A Research Study of The Jurists' Opinions Regarding The Sale On Installments

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 10

OPEN ACCESS S JIRS, Vol.

:2, Issue: 2, 2017


Journal of Islamic & Religious Studies DOI: 10.12816/0041890, PP: 65-74
ISSN (Online): 2519-7118
ISSN (Print): 2518-5330

‫ئ‬ ‫خ ت‬
www.uoh.edu.pk/jirs

‫ااي يك � �ئزززه‬:‫� وواارر �تيددوو��روو�ت � � � � �ء �اامؒ � اآررااء‬
A Research Study of the Jurists’ opinions regarding the Sale on
Installments

Dr. Muḥammad Tahir


Abdul Wali Khan University Mardan, Pakistan

Dr. Kareem Dad


Abdul Wali Khan University Mardan, Pakistan

Abstract
In Islamic Sharia, the usury is prohibited while the trade has been allowed.
This ruling is very clear and transparent in sources of Sharia. From the
emergence of Islam many means of financing have been continuing which
have got new shapes and names in modern ages. Among these contracts, one
is sale in installments. This type of transaction is a part of modern financing
in which the object is sold on the condition of payments in installments. The
price of the object remains more than the cash payment. This concept has
been discussed by the jurists and they have presented their different views
about the sale in installments. In Islamic Sharia, the usury is prohibited
while the trade has been allowed. This ruling is very clear and transparent in
sources of Sharia. From the emergence of Islam many means of financing
have been continuing which have got new shapes and names in modern ages.
Among these contracts, one is sale in installments. This type of transaction
is a part of modern financing in which the object is sold on the condition of
payments in installments. The price of the object remains more than the cash
payment. This concept has been discussed by the jurists and they have
presented their different views about the sale in installments.

Keywords: Installments, Transaction, Islamic Law.



‫� ت� ز‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ئئرز‬ ‫ت‬
 ‫�� ااس�م � �دد � �اام ااوورر �ررب  � � ر ��راارر ددئياا� ۔ررئباا� ��ب  اا وورر � وو�ااء � ج�ب  � �اا ب   �راآن‬
‫خ ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫خ ت‬ ‫خت‬
 ‫� �� � �ررب ج ب ددئيدد � ئب‬، � �‫اب ئك رراا‬ ‫ووسئب � ��دد � ۔�ئيدد وو��روو�ب � � �رر� اا�ااء ااس�م � ا ب‬
‫خ ت‬ ‫ت‬
 ‫اابيك‬،� � ‫� � � �ن � �دد � �بيدد ��روو�ب ��مله‬،، ‫� ب ب اا�بقسبيط‬،، � � �‫اا‬،� �‫� �رر� ساا� اآ� رر‬
65
‫ئ‬ ‫خ ت‬
‫� وواارر �ي يددوو��روو�ت � � � � �ء �اامؒ � اآررااء‪:‬ااي يك � �ئزززه‬
‫خ‬ ‫ت‬ ‫خ‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫اآدد� ااتيك � �  �ووررت  �س �تاا�ااوورر ااس  ��تيددتاا���� ااس  �  �  ااس  �  � �ت �تيدد � ررتياادده  �� � ‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫� وو� � ووه اا� �ووررت � � �تيدد � تپااتاا‪،‬اا جٓج  � ئاا�وون � ااس � � � � ��� � �ئيدداارر � �ن � � ‬
‫خ ت‬ ‫خ‬ ‫خ‬ ‫ت‬
‫� اادداا�� اا�  �ووررت  �  � ��‪،‬رر���ن � �وو� �اارر  �تيددوو��روو�ت �  � ااووررااس  � �  �ء �اام ‬
‫ئرز‬
‫� اآررااء ��ئ ي اا� �ئ ره ���۔‬
‫خ ت‬
‫‪�:1‬اارر�تيددوو��روو�ت ��� �‪:‬‬
‫غ‬ ‫خ ت‬ ‫ت‬
‫�  ئباا�ئقسئيط � اا�� �� � �� � � �� � ��روو�ب  �� وواا�� )ساا�ن  وو�ه(�ييدداارر � � اا� ‬
‫خ‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫�ددے ااوورر �بيدداارر ااس � � � �� اادد اا� �ے � � وواارر  اابيك � �ب �  اادداا�ے ۔� ��رره �ررب � �ا رار� ‬
‫ز‬ ‫ت‬
‫���م �ء�اام �اا�ق �۔ع��  اا� �ؒ � ااس �ررت � �ا رار� ��ن � �� � اا�ع �دد�يٰ �� ۔‬
‫‪1‬‬
‫ت‬
‫‪ � :٢‬بباا�بقسبيط � � ��اام � اآررااء ‬
‫خ ت‬ ‫خ‬ ‫ت‬
‫� ئباا�ئقسئيط � �ددئ �اال � � � � ساا�ن � اادد�رر ��روو�ب ���  ااس � � � ��روو� � �� � � ‬
‫ئرز‬ ‫ز‬
‫ررئياادده �ددئ ������� �ئ ر�؟‬
‫خ‬ ‫خ ت خ‬ ‫خ ت‬
‫� ��روو�ب � �� � اا�رر ��روو�ب �ررئياادده � �  � �ا رار� ��  � �� ��دد� �  ۔�ء �اام ‬
‫خ ئخ‬ ‫خ‬
‫� رر اا�  ااس  �  � �  ۔� رر �ء �اام  ااس  �  �ا رار  � �� � ‪� �  �،‬ء  ااس  �ئاا�ئرر � � ۔ع�� �ساا� ‬
‫‪2‬‬

‫ت‬ ‫ز‬ ‫ش ئ‬
‫��ر�� �‪ �:‬سئئ � اادد� رر� �� � � � رربياادده رر�ددررسب � ‪3‬۔ااوورر � �رر اا�ف �� �۔�اا�ؒ � ‬
‫ت‬ ‫ئرز‬ ‫زرز‬ ‫ئرز‬ ‫ئ‬
‫�ددئيك � � �ئززز �  ‪4‬۔اا�م ��ؒ � ااس ��ئ ر ��راارر دد� � ‪5‬۔�� ؒ � ئ رددئيك � �ئ رووددررسب � ‪6‬۔‬
‫ز‬ ‫خ ت‬ ‫خ‬
‫اا�م ��ئؒ ��ر�� � ‪ �،‬ساا�ن �  اادد�رر��روو�ت ���‪،‬ااس � � �� ر�وو� � �� � � ررب ي اادده �ددي ‬
‫نن ئ خ‬
‫�� � اا�� اا�ئرر � ‪� ��،‬ااوورر اادد�رر��روو� ‪،‬ددوو�ن � � � اائيك � � �اا�عقدد� ���۔� اا�ددوو�ن ‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫�  �  �  اائ يك �  �  �اا�عق دد�  �� ‪� �  �،‬مله �  ‪� ��،‬ئك  �  �  �ئ  رر��ئاا�  �   ااس  �ررب ‬
‫ت‬
‫� � ددررسب � �� ۔‬
‫‪7‬‬

