İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ

COĞRAFYA

COĞRAFYA: GEÇMİŞ-KAVRAMLAR-COĞRAFYACILAR

ATİLLA KARATAŞ
 4. MODERN DÖNEM ÖNCESİ 16. VE
17. YÜZYILLAR
•Giriş
•4.1. Bernhardus Varenius ve The Geographia Generalis Başyapıtı
•4.2. Haritalar ve Gerardus Mercator’un Dünya Haritası
•Örnek Sorular

1
Giriş
Keşifler çağını müteakiben oluşan birikim Avrupalı bilim adamları
tarafından değerlendirilmeye başlamış ve önemli buluşların yanı sıra
bilimsel değişme ve gelişmeler ortaya çıkmıştır. Bu gelişmelerin 16 ve
17. yüzyıllarda Coğrafya alanındaki en önemli iki ismi Bernhardus
Varenius ve Gerardus Mercator’dur.
Çocukluk ve ilk gençlik yıllarında kilise terbiyesi ve Hristiyan öğretisi
üzerine eğitim alan bu bilim adamları sonraları kendilerine yeni ilgi
alanları belirlemiş ve Tıp, Matematik, Astronomi, Felsefe gibi
bilimlerle bir süre ilgilendikten sonra Coğrafya’da karar kılmışlardır.
Henüz 28 yaşında iken ölmesine rağmen Geographia Generalis adlı
eseri yazan ve modern Coğrafyanın kurucusu kabul edilen Varenius
ile geliştirdiği projeksiyon sistemini bugün hala kullanmaya devam
ettiğimiz Mercator hem insanlığın bilimsel mirasına hem de Coğrafya
biliminin bir dönemi geride bırakarak yeni bir aşamaya geçmesine
büyük katkılar sunmuşlardır.

2
4.1. Bernhardus Varenius ve The
Geographia Generalis Başyapıtı
Almanya’nın Hamburg
kentinin güneydoğusunda,
Lutherci bir papaz ailesinin
muhtemelen dördüncü
çocuğu olarak dünyaya
gelmiştir. Annesi 1623’te
doğum sırasında babası ise
1635’te ölmüştür. Ardından
diğer kimsesiz çocuklarla
birlikte kilisenin gözetiminde
din eğitimi almaya
başlamıştır.
Bernhardus Varenius (1622-1650)

3
4.1. Bernhardus Varenius ve The
Geographia Generalis Başyapıtı

Bernhardus Varenius’a atfedilen “Coğrafyacı” isimli tablo

4
4.1. Bernhardus Varenius ve The
Geographia Generalis Başyapıtı
Tıp, Astronomi ve Coğrafya alanlarına yönlendirdiği eğitimi
sonrasında en çok Coğrafya’yı benimsemiş ve bu alanda çalımıştır.
1649 yılında tıp tahsilini tamlayarak çalışmak için Amsterdam’a
gitmiştir. Aynı yıl yazdığı “Descriptio Regni Japoniae” adlı eserinde
Japonya ve Siam bölgesi hakkında bilgiler vermektedir

5
4.1. Bernhardus Varenius ve The
Geographia Generalis Başyapıtı

“Descriptio Regni Japoniae” adlı eserin 1673’teki Almanca baskısının kapak sayfası

6
4.1. Bernhardus Varenius ve The
Geographia Generalis Başyapıtı
Varenius’un başyapıtı olan Geographia Generalis’in ünü dönemin
koşullarına göre Coğrafyanın genel bilimsel prensip ve temellerini
ortaya koyup, sistematize etmesinden kaynaklanmaktadır. Eserin ilk
bölümü matematiksel olarak Dünyanın şekli, boyutları, hareketleri ve
ölçülerine ayrılmışken, ikinci bölüm Dünya ile Güneş ve yıldızlar
arasındaki ilişki, farklı yerler arasındaki zaman farkı ve gün uzunluğu
gibi konulardan bahsetmektedir. Üçüncü bölüm ise yeryüzünün belli
bölümleri hakkında kısa bilgilere, konum ve boylam hakkında ifadeler
ile küre ve harita yapımı konularına ayrılmıştır. Genel bir kabul olarak
modern Coğrafyanın temelini atan bilim adamı olarak değerlendirilir.
Bölgesel Coğrafya kavramını dile getirip, Coğrafyanın Dünyanın
bütününün yanı sıra farklı bölümlerini de ele aldığını ifade etmiştir.

