Endodonti

Ders 4: Diş Pulpasının Embriyolojik Gelişimi

Dişin Embriyolojik Gelişimi
➔ Birbirine bitişik iki doku olan ağız epiteli (surface ectoderm) ve nöral kristadan köken alan mezenkim
arasındaki bir dizi karşılıklı indükleyici sinyalleşmeye, etkileşime dayanır.
➔ İntrauterin 6. haftada, ektoderm ve mezoderm arasındaki epitelyal - mezenkimal etkileşim ile başlar.

Diş Dokularının Embriyolojik Gelişimi

Epitelyal - Mezenkimal etkileşim sonucunda
Mine → Ağız boşluğunun ektoderminden kaynaklanır.
Dişin diğer bütün yapıları → ektodermal epitelin altındaki mezenkimden farklılaşır.
! Mine ektodermden, diğer tüm diş dokuları mezenkimden farklılaşır.

Dişlerin Gelişimi / Odontogenezis

Ağız epitelinin yerel kalınlaşmasıyla;
➔ Tomurcuk (Bud Stage)
➔ Takke (Şapka,Kep) (Cap Stage)
➔ Çan (Bell Stage)
evrelerine doğru izlenen ilerleme ile erken diş germleri oluşmaya başlar.
Tüm evreler, epitelyal mine organının şekline göre adlandırılır.

Diş Tomurcuklarının Oluşumu

➔ Dental laminadaki hücrelerin yerel (lokal) olarak çoğalmasıyla, mezenkime doğru gelişen yuvarlak
veya oval şişkinlikler diş tomurcukları oluşturur.
➔ Bu diş tomurcukları süt dişleri olarak gelişir.
➔ Her çenede 10 adet diş tomurcuğu olup her tomurcuk bir süt dişini oluşturur.

Dişlerin Gelişimi
➔ Bütün dişler aynı anda gelişmeye başlamazlar.
➔ İlk diş tomurcukları alt ön çenede belirir.
➔ Sonra üst ön çenede görülür.
➔ Daha sonra her iki çenenin arka bölgelerinde gelişir.

1. Tomurcuk Evresi
➔ Süt dişi tomurcukları bulunan sürekli dişlerin tomurcukları, dental laminaların daha derin
uzantılarından gelişerek, fetüsün 10. haftasında görülmeye başlar.
➔ Sürekli dişlerin tomurcukları, süt dişi tomurcuklarının dil veya lingual tarafında gelişir.
➔ Sürekli dişlerin tomurcukları, 2. ve 3. sürekli büyük azı dişlerinin haricinde, farklı yaşlarda görünür.
Sürekli 2. büyük azı dişi doğumdan sonra yaklaşık 4. ayda ve 3. büyük azı dişi ise 5 yaşında görünür.
➔ Süt dişi öncüleri olmayan sürekli azı dişleri, dental laminaların arka uzantılarından tomurcuklar
şeklinde gelişir.

1 - Lorin
 2. Takke Evresi
➔ Mezenkimal doku her ektodermal diş tomurcuğunun derin yüzeyine doğru invajinasyon yapar. Bu
mezenkimal doku dental papilla olarak adlandırılır. Dental papilla dentin ve pulpayı oluşturur.
➔ Dental papillanın üzerini çevreleyen ektodermal takke şeklindeki yapı, gelecekte dişin minesini
oluşturacağı için mine organı olarak adlandırılır.
➔ Mine organının dış yüzeyindeki hücresel tabaka dış mine epiteli (OEE); takkenin iç yüzeyini kaplayan
hücresel tabaka ise iç mine epiteli (IEE) olarak adlandırılır.
➔ İç mine epiteli ve dış mine epiteli arasındaki hücresel alan takkenin çekirdeğini oluşturur ve stellate
veya mine retikulumu olarak adlandırılır.
➔ Mine organı ve dental papilla oluştukça, çevredeki mezenkim yoğunlaşarak dental kese (dental
folikül) adını alır; daha sonra sement, periodontal ligament ve bir kısım alveol kemiğini oluşturur.

Geç Takke Evresi / Dental Papilla

➔ Takkenin iç tarafındaki ektomezenkimal hücrelerin sayısı artar.
➔ Çevredeki mezenkime göre daha yoğun bir görünüm alan bu doku, dental papillanın başlangıç
aşamasını gösterir.

