Snm 20 Lp in 0063 00 Sp 00 (کالیبراسیون چیست)

‫سامانه نشر معیار (سنم)‬
‫دانشگاه دیجیتال ابزاردقیق و اندازه گیری‬

‫‪SANAM‬‬
‫کالیبراسیون چیست؟‬
‫‪Com.‬‬ ‫‪Main Sec.‬‬ ‫‪Sec.‬‬ ‫‪Dep.‬‬ ‫‪No.‬‬ ‫‪Rev.‬‬ ‫‪Per.‬‬ ‫‪Year‬‬

‫‪Page 1 of 18‬‬
‫‪SNM‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪LP‬‬ ‫‪IN‬‬ ‫‪0063‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪SP‬‬ ‫‪00‬‬
‫| ‪|WWW.SANAMM.IR | INFO@SANAMM.IR‬‬
‫سامانه نشر معیار (سنم) | دانشگاه دیجیتال آنالین ابزاردقیق‪ ،‬کنترل‪ ،‬اتوماسیون‪ ،‬اندازه گیری و کالیبراسیون |‬
‫نویسنده‪ :‬تیم تولید محتوای آزمایشگاه دقت آزمای کارا‬
‫‪deghat-azma@outlook.com‬‬
‫‪---------------------------------------------------------------- SANAM----------------------------------------------------------------‬‬
‫این محتوی تهیه شده و متعلق به سامانه نشر معیار (سنم) به آدرس ‪ Sanamm.ir‬می باشد هرگونه کپی برداری کلی یا جزئی بدون ذکر نام منبع و کسب موافقت تهیه کننده محتوی غیرقانونی و مشمول پیگیری حقوقی میباشد‪.‬‬
‫‪® Registered Trade Mark of SANAM Company Limited‬‬

‫| ‪| WWW.SANAMM.IR | INFO@SANAMM.IR | +98 (935) 5196830 | +98 (937) 9230406‬‬
‫‪SANAM‬‬

‫‪Page 2 of 18‬‬
‫‪SNM‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪LP‬‬ ‫‪IN‬‬ ‫‪0063‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪SP‬‬ ‫‪00‬‬
‫کالیبراسییون انجام عملیات مقایسه مقداری نامعلوم از دستگاه تحت آزمایش با مقدار مشخص از دستگاه مرجع می باشد‪ .‬در‬
‫واقع کالیبراسیون عملیات تعیین میزان خطا و یا تایید درستی مقدار قرائت شده از دستگاه تحت کالیبراسیون می باشد‪.‬‬
‫به عنوان مثالی ساده‪ ،‬برای انجام کالیبراسیون دما می توان ترمومتر تحت کالیبراسیون را در داخل آب در حال جوشیدن قرار‬
‫بدهیم تا با توجه به مشیخص بودن دمای مذکور (نقطه جوش آب ‪ 011‬درجه سلسیوس می باشد)‪ ،‬میزان خطای ترمومتر در‬
‫دمای مورد نظر را اندازه گیری کنیم‪.‬از آنجا که تعیین دقیق نقطه جوش آب از طریق مشییاهده از دقت باالیی برخوردار نمی‬
‫باشید به همین دلیل می توان در کنار ترمومتر تحت کالیبره‪،‬از ترمومتر مرجع دارای مقدار خطای مشخص استفاده نمود‪ .‬گام‬
‫بعدی که می تواند در فرآیند کالیبراسیییون اتفاق بیفتد تصییحی خطا یا اعمال مقادیر جبرانی اسییت تا میزان خطای دسییتگاه‬
‫کیاهش یابد‪ .‬البته ذکر این نکته الزامی اسیییت که از لحاظ فنی اعمال مقادیر جبرانی و تصیییحی خطا گامی مجزا از فرآیند‬
‫کالیبراسیون می باشد‪.‬‬
‫برای ارائه تعریفی رسییمی و جامع تر از کالیبراسیییون باید به تعریف دفتر بین المللی اوزان و مقیاس ها)‪ ، (BIPM‬واقع در‬
‫کشیور فرانسیه مراجعه کرد‪ ،‬نهادی که وظیفه آن یکسیان سیازی سیستم اندازه گیری بین المللی می باشد‪ .‬این دفتر لیستی‬
‫تهیه کرده اسیت که در آن تعاریف واژه های مشیتر مستعمل در کالیبراسیون و اندازه گیری ذکر گردیده است‪ .‬این لیست‬
‫که به عنوان واژه نامه بین المللی اندازه شیناسیی )‪ (VIM‬مطرح می باشد کالیبراسیون را به این شکل تعریف می کند که‬
‫عبارت اسییت از عملیاتی که تحت شییرای مشییخص‪ ،‬در قدم اولیه‪ ،‬بین مقادیر کمیت با عدم قطعیت های اندازه گیری که‬
‫بوسییله اسیتاندارهای اندازه گیری فراهم می شیود‪ ،‬و همچنین مقادیر متناظر نشاندهنده با عدم قطعیت مربوط به آن‪ ،‬رابطه‬
‫برقرار می کند و سپس در قدم بعدی از این اطالعات برای ایجاد ارتباط بین مقادیر نمایشگر و نتایج اندازه گیری استفاده می‬
‫نماید‪ .‬در واقع این تعریف این نکته را نمایان می کند که اسییتانداردهای اندازه گیری که در فرآیند کالیبراسیییون اسییتفاده می‬
‫شیوند الزاما باید دارای عدم قطعیت مشخص (مقدار خطای بالقوه) باشند‪ .‬به بیان دیگر عدم قطعیت مقدار مرجع باید مقداری‬
‫مشیخص و تعیین شده باشد تا اپراتور و یا صاحب دستگاه متوجه شود که آیا عدم قطعیت عملیات کالیبراسیون مربوطه برای‬
‫دستگاه مد نظر وی مناسب می باشد یا خیر ‪.‬‬
‫‪---------------------------------------------------------------- SANAM----------------------------------------------------------------‬‬

‫‪SANAM‬‬

‫‪Page 3 of 18‬‬
‫‪SNM‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪LP‬‬ ‫‪IN‬‬ ‫‪0063‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪SP‬‬ ‫‪00‬‬
‫سیییسییتم بین المللی واحدها (‪- )SI‬اسییتانداردهای اندازه گیری شییناخته‬
‫شده در سط اول‬
‫واژه ‪ SI‬که مخفف واژه فرانسوی ”‪ “Le Système International d’Unités‬یا همان سیستم بین المللی واحدها‬
‫می باشید شامل ‪ 7‬واحد پایه می باشد که عبارتند از ثانیه (‪ ،)s‬متر (‪ ،)m‬آمپر (‪ ،)A‬کلوین (‪ ،)K‬کاندال (‪ ،)cd‬مول (‪ )mol‬و‬
‫کیلوگرم (‪.)kg‬‬
‫این هفت واحد پایه ‪ SI‬از کمیت هایی در طبیعت استخراج شده اند که تغییر ناپذیر می باشند‪ ،‬از قبیل سرعت نور‪.‬‬
‫تا سییال ‪ ،9102‬کیلوگرم یک اسییتثنا بود‪ ،‬زیرا با اسییتفاده از یک آلیاژ فلزی اسییتوانه ای شییکل(نمونه بین المللی کیلوگرم‪-‬‬
‫‪ )IPK‬که سیاخته بشر بود‪ ،‬تعریف شده بود‪ .‬برای جلوگیری از هر گونه تاثیر شرای محیطی که ممکن بود تغییراتی هر چند‬
‫در نمونه سیاخته شیده ایجاد کند‪ ،‬نمونه مذکور در محیطی حفاظت شده در داخل محفظه ای از جنس شیشه دوجداره‬ ‫اند‬
‫در شیهر پاریس نگهداری می شید که برای دسیت یابی نیاز به استفاده از سه کلید مجزا برای باز شدن محفظه بود‪ .‬با وجود‬
‫تمام تالش ها برای محافظت از نمونه سییاخته شییده‪ ،‬دانشییمندان متوجه این نکته شییدند که با گذشییت زمان‪،‬نمونه مذکور‬
‫‪---------------------------------------------------------------- SANAM----------------------------------------------------------------‬‬

