Maria Maciejewska, I rok biologia stacjonarna

Wyznaczanie stałej dysocjacji kwasu mlekowego metodą potencjometryczną

Wstęp teoretyczny

Według teorii Arheniusa kwaśny smak kwasów spowodowany jest tym, że w roztworze
wodnym jest więcej jonów wodorowych niż wodorotlenowych, a więc zgodnie z tą teorią
jako kwasy uważano substancje, które w roztworze wodnym odczepiają jony wodorowe, a
jako zasady - substancje, które odczepiają jony wodorotlenowe:

Kwas: HA → H + + A −

Zasada: Me (OH ) → Me + + OH −

Neutralizacja: HA + Me (OH ) → Me + A − + H 2 O

Teoria Arheniusa okazała się jednak niewystarczająca, aby wytłumaczyć zasadowe

właściwości związków, które nie posiadają grupy wodorotlenowej. Dopiero teoria Löwrego-
Brönsteda wytłumaczyła te właściwości- według niej kwasem można nazwać każdy
protonodonor cząsteczkowy, kationowy lub anionowy, zasada jest natomiast
protonoakceptorem. Reakcją jonizacji kwasu jest reakcja przeniesienia protonu pomiędzy
mocniejszym kwasem i słabszą zasadą z wytworzeniem pary sprzężony „kwas-sprzężona
zasada” o mniejszej różnicy mocy.

Kwas 1 + Zasada 2 → Kwas 2 + Zasada 1

+ −
Np. NH 3 + HNO3 → NH 4 + NO3

Rolę zasady może przejąć rozpuszczalnik S o własnościach protonoakceptorowych zwany

protolitycznym. W takim przypadku, przebieg reakcji jonizacji kwasu HA można zapisać:

HA + S ↔ SH + + A −

Trzecią ważną teorią kwasowo-zasadową jest teoria Lewisa, mówiąca o tym, że kwasem
nazywamy każdą cząstkę posiadającą lukę elektronową i zdolną do występowania w roli
akceptora pary elektronowej w tworzącym się wiązaniu donorowo-akceptorowym. Zasadą
zatem nazywamy każdą cząsteczkę posiadającą wolną parę elektronową lub parę π
elektronów, która może być donorowana z wytworzeniem wiązania donorowo-
akceptorowego.

| NH 3 + OBF 3 →3 HN  B 3 F

1
Ja jednak, na potrzeby tego zadania będę posiłkować się teorią Löwrego-Brönsteda. Wróćmy
do równania jonizacji kwasu HX- stała równowagi tej reakcji nosi nazwę stałej dysocjacji
kwasowej i można wyrazić ją wzorem:

a SH + + a A−
Ka =
a HA a S
(1)
Gdzie ai- aktywność reagenta

W roztworach rozcieńczonych możemy przyjąć, ze aktywność rozpuszczalnika jest równa

jedności (as=1), niezależnie od stężenia elektrolitu, i wtedy równanie (1) upraszcza się do
postaci:

a SH + + a A−
Ka =
a HA
(2)

Analogiczne rozumowanie prowadzi do wniosku, że jonizacja zasady B nastąpić może, gdy

rozpuszczalnik jest zdolny do odszczepienia protonów. Proces jonizacji przebiega wówczas
zgodnie z równaniem:

B + SH → BH + + S −

A stałą równowagi procesu jonizacji zasady możemy wyrazić w ten sposób:

a BH + + a S −
KB =
aB
(3)

Cząsteczka wody może być zarówno protonodonorem, jak i protonoakceptorem, na co

wskazuje jej budowa. Stała równowagi tej reakcji zwanej autojonizacją wody w temperaturze
298 K wynosi Kw = 1 10-14 i nosi nazwę iloczynu jonowego wody:

Kw = a H O + ⋅ aOH −
3

(4)

Przechodząc do omawiania przypadku kwasu mlekowego, który jest elektrolitem słabym,

możemy stwierdzić, że w roztworze wodnym dysocjuje na jony zgodnie z równaniem:

CH3CHOHCOOH + H2O ↔ CH3CHOHCOO- + H3O+

Równanie dysocjacji zasady sprzężonej z tym kwasem można zapisać następująco:

CH3CHOHCOO- + H2O ↔ CH3CHOHCOOH + OH-

2
Odpowiednie stałe dysocjacji kwasu mlekowego – kwasową Ka i zasadową Kb wyrażają
poniższe wzory:

aCH3CHOHCOO- aH3O + a A − a H3 O +
Ka = =
aCH3CHOHCOOH aHA
(5)

aCH3CHOHCOOH aOH − a HA aOH −

Kb = =
aCH3CHOHCOO - a A−
(6)

Są to termodynamiczne stałe równowagi. Możemy wykazać, ze między stałą dysocjacji

kwasu a stałą dysocjacji sprzężonej zasady istnieje ścisła zależność liczbowa. Jest to iloczyn
tych stałych i przybiera on wartość iloczynu jonowego wody:

K a K b = aH O + aOH − = K w = 1 ⋅10 −14

3

(7)

W postaci logarytmicznej równanie (7) przybiera postać

lg K a + lg K b = lg a H O + + lg aOH − = lg K w = 14
3

(8)

Można też zapisać je w postaci

pK a + pK b = pK w
(9)

pH + pOH = pK w = 14
(10)