‫ث‬ ‫ت‬
‫ئبئ يع ن‬ ‫ت‬
‫اا�م  ��ي ؒ�  �ررب  �  �م  �اا�  اا�  �  �'' ئئين  �  ئبئ يعة  ‪�  �  �  �  ��  �،،‬ئ���  �  �  ‪ �  �:‬‬
‫ت‬
‫�� �ااددس رروو�  � �� رر��ن ااوورر � رروو�� اادد�رر‪،‬ااوورر �اا�عقدد  � اابيك  � �  � �‪،‬اابيك ددوو�  �رر�ت ‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫اا�رر� لت �ئے  �  �  ااس  �ررب  �  �  ددررسب  �  ��‪  �،‬اا��  اائيك  �  �  �رر�ب  �  �  ���  ‪  �،‬ااس  �ررب ‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫� � ددررسب �� ‪8‬۔ااوو رر � ببااب � � � � ��م � ‪9‬۔‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫خ‬
‫خ�� � � ���روو� � � � � ااوورر اادد�رر��روو� � �ررب � � � اا�� � ساا� � بباا� ددررست ‬
‫ئرز‬
‫ااوورر �ئ ر � ااوورر � �ء اارر � �� � � � ‪10‬۔‬
‫‪٣‬۔اادد�رر� � اادداا� � �وورري �؟‬
‫اادد�رر�  �  اادداا�  �  ���وورري  �  �‪  �،‬ااس  �  ��  �  �  اادد�رر�  ��ںمئيں ‬
‫ت‬
‫اادداا���۔�   اا�  �ئ  � � �  اادداا� � �ئ اا�  �ے  �� �  دد�  �ررئ  وواا� ب بب  اا�دداا���  � ‪11‬۔�ں �ں  � ‬

‫‪66‬‬
‫� ع�و ِوم ااس�� ووددنينننيه‪  - ��� ،‬دد� ‪�،٢:� ،٢٠١٧‬رره‪٢:‬‬
‫ت‬ ‫ت خ‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫اادداا� � �ررت � اا��ووررئ ��� اادداا� � ئاارر� ااوورر رر� ‪،‬ددوو�ن �� �ئاا� اان ددوو�ن � ��ت ‪ �� � � �،‬‬
‫� �� � � � � � وواا� ب بب ��� � ۔ ‬
‫‪12‬‬

‫نض‬ ‫ت‬
‫‪٤‬۔� � � �م �ب � اادداا� �� � اا�� � �ط � اا‪:‬‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫�  �  �  �ررب  ���دد�‪  �  �،‬هه�ر���  �  �‪   ��،‬ااس  �ررب  �  �ب  �  �  جئثئ يب   ددے  � ‬
‫ن‬ ‫ض‬
‫ااس  ��ض  ��رر��  ����اام   �۔ااوورر  اا�  �اا�م  ��ؒ  ��  �ن  ��‪،،‬ﻗﺎل ﻣﺎﻟﻚ‪ :‬واﻷﻣﺮ اﳌﻜﺮوﻩ‪ ،‬اﻟﺬي ﻻ‬
‫‪13‬‬

‫اﺧﺘﻼف ﻓﻴﻪ ﻋﻨﺪ�‪ .‬أن ﻳﻜﻮن ﻟﻠﺮﺟﻞ ﻋﻠﻰ اﻟﺮﺟﻞ اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬إﱃ أﺟﻞ‪ .‬ﻓﻴﻀﻊ ﻋﻨﻪ اﻟﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬وﻳﻌﺠﻠﻪ اﳌﻄﻠﻮب‪.‬ﻗﺎل ﻣﺎﻟﻚ‪ :‬وذﻟﻚ‬
‫‪14‬‬
‫ﻋﻨﺪ� ﲟﻨﺰﻟﺔ اﻟﺬي ﻳﺆﺧﺮ دﻳﻨﻪ ﺑﻌﺪ ﳏﻠﻪ‪ ،‬ﻋﻦ ﻏﺮﳝﻪ‪ .‬وﻳﺰﻳﺪﻩ اﻟﻐﺮﱘ ﰲ ﺣﻘﻪ‪ .‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﻬﺬا اﻟﺮﺎﺑ ﺑﻌﻴﻨﻪ‪ .‬ﻻ ﺷﻚ ﻓﻴﻪ‪،،‬۔‬
‫بز‬ ‫ز‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ض‬
‫��رض �ررت � وو�ب � �� اادد اا� �� � سب ببب م ر�بيددرر� وواا� ب بب � اا� ااوورر �دد ��� �ء �اام ��ر�� ‬
‫�‪:‬‬
‫ت ز‬ ‫ز‬ ‫رز‬‫ئ‬ ‫ئز‬
‫��ااس �ج �مله � اا�ئ ر � �‪،‬ااوورر � م�رئيددرر� ��� ااوورر �� ئااوواان � � � ‪،‬ااس � ع�ووه �دد � �� � ‬
‫خ‬
‫ااس � �ددق اآرر� � ‪15‬۔ � ااس �ج ��� �� �ئاا� �‪� �� ،‬ئيدداارر� �  اادداا� �� � ددوو� � رر� �� � ‬
‫ت‬ ‫خ‬ ‫ت‬
‫ي ياا�ووه  �سب  �  �  �  سب ببب  ساا�ن  �  �  �  بياا�  وواارر  �  اادداا�بپاارر��‪،‬بيااووه  �سب  �  �  �  �  �ااه  �ااه ‬
‫ن‬ ‫ت‬ ‫ٹ‬
‫اب  اا�   ووه  �سب  �  �  ��راآن  ��  �  �� � ��  ئباا� � �ف  �  اادداا� �  � ‬ ‫ئاال  �ل  �  �م  �  رر��  ‪،‬ا ب‬
‫بن‬
‫� ددبياا� ااوواا� ب بب � ‪َ :‬وإِ ْن َﻛﺎ َن ذُو ﻋُ ْﺴَﺮةٍ ﻓَـﻨَ ِﻈَﺮةٌ إِ َﱃ َﻣْﻴ َﺴَﺮةٍ ‪16‬۔‬
‫ز‬ ‫ز‬ ‫ت‬
‫ �رم ��‪� � �،‬اا�� ��‪ �،‬ااس اا�� � ‬ ‫اا� اا� �رر ب � ئباا�  ااس � � � اا دداا�� � وو� � م ر�ئيدد رر� ر‬
‫ز‬
‫�دد �� � � �� � � � ‪ � ،‬اادداا� دد� � � ددے �ااس � �ض  � � �ء �اام � �اام ��راارر ‬
‫خ‬ ‫ت‬ ‫ٹ‬ ‫ت‬
‫دديياا� ۔ااوورر  اا�  �ئيدداارر  اادداا�  �  �  ئاا���وواا�  ااوورر  ئاال  �ل  �  وو�  �  �ئاا�  ‪  �،‬ئ يقئيئاا�ئيدداارر  �  ااس  �  �  ئباا� ‬
‫‪17‬‬