‫‪SANAM‬‬

‫‪Page 4 of 18‬‬
‫‪SNM‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪LP‬‬ ‫‪IN‬‬ ‫‪0063‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪SP‬‬ ‫‪00‬‬
‫مقداری از جرم خود را از دسیت داده اسیت‪ -‬مقداری برابر با یک دانه شین‪ .‬بنابراین با هیاهوی بسیییار در روز اندازه شناسی‬
‫جهانی در سیال ‪ 9102‬اعالم شد که تعریف کیلوگرم باید از مبنای استوانه فلزی موجود در پاریس تغییر داده شده و بر مبنای‬
‫ثابت پالنک بنیان گذاشیته و تعریف شیود – ثابتی طبیعی که نا متغیر بوده و در هر کجای عالم قابل دسترسی می باشد‪ .‬در‬
‫اینجا ذکر این نکته جالب توجه اسییت که تعاریف برخی از واحدهای ‪ SI‬در طول زمان تغییر و بهبود یافته اند‪ .‬برای مثال‬
‫تغییرات تاریخی برای بهبود تعریف یک ثانیه به شرح زیر می باشد‪:‬‬
‫‪·1874 – 1956: 1/(86,400) of a day‬‬
‫‪·1956 – 1967: The fraction 1/(31,556,925.9747) of the tropical (epoch) year of 1900‬‬
‫‪based on astronomical observations between 1750 and 1892‬‬
‫‪·1967 – 1997: the duration of 9,192,631,770 periods of the radiation corresponding‬‬
‫‪to the two hyperfine levels of Cesium (Cs) 133‬‬
‫‪·1997 – 1999: added at rest approaching 0 K‬‬
‫‪·1999 – Present: included corrections for ambient radiation‬‬
‫با استفاده از آخرین تعریف‪ ،‬یک ثانیه بوسیله میانگین وزنی ساعت های اتمی در سرتاسر جهان قابل فهم و در می باشد‪.‬‬
‫در اینجا ذکر این نکته الزم است که واحدهای پایه و اولیه ‪ SI‬می توانند با استفاده از رواب جبری با یکدیگر ترکیب شده و‬
‫واحدهای منشییعب جدیدی بوجود بیاورند از قبیل واحد فشییار ‪ .)Pounds per Square Inch( PSI‬در این مورد‬
‫بخصوص واحد فشار از ترکیب متر و کیلوگرم که واحد های پایه ‪ SI‬می باشند‪ ،‬استخراج شده است‪.‬‬
‫‪ SI‬بوسیله مصوبه کنفرانس عمومی اوزان و مقیاس ها (‪ – )CGPM‬سازمانی با حضور دولت ها که در کنوانسیون متر که‬
‫در سال ‪ 0771‬در شهر پاریس برگزار شد پایه گذاری شد‪ -‬خلق شده و بوجود آمد‪ .‬معاهده متر همچنین سازمانی با نام کمیته‬
‫بین المللی اوزان و مقیاس ها(‪ )CIPM‬را برای کمک به ‪ CGPM‬خلق نمود که در آن بحث ها‪ ،‬آزمایشییات و در نهایت‬
‫گردآوری و تالیف گزارشات در مورد سیستم ‪ SI‬صورت گرفته و برای بازنگری در اختیار ‪ CIPM‬و ‪ BIPM‬قرار داده می‬
‫شیود‪ .‬مصیوبات ‪ CGPM‬در وبسیایت ‪ BIPM‬قابل مشیاهده و مطالعه می باشد‪ .‬امروزه اعضای دائمی ‪ CGPM‬شامل‬
‫تمامی کشورهای صنعتی مهم می باشند‪.‬‬
‫‪---------------------------------------------------------------- SANAM----------------------------------------------------------------‬‬

‫‪SANAM‬‬

‫‪Page 5 of 18‬‬
‫‪SNM‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪LP‬‬ ‫‪IN‬‬ ‫‪0063‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪SP‬‬ ‫‪00‬‬
‫فراگیری و جامعیت کالیبراسیون‬
‫نکته اسیاسیی مدیریت ‪ BIPM‬بر روی سییسیتم ‪ SI‬در مقیاس جهانی‪ ،‬ایجاد فراگیری برای کالیبراسییون می باشد‪ .‬بدین‬
‫معنی که ما در سیرتاسیر جهان در حال اسیتفاده از سیستم اندازه گیری و تعاریف یکسان می باشیم‪ .‬این مطلب به فردی در‬
‫ایالت متحده آمریکا این امکان را می دهد تا مقاومتی ‪ 0‬اهمی از استرالیا خریداری نماید و اطمینان حاصل کند که مقدار این‬
‫مقاومت بر اسیاس استاندارهای رایج در امریکا نیز همان ‪ 0‬اهم می باشد و بالعکس‪ .‬ما برای بهره مندی از این فراگیری نیاز‬
‫مند استفاده از اندازه گیری هایی هستیم که قابل ردیابی به تعاریف یکسان می باشند‪.‬‬
‫هرم قابلیت ردیابی کالیبراسیون‪ -‬تاثیر ‪SI‬در صنعت‬

‫حال که ما اسییتانداردهای مرجع ‪ SI‬را در اختیار داریم‪ ،‬چگونه می توانیم آن ها را به شییکلی موثر و اقتصییادی با جهان به‬
‫اشترا بگذاریم؟‬
‫شیکل زیر سییستم ‪ SI‬را در قله هرم کالیبراسیون نشان می دهد‪ ،‬جاییکه ‪ BIPM‬در واقع کمک می کند تا ‪ SI‬به تمامی‬
‫سطوح استفاده زیرین سرایت کند تا کشف و ابداع علمی همانند تولید صنعتی و تجارت جهانی توسعه و پرورش پیدا کند‪.‬‬
‫‪---------------------------------------------------------------- SANAM----------------------------------------------------------------‬‬

‫‪SANAM‬‬

‫‪Page 6 of 18‬‬
‫‪SNM‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪LP‬‬ ‫‪IN‬‬ ‫‪0063‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪SP‬‬ ‫‪00‬‬
‫درسیت در زیر سیط ‪BIPM ، SI‬در ارتباط مستقیم با موسسات اندازه شناسی ملی )‪ (NMIs‬اعضا یا کشورهای عضو‬
‫قرار دارد تا ارتقای سییسیتم ‪ SI‬در این کشورها تسهیل گردد‪ .‬موسسه اندازه شناسی ملی ایالت متحده آمریکا‪ ،‬موسسه ملی‬
‫استانداردها و تکنولوژی )‪ (NIST‬می باشد‪.‬‬
‫از آنجا که مشارکت و همکاری مستقیم با نهادهای اندازه شناسی ملی کشورها برای تمام شرکت ها و افراد مقدور نمی باشد‬
‫اسیتاندارهای کالیبراسییون در سط این نهادها برای کالیبراسیون دستگاه ها و یا استاندارهای کالیبراسیون اولیه در دسترس‬
‫قرار گرفته اسیت‪ .‬سیپس اسیتانداردهای اولیه برای کالیبراسییون استانداردهای ثانویه مورد استفاده قرار می گیرند‪ .‬استاندارد‬
‫های ثانویه برای کالیبره اسییتانداردهای کاری و باالخره اسییتانداردهای کاری برای دسییتگاه های بکار رفته در پروسییه ها و‬
‫فرآیندها مورد اسیتفاده قرار می گیرند‪ .‬به این روش همانطور که در شییکل زیر هم نشییان داده شییده است‪ ،‬مراجع متصل به‬
‫اسیتانداردهای ‪ SI‬از طریق هرم کالیبراسییون و با کمک نهادهای اندازه شیناسی ملی وارد صنعت که نیاز روز هم می باشد‪،‬‬
‫می شوند‪.‬‬
‫در برخی از موارد نادر‪ ،‬واحد ‪ SI‬می تواند بوسییله یک دسیتگاه خاص که با استفاده از اصول و قواعد فیزیک موفق به اندازه‬
‫گیری می شییود‪ ،‬بطور مسییتقیم در شییود‪ .‬اندازه گیری مقاومت با اسییتفاده از اثر هال در کوانتوم نمونه ای از این موارد و‬
‫دستگاه ها می باشد‪.‬‬
‫قابلیت ردیابی کالیبراسیون‬

‫اگر بخواهیم از پایین ترین سط در هرم کالیبراسیون به سمت باال و تا استانداردهای ‪ SI‬پیش برویم‪ ،‬این عمل را می توان‬
‫قابلیت ردیابی نام گذاشیت که مفهومی پر اهمیت در کالیبراسیون می باشد‪ .‬به بیان دیگر قابلیت ردیابی یا کالیبراسیون قابل‬
‫ردیابی به این معنی اسیت که عملیات کالیبراسییون با اسیتفاده از اسیتانداردهای مرجع کالیبره شده ای انجام شده است که‬
‫بوسییله زنجیره ای ناگسیسیتنی و از طریق نهاد اندازه شیناسیی ملی به یکای ‪ SI‬مرتب با آن متصیل شده است‪ .‬همچنین‬
‫قابلیت ردیابی ممکن اسیت به عنوان ریشه کالیبراسیون در نظر گرفته شود‪ .‬همچنین قابلیت ردیابی در آزمون و اندازه گیری‬
‫نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است زیرا در بسیاری از استانداردهای صنعتی فنی و کیفی نیاز به دستگاه های اندازه گیری با‬
‫قابلیت ردیابی کامال محسیییوس می باشییید‪ .‬بطور مثال اندازه گیری های با قابلیت ردیابی در ابزار پزشیییکی‪ ،‬داروسیییازی‪،‬‬
‫فضانوردی‪ ،‬نظامی و صنایع دفاع همانند بسیاری از صنایع تولیدی دیگر مورد نیاز می باشد‪.‬‬
‫‪---------------------------------------------------------------- SANAM----------------------------------------------------------------‬‬

