‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺗﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬

‫ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة اول‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪31 - 1 ،1396‬‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬

‫از وﺿﻊ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك در ﻫﻮراﻣﺎنِ دورة ﻗﺎﺟﺎر و ﭘﻬﻠﻮي اول‬
‫)ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده دﻳﻮان ﻣﻼ ﺣﺴﻦ دزﻟﻲ(‬
‫*‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ادواي‬
‫***‬
‫ﻋﻠﻲ ﻧﺎﻇﻤﻴﺎنﻓﺮد**‪ ،‬ﻫﺎدي وﻛﻴﻠﻲ‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﻫﻮراﻣﺎن ﺑﺎ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ و ﺻﻌﺐاﻟﻌﺒﻮر و ﺑﺎ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻃﺮﻳﻘـﺔ زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫آنﻫﺎ ﻫﻤﻮاره ﻫﻤﭽﻮن راز ﺑﻮده‪ ،‬در ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﺗـﺎرﻳﺦ ﻣﺤﻠـﻲ‪ ،‬ﺗـﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪،‬‬
‫ﻗﻮمﻧﮕﺎري و ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺤﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻫـﺮﮔـﺎه‬
‫ﺳﺨﻦ از زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲآﻳﺪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻴﭻ داده ﺗﺎرﻳﺨﻲ از وﺿﻊ‬
‫زﻳﺴﺖ آنﻫﺎ در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت ﻣﻜﺘﻮب و ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ رﻫﻴﺎﻓﺘﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و واﻛﺎوي زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اراﺋﻪ دﻫﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻮع ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﻴﺮﺗﺎرﻳﺦﻧﮕﺎراﻧﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﺑﺤﺚ از‬
‫زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ وﺿـﻌﻴﺖ‪ ‬زﻳﺴـﺖ‬
‫ﻣﺮدم ﻫﻮراﻣﺎن در دورة ﻗﺎﺟﺎر و ﭘﻬﻠـﻮي او‪‬ل ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺑـﻮده اﺳـﺖ؟ اﻳـﻦ ﻣﻘﺎﻟـﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺶ ﻣﺘﻦ دﻳﻮان ﻣﻼﺣﺴـﻦدزﻟـﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‪-‬ﺗـﺎرﻳﺨﻲ از‬
‫وﺿﻌﻴﺖ‪ ‬زﻳﺴﺖ‪ ‬ﻣﺮدم ﻫﻮراﻣﺎن در دورة ﻗﺎﺟـﺎر و ﭘﻬﻠـﻮي او‪‬ل اراﺋـﻪ دﻫـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ روش ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‪-‬ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﺑﺘﺪا دادهﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ‬
‫ﺑﺎ واژﮔﺎن ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك را از ﻣﺘﻦ دﻳﻮان اﺳﺘﺨﺮاج و ﺳـﭙﺲ ﺑـﺎ ﻃﺒﻘـﻪﺑﻨـﺪي‬
‫اﻧﻮاع ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك‪ ،‬اوﺿﺎع ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺷﻴﻮة زﻳﺴﺖ و زﻧﺪﮔﻲ روزاﻧـﺔ ﻣـﺮدم‬

‫* داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ )ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة ﻣﺴﺌﻮل(‪m_advay@yahoo.com ،‬‬
‫** داﻧﺸﻴﺎر ﮔﺮوه ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‪movarrekh@gmail.com ،‬‬
‫*** داﻧﺸﻴﺎر ﮔﺮوه ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‪vakili355@yahoo.com ،‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ‪ ،1395/6/2 :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش‪1395/9/1 :‬‬
 ‫‪٢‬تحليل فرهنگي و تاريخي از وضع خوراك و پوشاك در هورامانِ دورة قاجار‪...‬‬

‫هورامان‪ ،‬در دورة مذكور را ارزيابي كرده است‪ .‬يافتهها نشان ميدهد مردم هورامان در اين‬
‫دوره بهرغم تنوع خوراك و پوشاك‪ ،‬برخوردار از گونههاي مختلف آن نبودند و ميان بودها‬
‫و بايدها فاصله ديده ميشد‪.‬‬
‫كليدواژهها‪ :‬زندگي روزانه‪ ،‬تحليل فرهنگي و تاريخي‪ ،‬قاجار‪ ،‬پهلوي‪ ،‬هورامان‪ ،‬ديوان‬
‫مﻼحسن دزلي‪.‬‬
‫‪ .١‬مقدمه‬
‫هورامان نام ناحيهاي در غرب استانهاي كردستان و كرمانشاه است كه در ميان رشتهكوه زاگرس قرار‬
‫دارد‪ .‬جغرافياي طبيعي و صعبالعبورِ هورامان در طول تاريخ‪ ،‬عامل برتري مردم اين ناحيه در مواجه‬
‫با ورود اقوام و حكومتهاي بيگانه و محلي منطقه به ويژه اردﻻنهاي سنندج و بابانهاي سليمانيه‬
‫بوده است‪ .‬در نتيجه‪ ،‬تواريخ محلي كردستان و حتي منابع قاجاري‪ ،‬همواره از هوراميها با صفاتي‬
‫زننده ياد كردهاند و چون قادر به ورود به اين منطقه نبودند و از نزديك‪ ،‬رابطهاي با عامة مردم‬
‫هورامان نداشتند‪ ،‬در نوشتههايشان گويي از انسانهايي ناشناخته و ماورايي سخن ميگويند‪ .‬به هر‬
‫صورت‪ ،‬سخن گفتن از زندگي روزانة عامة مردم در تاريخ ايران به دﻻيلي از جمله نبود دادهها و‬
‫اطﻼعات آسان نيست‪ .‬حال‪ ،‬وقتي بحث بر سر خوراك و پوشاك قومي باشد كه اطﻼعات در مورد‬
‫ديگر زواياي زندگي آنها هم محدود است‪ ،‬مسلماً بررسي و تحليل دادههاي اندك به دست آمده‪،‬‬
‫آسان نخواهد بود‪ .‬با وجود اين‪ ،‬بدون تاريخ و عناصر فرهنگي نميتوان به شناخت واقعي از هورامان‬
‫عصر قاجار و پهلوي دست يافت‪ .‬اين پژوهش يك رويكرد انسانشناسانه به متني ادبي است كه از‬
‫خﻼل آن ميتوان دادههاي تاريخي و فرهنگي و اجتماعي براي موضوع مقالة حاضر استخراج كرد‪.‬‬
‫ارزش ديوان مﻼ حسن دزلي از اين جهت است كه شاعر‪ ،‬تقريباً براي همه اقشارِ مردم نامهنگاري‬
‫داشته است‪ ،‬چوپان‪ ،‬خياط‪ ،‬گيوهدوز‪ ،‬خان و بيگ‪ ،‬شيخ‪ ،‬مﻼ‪ ،‬دوست و رفيق‪ ،‬زن و قاضي تنها‬
‫نمونههايي از اين افرادند‪ .‬نتايج جستار حاضر نشاندهندة اوضاع زندگي يكي از اقوام ايراني‪ ،‬در‬
‫غربيترين نقطة ايران و در ميان منطقة جغرافيايي سخت و صعبالعبور زاگرس ميباشد‪.‬‬
‫زندگي واقعي مردم در ادبي‪ ‬ات آنان ظهور و بروز يافته است و در فقدان ساير‬
‫شيوه هاي ثبت و ضبط و مستندسازي ِ زندگيِ روزانة مردم در طول تاريخ گذشته‪ ،‬ادبيات هر‬
‫مل ّتي مي تواند به عنوان غني ترين و گوياترين منبع روايت مستقيم يا غيرمستقيم زندگي واقعي‬

‫‪٢‬‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ادواي و دﻳﮕﺮان ‪3‬‬

‫آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻳﺪ )ﻣﻮﺳﻲﭘﻮر‪ .(39 :1392 ،‬در دﻳﻮان ﻣﻼ ﺣﺴﻦ ﺗﻨﻬﺎ اﺛﺮي اﺳﺖ ﻛـﻪ از وﺿـﻊ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ روزاﻧﺔ ﻣﺮدم و ﺧﻮراك« و »ﭘﻮﺷﺎك« آنﻫﺎ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬ارزش و اﻫﻤﻴ‪‬ﺖ اﻳـﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ درك ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ در ﻣﻮرد ﻧﺤﻮة زﻳﺴﺖ ﻣﺮدم اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ در دورة ﻣـﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ اﻃّﻼﻋﻲ در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﺗـﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳـﻲ اﻳـﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ در اﻳـﻦ ﺑﺮﻫـﺔ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬اوﺿﺎع ﭼﻨﺪان ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺳـﻔﺮﻧﺎﻣﻪ و‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﻳﻦ دوره آﮔﺎﻫﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ اوﺿﺎع اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺴـﻴﺎر آﺷـﻔﺘﻪ و ﻧﺎﺑﺴـﺎﻣﺎن ﺑـﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻮرش ﻫﻮراﻣﺎن در اواﺧﺮ دورة ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎه‪ ،‬ﺟﻨـﮓ ﺟﻬـﺎﻧﻲ اول و ﻋﻘـﺐﻧﺸـﻴﻨﻲ‬
‫ﻗﻮاي ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﻮراﻣﺎن و ﺑﺮوز ﻗﺤﻄﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺟﻨﮓﻫﺎي ﭼﻨـﺪﻳﻦ ﺳـﺎﻟﺔ ﺗﻔﻨﮕﭽـﻲﻫـﺎي‬
‫ﻫﻮراﻣﻲ ﺑﺎ ﭘﺎدﮔﺎنﻫﺎي ﻣﺮزي ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ و ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺳـﺎﻛﻦ ﺳـﻠﻴﻤﺎﻧﻴﻪ و دﻳﮕـﺮ ﻧـﻮاﺣﻲ‬
‫ﻣﺮزي ﻋﺮاق و ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﺣﻤﻼت ﻧﻴﺮوﻫﺎي رﺿﺎ ﺷﺎه ﺑﻪ ﻫﻮراﻣﺎن ﺑﺮاي ﺳﺮﻛﻮب ﺗﻔﻨﮕﭽﻲﻫـﺎ و‬
‫ﻏﺎرت روﺳﺘﺎﻫﺎ از ﺳﻮي آنﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از وﻗﺎﻳﻊ ﺳﻴﺎﺳـﻲ و ﻧﻈـﺎﻣﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ روزاﻧﺔ ﻣﺮدم از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك آنﻫﺎ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺪف اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ اﺛﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﮔﺬران ﺣﻴﺎت ﻣﺒﺘﻨـﻲ ﺑـﺮ ﺧـﻮراك و ﭘﻮﺷـﺎك در‬
‫ﻫﻮراﻣﺎن دورة ﻗﺎﺟﺎر و ﭘﻬﻠﻮي اول اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ وﺿﻊ زﻳﺴﺖ‪ ‬ﻣـﺮدم ﻫﻮراﻣـﺎن در‬
‫دورة ﻗﺎﺟﺎر و ﭘﻬﻠﻮي اول ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟‬

‫‪ .2‬ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫درﺑﺎرة ﭘﻮﺷﺎك و ﺧﻮراك ﻗﻮم ﻫﻮراﻣﻲ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻣ‪‬ـﺎ ﭘـﮋوﻫﺶﻫـﺎﻳﻲ درﺑـﺎرة‬
‫ﻟﺒﺎس و ﭘﻮﺷﺎك ﻗﻮم ﻛﺮد اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ‪ :‬ﻟﺒـﺎس ﻛـﺮدي در اﻳـﺮان از ﺷـﻴﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺤﺴﻨﻲ و پ‪ .‬ا‪ .‬اﻧﺪروز )‪ ،(P. A. Andrews‬ﻟﺒﺎس ﻛﺮدﻫﺎي ﻛﻠﻴﻤﻲ از اُرا ﺷﻮارﺗﺰ ﺑﻴﺮي ) ‪Ora‬‬
‫‪ ،(Schwartz Beery‬ﻟﺒﺎس ﻛﺮدﻫﺎ و ﺗﺮكﻫﺎ در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن از پ‪ .‬ا‪ .‬اﻧـﺪروز و م‪ .‬اﻧـﺪروز ) ‪M.‬‬
‫‪ ،(Andrews‬ﭘﻮﺷﺎك زﻧﺎن ﻛﺮد از روﺷﻨﻚ رﻫﻮ‪ ،‬ﭘﻮﺷـﺎك زﻧـﺎن ﻛـﺮد در ﺳـﻔﺮﻧﺎﻣﻪﻫـﺎي دورة‬
‫ﺻﻔﻮي ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﭘﻬﻠﻮي از ﻓﺮاﻣﺮز آﻗﺎ ﺑﻴﮕﻲ‪ ،‬آﺷﭙﺰي در ﻛﺮدﺳﺘﺎن از ﺳﺮوه ﻣﺤﻤـﻮدي‪ ،‬آﺷـﭙﺰي‬
‫در ﻛﺮدﺳﺘﺎن از ﻣﺤﻤﺪ اﻧﺼﺎفﺟﻮﺋﻲ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﻏﻴﺮ از ﻣﻘﺎﻟﺔ آﻗﺎ ﺑﻴﮕﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از ﻣﻘﺎﻻت‬
‫ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺎ روش ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪه و آنﭼﻪ را در ﻣـﻮرد ﭘﻮﺷـﺎك و ﺧـﻮراك ﻧﻮﺷـﺘﻪاﻧـﺪ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﺎن اﻛﻨﻮن اﺳﺖ و اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ در آن آﺛﺎر‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﺷﺎرهاي ﺑﻪ ﻣـﺮدم ﻫﻮراﻣـﺎن ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪ 4‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ از وﺿﻊ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك در ﻫﻮراﻣﺎنِ دورة ﻗﺎﺟﺎر ‪...‬‬

‫اﻣﺎ ﻧﻜﺘﺔ ﻣﻬﻢ و ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺖ در ﻧﮕﺎرش اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ روزاﻧﻪ ﻣﺮدﻣﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ اﺧﺘﺼﺎﺻﺎت زﺑﺎﻧﻲ و ﻧﮋادي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎ ﻛﺮدﻫـﺎ دارﻧـﺪ‪ .‬داﻧﺸـﻤﻨﺪاﻧﻲ ﭼـﻮن رﻳـﭻ )‪،(Rich‬‬
‫ﺳﻴﺴﻴﻞ ﺟﻲ ادﻣﻮﻧﺪز )‪ ،(Cecil J. Edmonds‬واﺳﻴﻠﻲ ﻧﻴﻜﻴﺘﻴﻦ )‪ ،(Nykytyn Vasily‬ا‪ .‬ب‪ .‬ﺳﻮن‬
‫)‪ (A. B. Soon‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﻴﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻮراﻣﻲﻫﺎ را از ﻟﺤﺎظ ﻧـﮋادي‪ ،‬ﺳـﻴﻤﺎ و رﻓﺘـﺎر‬
‫ﻛُﺮد ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ آداب و رﺳﻮم و دﻳﮕـﺮ وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي آﻧـﺎن ﭼـﻮن ﺳﺮزﻣﻴﻨﺸـﺎن‬
‫ﺟﺪاﺳﺖ و دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ آنﻫﺎ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻛﺮدﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻮﭼﺮو ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻃﺒﻘـﺔ ﻳﻜﺠﺎﻧﺸـﻴﻦ‬
‫ﻛﺮدﺳﺘﺎن را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادهاﻧﺪ )ادﻣﻮﻧﺪز‪8 :1367 ،‬؛ ﻧﻴﻜﻴﺘـﻴﻦ‪278 :1366 ،‬؛ آﻛﻮﭘـﻒ‪ ،‬ﺣﺼـﺎرف‪،‬‬
‫‪ .(70 :1376‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺷﺮقﺷﻨﺎس و ﻣﺘﺨﺼﺺ در ﺣﻮزة زﺑﺎنﻫﺎي‬
‫اﻳﺮاﻧــﻲ ﭼــﻮن ﻣﻴﻨﻮرﺳــﻜﻲ )‪ ،(Vladimir Minorsky‬ﻣﻜﻨــﺰي )‪ ،(D. N. Mckenzei‬ﻟُــﺮخ‬
‫)‪ (P. Lerch‬و ﻣﻌﺎﺻﺮﻳﻦ ﭼـﻮن ﭘﺮوﻓﺴـﻮر ﭘـﺎول )‪ (l. Paul‬و ﮔﻴﭙـﺮت )‪ (j. Gippert‬ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﻋﻘﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻮراﻣﻲ زﺑﺎﻧﻲ ﻣﺠﺰا از ﻛﺮدي اﺳﺖ )ﭼﻤﻦآرا‪ .(128 - 127 :1390،‬اﻳـﻦ زﺑـﺎن از‬
‫ﺳﺪهﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻫﺠﺮي ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ادﺑﻴﺎت ﻏﻨﻲ و ﮔﺴـﺘﺮدهاي دارد )ﻧـﻚ‪ :‬اﻛﺒـﺮي ﻣﻔـﺎﺧﺮ‪،‬‬
‫‪108 - 107 :1392‬؛ اﻛﺒﺮي ﻣﻔﺎﺧﺮ‪.(147 - 146 :1393 ،‬‬

‫‪ .3‬روش ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬دﻳﻮان ﻣﻼ ﺣﺴـﻦ دزﻟـﻲ )‪1364 - 1275‬ه‪.‬ق(‪ ،‬ﺷـﺎﻋﺮ ﻫـﻮراﻣﻲ زﺑـﺎن و اﺳـﺘﺎد‬
‫داﻧﺸﮕﺎه اﻻزﻫﺮ ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﮔﺮدآوري ﻣﻼ اﺣﻤﺪ ﻧﻈﻴـﺮي‪ ،‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ دو ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﭘﺲ از اﺳﺘﺨﺮاج دادهﻫﺎ و‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ دو ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﻻ از ﻣﺘﻦ دﻳﻮان‪ ،‬آنﻫﺎ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﺗﺠﺮﺑـﺔ ﺧـﻮاﻧﺶ ﻣـﺘﻦ‬
‫ﻣﻮرد ﻧﺘﺠﻪﮔﻴﺮي ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺮﺧﻲ از واژهﻫـﺎ از ﺳـﺨﻨﺎن‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻓﺮاد ﻣﻌﻤﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﺔ ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .1 :‬ادﺑﻴﺎت ﻧﻮﻋﻲ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﺖ و ﻟـﺬا‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از رﻣﺰﮔﺎن ﻓﺮﻫﻨﮕﻲِ ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ را در ﻣﺘﻮن ادﺑﻲ )ﻫﻤﭽﻮن ﻫـﺮ ﻣـﺘﻦ دﻳﮕـﺮي(‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪ .2 .‬ﺧﻮراك ﻳﻚ واﺳﻄﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻣﻨﺔ وﺳﻴﻌﻲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را ﺑﻪ ﻫـﻢ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ ازدواج‪ ،‬دﻳﻦ و در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑـﺪون‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﻮراك ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .3 .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻧﺴﺎنﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺨﺸـﻲ از ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﺘﻦ اﺳﺖ و ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴـﺪة ارﺗﺒـﺎﻃﻲ ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن را‬
‫ﺑﺪون ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺴﺎنﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑـﻪ داﻳـﺮة ﺷـﻨﺎﺧﺖ درآورد‪ .4 .‬ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت »ﻣـﺘﻦ« ﺑﺨﺸـﻲ از‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ادواي و دﻳﮕﺮان ‪5‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي ﻣﻔﻘﻮده ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ روزﻣـﺮه در ﮔﺬﺷـﺘﻪ را‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .5 .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺤﻮة زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮدن اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪.‬‬

‫‪ .4‬ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻮراك و ﻣﺼﺎدﻳﻖ آن در دﻳﻮان ﻣﻼ ﺣﺴﻦ دزﻟﻲ‬

‫دﻳﻮان ﻣﻼ ﺣﺴﻦ دزﻟﻲ داراي ‪ 44‬ﺑﻨﺪ ﺷﻌﺮ ﺑﻪ زﺑﺎنﻫﺎي ﻫﻮراﻣﻲ‪ ،‬ﻛـﺮدي ﺳـﻮراﻧﻲ‪ ،‬ﻓﺎرﺳـﻲ و‬
‫ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﺎﻣﺔ ﻓﺎرﺳﻲ و ﻳﻚ ﺧﻄﺒﺔ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻪ ﻛﺮدي ﺳﻮراﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ‪ 160‬ﺻـﻔﺤﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﻣﻼ اﺣﻤﺪ ﻧﻈﻴﺮي ﺑﻪ زﻳﻮر ﻃﺒﻊ آراﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﻟﺔ ﺣﺎﺿﺮ از ‪ 27‬ﺑﻨﺪ ﺷـﻌﺮ‬
‫ﺑﻪ ﭼﻬﺎر زﺑﺎن ﻫﻮراﻣﻲ‪ ،‬ﻛﺮدي ﺳﻮراﻧﻲ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﻲ و ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻧﺎﻣﺔ ﻓﺎرﺳﻲ و ﺧﻄﺒﺔ ﻛﺮدي ﺳـﻮراﻧﻲ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ اول ﻋﻨﻮان ﺷﻌﺮ و ﺳﭙﺲ ﺷﻌﺮ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫و آنﺟﺎ ﻛﻪ ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﻫﻮراﻣﻲ‪ ،‬ﻛﺮدي ﺳﻮراﻧﻲ و ﻳﺎ ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻮ ﻓﺮجاﷲ ﺑﮕﻲ آﻟﻤﺎﻧﻪ )ﺑﺮاي ﻓﺮجاﷲ ﺑﻴﮓ از روﺳﺘﺎي آﻟﻤﺎﻧﻪ(‬

‫واردش ﮔﺮﻛﺎ آﻣـﺎن ﺻـﺪ آﻣـﺎن‬ ‫ﻓــﺮج ﻓﺮﺟــﻲ ﻟــﻢ درﻳــﺎ ﻣﻤــﺎن‬
‫آﺑﺮوﺷــﺎ ﺑــﺮدا ﻣــﻼي ﻣﺮﻳــﻮان‬ ‫و ﻓﺮﻳــﺎدم رس ﻣﻴﻜﺎﺋﻴــﻞ آﺳــﺎ‬
‫)ص ‪(42‬‬

‫ﻓﺮجاﷲ ﺑﻴﮓ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻠﻢ را ﺣﻞ ﻛﻦ‪ ،‬ﻣﻴﻬﻤﺎنﻫـﺎ ﺷـﻜﻢ ﻣـﻦ را درﻳﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺧـﻮراك‪] ‬ﺑﻬﺘـﺮي[‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎﻧﻢ ﺑﺪه‪ – .‬ﻣﻴﻜﺎﺋﻴﻞﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ دادم ﺑﺮس‪ ،‬ﻣﻼﻫﺎي ﻣﺮﻳﻮان آﺑﺮوﻳﻢ را ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮﻗﺎت ﮔﺸﺖ ﺑﻮ ﻓﺮجاﷲ ﺑﮓ )ﺳﻮﻏﺎت آوردن ﺑﺮاي ﻓﺮجاﷲ ﺑﻴﮓ(‬

‫زﻳﺎد ﺑﻮ ﺟﻪ ﺗﻮ ﺑﺨﺸﺎي ﺑﺨﺸـﺎﻧﻪ‬ ‫ﻳﺎوا ﺳـﻮﻗﺎت و ﻛـﻼي ﺷـﺎﻫﺎﻧﻪ‬
‫ﻗﻨﻮ ﭼﺎي ﺗﺨﺘﻪ ﺗﻤـﺎﻛﻮي ﺳـﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑــﺮﻧﺞ و رِو‪‬ن ﻧﺨﻮﺷــﺮو ﻣــﺎش‬
‫)ص ‪(43‬‬
‫ﺳﻮﻏﺎت و ﻛﺎﻻي ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﺮاﻳﺖ زﻳﺎدﺗﺮش ﻛﻨﺪ‪ ،‬اي ﺑﺨﺸﻨﺪة ﺧﻮانﻫﺎ‪ .‬ﺑـﺮﻧﺞ و‬
‫روﻏﻦ‪ ،‬ﻟﭙﻪ‪ ،‬ﻣﺎش‪ ،‬ﻗﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺎﻳﻲ و ﻛﺎﻏﺬ‪ ‬ﺳﻴﮕﺎر و ﺗﻨﺒﺎﻛﻮي ﺳﺎﻧﻪ‪.‬‬

‫ﺟﻮاﺑﻲ ﮔﻠﻴﻲ ﺣﻤﻪ رﺷﻴﺪ ﺑﮓ )ﺟﻮاب ﮔﻼﻳﺔ ﻣﺤﻤﺪ رﺷﻴﺪ ﺑﻴﮓ(‬

‫ﻗﻮرﻳﻢ ﺑﻲ ﭼﺎي و ﻛﻴﺲ ﺑـﻲ ﺗﻤـﺎﻛﻮ‬ ‫ﺟـــﺎ ﭘﻨـــﺎم ﻫـــﺎﻧﻲ و ﺟﻨـــﺎﺑﻲ ﺗـــﻮ‬
‫ﺑﻮﻣــﺎن ﺑِﻨ‪‬ــﺮه ﺑــﻪ ﻣﺎﻧــﮓ و ﺑــﻪ ﺳــﺎل‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺻﻨﺪوق ﺑﻪ ﻛﻴﺴﻪ و ﺟـﻮال‬
 ‫‪ 6‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ از وﺿﻊ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك در ﻫﻮراﻣﺎنِ دورة ﻗﺎﺟﺎر ‪...‬‬

