25/11/61

หลักทัวไปเกียวกับปริมาตรวิเคราะห์
บทที 6 จุดยุต ิ (End point)
ปริมาตรการวิเคราะห์ จุดสมมูล (Equivalent point)

(Volumetric Analysis)

การเทียบสารละลายมาตรฐาน (Standardization)
http://www.wiredchemist.com/chemistry/instructional/laboratory-tutorials/volumetric-analysis
https://sites.google.com/site/internationalgcsechemistry/year-10-topics/relative-formula-masses-molar-volumes-of-gases/03---
concentration-and-volume 3

หล ักทวไปเกี
ั ยวก ับปริมาตรวิเคราะห์
สารละลายมาตรฐาน (Standard solution)
การไทเทรต (Titration)

ไทแทรนต์ (Titrant)

อินดิเคเตอร์ (Indicator)

2 4

1
 25/11/61

The Colours & Chemistry of pH Indicators

6.1 การแบ่ งชนิดของปริมาตรวิเคราะห์

1. ปฏิกริ ิยาการไทเทรท กรด-เบส
(Acid-Base titration)
2. ปฏิกริ ิยาไทเทรทแบบรีดอกซ์
(oxidation –reaction หรื อ redox titration)
3. ปฏิกริ ิยาการไทเทรทแบบเกิดสารประกอบ
เชิงซ้ อน (Complex formation titration)
4. ปฏิกริ ิยาการไทเทรทแบบตกตะกอน
(Precipitation titration)
http://www.compoundchem.com/2014 /04/04/the-colours-chemistry-of-ph-indicators/
5 7

แบ่งตามชนิดของปฏิกริ ย
ิ าทีเกิดขึน
1. การไทเทรตระหว่างกรดและเบส
(Acid-base titration)

6 8

2
 25/11/61

Titration of weak base and a strong acid

Titration of strong acid and strong base

pH 3-6
pH 7

http://www.tutorvista.com/content/chemistry/chemistry-iii/ionic-equilibrium/titrations-acid-base.php 9 http://www.tutorvista.com/content/chemistry/chemistry-iii/ionic-equilibrium/titrations-acid-base.php 11

Titration of weak acid and a strong base Titration of weak acid and weak base

pH 8-10

http://www.tutorvista.com/content/chemistry/chemistry-iii/ionic-equilibrium/titrations-acid-base.php
10 http://www.tutorvista.com/content/chemistry/chemistry-iii/ionic-equilibrium/titrations-acid-base.php 12

3
 25/11/61

2. การไทเทรตแบบออกซเิ ดชน ั – รีด ักชนั ้ น

3. การไทเทรตแบบเกิดสารประกอบเชงิ ซอ
(Oxidation – reduction titration) (Complex metric titration)
(Y = EDTA anion)
ิ าคือ ออกซเิ ดชน
ประกอบด้วย 2 ปฏิกริ ย ั – รีด ักชน
ั
Na4Y + FeCl3 → NaFeY + 3NaCl Na4Y + MgCl2 → Na2MgY + 2 NaCl
- Oxidation คือ การให้อเิ ล็กตรอน

Ca2+ + EDTA [Ca-EDTA]2+

- Reduction คือ การร ับอิเล็ กตรอน Mg2+,Ca2+,Sr2+,Ba2+,Mn2+,

Cu2+,Zn2+,Al3+,Y3+, La3+


13 kku.ac.th Answers.com wiki Cyberclass Chemguide
15

4. การไทเทรตแบบเกิดตะกอน
6 Fe2+ + 14 H+ + Cr2O72- = 6 Fe3+ + 2Cr3+ + 7 H2O
(Precipitation titration)
1. Mohr ’s Method : color precipitate