‫‪SANAM‬‬

‫‪Page 7 of 18‬‬
‫‪SNM‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪LP‬‬ ‫‪IN‬‬ ‫‪0063‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪SP‬‬ ‫‪00‬‬
‫کالیبراسیییون با قابلیت ردیابی همواره بوسیییله خلق اطمینان از اینکه اندازه گیری ها و نتایج داده ها صییحی می باشییند‪،‬‬
‫به بهبود کنترل و تحقیق فرآیندها کمک رسانی کرده است‪.‬‬
‫همانند سایر موضوعات مرتب با بحث کالیبراسیون‪ ،‬بسیاری از احتیاجات فنی برای اطمینان از قابلیت ردیابی در کالیبراسیون‬
‫و مدیریت آن ‪ ،‬گسترش پیدا کرده اند‪.‬اگر بخواهیم تعدادی از این نیازها را ذکر کنیم باید توجه خودمان را به عدم قطعیت در‬
‫اندازه گیری‪ ،‬بازه کالیبراسییون (موعد انقضای کالیبراسیون دستگاه چه موقعی است؟) و روش های بکار رفته برای بی نقص‬
‫ماندن قابلیت ردیابی در برنامه کالیبراسیون‪ ،‬معطوف کنیم‪.‬‬
‫تایید صالحیت فرآیند کالیبراسیون‬

‫هنگامیکه عملیات کالیبراسیون انجام شد‪ ،‬اطمینان از روشی که کالیبراسیون از آن طریق انجام شده است نیز مهم می باشد‪.‬‬
‫تایید صیالحیت فرآیند کالیبراسییون این اطمینان را ایجاد می کند‪ .‬در واقع تایید صالحیت این اطمینان را در مالک دستگاه‬
‫ایجاد می کند که کالیبراسییون به روش درسیتی انجام شیده اسیت‪ .‬تایید صیالحیت کالیبراسیون به این معنی است که این‬
‫فرآیند مورد ارزیابی قرار گرفته اسیت و با نیازهای فنی و کیفی اندازه شیناسیی که بصورت بین المللی مورد قبول می باشند‪،‬‬
‫مطابقت دارد‪ .‬اسیتاندارد بین المللی ‪ISO/IEC 17025‬یک اسیتانداردکیفی اندازه شیناسیی می باشد که آزمایشگاه های‬
‫کالیبراسیون بر طبق این استاندارد تایید صالحیت و اعتباردهی می شوند‪.‬‬
‫خدمات تایید صیالحیت توسی نهادهای مسیتقلی که برای انجام این کار دارای مجوز می باشییند‪ ،‬ارائه می گردد‪ .‬هر کشور‬
‫بزرگی حداقل دارای یکی از این نهادهای معتبر سیازی می باشید‪ .‬برای مثال در ایاالت متحده امریکا برنامه تایید صالحیت‬
‫آزمایشگاه داوطلب ملی یا ‪ A2LA ،NVLAP‬و ‪ LAB‬دارای این مجوز می باشند‪ .‬در کشور انگلستان هم خدمات تایید‬
‫صالحیت پادشاهی متحد (‪ )UKAS‬فراهم آورنده این خدمات است‪.‬‬
‫توافقات بین الملل این اطمینان را می دهد که هنگامیکه فرآیند کالیبراسییییون در یک کشیییور تایید صیییالحیت گردید‪ ،‬هر‬
‫کالیبراسییونی که بر طبق این فرآیند در کشیور مزبور انجام شیید‪ ،‬بدون احتیاج به اضافه کردن هر گونه الزام فنی دیگر‪،‬قابل‬
‫قبول و مورد پذیرش می باشد‪.‬‬
‫‪---------------------------------------------------------------- SANAM----------------------------------------------------------------‬‬

‫‪SANAM‬‬

‫‪Page 8 of 18‬‬
‫‪SNM‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪LP‬‬ ‫‪IN‬‬ ‫‪0063‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪SP‬‬ ‫‪00‬‬
‫گواهینامه های کالیبراسیون‬
‫اغلب آزمایشیگاه کالیبراسییون به همراه دسیتگاه کالیبره شده‪ ،‬گواهینامه کالیبراسیون نیز ارائه می دهد‪ .‬گواهی کالیبراسیون‬
‫اطالعات مهمی ارائه می کند و بدین وسییله این اطمینان را به مالک دسیتگاه می دهد که دستگاه به درستی کالیبره شده و‬
‫داده های قرائت شده به چه صورت می باشد‪.‬‬
‫گواهینامه کالیبراسییون ممکن اسیت شامل عبارتی مشتمل بر قابلیت ردیابی و یا لیست استانداردهای کالیبراسیون بکار رفته‬
‫در فرآیند‪ ،‬هر گونه داده منتج از عملیات کالیبراسیییون‪ ،‬تاریخ کالیبراسیییون و عبارات محتمل قبول یا رد برای هر یک از داده‬
‫های اندازه گیری باشد‪.‬‬
‫گواهینامه های کالیبراسییون ممکن اسیت بدلیل تفاوت استانداردهای صنعتی که هر یک از آزمایشگاه ها بکار می برند و یا‬
‫جایگاهی که فرآیند کالیبراسییون در هرم کالیبراسییون به خود اختصاص می دهد‪ ،‬متنوع و متفاوت باشند‪ .‬بطور مثال گواهی‬
‫کالیبراسییونی که در مقیاس یک مغازه خواروبار فروشیی صیادر می شیود ممکن است بسیار ساده و مختصر باشد در حالیکه‬
‫گواهینامه کالیبراسییون صادر شده برای یک دستگاه ترازوی دقیق که در آزمایشگاه کالیبراسیون مورد استفاده قرار می گیرد‬
‫دارای محتوای فنی بسییار زیاد باشید‪ .‬گواهینامه های کالیبراسییونی که از یک فرآیند تایید صییالحیت شییده منتج می شوند‬
‫دارای برخی از الزامات بسییار ویژه می باشند که این الزامات را می توان در استاندارد بین المللی ‪ ISO/IEC 17025‬پیدا‬
‫کرد‪.‬‬
‫عدم قطعیت اندازه گیری‬

‫با توجه به تعریف کالیبراسیییون که پیش از این ذکر شیید‪ ،‬احتماال به این مطلب پی برده اید که “عدم قطعیت“ (مقدار خطای‬
‫بالقوه) در مقایسیه با “درستی“‪ ،‬به منظور تشری توانایی و قابلیت فرآیندهای کالیبراسیون و نتایج حاصل از آن بکار برده می‬
‫شیود‪ .‬در صینعت آزمون و اندازه گیری‪ ،‬درسیتی اغلب به عنوان قابلیت اندازه گیری دسیتگاه توصییف می شود‪ .‬تولید کننده‬
‫دسیتگاه اغلب تمایل دارد تا درسیتی دسیتگاهش که معرف گسییتره پیش بینی شده خطایی است که ممکن است در هنگام‬
‫اسیتفاده از دستگاه مربوطه وجود داشته باشد‪ ،‬در مشخصات دستگاه ذکر گردد‪ .‬اگرچه در خطوط راهنمای ‪ VIM‬واژه “عدم‬
‫قطعیت” به عنوان واژه ارج برای بیان مشخصه اندازه گیری دستگاه مطرح شده است‪.‬‬
‫‪---------------------------------------------------------------- SANAM----------------------------------------------------------------‬‬