‫ﻧــﺎدرﻧﻲ ﭼــﺎي و ﺗﻮﺗــﻮن ﻣﺤﺎﻟــﻪ‬ ‫ﮔﺮﻧﻤـــــﺎ ﺑﺎﺳـــــﻔﺘﻮا وﻗﻮاﻟـــــﻪ‬

‫)ص ‪(44‬‬

‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﻨﺎه آوردم‪ ،‬در ﻗﻮري ﻣﻦ ﭼﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﻛﻴﺴﺔ ﺗﻨﺒﺎﻛﻮﻳﻢ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ - .‬ﺑﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪،‬‬
‫ﺻﻨﺪوق‪ ،‬ﻛﻴﺴﻪ و ﺟﻮال ﻫﺮ ﻣﺎه و ﻫﺮ ﺳﺎل )ﭼﺎﻳﻲ و ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ( ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﺑﻔﺮﺳﺖ‪ - .‬اﮔﺮ ﺑﺤﺚ ﻓﺘﻮا‬
‫و ﻗﺒﺎﻟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎوردن ﭼﺎي و ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻦ ﻫﻠﻮي ﻟﻮﺗﻜﻲ ﺑﺮزي داﻻﻧﻴﻢ )ﻣﻦ ﻋﻘﺎب ﺑﻠﻨﺪاي ﻛﻮه داﻻﻧﻲ ﻫﺴﺘﻢ(‬
‫دوﻳﻨﻬﺨﺠﻴﺠﻪ و ﻓﺎﻃﻪ و ﺟﻤﻴﻨـﻪ‬ ‫ﭘﻴﻢ ﺧﻮﺷﻪ ﻧﺎﻧﻲ ﺟﻮ رش ﻋﺒـﺎل‬
‫)ص ‪(46‬‬

‫ﻧﺎن ﺟﻮ ﺳﻴﺎه و دوﻳﻨﻪ‪ 1‬ﺧﺪﻳﺠﻪ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﻣﻴﻨﺎ را دوﺳﺖ دارم‪.‬‬

‫ﭼﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻲ اوﺳﺎي زﻳﺮك اوﺳـﺎي اوﻟﺰﻳـﺰ‬
‫ﭼـــﺎﻳﻮه ﺧﻠـــﻴﺲ آواﺗـــﻪ واز ﺑـــﻮ‬
‫ﭼﻮﻧﭽــﺎي ﺗــﻮرﻳﺰ ﻳــﺎ ﻣﻴــﺎن دواو‬
‫)ص ‪(51‬‬
‫ﺟﻪ ﻗﻦ ﺷـﻴﺮﻳﻦﺗـﺮ ﻫﻨﮕـﻮﻳﻨﻲ ﻟﺬﻳـﺬ‬
‫ﺳﺮ و ﻗﻨـﮓ ﭼﺮﻣـﻪ ﻓـﺮه ﻣﻤﺘـﺎز ﺑـﻮ‬
‫رﻧـــﮓ دﻳـــﺰو ﺳـــﻴﺎووﻳﻨﺔﻗﻴﺮاوﺑﻮ‬

‫اي اﺳﺘﺎد ﺑﺎﻫﻮش‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ‪ ،‬از ﻗﻨﺪ ﺷﻴﺮﻳﻦﺗـﺮ و از ﻋﺴـﻞ ﻟﺬﻳـﺬﺗﺮ ﻫﺴـﺘﻲ‪ .‬ﺳـﺮ و‬
‫ﺑﺎﺳﻨﺖ ﺳﻔﻴﺪ و ﻣﻤﺘﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺎﻳﻲ ﻏﻠﻴﻆ ﻛﻪ ]ﺧﻮردﻧﺶ[ آرزو را ﺑﺮﻃﺮف ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ رﻧـﮓ‬
‫زﺷﺖ و ﺳﻴﺎه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻴﺮ‪ ،‬ﻫﻢﭼﻮن ﭼﺎي ﺗﺒﺮﻳﺰ ﻳﺎ ﻣﻴﺎﻧﺪوآب‪.‬‬

‫ﺑﻮ ﺗﻮره ﻛﺮدﻧﻲ اَوﺳﺎ اوﻟﺰﻳﺰ )ﺑﺮاي ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﻛﺮدن اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ(‬
‫ﭘﻴﻜﻠﺔﻗﻨـــﺪﻳﻬﺮﻗﻴﺲ و ﻗـــﻮﻣﻦ‬ ‫ﻣﻦ وﻳﻨﺔ ﺧﺮوس داﻳﻢ ﻗﻮﻗـﻮﻣﻦ‬
‫)ص ‪(52‬‬

‫ﻣﻦ ﺑﺮاي ﻛﻠﻪ ﻗﻨﺪي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺮوس ﻗﻮﻗﻮ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺮوز ﺑﺎي ﺟﺸﻦ ﻧﻮروز )ﺗﺒﺮﻳﻚ ﻋﻴﺪ ﻧﻮروز(‬

‫وﻟﻴﻤـــﺔ ﻣﺎﺳـــﺎو ﻧﻮﺑـــﻪ ﻧـــﺎﻧﺘﻦ‬ ‫ﺣﺒﻴﺐ و ﺣﺒﻴﺐ ﺣـﺐ ﺣﺒـﺎﻧﺘﻦ‬
‫آﺳـــﻴﺎو آﺳـــﺎ ﻧﻮﺑـــﻪ داﻧـــﺘﻦ‬ ‫ﻧﻮاﭼﻲ ﺗـﺎزه دوﻟﻴـﺎﻧﻢ ﭘـﺮ ﻛـﺮد‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ادواي و دﻳﮕﺮان ‪7‬‬

‫اﻳﻨﻜــﺎر و ﺣﺎﺷــﺎ ﻛﺴــﺮ ﺷــﺎﻧﺘﻦ‬ ‫اﻳﻨﻜــﺎر ﻧﻜــﺮي ﭘﺸــﺘﻪ را ﮔ‪‬ــﺮي‬

‫ﻳــﺎ ﺣﺴــﻦ آﻣــﺎ ﺷــﻮ ﻣﻤــﺎﻧﺘﻦ‬ ‫ﻳﺎ ﺑـﻮ ﭘـﻲ دزﻟـﻲ دوﺧـﻮا‪ 2‬وره‬
‫ﺷـــﻘﻢ آﻣـــﺎدة ﭘﺸـــﺘﻲ ﭘـــﺎﻧﺘﻦ‬ ‫ﺑﻪ وﺷﻲ ﻣـﺎﭼﻲ ﻓﺮﻣـﺎوه ور ﻧـﻪ‬
‫ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺑﻪ وﻳﺖ و دوﺳـﻪ ﻛـﺎﻧﺘﻦ‬ ‫ﻣﺒﺎرك ﺑـﺎدي ﻧـﻮروزي اﻣﺴـﺎل‬
‫)ص ‪(55‬‬

‫ﺣﺒﻴﺐ‪ ،‬اي ﺣﺒﻴﺐ‪ ،‬ﺣ‪‬ﺐ ﺣ‪‬ﺐ ﻣﻲﻛﻨﻲ )ﺷﺎد و ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ(‪ ،‬ﻧﻮﻳـﺖ ﺗﻮﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻧـﺎﻧﻲ ﺑـﺎ‬
‫ﺿﻴﺎﻓﺖ ﻣﺎﻫﻲ ﺑﺪﻫﻲ‪ - .‬ﻧﮕﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎزه دول را ﭘﺮ ﻛﺮدم‪ ،‬ﺑﺮاي آﺳﻴﺎب ﻧﻮﺑﺖ ﺗﻮﺳﺖ ﻛـﻪ داﻧـﻪ‬
‫ﺑﺪﻫﻲ‪ -‬اﻧﻜﺎر ﻧﻜﻨﻲ و ﺧﻮدت را ﺑﻪ ﻧﺎداﻧﻲ ﺑﺰﻧﻲ‪ ،‬زﻳﺮا اﻧﻜﺎر و ﺣﺎﺷﺎ ﻛﺮدن ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺴﺮ ﺷﺄﻧﺖ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ - .‬ﻳﺎ ﺑﻪ دزﻟﻲ ﺑﻴﺎ دﺧﻮا ﺑﺨﻮر ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺣﺴﻦ آﻣﺪ و ﺷﺐ ﻣﻴﻬﻤﺎن ﺗﻮﺳﺖ‪ - .‬ﺑﺎ ﺧﻮﺑﻲ‬
‫و ﺧﻮﺷﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻔﺮﻣﺎ و ﮔﺮﻧﻪ ﻟﮕﺪم آﻣﺎده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﭘﺎﻳﺖ ﺑﺰﻧﻢ‪.‬‬

‫ﻧﺎﻣﻚ ﺑﻮ دوﺳﺘﻪﻛﺎﻧﻲ )ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﺮاي دوﺳﺘﺎن(‬

‫ﻫــﺮ دو وﻓــﺎدار ﺑﺮاﻟــﺔ ﻧﺠﻴــﺐ‬ ‫اي اُوﺳﺎ رﺳﻮل اي اُوﺳﺎ ﺣﺒﻴﺐ‬
‫ﻫﺮ ﺑﻪ ﮔﻮﺗﺮه ﻧﻚ ﺑﻪ ﺳﻨﮓ و ﻣ‪‬ﻦ‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻴﻮت ﻛﺮدن دﻳﻨـﺎري رِو‪‬ن‬
‫ﺑــﺎ ﻣﻨــﻴﭻ دﻟــﻢ ﻧﻤﻨــﻮ ﭘــﻲ وﻳــﻢ‬ ‫زﺣﻤــﺖ ﺑﻜﻴﺸــﻪ ﺑﻜﻴﺎﻧــﻪ ﭘــﺮﻳﻢ‬
‫ﺗﺎ ﻫﻮراﻣﺎﻧﻢ ﻣـﻦ ﻧﺸـﻮ ﻧـﻪ وﻳـﺮ‬ ‫وزوﻧﻪ ﻳﺎﻧﻪ ﺑـﻮي ﻋﻄـﺮ و ﻋﺒﻴـﺮ‬
‫ﺟﻪ وﺷﻚ و ﺟﻪ ﺗـﺮ اَﺑﺎﺷـﺎ ﻧﻴـﺎ‬ ‫ﻫــﺮ ﭼــﻦ ﻣﺰاﻧــﻮ رﺿــﺎﺧﺎﻧﻴﺎ‬
‫ﭼﻘـــﻞ و ﺗﻮﺗـــﻪ ﻧﺒـــﺎ ﺑﻬﺎﻧـــﻪ‬ ‫ﺧﻴﮕـــﻪ ﻛَـــﺮَوه رِو‪‬ن ﻛﻴﺎﻧـــﻪ‬
‫ﭘﻴ‪Ĥ‬ﻣـــــﺎي رِو‪‬ن رِوِ ﻣ‪‬ﮋﻣـــــﺎرو‬ ‫اَﺗــــﺮ ﻋﺰﻳﺰﻣﻤﻨــــﻮاز ﻧﻤــــﺎرو‬
‫)ص ‪(60 - 58‬‬

‫اي اﺳﺘﺎد رﺳﻮل‪ ،‬اي اﺳﺘﺎد ﺣﺒﻴﺐ‪ ،‬ﻫﺮ دو وﻓﺎدار و ﺑﺮادران ﻧﺠﻴﺒﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ - .‬ﻫﺮ ﻃﻮر ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻳﻚ دﻳﻨﺎر روﻏﻦ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮري ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻨﮓ و ﻣ‪‬ﻦ وزن ﻛﻨـﻲ‪ - .‬زﺣﻤـﺖ‬
‫ﺑﻜﺶ و ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﻔﺮﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮕﺬار ﻣﻦ ﻫﻢ اﺣﺴﺎس ﺑﻲ ﻛﺴﻲ ﻧﻜـﻨﻢ‪ - .‬ﺗـﺎ ﺑـﻮي ﻋﻄـﺮ و ﻋﺒﻴـﺮ در‬
‫ﺧﺎﻧﻪام ﭘﺨﺶ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻮراﻣﺎن را از ﻳﺎد ﻧﺒﺮم‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻲداﻧﻢ ﺳﺮﺑﺎزان رﺿﺎ ﺷﺎه‪ ،‬از ﺧﺸﻚ و‬
‫ﺗﺮ اﺑﺎﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ )ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را وﻳﺮان و ﺧـﺮاب ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ(‪ ٣‬ﺧﻴـﮓ‪ ۴‬را ﺑـﺎز ﻛـﻦ و روﻏـﻦ را‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻐﺎل و ﺳﮓ ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﺑﺮاي ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ۵.‬دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﺰﻳﺰم ﻣﻦ دﺳـﺖﺑـﺮدار‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻢ و ﺑﺮاي آﻣﺪن روﻏﻦ روزﻫﺎ را ﻣﻲﺷﻤﺎرم‪.‬‬
 ‫‪ 8‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ از وﺿﻊ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك در ﻫﻮراﻣﺎنِ دورة ﻗﺎﺟﺎر ‪...‬‬

‫وﻻﻣﻲ اُوﺳﺎ رﺳﻮل )ﺟﻮاب اﺳﺘﺎد رﺳﻮل(‬

‫ﺧــﻴﮕﺶ ﻫــﺎﻟﻲ ﻛــﺮد ﻫــﺮم ﺳــﺮره‬ ‫ﺳـــﺮوازه ﻻﺗـــﻪ ﻛـــﺮدش ﻳـــﺎﻧَﺮه‬
‫ﻗ‪‬ﻨﮕﻪ و رﺿﺎﺷﺎﻳﺶ ﭘﻨﻪ ﭼﺮب ﻛـﺮي‬ ‫ِرو‪‬ن ﻧﻤـــﻨﻦ ﺑـــﻲ دردي ﺳـــﺮي‬
‫ﺧﻴﮕﺸـــﺎ ﮔﻮﺷـــﺎ داﺷـــﺎ ﭼﻤﭽـــﺮه‬ ‫ﻧﻈـــــﺎﻣﻲ آﻣﺎﻛﺮدﺷـــــﺎ ﻳـــــﺎﻧﺮه‬
‫)ص ‪(62‬‬

‫ﺳﺮﺑﺎزِ ﺑﻲﺳﺮوﭘﺎ‪ ،‬وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻴﮓ را ﺧﺎﻟﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﺎك ﺑﺮ ﺳﺮم ﺷﺪ‪ - .‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﻫﻤـﻪ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎري‪ ،‬آنﻗﺪر روﻏﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻲ ﺑﺎ آن ﺑﺎﺳﻦ رﺿﺎﺷﺎه را ﭼـﺮب ﻛﻨـﻲ‪- ۶.‬‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲﻫﺎ آﻣﺪﻧﺪ و وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬روﻏﻦ ﺧﻴﮓ را ﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﺑﺎ ﻗﺎﺷﻖ آن را ﺧﺎﻟﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻳﺎدي دﺷﺖ و در و ﺷﺎخ و ﺑﺎخ دزﻟﻲ )ﺑﻪ ﻳﺎد‪ ‬دﺷﺖ و ﺑﺎغﻫﺎي دزﻟﻲ(‬
‫ﺑـــﺮزا ﭘﺨﺸـــﻦ و ﻻي ﺷـــﺎﺧﺪا‬ ‫ﭘﻴﭽﻚ ﻟﻮل واردن ﻧﻪ ﭘﺎي ﺗﺎﺷـﺪا‬
‫دﻣـــﺎو ﻣـــﻦ ﻗﺰواﻧﻜَـــﻮﻫﻤ‪‬ﻜﺮان‬ ‫اﺟﻴﺎم دﻣـﺎو ﻣـﻦ ﻛـﺮس ﻣـﻮران‬
‫)ص ‪(66‬‬

‫ﭘﻴﭽﻚ زﻳﺮ ﺳﻨﮓﻫﺎ ﻟﻮل ﺧﻮرده‪ ،‬و ﺑﺮزا‪ ٧‬ﺑﺮ ﺑﻠﻨﺪاي ﻛﻮهﻫﺎ ﭘﺨﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ - .‬ﻓﻜﺮ ﻛﺮدم‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ]ﻣﺮدم ﻫﻮراﻣﺎن[ ﻛﺮﻓﺲ ﻧﻤﻲﺧﻮرﻧﺪ و ﻣﻴﻮة درﺧﺖ ﺳﻘﺰ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه آﺑـﻲ ﻧﻤـﻲﺷـﻮد‬
‫]ﻧﻤﻲرﺳﺪ[‪.‬‬

‫دﻳﺴﺎن ﺑﻮ ﺷﻴﺦ ﻓﺎﺗﺤﻲ ﻓﺎﻧﻲ )دوﺑﺎره ﺑﺮاي ﺷﻴﺦ ﻓﺎﺗﺢ ﻓﺎﻧﻲ(‬

‫‪8‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﻗﺮﺧﻪ ﻗﺮخ ﮔﺎﻫﻲ ﻟﻮرﺷﻪ ﻟﻮش‬ ‫ﻟﻮت ﻧﻪ ﻛﻤﻮﻟـﻪ دوﺧـﻮاي ﻛـﺎﻟﻮش‬
‫ﻧﺎﻧﺶ ﻫﺮ وﺷﻜﻦ ﻳـﺎ ﺧﭙﻠـﻪ‪ 9‬ﭼـﻮرن‬ ‫وﺿــﻊ و ﮔــﺬران ﺣــﺎﻟﺶ ﭼﻄــﻮرن‬
‫دﻣﻴﻠـــﻲ روﺗـــﻦ ﭼـــﻮن ژﻗﻨﻤـــﻮﺗﻦ‬ ‫واﭼــﻪ ﻧــﺎﻧﺶ ﺗــﺎل ﭼــﻮن ﻗﺮﻗــﻮﺗﻦ‬
‫‪10‬‬
‫ﺑﻪ ﭼﻤﭽﻲ ﮔﺮدون دوﺧﻮاش رِوﻳﺎن‬ ‫ﺑﻪ ورده اﺷـﻐﺎل ﺳـﺮش ﻟـﻲ ﺷـﻮﻳﺎن‬
‫ﮔــﺎه ﺑــﻪ ﻛَــﻞ و ﭘ‪‬ــﻞ ورده واﻟــﻮ‪‬ه‬ ‫ﮔـــﺎ دس ﺑـــﻪ ﻗـــﻮري ﮔـــﺎ ﭘﻴـــﺎﻟﻮه‬
‫ﻫــــﺮ ﻟﺮﻓﺸﻤﻴﻮﭼﻮﻧﺪروﻳﺸــــﺨﺎﻛﻲ‬ ‫ﻣﻜﺮوﺷـــﻮ ﮔﺮدﭼـــﺎﻳﻴﻮ ﺧـــﻮراﻛﻲ‬
‫)ص ‪ 72‬و ‪(74‬‬

‫آنﻗﺪر دوﺧﻮا و ﻛﺎﻟﻮش ﺧﻮردهام ﻛﻪ ﺑﻴﻨﻲام ﺷﺒﻴﻪ ﮔﻴﺎه ﻛﻤﻮﻟـﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ - .‬اوﺿـﺎع و‬
‫اﺣﻮال ﭼﻄﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﺎﻧﻲ ﺧﺸﻚ و ﻳﺎ ﻧﺎﻧﻲ ﭼﺮب اﺳﺖ‪ - .‬ﺑﮕﻮ ﻧﺎن ﺗﻠﺦ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮهﻗﺮوت و‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ادواي و دﻳﮕﺮان ‪9‬‬

‫ﻧﺎن ارزن ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻫﺮﻣﺎر اﺳﺖ‪ - .‬ﺑﺎ ﺧﻮردن آﺷﻐﺎل دﻳﻮاﻧﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و دﺧﻮاﻳﺶ ﺑـﺎ ﻗﺎﺷـﻖ‬
‫ﮔﺮدون ﺧﻮب ﻧﭙﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ - .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻗﻮري و ﮔﺎﻫﻲ ﭘﻴﺎﻟﻪ و ﮔﺎﻫﻲ دﻳﮕﺮ وﺳـﺎﻳﻞ را در دﺳـﺖ‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮم ]ﻣﺸﻐﻮل اﻧﺠﺎم دادن ﻛﺎرﻫﺎي ﺑﻴﻬﻮدهام[‪ - .‬ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﭼﺎﻳﻲ و ﺧﻮراﻛﻲ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﻢ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ دروﻳﺶ ﺧﺎﻛﻲ ﻫﺮ ﭼﻲ ﺑﻪ دﺳﺘﺶ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮرد‪.‬‬

‫ﺑﻮ ﻣﺎﻣﻮﺳﺘﺎ ﻋﺒﺪاﻟﻌﻈﻴﻢ ﻣﺠﺘﻬﺪي ﺳﻨﻪ )ﺑﺮاي ﻣﻼ ﻋﺒﺪاﻟﻌﻈﻴﻢ ﻣﺠﺘﻬﺪي‪ ،‬ﺳﻨﻨﺪج(‬

‫ﺗﻔﺼـــﻴﻞ ده ﺗﻤـــﺎﻣﻲ اوﺿـــﺎع اﻳـــﻦ ﮔـــﺪا را‬ ‫ﮔـــﺮ رﺣﻤﺘـــﻲ ﻧﻤﺎﻳـــﺪ اﺣـــﻮال ﻣـــﺎ ﺑﭙﺮﺳـــﺪ‬
‫روت و ﺷﺮول و ﭘﺮﭘـﻮل ﭼـﻮن دار ﻫﺎﻧـﻪ‪ 11‬وار‬ ‫ﭘﻴﺮ و ﻣـﺮﻳﺾ و ﻋـﺎﺟﺰ ﭼـﻮن ﻋﻨﻜﺒـﻮت ﻻﻏـﺮ‬
‫ﺑــﺮ ﺳــﻔﺮهام ﻧﺒﺎﺷــﺪ ﺟــﺰ ﻧــﺎن و دوﺧــﻮارا‬ ‫آرد ﺑﺮوﺳﺖ‪ 12‬ﻧﺎﻧﻢ ﮔﺰگ‪ 13‬ﺧﻮرﺷﺖ و ﺧـﻮاﻧﻢ‬
‫‪14‬‬
‫ﻳـــﺎ ﻟَﻴـ ـﺖ‪ ‬وﻟﻤـــﻪ ﮔﻮﺷـــﺘﻲ ﻳ‪‬ﺴـ ـﺘَﺒ‪‬ﺮَژُ ﻟ‪‬ﻤـــﺎرا‬ ‫إِﻧّــﻲ ﺑ‪‬ﻌﻴـﺪ‪ ‬ﻟَﺤـﻢٍ ﻣﺤﺘــﺎﺟﻲ ﮔﻮﺷــﺘﻲ ﮔ‪‬ﺴــﻜﻢ‬
‫‪16‬‬ ‫‪15‬‬
‫ﭘﻴــــﺎز‪ ‬ﻧــــﻮك‪ ‬ﻣــــﺎش‪ ‬ﻻ ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﻠُــ ـﻎُ ﺗﻐــــﺎرا‬ ‫أَرزاﻗُﻨــــﺎ ﻗَﻠﻴــــﻞٌ دوﻏﻴﻨَــــﺔٌ و ﻧﻴﺴــــﻚ‬
‫ﻛﻮﻟــــﻪﻛــــﺔ و ﺳــــﻴﻒ‪ ‬ﺧﺮﺑــــﺰةٌ ﺧﻴــــﺎرا‬ ‫ﺑ‪‬ﻘُﻮﻟُﻨـــــﺎ ﻛﺜﻴـــــﺮٌ ﭼﻮﻧـــــﺪرةٌ و ﺗـــــﺮپ‪‬‬
‫ﻧَﺤ‪‬ـــﻦُ ﻻﻧَـــﺪ‪‬ري ﻣـــﺎﻫ‪‬ﻮ ﻫ‪‬ﻨـــﺎك ﻛﻮﻫﺴـــﺎرا‬ ‫اﻻ ﻧﺒـــــﺎﺗﻲ ﻛـــــﺎﻫﻮ اَر‪‬واﺣ‪‬ﻨـــــﺎ ﻓ‪‬ـــــﺪاه‪‬‬
‫)ص ‪ 80‬و ‪(82‬‬