2. Volhard ’s Method :
water soluble complex

3. Fajan ’s Method :
Adsorption Indicator Method


http://chemistry.tutorvista.com/analytical-chemistry/redox-titration.html
14 16

4
 25/11/61

Mohr ’s Method Volhard’s Method

ปริมาณ chloride
chromate ion เป็นอินดิเคเตอร์ Titration Reaction :
จดุ ยตุ ิจะเกิดตะกอนสีแดงอิฐของ silver chromate Cl- + Ag+  AgCl(s) white ppt
pH 7-10
Back Titration :
Titration Reaction : Ag+ + SCN-  AgSCN(s) white ppt
Ag+ + Cl-  AgCl(s) ; Ksp = 1.0 x 10 -5 M
ตะกอนขาว
Detection Reaction at End Point :
Detection Reaction at End Point : Fe3+ + SCN-  Fe(SCN)2+ red solution
2Ag+ + CrO42-  Ag2CrO4(s)
Ksp = 8.4 x 10 -5 M

17 19

Fajan’s Method
Volhard’s Method
or Adsorption Indicator Method
ทางตรงไทเทรต thiocyanate fluorescein : dichlorofluorescein เป็ นอินดิเคเตอร์
ทางอ้ อม(indirect titration) : ferric alum เป็ น indicator แตกตัวจะได้ ไอออน Fl- จะมีสีเขียวเหลือง
จุดยุตจิ ะให้ สารละลายสีแดง ของสารประกอบเชิงซ้ อน Ag+ + Cl- AgCl
ferric thiocyanate, Fe(SCN)2+
AgCl + Ag+ + In- AgCl:Ag+In-
In- : dichlorofluorescein

18 20

5
 25/11/61

dichlorofluorescein 2. Indirect titration or Replacement titration

-
Iodometry ; I2 I - + I2 I3

https://campusvirtual.univalle.edu.co/moodle/mod/forum/discuss.php?d=45472&parent=90571 21 http://chemwiki.ucdavis.edu/Analytical_Chemistry/Analytical_Che
mistry_2.0/09_Titrimetric_Methods/9D_Redox_Titrations 23

แบ่งตามลักษณะการไทเทรต X =
1. Direct titration

Iodimetry = (6.1)

Cs = (6.2)

Ct = (6.3)
http://en.wikipedia.org/wiki/Iodometry 22 24

6
 25/11/61

6.2 สารละลายมาตรฐาน (Standard solution)

X =
สารละลายมาตรฐาน คือ สารละลายทีทราบความ
เข้ มข้ นทีถูกต้ องและแน่ นอนมีวธิ ีการเตรียม 2 วิธี คือ
ถ้าการไตเตรตยังไม่ถึงจุดสมดุล X < 1 1. วิธีตรง (direct Method)
ทีจุดสมดุล X = 1 2. วิธีอ้อม (Indirect Method) โดยชังมาหยาบ ๆ
แล้ วนําไปหาความเข้ มข้ นทีแน่ นอน กับสารละลายปฐมภูมิ
ถ้าเกินจุดสมดุล X > 1
เรียกวิธีนีว่า standardization

25 27

ตัวอย่ างที 6.1

เปอร์ เซ็นต์ความผิดพลาดของการไตเตรต คือ 100(X-1) จงอธิบายการเตรียมสาร 0.50 ลิตรของสาร Na2CO3
(105.99 g/mol; %assay 99.8) ทีมีความเข้ มข้ น 0.20 M
%titration error = ต้ องชังมากีกรัม

ตัวอย่ างที 6.2

จงอธิบายการเตรียมสาร Na2CO3 เข้ มข้ น 5 mM
100.00 มิลลิลติ รจากสารละลายข้างบน
26 28

7
 25/11/61

วิธีทํา aA + bB Products
จํานวนโมลของ Na2CO3 (mol)= V(lit) x [Na2CO3] (mol/lit) (MV)A = (MV)B
= 0.500 L x 0.20 mol /lit a b
= ............... mol Na2CO3
มวลของ Na2CO3 R = b
a
= ............... mol Na2CO3 x NaOH + HCl H2O + NaCl
= ............ g x 99.8/100 R = 1
1
29 31