3. Çan Evresi
➔ Mine organın invajinasyonu ile diş çan şeklini alır.
➔ İç mine epiteline bitişik dental papilladaki mezenkim hücreleri, odontoblastlara farklılaşır ve
predentini üretirler. Predentin iç mine epiteline komşu olarak depolanır ve daha sonra kalsifiye olarak
dentini oluşturur.
➔ Dentin kalınlaştıkça, odontoblastlar dental papillanın merkezine doğru çekilirler. Ancak odontoblast
uzantıları (Tomes lifleri) dentin içinde gömülü kalır.
➔ Çan evresinin ileri döneminde dental papilla diş pulpasına dönüşmeye başlar.
➔ Dentine yakın olan iç mine epiteli hücreleri ameloblastları oluşturur.
➔ Ameloblastlar, dentin tabakası üzerinde mine prizmalarını oluşturarak dişin kronunun oluşmasını
sağlarlar.
➔ Mine tabakası kalınlaştıkça, ameloblastlar geri çekilir.
➔ Böylelikle, hem mine hem de dentin, tüberkül tepelerinden başlayarak dişin kuronunu oluştururlar.

2 - Lorin
Dişlerin Gelişimi - Radyografik Görüntü
Radyografide;
➔ Dişin sert dokuları radyoopak (beyaz renkte) görünür.
➔ Mine dokusu mineralizasyonu en fazla ve en sert doku olduğundan, dentin dokusuna göre daha
radyoopak görünür.
➔ Dişin yumuşak dokuları radyolusent (gri renkte) görünür.
➔ Diş germinin mineralizasyonu başlamadan önce radyografide yuvarlak ve radyolusent bir alan şeklinde
görülür.
➔ Dişin kronu oluştuktan sonra, kök oluşumu başlar.
➔ Dişin kronu ağız içinde göründükten 2-3 yıl sonra kök oluşumu tamamlanır.

Dental Papilla
➔ Dental papilla, iç mine epiteline bitişik olarak konumlanan ve mine organının iç boşluğunu dolduran
mezenkim doku kitlesidir.
➔ İlk olarak takke evresinin ileri dönemlerinde gözlenir ve çan evresine doğru ilerledikçe daha
belirginleşir.
➔ Diş gelişimi takkeden çan evresine doğru ilerledikçe dental papillanın hücreleri daha kompakt hale
gelir ve kapsadığı alan genişler.
➔ Dental papilla dentin ve pulpayı oluşturur.
➔ Dental papilla iç mine epitelinin konik şekilli hücrelerinin içerisine doğru yerleşir ve giderek mine
organın dışında daha belirgin bir yapı oluşturur.
➔ Dental papilla oluşumunun erken dönemlerinde, dental papilla tarafından oluşturulan pulpanın
sinirleri ve kan damarları ilk kez gözlemlenir.
➔ Bu sinirler ve kan damarları erken dönemde pulpa dokusuna girer ve dişin geri kalan dokuları
oluştuğunda, pulpanın nöral ve vasküler elemanları hazır durumdadır.

Pulpa
- Kron pulpası
- Kök pulpası

Pulpa Boynuzları
Kron pulpası, diş tüberkülleri içerisine doğru uzanan çıkıntılar yapar. Bu oluşumlara pulpa boynuzu denir.

Pulpa Boynuzlarının Endodontik Açıdan Önemi

➔ Çürük temizlenirken çok dikkatli çalışılmalı, pulpa açılabilir.
➔ Kök kanalı tedavisi sırasında çok iyi temizlenmeli, dişte renkleşmeye neden olabilir.

➔ Dentinin mineralize olmasına ve pulpanın yumuşak doku olarak kalmasına karşın; dişin yaşamı
boyunca, dentin ve pulpa yapısal ve fonksiyonel olarak yakın ilişkisini sürdürür.
➔ Odontoblastların hücresel uzantıları (odontoblastic process) ve sinir sonlanmaları dentinin içinde
bulunduğu için:
➔ Pulpa hücrelerinin aktivitesine bağlı olarak, dentin reaksiyonu oluşur.
➔ Dentin dokusundaki değişimler de, pulpa reaksiyonunu anlamlı derecede etkiler.

3 - Lorin