‫اﮔﺮ رﺣﻤﻲ ﺑﻜﻨﻴﺪ و اﺣﻮال ﻣﺎ را ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم اوﺿﺎع و اﺣـﻮال اﻳـﻦ ﮔـﺪا را ﺑـﻪ ﺗﻔﺼـﻴﻞ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ .‬ﭘﻴﺮ و ﻣﺮﻳﺾ و ﻧﺎﺗﻮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻨﻜﺒﻮت ﻻﻏﺮ ﺷﺪهام‪ ،‬ﻟﺨﺖ ﺑﺎ ﻟﺒﺎسﻫـﺎي ﻛﻬﻨـﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫درﺧﺖ ﻫﺎﻧﻪوار ﺷﺪهام‪ .‬ﻧﺎن ﺑﻠﻮط و ﻣﺎزوت ﺧﻮرﺷﺖ و ﺧﻮان ﻣﻦ اﺳﺖ‪ - .‬ﻣﻦ ﭼﺸﻢ اﻧﺘﻈـﺎر‬
‫ﮔﻮﺷﺖ و ﻣﺤﺘﺎج ﮔﻮﺷﺖ ﺑ‪‬ﺰ ﻧَﺮ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬اي ﻛﺎش ﺗﻜﻪ ﮔﻮﺷﺘﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑـﺮاي ﻣـﺎ ﻛﺒـﺎب ﺳـﺮخ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ – .‬روزيام ﻛﻢ و ﺷﺎﻣﻞ دوﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻋﺪس‪ ،‬ﭘﻴﺎز‪ ،‬ﻣﺎش و ﻧﺨﻮد اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ آن ﻫﻢ ﻳﻚ‬
‫ﺗﻐﺎر ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ - .‬ﻛﺸﺘﺰار زﻳﺎدي از ﭼﻐﻨﺪر‪ ،‬ﺗﺮﺑﭽﻪ‪،‬ﻛﺪو‪ ،‬ﺳﻴﺐزﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺧﺮﺑﺰه و ﺧﻴﺎر ﻛﺎﺷﺘﻴﻢ‪- .‬‬
‫ﻏﻴﺮ از ﮔﻴﺎه ﻛﺎﻫﻮ‪ ،‬روح ﻣﺎ ﻓﺪاي ﺗﻮ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن ﻛﺎﻫﻮ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬وﻟﻲ دﻳﮕـﺮ ﮔﻴﺎﻫـﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻮ ﻣﻼ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﺰﻣﻞ )ﺑﺮاي ﻣﻼ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﺰﻣﻞ(‬

‫ﻦ اﻟــﺪ‪‬ز‪‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ّ‬ﻧَﺤ‪‬ــﻮ‪ ‬ﺻـــﻐﺎرِﻛُﻢ‬
‫د‪‬ﻋـــﺎء‪ ‬ﻣ‪‬ــ َ‬ ‫ﺳ‪‬ـــﻼم‪ ‬ﻣ‪‬ــﻦَ اﻟﻬِﺠ‪‬ــﺮِي‪ ّ‬ﻧَﺤ‪‬ــﻮ‪ ‬ﻛ‪‬ﺒـــﺎرِﻛُﻢ‪‬‬
‫و ﺑ‪‬ــﻮرِك‪ ‬ﻓــﻲ اﻟﭽــﺎﻳِﻲ‪ ّ‬و أَﺛْﻤــﺎرِ دارِﻛُــﻢ‬ ‫أَﻳــﺎ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﺸَــﺮَ اﻟْــﺈِﺧﻮانِ زاد‪‬ت‪ ‬ﻋ‪‬ﻠُــﻮﻣ‪‬ﻜُﻢ‪‬‬
‫أَم اﻟﺴـــﻴﻮ‪ ‬و اﻟْﻘَﻴﺴ‪‬ـــﻲ‪ ‬ﻟَﻴ‪‬ﺴـــﺎ ﺑِـــﺪارِﻛُﻢ‪‬‬ ‫أﻣ‪‬ــﻦ ﻗ‪‬ﻠﱠــﺔِ اﻟﭽــﺎﻳﻲ ﻏُﻤ‪‬ــﻮض‪ ‬ﻋ‪‬ﻴ‪‬ــﻮﻧ‪‬ﻜُﻢ‪‬‬
‫ﺧﻴــﺎر و ﺗــﺮوزي ﻛﺎﻟــﻚ و ﻛﺎﻟﻴــﺎرﻛﻢ‬ ‫‪‬و ﻧَﺮْﻋــﻲ و ﻻ ﻏ‪‬ﻨــﻲ‪ ‬ﺑِﺒﺮﻛــﺎت ﮔﺮوﻟــﺔٍ‬
 ‫‪ 10‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ از وﺿﻊ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك در ﻫﻮراﻣﺎنِ دورة ﻗﺎﺟﺎر ‪...‬‬

‫ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ـــﺘُﻢ‪ ‬ﺑِﻤ‪‬ﺠ‪‬ﻠ‪‬ـــﺲ‪ ‬ﺑِﻈ‪‬ـــﻞَّ ﭼﻨـــﺎرﻛُﻢ‬ ‫َذﻫ‪‬ﺒ‪‬ــﺘُﻢ‪ ‬إِﻟـــﻲ اﻟْﺒـــﺎغِ ﻣ‪‬ﺸَــﻴ‪‬ﺘُﻢ‪ ‬ﺗَﺒ‪‬ﺤ‪‬ﺘُـــﺮاً‬

‫ﺗَﺴ‪‬ـــﻮ‪‬ﻳ‪‬ﺘُﻢ‪ ‬ﻛَﺒﺎﺑـــﺎَ ﺑِﻤ‪‬ﺠﻤ‪‬ـــﺮات‪ ‬ﻧـــﺎرﻛُﻢ‪‬‬ ‫َذﺑ‪‬ﺤ‪‬ـــﺘُﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﺘُـــﻮدات‪ ‬ﻃَﺒ‪‬ﺤ‪‬ـــﺘُﻢ‪ ‬ﻟُﺤ‪‬ﻮﻣ‪‬ﻬـــﺎ‬
‫‪‬وﺿَـــﻌ‪‬ﺘُﻢ‪ ‬ﭘﻴـــﺎﻻت‪ ‬ﻛَﭽـــﺎوِ ﻧ‪‬ﮕـــﺎ ِرﻛُﻢ‪‬‬ ‫ﺟ‪‬ﻮ‪‬ﺷْـــﺘُﻢ‪ ‬ﺳـــﻤﺎو‪‬راً ﻋ‪‬ﻠَﻴ‪‬ـــﻪ ﻗﻮارﻳـــﺎً‬
‫أَﺣﺎﻃَﺖ‪ ‬ﺑِﺈﻳـﺎﻛُﻢ‪ ‬ﻟـﻪ ﺣ‪‬ـﻮش و ﺣ‪‬ﺼـﺎرِﻛُﻢ‪‬‬ ‫و ﻛـــﺎنَ ﺣ‪‬ـــﻮاﻟﻴﻜُﻢ‪ ‬ﺗَـــﺮَو‪‬نَ ﻗَﻴﺎﺳ‪‬ـــﻴﺎً‬
‫ﻓَﻮاﻛ‪‬ــ ـﻪ‪ ‬أَﺣ‪‬ﻠْــــﻲ ﻟَﺨَﻨَﻴ‪‬ــ ـﺘُﻢ‪ ‬ﺑِــــﺰارِﻛُﻢ‪‬‬ ‫ﻛَﺒﻴــــــﺮات‪ ‬ﻟَﻘْﻤ‪‬ــــ ـﺔٍ إذا اَﺑ‪‬ﺘَﻠَﻌ‪‬ــــ ـﺘُﻢ‪‬‬
‫ﻧﺼــﺎﻟ‪‬ﺤ‪‬ﻜُﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ــﻦْ أَﻛَــﻞِ ﻧــﺎنٍ و ﻛَﺒــﺎﺑِﻜُﻢ‪‬‬ ‫ﻧَﻘُـــﻮلَ ﻛﻼﻣـ ـﺎً و‪ ‬ﻫ‪‬ـ ـﻮ‪ ‬ﻧَﻔْـ ـﻊ‪ ‬ﻟ‪‬ﺤـــﺎﻟ‪‬ﻜﻢ‬
‫و دوﻟﻤــﻪ و ﻗﺒــﻮﻟﻲ ﺛُـﻢ‪ ‬ﭼﻴﺸ ـﺖ‪ ‬ﻣــﺮاﺑﻜﻢ‬ ‫ﺧُﻮرﺷْﺖ و ﭘﻼو ﮔﻮﺷﺖ و رونُ و ﺑﺮﻧْﺠِﻜُﻢ‪‬‬
‫)ص‪ 94 ،92‬و ‪(98‬‬

‫ﺳﻼﻣﻲ از ﻫﻴﺠﺮي ﺑﺮاي ﺑﺰرﮔﺎﻧﺘﺎن و دﻋﺎﻳﻲ از دزﻟﻲ ﺑﺮاي ﺑﭽﻪﻫـﺎي ﻛﻮﭼـﻚ‪ - .‬از ﺧـﺪا‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺷﻤﺎ زﻳﺎد و ﺑﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﭼﺎﻳﻲ و ﻣﻴـﻮه درﺧﺘﺎﻧﺘـﺎن ﺑﺮﺳـﺪ‪ - .‬آﻳـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻤﻲ ﭼﺎﻳﻲ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎﻧﺘﺎن ﺑﺎز ﻧﻤﻲﺷﻮد؟ و ﺳﻴﺐ و زردآﻟﻮ ﺑﺮ درﺧﺘﺎﻧﺘﺎن وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪- .‬‬
‫ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن را ﺑﺮاي ﭼﺮﻳﺪن در ﻣﻴﺎن آنﭼﻪ از ﺧﻴﺎر و ﺧﺮﺑﺰه ﻛﺎﺷﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬رﻫﺎ ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ - .‬ﺑﺎ ﻧﺎز و‬
‫ﻋﺸﻮه ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﺎغ ﻣﻲروﻳﺪ و زﻳﺮ ﺳﺎﻳﺔ ﭼﻨﺎر دور ﻫﻢ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻴﺪ‪ - .‬ﺑﺰﻫﺎي ﻧﺮ را ذﺑﺢ ﻣﻲﻛﻨﻴـﺪ‪،‬‬
‫و ﮔﻮﺷﺖ آنﻫﺎ را ﻃﺒﺦ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ .‬و ﺑﺮ روي ﻣﻨﻘﻞ ﻛﺒﺎب درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ - .‬ﺳﻤﺎور ﻛﻪ ﻗـﻮري‬
‫روي آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺟﻮﺷﺪ‪ .‬و ﭘﻴﺎﻟﻪﻫﺎ را ﺑﺮ روي ﭼﺸﻤﺎن ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻲﮔﺬارﻳﺪ‪ – .‬در ﻣﻴﺎن ﺣﻴﺎط‬
‫و ﺣﺼﺎري ﻛﻪ ﻛﺸﻴﺪﻳﺪ و در اﻃﺮاف ﺷﻤﺎ ]ﺑﺮ روي درﺧﺘﺎن[ آﻟﻮﻫﺎ زرد ﺷـﺪﻧﺪ‪ - .‬ﻟﻘﻤـﻪﻫـﺎي‬
‫ﺑﺰرگ را ﻗﻮرت ﻣﻲدﻫﻴﺪ‪ ،‬و ﻣﻴﻮة ﺷﻴﺮﻳﻦﺗﺮ را در دﻫﺎﻧﺘﺎن ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﺪ‪ - .‬ﺣﺮﻓﻲ ﻣﻲزﻧـﻢ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﻴﺮ ﺷﻤﺎ در آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﻮردن ﻧﺎن و ﻛﺒﺎب ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ - .‬ﺧﻮرﺷﺖ‪ ،‬ﭘﻠﻮ‪،‬‬
‫ﮔﻮﺷﺖ‪ ،‬روﻏﻦ و ﺑﺮﻧﺞ‪ ،‬دوﻟﻤﻪ و ﺳﭙﺲ ﻏﺬاي ﮔﻮﺷﺖ اردك‪.‬‬

‫ﺑﻮ ﻣﻼ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺮﻳﻔﻲ ﺑِﺮاي )ﺑﺮاي ﻣﻼ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﺮادر(‬

‫ﻫﻮراﻣـــﺎن وﺷـــﻦ و ﻟﻘﻤـــﺔ ﻧﻴﻨـــﻮر‬ ‫اﮔــﺮ ﭼــﻪ ﻏﺮﺑــﺖ ﺣــﺎﻛﻢ ﺑﻴــﻮ و ﭘــﺮزور‬
‫ﻫــــﻴﭽﺶ ﻛﻤﻨﻴــــﺎ ﺷــــﻤﺎﻟﻲ اﻳــــﺮان‬ ‫ﺟﻪ ﺷﺤﻢ و ﻟﺤﻢ ﺟﻪ ﮔﻮﺷـﺖ و ﺳـﻴﺮان‬
‫)ص ‪(103‬‬

‫اﮔﺮ در ﻏﺮﺑﺖ ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻪ اﻧـﺪازة ﻳـﻚ ﻟﻘﻤـﻪ ﻧﻴﻨـﻮر‪ 17‬ارزش‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ـ از ﭼﺮﺑﻲ و ﮔﻮﺷﺖ و ﮔﺮدش و ﺗﻔﺮﻳﺢ‪ ،‬ﻫﻮراﻣﺎن ﻫﻴﭽﻲ از ﺷﻤﺎلِ اﻳﺮان ﻛﻤﺘﺮ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ادواي و دﻳﮕﺮان ‪11‬‬

‫ﺑﻮ داده ﺧﺠﻲ )ﺑﺮاي ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺧﺎﻧﻢ(‬

‫ﻧــــﻮاﺗﺶ آﻧــــﻪ دﻳﻨــــﺎري رِو‪‬ن‬
‫ﭼﻤﭽــﻪ ﺑﻠــﺪن و ﮔ‪‬ﺸــﺖ ﺟﻴﮕــﺪا‬
‫ﻧﻮاﺗــــﺖ آﻧــــﺎ دﻳﻨــــﺎري ﻛــــﺮه‬
‫ﻣﻨﭽﮕــﻪ آورا دﻣــﻢ ﮔــﺮﺗﻦ ﻗــﻮت‬
‫)ص ‪(105‬‬
‫ﺧﺠﻲ ﺧﻮش ﻛﺮه ﮔـﺎوش ﭘـﺮ دون‬
‫ﭼﻤﭽﻜــﺖ ﺑــﺎره ﺑــﻪ ﻧــﺎو ﺧﻴﮕــﻪ‬
‫ﺧﺠﻪ ﺧﻮش ﻛﺮه ﺧﺠﻲ ﺧﻮش ﻛﺮه‬
‫ﺗــﻮ ﺗﻴﻜــﻪ ﻣﻨﻴــﻲ ﭘﺴــﻮ ﺳــﺮ ﻛــﺖ‬

‫ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺧﺎﻧﻢ‪ ،‬ﻛﺮة ﺧﻮب و ﮔﺎوي ﭘﺮ دوغ داري‪ ،‬اﻣﺎ ]ﻫﻴﭻوﻗـﺖ[ ﻧﮕﻔﺘـﻲ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻳـﻚ‬
‫دﻳﻨﺎر‪ ١٨‬از ﭘﻮل ﻛﺮه‪ - .‬ﻗﺎﺷﻘﺖ را در ﻣﻴﺎن ﺧﻴﮓ ﺑﻜﺶ‪ ،‬ﻗﺎﺷﻖ ﺧﻮدش ﻣﻲداﻧﺪ و ﻫﻤـﻪ ﺟـﺎي‬
‫ﺧﻴﮓ را ﻣﻲﮔﺮدد‪ - .‬ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﻪ ﻛﺮة ﺧﻮﺑﻲ داري‪ ،‬ﻧﮕﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻔﺮﻣﺎ اﻳـﻦ دﻳﻨـﺎري از ﭘـﻮل‬
‫ﻛﺮه‪ - ،‬ﺗﻮ ﻟﻘﻤﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﺳﺮ ﮔﺮﺑﻪ در دﻫﺎﻧﺖ ﻣﻲﮔﺬاري‪ ،‬ﻣـﻦ اﻳﻨﺠـﺎ ﮔﺮﺳـﻨﻪ و ﻗﻨﺎﻋـﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻮ ﺷﻮاﻧَﻜَﻲ اﺣﻤﺪآوا )ﺑﺮاي ﭼﻮﭘﺎن آﺣﻤﺪ آﺑﺎد(‬

‫ﺑﻮﻣﺎﻧﺒِﻨ‪‬ﺮَﻫﮕﻨُﻤﻴــــــــــﺎ ذرات‬ ‫ﺧــﻮت ﻧَﻜﻴﻠﻴﻮﻫﺨــﻮﺗﻨَﻜﻴﺨﺮات‬
‫)ص ‪(110‬‬

‫ﺧﻮدت را ﺑﻪ دﻳﻮاﻧﻴﮕﻲ ﻧﺰﻧﻲ و ﺷﻐﻠﺖ را ﺑﺎ ﻧﺠﺎري ﻋﻮض ﻧﻜﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﮔﻨـﺪم ﻳـﺎ ذرت‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻮ داﻧﺸﺘﻮاﻧﻲ ﻫﺎﻧﻪ ﻗُﻞ )ﺑﺮاي ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻫﺎﻧﻪ ﻗﻞ(‬

‫ﻃـــﺎﻗﺘﻢ ﺷ‪‬ـ ـﻴ‪‬ﻦ ﻓـــﺮه ﭘﺮﻳﺘـــﺎن‬ ‫اي ﻫﺎﻧــﻪ ﻗﻠﻴــﺎ ﺳــﻼم ﺑــﻮ ﻟﻴﺘــﺎن‬
‫‪20‬‬ ‫‪19‬‬
‫دﻳﺪش ﺑﻪ ﭼـﺎﻳﻲ ﭘـﺮو ﻣـﺎﻧﻴﻮه‬ ‫ﻓــﺮه ﻣﻮاﭼــﻮ ﻫــﺮ ﻳــﻮ ﻋــﺎﻧ‪‬ﻮه‬
‫ﻋﻘﻴﻘﻴﺮﻧﮓ و ﺑﻮ ﮔـﻮﻻو وﺷـﺘﺎل‬ ‫ﺑﻜﻴﺎﻧﺪي ﭘﺮﻳﻢ ﻃـﺎوس و ﻏـﺰال‬
‫)ص ‪(111‬‬

‫اي ﻣﺮدم ﻫﺎﻧﻪﻗﻞ‪ ،‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر دﻟﺘﻨﮕﺘﺎن ﺷﺪهام‪ - .‬زﻳﺎد ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛـﺪام ﻳـﻚ‬
‫ﻋﺎن ﭘﻮل ﺑﺪﻫﻴﺪ و ﻳﻚ ﻣﺎﻧ‪‬ﻪ ﭼﺎﻳﻲ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ - .‬ﺑﺮاﻳﻢ ﭼﺎي ﻃﺎوس و ﻏﺰال ﺑﻪ رﻧﮓ ﻋﻘﻴﻖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻮي‬
‫ﮔﻼب و ﻃﻌﻢ ﺧﻮش ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﺪ‪.‬‬
 ‫‪ 12‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ از وﺿﻊ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك در ﻫﻮراﻣﺎنِ دورة ﻗﺎﺟﺎر ‪...‬‬

‫روﺳﺘﺎي ﮔﻮﻧﺪي دوﻟﻜﺎﻧﻪ‬

‫‪‬و ﻗَـــﻮ‪‬ﻟﻲ‪ :‬دوﻟﻜﺎﻧـــﻪ ﺑـــﻲ ﻧﺎﻧـــﻪ ﺑـــﺎ ﻧَﻤـــﺮي‬ ‫ﺗَﺒﻴـــــﺮُ إِذا ﻫﻠﺴ‪‬ـــــﺖ‪ ‬دﺳـــــﺘﻲ ﺑِﭽـــــﺎﻛ‪‬ﻜُﻢ‬
‫ﻧﮕﻔﺘﻲ درس ﺑﺮﺗﺮ ﮔﻔﺘﻤـﺖ ﺧـﻮد داﻧـﻲ ﺑـﺎ ﺑﻤـﺮي‬ ‫ﻟ‪‬ﻤ‪‬ـــﻦ أَدﻣـــﺎﻋ‪‬ﻜُﻢ أَﺟ‪‬ـــﺮاً ﻣ‪‬ـ ـﻦَ اﻟـ ـﺪ‪‬ر‪‬د‪ ‬اﺷـــﻘﻤﻪ‬
‫و ﮔﺮﻧــﻪ رﻳﺤــﻲ اﻣﻌــﺎو اوارگ زﻳــﺎد أﻛــﺎ و أﺗــﺮي‬ ‫و‪‬ﻛﻮ ﻣﻦ ذﻛﺮي ﮔ‪‬ﺖ‪ 21‬و وﻳﺮدي ﭼﺎي ﺻﺮﻓﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ‬
‫)ص ‪(112‬‬

‫ﺑﻪ ﻳﺎد داري ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺳﺖ‪ ،‬داﻣﻨﺖ را ﮔﺮﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ ﻣﺮدم روﺳـﺘﺎي دوﻟﻜﺎﻧـﻪ ﻧـﺎن‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺮو ﺗﺎ ﻧﻤﻴﺮي‪ - .‬ﭼﺮا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ درد ﺷﻜﻢ اﺷﻚ ﺑﺮﻳﺰي‪ ،‬ﻧﮕﻔﺘﻲ درس ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ و ﻣﻦ‬
‫ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺧﻮدت ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﻲ‪ ،‬ﺑﮕﺬار ﻛﻪ ﺑﻤﻴﺮي‪ - .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ ﮔ‪‬ﺘﻪ را ذﻛﺮ و ﭼـﺎﻳﻲ را ﺻـﺮف‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻦ )ﭼﺎﻳﺎ‪ ،‬ﭼﺎﻳﻮ و ‪ ،(...‬وﮔﺮﻧﻪ ﺑﺎد ﺷﻜﻢ زﻳﺎد ﺷﺪه و ﻣﻲﮔﻮزي‪.‬‬

‫ﺑﻮ ﻳﻜﻲ ﻟﻪ ﺷﺨﻜﺎﻧﻲ ﻫﺮﻣﺮوﻟﻪ )ﺑﺮاي ﻳﻜﻲ از ﺷﻴﻮخ روﺳﺘﺎي ﻫﺮﻣﺮوﻟﻪ ‪1342‬ق(‬
‫داﺧــﻮ ﭼﻨــﻲ ﺑــﻮ آو و ﻧــﺎﻧﻜﻢ‬ ‫ﭘﺮﺳﺎﻧﺖ وﺿﻊ و ژﻳـﻮاو ﻳـﺎﻧﻜﻢ‬
‫دور ﺟــﻪ ﻫﻴــﺎﻫﻮ ﮔﻴــﺮ و ﻛﻴﺸــﺎ‬ ‫ﻫﻮراﻣــﺎن ﻣــﺎوا ﻗﻴﻨــﺎت ﭘﻴﺸــﺎ‬
‫)ص ‪(114‬‬

‫از وﺿﻊ و زﻧﺪﮔﻲ ﺧﺎﻧﻪاي ﭘﺮﺳﻴﺪي‪ ،‬و اﻳﻦ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً وﺿﻊ آب و ﻧﺎﻧﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪- .‬‬
‫در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﻮراﻣﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دور از ﻫﻴﺎﻫﻮ و ﺟﻨﮓ ﻗﻨﺎﻋﺖ ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﻲ‪.‬‬

‫ﺑﻮ ﺳﻌﻴﺪ ﺋﻴﻼﻧﭙﻲ )ﺑﺮاي ﺳﻌﻴﺪ از روﺳﺘﺎي ﻫﻼﻧﭙﻪ(‬

‫آﺳـــﻮده ﺧـــﺎﻃﺮ ﭼـــﺎﻳﻲ ﺑﻨﻮﺷـــﻦ‬ ‫ﻋﻴــﺎل و ﻛﻠﻔــﺖ ﭼــﻢ و دل روﺷــﻦ‬
‫دوﺧــﻮاي ﭘــﺎك ﺧﺎﺻﻬﻮرﺑﻠﻮﺷــﻦ‬ ‫ﭘﻴـــﺮ و رﻳﺸﭽﺮﻣﻬﻮﻛﺴﺒﺰﻫﭙﻮﺷـــﻦ‬
‫)ص ‪(116‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه زن و ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﺸﻢ و دﻟﻲ روﺷﻦ‪ ،‬و ﺑﺎ آﺳﻮدﮔﻲ ﺧﺎﻃﺮ ﭼـﺎﻳﻲ ﺑﻨﻮﺷـﻴﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﭘﻴﺮﻣﺮدﻫﺎ و رﻳﺶ ﺳﻔﻴﺪﻫﺎ ﻛﻪ ﻟﺒﺎسﻫﺎﻳﻲ ﺳﺒﺰ ﺑﺮ ﺗﻦ دارﻧﺪ‪ ،‬دوﺧﻮاي ﭘﺎك ﺑﺨﻮرﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻮ ﺣﺎﺟﻲ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ داداﻧﻪ )ﺑﺮاي ﺣﺎﺟﻲ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ از روﺳﺘﺎي داداﻧﻪ(‬
‫ﭘــﺮي ﺗــﻮ ﻳــﺎر و ﭘــﻲ ﻣــﻦ دژﻣﻨــﺎ‬ ‫دﻳـــﺖ ﻛـــﻪ زﻣﺎﻧـــﻪ ﭼـــﻦ ﻗﻴﺰوﻧـــﺎ‬
‫ﺷـــﻴﺨﻲ وﺷـــﺘﺮا ﺟـــﻪ ﭘﺎدﺷـــﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﺪﻳــﻪ ﺗﻔــﺎوت ﺷــﻴﺨﻲ و ﻣﻼﻳــﻲ‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ادواي و دﻳﮕﺮان ‪13‬‬