‫خ‬ ‫ٹ‬ ‫خ‬ ‫ت‬


‫�� رر�  ��  ��‪،‬ئاا�  ��ن  �   دد�  ووااج��  اا� اا رر�  �  �  وو�  �  ئاال  �ل  �  �ررئ  �م  ��  �‪�  ،‬ئ ييقئئ اا�  �‪ ،‬‬
‫ٹ‬ ‫ت‬ ‫ش‬
‫ٓپ  ﷺ �ااررشاا دد  �‪» :‬ﻣﻄﻞ اﻟﻐﲏ ﻇﻠﻢ« ‪ 18‬ااوورر  ااس  �ررب  �  ئاال  �ل  ��  وواا��اائپاا�  ااوورر �  اآئبرروو��  �  �� ‬ ‫اا پ‬
‫ش‬ ‫ٹ‬ ‫ت‬
‫ٓب  ﷺ �ااررشاادد  �‪» :‬ﱄ اﻟﻮاﺟﺪ ﳛﻞ ﻋﺮﺿﻪ‬ ‫��ئاا�‪،‬ااوورر  اا�  �  ���ئباا�ب  �  ����‪،‬اا پ‬
‫ئرز‬ ‫ئز‬ ‫ٹ‬
‫وﻋﻘﻮﺑﺘﻪ« ‪��"19‬اارر�ئاال  �ل  � ااااس  �  اآئبرروو�  ج�ل  �دد��ااوورر  ااس  �� اادد��  �ئ ر  �دد��"�  ددوورر��  � ‬
‫ٹ خ خ‬
‫��ه  �  �م  ددرر�  ئبرر� ���  �  سئ ببب  � �  �  �اادد�ئيااااس  �ئباا�ب  �ئاااآساان  �  �‪  ،‬اا�  ااس  � � � ع�ووه ‬
‫ز‬ ‫ز‬
‫ �ب  �  �رر  ���  �ررم  �ددئ  ��  �  ااس  �  �  �  �  �  � ‬ ‫م ر�ئيدد�  رر�  �  اادد اا�  �ن  �  �  ��  ئياا�  � ب‬
‫ئز ئرز‬
‫��اا�� اا�ئ ر� �۔‬
‫خ‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫خ‬ ‫ث‬
‫ااس � اا� اارر� �اا�ع �‪ �،‬اا�ددئيب � �اارر �م �ئاا�  ااس س بب ��ااب �� وو�ء �اامؒ � �ج ‬
‫��راارر دديياا� ‪20‬۔‬

‫ت‬ ‫ئرز‬ ‫ت‬


‫‪ �:٥‬وو�ت � � اادداا� �� وو�ن � �� ��� �� �� � �ئ ر �ررت‪:‬‬

‫‪67‬‬
‫ئ‬ ‫خ ت‬
‫� وواارر �ي يددوو��روو�ت � � � � �ء �اامؒ � اآررااء‪:‬ااي يك � �ئزززه‬
‫خ‬ ‫خ‬ ‫ت‬
‫��رره ئباا�� � �� �م �اا� اادداا� � � باا��� وواا�ن ��� �وو� �ررم ��� �بيرر� ‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫رز‬ ‫ت‬ ‫ئرز‬ ‫ت‬
‫��ددررسب � � ‪،‬اا� ااس � �ئ ر �ررب � �ئي ر � �� � � ��ه � � وو�ب ئباا� �ئ � ااس ئبااب ��� ‬
‫خ‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫�  �  اا�  �ئيدداارر �  �  �  اادداا� �  ئاا�  وو�ئاا� �  �  ااس  �  �ررم ���  ووه  � �  �س بب  �  ااب يك �   رر�  �اا� ‬
‫��ن  �  �رر  �ع پ‬
‫ �خ  �ے  �‪،‬ااوورر  �  رر�  �  ووه  ئباا�  �  اادداا�ے  �ااوورر  �  ئ ب اا�  �ئيدداارر  �  �ف  �  �ئبة   ااس  رر�  ��اا� ‬
‫ت‬ ‫ظ‬
‫��ن �  �ددے �‪،‬ظااهه�ر� � ااس  �رر ب  � ��رره رر� � ئباا�  �  �  �� ‪،‬ااوورر  � �  ااس  � اآ�� ااوورر �� ��  �� ‬
‫ظ‬ ‫خ ت‬
‫‪ � �،‬اا� ��ن � � ف �� � � � رر اا�ئب ااس � ئ پ ااس ووه رر� �ط رر� � ۔‬
‫رز ٹ‬ ‫ت‬ ‫خ‬
‫��رره  �ئي رر  �ئيدداارر  ��   ااُدد�رر  �  وو�ت  �  اادداا��  �  �  �  ��  ددببااؤؤؤ  �  ااوورر  �  �  �  �  �  �تي ر  تاال ‬
‫ز‬ ‫ز‬
‫ �رم  ��  � ‬ ‫اب  �  �  ��  �وو�  وواا�  �ئيززز  �  ��  �  ررب ي اادده  ��  ��    ‪�  �،‬رر�ع  ؤؤاا�  رر�  � ر‬ ‫�ل  �  �  ئبا ب‬
‫ن‬ ‫ت‬ ‫�� ب‬
‫ �ب  �  �ئياا��  اائيك  رر�  �  ��  �� ‬ ‫ �ج  �  �  �  ووه  رر�  ااُدد�رر  �  �  مئئااس بب  �  �  ئبرراائبرر  �� ب‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫ئاا� �ئيدداارروو�ت � ااُدد�رر� اادداا�� �ئپاا����  ‪21‬۔‬
‫ز‬
‫��رره �  �ء �لكتيه  � �ل � �� � ‪�،‬ء اا�ف ��ر�� � � �م �رر � وو�ه �ء �ررم � ‬
‫ٹ‬ ‫ز‬ ‫ت‬
‫ �رم  ���  � ‪22‬۔  �ااااُدداا�رر  �  �  �  �  اادد اا�  �  ئاال  �ل ‬ ‫��‪،‬اا�  �  دد�ے  ��ں  �  � ووررب  �  وو�  � ر‬
‫رز ز‬ ‫ذ‬
‫ر�رم ��راارر دد� � �� �۔‬ ‫�� �رروو� � �ض � ااوورر��ن � �ق � �� � � ��رره �ئي ر‬
‫ن‬ ‫ت‬ ‫ض‬
‫‪��:٦‬رض ��مله � � �ه رر� ��رره وو�ت � � ااس � ااتيك � � �� � �ط � وو�ل �تاا‪:‬‬
‫ااس � � �ء �اام ؒ � ددوورراا� � ‪:‬‬
‫ڑ‬ ‫ت ئئرز‬ ‫�‬
‫‪ :١‬په�ئ رراا� � � � �مله � � �ررب  � ر � ‪،‬ااس � � ئباا� اا� دد� �� � �رر دد�� ااوورر � � ‬
‫ت‬ ‫ڑ‬
‫وو�ل ���� �اا� � ��� �� دد� � اا� � � �رر دد� �� �� �باا�۔�� � اام � � ‬
‫خ‬ ‫ت‬ ‫خ‬
‫�ئاا� اا� � �سؓ �ء ئ اا� � � اائبرراا� �ؒ ‪،‬اا� اا�ف � � اا�م ر ر��ر‪،‬ااوورر �اا� � � اا��ررؒ ااس �مله � ‬
‫�ااززز � �� � ‪23‬۔‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت خ خ‬
‫‪:٢‬ددؤؤ�ئ رراا� � �� �مله � � �ررت ئاا�ئؤرر � ۔�� � �ج دد� �� � ئ اا� � �ررت � دد اا� ‬
‫ت‬ ‫خ‬ ‫خ‬ ‫ت‬
‫� � اا� )�ت( � �ص اا�  دد� � رراا� رر� ��اام ااوورر �دد � دداا� � اا� �ج وو�ت �رره � � � � ‬
‫ئ‬ ‫ذ‬ ‫ذ‬ ‫صذ‬ ‫ت‬
‫�ررت �  اا� � �  ��ن � � اا� دد� وواا� ب بب اا�ددااء دد� �� � ��ئززز � ��۔‬
‫بث ت ت‬ ‫ز‬ ‫بز‬
‫ ‪،‬رب ي دد�   اابببؓ  ااوورر  باا�  �  �  ��  ��ؒ‪�  �،‬يؒ‪،‬اا�  اا��سب بيبؒ‪،‬ااوورر  اا�م ‬ ‫��  �اام  �  �  � اااا�  �ؓ ر‬
‫ذ‬ ‫ش‬
‫ش بعئئؒ �م �ا رار � �� � ‪،‬ااوورر �  اا� اارر� �� �ه ه بب � ‪24‬۔‬
‫خ‬
‫اب ؤؤه � اا� �� � �� �ے � � ‬ ‫اا� �اا�ؒ � � ‪:‬اا� ااييك  � �ددوو�ے  � د د� دد� �� �‪ ،‬ا ب‬
‫ئث ت‬ ‫ئز ز‬ ‫ت ئرز‬
‫�  دد�  ��  �  ساا�  �ددوو‪  �،‬دد�  �  �رراااادداا�ددوون  ���  �ررب  �ئ ر  �  �۔� ا رارئيدد  �   اائببؓ‪،‬اا� ‬
‫يث‬ ‫ث‬
‫ه‬
‫� �  ااس �مله ‬ ‫�ؓ‪�،‬ااددؓ‪،‬اا� اا��سب بيبؒ‪،‬ساا�ؒ‪� �،‬يؒ‪،‬حماا ددؒ‪،‬اا�م ساا�ؒ‪،‬اا�م ��ؒ‪،‬اا�م �ررؒ‪،‬اا�م  هب ي مؒ‪،‬اا�م اا�قؒ‪،‬اا�م اا� ؒ‬
‫خ‬ ‫خ‬ ‫خ‬
‫اب �� �� ��ر�ئياا‪ �:‬ددوو�ن ‬ ‫�ناا�نيدده ��رااررددنياا�‪�،‬ناا�ااددؒ�  اا� ددوو�ن ��ں �  ااس �ح �مله ���طا ب‬