ตัวอย่างที 6.3
จงหาความเข้ มข้ นของสารละลาย NaOH ปิ เปตมา 10.00 ลบ.ซม. NaOH + CH3COOH H2O + CH3COONa
ไปไทเทรตกับสารละลาย KHP เข้ มข้ น 1.00 M ได้ ค่าเฉลียเท่ ากับ 2 AgNO3 + BaCl2 2 AgCl + Ba(NO3)2
8.50 ลบ.ซม.
จากนัน นําสารละลาย NaOH ไปทําปฏิกิริยากับสารละลาย HCl
10.00 mL ซึงใช้ สารละลาย NaOH เฉลียเท่ ากับ 12.10 mL จงหา
ความเข้ มข้ นของสารละลาย HCl (MV)A = (MV)B
a b

30 32

8
 25/11/61

ขันตอนในการคํานวณมีดงั นี
ขันที 1 คํานวณโมลของสาร A
no. mol A = VAMA สรุป B(g) = VAMAR(MWB) (mol)
ขันที 2 คํานวณโมลของสาร B
no. mol B = A . R %B =
= VAMAR = VAMA .

หรื อ =
33 35

ตัวอย่ างที 6.4

ขันที 3 คํานวณหาเปอร์ เซ็นต์ ของสารทีถูกไตเตรต (B)
การเตรียมสารมาตรฐาน AgNO3 (MW = 169.87 g/mol) โดย
B (g) = (no molB) (MWB) = VAMAR(MWB)
ชั ง AgNO3 อย่ างละเอียดมา 0.4850 กรั ม ละลายในขวด
ปริ ม าตร ขนาด 250 ลบ.ซม. จนสารละลายพอดี ขี ด จง
ขันที 4 คํานวณหาเปอร์ เซ็นต์ ของสารทีถูกไตเตรต (B) คํานวณหาความเข้ มข้ นของสารละลายมาตรฐาน AgNO3
%B =

34 36

9
 25/11/61

วิธีทํา ตัวอย่ างที 6.5

จํานวนโมลของ AgNO3 ทีใช้เตรียม = จงคํานวณปริมาตรของกรดไนตริกเข้ มข้ นทีใช้ เตรียมเป็ น
สารละลาย 1.00 ลบ.ดม.โดยมีความเข้ มข้ นประมาณ 0.250 M
= จากขวดบรรจุสารเคมีกรดเกลือเข้ มข้ น จะบอกค่าต่ าง ๆ ดังนี
นําหนักโมเลกุล = 63.01
เปอร์ เซ็นต์ โดยนําหนัก = 68.00 %
= ………………..mol/250 mL
ความหนาแน่ น = 1.51 กรัมต่ อลบ.ซม.

37 39

ความเข้ มข้ นของสารละลาย AgNO3 เราต้ องการเตรียม HNO3 0.250 M จํานวน 1000 ลบ.ซม.
แสดงว่าต้ องใช้ เนือกรด 0.250 x 1.00 ลิตร = A โมล
=
ปริมาณกรดเกลือทีใช้ A x 63.01 = B กรัม
เปอร์ เซ็นต์ โดยนําหนัก = 68.00 % (w/w)
= .......... mol/L
HNO3 68.0 กรัม อยู่ในสารละลายกรดเกลือ 100 กรัม
= .......... M
กรด HNO3 B กรัม อยู่ในสารละลายกรดเกลือ C กรัม

38 40

10
 25/11/61

จากค่าความหนาแน่ นแสดงว่ า
กรด HNO3 เข้ มข้ นหนัก 1.51 กรัม จะมีปริมาตร 1.00 ลบ.ซม.
V=
กรดเกลือเข้ มข้ น C กรัม จะมีปริมาตร =
= D ลบ.ซม. =
นํากรด HNO3 เข้ มข้ นปริมาตร D ลบ.ซม. เตรียมให้ ได้