‫اﺟــﺪادم ﺷــﻴﺦ و ﻫــﺮ ﺷــﻴﺦ ﺑﻴﻨــﺎ‬ ‫ﺧﺎﺳــــﺖ ﻓﺮﻣــــﺎوا ﻣــــﻼ ﻧﻴﻨــــﺎ‬

‫ﺗﺒــﺮات ﻛــﺮد و وﻳــﺖ ﻧﻜــﺮد ﻣــﻼ‬
‫ﺑﺎﻧﮓ و ﻫﻢ ﺻـﻼ و اذﻛـﺎر و ﻗﺎﻣـﺖ‬
‫ﮔﺎﮔـــﺎ ﭘـــﻲ ﻛﺴـــﻲ دﻋـــﺎ ﺑﻨﻮﺳـــﻪ‬
‫ﺗﻮ ﻓﺮﻣـﺎوه ﭼـﺶ ﻣﺎﭼـﺎ ﺑـﻪ ﭼـﺎوان‬
‫ﺧﺎﺳﺖ ﻛﺮد ﻟﻮاي ﻧﻪ ﻛـﻮري ﺷـﺨﺎن‬
‫ﻛﺮﺗـــﻪ ﻛﺮﮔﻠـــﻲ‪ 22‬ﻋﻨﺒـــﺮ ﺑـــﻮ وره‬
‫راي ﺧﺎﺳﺖ ﮔﺮت ﺧﺎص ﭼﻨﺖ زاﻧﺎ‬
‫ﻣﻦ ﻗﻮرﭘﻴﻨﻪ داي ﺗﻮﻳﭻ ﺑﻪ زرگ و ﺗﻴﺦ‬
‫ﻫـــﺮ ﭼـــﻲ ﺑﺮﻣـــﺎ ﻣﻴـــﺎوا و ﺗـــﻮ‬
‫)ص ‪(120 - 118‬‬
‫رﺣﻤﺘـــﺖ وﻧـــﻪ ﺻـــﺪ ﺑـــﺎرﻛﻼ‬
‫ﺗــﺪرﻳﺲ و ﻓﺘــﻮا ﺟﻤﻌــﻪ و ﺟﻤﺎﻋــﺖ‬
‫ﺻـــﺒﺢ و ورﮔـــﺎ ﺑِـــﻮره و ﺑﻮﺳـــﻪ‬
‫ﭼـﺶ و ﭼـﺶ ﻓـﺮه‪ ،‬ﻓـﺮه و ﻓــﺮاوان‬
‫ﭼــﻮن ﻛــﻪ زﻣﺎﻧــﻪ ﭘﺴــﻪ ﭘــﺶ آﻣــﺎن‬
‫ﺑـــﻪ ﻳـــﺎﻫﻮ ﻳـــﺎﻫﻮ ﺳـــﻮاري ﻛـــﺮه‬
‫ﻧﻮﺷــﻮ ﮔﻴــﺎﻧﻮ ﺗــﻮ اي ﺑِــﺮاي داﻧــﺎ‬
‫ﻣﻦ ﺑﻴﺎ ﻣﻼ و ﺗـﻮ وي ﻛـﺮد ﺑـﻪ ﺷـﻴﺦ‬
‫ﻗﺴــﻴﻢ و وﺳــﻴﻢ ﻳﺎوﻧﺎﺷــﺎ ﺑــﻪ ﻛــﻮ‬

‫دﻳﺪي ﻛﻪ روزﮔﺎر ﭼﻘﺪر ﭘﺴﺖ و ﻛﺜﻴﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻣﺎﻧﻨـﺪ رﻓﻴـﻖ و ﺑـﺮاي ﻣـﻦ ﭼـﻮن‬
‫دﺷﻤﻦ اﺳﺖ‪ - .‬ﺗﻔﺎوت ﺷﻴﺨﻲ و ﻣﻼﻳﻲ را ﻧﮕﺎه ﻛﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻴﺦ ﺑﻮدن از ﭘﺎدﺷﺎﻫﻴﻲ ﻫـﻢ ﺑﻬﺘـﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ - .‬ﭼﻘﺪر ﺧﻮب ﮔﻔﺘﻪاي ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻼ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬اﺟﺪادم ﺷﻴﺦ و ﻣﻦ ﻫﻢ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺷﻴﺦ ﺑﻮدهام‪.‬‬
‫‪ -‬رﺣﻤﺖ ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬ﺻﺪ ﺑﺎرﻳﻜﻼ‪ ،‬ﻣﻼ ﻧﺸﺪي و از آن ﺑﻴﺰار و دور ﺷﺪي‪ - .‬ﺗﺪرﻳﺲ‪ ،‬ﻓﺘﻮا‪ ،‬ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ‬
‫ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ و ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬اذان‪ ،‬ذﻛﺮ ﮔﻔﺘﻦ و اﻗﺎﻣﺔ ﻧﻤﺎز ]ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﻼ اﺳﺖ[‪ - .‬اﻣﺎ ﺗـﻮ ﺻـﺒﺢ و‬
‫ﺷﺎم ﺑﺨﻮر و ﺑﺨﻮاب‪ ،‬و ﮔﺎه ﻫﻢ ﺑﺮاي اﻓﺮادي دﻋﺎﻳﻲ ﺑﻨﻮﻳﺲ‪ - .‬وﺳﺎﻳﻞ زﻳﺎد و ﺑﺴـﻴﺎر ﻓـﺮاوان‪،‬‬
‫ﺗﻮ ﻓﻘﻂ ﺑﮕﻮ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﺑﻪ روي ﭼﺸﻢ و ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻣﻲآورﻧﺪ‪ – ٢٣.‬ﭼﻮنﻛـﻪ‬
‫روزﮔﺎر اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎر ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺮدي ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﻴﺦﻫﺎ ﺷﺪي‪ - .‬ﺑﺎ ﻳﺎﻫﻮ ﻳﺎﻫﻮ ]ذﻛـﺮ‬
‫ﮔﻔﺘﻦ[ ﺳﻮاري ﻛﻦ‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﻪ ﻛﺮﺗﻪ ﻛﺮﮔﻠﻲ راﺿﻲ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ و ﺧﻮﺷـﺒﻮﺗﺮﻳﻦ ﺑـﺮﻧﺞ را‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ‪ - .‬اي ﺑﺮادر داﻧﺎ‪ ،‬ﻧﻮش ﺟﺎﻧﺖ‪ ،‬راه ﺧﻮﺑﻲ را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻲ و ﺧﻮب داﻧﺴﺘﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﭼﻜﺎر ﻛﻨﻲ‪ - .‬ﻣﻦ ﻣﻼ ﺷﺪم و ﺷﻤﺎ ﺷﻴﺦ ﺷﺪي‪ ،‬ﻣﻦ ]از ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ[ آروغ ﻣﻲزﻧﻢ و دروﻳﺶﻫﺎي‬
‫ﺗﻮ ﺗﻴﻎ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪ - .‬ﺷﻴﺦ ﻗﺴﻴﻢ و ﺷﻴﺦ وﺳﻴﻢ ﺑﻪ ﻛﺠﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻮ ﻣﻲآورﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪ 14‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ از وﺿﻊ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك در ﻫﻮراﻣﺎنِ دورة ﻗﺎﺟﺎر ‪...‬‬

‫‪٢۴‬‬
‫ﺧﻄﺒﺔ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﺔ ﺧﺮﻣﺎل‬

‫‪ ...‬ﻛﻪﭼﻲ ﻟﻪﺳﻪر ﺳﻴﻨﻲ ﻧﻴﻮهرو و ﺋﻴﻮارهﻳﺎﻧﺪا ﭼﻪن ﻧﻪوع ﭼﻴﺸﺖ و ﮔﻮﺷﺖ و ﻧﺎﻧﻲ ﮔﻪﻧـﻢ و‬
‫ﺑﺮﻧﺞ و ﺷﺘﻲﺗﺮ ﻫﻪﻳﻪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ »ﻛﻪ ﭼﻪ ﺷﻮد ﺑﺮ روي ﺳﻴﻨﻲ ﻧﻬﺎر و ﺷﺎم ﭼﻨﺪ ﻧﻮع ﻏﺬا و ﮔﻮﺷﺖ و‬
‫ﻧﺎن و ﺑﺮﻧﺞ و ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮ دارﻧﺪ« )ص ‪.(137‬‬
‫‪25‬‬
‫ﻣﺮﺣﻤـــﺖ ﺑﻜـــﻪ ﺑـــﻪ دل ﻧـــﻮاﻳﻲ‬ ‫اﻋﺎﺷـــﻪ ﻣﻨـــﻴﺶ ﺷـــﻜﺮ ﻳـــﺎ ﭼـــﺎﻳﻲ‬
‫‪26‬‬
‫ﮔﻮﺷﺖ و ﺑﺮﻧﺞ و ﻗﻨﺪ و ﭼﺎي و رِو‪‬ن‬ ‫ﺗــﺪارك ﮔﻴﺮﻳــﺎ ﺷــﺎدي ﭼــﻦ وﺷــﻦ‬

‫روزي ﻣﻦ ﻫﻢ ﺷﻜﺮ ﻳﺎ ﭼﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻟﻨﻮاﻳﻲ آن را ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻛﻦ‪ - .‬ﺗـﺪارﻛﺎت ﻓـﺮاﻫﻢ‬

‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎدي ﭼﻘﺪرﺧﻮب اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻮﺷﺖ و ﺑﺮﻧﺞ و ﻗﻨﺪ و ﭼﺎي و روﻏﻦ‪.‬‬

‫‪ .5‬ﻣﻔﻬﻮم ﭘﻮﺷﺎك و ﻣﺼﺎدﻳﻖ آن در دﻳﻮان ﻣﻼ ﺣﺴﻦ دزﻟﻲ‬

‫ﻃﻼق ﭼﺎك ﻛﺮدﻧﻮه )ﻃﻼق درﺳﺖ ﻛﺮدن(‬

‫ﻫﻴـــﺰم آردﻳـــﺎ ﭼـــﺎ ﻛَﺸـــﻪ دوره‬ ‫ﮔﺠــﻲ ﻫﺴــﺮوه ﻛــﻼش ﻫﺴــﻮره‬
‫ﻟﺒﺎﺳــﻴﻈﺮﻳﻒ ﻫــﻼوه‪ 27‬و ﻫــﻮزاي‬ ‫ﮔـــــﻮراﻧﻲ واﺗﻨﭽﭙﻠﻬﻬـــــﻮرﭘﺮاي‬
‫)ص ‪(40 - 38‬‬

‫ﻟﺒﺎس زﻧﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎدر زن و ﮔﻴﻮه ﺑﺮاي ﭘﺪر زن‪ ،‬و آوردن ﻫﻴﺰم از آن ﻛﻮه و دﺷﺖ دور‪- .‬‬
‫ﺗﺮاﻧﻪ ﺧﻮاﻧﺪن‪ ،‬ﻛﻒ زدن و رﻗﺼﻴﺪن اﺳﺖ و ﻟﺒﺎسﻫﺎي زﻳﺒﺎ از ﺟﻨﺲ ﭘﺎرﭼﺔ ﺳﻔﻴﺪ ﭘﺸﻤﻲ رﻧﮓ‬
‫ﺷﺪه‪.‬‬

‫ﺷﺮﺗﻪ ﻫﻮراﻣﺎن ﺑﻪ ﺟﻪ ﻧَﻬِﻠﻢ )ﺷﺮط ﻣﻲﺑﻨﺪم ﻛﻪ ﻫﻮراﻣﺎن را ﺗﺮك ﻧﻜﻨﻢ(‬

‫ﻛﻼﺷـــﻪ ﭼﻜـــﻲ ﭘﺸـــﺘﻦ ﺑـــﺮاوي‬ ‫ﻓﺮﻧﺠـــﻲ‪ 28‬ﺷـــﺮي ﭼﻮﺧﻬـــﺪراوي‬
‫)ص ‪(54‬‬

‫ﻓﺮﻧﺠﻲ ﻛﻬﻨﻪ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻪاي ﭘﺸﻤﻴﻦِ ﭘﺎره‪ ،‬ﮔﻴﻮهﻫﺎي ﺳﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﭘﺎﻳﻢ را ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻮ اُوﺳﺎ اوﻟﺰﻳﺰي ﻛﻼش ﭼﻦ )ﺑﺮاي اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﮔﻴﻮهدوز(‬

‫اُوﺳـــﺎي ﮔﻴـــﻮه ﺑﻨـــﺪ اُوﺳـــﺎ اوﻟﺰﻳـــﺰ‬ ‫ﻳـــﺎري ﻣﻬﺮﺑـــﺎن ﺷـــﻴﺮﻳﻦ و ﻟﺬﻳـــﺬ‬
‫ﺷــــﺎﮔﺮد اُوﺳــــﺎ ﻣﺤﻤــــﺪ ﺷــــﺮﻳﻒ‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﭘﺎك و ﺻـﺎف ﻛﺴـﺎﺑﺖ ﻇﺮﻳـﻒ‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ادواي و دﻳﮕﺮان ‪15‬‬

‫ﻫــﺮ ﭼﻨــﺪ ﺗــﻮ ﻛﺎرﺳــﺎز ﺧﻴــﺎل وردﻧــﻲ‬
‫ﻫﻠﺒـــﺖ اَو ﺷـــﺎﺑﺎز ﺗـــﻮ ﭘﺮﺳـــﺘﻮﻧﻲ‬
‫‪29‬‬
‫ﻫﻼوي ﺑﻲﻋﻴـﺐ ﺳـﻔﻴﺪﺗﺮ ﺟـﻪ ﻣـﺎس‬
‫رﻳــﻚ و ﻣﻮاﻓــﻖ اي ﺗﺎﻛــﻪ و اَو ﺗــﺎش‬
‫‪30‬‬
‫ﺟــﺎي ﮔــﺎزن ﻋﻘﻴــﻖ ﻳــﺎ داﻧــﻪ ﺗــﺮاش‬
‫ﺧـــﺎل و ﻣـــﻞ وﻳﻨـــﺔ ﺧـــﻂ زﻣﺮﺗـــﻲ‬
‫و راس ﺑـــﻪ وﻳﻨـــﺔ ﻧﻴـــﺮهژن‪ 31‬ﻧَﺒـــﺎن‬
‫ﻳـــﺎ ﻟﻮﺳـــﻲ ﻛـــﻮري ﺳـــﻮرﭘﻴﺎز وارد‬
‫ﺳـــﻴﺎﺧﺎل وﻳﻨـــﺔ دﻳـــﺪة آﺳـــﻚ ﺑـــﺎن‬
‫ﻫـــﺎژه ﺑـــﺎل وﻳﻨـــﺔ ﻫﺴـــﺎرة ﮔﺮﺑـــﺎن‬
‫‪32‬‬
‫وﻳﻨــــﺔ دوﺧــــﻮا ﺑﺎرﻳﺸــــﺎوه ﻣــــﺎ‬
‫ﻧــﻪ ﺑــﺎ ﺑــﻲﻛــﻼش ﻣــﻦ ﻗﻮﻣﻴــﻮم وﻧــﻪ‬
‫ﺟـــﻪ دل ﮔـــﺮاﻧﻴﺶ ﻣﺸـــﻮ ﺑـــﻮﻳﺮو‬
‫‪33‬‬
‫ﻛــــﻼش ﻟــــﻴﻠﭽﻦ ﻫﺎﻧــــﻪ ﭘﺎﺗــــﺪا‬
‫ﻛﻼش ﭼﺮﻣـﻪ و ﺳـﻮر ﻧـﻪ ﭘـﺎي دﻟﺒـﺮان‬
‫ﻣﻤــــﻪ ﻓﻨﺠﺎﻧــــﺎن ﻧﻮﺗــــﻮل ﻧﻤﺎﻣــــﺎن‬
‫رﻧﮓ و ﺻﻮرت وش ﺷﻴﻮة دﻧﮓ ﻧﺎﺳـﻚ‬
‫ﭼـــﻪ درﺑﺴـــﻨﻲ ﻣـــﻦ ﭘـــﺎﺧﺮوا ﺑـــﻮن‬
‫ﺑــﺎ ﺑﺰﻳــﺖ ﺑ‪‬ﻴــﻮ ﭘــﺎي ﭘــﺎ ﺧﺮواﻣــﺎن‬
‫)ص ‪(50 - 49‬‬
‫اُوﺳــــﺎ اَو اُوﺳــــﺎ ﺗــــﻮ ﺷــــﺎﮔﺮدﻧﻲ‬
‫اَو وﻳﻨــــﺔ ﻟﻘﻤــــﺎن ﺗــــﻮ ارﺳــــﻄﻮﻧﻲ‬
‫ﺑﺎرﺑﻮ ﻫﺮ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﻋـﺰ ﭘـﺮوي ﺧـﺎص‬
‫ﻛﻴﺎﺳـــﻢ ﺧﺰﻣﺘـــﺖ ﺑﻜـــﺮﻳﺶ ﻛـــﻼش‬
‫ﮔﻴﻮﺑﻨـــﺪ ﺷـــﻨﻲ ﺳـــﺮ و ﺳـــﺎﻳﻪ ﺑـــﺎش‬
‫ﺳـــﺮ و ﺑـــﻦ اﺣﻤـــﺮ رﻧﮕـــﻲ ﻳـــﺎﻗﻮﺗﻲ‬
‫ﻧﺎرﻳــﻚ ﭼــﻮن ﻟﻮﺳــﻲ ﭘﻴــﺮژن ﻧَﺒــﺎن‬
‫ﻳــﺎ ﭼــﻮن ﭘــﻮزة ﺧــﺮ ﺑــﺎﻟﻮﻛﻲ آورد‬
‫ﻛﺎﻏــﺬي ﺑﺎرﻳــﻚ ﺳــﻔﺖ و ﻧﺎﺳــﻚ ﺑــﺎن‬
‫ﺗﻨـــﺪ و ﺗـــﻮل ورق وﻳﻨـــﺔ ﻣﺮﻣﺮﺑـــﺎن‬
‫ﭘــﻲ ﮔﺸــﺖ ﺗــﺪارك ﭼﻨــﻲ ﭘﺮﮔﻤــﺎ‬
‫ﺑـــﻪ وادي ﺳـــﻲ رو ﻳﺎوﻧﻴﺸـــﺎ ﭘﻨـــﻪ‬
‫ذﻣـــﻲ اوﻟﺰﻳـــﺰ ﭘـــﻲ ﺑﻮﻧـــﻪ ﻛـــﺮو‬
‫ﺳـــــﺮو‪‬ش ﻣﮕﻴﻠـــــﻲ و ﮔﺮﻳﺎﺗـــــﺪا‬
‫و ﮔﺮﻳﺎﺗــــــﺪا ﺑﻴــــــﺎن ﺑــــــﻮﻳﺮان‬
‫ﭘ‪‬ــــﻞ ﭘ‪‬ــــﻞ ﻧــــﺎزاران ژرژ ﺧﺮاﻣــــﺎن‬
‫ﻣ‪‬ﻴـــﺎن ﻣـــﻮﻳﺮان ﺑـــﻪ وﻳﻨـــﺔ آﺳـــﻚ‬
‫ﺗـــﻮ ﺑـــﻪ رﻓﺎﻗـــﺖ آدﻳﺸـــﺎ ﻣﻔﺘـــﻮن‬
‫ﺗـــﻮ ﺑـــﻮ ﺑـــﻪ ﺧـــﺎﻃﺮ اَو ﻧﻮﻧﻤﺎﻧـــﺎن‬

‫اي ﻳﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ ،‬ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﻟﺬﻳﺬ‪ ،‬اي اﺳﺘﺎد ﮔﻴﻮهدوز‪ ،‬اﺳـﺘﺎد ﻋﺒـﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ‪ - .‬ﺻـﻨﻌﺘﻲ ﭘـﺎك و‬
‫ﺻﺎف و ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ﻇﺮﻳﻔﻲ داري‪ 34،‬و ﺷﺎﮔﺮد‪ ‬اﺳﺘﺎد ﻣﺤﻤﺪ رﺷﻴﺪ ﻫﺴﺘﻲ‪ - .‬اﺳﺘﺎد اي اﺳﺘﺎد‪،‬‬
‫ﺗﻮ ]ﻫﻨﻮز[ ﺷﺎﮔﺮدي‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺗﻮ ﻛﺎرت را ﺧﻮب ﻣﻲداﻧﻲ و ﻧﺎزك ﺧﻴـﺎل ﻫﺴـﺘﻲ‪ - .‬اﺳـﺘﺎدت‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﻘﻤﺎن و ﺗﻮ ارﺳﻄﻮﻳﻲ‪ ،‬او ﻋﻘﺎب و ﺗﻮ ﭘﺮﺳﺘﻮﻳﻲ‪ - .‬ﭘﺎرﭼﺔ ﺧﻮب‪ ،‬ﭘﺎرﭼﺔ ﭘﺸﻤﻲ را ﻛﻪ از‬
‫ﻣﺎﺳﺖ ﺳﻔﻴﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﻃﻮر ﺑﺒﺮي‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺧﻮب در ﻣﻲآﻳﺪ‪ - .‬ﺑﺮاﻳﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدم‪ ،‬ﺗـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻴﻮه ﺗﺒﺪﻳﻠﺶ ﻛﻨﻲ‪ ،‬ﻃﻮري ﻛﻪ ﺟﻔﺖ ﮔﻴﻮهﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﺎوي و ﻳـﻚ اﻧـﺪازه ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ - .‬ﻫﻤـﻪ‬
‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﮔﻴﻮه‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻﻳﻲ آن را ﺑﺎ ﻇﺮاﻓﺖ درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻴﻎ‬
 ‫‪ 16‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ از وﺿﻊ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك در ﻫﻮراﻣﺎنِ دورة ﻗﺎﺟﺎر ‪...‬‬

‫ﺗﻴﺰ )ﮔﺎزن( از ﺳﻨﮓ ﻋﻘﻴﻖ ﻳﺎ داﻧﺔ ﺗﺮاش اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ - .‬روﻳﻪ و ﻛﻒ ﮔﻴﻮه‪ ،‬ﺳﺮخِ ﻳﺎﻗﻮﺗﻲ و‬
‫ﺧﺎل و دور ﮔﻴﻮه ﺑﻪ ﺧﻂ زﻣﺮد اﺳﺖ‪ - .‬ﻧﺎﻣﻴﺰان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﺐ ﭘﻴﺮزن ﻳﺎ راﺳﺖ و دراز ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻴﺮهژن‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ - .‬ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﺎﻧﺔ ﺧﺮ ﻛﻪ زﮔﻴﻞ در ﻣﻲآورد‪ ،‬و ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﺐ ﻛﺮهﺧﺮي ﻛﻪ زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻗﺮﻣﺰ‬
‫آن را ﻧﻴﺶ زده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ - .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎﻏﺬ‪ ،‬ﺑﺎرﻳﻚ‪ ،‬ﺳﻔﺖ و ﻧﺎزك ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﺸﻢﻫﺎي آﻫـﻮ‬
‫ﺧﺎلﻫﺎي ﺳﻴﺎه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ - .‬در ﻣﺤﻜﻤﻲ و زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﮓ ﻣﺮﻣﺮ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬و در ﺗﺸﻌﺸـﻊ‬
‫ﻧﻮر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺘﺎرهاي ﻛﻪ ﻣﻲدرﺧﺸﺪ‪ - .‬ﺗﻤﺎم ﺑﺨﺶﻫﺎي آن را ﺑـﻪ ﺑـﺎ ﭘﺮﮔﻤـﺎ )ﻣـﻮي ﺑـﺰ( ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫دوﺧﻮا‪ ٣۵‬ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﻲ‪ - .‬در ﻣﺪت ‪ 30‬روز آنﻫﺎ را آﻣﺎده ﻛﻦ‪ ،‬ﺗﺎ ﺧـﺪاﻳﻲ ﻧﺨﻮاﺳـﺘﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﮔﻴﻮه‪ ،‬ﺑﻼﻳﻲ ﺑﺮ ﺳﺮم ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ - .‬ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺗﺎ اﻳـﻦ ﻛـﻪ از‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻴﺶ ﺑﮕﺬرم‪ - .‬ﺑﺎ ﺷﺎدي و ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ در ﮔﺮﻳﺎﺗﻪ ﻣﻲﮔﺮدي‪ ،‬ﮔﻴﻮهاي را ﻛﻪ ﻟﻴﻠـﻲ دوﺧﺘـﻪ‬
‫ﭘﻮﺷﻴﺪي‪ - .‬در ﮔﺮﻳﺎﺗﻪ‪ ،‬دﻟﺒﺮان ﺑﺎ ﮔﻴﻮهﻫﺎي ﺳﻔﻴﺪ و ﻗﺮﻣﺰ ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﻣﻲﮔﺬرﻧﺪ‪ - .‬ﮔـﺮوه ﮔـﺮوه‬
‫ﻧﺎزداران ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺒﻚ ﺑﺎ ﻧﺎز و ﻋﺸﻮه راه ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺴﺘﺎنﻫﺎي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻨﺠﺎن ﻛﻪ ﺗﺎزه ﺑﻪ ﺳـﻦ‬
‫ﺑﻠﻮغ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ - .‬ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻫﻮ ﻣﻲﮔﺬرﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺻـﻮرتﻫـﺎي زﻳﺒـﺎ و ﺻـﺪاي‬
‫ﻧﺎزﻛﻲ دارﻧﺪ‪ - .‬ﺗﻮ ﺷﻴﻔﺘﺔ دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ آنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺖ ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛـﻪ ﻣـﻦ ﻛﻔـﺶ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻢ‪ - .‬ﺗﻮ ﺑﻴﺎ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻣﻌﺸﻮﻗﻪﻫﺎي ﺗﺎزه ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ رﺳﻴﺪه‪ ،‬دﻟﺖ ﺑﻪ ﺣﺎل اﻳﻦ ﭘﺎﻫـﺎي‬
‫ﻟﺨﺖ ﻣﺎ ﺑﺴﻮزد‪.‬‬