‫‪68‬‬
‫� ع�و ِوم ااس�� ووددنينننيه‪  - ��� ،‬دد� ‪�،٢:� ،٢٠١٧‬رره‪٢:‬‬
‫�ن  �� ‪25‬۔ �ئناااا�  �سؓ � �ل � � ااس �مله � �� ب‬ ‫�جتن ع ن‬
‫ �ج ‬ ‫� اا� ااوورر ااس � رر�لﷺ � س اا�  گ �اا‬
‫خ‬ ‫ت‬
‫� �۔اا�م � ااوورر اا��رر � � �ل �۔ااس �� ااس �ررب � ��رص �ااه اا� � �� � وو�ل �رر�� ااوورر ‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت ئرذ‬
‫� � �ف �رر��‪�،‬اا� �ررت �ئ ر� ۔�� دد� �� � �ررت ددررست �� �۔‬
‫خ‬ ‫ئرذ‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ذرذ‬
‫�ررے  ئ رددئيك  ��  ��رره  �ررب  �  �ب  �  �  �رر�  �  ‪  ،‬ااس  �  �ئ ر�  ��  �  اا�  ��رض  � ااه  دد� ‬
‫ظ‬ ‫ض‬ ‫ض‬
‫�  اا��  ��  ��  �ووض  �  �  �  �  �اا�ددرر�  ���رض  �رراااادداا�ددوو‪   �  �،‬ددس  ددرر�  ددووں  �۔ظااهه�ر  �  �  � ‬
‫ت ئرز‬
‫‪26‬‬
‫�ررت �ئ ر� �۔‬
‫بغ‬ ‫غ‬
‫ع�� ببرر�ن  اا�� � يعغب اا�ؒ  � �‪ :‬وﻟﻮ ﻛﺎﻧﺖ ﻟﻪ أﻟﻒ ﻣﺆﺟﻠﺔ ﻓﺼﺎﳊﻪ ﻋﻠﻰ ﲬﺴﻤﺎﺋﺔ ﺣﺎﻟﺔ ﱂ ﳚﺰ ‪ "27‬اا�� � ‬
‫ئرز‬ ‫ن‬ ‫ذ‬ ‫ذ‬
‫�ددؤؤ�ے � دد� اانيك هه�راارردد� �� �ااوورر ووه ��ن � �ي ن پ اا� �� �� �ے � �ئ ر � ��۔‬
‫ف‬
‫اور  ا�م  �ؒاس  �  ��  �ر��  �‪ :‬وﻬﺑﺬا �ﺧﺬ‪ .‬ﻣﻦ وﺟﺐ ﻟﻪ دﻳﻦ ﻋﻠﻰ إﻧﺴﺎن إﱃ أﺟﻞ‪،‬ﻓﺴﺄل أن ﻳﻀﻊ ﻋﻨﻪ‪،‬‬
‫وﻳﻌﺠﻞ ﻟﻪ ﻣﺎ ﺑﻘﻲ ﱂ ﻳﻨﺒﻎ ذﻟﻚ ﻷﻧﻪ ﻳﻌﺠﻞ ﻗﻠﻴﻼ ﺑﻜﺜﲑ دﻳﻨﺎ‪ ،‬ﻓﻜﺄﻧﻪ ﻳﺒﻴﻊ ﻗﻠﻴﻼ ﻧﻘﺪا ﺑﻜﺜﲑ دﻳﻨﺎ‪ .‬وﻫﻮ ﻗﻮل ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﳋﻄﺎب وزﻳﺪ‬
‫ﺑﻦ ﺎﺛﺑﺖ وﻋﺒﺪ ﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ‪ ،‬وﻫﻮ ﻗﻮل أﰊ ﺣﻨﻴﻔﺔ ‪  .‬اس �  � ہ � ہ ب‬
‫ارا��  �م �از  ��  اور  �  اس  �  ا��ل ��  � ‬ ‫‪28‬‬

‫ وا� � اور وہ اس � � � وہ اس � د� �� � �� �دے ‬ ‫ ا� � �دو�ے � � ذ� � �ت � د� ب ب‬ ‫� ا� ى‬