‫‪SANAM‬‬

‫‪Page 9 of 18‬‬
‫‪SNM‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪LP‬‬ ‫‪IN‬‬ ‫‪0063‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪SP‬‬ ‫‪00‬‬
‫از آنجا که از عدم قطعیت به عنوان واژه ای آشینا برای بحث در خصیوص میزان خطا استفاده می شود و نقش بسزایی را در‬
‫حوزه کالیبراسیون ایفا می کند‪ ،‬ذکر پاره ای از توضیحات بیشتر در این مورد خالی از لطف نیست‪.‬‬
‫بیایید با تعریف بنیادی شیروع کنیم‪ .‬در واقع عدم قطعیت به تشری گستره ای از مقادیر می پردازد که مقدار صحی هم می‬
‫تواند در آن میان قرار بگیرد‪ .‬برای مثال اگر عدم قطعیت یک دسییتگاه ولت متر برابر با ‪ ±0.1 V‬باشیید‪ ،‬در هنگام اندازه‬
‫گیری ولتیاژ اگر نمیایشیییگر دسیییتگیاه عیدد ‪ 10.0 V‬را نمیایش بیدهد‪ ،‬مقدار صیییحی ولتاژ می تواند عددی در‬
‫گسییتره ‪ 9.9V‬الی ‪ 10.1V‬باشیید‪ .‬اگر بنا باشیید عدم قطعیت ‪ 0.1V‬دارای پوشییشییی برابر با ‪ 95%‬باشیید‪ ،‬آنگاه می‬
‫توانیم ‪ 95%‬اطمینان داشیته باشییم که مقدار واقعی ولتاژ عددی در گسیتره ‪ 10.0 ± 0.1 V‬می باشید‪ .‬خوشبختانه می‬
‫توان گفت که اکثر نتایج تمایل دارند که در محدوده میانی گستره ممکن قرار بگیرند زیرا مقادیر عدم قطعیت تصادفی تمایل‬
‫به پیروی از توضیع گاوسی و یا منحنی زنگوله ای نرمال دارند‪.‬‬
‫با این فهم از عدم قطعیت در ذهنمان‪ ،‬الزم اسییت که اسییتاندارد کالیبراسیییون از عدم قطعیت مناسییب و به نسییبت اندکی‬
‫برخوردار باشد تا ضریب اطمینان از نتایج کالیبراسیون افزایش پیدا کند‪ .‬استاندارد کالیبراسیون باید از عدم قطعیت پایین تری‬
‫( درسیتی بهتری) نسیبت به دستگاه تحت کالیبره برخوردار باشد‪ .‬برای مثال کالیبره یک میکروکتر دقیق بوسیله متر نواری‪،‬‬
‫عملی غیر منطقی و نادرست است‪.‬‬
‫راهنمای بیان عدم قطعیت اندازه گیری یا همان (‪ )GUM‬که اسیتانداردی بین المللی در زمینه اندازه شیناسی است قدم را‬
‫فراتر گذاشته و جمله زیر را در خصوص اهمیت عدم قطعیت بیان می کند‪:‬‬
‫“هنگامیکه نتیجه اندازه گیری یک کمیت فیزیکی را بیان می کنیم‪ ،‬ارائه نمایشییی کمی از کیفیت نتیجه بدسییت آمده امری‬
‫ضیروری اسیت تا بدین وسییله شیخصی که می خواهد از دستگاه مد نظر استفاده کند‪ ،‬ارزیابی درستی از قابلیت اطمینان به‬
‫نتایج آن داشته باشد‪“.‬‬
‫در حقیقت ‪ GUM‬به این نکته اشاره می کند که اندازه گیری بدون ارائه مقدار مشخص عدم قطعیت آن‪ ،‬سط نا مشخصی‬
‫از کیفیت و قابلیت اطمینان را ایجاد می کند‪.‬‬
‫منابع گوناگونی وجود دارند که می توان از آن ها برای ورود عدم قطعیت ها به داخل معادله کالیبراسیییون استفاده کرد‪ .‬برای‬
‫مثال بیایید نگاهی به کالیبره یک پراب دما بیندازیم‪ .‬عدم قطعیت ها می توانند ناشی از ترمومتر مرجع و سیستم کالیبراسیون‬
‫‪---------------------------------------------------------------- SANAM----------------------------------------------------------------‬‬

‫‪SANAM‬‬

‫‪Page 10 of 18‬‬
‫‪SNM‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪LP‬‬ ‫‪IN‬‬ ‫‪0063‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪SP‬‬ ‫‪00‬‬
‫باشیند‪ .‬تجمیع مولفه های عدم قطعیت در اندازه گیری با یکدیگر‪ ،‬به عنوان ارزیابی عدم قطعیت شیناخته می شود‪ .‬در برخی‬
‫از این ارزیابی ها مقدار تخمینی برای عدم قطعیت بیان می شود که این امکان را فراهم می کند که مدل های بسیار متفاوت‬
‫دیگری از پراب های دما مورد اسیتفاده قرار بگیرند‪ ،‬البته تا جایی که از مقدار بودجه بندی شده تجاوز نکنند و از اینجا به بعد‬
‫به عنوان بودجه های عدم قطعیت معرفی می گردند‪.‬‬
‫در این مرحله با ارائه مثالی به توضییی این مطلب می پردازیم که چرا عدم قطعیت کالیبراسیییون و عدم قطعیت اندازه گیری‬
‫نقش بسیار مهمی از زندگی روزمره ما را تشکیل می دهند‪ .‬یک نازل بنزین عادی در ایاالت متحده امریکا می تواند بنزین را‬
‫با عدم قطعیتی در حدود ‪ ±2‬قاشیق چای خوری (‪ 0.003‬گالن) در هر گالن پمپ کند‪ .‬مسیلما هیچ کس با از دسییت دادن‬
‫چند قاشیق چایی خوری از بنزین در هنگام سیوخت گیری ناراحت نمی شیود و جایگاه عرضییه بنزین هم با نفروختن این دو‬
‫قاشییق چای خوری از بنزین پول زیادی از دسییت نخواهد داد‪ .‬در حالیکه اگر عدم قطعیت نازل بنزین برابر با ‪ ±0.1‬در هر‬
‫گالن باشید‪ ،‬کامال می توان تصور کرد که این میزان از عدم قطعیت در این سط از اندازه گیری تا چه حد می تواند بزرگ و‬
‫نامناسیب باشد‪ .‬به این معنا که شما در هر ‪ 10‬گالن بنزینی که پمپ می شود یک گالن را ازدست خواهید داد‪ .‬بنابراین دلیل‬
‫لینکه چرا عدم قطعیت در کالیبراسیییون و اندازه گیری تا این حد از اهمیت برخوردار اسییت این نکته اسییت که در واقع عدم‬
‫قطعیت به صییاحب دسییتگاه و یا متقاضییی اندازه گیری کمک می کند تا بتواند میزان قابلیت اطمینان به دسییتگاه و یا اندازه‬
‫گیری صیورت گرفته را ارزیابی کند‪ .‬پرسیش از یک جایگاه دار عرضه بنزین‪ ،‬در خصوص برای تخمین عدم قطعیت یکی از‬
‫نازل های بنزین جایگاه‪ ،‬می تواند تجربه ای جالب باشد‪.‬‬
‫برای چندین سیال‪ ،‬این نسیبت ساده ‪ 4‬به ‪ 1‬از ‪( TUR‬نسبت عدم قطعیت آزمایش) در بسیاری از فرآیندهای کالیبراسیون‬
‫مورد اسییتفاده بوده اسییت‪ .‬بطور کلی این کسییر بیان گر نسییبت مناسییب برای برقراری ارتباط بین عدم قطعیت اس یتاندارد‬
‫کالیبراسیون و دستگاه تحت کالیبره می باشد به این معنی که عدم قطعیت اندازه گیری مرجع باید ‪ 4‬برابر کوچک تر از عدم‬
‫قطعیت دستگاه تحت کالیبره باشد‪.‬‬
‫در حقیقت ‪ TUR‬نسیبت مشیخصه دستگاه تحت کالیبره به عدم قطعیت گسترده اندازه گیری است‪ .‬این همان چیزی است‬
‫که آزمایشیگاه های مدرن کالیبراسییون برای جلوگیری از ایجاد “خطای پذیرفته شده” ( جاییکه نتایج حاصل از اندازه گیری‬
‫مقادیر دسیییتگاه تحت کالیبره را در محدوده مجاز گزارش می کند اما یدلیل عدم قطعیت موجود در اندازه گیری‪ ،‬در حقیقت‬
‫‪---------------------------------------------------------------- SANAM----------------------------------------------------------------‬‬

‫‪SANAM‬‬

‫‪Page 11 of 18‬‬
‫‪SNM‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪LP‬‬ ‫‪IN‬‬ ‫‪0063‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪SP‬‬ ‫‪00‬‬
‫نتایج خارج از محدوده مجاز می باشد) و یا “خطا در مردود کردن” (جاییکه نتایج کالیبراسیون بیان می کند که نتایج خارج از‬
‫محدوده مجاز می باشید اما بدلیل عدم قطعیت در اندازه گیری‪ ،‬نتایج در محدوه مورد پذیرش می باشییند)‪ ،‬از آن استفاده می‬
‫کنند‪ .‬در ابتدای امر و پیش از آنکه آزمایشگاه های کالیبراسیون نیاز به محاسبه عدم قطعیت اندازه گیری داشته باشند‪ ،‬اغلب‬
‫نیاز به محاسیبه نسیبت درسیتی آزمایش (‪ )TAR‬از سوی آن ها احساس می شود‪ ،‬کسری که نسبت درستی دستگاه تحت‬
‫کالیبره را نسیبت به اسیتاندارد مرجع نشیان داده و در حقیقت صالحیت استاندارد مرجع را برای فرآیند کالیبراسیون مشخص‬
‫می کند‪ .‬محاسیبه ‪ TAR‬همچنان روش مناسبی است تا بوسیله آن میزان صحت استاندارد مرجع برای فرآیند کالیبراسیون‬
‫مورد ارزیابی اولیه قرار گرفته و پس از اتمام فرآیند‪ ،‬می توان نسیبت ‪ TUR‬را نیز محاسبه کرده و عدم قطعیت اندازه گیری‬
‫بصورت تفصیلی گزارش دهی شود‪.‬‬
‫کالیبراتورها‬
‫به دسییتگاهی که وسییایل و دسییتگاه های دیگر را کالیبره می کند‪ ،‬کالیبراتور گفته می شییود‪ .‬کالیبراتور متفاوت از سییایر‬
‫اسیتانداردهای کالیبره می باشید‪ ،‬زیرا کالیبراتورها دارای اسیتاندارد کالیبراسییون داخلی می باشند که به عنوان ویژگی موثرو‬
‫مفید آن ها شیناخته شیده و کار کالیبره کردن دستگاه ها را برای آن ها آسان تر می سازد‪ .‬برای مثال کالیبراتور الکترکی که‬
‫در شکل مقابل مشاهده می کنید دارای اتصاالتی می باشد که این امکان را به کاربر می دهد‬
‫تا دسییتگاه تحت کالیبره را به شییکلی ایمن به کالیبراتور متصییل کرده و همچنین دکمه ها و گزینه هایی در منوی آن وجود‬
‫دارند که امکان کالیبره با کیفیت را فراهم می سازد‪.‬‬
‫نرم افزار کالیبراسیون‬

