WAAROM MARADONA EEN CULTUREEL ICOON

VAN LATIJNS-AMERIKA WAS

Drie weken geleden overleed voetbalicoon Diego Armando Maradona. Het zorgde in
Argentinië voor een enorme uiting van nationale rouw, ongezien sinds de dood van Evita
Perón. Naar schatting kwamen tot wel een miljoen mensen samen in Buenos Aires, in
coronatijden nota bene, om een laatste groet te brengen aan deze Latijns-Amerikaanse
cultheld. Maar hoe heeft Maradona deze mythische status verworven? Waarom werd hij een
cultureel icoon van Latijns-Amerika? Voor een antwoord op deze vragen moeten we starten
bij het prille begin van voetbal in Latijns-Amerika.

Creools voetbal
Britse zeelieden en immigranten introduceerden het spelletje in deze gebieden in het laatste
kwart van de negentiende eeuw en het werd al snel populair bij het gewone volk. In de
zoektocht naar een nationale identiteit voor de vrij recente natiestaten van Latijns-Amerika
bleek voetbal een geschikt instrument. Latijns-Amerikaanse landen probeerden zich met
specifieke kenmerken te onderscheiden van de vroegere Europese koloniale overheersers en
nieuwe imperialistische machten zoals Groot-Brittannië. [Afbeelding1]

In het voetbal kwam dat tot uiting door een “Creoolse” speelstijl die de Argentijnen in de
jaren 1920 in populaire magazines zoals El Gráfico definieerden. Tegenover de rigide,
gedisciplineerde, collectieve en gemechaniseerde stijl van de Britten, stond de frivole,
ongedisciplineerde, individualistische stijl van de Latino’s. De figuur die hiervoor symbool
stond in Argentinië, was de pibe, een soort onvolwassen, rebellerende jongeman uit de
armste uithoeken van het land. Niet voor niets was Maradona’s bijnaam El Pibe de Oro, “het
Gouden Jongetje”. Hij verpersoonlijkte deze “geniale onvolwassenheid” als geen ander, zowel
op als naast het veld.

Straatjongen
De onvolwassenheid van de pibe werd echter niet als iets negatief gezien. Het was een
symbool van een geïdealiseerde vrijheid, spontaniteit en sluwheid die nodig was om als
underdog te kunnen overleven in de maatschappij en op het voetbalveld. Dit was zeker het
geval bij Maradona. Hij groeide op in de sloppenwijk Villa Fiorito in de industriële
buitenwijken van Buenos Aires en was van zowel Italiaanse als inheemse afkomst. Je zou dus
kunnen zeggen dat hij het product was van twee grote migratiestromen die Argentinië en de
meeste andere Latijns-Amerikaanse landen gevormd hebben in de twintigste eeuw: massale
Europese immigratie en interne inheemse migratie van de provincies naar de hoofdstad.
Toen Maradona’s ouders in 1955 van de noordoostelijke provincie Corrientes naar Buenos
Aires verhuisden, maakten ze deel uit van een migratiestroom van gemarginaliseerde
personen die door hun uiterlijke kenmerken door de Argentijnse elite smalend “cabecitas
negras” (“kleine zwarthoofden”) werden genoemd. Kinderen uit deze gezinnen groeiden op
in bittere armoede en hadden weinig kansen om uit deze situatie te ontsnappen. Maradona
slaagde hier wel in dankzij de bal. Een droom die door de vele jongens en meisjes wordt
gedeeld in Latijns-Amerika, waar voetbal met voorsprong de belangrijkste sport is, maar die
maar weinigen kunnen vervullen. [Afbeelding2]

Rebel
Ondanks de veronderstelde onvolwassenheid is de figuur van de pibe toch een symbool van
traditionele Latijns-Amerikaanse mannelijkheid. Nochtans wordt deze masculiniteit anders
opgevat dan in het Westen. In tegenstelling tot het Westerse beeld van de krachtige,
gedisciplineerde man met een atletisch lichaam, heeft de pibe, net als Maradona, een klein,
ongetraind lichaam. Het gebrek aan atletisch vermogen wordt echter gecompenseerd door
een overdaad aan vaardigheid, sluwheid en kunstzinnigheid. Maar net als vele kunstenaars
werd het leven van Maradona gekenmerkt door chaos en overcompensatie. Momenten van
genialiteit en zelfdestructie als rode draad in zijn leven. Maradona wisselde de meest
waanzinnige dribbels op het gras af met buitensporig drank-, drugs- en zelfs seksueel
misbruik.

In deze mannelijkheid van de pibe zit ook het rebelse karakter vervat dat Maradona
verpersoonlijkte. Zijn hechte vriendschap met links-populistische en anti-imperialistische
Latijns-Amerikaanse leiders zoals Hugo Chávez, Evo Morales en Fidel Castro versterkte dat
beeld nog. Zijn grootste anti-imperialistische daad verrichte hij op het voetbalveld in de
kwartfinales tegen Engeland op het WK 1986 in Mexico. Vier jaar eerder versloegen de Britten
immers de Argentijnen in de Falklandoorlog. In 1986 kregen de Argentijnen dus een
uitgelezen kans om een symbolische revanche te nemen op de “neo-imperialistische”
Engelsen. Dit gebeurde ook en hoe!

Argentinië won met 2-1 van Engeland en Maradona scoorde de twee meest besproken
doelpunten aller tijden. Bij de eerste goal tikte Maradona de bal immers met zijn hand, of
volgens hem “de Hand van God”, over de doelman. De scheidsrechters hadden niets gezien
en keurden het doelpunt goed. Voor de Engelsen was hij op dat moment de grootste
valsspeler op aarde, voor de Argentijnen was hij definitief een volksheld. Zij vonden deze goal
namelijk de ultieme uiting van de inventiviteit en sluwheid van de pibe. Het tweede doelpunt,
later uitgeroepen tot “Goal van de Eeuw”, was daarentegen een weergaloze slalom waarbij
Maradona de Engelse spelers een voor een op het verkeerde been zette. De legendarische
voetbalcommentator Victor Hugo Morales verwoordde de extase van de Argentijnen op een
bijzonder geëmotioneerde manier en gaf hiermee uiting aan de immense revanchegevoelens
van Argentijnen bij deze wedstrijd. [Afbeelding3]
Maradona leidde zijn team in 1986 eigenhandig naar de wereldtitel en vervulde hiermee de
droom van miljoenen pibes in Latijns-Amerika. Het voetbal gaf een arme jongen als
Maradona de kans om zijn gemarginaliseerde buurt, Villa Fiorito, een wijk in Buenos Aires die
evengoed in Quito, Medellín, of Lima had kunnen liggen, te overstijgen. Daarom spreekt
Maradona’s levensverhaal, ondanks zijn zwarte periodes, tot de verbeelding van miljoenen
kinderen en volwassenen en wordt hij beschouwd als één van de grootste culturele iconen
van Latijns-Amerika.