
νται πρακτικά πίσω από τον μπερντέ και την αμφίδρομη ζωντανή επικοινωνία κοινού και συγγραφέα. Ο
μελετητής προσεγγίζει τους κώδικες διεργασιών του θεάτρου σκιών στην εξέλιξή τους, σαν ερευνητής, θεα-
τής κι αναγνώστης. Φυσικά ο ρόλος συγγραφέα έργων και μελετητή δεν αποκλείεται ενίοτε να ταυτίζονται.
Είναι σαν να πατάς τα πόδια σε δυο βάρκες και να προσπαθείς να ισορροπήσεις. Δύσκολο ε;

● Ολόκληρο το βιβλίο κατατείνει χωρίς ούτε στιγμή να γίνεται μπροσούρα στην υπεράσπιση της λαϊκής
θέασης του κόσμου.
Προσπάθησα να συνταιριάξω την πραμάτεια της ψυχής μου κι όλα όσα έλαχε ν’ ακούσω και να δω από
παλιούς, αλλά και νέους μάστορες της τέχνης μας. Με την πένα στο ένα χέρι και τη φιγούρα στο άλλο θέλω
ν’ αφουγκραστώ προβλήματα που ζητάνε απαντήσεις, δίπλα σε απαντήσεις που βάζουν νέα προβλήματα.
Να μικρύνω ακόμα περισσότερο την απόσταση μπερντέ και πλατείας και να αποδείξω ότι ο Καραγκιόζης,
μ’ όλα τα προτερήματα και τα λάθη του, δεν είναι ένα θέαμα παρωχημένο, αλλά ένα θέατρο ζωντανό κι
επίκαιρο, μ’ ένα διαχρονικό λαϊκό κώδικα στην εξέλιξη του σε εικόνα, ύφος, ήθος και λόγο. Το «φτωχό το σε-
ντονάκι κι η λάμπα η τρελή», αυτός ο δισδιάστατος ποιητικός κόσμος της σκιάς, σαν όλες τις λαϊκές τέχνες
είναι μορφή κοινωνικής συνείδησης που δεν παρεπιδημεί στα Σαράγια.
Ασχολούμενος παράλληλα με τον πολιτισμό, που δεν είναι ξεκομμένος από τα κοινωνικά προβλήματα,
προσπάθησα απλά και γλαφυρά να συνηγορήσω και να επιχειρηματολογήσω, γιατί μπορεί και πρέπει ο
Καραγκιόζης ν’ αποδοθεί εκεί που πάντα ανήκε, στον λαό. Αυτό είναι μια πολιτιστική άποψη, αλλά συνάμα

34
κι η πεποίθηση ότι το μέλλον αυτής της τέχνης και γενικά της ανθρωπότητας (όπως έλεγε ο Μπρεχτ το 1955)
μπορεί να ιδωθεί μόνο από τα κάτω, δηλαδή από τη μεριά της παράγκας των ταπεινών, καταφρονημένων
και καταπιεσμένων, κι αυτό είναι μια πολιτική θέση.

● Το «πεινάω» του Καραγκιόζη έγινε προσφάτως «πεινάμε» έξω από Μαξίμου αλλά η αστυνομία - Βελη-
γκέκας επέβαλλε την... τάξη. Αξίζει μια παράσταση στο θέατρο σκιών το γεγονός;
Ανάμεσα σε χρόνια, πρόσωπα και πεπρωμένα, σ’ όλη την περίοδο της νεοελληνικής πραγματικότητας, κάθε
τόσο, το «πεινάω» του Καραγκιόζη, που ακούγεται έξω από τα Σαράγια, γίνηκε ο εκφραστής των «μύριων
όσων» συναισθημάτων του λαού μας, κλιμακώνοντας την πίκρα και την οργή του για τα τόσα πάθια του.
Είναι ίσως το πιο διαχρονικό και μεστό διεκδικητικό αίτημα του νεοέλληνα. Συνοπτικό, αλλά τα λέει όλα, με
«μια γλώσσα που κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει».
Σ’ όλη του τη ζήση ο Καραγκιόζης, πρόσφατα ακόμα περισσότερο, δεν έκανε τίποτα άλλο από το παρου-
σιάζει ζόρια, μεράκια κι όνειρα. Ας αντιστρέψουμε το ερώτημα «αν όλα αυτά που βιώνουμε αξίζουν μια
παράσταση». Το θέμα είναι «πότε επιτέλους δεν θα είμαστε αναγκασμένοι να κάνουμε παραστάσεις για
Σαράγια και Βεληγκέκες, αλλά για τα δικαιωμένα όνειρα του Καραγκιόζη».