‫زئ‬
‫ ���  ��  اس  �  �  اس  �رت  �  وہ  د�  �  �  �ض  �  د�  �  � ‬
‫���  وہ  �  د�  �راادا�ے  �  �  �رت ر‬
‫ث ت‬ ‫خ‬ ‫ت‬ ‫خ‬ ‫خ‬
‫ؓ‪،‬ز�� � باب   ‬
‫ؓ‪،‬ا��ؓ ��ل � اور ا�م ‬ ‫�رى � �ر�� � ى�ا� وہ � ��� د� � �ض �رو� �ر�� ‪�� �،‬ا� ى د‬
‫ا��ؒ �� � �ل �۔‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ف�� بث ت‬
‫��رره �ص  بيه ااوورر اآ اا رر ب اا� � وو� � �ب � �� � دد� � � � �س اا� �� � ��ب �رراا� ‬
‫��راارردديياا��۔‬
‫‪  �:٧‬وو�ل �� � � رر� رر�‪:‬‬
‫ش‬ ‫نن‬ ‫ز‬ ‫ز‬ ‫ت‬
‫ٓٹ  ﷺ �ااررشاادد ‬‫�ب  ووسبزب  �  � دد  �ددرروواارره  ��ددب ي اا�  ااوورر  ��رض  �  �  �  �ح  ��  اا� اا�اام  ��راارر  ددنياا�  ‪،‬اا پ‬
‫ب‬
‫بن‬
‫� ‪ " :‬ﻛﻞ ﻗﺮض ﺟﺮ ﻣﻨﻔﻌﺔ ﻓﻬﻮ وﺟﻪ ﻣﻦ وﺟﻮﻩ اﻟﺮﺎﺑ " ‪29‬ااوورر �دد  � ببااررے  � � �دد  �  �� � دد  �   اا�ببل ‬
‫ز ت‬ ‫ئز ئرز‬ ‫ز‬ ‫ش ت‬
‫ببررددااسب  �  ‪   ،‬ااس  �  رر� �  ساا�ن  �  ��ه  اا� اا  �ئ ر�  ‪�  �،‬ء  اا�ف  �  ��  �  اا�ررب  �  ��ه  اا��  � ‬
‫ئز ئرز‬ ‫ئز‬ ‫نن‬ ‫ت‬
‫اا�زززت ددي  � ‪30‬۔ � � � � �  �ن �  �دد ���  � ااااوورر ااس � ��ه اا� اا��ل  اا�ئ ر � ‪� ،‬رر��ئ ااوورر ‬
‫�� � �� ��� ‪31‬۔‬
‫ض‬ ‫ض‬
‫اا� ئباا� � � � رر� �� �ل ��ن �� ��� � ئباا� ااس ��� ��راارر ددئياا�� �� اا� �ل ��ن � ‬
‫ز‬ ‫ز‬
‫� دد�  � ئبرراائبرر � � �  ئياائباا� دد� �وو�ل �� وواا��رر ��� �‪،‬ااوورر اا�  �ل ��ن  � � دد�  � ��  � ررئياادده ‬
‫ن‬ ‫ئز‬ ‫ز‬
‫� � دد�  � ببررااببرر ���  �  � �ئباا� ��  ��ااوورر  رراا� رر� �ئ �  �اا� � اا��‪ ،‬ااوورر  اا� �ل ��ن �  � ‬
‫دد� � �� � � � � دد� � � اا� �اارر �ئ � س اا� �� ‪ � �،‬رر� ئباا� �ئ � وو�ل �� ‪32‬۔‬
‫ت‬ ‫خ‬ ‫ت‬ ‫ٹ‬ ‫ت‬
‫وو�ت �  اادداا� �� تيااتاال �ل � �ررت � �� رراا� � خ�ف دداارراا�ء )�اا�ت(� دد�ي  ٰ� �ے �ج ‬
‫‪69‬‬
‫ئ‬ ‫خ ت‬
‫� وواارر �ي يددوو��روو�ت � � � � �ء �اامؒ � اآررااء‪:‬ااي يك � �ئزززه‬
‫ت‬
‫رراا�  �  اادد اا�  �  �  �   ددے  �  �  �  اادداا�  �ے  �  رراا�  �اائيك  �ب  �  �  �  �ددئياا��  �‪،‬ااوورر  اا�  ااس  �  �  � ‬
‫ن‬ ‫خ ت‬ ‫خ ت‬ ‫خ‬
‫اادداا�  �  �ے  �  ��  �ل  ��ن  ���روو�ت  ��  ��  �  دد�  �  اادد اا�  �ے  �  ‪،‬اا�  ��روو�ت  �ه  �ل  ��ن  �  � ‬
‫ت‬ ‫ت ت‬ ‫ز‬ ‫ز‬
‫دد� � ر راا� �� � ر راا�رر� رراا� �وواا� �ددئ �� �‪،‬ااوورر اا� � �� � �� ااس � ااس وو�ب ئك � � رر� � � ب بب ئك ‬
‫� ووه � اا دداا� �اا�م � �ووااددے ۔‬
‫‪33‬‬

‫خ‬ ‫ت‬ ‫ت‬


‫‪�:٨‬ن � اادداا� � ئاا�� �ررت � � �� �ئاا‪:‬‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫� ب ب اا�بقسبيط � ذذذ� � اابيك �اال � �اا�ئاا� � اا� �ئيدداارر� � �ه �ن � � � � � اادد اا� � ‬
‫خ‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ئاا� �ددئ ��اا� �ررب  � ئباا� � � � � �مله �� �ئاا‪،‬ااوورر �ررئ �رر� � �م اا�ط �  اادداا� ��� ‬
‫ت‬ ‫ٹ‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫���� رر�ھباا�‪،‬وواا� رر� � ‪ �،،‬بباا�بقسبيط‪ � �،،‬اا��ي�ب ضب  � ااس اا�� �اا�ت  �ددي �� � � اا� �تيدد اا رر ‬
‫ئض‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫�رره وو�ت � �� � اادد اا� ���  ااس �ررت �  اآ�ه � ئباا� اا�ط �� �رراااادداا� اا�ووررئ ��‪،‬ااوورر ئباا� � � � اا�ل ‬
‫ت‬ ‫ن‬ ‫ت‬ ‫ئز ئرز‬
‫�م اا�ط ��� � اا�ئ ر ��۔ااس � �اال � � � �� ئباا�ئقسئيط �  ااس �ج � �ط �ت ااددررست �؟‬
‫ت‬ ‫خ‬ ‫ت‬
‫ئباا� � � � ئباا�ئقسئيط � ااس �ح �ط �ئااددررسب � ‪،‬ااوو رر �ئيدداا رر � �ف � � �ه اا�ط � � � � ‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫ن�م اادداا� ئياا ااس  � ئاا�� �ررب  � ئباا� �� �  ��  ��� ووه �  � ��  �ه �  � � � ددے ‪،‬ع�� اا� ‬
‫� جي‬
‫� يم � �� �‪ :‬وﻟﻮ ﻗﺎل ﻛﻠﻤﺎ دﺧﻞ ﳒﻢ‪ ،‬وﱂ ﻳﺆد ﻓﺎﳌﺎل ﺣﺎل ﺻﺢ‪ ،‬واﳌﺎل ﻳﺼﲑ ﺣﺎﻻ ۔‬
‫‪34‬‬

‫ت‬ ‫ت‬
‫‪���:٩‬ر� � � � اابيك � �ب � �ررب � اا�ط ��مله اا� � بباا� رر� �؟‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫�  ئباا�ئقسئيط  �  ��  �  �  اائيك  �  �  ��  اا�ط  �   اادداا�  �  �رره  وو�ب  �  �  �  اا�  � ر��  �  � ‬
‫اب  � اا� � ااوورر � � ساا� بباا� رر� �� � �ه �بياا�� � ‬ ‫� ااي يك ��ر�  �اا�ل ��� � �� �مله ا ب‬
‫��  � � ر�ق اآ�� �۔‬
‫� ت‬ ‫ت‬
‫اا�‪ :‬دداا� �اا�ل ��� ‪،‬دداا� � اا�ل �  �ررت  � �مله � �� ��رق � �ے �‪،‬ااوورر دد اا�  �  � ب ‬
‫ث‬ ‫ئث‬
‫�مله � � اا دداا�  � �  �  � ددئ  � ووه �� رر  ساا� ئباا� رر� �۔دداا�  � وورر ااء اا� �ررب  � �� �م ‬
‫��رااررئ پ اا� �۔‬
‫ف‬ ‫ش‬
‫�� �ا� �ر�� � ‪ :‬وﻳﺒﻄﻞ اﻷﺟﻞ ﲟﻮت اﳌﺪﻳﻮن ﻻ اﻟﺪاﺋﻦ ‪.35‬‬
‫ذ‬ ‫ت‬ ‫ذ‬
‫ب‪��:‬ن � �ب ���  ااس � � �ء�اا ؒم � �س بب د د� اا�اال �‪:‬‬ ‫ب‬
‫ش‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ن‬
‫��ن  � �ت  � �ررت  � دد� �� �رري ؤؤاا� ب بب  اا�دداا��باا�‪، �،‬شاا� ‪،‬ااؤؤرر �رر �ء �لكبيه �� ‬ ‫‪ :١‬ث‬
‫ث‬ ‫عي‬ ‫س‬
‫� � ‪،‬اا�م  ب ي‪،‬ا خا�م � ‪�،‬اارر‪،‬اا�م �� ‪�،‬رر ‪،‬ساا�‪،‬ااوورر اا�م اا��ؒ �� �ل �۔‬
‫بث‬ ‫خ‬
‫اا�م اا�� حبببلؒ �� ااب يك �ل � � ۔� �� ��ل �رر � � � اا� ��ن  � وورر ااء ااس دد� � �� ‬
‫ت‬ ‫ن‬ ‫ت‬
‫ؤؤ�� �دد� � اا�  �ررب  � ��ن �  �ب � دد�  �  اادداا� �ررئ ؤؤاا� ب بب � ��  ‪� �،‬س بب ساا�  دد� �� � ‬
‫رر� �۔‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ن‬
‫ددوو�ئ رراا� � � � ��ن  � �ب  � �ررب  � دد� � اادداا� �ررئ �رر� وواا� ب بب  اا�دداا� �� � دد� ‬
‫بث‬ ‫ن‬
‫�� � رر� �‪،‬اا�� ��ن  � وورر ااء دد� � �� �دد� ‪،‬اا�م اا� �� ‪�،‬اا� � اا�‪ ،‬اا�ق‪ ،‬اا��‪ ،‬طااؤؤؤس‪،‬‬
‫‪70‬‬
‫� ع�و ِوم ااس�� ووددنينننيه‪  - ��� ،‬دد� ‪�،٢:� ،٢٠١٧‬رره‪٢:‬‬
‫ز‬
‫اا��� �‪ ،‬اا�م ر رهه�ري‪،‬ااوورر �� ااببرراا� �� � � ۔‬
‫‪36‬‬