สารละลาย 1.00 ลบ.ดม.จะได้ HCl ทีมี = ............... ลบ.ซม./ 1 ลิตร

ความเข้ มข้ น 0.250 M
41 43

การคํานวณหาปริมาณกรดเกลืออีกแบบหนึง คือ
V = 6.3 สารปฐมภูมิ
(Primary standard substance)
V = ปริมาตรของกรดเข้มข้ นทีต้ องการเตรียม 1. ต้ องมีความบริสุทธิสู ง
M = ความเข้ มข้ น โมลต่ อลบ.ดม. 0.250 M
2. ต้ องเป็ นสารทีไม่มกี ารเปลียนแปลงขณะชัง
M = นําหนักโมเลกุล เช่ น ดูดความชื นหรื อถูกออกซิไดซ์ ด้วยอากาศ
P = เปอร์ เซ็นต์โดยนําหนักของ HNO3
D = ความหนาแน่ นของ HCl เข้ มข้ น 3. ต้ องมีนําหนักโมเลกุลสู ง
1.51 กรัมต่ อลบ.ซม.
42 44

11
 25/11/61

6.4 การหาจุดยุติ (Detection of end point)

4. ต้ องเป็ นสารประกอบทีละลายได้ ในสภาวะแวดล้อมที
ทําการทดลอง
5. ปฏิกริ ิยาทีเกิดขึนต้ องเป็ นอัตราส่ วนของเลขลงตัวทีแน่ นอน
KHP
https://en.wikipedia.org/wiki/Potassium_hydrogen_phthalate
1. วิธีสังเกตด้วยตาเปล่า
(Visual method หรื อChemical indicator method)
1.1 ไตแตรนท์ หน้าทีเป็ นอินดิเคเตอร์ เช่น KMnO4
1.2 อินดิเคเตอร์ กรดเบส (acid – base indicators, HIn )
1.3 รี ดอกซ์อินดิเคเตอร์ (redox indicator)
1.4 การเกิดสารประกอบทีละลายได้และมีสีต่างออกไป
45 47

ข้ อจํากัดในการวิเคราะห์ แบบปริมาตรวิเคราะห์
1.5 สังเกตการหายไปของสารละลายทีถูกไตเตรต
1. ปฏิกริ ิยาต้ องเกิดขึนอย่างรวดเร็วและเกิดอย่างสมบูรณ์
2. จุดยุติทีมองเห็นต้ องปรากฏนานอย่ างน้ อย 30 วินาที 1.6 สังเกตการตกตะกอน เช่ น Ag+

3. ปฏิกริ ิยาต้ องสามารถดุลสมการได้และไม่เกิดปฏิกริ ิยา AgNO3 + Cl- AgCl + NO-3

ข้ างเคียง
4. จุดยุติต้องได้ใกล้เคียงกับจุดสมมูล

46 48

12
 25/11/61

การสแตนดาร์ ไดซ์ สารละลาย KMnO4

2. วิธีเชิงไฟฟ้า 2MnO4- +16H+ + 5C2O42- 2Mn2+ + 8H2O + 10CO2

จํานวนโมลของ MnO4-
= 2/5
จํานวนโมลของ C2O4 2-

V(MnO4- ) x M(MnO4- ) =2/5 x V(C2O42- ) X M (C2O42- )

ความเข้มข้ นของ KMnO4

= 2/5 x 10.00 x 0.0500 / V(MnO4- )

49 51

pKa = -log Ka = pH
pKa = -log Ka = 4.7
การหาปริมาณ Fe2+ ในสารละลายตัวอย่ าง
Ka = 10
-pKa
MnO4- + 8H+ + 5Fe2+ Mn2+ + 4H2O + 5Fe3+

pKa =Veq /2 Ka = 10-4.7

Ka = 2.00 x 10-5 จํานวนโมลของ Fe2+ = 5

จํานวนโมลของ MnO4- 1

watchrit.blogspot.com/2010_01_01_archive.html
50 52

13
 25/11/61

การแสตนดาร์ ไดซ์ สารละลาย Na2S2O3

IO3- + 5I - + 6H+ 3I2 + 3H2O

I2 + 2S2O32- 2I- + S4O62-

[S2O32-] = [IO3-]
6 1
[S2O32-] = 6[IO3-]
1

53

การหาปริมาณ CuSO4ในสารละลายตัวอย่าง
2Cu2+ + 4I- 2CuI + I2
I2 +2S2O32- 2I-+ S4O62-
จํานวนโมล Cu2+ = 1
จํานวนโมล S2O3 2-

MCu2+= VS2O32- x MS2O32-

10.00

54

14