● Ο ξυπόλητος ήρωας πώς θα άκουγε τις επιταγές και τα μέτρα περιορισμού για μάσκες, αποστάσεις,
απαγορεύσεις την εποχή του κορονοϊού;
Καραγκιόζης: Στάσου λίγο μακριά/ο κολονοϊός καραδοκά./Φοράς μάσκα; Δεν φοράς;/Τρέξε μωρέ και μας
παίρνουνε/φλουρί κωνσταντινάτο./και μας δίνουν για να ζήσουμε/βαρέλι δίχως πάτο./ (Απευθύνεται στη
γυναίκα του.) Αγλαΐα... εμείς τις βραδιές με καραντίνα/ θε να τις περνάμε φίνα./Μάσκες, γάντια κι αγκα-
λιές...../είναι φίλε μου να κλαις.

● Ο Καραγκιόζης περιμένει μια πρόσκληση για τους εορτασμούς των 200 χρόνων της Ελληνικής Επανά-
στασης; Με ποιον θα συμφωνούσε, τον Σκαρίμπα ή τον Παπαρρηγόπουλο;
Ο Γιάννης Σκαρίμπας έπαιζε Καραγκιόζη για τα παιδιά της γειτονιάς του. Ο μπάρμπα Γιάννης πέθανε, αλλά
οι φιγούρες του διασώζονται. Επαιζε κι έργα «ηρωικά» για το 1821. Οι απόψεις του, τα κείμενά του για
εκείνη την εποχή, τα έργα που έπαιζε, χωρούν και περισσεύουν στην παράγκα του Καραγκιόζη. Το δίλημμα
είναι να πάνε οι καραγκιοζοπαίχτες ν’ ανοίξουν την πόρτα κι ας ξημεροβραδιάζεται ο Δερβέναγας έξω από
το παράθυρο. Θέλει «αρετή και τόλμη η ελευθερία».
Πρόσκληση στον Καραγκιόζη για τα 200 χρόνια του 1821; Ναι, κορονοϊού επιτρέποντος, θα δοθούν και
παραστάσεις Καραγκιόζη. Εκεί ο Καραγκιόζης θα συναντήσει τον Σκαρίμπα και θα μιλήσουν για το ’21, την
πολυπόθητη λευτεριά, διότι πολλά είδαν κι έπαθαν σ’ αυτόν το γιαλαντζί ντουνιά, ξέρουν και δεν έχουν
ψευδαισθήσεις! Τα υπόλοιπα στο μπερντέ... Εξάλλου η Αλαμάνα κι η Γραβιά συνδέονται με την κουραμάνα
κι όχι με την εμπορευματοποίηση, τους εθνισμούς και το φολκλόρ.

● Κρατάει τάμπλετ και κινητό ο Καραγκιόζης; Βλέπει Νέτφλιξ;

«Πού τέτοιες παροχές;» όπως έλεγε σε μια παράστασή του ο καραγκιοζοπαίχτης Βάγγος. Να φανταστείτε
ότι πήγε στην Εφορία και κατέθεσε τα μπαλώματά του, διαμαρτυρόμενος για τον ΕΝΦΙΑ της παράγκας,
επιμένοντας ότι δεν ήταν ακίνητο, αλλά κινητό. Ανάλογα με τον αέρα, κοιμόταν στο Κουλέ Καφέ και ξυπνού-
σαν στην Καλαμαριά. Ντεντφλίξ; Το μόνο που βλέπει είναι οι φούρνοι. Μ’ αυτούς μετράει τις αποστάσεις.
«Τρεις φούρνοι δρόμος είναι», λέει.

● Τι μπορεί να πει ο Καραγκιόζης που δεν μπορεί να πει κανένα τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων;
Οτι «πάντα θα φοβάται αυτά που γίνονται γι’ αυτόν, χωρίς αυτόν». Οτι έχει αυξημένη ατομική και κοινω-

35
νική ευθύνη κι ας λένε ό,τι θέλουν. Οτι μ’ ένα λόγο ασυμβίβαστο, λόγο αμφισβήτησης κι εναντίωσης, προ-
σπαθεί να κατανοήσει τι συμβαίνει γύρω του και γιατί. Οτι όσες φορές κι αν μπουρδουκλωθεί ο Καραγκιό-
ζης δεν κωλώνει και πάντα θα σηκώνεται να πιάσει τον ήλιο, γιατί έχει δικαίωμα στο όνειρο και το διεκδικεί.