‫دﻳﺴﺎن ﺑﻮ اَوﺳﺎ اوﻟﺰﻳﺰ )دوﺑﺎره ﺑﺮاي اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ(‬

‫اﻳﻨـــﻪ ﻟﻨﮕـــﻮ ﺗـــﻮن اﻳﻨـــﺎ دﺳـــﻤﻮه‬
‫وﺳﻂ ﭘـﻲ زﻳﻨـﺖ ﺧـﺎﻟﻮش ﺳـﻮرن‬
‫ﺟـــﻪ ﮔـــﺮ ﻋـــﺎﻟﻤﻲ ﻋـــﺎﻟﻢﺗﺮﻧـــﻲ‬
‫ﻳـــﺎ ﻣﺸـــﻜﻼﺗﻮ ﺧﻠﻜـــﻲ ﻻﺑـــﺮا‬
‫ﺗﺮﺷــﺘﻪ و ﮔﺎوﺳــﻦ دارﻳــﻮ اُوﺳــﺎﻳﺎ‬
‫)ص ‪(54‬‬
‫ﻓــﺪاي ﺑــﺎﻻت ﺑــﺎم وﮔﺮﻛﺴــﻤﻮه‬
‫ﻫﺮ دو ﻟﻨﮓ ﺻﺎف و ﭼﺮﻣـﺔ ﺑﻠـﻮرن‬
‫اُوﺳــﺎ ﮔﻴــﺎن ﺗــﻮ وﻳــﺖ ﺑــﻲﺧﺒﺮﻧــﻲ‬
‫درد و ﺟﺎﻣﻌــــﺔ دواﻳــــﻪ ﻛــــﺮا‬
‫اَر ﺗﻮﻧﭙــــﻮژﻧﻲ ﭘــــﺎو ﭘﺎﺧﺮواﻳــــﺎ‬

‫ﻣﻦ و ﻫﻤﻪ اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﻢ ﻓﺪاﻳﺖ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻟﻨﮕﺔ ]ﮔﻴﻮه[ ﺗﻮﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز در دﺳﺘﻢ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪] -‬ﻫﻨﻮز[ ﻫﺮ دو ﻟﻨﮓ ﺻﺎف و ﺳﻔﻴﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻠﻮر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در وﺳﻂ آن ﻳﻚ ﺧﺎل ﻗﺮﻣﺰ ﺑـﺮاي‬
‫زﻳﻨﺘﺶ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ - .‬اﺳﺘﺎد ﺟﺎن‪ ،‬ﺧﻮدت ﺧﺒﺮ ﻧﺪاري ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻟﻤـﺎن ﻋـﺎﻟﻢﺗـﺮ ﻫﺴـﺘﻲ‪- .‬‬
‫دردﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ را دوا ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺮدم را ﺑﺮﻃﺮف ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ - .‬اﮔﺮ ﺗﻮ ﭘﺎﻫﺎي‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ادواي و دﻳﮕﺮان ‪17‬‬

‫ﻟﺨﺖ آدمﻫﺎ را ﻧﭙﻮﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻴﺸﻪ‪ ،‬ﮔﺎوآﻫﻦ و داﺳﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﺎدﻫﺎ درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ]اداﻣﺔ زﻧـﺪﮔﻲ را‬
‫ﺳﺨﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ[‪.‬‬

‫وﻻﻣﻲ ﺣﺎج ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ )ﺟﻮاب ﺣﺎج ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ(‬

‫ﻓﺮﻧﺠـــﻲ ﻧـــﻪ ﻛﻮﻟﻤ‪‬ﺰرﻫﺴـــﺮه‬ ‫ﻫﻮراﻣــﺎن ﻣــﺎوا ﺗــﺮه ﺗــﻮو وره‬
‫)ص ‪(122‬‬

‫]اي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ[ ﻓﺮﻧﺠﻲ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ و ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ داري‪ ،‬در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﻮراﻣﺎن ﺗﻮت ﺗَﺮ ﺑﺨﻮر‪.‬‬

‫ﺑﻮ وﺳﺎ ﺣﻤﻪ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﺮﮔﺪوري ﺗﻮﻳﻠﻪ ‪1941‬م )ﺑﺮاي اﺳﺘﺎد ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻠﻴﻢ ﺧﻴﺎط ﺗﻮﻳﻠﻪ ‪1941‬م(‬
‫آوي دم ﺷــﻴﺮﻳﻦ وك آوي ﺣﻴــﺎت‬
‫وﺟـــﻮد ﺳـــﺎﻟﻢ ﺑـــﺪن ﺑـــﻲ ﻗﻀـــﺎ‬
‫ﺧﺰﻣﺖ ﻛﺎرت ﺑﻲ دو ﺳﻪ ﭘﻴﻨﻪ ﭼﻲ‬
‫ﻧﺎﻳﺘــﻪ رﻳﮕــﺖ ﻧﺎراﺳــﻲ و ﻛﭽــﻲ‬
‫ﻓﺎﺑﺮﻳﻘــﺔ ﺣﻠــﺐ ﻛﺎرﺧﺎﻧــﺔ ﺣــﺒﺶ‬
‫ﻫــﺮ و‪‬ك ﻗﻄــﺎري ﺳــﺒﻌﻪ ﺳــﻴﺎره‬
‫ﺑﺮﻗـــﻲ ﺳـــﻮادي اﻳﻠـــﻲ رﺷـــﻤﺎره‬
‫اَو ﻧﻘــﺶ ﭼﻴﻨــﻲ ﺧﻄــﻲ ﻧﮕــﺎري‬
‫اﻣـــﺎ ﺗـــﻮ ﻧﺒـــﺮي ﺑﺮﮔـــﻲ اﻟﻤﻮﺗـــﻪ‬
‫ﺑــﻪ ﻻي ﺧــﻮدا زور ﺑــﻲ ﻧﻌﻤﺘــﺖ‬
‫ﮔﺮﻣــﻲ ﻣﺎﻟﻜــﺖ ﮔﺮﻣــﻲ ﺑــﺎزارت‬
‫ﺑــﻮ اﻟﺒﺴــﺔ ﭼــﺎك ﻫــﺰار رﻧﮕــﻮه‬
‫داﻳــﻢ ﻟــﻪ ﻟﺒــﺎس ﺑــﺪن ﺳــﺎﻗﻲ ﺑــﻲ‬
‫زﺣﻤﺘﻢ ﻛﻴﺸـﺎ ﭼـﻲ ﺗـﺎﻻوم ﺧـﻮارد‬
‫ﺑــﻪ ﺑــﻮن و ﻧــﻪ ﺑــﻮن ﺟﻮاﺑــﺖ ﻧﺒــﻮ‬
‫ﺗﻮ درون ﮔﻮري ﺗﻮ ﭼﻲ ﻛﻴﻨـﻪ ﭼـﻲ‬
‫ﭼﺎورﻳﻴﻬﺎﺗﻨﺸـــﻜﺮ و ﭼـــﺎﻳﻲ ﺗـــﻮم‬
‫)ص ‪(125 - 124‬‬
‫وﺳــﺎي ﻣﺤﺘــﺮم ﺳــﻠﻴﻤﻲ ﺧﻴــﺎط‬
‫ﺟــﺎداري ﻣﺮﺣــﻮم ﻣﺤﻤــﺪ رﺿــﺎ‬
‫ﭼــﺮا ﺗــﺎﻗﻤﻲ ﮔ‪‬ﺸــﺖ ﻣﻜﻴﻨــﻪ ﭼــﻲ‬
‫اَر ﺗــﻮ ﻟــﻪ ﺟــﺎدة راﺳــﻲ در ﻧﭽــﻲ‬
‫ﻣﺒﺎرﻛــــﺖ ﺑــــﻲ اَو ﻣﻜﻴﻨــــﻪ رش‬
‫ﺣﺮﻛـــﺔ ﺳـــﺮﻳﻊ ﺑـــﻪ اﺳـــﺘﻴﺪاره‬
‫ﻫـــﺎري ﺑـــﻪ وﻳﻨـــﺔ ﺗـــﺮزي ﺑﻬـــﺎر‬
‫اَو زﻧﺠﻴـــﺮي ورد اَو ﺑﻘﻴـــﻪ ﻛـــﺎري‬
‫ﻫــﺮ ﺷﺎﻳﺴــﺘﻲ ﺗــﻮ ﻻﻳــﻖ ﺧﻮﺗــﻪ‬
‫ﺑـــﺎ ﺑـــﻲ ﺑﺮﻛـــﺖ ﻧﺒـــﻲ ﺻـــﻨﻌﺘﺖ‬
‫ﺧـ ـﻮدام ﮔﺮﻛـــﺎ رواﺟـــﻲ ﻛـــﺎرت‬
‫ﺑﻮ ﻗـﺪو و ﺑـﺎﻻي ﺷـﻮخ و ﺷ‪‬ـﻨﮕﻮه‬
‫ﺗﺎ دﻳـﺮ زﻣﺎﻧـﻪ ﻳـﺎ ﺧـﻮدا ﺑـﺎﻗﻲ ﺑـﻲ‬
‫اَﻣـــﻦ ﭘـــﺎرهﻛـــﻪ ﻛﺎﻏـــﺬﻛﻢ ﻧـــﺎرد‬
‫ﺑﻮ ﭼﻲ ﻟـﻪ ﮔَـﻞ ﻣـﻦ ﺧﻄﺎﺑـﺖ ﻧﺒـﻮ‬
‫ﻣــﻦ ﻣــﻼي اﻣــﺎم ﺗــﻮ ﻣﻜﻴﻨــﻪ ﭼــﻲ‬
‫ﺑـﺎﻗﻲ ﻣـﻦ ﻣﺸـﻐﻮل دﻋـﺎﮔﻮﻳﻲ ﺗـﻮم‬
 ‫‪ 18‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ از وﺿﻊ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك در ﻫﻮراﻣﺎنِ دورة ﻗﺎﺟﺎر ‪...‬‬

‫اي اﺳﺘﺎد ﻣﺤﺘﺮم ﺳﻠﻴﻢِ ﺧﻴﺎط ﻛﻪ آب دﻫﺎﻧﺖ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ آب ﺣﻴﺎت اﺳﺖ‪ - .‬ﺗﻮ ﻛﻪ ﺟﺎي‬
‫ﻣﺮﺣﻮم ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻪاي‪) ،‬انﺷﺎءاﷲ(‪ ،‬وﺟﻮدي ﺳﺎﻟﻢ و ﺑﺪﻧﺖ از ﻗﻀﺎ دور ﺑﺎﺷـﺪ‪ - .‬اي‬
‫ﭼﺮاغ ﻃﺒﻘﺔ ﻣﻜﻴﻨﻪﭼﻲﻫﺎ )ﺧﻴﺎطﻫﺎ(‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره دو ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺧﺪﻣﺘﻜﺎر داﺷﺘﻲ‪ - .‬اﮔﺮ ﺗﻮ از ﺟﺎدة‬
‫راﺳﺘﻲ ﺧﺎرج ﻧﺸﻮي‪ ،‬دروغ و ﻛﺠﻲ ]ﻫﻴﭻﮔﺎه[ ﺳﺮ راﻫﺖ ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ - .‬آن ﭼﺮخ ﺳﻴﺎه ﻣﺒﺎرﻛـﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﺻﻞ آن از ﺣﻠﺐ و ﻛﺎرﺧﺎﻧﺔ ﺣﺒﺶ اﺳﺖ‪ - .‬ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﺳﺮﻳﻊ داﻳﺮهوار‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻄﺎري‬
‫ﻛﻪ دور ﻫﻔﺖ ﺳﻴﺎره ﻣﻲﮔﺮدد‪ - .‬ﺻﺪاﻳﺶ ﻣﺜﻞ ﺑﺎرش ﺷﺪﻳﺪ ﺗﮕـﺮگ و زﻣـﻴﻦ ﺧـﻮردن آن در‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر اﺳﺖ و درﺧﺸﺶ ﺳﻴﺎﻫﻲاش ﻣﺜﻞ ﺳﻴﺎه ﭼﺎدر اﻳﻞ اﺳﺖ‪ - .‬آن زﻧﺠﻴﺮ ﻛﻮﭼـﻚ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﺑﻘﻴﻪﻫﺎي ﻛﺎري و ﻧﻘﺶ ﭼﻴﻨﻲ و ﺧﻂ ﻧﮕﺎري ﻛﻪ ﻣﻲزﻧﺪ‪ - .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﺴﺖ ﺷﺎﻳﺴﺘﺔ ﺗﻮ و ﻟﻴﺎﻗـﺖ‬
‫ﺧﻮدت اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻮ ﭘﺎرﭼﺔ اﻟﻤﻮﺗﻲ را ﻧﺒﺮي‪ - .‬ﻛﻪ ﺻﻨﻌﺖات ﺑﻲﺑﺮﻛﺖ ﻧﺸﻮد و در ﻧـﺰد ﺧـﺪا‬
‫ﻧﻌﻤﺘﺖ زﻳﺎد ﺷﻮد‪ - .‬از ﺧﺪا رواج ﻛﺎر‪ ،‬ﮔﺮﻣﻲ ﻣﺎل و ﺑـﺎزارت را ﻣـﻲﺧـﻮاﻫﻢ‪ - .‬ﺑـﺎ آن ﻗـﺪ و‬
‫ﻗﺎﻣﺖ ﺷﺎد و ﺷﻨﮕﻮل‪ ،‬و آن ﻟﺒﺎسﻫﺎي ﺧﻮب‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺰار رﻧﮓ دارﻧﺪ‪ - .‬از ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻮ‬
‫ﻋﻤﺮ زﻳﺎدي ﺑﺪﻫﺪ و ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﻟﺒﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻦ ﻛﺮدي‪ ،‬ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺎﺷﻲ‪ - .‬ﻣﻦ ﭘﺎرﺳﺎل ﻛﺎﻏﺬي‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮدم ﻧﻴﺎوردم‪ ،‬زﺣﻤﺖ ﻛﺸﻴﺪم و آب ﺗﻠﺨﻲ ﺧﻮردم ‪ -‬ﭼﺮا ﺧﻄﺎﺑﻪاي ﺑـﺎ ﻣـﻦ ﻧﺪاﺷـﺘﻲ‪ ،‬ﻳـﺎ‬
‫ﺑﺪون ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﻮاﺑﻲ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻲ‪ - .‬ﻣﻦ ﻣﻼ و اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ و ﺗـﻮ ﺧﻴـﺎط ﻫﺴـﺘﻲ‪ ،‬ﺗـﻮ دل‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ داري‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ آدم ﻛﻴﻨﻪﺟﻮﻳﻲ ﺑﺎﺷﻲ‪ - .‬ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺷﻜﺮ ﻳﺎ ﭼـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬آن را‬
‫ﺑﺎ رﺿﺎﻳﺖ دل ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻛﻦ‪ - .‬دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﺸﻐﻮل دﻋﺎ ﻛﺮدن ﺗﻮ و ﭼﺸﻢ اﻧﺘﻈﺎر رﺳﻴﺪن‬
‫ﺷﻜﺮ و ﭼﺎﻳﻲ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻢ‪.‬‬

‫ﺧﻄﺒﺔ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﺔ ﺧﺮﻣﺎل‬

‫ﺑﺮاﻛﻪم زور ﻟﻪ ﺋﻴﻮه ﻟﻪﺑﻪر ﻧﻪﺑﻮوﻧﻲ ﺟﻞ و ﻟﻴﺒﺎس ﻳﺎ روﺗﻦ ﻳﺎ ﮔﻴﺎﻧﺪار ﻋﻪزﻳﻪﺗﺘﺎن ﺋﻪﻛﺎ‪ .‬ﺳﻮﻓﻲ‬
‫ﺳﺎﻟﺤﻲ واﻣﺎن ﻫﻪﻳﻪ ﻧﺎﻳﻪﺗﻪ ﻣﺰﮔﻪوت ﻟﻪﺑﻪر روﺗﻲ و ﺑﻲﺟﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ »ﺑﺮادرم ﺑﺴﻴﺎري از ﺷـﻤﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻟﺒﺎس ﻳﺎ ﺑﺮﻫﻨﻪاﻳﺪ و ﻳﺎ ﺣﺸﺮات ﺷﻤﺎ را اذﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺻﻮﻓﻲ ﺻﺎﻟﺢ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻟﺒﺎس و ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﻤﻲآﻳﺪ«‪) .‬ص ‪ (137‬ﺑﻴﺴﺘﻮوﻣﻪ ﻳﻪﻛﻲ ﻟﻪم ﺑﻪﻧـﺎو‬
‫ﻣﺘﻘﻲﻳﺎﻧﻪ ‪ 23‬ﻛﻪواي ﺷﻴﺮداخ و ﮔﺎزراﻧﻲ ﻫﻪﻳﻪ و ﻫﻪدﻳﻪ و ﺳﻮﻗﺎﺗﻲ ﻧﺎردووه ﺑﻮ ﻣﻪﻟﻴﻜـﻲ ﺋﻴـﺮاق‪،‬‬
‫ﻫﻪرﭼﻲ ﺋﻴﻮارهﻳﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﺋﻪﺧﻮا‪» ،‬ﺷﻨﻴﺪهام ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻣﺘﻘﻲ ‪ 23‬ﻛﻮاي ﺷﻴﺮداخ‬
‫و ﮔﺎزران دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺪﻳﻪ و ﺳﻮﻏﺎت ﺑﺮاي ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺮاق آورده و ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺷﺎم ﮔﻮﺷـﺖ‬
‫ﻣﻲﺧﻮرد« )ﻫﻤﺎن(‪ .‬ﺑﺮام ﺑﻪﺧﻮا ﺧﻪﻟﻜﻪ ﮔﻪوج ﻛﺮدن زور ﺧﺮاﭘﻪ ‪ ...‬ﺋﻪﮔﻪر ﺟﻠﻪﻛﺎﻧﻲ ﺑﻪرﻣـﺎن ‪،...‬‬
‫»ﺑﺮادر ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺮدم را ﻧﻔﻬﻢ ﻓﺮض ﻛﺮدن ﻛﺎر ﺑﺴﻴﺎر زﺷﺘﻲ اﺳﺖ ‪ ...‬اﮔﺮ ﻟﺒﺎسﻫﺎي ﺗﻨﻤﺎن را ‪...‬‬
‫)ﻫﻤﺎن(‪ .‬ﺋﻴﺘﺮ ﻣﻦ ﮔﻪرهﻛﻢ ﺑﻲ ﺑﻪ ﭼﺎﻛﻲ ﻛـﻪواي ﺷـﻴﺮداخ و ﻣﻴـﺰهرهي ﺟﻮرﺟﻴـﺖ و ﻋـﻪﺑـﺎي‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ادواي و دﻳﮕﺮان ‪19‬‬

‫زرهﻳﺎﻓﺖ و ﻟﻪ ﺟﻠﻲ ﺟﻮاﻧﺪا وهﻟﻲ ﺑﻨﺎﺳﻢ‪» ،‬دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺨـﻮاﻫﻢ ﺑـﺎ ‪ ...‬ﻛـﻮاي ﺷـﻴﺮداخ‪ ،‬و ﻛـﻼه‬
‫ﻇﺮﻳﻒ و ﻋﺒﺎي زرﺑﺎﻓﺖ و ﻟﺒﺎسﻫﺎي زﻳﺒﺎ ]اﻧﺴﺎن[ وﻟﻲ ﺑﺸﻨﺎﺳﻢ« )ص ‪.(143 - 142‬‬

‫ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﺮاي ﻳﻜﻲ از ﺧﻠﻴﻔﻪﻫﺎي ﺷﻴﺦ ﺣﺴﺎماﻟﺪﻳﻦ ]ﻧﻘﺸﺒﻨﺪي[‬

‫‪ ...‬اﮔﺮ ﺗﻮاﻧﻲ ﺑﺴﻢاﷲ وﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﻲ ﻋﻤﺎﻣﻪ و ﻋﺒﺎﻳﺖ را ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﭘﺮﺳﺘﻲ واﮔﺬار )ص ‪(148‬‬
‫‪36‬‬
‫ﻧــﺎدم ﺑــﻪ ﻗــﻮﻧﺮي ﭼﺮﻣــﻲ ﻣﻜﻴﻨــﻪ‬ ‫ﻛﺎﻟــﻪ و ﻛــﻼش ﺳــﺎﺧﺘﻪ ﻫﻮراﻣــﺎن‬
‫زﻟﻔـــﻪ ﺳـــﻴﺎوﻛﺎ ﭼﻤـــﻪ ﻛﺎﻟﻜـــﺎ‬ ‫ﮔــــﺮدن ژرژا ﺳﻮﺳــــﻦ ﺧﺎﻟﻜــــﺎ‬
‫‪37‬‬
‫ﭼــﻪ درﺑﺴــﻨﻲ ﻣــﻦ ﭘــﺎﺧﺮوا ﺑــﻮ‬ ‫ﻛﻼﺷــﻪ ﺧﺎﺻــﻚ‪ ‬ﭘــﻲ آدﻳﺸــﺎ ﺑــﻮ‬
‫‪38‬‬
‫ﻋﻨﺒـــﺮ ﻧﺸـــﺎن و روي ﻛﺎﻏـــﺬا‬ ‫ﻧـــﺪان ﻣﻜﻴﻨـــﻪ و ﭘﺎرﭼـــﻪ ﺧـــﺰدا‬
‫‪39‬‬
‫وﺷﺘﺮ ﺟـﻪ ﭘـﻼو دوﺷَـﻜﻲ ﺗـﺎﻟﺶ‬ ‫ﭘﻮﺷــﺎﻛﺖ ﻧﻤــﺪ ﺗَــﻮ‪‬ن ﭘــﻲ ﺑــﺎﻟﺶ‬
‫‪40‬‬
‫ﻟﺒــــﺎس رﻧﮕﻴﻨﭙﺴــــﻪ ﺷــــﻤﺎﻣﺖ‬ ‫ﺳــﺎ ﺑــﻮ ﺑــﻪ ﺳــﺮﮔﺮدﻟﻔﻜﻬﻮﻋﻤﺎﻣﺖ‬

‫ﻛﺎﻻ و ﮔﻴﻮة ﺳﺎﺧﺖ ﻫﻮراﻣﺎن را ﺑﺎ ﭼﻜﻤﺔ ﭼﺮﻣﻲ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻋﻮض ﻧﻤـﻲﻛـﻨﻢ‪ - .‬ﺑـﺎ ﺳـﺮ و‬
‫ﮔﺮدﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺒﻚ و ﺧﺎلﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﮔﻞِ ﺳﻮﺳـﻦ‪ ،‬ﺑـﺎ زﻟـﻒﻫـﺎي ﺳـﻴﺎه و ﭼﺸـﻤﺎن آﺑـﻲ‪- .‬‬
‫ﮔﻴﻮهﻫﺎي ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﺮاﻳﺖ ﭼﻪ ارزﺷﻲ دارد ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﺎ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﭘﺎرﭼﺔ‬
‫ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎي ﺧﺰ را ﺑﺎ ﻣﻜﻴﻨﻪ )ﭼﺮخ ﺧﻴﺎﻃﻲ( ﻧﺪوﺧﺘﻪ اﺳﺖ و ﻋﻨﺒﺮ را ﺑﺮ روي آن ﻧﭙﺎﺷﻴﺪه اﺳﺖ ‪-‬‬
‫]در ﻫﻮراﻣﺎن[ ﭘﻮﺷﺎك ﺗﻮ ﻧﻤﺪ و ﺳﻨﮓ ﺑﺮاي ﺑﺎﻟﺶ‪ ،‬ﻛﻪ آن ﺑﻬﺘﺮ از ﺗﺸﻚ ﺗﺎﻟﺶ اﺳﺖ‪ - .‬ﻓـﺪاي‬
‫ﻋﻤﺎﻣﻪ و ﻟﻔﻜﻪ و ﻟﺒﺎس رﻧﮕﺎورﻧﮕﺖ ﺷﻮم ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻴﻮة دﺳﺘﺒﻮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .6‬ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺘﻦ‬