‫ت‬ ‫ئث‬ ‫ن‬


‫�  ��  ��  ��  �  ��  �  رر اا�  �  ��  ددئ  �‪��  �  ،‬ن  �  وورر ااء  �  ��  وو��  �  �ررب  � ‬
‫دد� �� �  رر� �۔� رراا� �س بب ااؤؤرر اا� ئباا�فقه �م �� � ‪37‬۔ ‬
‫ٹ ٹ‬
‫‪�:١٠‬ٹ يڈڈٹ � ��‪:‬‬
‫ز‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ئرز ت‬
‫�ييدداارر� �ف � �رر� ����ئ ر �ئاا�‪ ،‬ااس � � � ��ب  � اائ يك �ررب  � ‪� �� ��،‬ن  �� ‬
‫ن‬ ‫ت‬ ‫ظ‬ ‫ت‬
‫�� �ء � �� �  اا� �ئ ضت ئياا ددوو�ے اا�ظ � ��ت اا� � � � � �� �� اا�رروو� بيااساا�ن اا� ‬
‫� وواا� � ��۔‬
‫بض‬ ‫بض ت‬ ‫ت‬
‫� اا� ��ب � � ب اا� � � � � � �  ااس � �  اا� � رر�ع � ��‪  � �،‬ااس � � ب‬
‫ب ‬
‫� �ع �رر ��� �۔‬
‫بخ ت‬ ‫ٹ ٹ‬
‫اا بٓج  �  �ب يددب  �  ااس  �جبددبيدد  �  اابيك  �م  ااوورر  �و بوج  �  �  �  �۔�  �  ااددااررے  بياااا�ص  ااس  �  � ب  ااوورر ‬
‫ت ئرز‬ ‫ت‬ ‫ٹ‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫�رر�  �  �  ‪،‬ساا�  �  اا�ت  وو� وو�  ��  دد�  �ئاا�  ‪  ��  ��،‬دد اا�  �  �م  �ئاا�  �  �  �ررت  �ئ ر�� ‬
‫ئ‬ ‫ت‬ ‫خ‬ ‫ت‬ ‫ئ‬ ‫ت‬ ‫خ‬
‫ب  �  اا�ب  �� دد  �  دداائرره  �  �  اآئاا�‪  �  �،‬اان  �  اا�ب  ��  ‪،‬ااوو رر  �  �دد��ئ ززز ‬ ‫��  ااوورر  اادداارروون  ئياااا�ص  �  �ئ ب‬
‫ت‬ ‫بض‬ ‫بض ت‬ ‫نن‬
‫��‪،‬ااوورر �� اااا�ف � ��يؒ � �� � � ب � � اا� � ااددررسب � ‪38‬۔‬
‫خ‬
‫ح�� �‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫خ ت‬ ‫خ ت‬
‫‪�:١‬ييددوو��روو�ب  � �مله � اادد�رر ��روو�ب  � �ررب  � �� �� �اا��  ُددررسب  � �� � ااوو رر ‬
‫اا� �م �۔‬
‫ئئرز‬
‫‪:٢‬ااُدد�رر � � اادد اا� �� ئياا��ن � ددوو�ن �رر� � ر �۔‬
‫خ‬ ‫خ ت‬
‫‪:٣‬ااُ�رر �ييددوو��روو�ب � � � �� �  � � ررب ي اادد� ررب ب اا� � � اآ� ۔‬
‫ز‬ ‫ز‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫‪� �:٤‬ت � � ت ي اا� � اادداا� �� � �ررت � م ر�ت ي دد� �ح � ررتياا دد� ��� ااوورر �مله �دد � � ‬
‫ت‬
‫دداا� �‪�،‬ااه �مله �� وو�ت  ااس �ح � �ط �� � � ‪،‬ئياا� � � �  ااس �ج ��� ���۔‬
‫صض‬ ‫ظ‬ ‫ٹ‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫‪:٥‬دد�  �وو�ب  �  اادداا�  ��  �  �ررب  �  دداارر  �ببااررب ب اارر  ��  ��  �  �  � ب بب  �  ااس  �باال  �ل  ظااهه�ر  �‪ �،‬ر�  ‬
‫خ‬ ‫خ ت‬
‫�ااه � اا�ررب � � ساا�ن �وواا� � �� �اا�� وو�ل ��۔‬
‫ئن‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫‪�  � �:٦‬رر رر� �� ساا�ن اا� ئپااس رر��‪،‬ااس �رر� رر�  ��  ساا�ن � � اا� اا�دد � � �  �ل ‬
‫ئ‬
‫� �ئززز � �۔‬
‫ذ‬ ‫ذ‬ ‫ذ‬
‫‪:٧‬رر� �ساا�ن اا� رر� رر� وواا� � ئ پ ااس هه�ك ��� � ساا�ن � � اا� دد� � ئبرراائبرر � ‪ � � �،‬د د� ‬
‫ز‬ ‫ذ‬ ‫ن‬
‫�� � � رر�‪،‬اا� ساا�ن � � � � � دد� � ئباا� رر� دد� وواا� � ذذذ� وواا� ب بب �� ‪،‬اا� ساا�ن � � ررتياادده � � اا� ‬
‫خ‬ ‫خ‬
‫رر� � وو اا� � � ��  وواا�   ااس � دداا� � � دد� � ررب ي اادده � رر� � وواا� � د د� وواا� ب بب ��۔‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫‪:٨‬دد�  �   اادداا�  �  �  �  �ه  �ب  �  �  دد�  �  اادد اا�  ���  � ب بب  �  �  وو�ب  �  اادد اا�  �  �رر�  �ن ‬
‫ت‬
‫ُددررست � ۔ ‬
‫‪71‬‬
‫ئ‬ ‫خ ت‬
‫� وواارر �ي يددوو��روو�ت � � � � �ء �اامؒ � اآررااء‪:‬ااي يك � �ئزززه‬
‫ت‬ ‫ن‬
‫‪ �:٩‬اا�ط � اادداا� � �  اا� ��ن  )�ييدداا رر( � �ب ��� � � �مله � �� ئباا� رر� �‪ � � ،‬دداا� ‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫� �ب � �ررب � بباا� رر�� ‪ ��،‬ئباا�)دداا�( ااس � رراا� �۔‬
‫ئرز‬ ‫ث‬ ‫ت‬ ‫ٹ‬
‫‪�:١٠‬ئ يدد �� اا�ت �اا جٓج � �و جوج � ‪ � � � � �� �،‬ااس � ااك��ر �ء � ااس ��ئ ر ��راارر ددئياا�۔ ‬