‫اسیتفاده از نرم افزار کالیبراسیون به همراه کالیبراتور‪ ،‬امکان اوتوماسیون سازی کامل فرآیند کالیبراسیون و همچنین محاسبه‬
‫راحت تر عدم قطعیت را فراهم می سییازد‪ .‬نرم افزار کالیبراسییییون کیفیت عملیات کالیبره را بوسییییله کاهش خطاهای روند‬
‫کالیبره و پایین آوردن منابع عدم قطعیت‪ ،‬افزایش می دهد‪.‬همچنین نرم افزاری برای مدیریت اموال کالیبراسیییون وجود دارد‬
‫که موجودی دستگاه های کالیبراسیون را مدیریت می کند‪.‬‬
‫تفکیک کالیبراسیون ها‬

‫‪---------------------------------------------------------------- SANAM----------------------------------------------------------------‬‬

‫‪SANAM‬‬

‫‪Page 12 of 18‬‬
‫‪SNM‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪LP‬‬ ‫‪IN‬‬ ‫‪0063‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪SP‬‬ ‫‪00‬‬
‫در حقیقت کالیبراسیییون ها بر اسییاس کمیت های مربوطه جداسییازی و تفکیک می شییوند که هر کدام دارای انواع متفاوت‬
‫کالیبراتورها و مراجع کالیبراسیون می باشند‪ .‬برخی از این فیلد های جداسازی شده شامل موارد زیر می باشند‪:‬‬
‫الکتریک‬ ‫‪‬‬
‫فرکانس رادیویی‬ ‫‪‬‬
‫دما‬ ‫‪‬‬
‫رطوبت‬ ‫‪‬‬
‫فشار‬ ‫‪‬‬
‫فشاره‬ ‫‪‬‬
‫ابعادی‬ ‫‪‬‬
‫عملیات کالیبراسیون چگونه انجام می شود‬

‫چنانچه بخواهیم دسییتگاهی را کالیبره کنیم‪ ،‬با توجه به نوع دسییتگاه و طرح کلی انتخاب شییده برای انجام کالیبراسیییون‪،‬‬
‫چندین راه وجود دارد‪ .‬دو طرح کلی برای عملیات کالیبراسیون وجود دارد‪:‬‬
‫کالیبراسیییون از طریق مقایسییه با یک منبع دارای مقدار شییناخته شییده‪.‬مثالی از این نوع کالیبره عبارت اسییت از کالیبره یک‬ ‫‪‬‬
‫دسیتگاه اهم متر با اسیتفاده از مقاومت اسیتاندارد مرجع کالیبره شیده‪.‬در واقع مقاومت اسییتاندارد‪،‬مقدار مشخصی از اهم‪ ،‬که‬
‫کمیت مورد نظر جهت کالیبره می باشیید‪ ،‬تولید (تامین) می کند‪ .‬منبع کالیبراسیییون پیچیده تر از مقاومت‪ ،‬دسیتگاه کالیبراتور‬
‫چنید منظوره می بیاشییید که مقادیر معینی از مقاومت‪ ،‬ولتاژ‪ ،‬جریان و احتماال سیییایر کمیت های الکترکی را تولید می کند‪.‬‬
‫عملیات کالیبراسیییون مقاومت همچنین می تواند بوسیییله اندازه گیری یک مقاومت با مقدار نامشییخص(کالیبره نشییده)‪ ،‬هم‬
‫بوسییله دستگاه تحت کالیبره و هم با استفاده از یک دستگاه اهم متر مرجع ‪ ،‬انجام بپذیرد‪ .‬نتایج بدست آمده از این دو اندازه‬
‫گیری و مقایسه آن ها ‪ ،‬منتج به تعیین خطای دستگاه تحت کالیبره می شود‪.‬‬
‫‪---------------------------------------------------------------- SANAM----------------------------------------------------------------‬‬

‫‪SANAM‬‬

‫‪Page 13 of 18‬‬
‫‪SNM‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪LP‬‬ ‫‪IN‬‬ ‫‪0063‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪SP‬‬ ‫‪00‬‬
‫کالیبراسیون از طریق مقایسه نتایج حاصل از اندازه گیری بوسیله دستگاه تحت کالیبره و اندازه گیری بوسیله استاندارد مرجع‬ ‫‪‬‬
‫کالیبره شیده‪ .‬یکی از انواع کالیبراسیون بر مبنای منبع کالیبره‪ ،‬استفاده از منابع طبیعی از قبیل دمای ذوب و یا انجماد موادی‬
‫نظیر آب خالص می باشد که دارای مقادیر شناخته شده ای می باشند‪.‬‬
‫الزم به ذکر است که برای هر کدام از برنامه های کلی ذکر شده در باال‪ ،‬انتخاب های متفاوتی بر طبق طیف و کمیت اندازه‬
‫گیری‪ ،‬بس یافته و گسترش پیدا می کند‪.‬‬
‫مراحل کالیبراسیون‬
‫گفتیم که فرآیند کالیبراسییون از طریق مقایسیه مقداری مشییخص با مقداری نامشخص‪ ،‬برای تعیین مقدار حقیقی کمیت نا‬
‫معلوم‪ ،‬شیروع می شیود‪ .‬هر چند در عمل کالیبراسیون می تواند شامل تصدیق و تنظیم “آنچه یافته شده” و تصدیق ” آنچه‬
‫باقیمانده ” باشد‪.‬‬
‫بسیاری از دستگاه های اندازه گیری بصورت فیزیکی (مانند چرخاندن پیچ تنظیم فشار سنج)‪ ،‬الکتریکی (چرخاندن پتانسیومتر‬
‫در دستگاه ولتمتر) و یا از طریق تنظیمات داخلی برای یک دستگاه دیجیتال‪ ،‬تنظیم می شوند‪.‬‬
‫برای مثال ‪ ،‬در برخی از دسییتگاه ها ‪ ،‬داده هایی که از طریق فرآیند کالیبراسیییون حاصییل می شییوند به عنوان فاکتور اعمال‬
‫تصیحی توس کاربر‪ ،‬به عنوان جبران ساز خطا‪ ،‬بکار برده می شوند‪ .‬به عنوان مثال می توان از تقلیل دهنده های فرکانس‬
‫رادیویی نام برد‪ ،‬جاییکه مقادیر تقلیل یافته در سییرتاسییر گسییتره فرکانس اندازه گیری می شییوند‪ .‬این داده ها به شییکل‬
‫برای باال بردن کیفیت نتایج اندازه گیری‪ ،‬مورد اسییتفاده قرار می گیرند‪ .‬بطور کلی فرض می‬ ‫فاکتورهای اعمال تصییحی‬
‫کنیم که دسیتگاه مورد نظر دارای رانش قابل توجهی نمی باشد ‪ ،‬بنابراین مقادیر جبران سازی در طول دوره کالیبراسیون‪ ،‬در‬
‫محدوده عدم قطعیت اندازه گیری باقی خواهد ماند‪ .‬این موضوع که کلیه داده های ناشی از کالیبراسیون می توانند به عنوان‬
‫فاکتور اعمال تصیحی بکار گرفته شیوند اشتباه مصطلحی است که در میان بسیاری از افراد رایج می باشد‪ ،‬زیرا ممکن است‬
‫تغییراتی که در کوتاه یا بلند مدت (تا اتمام مدت اعتبار کالیبراسییون) در دسیتگاه کالیبره شده ایجاد می شوند ‪ ،‬از مقدار عدم‬
‫قطعیت اندازه گیری بیشتر باشد ‪.‬‬
‫دسیتگاه های غیر قابل تنظیم‪ ،‬که گاهی اوقات به آن ها محصیول ساخته بشر نیز گفته می شود‪ ،‬از قبیل ‪ RTD‬های دما‪،‬‬
‫مقاومت ها و یا دیود های زنر‪ ،‬اغلب بوسییله ویژگی های انحصیاریشیان کالیبره می شوند‪ .‬کالیبراسیون از طریق مشخصات‬
‫‪---------------------------------------------------------------- SANAM----------------------------------------------------------------‬‬