‫‪ 1.6‬ﺧﻮراك و ﻣﻔﻬﻮم آن‬
‫ﺧﻮراك ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ اﺷـﻜﺎل ﺑـﺮوز و ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﻫﻮﻳـﺖﻫـﺎي ﺟﻤـﺎﻋﺘﻲ ‪ -‬ﻗـﻮﻣﻲ اﺳـﺖ‬
‫)ﻓﻜﻮﻫﻲ‪ .(21 :1387 ،‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺧﺎصﺗﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺧﻮراك ﻳﺎ ﻏﺬا ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫در اﻧﺴﺠﺎم و ﻫﻮﻳﺖﺑﺨﺸﻲ ﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ در ﻃﻮل ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ‬
‫درازﻣﺪت و ﭼﺮﺧﻪاي در اﻳﺠﺎد ﺳﺎزﻣﺎنﻳﺎﻓﺘﮕﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻴﺖ در ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ دارد )ﻓﻜﻮﻫﻲ‪،‬‬
‫‪ .(24 - 23 :1387‬ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻫﻮراﻣﺎن و ﻗﻮم ﻫـﻮراﻣﻲ ﻫـﻢ از اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﻣﺴـﺘﺜﻨﻲ ﻧﺒـﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي اوﻟﻴﺔ اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮ روي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از اﺳﻜﻠﺖﻫﺎ و دﻧﺪانﻫﺎي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣـﺪه‬
‫از ﻳﻚ ﮔﻮر ﺳﻨﮕﻲ ‪ 3000‬ﻫﺰار ﺳﺎﻟﻪ در روﺳﺘﺎي »رودﺑﺎر« ﻫﻮراﻣﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗـﺎزﮔﻲ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬
 ‫‪ 20‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ از وﺿﻊ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك در ﻫﻮراﻣﺎنِ دورة ﻗﺎﺟﺎر ‪...‬‬

‫آﻣﺪه‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺪﻳﺪي از وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻼﻣﺖ و ﺗﻐﺬﻳﺔ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻫﻮراﻣﺎن ﺑﻪ دﺳـﺖ داده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫در ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﻴﻖ دﻧﺪانﻫﺎي ﻳﻚ آرواره ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻓﺮد ﺟﻮاﻧﻲ ﺑﺎ ﺳﻦ ﺣﺪود ‪ 16‬اﻟﻲ‪ 20‬ﺳﺎل‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻮاﻫﺪي از ﻋﺎرﺿﺔ »ﻫﺎﻳﭙﻮﭘﻼزي ﺧﻄﻲ« در ﺳﻄﺢ ﻣﻴﻨﺎي دﻧﺪان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ و ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺆﺛﺮ در اﻳﻦ ﻋﺎرﺿﻪ‪ ،‬ﻛﻤﺒﻮد ﻏﻼت در رژﻳﻢ ﻏﺬاﻳﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻤﺒﻮد آﻣﻴﻨﻮ اﺳﻴﺪﻫﺎي ﭼﺮب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﻤﺒﻮد ﻏﻼت در رژﻳﻢ‬
‫ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﺮدم ﻫﻮراﻣﺎن ﻫﻢﭼﻨﺎن ﺗﺎ دورة ﻗﺎﺟﺎر و ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺪاوم اداﻣﻪ داﺷﺖ اﺳﺖ و اﻳﻦ‬
‫اﻣﺮ ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﻮدن ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻧﺒﻮدن زﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻛﺎﺷﺖ ﻏﻼت ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ از ﻣﺘﻦ دﻳﻮان ﻣﻼ ﺣﺴﻦ و دادهﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎت اراﺋـﻪ ﺷـﺪه در آن ﻣﺸـﺨﺺ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻼ ﺣﺴﻦ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ اﻗﺸﺎر ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻫﻮراﻣﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼﻮﭘـﺎن‪ ،‬ﺷـﻴﺦ‪،‬‬
‫ﺑﻴﮓ‪ ،‬ﺧﻴﺎط‪ ،‬زن‪ ،‬ﮔﻴﻮهدوز‪ ،‬ﻣﻼ و دوﺳﺘﺎن و آﺷﻨﺎﻳﺎن از ﺟﻤﻠﺔ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻦ دﻳﻮان ﺑـﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك در ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪ ﻃﺒﻘﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻋﺎﻣﺔ ﻣـﺮدم ﻣﻬـﻢ و‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦِ ﺷﻼﻳﺮﻣﺎﺧﺮ در ﻣﻮرد ﻓﺎﺻـﻠﺔ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻴﺎن ﺗﺄوﻳﻞﮔﺮ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة اﺛﺮ‪ ،‬آﻏﺎز ﻛﺮد‪ .‬ﺷﻼﻳﺮ ﻣﺎﺧﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺎﺻﻠﺔ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻴﺎن ﺗﺄوﻳﻞﮔﺮ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة اﺛﺮ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺗﺄوﻳﻞ ﻣﻴﺴﺮ ﮔـﺮدد‪ .‬او ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ ﺗﺄوﻳﻞﮔﺮ از ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ واﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة اﻳﻦ ﻓﺎﺻـﻠﻪ را ﭘـﺮ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ )اﻣﺎﻣﻲ‪ .(24 :1386 ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴـﺰ‪ ،‬در ﻣـﺘﻦ دﻳـﻮان ﻣـﻼ ﺣﺴـﻦ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﭘﺎرهاي از اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ را درك ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻼ ﺣﺴﻦ ﺳﺎﻛﻦ ﻫﻮراﻣﺎن اﻳﺮان و ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ ﻫـﻢ‬
‫ﻣﺮزي ﺑﺎ ﻫﻮراﻣﺎن ﻋﺮاق‪ ،‬ﻣﺪام ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺳﻔﺮ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬وي ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ دوران ﻃﻠﺒﮕﻲ ﺧﻮد‬
‫را در آنﺟﺎ ﮔﺬراﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺷﻬﺮ ﺣﻠﺒﭽﻪ ﺑـﻪ وي ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد‬
‫ﺷﻐﻞ ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻜﻤﻪ را داد‪ ،‬ﻣﻼ ﺣﺴﻦ‪ ،‬از آنﺟﺎ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺖ اﻳـﻦ ﻣﺴـﺌﻮل ﺑـﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴـﻲﻫـﺎ‬
‫ارﺗﺒﺎط دارد‪ ،‬ﻃﻲ ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ وي اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﺎﺳﺦ داد‪:‬‬
‫اﻟﺨﺒﻴﺜـــــــﺎت‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﺨﺒﻴﺜﻴﻨـــــــﻪ‬ ‫ﺳﺮ وك ﻣﺴﻴﻨﻪ ﺳﺮ ﻟﻪ ﺳـﺮ ﺳـﻴﻨﻪ‬
‫رﻓﻴﻘــﻲ ﺗــﺎﻧﺠﻴﻢ ﭘــﻲ ﻧﺎﺷــﻴﺮﻳﻨﻪ‬ ‫آﺧﺮ ﻛﺎم اﻧﺴﺎن دﺳﻪ ﺑِـﺮاي ﺳـﮕﻪ‬
‫اَوه ﻧــــــﻮﻛﺮي اﻧﮕﻠﻴﺴــــــﻴﻨﻪ‬ ‫ﻫﺮﻛﺴﺴـــﮕﻴﻜﺮد ﺑﻬﻬـــﺎوﺧﻮاﻧﻲ‬

‫»ﺳﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻇﺮف ﻣﺴﻲ‪ ،‬ﺳﺮ روي ﺳﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻧﺎﭘﺎك اﺳﺖ و ﻧﺎﭘﺎك ﻣﻲﺷﻮد‪ - .‬آﺧﺮ ﻛﺪام اﻧﺴـﺎن‬
‫ﺑﺮادر ﺳﮓ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬رﻓﻴﻖ ﺑﺪﻗﻴﺎﻓﻪ ﺑﺮاﻳﻢ زﺷﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺳﮕﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻫـﻢ ﺳـﻔﺮة‬
‫ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد‪ ،‬آن ﺷﺨﺺ ﻧﻮﻛﺮ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲﻫﺎ اﺳﺖ« )دزﻟﻲ‪ .(46 :1391 ،‬اﻳﻦ اﺑﻴـﺎت ﻧﺸـﺎن‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ادواي و دﻳﮕﺮان ‪21‬‬

‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻼ ﺣﺴﻦ‪ ،‬از اوﺿﺎع ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﻣﻼً آﮔﺎه ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲﻫﺎ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺣﻀﻮر وي در ﺑﻐﺪاد و رﻓﺘﻨﺶ ﺑﻪ ﻣﺼﺮ ﺑﺮاي ﻓﺮاﮔﻴﺮي‬
‫و ﺗﺪرﻳﺲ در داﻧﺸﮕﺎه اﻻزﻫﺮ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة ﺳﻄﺢ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ اوﺳﺖ‪ .‬ادﻣﻮﻧﺪز ﺳﻴﺴﻴﻞ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﺷﻬﺮ ﺣﻠﺒﺠﻪ ﻋﺮاق‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻼ ﺣﺴﻦ ﺑﺎ درﺑﺎر ﻋﺮاق‬
‫راﺑﻄﺔ دوﺳﺘﺎﻧﻪاي داﺷﺘﻪ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﻫﺮ ﻛﺎري را داﺷﺖ )ﺳﻴﺴﻴﻞ‪ .(413 - 412 :1367 ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻼوه‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﻮارﻳﺦ ﻣﺤﻠﻲ و ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺗﺼـﻮﻳﺮي ﻛﻠّـﻲ از دﻳﮕـﺮ‬
‫ﺟﻮاﻧﺐ زﻧﺪﮔﻲ در ﻫﻮراﻣﺎن اﻳﻦ دوره‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه از ﺟﻨﺒﺔ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ دﺳﺖ آورد )ﻧﻚ‪ :‬ﺑﺎﺑـﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫‪108 - 103 :1392‬؛ وﻗــﺎﻳﻊﻧﮕــﺎر‪55 ،50 - 48 :1384 ،‬؛ ادواي‪ ،226 - 185 ،1394 ،‬دﻳــﻮان‬
‫ﺑﻴﮕﻲ‪.(121 - 119 :1382 ،‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﻳﻮان ﻣﻼ ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺧﻮراﻛﻲﻫـﺎي ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎدة ﻣـﺮدم‬
‫ﻫﻮراﻣﺎن در دورة ﻗﺎﺟﺎر و ﭘﻬﻠﻮي اول را ﺑﻪ ﺷﻜﻞِ ﺟﺪولِ زﻳﺮ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺟﺪول ﺷﻤﺎرة ‪ .1‬داﻳﺮة ﻣﺼﺮف و اﻧﻮاع ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ در ﻫﻮراﻣﺎن دورة ﻗﺎﺟﺎر و ﭘﻬﻠﻮي اول‬
‫ﻇﺮوف ﻣﻮرد‬ ‫ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎي‬ ‫اﻧﻮاع‬
‫ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت‬ ‫ﻣﻴﻮهﺟﺎت‬ ‫ﻏﻼت‬ ‫اﻧﻮاع ﻧﺎن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﻣﻜﻤﻞ‬ ‫ﺧﻮراك‬
‫ﺑﺮﻧﺞ )‪(3‬‬
‫دوﻳﻨﻪ )‪(2‬‬
‫ﻣﺎﻫﻲ‬
‫ﺳﻤﺎور )‪(3‬‬ ‫ﻧﺎن ﺟﻮ ر‪‬ش‬ ‫دوﺧﻮا )‪(4‬‬
‫ﭘﻴﭽﻚ‬
‫ﻗﻮري )‪(3‬‬ ‫روﻏﻦ )‪(8‬‬ ‫ﻋﺒﺎل‬ ‫ﻛﺎﻟﻮش‬
‫ﺑﺮزا‬ ‫ﺧﻴﺎر‬
‫ﭘﻴﺎﻟﻪ‬ ‫ﭼﺎي )‪(14‬‬ ‫ﻧﺨﻮﺷﺮ‬ ‫ﻧﺎن ﮔﻨﺪم )‪(2‬‬ ‫ﮔﻮﺷﺖ‬
‫ﻛﺮﻓﺲ‬ ‫ﺧﺮﺑﺰه‬
‫ﻣﻨﻘﻞ‬ ‫ﺷﻜﺮ )‪(3‬‬ ‫ﻧﻮك‬ ‫ﻧﺎن ذرت‬ ‫)‪( 4‬‬
‫ﭼﻐﻨﺪرﻗﻨﺪ‬ ‫ﺳﻴﺐ‬
‫ﭼﻤﭽﻪ )‪(3‬‬ ‫ﻋﺴﻞ‬ ‫ﻧﻴﺴﻚ‬ ‫آرد ﺑﺮوﺳﺖ‬ ‫ﻛﺪو‬
‫ﺗﺮﭘﭽﻪ‬ ‫زردآﻟﻮ‬
‫ﺧﻴﮓ )‪(4‬‬ ‫ﻗﻨﺪ )‪(3‬‬ ‫ﻣﺎش )‪(2‬‬ ‫ﻧﺎن دﻣﻴﻠﻪ‬ ‫ﺳﻴﺐزﻣﻴﻨﻲ‬
‫ﭘﻴﺎز‬ ‫ﺗﻮت‬
‫ﻣﺎﻧ‪‬ﻪ‬ ‫دوغ‬ ‫ﺧﭙﻠﻪ‬ ‫دﻟﻤﻪ‬
‫ﻗﺰوان‬ ‫ﺷﻤﺎﻣﻪ‬
‫دوﻟﻴﺎن‬ ‫ﮔ‪‬ﺘﻪ‬ ‫ﻧﻴﻨﻮر‬
‫ﭘﻠﻮ‬
‫ﺧﻮرش‬
‫ﻛﺮﺗﻪ‬
‫ﻛﺮﮔﻠﻲ‬
 ‫‪ 22‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ از وﺿﻊ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك در ﻫﻮراﻣﺎنِ دورة ﻗﺎﺟﺎر ‪...‬‬

‫اﻳﻦ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اوﻻً زﻧﺠﻴﺮة ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﺮدم ﻫﻮراﻣﺎن در آن زﻣـﺎن ﻣﺤـﺪود‬
‫ﻧﺒﻮده و ﺗﻨﻮع ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دوم اﻳﻦ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد‪ ‬اﻳﻦ ﺗﻨﻮع ﻏـﺬاﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫ﻣﺮدم ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬در ﻧﺎﻣﺔ ﻣﻼ ﺣﺴﻦ ﺑﻪ ﺣﺎﺟﻲ‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ داداﻧﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﺎﻣﻼً آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻼ ﺣﺴﻦ ﺑﺎ ﻟﺤﻦ دوﺳﺘﺎﻧﻪ و اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ‬
‫اﻧﺘﻘﺎد‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺼـﺎوﻳﺮي از زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﺮدم ﻋﺎﻣـﻪ را در ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﺑـﺎ ﺷـﻴﻮخ‪ ،‬در ﻗﺎﻟـﺐ‬
‫ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ .‬وي‪ ،‬در ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺶ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة ﻋﺎﻣﺔ ﻣﺮدم اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻫﻢ از »دﺧﻮا«‬
‫ﻛﻪ ﻏﺬاي ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﺳﻔﺮة ﻣﻼ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻼ ﺣﺴـﻦ در ﻳـﻚ ﻧﺎﻣـﻪ ﺑـﺎ ﺷـﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺮف ﻣﻲزﻧﺪ و دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﺷﻴﺦ و دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ ﺧﻮدش ﻛـﻪ ﻣـﻼ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻮرد ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻣﺮدم ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻴﺸﻪ‪ ،‬از ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺷﻜﻤﺸﺎن را ﺑﮕﻴﺮﻧـﺪ‬
‫وﻟﻲ ﺷﻴﺦ ﺣﺘﻲ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺧﻮردن ﻛﺮﺗﻪ ﻛﺮﮔﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣـﻲﺧﻮاﻫـﺪ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﻧـﻮع ﺑـﺮﻧﺞ را‬
‫ﺑﺨﻮرد و ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﺮدم ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎﺻﻞ دﺳﺘﺮﻧﺠﺸﺎن را ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﺧﻮراك داراي ﻣﻌﻨﻲﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ و ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ‬
‫داراي ﺑﺎر ﻋﺎﻃﻔﻲ و ارزش ﻧﻤﺎدﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮراك ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﻳﺔ ﻗﺪرت اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن از ﻫﻮﻳﺖ ﮔﺮوﻫﻲ در ﺧـﻮد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ )ﻫﻤـﺰهاي‪،‬‬
‫‪ .(7 - 6 :1388‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ در ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺮي داﮔﻼس‪ ،‬ﺧﻮراك وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺮاي اﺑﺮاز ﻫﻮﻳﺖ در‬
‫ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ و ﺳﻨﻲ اﺳﺖ )ﻧﺮﺳﻴﺴﻴﺎﻧﺲ‪ .(84 :1387 ،‬در ﻣﺘﻦ‬
‫دﻳﻮان ﻣﻼ ﺣﺴﻦ ﻫﻢ‪ ،‬ﺧﻮراك ﺷﻴﻮخ ﻫﻮراﻣﺎن را در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻋﺎﻣﺔ ﻣﺮدم ﻗﺮار داده و اﻳﻦ دو را‬
‫از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺳﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻼ ﺣﺴﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ از دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ‬
‫ﭼﺎﻳﻲ ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎه دﻗﻴﻖﺗﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺐ اﻳﻦ دوﺳﺘﺎن در ﻫﻮراﻣﺎن ﻋﺮاق‬
‫ﺳﻜﻮﻧﺖ دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳـﺖ آوردن اﻳـﻦ ﻛـﺎﻻ در آنﺟـﺎ آﺳـﺎن ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﺗﻜﺮار ﻧﺎم ﭼﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﺮ ﺧﻮراﻛﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼـﺎي ﻳﻜـﻲ از‬
‫ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﻳﻦ ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ در ﻫﻮراﻣﺎن ﺻﺮف ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻜﺘﺔ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﻮل ﮔﺎداﻣﺮ ﻣﺘﻦ داراي ﺧﺼﻠﺖ ﭘﻴﺶداوري‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪﻣﺤﻮري و ﺗﺎرﻳﺦﻣﻨﺪﻳﺴـﺖ )ﻧـﻚ‪ :‬ﭘـﺎﻟﻤﺮ‪،‬‬
‫‪ .(214 - 199 :1377‬دﻳﻮان ﻣﻼ ﺣﺴﻦ را ﻧﻤـﻲﺗـﻮان ﺧـﺎﻟﻲ از ﺗﺠﺮﺑـﺔ ﺷﺨﺼـﻲ ﺧـﻮدش از‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﻬﻲ از ﭘﻴﺶداوي ﻛﻪ او درﺑﺎره زﻧﺪﮔﻲ آن زﻣﺎن و ﻗﺒﻞ از آن داﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻼ ﺣﺴﻦ در ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺶ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛـﻪ ﻣﺸـﺨﺺ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ ﺗﺠﺮﺑـﺔ ﺧـﻮد را‬
‫ﻧﻤﻲﻧﮕﺎﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﺶداوري درﺑﺎرة زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﺔ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺟﻤﻌـﻲ ﻣـﺮدم زﻣـﺎن‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ادواي و دﻳﮕﺮان ‪23‬‬

‫در ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ‪ ،‬ﻏﺬا در ﺣﻜﻢ ﻫﺪﻳﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷـﻮد و ﻏـﺬا ﻣﺆﻟﻔـﺔ ﻣﻬﻤـﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺒﺎدﻻت ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺳﺖ )ﺧﺰاﻋﻲ‪ (252 :1383 ،‬از ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﻼ ﺣﺴﻦ ﻫﻢ ﺑـﺮ ﻣـﻲآﻳـﺪ ﻛـﻪ وي‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﺣﺎل و اوﺿﺎع زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮدش ﺑﺮاي دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴـﺪ‪ ،‬از ﺧـﻮراﻛﻲﻫـﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ دوﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻛﺎﻟﻮش )ﻫﻠﻮش( و دﺧﻮا ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮدن آنﻫـﺎ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﺑﺮﻧﺞ و ﻣﺎﻫﻲ ﭼﻨﺪان ﺳﺨﺖ ﻧﺒـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﻼ ﺣﺴـﻦ‪ ،‬ﺣﺘّـﻲ‬
‫ﻳﻚﺑﺎر ﺑﻪ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﺎﻧﺶ دوﺧﻮا داد ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎراﺣﺘﻲ آنﻫﺎ ﺷﺪ و دوﺳﺘﺶ ﺣﺒﻴﺐ را ﺑـﻪ ﺻـﺮف‬
‫ﺧﻮردن دوﺧﻮا ﺑﻪ دزﻟﻲ دﻋﻮت ﻛﺮد و در ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﻣﺎﻣﻮﺳﺘﺎ ﻋﺒﺪاﻟﻌﻈﻴﻢ ﻣﺠﺘﻬﺪي در ﺳـﻨﻨﺪج‬
‫از دوﺧﻮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮراﻛﻲ ﺳﻔﺮهاش ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬در ﻧﺎﻣﻪاي دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﺮاي دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﺣﺒﻴﺐ‬
‫و رﺳﻮل ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬از آنﻫﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ روﻏﻦ ﺣﻴﻮاﻧﻲ )رِو‪‬ن( ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑـﺎ ﺑـﻮي‬
‫آن ﺧﺎﻃﺮات ﻫﻮراﻣﺎن را زﻧﺪه ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘﻪاي ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻼ ﺣﺴﻦ در اﻳﻦ‬
‫زﻣﺎن در ﻫﻮراﻣﺎن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻃﻠﺐِ روﻏﻦ ﺣﻴﻮاﻧﻲ از دوﺳﺘﺎن و اﻓﺮادي ﻛـﻪ ﻣـﻼ ﺣﺴـﻦ‬
‫آنﻫﺎ را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ آن در ﻫﻮراﻣﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬روﻏﻨﻲ ﻛﻪ در ﻇﺮﻓـﻲ ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬
‫ﺧﻴﮓ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺎه رب ﺗﻮت )ﺑﻪ ﻫـﻮراﻣﻲ د‪‬ﺷـﺎو( را ﻫـﻢ ﺑـﺎ روﻏـﻦ ﻣﺨﻠـﻮط‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﻴﮓ ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري روﻏﻦ و ﻫ‪‬ﻠﻴﺰ ﺑﺮاي دوغ و ﺷﻴﺮ و ﻛُﻨﻪ ﺑﺮاي آب و‬
‫ﻣﺎﻧ‪‬ﻪ ﺑﺮاي وﺳﺎﻳﻞ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﺗﺎ از ﺟﻨﺲ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺰ ﻳﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻪاي‬
‫ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎدهزﻳﺴﺘﻲ ﻣﺮدم ﻫﻮراﻣﺎن اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻛﻪ آنﻫﺎ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﺑﺮدن از ﻇﺮوف دﻳﮕﺮ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎم ﺑﺮدن از ﺧﻴﮓ در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﺎﻣﺔ ﻣﻼ ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎي اﺳﺘﻔﺎدة ﻫﻤﻪﮔﻴﺮ ﻋﺎﻣﺔ ﻣﺮدم ﻫﻮراﻣﺎن‬
‫از آن اﺳﺖ و ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﻇﺮﻓﻲ ﻛﻪ ﻣﺎدهاي ﭘﺮاﻫﻤﻴﺖ در آن ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻣﻲﺷـﺪ از‬
‫آن در ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد و ﻫﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ آن را ﻓﺮوﺧﺖ و از ﻟﺤﺎظ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﭘﻮل آن را ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﺮﻳﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺎﻳﺤﺘﺎج ﺧﺎﻧﻮاده ﺻﺮف ﻛﺮد‪ .‬ﺧﻴﮓ و روﻏﻦ ﭼﻨﺎن اﻫﻤﻴﺖ داﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﻣـﻼ ﺣﺴـﻦ‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﺎزﮔﻮﻳﻲ ﭼﻨﺪﺑﺎرة آن در دﻳﻮاﻧﺶ‪ ،‬از ورود ﺳﺮﺑﺎزان رﺿﺎﺷﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺑﺮدن‬
‫ﺧﻴﮓﻫﺎي روﻏﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ اﺳـﺘﻔﺎده از آرد ﺑﺮوﺳـﺖ و ﻧـﺎن دﻣﻴﻠـﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ در ﻣﻮاﻗﻊ ﻗﺤﻄﻲ و ﻧﺒﻮدن دﻳﮕﺮ ﻧﺎنﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 2.6‬ﭘﻮﺷﺎك و ﻣﻔﻬﻮم آن‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﺒـﺎس ﺑﺨﺸـﻲ از ﺗـﺎرﻳﺦ ﺗﻤـﺪن اﺳـﺖ ﻛـﻪ در آن ﺗﺤـﻮﻻت ﺷـﻜﻞ و ﻓـﺮم ﻟﺒـﺎس از‬
‫ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮﻳﻦ اﻳﺎم ﺗﺎ زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗـﺮار ﻣـﻲﮔﻴـﺮد و ﻋﻠـﻞ ﺑـﻪ‬
 ‫‪ 24‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ از وﺿﻊ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك در ﻫﻮراﻣﺎنِ دورة ﻗﺎﺟﺎر ‪...‬‬