‫‪This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.‬‬

‫‪References‬‬
‫ج‬ ‫ثث‬
‫‪ 1‬اا�اا�‪ �،‬اا��‪،‬اا� � �اا�‪،‬اا� �‪�،‬ع اا� وويٰ‪ ،‬دداارراا�ث ي ‪�،‬هه�ره‪٢٠٠٦،‬م‪ ،‬ج‪،٢٩‬ص‪٤٩٩‬۔‬
‫‪Aḥmad bin ‘Abd al Ḥalym, Ibn e Tymiyyah, Majmoo‘ al Fatawa, (Cairo: Dār al Ḥadith‬‬
‫‪2006), 29:499‬‬
‫خ ت‬ ‫ث‬
‫‪ 2‬اا���‪�� � � � �،‬اا� ‪ �،�،‬اا�ووطاارر‪ ،‬دداارراا�بيب ‪�، �،‬وون باارر�‪  ،‬جج‪ ،٥‬ص‪١٧١‬۔‬
‫‪Muḥammad bin ‘Ali, Nyl al Awṭar, (Egypt: Dār al Ḥadith), 5:171‬‬
‫ت‬ ‫ن‬
‫‪3‬اا�ساا�‪،‬ع�ء اا�� ‪،‬اا�� �دد‪�،‬اا� اا�صئاا� � �� اا�اا�‪ ،‬دداارر اا� ‪�،‬ووب‪ �،‬ددووم‪١٩٨٦،‬م‪  ،‬جج‪،٥‬ص‪٢٢٤‬۔‬
‫�م‬
‫‪Aḥmad bin Mas‘ood, Badaʼe‘ al ṣanaʼe‘ , (Beirut: Dār al Kutub, 2nd Edition, 1986), 5:224‬‬
‫ن ت‬ ‫ت‬ ‫رز‬
‫‪4‬اا�اا�‪� ��،‬اا�� ‪ �،‬اا�بي ر � �� اا جب�ووع ‪ ،‬دداارراا��ووب‪�،‬وون تاارر�‪ ،‬جج‪،٩‬ص‪٢١‬۔‬
‫‪Muḥammad bin ‘Abd al Karim, Fatḥu al ‘aziz ‘ala hamish al majmoo‘, (Beirut: Dār al‬‬

‫خ ت‬ ‫ث‬ ‫ت‬ ‫� ت‬
‫‪Fikar), 9:21‬‬
‫‪ 5‬اا��‪ � �،‬اا�‪،‬اا�اا��‪�،‬اابية اا م� بيهددوو�بية اا��قبصدد‪ ،‬دداارراا�بيب اا�هه�ره‪�،‬وون باارر�‪ ،‬جج‪٢‬ص‪٢١٥‬۔‬
‫‪Muḥammad bin Aḥmad, Bidayat al mujtahid wa nihayat al muqtaṣid, (Cairo: Dār al‬‬
‫‪Ḥadith), 2:215‬‬
‫ج‬
‫ا�‪،‬ج‪٤‬ص‪١٣٢‬۔‬ ‫‪ 6‬اا��‪،‬اا��اا�‪ ��،‬اا��‪�،‬اا� � اا�‪ �،‬اا�هه�ره‪،‬ا‬
‫‪‘Abd allah bin Aḥmad, Al Mughny, (Cairo: Maktabat al Qahirah), 4:132‬‬
‫ن‬ ‫ت‬ ‫عب‬
‫ا�ب اا�س��‪�،‬ووب‪�،‬ن‪ ،‬جج‪١‬ص‪١٤٧‬۔‬
‫‪ 7‬اا��ي‪  ��،‬ي�ي ‪ ��،‬اا��ي‪ ،‬ددااررا ب‬
‫‪Muḥammad bin ‘iysa, jame‘ al tirmidhy, (Beirut: Dār al Gharb al Islami), 1:147‬‬
‫‪� 8‬رر ساا�۔‬
‫‪Ibid.‬‬
‫ت‬
‫وب ‪ �،‬ددووم ‪٢٠٠٣‬م ج‬ ‫ذ‬
‫‪،‬ج‪٢‬ص‪٢٤٣‬۔‬ ‫‪ 9‬اا�رري‪� ��،‬اا��‪،‬اا�فقه � اا�م ددااھ بب اا�رر�‪،‬دداارراا� اا�ع��بيه ‪�،‬و‬
‫‪Muḥammad bin ‘Abd al Raḥman, Al Fiqh ‘ala al madhahib al arba‘ah, (Beirut: Dār al‬‬

‫‪ 10‬اا��‪ �،‬اا�ق اا�‪،‬جبددبيدد� �� تب‪،‬ااددااررهت اا�اا نٓن ‪�،‬اا�‪،‬ا شاسااع تب ااوول ‪ ٢٠٠٩،‬ج‬


‫‪kutub al ‘elmiyah, 2nd Edition, 2003), 2:243‬‬
‫م‪،‬ج‪،٢٥‬ص‪٣١٠‬۔‬
‫‪Ishtiyaq Aḥmad, Jadid Fiqhy Mubaḥith, (Karachi: ʼidārat al Qurʼan, 1st Edition, 2009),‬‬
‫‪25:310‬‬ ‫ت‬ ‫خ‬ ‫خ‬
‫ت‬ ‫ث‬ ‫�‬
‫وب ج‬
‫‪،‬ج‪٤‬ص‪٩‬۔‬ ‫‪ � 11‬ر راادده‪�،‬اا�� � �‪ �،‬اا� ھ�ر� �ج م�ب�ي اا��‪،‬دداارراا�ء اا�ااب‪،‬اا��‪�،‬و‬
‫‪‘Abd al Raḥman, Majma‘ al anhur, (Beirut: Dār ʼeḥya al turath al ‘arabi), 4:9‬‬
‫ت‬ ‫ث‬ ‫غ‬ ‫بغ‬
‫وب ج‬
‫‪،‬ج‪٣‬ص‪١٦‬۔‬ ‫‪ 12‬اا�ع يغب اا�‪ � �،‬اا� �‪،‬ببرر�ن اا�� ‪،‬ھدداا� � �ح اا�عبييغي‪،‬دداارراا�ء اا�ااب اا��‪�،‬و‬