● Τι θα έλεγε σε κάποιον -όπως εσείς- που έγραψε βιβλίο γι αυτόν;

Τον παρακάτω διάλογο:
Χατζηαβάτης: Κι άλλα βιβλία βρε για την αφεντομουτσουνάρα σου;Τι δόξες είναι αυτές; Δάφνες, δάφνες!
Καραγκιόζης: Καλές οι δάφνες ρε Χατζατζάρη, άμα ήταν μέσα σ’ ένα πιάτο φακή, ακόμα καλύτερα.

● Σαράντα χρόνια ενασχόληση με τον Καραγκιόζη. Πόσες παραστάσεις; Πόσες φιγούρες έχετε φτιάξει;
Εντάξατε νέο ήρωα στα έργα σας;
Με τι μέτρο και ζύγι να μετρήσει κανείς την πολύχρονη και πολύτροπη ενασχόλησή μου με την ποίηση και
τη μαγεία του λαϊκού θεάτρου σκιών; Πώς να προσπεράσεις το εξελισσόμενο πρόσωπο της νεοελληνικής
πραγματικότητας και του πολιτισμικού της είναι και πού να πρωτοσταθείς; Είχα τόσα να πω, πίσω και μπρος
από το μπερντέ, με τις φιγούρες, την πένα και τον χρωστήρα. Πολλές παραστάσεις κι όχι μόνο, σε Ελλάδα
κι εξωτερικό. Φιγούρες; Πάνω από χίλιες.
Θέλησα ν’ αγκαλιάσω με τη δουλειά μου, το ιστορικό, κοινωνικό, λαογραφικό, και ηθογραφικό στοιχείο της
Β. Ελλάδας κι ιδιαίτερα της μάνας Θεσσαλονίκης. Από τον μπερντέ μου περάσανε Πόντιοι, ο Καραμανλής, ο
θρακιώτης Στέργιος, μετανάστες, πρόσφυγες του σήμερα, διάφοροι υπαρκτοί γραφικοί τύποι και ιστορικά
πρόσωπα της Μακεδονίας.
● Είναι ευκολότερο να ερμηνεύετε δικά σας έργα ή κλασικά;
Σε κάθε παραδοσιακή παράσταση ελλοχεύει μια νέα ανάγνωση, ανάλογα τον τόπο, τον χρόνο και τις πε-
ριστάσεις. Η ζωντάνια, λειτουργικότητα, προσαρμοστικότητα του Καραγκιόζη, του επέτρεψαν να ευδοκι-
μήσει, να μεγαλουργήσει και να μακροημερεύσει. Κάθε παράσταση έχει τις δυσκολίες της στην απόδοση,
αλλά και τις εκπλήξεις της. Εμένα πιο πολύ με δυσκολεύουν τα δικά μου έργα, ιδιαίτερα στο στάδιο της
δημιουργίας τους.

● Σήμερα είναι μια καλή ιστορική στιγμή για τους καραγκιοζοπαίχτες ή θα προτιμούσατε να είχατε ζήσει
σε μια άλλη;

36
Κάθε καλλιτέχνης έχει χρέος και υποθήκη να εκφράσει με το έργο του την ιστορική στιγμή που ζει. Σήμερα
υπάρχει μεγάλη ανάγκη ο Καραγκιόζης να «τεντώσει πανί» στο νέο εξελισσόμενο πρόσωπο της χώρας, σαν
ένα ζωντανό, λαϊκό θέατρο μάχιμης επικαιρότητας.

● Ξαφνικά φέτος υπάρχουν απανωτές εκδόσεις -το βιβλίο σας, το ημερολόγιο του πατέρα Σπαθάρη- για
τον Καραγκιόζη; Τι σκέφτεστε; Είναι σύμπτωση ή κάτι άλλο;
Οχι δεν είναι σύμπτωση. Τα τελευταία χρόνια το θέατρο σκιών απασχολεί ολοένα και περισσότερους. Είναι
σαν το ασχημόπαπο που έγινε κύκνος. Η θεματολογία του θεάτρου σκιών δεν έχει ακόμα ερευνηθεί σε
βάθος και δυστυχώς οι μεγάλοι αυτής της τέχνης, που θα μπορούσαν να μιλήσουν και να βοηθήσουν από
τα μέσα του μπερντέ, μας είπαν το στερνό τους αντίο. Πάντως κάθε έκδοση είναι καλοδεχούμενη, γιατί με
τον τρόπο της προσθέτει ένα λιθαράκι στη διερεύνηση του λαϊκού μας θεάτρου. Εύχομαι όλες οι εκδόσεις
να είναι καλοτάξιδες.