7
4.1. Bernhardus Varenius ve The
Geographia Generalis Başyapıtı

“Geographia Generalis” adlı eserin 1671’deki Almanca baskısının kapak sayfası

8
4.2. Haritalar ve Gerardus Mercator’un
Dünya Haritası
Keşifler çağının ortaya çıkardığı birikim her geçen gün büyüyen
bilinen Dünyaya ait yeni haritaların yapılmasıyla müşahhas bir hal
almaktaydı. Süreç sonunda Dünyayı düz veya silindir şeklinde tasvir
eden haritalar yerlerini küresel bir Dünyaya ait daha doğru ve detaylı
çizimlere bırakmaya başlamıştır. Kil tabletler veya papirüsler üzerine
yapılan kroki benzeri çizimler değişip gelişerek Eratosthenes ve
Ptolemaeus gibi öncülerle birlikte gerçek anlamda harita formatına
uygun bir hüviyet kazanmış, İstahrî gibi kartograflar ve Birûnî gibi
çağının çok ilerisinde olan bilginlerin katkıları ile konum ve ölçek
hatalarından büyük oranda arınmışlardır. Pirî Reis’in 1513 tarihli
muhteşem Dünya haritası ile birlikte çıta yükselmiş ve haritacılık dev
bir adım daha atmıştır. Ancak asıl çağ atlama Mercator ile olmuştur.

9
4.2. Haritalar ve Gerardus Mercator’un
Dünya Haritası
Belçika’daki Leuven Katolik
Üniversitesinde Felsefe
eğitimi almıştır. Sonraki
yıllarda ilgisini Coğrafya ve
Astronomiye yönlendirmiş,
muhtelif haritalar çizmiştir.
Özellikle 1569 yılına çizdiği
Dünya haritasında
kullandığı silindirik
projeksiyon yöntemi onu
çağdaşları arasında farklı
bir yere kavuşturmuştur
Gerardus Mercator (1512-1594)

10
4.2. Haritalar ve Gerardus Mercator’un
Dünya Haritası

Mercator’un 1569 yılında Mercator Projeksiyon Sistemine göre çizdiği Dünya haritası

11
4.2. Haritalar ve Gerardus Mercator’un
Dünya Haritası
Mercator’un projeksiyon sistemi ekvator çevresi için gerçeğe en yakın
sonuçları verirken, kutuplara doğru gidildikçe ölçekte bozulmalar
meydana gelmektedir. Ekvatordaki bir yerin düzleme aktarılması
sırasında ideal olan görüntü, 60° enlemlerine varıldığında ölçeği 4
kat, 80 ° enlemlerinde ise 6 kat büyümüş olarak çizilmektedir. Bu
durum haritaların gerçekliğini bozmakta ve 80° den daha yüksek
enlemlerin haritalarının oluşturulmasını olanaksız kılmaktadır.

12
4.2. Haritalar ve Gerardus Mercator’un
Dünya Haritası

Mercator Projeksiyon Sistemine göre çizilmiş bir Dünya haritası

13
Örnek Sorular
1) Aşağıdakilerden hangisi Bernhardus Varenius’a göre bir
Bölgesel Coğrafya çalışmasına konu olamaz?
a) Atlantik’teki adaların dağılışı
b) Dünya iklimi
c) Asya ülkelerinin sınırları
d) Alplerin kuzey yamaçlarının rölyefi
e) Almanya’daki ovalarda yetiştirilen ürünler

Cevap: b

14
Örnek Sorular
2) Aşağıdakilerden hangisi Mercator projeksiyon sisteminin
dezavantajlarındandır?
a) Kuzey Buz Denizindeki buz dağlarının dağılışını göstermesi
b) Dünya iklimi hakkında bilgi vermesi
c) Kutuplara yakın bölgeleri olduğundan büyük göstermesi
d) Alplerin yükseltilerini göstermesi
e) Ekvator bölgesini gerçeğe yakın göstermesi

Cevap: c

15
auzef.istanbul.edu.tr

16