‫‪72‬‬
٢:‫�رره‬،٢:� ،٢٠١٧ �‫  دد‬- ��� ،‫� ع�و ِوم ااس�� ووددنينننيه‬

‘Ali bin ʼaby bakar, Hidayah, (Beirut: Dār ʼeḥya al turath al ‘arabi), 3:16
‫ �اايية ج‬13
‫۔‬٥٨‫ص‬٣ ‫ج‬، 
Ibid., 3:58 ‫ظ‬ ‫ت‬
‫بي ث‬ ‫ي‬ ‫ظ‬ ‫ن‬ ‫ين‬ ‫ب‬‫�ق‬‫بي‬ ‫ب‬
‫۔‬٢٤٨١:� ‫م � ب‬٢٠٠٤،‫اا� ب ي‬،‫ �سسة زززااييدداآل اا� �بياان‬،��‫ يق اا‬،‫اا�طااء‬،ؒ�‫ �� � اا‬14
Malik bin ʼanas, Al Muʼaṭṭa, (Abu Ẓaby, :Muassassah Zayid āl al nahyan), No.:2481
‫اب اا�ببا ب‬
‫۔‬٦١‫ص‬٢ ‫ج‬،‫ا‬ ‫ببا ب‬،‫ �ااب ية‬15
Hidayah, Bab al Riba, 2:61
‫ةة‬
‫۔‬٢:١٨٠: �‫ اا‬16
Surah al Baqarha, Verse No. 180
‫ �اايية ج‬17
‫۔‬٢٣٥‫ص‬٣‫ج‬، 
Hidayah, 3:235
‫ث‬ ‫ةة‬
‫۔‬٢٤٠٠:� ‫�بيب‬،١٤٢٢، ‫� ااوول‬، �‫دداارر �ق اا‬،‫� اا�رري‬،��‫� � اا‬،‫ اا�رري‬18
Muḥammad bin ʼisma‘il, ṣaḥyḥ al bukhary, (Beirut: Dār Ṭowq al Najat, 1st Edition,
1422), No.:2400
‫ث‬ ‫ت‬ ‫خ‬ ‫ث‬ ‫خ‬
‫۔‬٢٤٢٧:� ‫�بيب‬،�‫�وون � ووباارر‬،��‫ دداارراا�ء اا�ااب اا‬،‫� اا� �جبة‬،‫اا� �جبة‬،‫اا��م �� بيرربيدد‬، �‫ اا�وو‬19
Muḥammad bin Yazyd, Sunan Ibn e majah, (Beirut: Dār ʼeḥya al turath al ‘arabi), No.:2427
‫�و خون بتاارر� ب‬، ‫�هه�ره‬، ‫ب‬
‫بي ث‬ ‫� ت‬
‫۔‬١٩٦‫ص‬٣‫ج‬،  �‫� دداارراا‬،‫رردد اا م�باارر‬،�‫ �اا‬، ��‫ اا‬20
Muḥammad ʼamyn, Rad al Muḥtar, (Cairo: Maktabah Dār al Ḥadtih), 3:196
‫ب‬ ‫ت‬ ‫يث‬
‫۔‬١٣١‫ص‬١‫ج‬،��  ‫� دداارراا�م‬،‫ � ��ب‬، � � ،�‫ اا�ع ماا‬21
��
Muḥammad Taqy, Fihqy Maqalāt, (Karachi: Maktabah Dār al ‘uloom), 1:131
‫ت خ‬
‫۔‬٢٧٥‫ص‬٤‫ جج‬، ‫م‬١٩٩٢ ‫� ددووم‬،‫دداارراا��ووب �ن‬،‫اا�رراا�رر�ح ��اا��رر‬، � �� ، ‫ اا صك�ي‬22
Muḥammad bin ‘Ali, Al Dur al mukhtar, (Beirut: Dār al Fikar, 2nd Edition, 1992), 4:275
‫ب‬ ‫ة ن‬ ‫بث‬
‫۔‬١٢٨‫ص‬،٢٥‫ج‬،��  ‫اادداارره اا�اآن‬، �� �‫جبددبيدد‬،‫��اا�س�م‬، ��‫ اا‬23
Mujahid al Islam, Jadid Fiqhi Mabaḥith, (Karachi: ʼidārat al Qurʼan ), 25:128
‫ت‬
‫وب ب‬ ‫ز‬ ‫ز‬ ‫ز‬
‫۔‬٧٤‫ص‬٨‫ج‬، ‫دداارراا��و‬،‫ا�رااق‬ ‫ �ا ر‬،�‫ اا�صبعاا‬24
‫� �ا ر‬،‫ا�رااق‬
‘Abd al razzaq, Muṣannif ‘Abd al razzaq, (Beirut: Dār al Fikar ), 8:74
‫ب‬
‫۔‬٤٩٠‫ص‬٣‫ج‬،�‫ا‬ ‫ددااررا‬،�‫اا‬،�‫اا� �اا‬،�‫�اا� � اا‬،��‫ �� اا‬،��‫اا‬25
‘Abd allah bin Aḥmad, Al Mughni, (Beirut: Dār al Beirut: Dār al Fikar), 3:490
26
‫ �ررساا�۔‬
Ibid.
‫ �ا ج‬27
‫۔‬١٩٥‫ص‬٣‫ج‬،�‫ا‬
Hidayah, 3:195
‫ب‬ ‫ش‬
‫۔‬٣٣٢‫ص‬١‫ج‬،�‫د‬ ‫دداارر اا� د‬،� ‫�طاااا�م‬،� ��،�‫ اا�س يببباا‬28
Muḥammad bin Ḥassan, Muwaṭṭa imam Muḥammad, (Dimashq: Dār al Qalam), 1:332
‫ث‬ ‫ت‬ ‫لب بي‬
‫۔‬١٠١٣٣:� ‫�بيب‬،٢٠٠، ‫� �م‬، ‫�ووب‬، ‫دداارراا� اا�ع��بية‬،ٰ‫اا� اا�ي‬،�‫اا�� اا‬،��‫اا‬،‫ اا يھ�ي‬29
Aḥmad bin al Ḥusain, Al Sunan al kubraʼ, (Beirut: Dār al kutub al ‘elmiyah, 2nd Edition,
2000), No.:10133
‫رردد�ر ج‬30
‫۔‬٣١٠‫ص‬٥‫ج‬،‫ر‬
73
‫ئ‬ ‫خ ت‬
‫ااي يك � �ئزززه‬:‫� وواارر �ي يددوو��روو�ت � � � � �ء �اامؒ � اآررااء‬

Radd e Muḥtar, 5:310


‫�رر ساا�۔‬31
Ibid.
‫اا�رر اا�رر � اا�د ج‬32
‫۔‬٣٠٩‫ص‬٥‫ج‬،‫د‬
Al Durr al Mukhtar, 5:309
‫۔‬١٤٧‫ص‬٣‫ج‬،�‫ا‬ ‫ �ا ج‬33
Hidayah, 3:147 ‫ز‬
‫خ‬ ‫ز‬ ‫بي‬ � �ُ
‫ب‬ ‫اا�  ي ر‬،‫اا����ري‬34
‫ددااررا ب‬،�‫اا�اا�اا‬،� � �‫ر� اا�� اائبرراا‬،‫م‬
‫۔‬١٣٣‫ص‬٦‫ج‬،�‫دد‬، �‫� ددووم �وون اا�رر‬،��‫ا�ب اا�س‬
Zyn al Din Ibrahym bin Muḥammad, Al Baḥr al Raʼeq, (Dimashq: Dār al Kitab al Islami),
6:133
‫ رردد�ر ج‬35
‫۔‬٥٣‫ص‬٧‫ج‬،‫ر‬
Radd e Muḥtar, 7:53
‫ اا� ج‬36
‫۔‬٤٨٤‫ص‬٤‫ج‬، 
Al Mughny, 4:484
‫ جبددبيدد� ��بث ب‬37
‫۔‬١٣٢‫ص‬٢٥‫ج‬، 
Jadid Fiqhi Mabaḥith, 25:132
‫� دداارراا�م �ا ب‬،‫اا�اادداا�ووي‬، � ‫ اا�ف‬،‫ ��ي‬38
‫۔‬١٢٩‫ص‬٣‫ج‬،�‫ا‬
Ashraf ‘Ali thanwi, ʼemdad al fatawaʼ, (Karachi: Maktabah Dār al ‘uloom), 3:129

74

You might also like