● Οταν γράφετε ένα έργο ποιους έχετε πρώτα στον νου, τα παιδιά ή τους μεγάλους που θα δουν την
παράσταση;
Οι παραστάσεις μου απευθύνονται σ’ όλα τα παιδάκια ηλικίας πέντε έως ενενήντα πέντε χρόνων. Σ’ όλα
εκείνα τα παιδικά μάτια, που ποτέ δεν μεγάλωσαν και μπορούν ακόμα να συγκινούνται με το γιασεμί, το
αγιόκλημα και τη φεγγαράδα μιας καλοκαιριάτικης νυχτιάς Καραγκιόζη, που, αχ, φίλοι μου, ας μην τέλει-
ωνε ποτέ.

37
Ποιήματα για τον Καραγκιόζη μας

Βασιλιάς καταφερτζθς

Έρχομαι από αρχαίεσ λαϊκζσ

ανοιχτζσ αγορζσ του κόςμου.
Από ςυνοικίεσ μαγικζσ
κουβαλώ το φωσ μου.

Έχω γνωρίςει ςτουσ καιροφσ

φτωχοφσ, παιδιά, παςάδεσ
ςοφοφσ με λόγουσ ιεροφσ
μα και τεμπελχανάδεσ.

Έχω γνωρίςει τθν πείνα μου

απόξω κι από μζςα
τα κολλθτιρια τα κρίνα μου
τθν Αγλαΐα κοντζςςα.

Τρώγω φροφτα εποχισ

δακρυςτά κρεμμφδια
και με τισ μπόρεσ τθσ βροχισ
ςκόρδα ςτα κεραμίδια.

Είμαι βαςιλιάσ καταφερτηισ

πεινάω και πεινάω
ικελα να ’μουν μπουφετηισ
κεφτζδεσ να προςκυνάω.

Εγώ και θ καμποφρα μου

ευχζσ για όλουσ ζχουν
ςκεφτείτε τθ φιγοφρα μου
και γζλια κα ςασ τρζχουν.

Δημθτρη Αβούρης
Αφθγθτισ παραμυκιών
Συγγραφζασ

38
 Η χώρα του Καραγκιόζη
του Δημθτρη Αβοφρη
αφηγητθ παραμυιιών - ςυγγραφέα

Μορφονιόσ: Κφριε Καραγκιόηθ, κφριε Καραγκιόηθ καταςτράφθκα.

Καραγκιόζησ: Γιατί Μορφονιζ, τι ζπακεσ;
Μορφονιόσ: Μου ζβαλαν δζκα πρόςτιμα μαηί.
Καραγκιόζησ: Μπράβο Μορφονιζ.
Μορφονιόσ: Μου ζβαλαν, για αυκαίρετθ διοργάνωςθ κορωνοπάρτι. Για διατάραξθ τθσ
κοινισ ανθςυχίασ. Για ςυναςπιςμό και ςυνωςτιςμό. Για ιπτάμενθ απειλι. Για απόςπαςθ
προςοχισ των οδθγϊν και ςφγκρουςθ τρζνων. Για παράνομο αυτοςχζδιο χορευτικό. Για
αυκαίρετθ τρελι χριςθ μάςκασ. Για ςυςκότιςθ του ιλιου. Για επαναςτατικό τραγοφδι.
Καραγκιόζησ: Τι τραγοφδι ζλεγεσ Μορφονιζ;
Μορφονιόσ: Το μια ωραία πεταλοφδα. Και μόλισ το άκουςαν οι πεταλοφδεσ του κόςμου,
μαηεφτθκαν και άρχιςαν το χορό. Και μετά το γφριςαν ςε πάρτι. Επίςθσ, με κατθγοροφν
για οργάνωςθ μουςικισ εξζγερςθσ.
Καραγκιόζησ: Γιατί ζγινε θ εξζγερςθ;
Μορφονιόσ: Ηιλεψαν όλοι κι άρχιςαν να τραγουδάνε.
Καραγκιόζησ: Ζγινε τζτοιο κακό; Τι τραγουδοφςαν;
Μορφονιόσ: Το μια ωραία πεταλοφδα.
Καραγκιόζησ: Τρελάκθκαν όλοι!
Μορφονιόσ: Τϊρα το καταλάβατε κφριε Καραγκιόηθ;