Ponieważ w celu uproszczenia eksperymentu ograniczymy się do roztworów rozcieńczonych,

pozwoli to nam zastąpić aktywności kwasów i zasad w wyrażeniach na stałe dysocjacji
odpowiednimi stężeniami. Otrzymamy wówczas zamiast termodynamicznych stałych
dysocjacji mieszane stałe dysocjacji Kb` i Ka`

c A− a H O +
K a` = 3

c HA
(11)
c HA aOH −
K b` =
c A−
(12)

3
Po zlogarytmowaniu i wprowadzeniu do wzoru (11) wcześniej zmodyfikowanych oznaczeń
otrzymujemy równanie Hendersona- Hasselbalcha

c HA
pK a = pH + lg
c A−
(13)

Jak wynika ze wzoru (13), wartość stałej dysocjacji kwasu można wyznaczyć na podstawie
pomiaru pH roztworu, gdy znany jest stosunek stężeń kwasu cHA oraz zasady z nim sprzężonej
cA. Stosunek ten można oczywiście zmieniać miareczkując słaby kwas mocną zasadą aż do
całkowitego zobojętnienia. W czasie miareczkowania zmniejsza się stężenie
niezdysocjowanych cząsteczek słabego kwasu cHA a zwiększa stężenie anionów. W momencie
zobojętnienia połowy zawartości kwasu w roztworze można przyjąć że cHA ≈cA- i wówczas
powyższy wzór (13) można zapisać w sposób skrócony:

pK a` = pH
(14)

Na podstawie krzywej miareczkowania słabego kwasu mocną zasadą pH=f(VNaOH) można

określić wartość pH roztworu kwasu, gdy został on w połowie zmiareczkowany, a tym
samym wyznaczyć pKa`.

Opracowanie wyników

Obliczanie stałej dysocjacji kwasu mlekowego na podstawie krzywej

miareczkowania

Aby móc obliczyć pK a kwasu mlekowego dla poszczególnych pomiarów wykonanych

podczas ćwiczeń, potrzebuję znać wartości CHA oraz CA-. Obliczam je więc najpierw.

Obliczam stężenie kwasu mlekowego w roztworze po dodaniu określonej objętości

zasady korzystając ze wzoru:

V HA c HA −V NaOH c NaOH
C HA =
V HA + V NaOH

Gdzie: VNaOH- całkowita objętość dodanej zasady wyrażona w dm3, cNaOH- stężenie zasady
użytej do miareczkowania (mol/dm3), VHA- objętość kwasu mlekowego wziętego do
miareczkowania, cHA- stężenie kwasu wziętego do miareczkowania.

0,075 dm 3 ⋅ 0,01mol / dm 3 − 0,0005 dm 3 ⋅ 0,05 mol / dm 3

C HA1 = = 0,0096 mol / dm 3
0,075 dm 3 + 0,0005 dm 3

0,075 dm 3 ⋅ 0,01mol / dm 3 − 0,001 dm 3 ⋅ 0,05 mol / dm 3

C HA 2 = = 0,0092 mol / dm 3
0,075 dm 3 + 0,001 dm 3

4
Postępuję tak samo dla wszystkich pozostałych pomiarów.

Obliczam stężenie zasady cA- w roztworze miareczkowanym wg wzoru:

V NaOH − c NaOH −
c A− =
V HA + V NaOH −

0,0005 dm 3 ⋅ 0,05 mol / dm 3

C A−1 = = 0,0003 mol / dm 3
0,075 dm 3 + 0,0005 dm 3

0,002 dm 3 ⋅ 0,05 mol / dm 3

C A− 2 = = 0,0007 mol / dm 3
0,075 dm 3 + 0,001 dm 3
Postępuję tak samo dla wszystkich pozostałych pomiarów.

Obliczam pK`a kwasu mlekowego dla poszczególnych pomiarów korzystając ze wzoru:

c HA
pK a` = pH + lg
c A−

0,0096 mol / dm 3
pK a` = 3,04 + lg = 3,6198
0,0003 mol / dm 3

0,0092 mol / dm 3
pK a` = 3,11 + lg = 3,7498
00007 mol / dm 3

Postępuje tak samo dla wszystkich pomiarów.

Wyznaczam wartość średnią pK `a

pK `a =6,2049

Obliczam średni błąd kwadratowy średniej wartości pK `a ze wzoru:

∑v 2
i
S pK `a = i =1

n( n − 1)

106 ,0558
S pK 'a = = 0,226351
46 ( 46 −1)

5
 Zestawienie wartości stałych kwasowych kwasu mlekowego

(pK`a)graf pK `a (pK`a)lit

3,83 6,2049± 0,226351 3,86

Wnioski

Stała dysocjacji pK`a kwasu mlekowego odczytana z wykresu pH=f(VNaOH) równa jest 3,83.
Obliczona ze wzoru równa jest 6,2049 ± 0,226351 natomiast wartość literaturowa wynosi
3,86. Różnica ta może wynikać z pewnej niedokładności oka ludzkiego, ewentualnych
błędów w dokładnym miareczkowaniu polegających na nieidealnym refleksie wymierzania
0,1 dm3 oraz z możliwych minimalnych różnic w stężeniach używanych odczynników.