‫‪SANAM‬‬

‫‪Page 14 of 18‬‬
‫‪SNM‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪LP‬‬ ‫‪IN‬‬ ‫‪0063‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪SP‬‬ ‫‪00‬‬
‫اغلب شیامل برخی از معادالت ریاضیی می باشد که به کاربر این امکان را می دهد تا از دستگاه برای نیل به مقادیر کالیبره‬
‫شده استفاده کند‪ .‬معادالت ریاضی بکار گرفته شده از مقادیر اصالحی ساده برای خطاها‪ ،‬که در سطوحی متناسب با نیازهای‬
‫اندازه گیری محاسیبه می شیوند ( مانند نقاط دمایی گونان برای دمای یک ترموکوپل)‪ ،‬تا محاسبه شیب و الگوریتم تصحی‬
‫تداخلی در یک ولتمتر دیجیتال‪ ،‬و یا چند جمله ای های بسیییار پیچیده از قبیل محاسییباتی که برای ترمومتر های تابشییی‬
‫اسیتاندارد مرجع بکار برده می شیوند‪ ،‬متنوع و دارای کاربرد می باشند‪ .‬مرحله “تصدیق باقیمانده” ممکن است در هر زمانی‪،‬‬
‫برای اطمینان از عملکرد مناسب دستگاه تنظیم شده‪ ،‬مورد استفاده قرار بگیرد‪ .‬از دستگاه های صنعتی ساخت بشر به ” آنچه‬
‫هسیت” یاد می شیود زیرا غیر قابل تنظیم می باشند و در نتیجه مراحل ” آنچه یافته شده” و “آنچه باقیمانده” در مورد این‬
‫دستگاه ها صدق نمی کند‪.‬‬
‫کارشیناس کالیبراسییون‪ ،‬با اسیتفاده از اسیتاندارد مرجع کالیبراسیون با عدم قطعیتی مشخص (با در نظر گرفتن هرم قابلیت‬
‫ردیابی کالیبراسیییون) برای مقایسییه با دسییتگاه تحت کالیبره ‪،‬عملیات کالیبراسیییون را انجام داده و به نتیجه می رسییاند‪ .‬وی‬
‫مقادیر دسییتگاه تحت کالیبره را قرائت کرده و با مقادیر حاصییل از منبع مرجع مورد مقایسییه قرار می دهد‪ .‬پس از این مرحله‬
‫ممکن است دستگاه تحت کالیبره‪ ،‬نیاز به تنظیمات و اعمال مقادیر جبرانی داشته باشد‪.‬‬
‫مثالی از فرآیند کالیبراسیون‬

‫بیایید فرض کنیم که شییما در یک شییرکت داروسییازی برای کنترل دوره ای دمای محی و اطمینان از اینکه محصییول مد‬
‫نظرتان در گستره دمایی تعیین شده تولید می شود‪ ،‬از یک ترمومتر دقیق استفاده می کنید‪ .‬شما می توانید ترمومتر ذکر شده‬
‫را‪ ،‬برای حصول اطمینان از عملکردش‪ ،‬به یک شرکت کالیبراسیون بفرستید و یا با خرید یک دستگاه کالیبراتور دما‪ ،‬از قبیل‬
‫کالیبراتور حمام مایع یا کالیبراتور محی دمایی خشک‪ ،‬خودتان عمل کالیبراسیون را به انجام برسانید‪.‬‬
‫کالیبراتور حمام مایع دارای یک تانک حاوی سییییال کالیبراسییییون بوده که دمای این محفظه تحت کنترل می باشی ید و به‬
‫نمایشیگر دمای کالیبره شده ای متصل می باشد‪.‬کالیبراتور محی دمایی خشک مشابه آنچه گفته شد می باشد با این تفاوت‬
‫کیه دارای بلو فلزی با دمای تحت کنترل می باشیییند که درون این بلو قالف هایی برای کالیبره ترمومتر دارد که قطر‬
‫درونی آن ها با قطر ترمومتر تحت کالیبره متناسب می باشد‪ .‬کالیبراتور بر اساس درستی از پیش تعیین شده ای کالیبره شده‬
‫اسییت‪ .‬ترمومتر مد نظر را داخل تانک و یا قالف اندازه گیری قرار داده و تفاوت بین اعداد قرائت شییده توسیی نمایشییگر‬
‫‪---------------------------------------------------------------- SANAM----------------------------------------------------------------‬‬

‫‪SANAM‬‬

‫‪Page 15 of 18‬‬
‫‪SNM‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪LP‬‬ ‫‪IN‬‬ ‫‪0063‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪SP‬‬ ‫‪00‬‬
‫کالیبراتور و نشیاندهنده ترمومتر تحت کالیبره را در طول گسیتره دمایی مورد اسیتفاده ترمومتر‪ ،‬ضب و یادداشت کنید‪.‬با این‬
‫روش متوجه می شوید که آیا ترمومتر شما در گستره مشخصات فنی مد نظرتان قرار می گیرد یا خیر‪ .‬اگر ترمومتر احتیاج به‬
‫تنظیم داشیته باشد‪ ،‬ممکن است بتوانید نشاندهنده آن را تنظیم کنید‪،‬البته اگر پیچ مخصوص تنظیم داشته باشد ‪ ،‬و یا حداقل‬
‫می توانید با توجه به نتایج بدسیت آمده‪ ،‬مقادیر تصییحی شده جدیدی برای ترمومتر مورد استفاده تعریف و اعمال کنید‪ .‬اگر‬
‫تنظیمات را اعمال کردید‪ ،‬فرآیند کالیبراسییون باید تکرار شیود تا مطمئن شوید مقادیر به درستی اعمال شده و تصدیق کنید‬
‫که ترمومتر دما را در محدوده مشییخصییات فنی تعریف شییده خود اندازه گیری می کند‪ .‬همچنین می توانید هر از گاهی از‬
‫کالیبراتور اسییتفاده کنید تا مطمئن شییوید ترمومترتان همچنان در محدوده مجاز قرار دارد‪.‬آنچه گفته شیید می تواند در مورد‬
‫بسیاری از دستگاه ها و وسایل اندازه گیری مانند گیج فشار‪ ،‬ولت متر و غیره‪ ،‬مورد استفاده قرار بگیرد ‪.‬‬
‫چرا کالیبراسیون مهم است؟‬

‫کالیبراسییون کمک می کند تا جهانمان به روز ‪ ،‬رو به جلو و امن بماند‪ .‬اگرچه‪ ،‬بسیاری از مردم نمی دانند که روزانه هزاران‬
‫عملیات کالیبراسیییون در سییرتاسییر جهان و برای منفعت خودشییان‪ ،‬صییورت می گیرد‪ .‬زمانی در پرواز بعدیتان یا انجام امور‬
‫درمانی و یا عبور از یک تاسییسیات هسیته ای‪ ،‬می توانید توقع داشیته باشیید که سییستم ها و فرآیندهایی که برای خلق و‬
‫حفاظت از آن ها بوجود آمده اند‪ ،‬به منظور جلوگیری از بروز خطا در تولید یا اسییتفاده روزمره‪ ،‬باید بطور منظم کالیبره ش یوند‪.‬‬
‫همچنین همانطور که قبال نیز ذکر شید کالیبراسییون کشفیات علمی‪ ،‬تولید صنعتی و تجارت بین المللی را پرورش داده و یا‬
‫بهبود می بخشد‪.‬‬
‫وسایل اندازه گیری و آزمون نیاز به کالیبراسیون دارند‬

‫وسیایل اندازه گیری و آزمون‪ ،‬نیاز به کالیبراسییون منظم دارند تا به ما این اطمینان را بدهند که همچنان کارشیان را درست‬
‫انجام می دهند‪.‬‬
‫ایمن بودن و مطابقت با استانداردهای صنعتی‪ ،‬از قبیل الزامات استاندارد ‪ FDA‬ایالت متحده آمریکا‪ ،‬دالیل مبرهنی هستند‬
‫کیه نییاز به کالیبره ابزار تسیییت و اندازه گیری را به ما یادآوری می کنند‪ .‬اگرچه‪ ،‬همانطور که نیازهای فن آوری و در نتیجه‬
‫هزینه های تولید‪ ،‬افزایش پیدا می کنند‪ ،‬آزمون ها و اندازه گیری های دقیق تر از انحصییار آزمایشییگاه ها خارج گردیده و به‬
‫‪---------------------------------------------------------------- SANAM----------------------------------------------------------------‬‬