Κοπρίτησ: Πατζρα, πατζρα, κυμικθκα

Καραγκιόζησ: Τι κυμικθκεσ άγγελζ μου;
Κοπρίτησ: Θυμικθκα πατζρα ότι ζκανα λάκοσ ςτισ Πανελλαδικζσ ςτθν ζκκεςθ.
Καραγκιόζησ: Τι λάκοσ;
Κοπρίτησ: Δεν κυμικθκα καλά, πϊσ κζλω να είναι το μζλλον μου και τι πρζπει να κάνω,
ποφ κζλω να ηιςω.
Καραγκιόζησ: Είςαι απαράδεκτοσ παιδάκι μου, τϊρα το κυμικθκεσ;
Κοπρίτησ: Ναι πατζρα, κζλω να γίνω ςοφόσ.
Καραγκιόζησ: Μπράβο παιδάκι μου. Αυτό λζγεται ςϊφρων.
Κοπρίτησ: Το ξζρω πατζρα, αλλά και ςτο μζλλον κα είμαςτε νθςτικοί.
Καραγκιόζησ: Ναι παιδάκι μου.
Κοπρίτησ: Γι’ αυτό κι εγϊ πατζρα είπα να τα ςυνδυάςω και να ηιςω ςε ζνα ςωφρο-
νθςτικό κατάςτθμα.
Καραγκιόζησ: Τι λεσ παιδάκι μου;
Κοπρίτησ: Ναι πατζρα. Και ςϊφρων κα είμαι και νθςτικόσ.
Καραγκιόζησ: Αυτό παιδάκι μου είναι φυλακι.
Κοπρίτησ: Όχι πατζρα, κα είναι ςωφρο-νθςτικό κατάςτθμα κι ζτςι δε κα
κινδυνεφει θ πατρίδα από μζνα.
Καραγκιόζησ: Παιδάκι μου τρελάκθκεσ;
Κοπρίτησ: Όχι πατζρα, προβλζπω το μζλλον.

39
 αίκας
φ ω
ς αγ ν
νή τη χισαν τα
Ωχ η ίναι... άρ
«Του Μπαρμπούτη
μου ε όργανα! τα καμώματα»
Σκίτσα-Κείμενα: Νίκου Μπαρμπούτη

!
π ε ινάνε ο υμε!
αιδ ι ά έ χ
α δεν αι αν
ς , τα π ξέχασ κ
ο υλ έψει το υ
α
ς; αα ατζατζάρ
η
υ τ ε να δ ε ί
ί Χ
το φα υ, με τον σουμε!
χαΐρ ε ε ρ ο
ρε α το υ ς υστ λαίτσα μ ντερλικώ
β ς γ
ποιο άρεμα Α ψαριά θα
Άντε ά νε !
Να φ πάω για ψ υμε καλή
Θα έχο

;
ψά ρεμα
πάμ ε για
ου να
κια μ
ά
ο ι μο ς ματ
Έτ
με
Φύγα κια
ά
φρυδ !
μου

40
Πω πω ωραία τσιμπάει! Καραγκιόζη βρε τρομάρα σου...
έπιασα μια κουτσομούρα! Εσύ τι έπιασες;

Εγώ Χατζατζάρη έπιασα μια μασκαδούρα! χαχα! Παιδιά όχι

σκουπίδια, όχι πλαστικά, όχι πεταμένες μάσκες σε θάλασσες
και ακτές! Καλό καλοκαίρι !

41
Οι θαλασσινές περιπέτειες του Καραγκιόζη
με λίγα ή... χωρίς λόγια

Ο Καραγκιόζης βαρκάρης, από τον Γιώργο Πετρή, 1986

42
Οι θαλασσινές περιπέτειες του Καραγκιόζη

Ο Καραγκιόζης και η γοργόνα, του Κούζαρου

Ο Καραγκιόζης Ναύαρχος, του Κούζαρου

43
 Οι θαλασσινές περιπέτειες του Καραγκιόζη

Ο Καραγκιόζης Πλοίαρχος,
του Αθανασίου

Τα μπάνια του
Καραγκιόζη,
του Γιάννη Χατζή

44
 Μηνιαία
ηλεκτρονική έκδοση
του Πανελλήνιου Σωματείου
Θεάτρου Σκιών
okaragkiozismas@gmail.com

45