‫وﺟﻮد آﻣﺪن و ﻳﺎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﻓﺮم و ﺷﻜﻞ )ﻣﺪ( ﭘﻮﺷﺎك را ﻛﻪ در دورانﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗـﺎرﻳﺦ‬
‫ﻣﺘﺪاول ﺑﻮده اﺳﺖ روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻت دﻳﮕﺮ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و‬
‫ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻣﺮدم ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ )ﻣﺸﻴﺮﭘﻮر‪ .(1 :1346 ،‬اﻟﺒﺘﻪ در ﭘـﺮداﺧﺘﻦ ﺑـﻪ ﻟﺒـﺎس‬
‫ﻣﺮدم ﻫﺮ ﻧﺎﺣﻴﻪاي ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ آب و ﻫﻮا‪ ،‬ﻛﺎر و ﭘﻴﺸﻪ‪ ،‬ﺟﻨـﮓ و ﺗﺤـﻮﻻت آن را‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ )ﻫﻤﺎن‪.(11 - 7 :‬‬
‫ﺷﻜﻞ ﭘﻮﺷﺎك و ﺗﻨﻮع آن‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﻣﻨﻄﻘﻪاﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﺶ روي ﺣﻔﺎﻇﺖ‬
‫از ﮔﺮﻣﺎ و ﺳﺮﻣﺎ ﻳﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﺪال ﻫﻮا‪ ،‬وادار ﺑﻪ اﻳﺠﺎد آن ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ )ﺿـﻴﺎءﭘﻮر‪ ،‬ﺑـﻲﺗـﺎ‪ (2 :‬ﺑـﺮ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ و اﺻﻞ‪ ،‬در اﻳﺮان ﻧﻴﺰ اﻧﻮاع ﭘﻮﺷﺎك ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﻤﺘﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ اﻳـﻦ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻨﻮعِ ﻣﺸﺨﺺ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﻄﻮرات ﻟﺒﺎسﻫﺎي ﻳﻚ ﻣﻠﺖ‪ ،‬اﻣـﺮوزه ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ از‬
‫ﻟﺤﺎظ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و درك زﻳﺒﺎﻳﻲ و ﺗﻨﻮع آنﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣـﻞ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ از ﻧﻈـﺮ ﻓﻬـﻢ‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ و ﻋﺎدات و رﺳﻮم ﻣﺨﺼﻮص آن ﻣﻠّﺖ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ يﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬
‫ﺷﻜﻞ و اﻧﻮاع ﻟﺒﺎسﻫﺎ در زﻣﺎنﻫﺎ و ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ روﺣﻴﺎت ﻳﻚ ﻗـﻮم ﭘـﻲ ﺑـﺮد‬
‫)ذﻛﺎء‪ .(4 :1336 ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ﻫﻢ از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻫﻤـﻮاره در ﺧـﻮد ﺗﻨـﻮع‬
‫ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي را در ﺧﺼﻮص ﭘﻮﺷـﺎك ﮔـﺮوهﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ و ﺗﻨﻮع در ﮔﺮوهﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ ﻳﺎ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻠﻜﻪ در ﻣﻴـﺎن ﻃﺒﻘـﺎت ﻣﺘﻌـﺪ‪‬د اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑـﺮ‬
‫ﺣﺴﺐ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ و ﻛﺎرﻛﺮدي ﺧﻮد در ﻃﻲ زﻣﺎن ﺑﻪ وﻓﻮر دﻳﺪه ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺴﺘﺮي ﮔﺴﺘﺮده و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻜﺮ ﺑـﺮاي اﻧﺠـﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪،‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻫﻨﻮز ﻃﺮحﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖ و ﺟﺪ‪‬ي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ در ﺧﺼﻮص ﭘﻮﺷـﺎك اﻳﺮاﻧﻴـﺎن ﻧـﺎدر‬
‫اﺳﺖ و ﺗﻌﺪاد ﻛﺘﺎبﻫﺎ و ﻣﻘﺎﻻت در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺪود اﺳﺖ )ﭘﻮر ﺑﻬﻤﻦ‪.(11 :1386 ،‬‬
‫ﺟﺪول ﺷﻤﺎرة ‪ .2‬دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي اﻧﻮاع ﭘﻮﺷﺎك در ﻫﻮراﻣﺎن دورة ﻗﺎﺟﺎر و ﭘﻬﻠﻮي اول‬
‫اﺑﺰار دوﺧﺖ ﻛﻔﺶ‬ ‫اﺑﺰار دوﺧﺖ ﭘﻮﺷﺶ‬ ‫ﻧﻮع ﻛﻔﺶ‬ ‫اﻧﻮاع ﭘﺎرﭼﻪ‬ ‫اﻧﻮاع ﻛﻼه‬ ‫اﻧﻮاع ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﻫﻼوه‬ ‫ﻣﻜﻴﻨﻪ )‪(2‬‬ ‫ﻛﻼش )ﮔﻴﻮه(‬ ‫ﻫﻼوه‬ ‫ﻋﻤﺎﻣﻪ‬ ‫ﻓﺮﺟﻲ )ﻓﺮﻧﺠﻲ( )‪(2‬‬
‫ﭘﺮﮔﻤﺎ‬ ‫زﻧﺠﻴﺮ‬ ‫ﻗﻮﻧﺮ )ﭼﻜﻤﻪ(‬ ‫ﺧﺰ‬ ‫ﻣﺰره )‪(2‬‬ ‫ﮔﺠﻲ‬
‫ﺑﻘﻴﻪ‬ ‫ﺑﺮﮔﻲ‬ ‫ﻟﻔﻜﻪ‬ ‫ﭼﻮﺧﻪ‬
‫اﻟﻤﻮت‬ ‫ﻧﻤﺪ‬
‫ﺑﺎﻟﺶ‬
‫ﺟﻞ )‪(3‬‬
‫ﻟﺒﺎس‬
‫ﻛَﻮاي ﺷﻴﺮداخ )‪(2‬‬
‫ﻋﺒﺎ‬
‫دوﺷﻚ‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ادواي و دﻳﮕﺮان ‪25‬‬

‫آنﭼﻪ ﻛﻪ از ﻣﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﻼ ﺣﺴﻦ ﺑـﺮ ﻣـﻲآﻳـﺪ و در ﺟـﺪول ﺷـﻤﺎرة ‪ 2‬ﻫـﻢ ﻣﺸـﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻮراﻣﺎن ﻋﺎﻣﺔ ﻣﺮدم ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﻟﺒﺎسﻫﺎي ﻣﺘﻨـﻮﻋﻲ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در ﻫﻮراﻣﺎن زن و ﻣﺮد از ﻳﻚ ﻧﻮع ﮔﻴﻮه‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺔ ﻫﻮراﻣﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ اﺳﺘﺎد ﮔﻴﻮهدوز ﭼﻘﺪر در اﻳـﻦ‬
‫ﻛﺎر ﻣﻬﺎرت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺤﻜﺎم و زﻳﺒﺎﻳﻲ ﮔﻴﻮهﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ‪ ،‬از ﮔﻔﺘﻪﻫـﺎي ﻣـﻼ‬
‫ﺣﺴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ دوره‪ ،‬ﻗﻮﻧﺮ ﭼﺮﻣﻲ )ﭼﻜﻤﻪ ﭼﺮﻣﻲ(‪ 42‬ﻫﻢ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ‪ ،‬ﻣﻼ ﺣﺴﻦ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﻜﻤﺔ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﻤﺠﻴـﺪ از ﮔﻴـﻮة ﺳـﺎﺧﺖ‬
‫ﻫﻮراﻣﺎن ﻣﻲﭘﺮدازد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ ﭼﻜﻤﻪ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ و‬
‫ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﭼﻜﻤﻪ در ﻫﻮراﻣﺎن ﻣﺮﺳﻮم ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺸـﺘﺮِ ﻣﺮدﻫـﺎ از ﻛـﻼه ﻛـﻪ ﻫﻤـﺎن ﻣـﺰره و‬
‫ﻋﻤﺎﻣﻪ‪ 43‬ﺑﻮد‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺟﻨﺲ و رﻧـﮓ ﻛـﻼه ﻣﺘﻔـﺎوت ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ وﻳـﮋه ﺷـﻴﻮخ و‬
‫ﺷﻴﺦزادﮔﺎن ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎي ﺑﻬﺘﺮ و زﻳﺒﺎﺗﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﺧﻼف اﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮﺟﻲ‪ ،‬ﻧﻴﻢﺗﻨﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدان اﺳﺘﻔﺎده ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ )ﻳﻮﺳـﻔﻲ‪ (375 :1383 ،‬و‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدة ﺷﻴﺦ و ﻣﻼ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﺮدان ﻫﻢﭼﻨـﻴﻦ از دو ﻧـﻮع ﻟﺒـﺎس ﭼﻮﺧـﻪ‪] 43‬راﻧـﻚ[ و ﻛَـﻮا‬
‫]ﭘﺎﻧﺘﻮل[ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛَﻮا ﭘﺎﻧﺘﻮل از ﭘﺎرﭼﻪاي ﻧﺨﻲ ﺑﻮد و ﭼﻮﺧﻪ راﻧﻚ از ﻛﺮك ﺑﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣ‪‬ﺮَز ﻛﻪ ﭘﺸـﻢ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻧﺮﻣﻲ داﺷﺖ و ﻳﺎ از ﭘﺸﻢ ﺑﺮة ﻳﻚ ﺳﺎﻟﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎرﭼﺔ‬
‫ﺧﺰ از ﺟﻨﺲ اﺑﺮﻳﺸﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺧﺮﻳﺪن آن را ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﻟﺒﺎس اﻋﻴﺎﻧﻲ را داﺷﺘﻪ‬
‫و ﭘﻮﺷﻴﺪن آن ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺷﺨﺼﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺶ و ﭘﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﭘﺎرﭼﺔ ﺧـﺰ را‬
‫ﮔﺎه از ﭘﺸﻢ درﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ )ﻛﻤﭙـﺎﻧﻲ‪ (55 :1391 ،‬اﻟﺒﺘـﻪ در ﻫﻮراﻣـﺎن اﻳـﻦ دوره‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ ﻣﻲﺗﻮان از دو ﻃﺒﻘﺔ ﻣﺠﺰا ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬او‪‬ل ﺣﺎﻛﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻴﮓزادهﻫﺎ و ﺷﻴﻮخ و دوم ﻋﺎﻣﺔ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻜﺲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ دوره ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﻣﺜﻼً از ﻣﺤﻤﻮد ﺧﺎن دزﻟـﻲ ﺣـﺎﻛﻢ‬
‫ﻫﻮراﻣﺎن و ﺗﻔﻨﮕﭽﻲﻫﺎي وي‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻴﻦ ﻟﺒﺎسِ اﻳﻦ اﻓـﺮاد ﺣـﺪاﻗﻞ از ﻧﻈـﺮ‬
‫ﺟﻨﺲ و رﻧﮓ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻧﻮع دوﺧﺖ آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻮا ﭘﺎﻧﻮل ﺷﺒﻴﻪ ﻫﻢ ﻳﻮده اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻓﻘﻂ ﻣﺤﻤﻮد ﺧﺎن در ﻣﻮﻗﻊ اﺳﺘﺮاﺣﺖ از ﻋﺒﺎي )ﺗﻦﭘﻮش روﻳﻲ‪ ،‬ﺟﻠﻮ ﺑﺎز و ﺑﻲآﺳﺘﻴﻦ(‪ 44‬ﺑﻠﻨﺪي‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫از اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ ﭘﻮﺷﺎك‪ ،‬ﮔ‪‬ﺠﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ زﻧﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و از ﭘﺎرﭼـﺔ ﻫـﻼوه دوﺧﺘـﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻫﻼوه را زﻧﺎن در ﻫﻮراﻣﺎن از ﭘﻨﺒﻪ درﺳﺖ ﻛـﺮده و از آن ﺑـﺮاي دوﺧـﺘﻦ ﻟﺒـﺎس زﻧﺎﻧـﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﭘﺲ از آﻣﺎده ﻛﺮدن ﭘﺎرﭼﻪ ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬آن را ﻧﺰد »ﺧﻢﭼﻲ« ‪ -‬ﺷﺨﺼـﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﺎرﭼﻪ را رﻧﮓ ﻣﻲﻛﺮد ‪ -‬ﺑﺮده و آن را رﻧﮓ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً آﺑﻲ ﺗﻨﻬﺎ رﻧﮕﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺧﻢﭼﻲ‬
 ‫‪ 26‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ از وﺿﻊ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك در ﻫﻮراﻣﺎنِ دورة ﻗﺎﺟﺎر ‪...‬‬

‫ﺑﺮاي رﻧﮓ ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻛﻮاي ﺷﻴﺮداخ‪) -‬غ( ﻫﻢ ﻟﺒﺎﺳﻲ ﺷﺒﻴﻪ ﻗﺒﺎي ﻣﺮداﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫زﻧﺎن ﻣﻲﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﺲ آن از ﭘﺎرﭼﻪاي ﺑﺎ زﻣﻴﻨﺔ ﺑﻨﻔﺶ و ﺧﻄﻮط رﻧﮕﻲ ﺳﺒﺰ‪ ،‬زرد‪ ،‬ﻗﺮﻣﺰ و ‪...‬‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺮدان ﻫﻢ از ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎرﭼﻪ ﺑﺮاي دوﺧﺘﻦ ﻛﻮا ﭘﺎﻧﺘﻮل اﺳﺘﻔﺎده ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﻣﺮدان از ﭘﺎرﭼﻪاي ﺑﺎ ﺧﻄﻮط رﻧﮕﻲ ﺳﻴﺎه و ﺳﻔﻴﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻫـﻢ‬
‫از ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎرﭼﻪ ﺑﺮاي دوﺧﺖ ﻗﺒﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻛﺘﺎب ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﭘﺎرﭼـﻪ و‬
‫ﭘﻮﺷﺎك در اﻳﺮان‪ ،‬ﺷﻴﺮداغ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻮﻋﻲ ﭘﺎرﭼﻪ آﺳﺘﻴﻦ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷـﺪه اﺳـﺖ )ﻛﻤﭙـﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫‪ .(86 :1391‬ﺑﺮاي دوﺧﺖ اﻧﻮاع ﻟﺒﺎس ﻫﻢ از ﭼﺮخ دﺳﺘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺎره‪ ،‬ﺑﻘﻴـﻪ و‬
‫زﻧﺠﻴﺮ ﺗﻌﺪادي از ﻗﻄﻌﺎت آن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي اوﻟﻴﺔ ﭼﺮخﻫﺎي دﺳﺘﻲ‬
‫ﺧﻴﺎﻃﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﺟِﻞ و ﻟﺒﺎس‪ ،‬واژﮔﺎﻧﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﻟﺒـﺎسﻫـﺎي‬
‫ﻣﺮداﻧﻪ و زﻧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺜﻼً در ﺧﺮاﺳﺎن ﺟﺎﻣﺔ ﺧﺸﻦ را ﺟِـﻞ ﻣـﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ‬
‫)ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ‪.(43 :1391 ،‬‬

‫‪ .7‬ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﺒﻮد دادهﻫﺎ و اﻃﻼﻋـﺎت در ﻣـﻮرد زﻧـﺪﮔﻲ روزاﻧـﺔ ﻣـﺮدم و ﺗـﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪،‬‬
‫ﻧﺎﭼﺎرﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ادﺑﻲ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺪون ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ادﺑﻴ‪‬ﺎت ﺑﺤﺚ از زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺻـﻼً‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً در ادﺑﻴ‪‬ﺎت ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪه اﺳﺖ و‬
‫ﺑﻪ ﺟﺰ ادﺑﻴ‪‬ﺎت‪ ،‬راﻫﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎزﺟﺴﺖ آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬دﻳﻮان ﻣﻼ ﺣﺴﻦ دزﻟﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻌـﻲ‬
‫ادﺑﻲ‪ ،‬دادهﻫﺎ و اﻃّﻼﻋﺎت ﻣﻬﻤﻲ از ﻧﺤﻮة زﻳﺴﺖ‪ ‬ﻣﺮدم ﻫﻮراﻣﺎن در ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر و ﭘﻬﻠﻮي اراﺋﻪ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻧﺶ ﻣﺘﻦ دﻳﻮان ﻣﻼ ﺣﺴﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣـﺮدم ﻫﻮراﻣـﺎن از ﻟﺤـﺎظ ﺧـﻮراك‪،‬‬
‫زﻧﺠﻴﺮة ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﺤﺪودي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺧﻮراك در ﻣﻴﺎن آنﻫﺎ ﺗﻨﻮع ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﻲ را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد‪ ‬اﻳﻦ ﺗﻨﻮع‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﻤﻪ ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨـﻴﻦ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ از ﻣﺘﻦ دﻳﻮان ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮراك ﻃﺒﻘﺔ ﺷﻴﻮخ ﻫﻮراﻣﺎن ﺑﺎ ﻋﺎﻣﺔ ﻣـﺮدم‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺧﻮراك داراي ﻣﻌﻨﻲﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻗﺪرت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻓﺮاد را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮدم ﻫﻮراﻣﺎن ﺑـﺮ‬
‫ﭘﺎﻳﺔ ﻃﺒﻘﺔ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﻟﺒﺎسﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ رﻧﮓ و ﻃﺮحﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي دوﺧﺖ اﻧﻮاع ﻟﺒﺎس در ﻫﻮراﻣﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺳﭙﺲ رﻧﮓآﻣﻴـﺰي ﻣـﻲﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻼوه‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮاي اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ‪ .1‬ادﺑﻴﺎت ﻧﻮﻋﻲ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳـﺖ و ﻟـﺬا ﻧﺸـﺎﻧﻪﻫـﺎﻳﻲ از‬
‫رﻣﺰﮔﺎن ﻓﺮﻫﻨﮕﻲِ ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ را در ﻣﺘﻮن ادﺑﻲ )ﻫﻤﭽﻮن ﻫﺮ ﻣﺘﻦ دﻳﮕﺮي( ﻣﻲﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪.2 .‬‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ادواي و دﻳﮕﺮان ‪27‬‬

‫ﺧﻮراك ﻳﻚ واﺳﻄﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻣﻨﺔ وﺳﻴﻌﻲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ ازدواج‪ ،‬دﻳﻦ و در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑـﺪون در ﻧﻈـﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺧﻮراك ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .3 .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﺤﻠﻴﻞ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﺘﻦ اﺳﺖ‬
‫و ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻓﺮآﻳﻨـﺪﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴـﺪة ارﺗﺒـﺎﻃﻲ ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن را ﺑـﺪون ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬
‫اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ داﻳﺮة ﺷﻨﺎﺧﺖ درآورد‪ .4 .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت »ﻣﺘﻦ« ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ‬
‫ﭼﺮا ﻛﻪ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي ﻣﻔﻘﻮده ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه در ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺤﻮة زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮدن اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ﻃﺒﻴﻌﺖ‪.‬‬

‫ﭘﻲﻧﻮﺷﺖﻫﺎ‬
‫‪ .1‬ﻏﺬاﻳﻲ اﺳﺖ ﻣﺮﻛﺐ از دوغ و ﻛﺎﻟﻮش‪ .‬ﻃﺮز ﺗﻬﻴﻪ دوﻳﻨﻪ ﻳﺎ دوﻏﻴﻨﻪ‪ :‬ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴـﺰ‪ ،‬دوغ را ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ در ﻣ‪‬ﺸﻚ )ﺑﻪ ﻫﻮراﻣﻲ ﻫ‪‬ﻠﻴﺰ( ﻗﺮار داده ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ آب اﺿـﺎﻓﻲ آن را ﺑﮕﻴﺮﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ دوغ را ﺟﻮﺷﺎﻧﺪه و ﻛﺎﻟﻮش را ﺑﻪ ﻣﻘﺪاري ﻣﺸﺨﺺ در آن ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ‪ ،‬دوﻳﻦ را در‬
‫ﭘﺎرﭼﻪاي ﻗﺮار داده و در ﺟﺎﻳﻲ آوﻳﺰان و ﻳﺎ زﻳﺮ ﺳﻨﮕﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺗﺎ آب اﺿﺎﻓﻲ آن ﺟـﺪا ﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ‪ ،‬آن را در اﻧﺪازهﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﺟﺪا ﻛﺮده و در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻓﺘﺎب ﻗﺮار داده ﺗﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﺧﺸﻚ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً دوﻳﻦ را در ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن درﺳﺖ ﻛﺮده و در زﻣﺴﺘﺎن از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻃﺮز اﺳﺘﻔﺎده‪:‬‬
‫ﻣﻘﺪاري از دوﻳﻦ ﺧﺸﻚ ﺷﺪه را ﺑﺎ ﻣﻘﺪاري آب‪ ،‬در ﻇﺮﻓﻲ ﻣﻲﺟﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻘـﺪاري‬
‫آرد ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮده و ﻣﺮﺗﺐ آن را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﭽﺴﭙﻴﺪه ﺗﺎ ﻏﺬا ﺧﻮب ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﻴﺎﻳﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﺣﺪ ﻣﺸﺨﺼﻲ از ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ روي آن روﻏﻦ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻣﻲرﻳﺰﻧـﺪ و ﻫـﻢﭼﻨـﻴﻦ ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﻮﺷﻤﺰهﺗﺮ ﻛﺮدن و ﺗﺰﻳﻴﻦاش از رب ﺗﻮت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﻧﻚ‪ :‬ﻣﺤﻤﻮدي‪.(25 - 24 :1392 ،‬‬
‫‪) .2‬ﻧﻚ‪ :‬ﺻﺎدق وزﻳﺮي ﻣﻬﺪﺧﺖ‪.(27 - 25 :1389 ،‬‬
‫‪ .3‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﺣﻤﻠﺔ رﺿﺎ ﺷﺎه ﺑﺮاي ﺳﺮﻛﻮب ﺣﺎﻛﻤﺎن ﻫﻮراﻣﺎن‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻇﺮﻓﻲ از ﺟﻨﺲ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري روﻏﻦ ﺣﻴﻮاﻧﻲ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﺗﺸﺒﻴﻪ ﺳﺮﺑﺎزان رﺿﺎﺷﺎه ﺑﻪ ﺷﻐﺎل و ﺳﮓ و اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻼ ﺣﺴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اي دوﺳﺘﺎن آﻣﺪن ﺳﺮﺑﺎزان‬
‫و اﻳﻦ ﻛﻪ آنﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﺮدﻧﺪ و ﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﺑﺮاي ﻓﺮﺳﺘﺎدن روﻏﻦ ﻧﺸﻮد«‪.‬‬
‫‪ .6‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي رﺿﺎ ﺷﺎه ﺑﻪ ﻫﻮراﻣﺎن ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻮد ﺧﺎن دزﻟﻲ و ﺳﺮﻛﻮب وي‪.‬‬
‫‪ .7‬ﻧﺎم ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮ داﻣﻨﺔ ﻛﻮه ﻣﻲروﻳﺪ و از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺒﺰي ﺧﻮردن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .8‬ﻛﺎﻟﻮش )ﻫ‪‬ﻠﻮش( ﻏﺬاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﮔﻨﺪم ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ و دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﻛﺎﻟﻮش ﮔﺮﻳﺎ‪ :‬ﻛـﻪ اول‬
‫ﮔﻨﺪم را در آب ﻣﻲﺟﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ آن را ﻛﻮﺑﻴﺪه و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ دو ﺗﺎ ﺳﻨﮓ )ﺳـﻨﮓ ﻫـﺎره( آن را ﺧُـﺮد‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎﻟﻮش ﻛﺎل‪ :‬ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوﺗﺶ ﺑﺎ ﻛﺎﻟﻮش ﮔﺮﻳﺎ در ﻧﺠﻮﺷﺎﻧﺪن ﮔﻨﺪم آن اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺳﻨﮓ‬
 ‫‪ 28‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ از وﺿﻊ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك در ﻫﻮراﻣﺎنِ دورة ﻗﺎﺟﺎر ‪...‬‬