‫‪SANAM‬‬

‫‪Page 16 of 18‬‬
‫‪SNM‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪LP‬‬ ‫‪IN‬‬ ‫‪0063‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪SP‬‬ ‫‪00‬‬
‫سیط کارخانه ها وارد شده است‪ .‬دستگاه های اندازه گیری و آزمونی که بر طبق مشخصات فنی خاصی تولید می شوند‪،‬می‬
‫توانند با گذشت زمان و در اثر سالیان کارکرد‪،‬گرما‪ ،‬شرای محیطی ‪ ،‬پوسیدگی یا زنگ زدگی‪ ،‬قرار گرفتن در معرض نوسانات‬
‫الکتریکی‪ ،‬ضیییربیات ناگهانی و یا غیره‪ ،‬دچار زوال و خرابی شیییوند‪ .‬حتی بهترین ابزارآالت آزمون و اندازه گیری می توانند‬
‫نمایانگر ایرادات تولید‪ ،‬نویزهای تصادفی و یا رانش مقادیر در دراز مدت باشند که منجر به خطای اندازه گیری می شود‪ .‬این‬
‫خطاها‪ ،‬مانند اختالف ناچیز میلی ولتی یا زاویه ای‪،‬می تواند از طریق امکان بالقوه رد کردن اشیتباه کاال یا واحد مورد قبول و‬
‫یا قبول اشتباه کاال یا واحد مردود‪ ،‬در سط فرآیند ها و تولیدات‪ ،‬گسترش پیدا کنند‪.‬‬
‫حصییول اطمینان از اینکه دسییتگاه اندازه گیری و آزمون از درسییتی مطلوبی برای تصییدیق مشییخصییه های تولید یا فرآیند‬
‫برخوردار اسیت امری ضروری است زیرا این موضوع کمک می کند تا اطمینان حاصل کنیم نتایج حاصل از آزمایشات علمی‬
‫قابل اتکا بوده‪ ،‬محصیوالت و کاالهای تولید شیده به طرز درسیتی تولید شیده اند و تجار بصییورت درست و منصفانه ای در‬
‫سرتاسر کشور در حال داد و ستد می باشند‪.‬‬
‫کالیبراتورها هم نیاز به کالیبراسیون دارند‬

‫کالیبراتورها به دلیل اینکه با گذشیت زمان‪ ،‬می توانند از محدوده مجاز کالیبراسییون جابجا شده و رانش پیدا کنند‪ ،‬احتیاج به‬
‫کالیبراسییون منظم و دوره ای دارند‪ .‬معموال با پیروی از قانون حداقل نسبت ‪ ،1:0‬کالیبراتور ها بوسیله استانداردهای مرجع با‬
‫درسیییتی بیشیییتر‪،‬بطور منظم کالیبره می شیییوند‪ .‬این فرآیند بصیییورت باالرونده در هرم قابلیت ردیابی و تا درسیییت ترین‬
‫استانداردهایی که در موسسه ملی اندازه شناسی نگهداری می شوند‪،‬پیش می رود‪.‬‬
‫برگشت هزینه در فرآیند کالیبراسیون‬

‫کالیبراسییون دوره ای به عنوان سیرمایه گذاری بنگاهی هوشیمند با برگشت پذیری باالی هزینه)‪،(ROI‬در نظر گرفته می‬
‫شیییود‪ .‬کالیبراسییییون اتالف در تولید را با یادآوری و معدوم کردن مواردی که در آن تولیدات‪ ،‬خارج از محدوده مجاز طراحی‬
‫ایجاد شیده اند‪،‬از بین می برد‪ .‬همچنین کالیبراسییون کمک می کند تا اجزای سییستم تولید که نیاز به تعمیر و یا جایگزینی‬
‫دارند‪،‬پیش از تحمیل هزینه هنگفت به کارخانه‪،‬مورد شناسایی قرار بگیرند‪ .‬همچنین کالیبراسیون از هزینه های نرم و سخت‬
‫‪---------------------------------------------------------------- SANAM----------------------------------------------------------------‬‬

‫‪SANAM‬‬

‫‪Page 17 of 18‬‬
‫‪SNM‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪LP‬‬ ‫‪IN‬‬ ‫‪0063‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪SP‬‬ ‫‪00‬‬
‫توضیییع محصییول معیوب به مشییتریان‪ ،‬پیشییگیری می کند‪ .‬در واقع با کالیبراسیییون هزینه ها‪ ،‬برعکس کیفیت و ایمنی که‬
‫افزایش می یابد‪ ،‬کاهش پیدا می کند‪.‬‬
‫در اینجا ذکر این نکته خالی از لطف نیسییت که هزینه و درسییتی کالیبراسیییون با حرکت به سییمت پایین هرم کالیبراسیییون‪،‬‬
‫کاهش پیدا می کنند‪ .‬احتماال سیط پایین تری از درسیتی در کارخانه های تولیدی نسییبت به آزمایشییگاه های کالیبراسیون‬
‫مورد نیاز اسیت ‪. ROI‬هنگامیکه درستی کالیبراسیون متناسب با نیاز مصرف کننده انتخاب می شود‪،‬در بیشترین حالت خود‬
‫قرار می گیرد‪.‬‬
‫عملیات کالیبراسیون کجا انجام می شود؟‬

‫کالیبراسییون ها اغلب در موسسات اندازه شناسی ملی‪ ،‬آزمایشگاه های کالیبراسیون اولیه‪ ،‬آزمایشگاه های کالیبراسیون ثانویه‬
‫و یا مثال در خ تولید یک شیرکت تولید کننده‪ .‬ذکر این نکته الزم اسیت که آزمایشگاه های کالیبراسیون اولیه و ثانویه می‬
‫توانند در تملک و تحت سیرپرسیتی فراهم کنندگان خدمات کالیبراسییون مسیتقل‪ ،‬شرکت کالیبراسیونی که خودش دستگاه‬
‫های کالیبراسییون تولید می کند‪ ،‬مانند شیرکت فلو در امریکا‪ ،‬و یا تولید کننده ای که کالیبراسیون داخلی انجام می دهد‪،‬‬
‫قرار داشته باشد‪.‬‬
‫کالیبراسیون ها چه زمانی انجام می شوند؟‬

‫در واقع برنامه زمان بندی کالیبراسییونی که برای همه موارد کاربرد داشیته باشد‪ ،‬وجود ندارد‪ .‬بسته به تعداد دفعات استفاده و‬
‫یا درسیتی مورد نیاز‪ ،‬ممکن است نیاز به کالیبره ماهانه‪ ،‬ساالنه و یا حتی دوره های طوالنی تر‪ ،‬وجود داشته باشد‪ .‬بطور کلی‬
‫هر چقدر حساسیت اندازه گیری باالتر باشد‪ ،‬تعداد دفعات کالیبره باالتر بوده و زمان کالیبره بعدی زودتر فرا میرسد‪ .‬اگر بطور‬
‫تصییادفی دسییتگاه از ارتفاعی بروی زمین پرت شیید و یا خسییارتی به آن وارد آوردید‪،‬باید در اولین فرصییت ممکن نسییبت به‬
‫کالیبره مجدد آن اقدام کنید‪.‬‬
‫در مورد دسییتگاه های اندازه گیری و آزمون‪ ،‬تمامی اجزای الکترونیکی و وسییایل مکانیکی‪ ،‬با گذشییت زمان دچار رانش می‬
‫شیوند‪ .‬برا ی اطمینان از اینکه دسیتگاه مد نظرتان همواره در محدوده مشخصات منتشر شده عمل می کند‪ ،‬باید آن را بطور‬
‫منظم مورد کالیبره مجدد قرار بدهید‪ .‬سییازندگان دسییتگاه های اندازه گیری و آزمون‪ ،‬همانند شییرکت فلو ‪ ،‬بازه مناسییب را‬
‫‪---------------------------------------------------------------- SANAM----------------------------------------------------------------‬‬

‫‪SANAM‬‬

‫‪Page 18 of 18‬‬
‫‪SNM‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪LP‬‬ ‫‪IN‬‬ ‫‪0063‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪SP‬‬ ‫‪00‬‬
‫برای کالیبراسیون مجدد دستگاه های تولیدی خود‪ ،‬معرفی می کنند‪ .‬برای مثال تولیدات شرکت فلو دارای مشخصات فنی‬
‫طراحی شیده ای هسیتند که بیشیتر از ‪ %21‬از تولیدات در هر مدل ارائه شیده تا پایان مدت اعتبار تاریخ کالیبراسیون منتشر‬
‫شده‪ ،‬در محدوده مجاز مشخصات فنی خود می مانند‪ .‬بازه زمانی کالیبراسیون متداول‪ ،‬معموال یکساله می باشد‪.‬‬
‫اما اگر دسیتگاهی مابین فواصیل کالیبراسییون دچار رانش بشیود باید چکار کرد؟ اگر چنین شود‪ ،‬هر اندازه گیری که در این‬
‫فاصیییله زمانی صیییورت گرفته اسیییت‪ ،‬مشیییکو اسیییت‪ .‬برای حل این مشیییکل‪ ،‬اقدام رایج کنترل میانی ابزار بر طبق‬
‫استاندارد ‪ ISO 17025‬می باشد که به تصدیق ابزار نیز معروف است‪.‬‬
‫عملیات کالیبراسیون توس چه کسانی اجرا می شود؟‬