‫ﻫﺎره‪ ،‬ﺻﻴﺪي ﺷﺎﻋﺮ ﻫﻮراﻣﻲ در دﻳﻮاﻧﺶ ﺷﻌﺮي زﻳﺒﺎ در وﺻﻒ ﺳﻨﮓ ﻫﺎره ﺳﺮوده اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﻊ »ﻫﺎره ﺳﻪﺧﺘﻲﻧﻲ ﻫﺎره ﺳﻪﺧﺘﻪﻧﻲ‪ /‬ﺗﻮ ﺧﻮ ﻛﻢ ﻗﻴﻤﻪت ﺳﻪﻧﮕﻲ ﺳﻪﺧﺘـﻪﻧـﻲ« )ﺻـﻴﺪي‪:1385 ،‬‬
‫‪.(199‬‬
‫‪ .9‬ﻧﺎﻧﻲ ﮔﺮد و ﻳﻬﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ آن را ﺑﺎ روﻏﻦ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﭼﺮب ﻛﺮده و ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .10‬در ﻣﻮﻗﻊ درﺳﺖ ﻛﺮدن دﺧﻮا‪ ،‬ﻣﺪام ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺑﺎ ﻗﺎﺷﻘﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ زد ﺗﺎ ﺧﻮب ﭘﺨﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ‬
‫ﺻﻮرت‪ ،‬ﻏﺬا درﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲآﻳﺪ ﻛﻪ در زﺑﺎن ﻫﻮراﻣﻲ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را )رِوﻳﺎ( ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .11‬ﻫﺎﻧﻪ‪ :‬ﭼﺸﻤﻪ‪.‬‬
‫‪ .12‬آرد ﺑﺮوﺳﺖ‪ :‬آرد ﮔﻨﺪم‪.‬‬
‫‪ .13‬ﮔﺰﮔﻞ‪ :‬ﻣﺎزوت‪.‬‬
‫‪ .14‬ﮔﺴﻚ‪ :‬ﺑ‪‬ﺰ ﻧﺮ‪.‬‬
‫‪ .15‬ﻧﻴﺴﻚ‪ :‬ﻋﺪس‪.‬‬
‫‪ .16‬ﻧﻮك‪ :‬ﻧﺨﻮد‪.‬‬
‫‪ .17‬ﻧﻴﻨﻮر‪ :‬ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از رﻳﺸﺔ آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻮراك اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷـﺪ و ﻣﻌﻤـﻮﻻً آن را ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه‬
‫دﺧﻮا درﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .18‬راﺑﻄﻪاي ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻫﻮراﻣﺎن اﻳﺮان و ﻫﻮراﻣﺎن ﻋﺮاق ﺑﺎ ﻫﻢ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮ اﻳﻨﺠﺎ‬
‫از واﺣﺪ دﻳﻨﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ از ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺮاي دوﺳﺘﺎﻧﺶ و اﻗـﻮاﻣﺶ در ﻫﻮراﻣـﺎن‬
‫ﻋﺮاق ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﺎﻣﻼً آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺮزﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻣـﺎﻧﻊ ارﺗﺒـﺎط‬
‫ﻣﺮدم ﻫﻮراﻣﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ در دورة ﻗﺎﺟﺎر ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫‪ .19‬واﺣﺪ ﭘﻮل ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻓﻠﺲ ﻋﺮاق‪.‬‬
‫‪ .20‬ﻇﺮﻓﻲ ﻛﻪ از ﭘﻮﺳﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري ﮔﻨﺪم درﺳﺖ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .21‬ﻧﺎﻧﻲ ﭘﻬﻦ و ﮔﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻐﺰ ﮔﺮدو درﺳﺖ ﻣﻲﺷﻮد )ﻧﻚ‪ :‬ﻣﺤﻤﻮدي‪.(114 :1392 ،‬‬
‫‪ .22‬ﻛﺮﺗﻪ ﻛﺮﮔﻠﻲ‪ :‬ﻏﺬاﻳﻲ اﺳﺖ ﻣﺮﻛﺐ از ﺑﺮﻧﺞ‪ ،‬ﻧﺨﻮد ﺳﻴﺎه و ﻣﺮغ‪.‬‬
‫‪ .23‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﺮﻳﺪان ﺷﻴﺦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻛﺎرﻫﺎﻳﺶ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .24‬از ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻗﻠﻴﻢ ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻋﺮاق‪.‬‬
‫‪ .25‬اﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺑﻮ وﺳﺎ ﺣﻤﻪ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﺮﮔﺪوري ﺗﻮﻳﻠﻪ ‪1941‬م )ﺑﺮاي اﺳﺘﺎد ﻣﺤﻤﺪ ﺳـﻠﻴﻢ‬
‫ﺧﻴﺎط ﺗﻮﻳﻠﻪ ‪1941‬م(« اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﭘﻮﺷﺎك آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .26‬اﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﻃﻼق ﭼﺎك ﻛﺮدﻧﻮه )ﻃـﻼق درﺳـﺖ ﻛـﺮدن(« اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﺑﺨـﺶ‬
‫ﭘﻮﺷﺎك آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .27‬ﭘﺎرﭼﺔ ﺳﻔﻴﺪ ﻛﻪ از ﺟﻨﺲ ﭘﻨﺒﻪ ﺑﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .28‬ﻧﻮﻋﻲ از ﻗﺒﺎي ﺑﻲﺑﻨﺪ ﮔﺸﺎد‪.‬‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ادواي و دﻳﮕﺮان ‪29‬‬

‫‪ .29‬ﭘﺎرﭼﺔ ﭘﺸﻤﻲ‪.‬‬
‫‪ .30‬ﺗﻴﻎ ﺗﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﺑﺮﻳﺪن ﺑﺨﺶ ﻛﻒ و ﭘﺎﺷﻨﺔ ﮔﻴﻮه ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬
‫‪ .31‬ﭼﻮب ﺑﻠﻨﺪ و درازي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻛﺮدن ﻣ‪‬ﺸﻚ ﻫﻨﮕﺎم ﻣ‪‬ﺸﻚ زدن ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬
‫‪ .32‬ﻣﻮي ﺑﺰ؛ ﭘﺲ از ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪن ﻛﻒ ﮔﻴﻮه‪ ،‬ﺑﺮ روي آن ﺑﺎ ﻣﻮي ﺑﺰ‪ ،‬دور ﮔﻴﻮه را ﻣﻲدوزﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻦﺟﺎ‪،‬‬
‫ﻛﺎر ﺑﺮ ﻋﻬﺪة ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم )ﻛﻼش ﻛَﺮ( اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﭘﺲ‪ ،‬ﻛﺎر )ﻛﻼش ﭼﻦ( آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .33‬ﻧﺎم ﻣﻜﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .34‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﮔﻴﻮهدوزي و ﻣﺮاﺣﻞ اﻧﺠﺎم آن دارد ﻛـﻪ ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ رﻳـﺰهﻛـﺎري و ﻇﺮاﻓـﺖ ﺧﺎﺻـﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﮔﻴﻮهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﺗﻤﺎم ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رﻧﮓﻫﺎ و ﺧﺎلﻫﺎي رﻧﮕـﻲ و ﮔـﺎﻫﻲ ﻛـﺎر‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺳﻨﮓﻫﺎي ﺗﺰﻳﻴﻨﻲ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .35‬از آنﺟﺎ ﻛﻪ ﺑﺮاي درﺳﺖ ﻛﺮدن ﻏﺬاي دوﺧﻮا ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺒﻮر ﺑﻮد و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً از اول ﺗﺎ آﺧﺮ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺑﻪ‬
‫ﻫﻢ زد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﭽﺴﭙﺪ و ﺧﻮب درﺳﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻼ ﺣﺴﻦ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺻـﺒﻮري و دﻗـﺖ در درﺳـﺖ‬
‫ﻛﺮدن ﮔﻴﻮه را ﺑﻪ درﺳﺖ ﻛﺮدن ﻏﺬاي دوﺧﻮا ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻـﻮرت ﮔﻴـﻮهﻫـﺎ‬
‫ﻇﺮﻳﻒ و ﻣﺤﻜﻤﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .36‬اﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﻣﻦ ﻫﻠﻮي ﻟﻮﺗﻜﻲ ﺑﺮزي داﻻﻧﻴﻢ )ﻣﻦ ﻋﻘﺎب ﺑﻠﻨﺪاي ﻛﻮه داﻻﻧﻲ ﻫﺴﺘﻢ(«‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﭘﻮﺷﺎك آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .37‬اﻳﻦ ﺑﻴﺖ و ﺑﻴﺖ ﻗﺒﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺑﻮ ﺗﻮره ﻛﺮدﻧﻲ اَوﺳﺎ اوﻟﺰﻳﺰ )ﺑﺮاي ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﻛـﺮدن اﺳـﺘﺎد‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ(« اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﭘﻮﺷﺎك آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .38‬اﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »دﻳﺴﺎن ﺑﻮ ﺷﻴﺦ ﻓﺎﺗﺤﻲ ﻓﺎﻧﻲ )دوﺑﺎره ﺑﺮاي ﺷﻴﺦ ﻓﺎﺗﺢ ﻓﺎﻧﻲ(« اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫در ﺑﺨﺶ ﭘﻮﺷﺎك آﻣﺪه و در دﻳﻮان ﻣﻼ ﺣﺴﻦ در ﺻﻔﺤﺔ ‪ 68‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .39‬اﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺑﻮ ﻣﻼ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺮﻳﻔﻲ ﺑِﺮاي )ﺑﺮاي ﻣﻼ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﺮادر(« اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫در ﺑﺨﺶ ﭘﻮﺷﺎك آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .40‬اﻳﻦ ﺑﻴﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺑﻮ ﻣﻼ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺮﻳﻔﻲ ﺑِﺮاي )ﺑﺮاي ﻣﻼ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﺮادر(« اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫در ﺑﺨﺶ ﭘﻮﺷﺎك آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .41‬ﭼﻜﻤﻪ‪ :‬واژهاي ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻜﻤﻪﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﭼﺮﻣﻲ از دورة ﺻـﻔﻮﻳﻪ و اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﭘـﻴﺶ از آن‪ ،‬در‬
‫اﻳﺮان ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ )ﻳﻮﺳﻔﻲ‪.(372 - 371 :1383 ،‬‬
‫‪ .42‬ﺑﺮاي اﻃﻼع ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد ﻋﻤﺎﻣﻪ‪ :‬ﻧﻚ‪) :‬اﻟﮕﺎر‪.(454 - 455 :1383 ،‬‬
‫‪» .43‬ﭼﻮﺧﺎ‪ ،‬ﭼﻮﺧﻪ‪ ،‬ﭼﻮﻏﺎ و ﭼﻮﻗﺎ«‪ ،‬ﺑﺎﻻﭘﻮش ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺮداﻧﻪ از ﭘﺎرﭼﺔ ﭘﺸﻤﻲ زِﺑﺮ ﻛﻪ در ﻣﺘﻮن ﺳﺪهﻫﺎي‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ )ﻧﻚ‪ :‬ﻳﻮﺳﻔﻲ‪.(373 :1383 ،‬‬
‫‪ .44‬ﺑﺮاي اﻃﻼع ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد ﻋﺒﺎ‪ :‬ﻧﻚ‪) :‬اﻟﮕﺎر‪.(454 - 451 :1383 ،‬‬
 ‫‪ 30‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ از وﺿﻊ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك در ﻫﻮراﻣﺎنِ دورة ﻗﺎﺟﺎر ‪...‬‬

‫ﻛﺘﺎبﻧﺎﻣﻪ‬
‫آﻗﺎ ﺑﻴﮕﻲ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﺮز )ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪» .(1392‬ﭘﻮﺷﺎك زﻧﺎن ﻛﺮد اﻳـﺮان در ﺳـﻔﺮﻧﺎﻣﻪﻫـﺎي دورة ﺻـﻔﻮي ﺗـﺎ ﭘﺎﻳـﺎن‬
‫ﭘﻬﻠﻮي«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﺳﺎل دوازدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻮم‪.20 - 1 ، ،‬‬
‫آﻛﻮﭘﻒ )ﻫﺎﻛﻮﭘﻴﺎن(‪ ،‬گ‪ .‬ب و ﺣﺼﺎر‪‬ف‪ ،‬م‪ .‬ا )‪ .(1376‬ﻛﺮدان ﮔﻮردان و ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻛﺮد در ﺗﺮﻛﻴﻪ )از آﻏـﺎز ﺟﻨـﺒﺶ‬
‫ﻛﻤﺎﻟﻴﻮن ﺗﺎ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻟﻮزان(‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻴﺮوس اﻳﺰدي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﮕﺎر‪ ،‬ح )‪» .(1383‬ﻋﻤﺎﻣﻪ«‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎك در اﻳﺮان زﻣﻴﻦ‪ ،‬زﻳﺮ ﻧﻈﺮ اﺣﺴﺎن ﻳﺎرﺷﺎﻃﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﭘﻴﻤﺎن ﻣﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻋﻠﻲ‬
‫ﺑﻠﻮﻛﺒﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.460 - 455 ،‬‬
‫اﻟﮕﺎر‪ ،‬ح )‪» .(1383‬ﻋﺒﺎ«‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎك در اﻳﺮان زﻣﻴﻦ‪ ،‬زﻳﺮ ﻧﻈﺮ اﺣﺴﺎن ﻳﺎرﺷﺎﻃﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﭘﻴﻤﺎن ﻣﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣـﺔ ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺑﻠﻮﻛﺒﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.454 - 451 ،‬‬
‫اﻟﻤﺎس ﺧﺎن‪ ،‬ﻛﻨﺪوﻟﻪاي‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪس ﻧﺼﺮاﷲ ﺧﺎن )‪ .(1394‬دو رﺳﺎﻟﺔ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ادﺑﻲ ﻫﻮراﻣﺎن )از دوران اﻓﺸﺎرﻳﻪ و‬
‫ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ(‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ‪ ،‬ﻣﺼﺤﺢ و ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﻈﻬﺮ ادواي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ اﺣﺴﺎن‪.‬‬
‫اﻛﺒﺮي ﻣﻔﺎﺧﺮ‪ ،‬آرش )ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪» .(1393‬رزمﻧﺎﻣﺔ ﻛﻨﻴﺰك )ﺣﻤﺎﺳﻪاي ﺑﻪ زﺑﺎن ﮔﻮراﻧﻲ و رواﻳﺘﻲ از ﻳﺎدﮔـﺎر‬
‫زرﻳﺮان(«‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﺔ ادب ﺣﻤﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺳﺎل دﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ﻫﺠﺪﻫﻢ‪.171 - 145 ،‬‬
‫اﻛﺒﺮي ﻣﻔﺎﺧﺮ‪ ،‬آرش )ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪» .(1392‬دﻳﻨﻮ )ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﺮودي ﺑﻪ زﺑﺎن ﮔﻮراﻧﻲ(«‪ ،‬ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ‪ ،‬ﺳـﺎل‬
‫ﭼﻬﻞ و ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪.137 - 105 ،182‬‬
‫اﻣﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻧﺼﺮاﷲ )‪ .(1386‬درآﻣﺪي ﺑﺮ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﻴﻚ در ادﺑﻴﺎت‪ ،‬اﻫﻮاز‪ :‬ﻧﺸﺮ رﺳﺶ‪.‬‬
‫اﻧﺪروز‪ ،‬پ‪ .‬ا‪ ،‬اﻧﺪروز‪ ،‬و )‪» .(1383‬ﻟﺒﺎس ﻛﺮدﻫﺎ وﺗﺮﻛﻬﺎ در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن«‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎك در اﻳﺮان زﻣﻴﻦ‪ ،‬زﻳﺮ ﻧﻈﺮ اﺣﺴﺎن‬
‫ﻳﺎرﺷﺎﻃﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﭘﻴﻤﺎن ﻣﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻋﻠﻲ ﺑﻠﻮﻛﺒﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.323 - 311 ،‬‬
‫ﺑﺎﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺑﻦ رﺳﺘﻢ )‪ .(1392‬ﺳﻴﺮاﻻﻛﺮاد در ﺗﺎرﻳﺦ و ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﻛﺮدﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﺑـﻪ ﻛﻮﺷـﺶ ﻣﺤﻤـﺪ رﺋـﻮف‬
‫ﺗﻮﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﺗﻮﻛﻠﻲ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺮي‪ ،‬اُرا ﺷﻮارﺗﺰ )‪» .(1383‬ﻟﺒﺎس ﻛﺮدﻫﺎي ﻛﻠﻴﻤﻲ«‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎك در اﻳﺮان زﻣﻴﻦ‪ ،‬زﻳﺮ ﻧﻈﺮ اﺣﺴﺎن ﻳﺎرﺷـﺎﻃﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﺔ‬
‫ﭘﻴﻤﺎن ﻣﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻋﻠﻲ ﺑﻠﻮﻛﺒﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.284 - 281 ،‬‬
‫ﭘﺎﻟﻤﺮ‪ ،‬رﻳﭽﺎرد )‪ .(1377‬ﻋﻠﻢ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﻴﻚ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻨﺎﻳﻲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻫﺮﻣﺲ‪.‬‬
‫ﭘﻮر ﺑﻬﻤﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺪون )‪ .(1386‬ﭘﻮﺷﺎك در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻫﺎﺟﺮ ﺿﻴﺎء ﺳﻴﻜﺎرودي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.‬‬
‫ﭼﻤﻦآرا‪ ،‬ﺑﻬﺮوز )ﺑﻬﺎر ‪» .(1390‬درآﻣﺪي ﺑﺮ ادب ﺣﻤﺎﺳﻲ و ﭘﻬﻠﻮاﻧﻲ ﻛﺮدي ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﺷـﺎﻫﻨﺎﻣﺔ ﻛـﺮدي«‪ ،‬ﻣﺠﻠـﻪ‬
‫ﺟﺴﺘﺎﻫﺎي ادﺑﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪.149 - 120 ،172‬‬
‫ﺧﺰاﻋﻲ‪ ،‬راﺿﻴﻪ )‪» .(1383‬ﺗﺎرﻳﺨﭽﺔ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﻮراك«‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬دورة اول‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪،5‬‬
‫ص ‪.255 - 248‬‬
‫دﻳﻮان ﺑﻴﮕﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺮزا ﺣﺴﻴﻦ ﺧﺎن )‪ .(1382‬ﺧﺎﻃﺮات دﻳﻮان ﺑﻴﮕﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ‪ /‬ﻣﺼﺤﺢ اﻳﺮج اﻓﺸـﺎر و ﻣﺤﻤـﺪ رﺳـﻮل‬
‫درﻳﺎ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﺳﺎﻃﻴﺮ‪.‬‬
‫ذﻛﺎء‪ ،‬ﻳﺤﻴﻲ )‪ .(1336‬ﻟﺒﺎس زﻧﺎن اﻳﺮان از ﺳﺪة ﺳﻴﺰدﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﺗﺎ اﻣﺮوز‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ادارة ﻛﻞ ﻫﻨﺮﻫﺎي زﻳﺒﺎي ﻛﺸﻮر‬
‫ادارة ﻣﻮزهﻫﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ‪.‬‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ادواي و دﻳﮕﺮان ‪31‬‬

‫ﺻﺎدق وزﻳﺮي‪ ،‬ﻣﻬﺪﺧﺖ )‪ .(1389‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺧﻮراكﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻣﻬﺪﺧﺖ ﺻﺎدق وزﻳﺮي‬
‫و ﻧﻮذر اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ‪ ،‬ﻗﻢ‪ :‬اﺑﺘﻜﺎر داﻧﺶ‪.‬‬
‫ﺿﻴﺎء ﭘﻮر‪ ،‬ﺟﻠﻴﻞ )ﺑﻲﺗﺎ(‪ .‬ﭘﻮﺷﺎك اﻳﻞﻫﺎ‪ ،‬ﭼﺎدرﻧﺸﻴﻨﺎن و روﺳﺘﺎﺋﻴﺎن اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ‪.‬‬
‫ﺻﻪﻳﺪي‪ ،‬ﻣﻪﻻ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻠﻴﻤﺎن )‪ .(1385‬دﻳﻮاﻧﻲ ﺻﻪﻳﺪي‪ ،‬ﻛﻮﻛﺮدﻧﻪوهو ﺷﻲ ﻛﺮدهﻧﻪوهي ﻣﺤﻤﺪ ﺋﻪﻣﻴﻦ ﻛﺎردوﺧﻲ‪،‬‬
‫ﺳﻨﻨﺪج‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪.‬‬
‫ﻓﻜﻮﻫﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮ )‪» .(1387‬اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﻮراك‪ :‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑـﻪ ﻣﻔﻬـﻮم ﻏـﺬاﻫﺎي ﻗـﻮﻣﻲ ‪ -‬ﺟﻤـﺎﻋﺘﻲ«‪ ،‬ﺧـﻮراك و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﺣﺴﻦزاده‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻣﻬﺮ ﻧﺎﻣﮓ‪.38 - 21 ،‬‬
‫ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺴﻴﻢ )‪ (1391‬ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﭘﺎرﭼﻪ و ﭘﻮﺷﺎك در اﻳﺮان )از دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺎ آﻏﺎز ﻋﺼﺮ ﭘﻬﻠـﻮي(‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺴﻨﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺮﻳﻦ‪ ،‬اﻧﺪروز‪ ،‬پ‪ .‬ا )‪» .(1383‬ﻟﺒﺎس ﻛﺮدي در اﻳﺮان«‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎك در اﻳـﺮان زﻣـﻴﻦ‪ ،‬زﻳـﺮ ﻧﻈـﺮ اﺣﺴـﺎن‬
‫ﻳﺎرﺷﺎﻃﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﭘﻴﻤﺎن ﻣﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻋﻠﻲ ﺑﻠﻮﻛﺒﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.280 - 273 ،‬‬
‫ﻣﺤﻤﻮدي‪ ،‬ﺳﺮوه )‪ (1392‬آﺷﭙﺰي ﻛﺮدﺳﺘﺎن )ﻏﺬاﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻫﻮراﻣﺎن(‪ ،‬ﺳﻨﻨﺪج‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪.‬‬
‫ﻣﻮﺳﻲﭘﻮرﺑﺸﻠﻲ‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ )ﻣﺮداد ‪» .(1392‬درآﻣﺪي ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ در زﻳﺒﺎﻳﻲﺷﻨﺎﺳﻲ زﻧﺪﮔﻲ روزاﻧﻪ‪ :‬اﻫﻤﻴـﺖ ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﺑﻪ ادﺑﻴﺎت«‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﻣﺎه ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪) 76‬ﭘﻴﺎﭘﻲ ‪.40 - 36 ،(190‬‬
‫ﻧﺮﺳﻴﺴﻴﺎﻧﺲ‪ ،‬اﻣﻴﻠﻴﺎ )‪» .(1387‬ﺧﻮراك‪ ،‬ﺗﺎﺑﻮ و ﻣﺮزﻫﺎي ﻫﻮﻳﺘﻲ«‪ ،‬ﺧﻮراك و ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺣﺴـﻦ‬
‫زاده‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺴﺮ ﻛﺎرﻧﺎﻣﮓ‪.92 - 81 ،‬‬
‫ﻧﻪزﻳﺮي‪ ،‬ﺋﻪﺣﻤﻪد )‪ .(1391‬دﻳﻮاﻧﻲ ﻣﻼ ﺣﻪﺳﻪﻧﻲ دزﻟﻲ ﻣﻪردوﺧﻲ‪ ،‬ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺋﻪوﻳﻦ‪.‬‬
‫ﻧﻴﻜﻴﺘﻴﻦ‪ ،‬واﺳﻴﻠﻲ )‪ .(1366‬ﻛﺮد و ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺎﺿﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﻴﻠﻮﻓﺮ‪.‬‬
‫وﻗﺎﻳﻊﻧﮕﺎر‪ ،‬ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ )‪ .(1384‬ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ و ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺮدﺳﺘﺎن در ﺣﺪﻳﻘﺔ ﻧﺎﺻﺮﻳﻪ و ﻣﺮآتاﻟﻤﻈﻔﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫رﺋﻮف ﺗﻮﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﺗﻮﻛﻠﻲ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺰهاي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ )ﻓﺮﻳﺒﺮز( )‪ .(1388‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﻮراك در اﻳﺮان در دورﻧﻤـﺎي ﺗﻮﺳـﻌﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺪار‪ ،‬ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎ‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه رازي‪.‬‬
‫ﻳﻮﺳﻔﻲ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ )‪» .(1383‬واژه ﻧﺎﻣﺔ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﻮﺷﺎك اﻳﺮان«‪ ،‬ﭘﻮﺷـﺎك در اﻳـﺮان زﻣـﻴﻦ‪ ،‬زﻳـﺮ ﻧﻈـﺮ اﺣﺴـﺎن‬
‫ﻳﺎرﺷﺎﻃﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﭘﻴﻤﺎن ﻣﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻋﻠﻲ ﺑﻠﻮﻛﺒﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.398 - 369 ،‬‬