‫اشخاصی که در آزمایشگاه ها عملیات کالیبراسیون را انجام می دهند عبارتند از‪:‬‬
‫اندازه شناس ها‬ ‫‪‬‬
‫مدیران آزمایشگاه ها‬ ‫‪‬‬
‫مهندسین کالیبراسیون‬ ‫‪‬‬
‫تکنسین های کالیبراسیون‬ ‫‪‬‬
‫همچنین اشخاصی که در محل تولید ابزار کالیبراسیون انجام می دهند عبارتند از‪:‬‬
‫مهندسین تولید‬ ‫‪‬‬
‫تکنسین های ابزار دقیق‬ ‫‪‬‬
‫‪---------------------------------------------------------------- SANAM----------------------------------------------------------------‬‬


Snm 20 Lp in 0063 00 Sp 00 (کالیبراسیون چیست)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Snm 20 Lp in 0063 00 Sp 00 (کالیبراسیون چیست)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫سامانه نشر معیار (سنم)‬

‫دانشگاه دیجیتال ابزاردقیق و اندازه گیری‬

‫‪Com.‬‬ ‫‪Main Sec.‬‬ ‫‪Sec.‬‬ ‫‪Dep.‬‬ ‫‪No.‬‬ ‫‪Rev.‬‬ ‫‪Per.‬‬ ‫‪Year‬‬

‫‪® Registered Trade Mark of SANAM Company Limited‬‬

‫‪Com.‬‬ ‫‪Main Sec.‬‬ ‫‪Sec.‬‬ ‫‪Dep.‬‬ ‫‪No.‬‬ ‫‪Rev.‬‬ ‫‪Per.‬‬ ‫‪Year‬‬

‫‪® Registered Trade Mark of SANAM Company Limited‬‬

‫‪Com.‬‬ ‫‪Main Sec.‬‬ ‫‪Sec.‬‬ ‫‪Dep.‬‬ ‫‪No.‬‬ ‫‪Rev.‬‬ ‫‪Per.‬‬ ‫‪Year‬‬

‫‪® Registered Trade Mark of SANAM Company Limited‬‬

‫‪Com.‬‬ ‫‪Main Sec.‬‬ ‫‪Sec.‬‬ ‫‪Dep.‬‬ ‫‪No.‬‬ ‫‪Rev.‬‬ ‫‪Per.‬‬ ‫‪Year‬‬

‫‪® Registered Trade Mark of SANAM Company Limited‬‬

‫‪Com.‬‬ ‫‪Main Sec.‬‬ ‫‪Sec.‬‬ ‫‪Dep.‬‬ ‫‪No.‬‬ ‫‪Rev.‬‬ ‫‪Per.‬‬ ‫‪Year‬‬

‫هرم قابلیت ردیابی کالیبراسیون‪ -‬تاثیر ‪SI‬در صنعت‬

‫‪® Registered Trade Mark of SANAM Company Limited‬‬

‫‪Com.‬‬ ‫‪Main Sec.‬‬ ‫‪Sec.‬‬ ‫‪Dep.‬‬ ‫‪No.‬‬ ‫‪Rev.‬‬ ‫‪Per.‬‬ ‫‪Year‬‬

‫قابلیت ردیابی کالیبراسیون‬

‫‪® Registered Trade Mark of SANAM Company Limited‬‬

‫‪Com.‬‬ ‫‪Main Sec.‬‬ ‫‪Sec.‬‬ ‫‪Dep.‬‬ ‫‪No.‬‬ ‫‪Rev.‬‬ ‫‪Per.‬‬ ‫‪Year‬‬

‫تایید صالحیت فرآیند کالیبراسیون‬

‫‪® Registered Trade Mark of SANAM Company Limited‬‬

‫‪Com.‬‬ ‫‪Main Sec.‬‬ ‫‪Sec.‬‬ ‫‪Dep.‬‬ ‫‪No.‬‬ ‫‪Rev.‬‬ ‫‪Per.‬‬ ‫‪Year‬‬

‫عدم قطعیت اندازه گیری‬

‫‪® Registered Trade Mark of SANAM Company Limited‬‬

‫‪Com.‬‬ ‫‪Main Sec.‬‬ ‫‪Sec.‬‬ ‫‪Dep.‬‬ ‫‪No.‬‬ ‫‪Rev.‬‬ ‫‪Per.‬‬ ‫‪Year‬‬

‫‪® Registered Trade Mark of SANAM Company Limited‬‬

‫‪Com.‬‬ ‫‪Main Sec.‬‬ ‫‪Sec.‬‬ ‫‪Dep.‬‬ ‫‪No.‬‬ ‫‪Rev.‬‬ ‫‪Per.‬‬ ‫‪Year‬‬

‫‪® Registered Trade Mark of SANAM Company Limited‬‬

‫‪Com.‬‬ ‫‪Main Sec.‬‬ ‫‪Sec.‬‬ ‫‪Dep.‬‬ ‫‪No.‬‬ ‫‪Rev.‬‬ ‫‪Per.‬‬ ‫‪Year‬‬

‫نرم افزار کالیبراسیون‬

‫تفکیک کالیبراسیون ها‬

‫‪® Registered Trade Mark of SANAM Company Limited‬‬

‫‪Com.‬‬ ‫‪Main Sec.‬‬ ‫‪Sec.‬‬ ‫‪Dep.‬‬ ‫‪No.‬‬ ‫‪Rev.‬‬ ‫‪Per.‬‬ ‫‪Year‬‬

‫فرکانس رادیویی‬ ‫‪‬‬

‫عملیات کالیبراسیون چگونه انجام می شود‬

‫‪® Registered Trade Mark of SANAM Company Limited‬‬

‫‪Com.‬‬ ‫‪Main Sec.‬‬ ‫‪Sec.‬‬ ‫‪Dep.‬‬ ‫‪No.‬‬ ‫‪Rev.‬‬ ‫‪Per.‬‬ ‫‪Year‬‬

‫‪® Registered Trade Mark of SANAM Company Limited‬‬

‫‪Com.‬‬ ‫‪Main Sec.‬‬ ‫‪Sec.‬‬ ‫‪Dep.‬‬ ‫‪No.‬‬ ‫‪Rev.‬‬ ‫‪Per.‬‬ ‫‪Year‬‬

‫مثالی از فرآیند کالیبراسیون‬

‫‪® Registered Trade Mark of SANAM Company Limited‬‬

‫‪Com.‬‬ ‫‪Main Sec.‬‬ ‫‪Sec.‬‬ ‫‪Dep.‬‬ ‫‪No.‬‬ ‫‪Rev.‬‬ ‫‪Per.‬‬ ‫‪Year‬‬

‫چرا کالیبراسیون مهم است؟‬

‫وسایل اندازه گیری و آزمون نیاز به کالیبراسیون دارند‬

‫‪® Registered Trade Mark of SANAM Company Limited‬‬

‫‪Com.‬‬ ‫‪Main Sec.‬‬ ‫‪Sec.‬‬ ‫‪Dep.‬‬ ‫‪No.‬‬ ‫‪Rev.‬‬ ‫‪Per.‬‬ ‫‪Year‬‬

‫کالیبراتورها هم نیاز به کالیبراسیون دارند‬

‫برگشت هزینه در فرآیند کالیبراسیون‬

‫‪® Registered Trade Mark of SANAM Company Limited‬‬

‫‪Com.‬‬ ‫‪Main Sec.‬‬ ‫‪Sec.‬‬ ‫‪Dep.‬‬ ‫‪No.‬‬ ‫‪Rev.‬‬ ‫‪Per.‬‬ ‫‪Year‬‬

‫عملیات کالیبراسیون کجا انجام می شود؟‬

‫کالیبراسیون ها چه زمانی انجام می شوند؟‬

‫‪® Registered Trade Mark of SANAM Company Limited‬‬

‫‪Com.‬‬ ‫‪Main Sec.‬‬ ‫‪Sec.‬‬ ‫‪Dep.‬‬ ‫‪No.‬‬ ‫‪Rev.‬‬ ‫‪Per.‬‬ ‫‪Year‬‬

‫عملیات کالیبراسیون توس چه کسانی اجرا می شود؟‬

‫مدیران آزمایشگاه ها‬ ‫‪‬‬

‫مهندسین کالیبراسیون‬ ‫‪‬‬

‫تکنسین های کالیبراسیون‬ ‫‪‬‬

‫تکنسین های ابزار دقیق‬ ‫‪‬‬

‫‪® Registered Trade Mark of SANAM Company Limited‬‬

You might also like