Sách-meo tiêng nam...

"Notions sommaires de
grammaire annamite à
l'usage des élèves des écoles
primaires". [...]

Source gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

 Nguyêñ, Hiêt Chi. Auteur du texte. Sách-meo tiêng nam...
"Notions sommaires de grammaire annamite à l'usage des élèves
des écoles primaires". Nguyên-Hiêt-Chi, Lê-Thuc,.... 1925.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées
dans le domaine public provenant des collections de la BnF. Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-
753 du 17 juillet 1978 :
- La réutilisation non commerciale de ces contenus ou dans le cadre d’une publication académique ou scientifique
est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source
des contenus telle que précisée ci-après : « Source gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France » ou « Source
gallica.bnf.fr / BnF ».
- La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation
commerciale la revente de contenus sous forme de produits élaborés ou de fourniture de service ou toute autre
réutilisation des contenus générant directement des revenus : publication vendue (à l’exception des ouvrages
académiques ou scientifiques), une exposition, une production audiovisuelle, un service ou un produit payant, un
support à vocation promotionnelle etc.

CLIQUER ICI POUR ACCÉDER AUX TARIFS ET À LA LICENCE

2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété
des personnes publiques.

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

- des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent
être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans l'autorisation préalable du titulaire des droits.
- des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont
signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est
invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.

4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et
suivants du code de la propriété intellectuelle.

5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de
réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur de vérifier la conformité de son projet avec
le droit de ce pays.

6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur,
notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non respect de ces dispositions, il est notamment
passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter

utilisation.commerciale@bnf.fr.
rurJEKH I
c

m
yj-- S':: '•

SÂCH-MEO TIÈNG RAM

/Wm U6»l\
I <mé8twiti>
1

C WÜU[iy
!

Già: O $ 25

SAÏiF©!
Imp. Mac-DiNH-Tu
1925
 SACH MEO TIENG NAM
(Essai de grammaire annamite) r^DtfOTLÏGAÎX
¡ olKDQCHiNEo
THIÈN TH LT NHÂT
,

1. GIÀI-NGHÎA. Sách meo dùng de day nói

— —
chuyên và làm van cho trùng phép.
2. TIÊNG NAM. Tiêng nam là tiêng ngirôà
— —
Viêt-Nam dùng dê nói chayen và làm van.
3. GÓC-TÍCH TIÊNG NAM. Tiêng nam nguyên
— —
có da fâu. Tir xma lai nay ngirôi Viêt-Nam vân nói
tiêng nam,
4. Tuy vây> trrnó’C côn it. Sau ta giao-thièp
—
vói Tàu, hoc chü* hàn, thì có mirgn ehm hán thêrn
vào mà nói. Vi thè trong tiêng nam có nhiéu ehm hán.
5. Tiêng nam mmçm dmçrc nhiéu ehm hán là
—
vi âm-van hai tiêng giông nhau,
6. Tiêng ta côn mmçm nhiéu tiêng dân-tôc
—
khâc nma, nhm tiêng mmông, tiêng moi, tiêng hôi,
tiêng phàp, vân vân.
7. Hop cà tiêng to-liên ta truyên lai và các
—
tiêng mmçm dân-tôc khâc thành ra tiêng Viêt-Nam
ta nói bây giô*.

1o Ï1ËNG-NÔI (les mots)

—
8.
— Tiêng Viêt-Nam là mot thm tiêng do*n-âm
r
nghîa là mot lân phât âm thành mot tiêng nói.
 9. CÁC GIQNG-NÓI. Nhân vi cách phát âm
— —
hep-hói, nên mòi âm lai pbài uôn ra nhiêu giong,
dê them tiêng mà nói và dê cho tiêng nây khôi
3ân vài tiêng khâc.
10. M5i tiêng thirò-ng có sàu giong là: bang
—
huvên, sac, nang, hôi, ngâ.
11. — THË-D^NG CÛA TIENG-NÓI — TIENG BON
-
VA TIÊNG-KÉP. Tiêng nói Viêt-Nam có hai the-
—
dang là tiêng-do*n và tiêng-kép.
12. — Tiêng nào chi có mot âm, ây là tiêng-
dom. Nhir : ngirôi, ngira, dèn» lóm, àn, chay, v. v.
13.
— Tiêng nào ho’p lai ba âm mà thành, ây
là tiêng kép. Nhir : ng'rài-hiên, ngira-ô, dèn-dâu-tây,
lô’n-lao, ân-nân, chay-vay, v. v.
14.
— TIËNG-KÉP KIËT-HÇTP THË NÀO. Tiêng-kép
—
kiêt-ho’p có ba cách :
I o ) Có khi ho’p hai ba tiêng có nghïa riêng mà
thành. Nhir : Thân-the, thành-phô* nhà-nu*ó’C, to-lô’n*
cû-cài-dô, v. v.
2° ) Có khi ho-p mot tiêng có nghïa vói mot
tiêng không có nghïa mà thành. Nhuj : dô-dac, giây-
dô, hay-ho, hàt-hong, v.. v.
3° ) Có khi ho’p toàn nhumg tiêng không có nghïa
riêng mà thành. Nhir: diu hiu. kiên-kién, ló’p-tó’p,
vàng-vâng that-tho* thât-thirôl» v. v.
 Gác tiêng ây, phân nhiêu là bát-chiró’c binh-dang
hay là âm-hirô’ng tir-nhiên» vi-nhu* ;
Lô-m-chô’m, sù-sù, bàn-khoàn, v. v. (tirçmg-hinh).
Làc-dàc» ù-ù, làch-tâch, v. v. (tiro'ng-thanh).
15. Y-NGHlA CÚA TIÊNG-NÔI. — Cüng mot tiêng-
—
nói mà khi dùng nghía cô khàc nhau :
a) Cô khi chi nghía-chính (nghía thirc). Vi nhuj :
mire den, so’n dô, xiccmg cop, lòng bò.
b) khi chi nghía-bóng. Vi nhir ; Thò’i den,
Có
vân dô, xwomg quat, long sông, long tôt, long thànli.
16.
— TIËNG NANG, TIËNG NHE.
— Tièng-nói, CÓ

tiêng nâng, tiêng nhe, khi nào nâng nhe in nhau,

thi goi là cân. Vi nhir : tiêng sông » tin càn vói
cc

tiêng « nui » mà nâng ho-n tiêng «trâng»; tiêng

« di càn vói tiêng dmng » mà nâng han tiêng «thi».
)> cc

Nói tóm lai, thi thú* tiêng nào cân vol thú* tiêng ày>
chô* không so-sành vói thir tiêng khàc dmçrc (xeni
sô 38). Và lai cüng mot thú* tiêng, mà tiêng cô
hinh thi nâng ho*n tiêng không hinh (xem sô 48).
17. BÔNG-ÂM VÀ BQNG-NGHÏA. Tiêng nói cô
— —
khi dông-âm vói nhau, cô khi dông-nghia vói nhau :
a) BÔNG-ÂM là âm giông nhau mà nghía khàc
nhau ; vi nhu* tiêng « nirôc » trong niró’C-la, nmô*c-
so*n, mrác-birác, nmàc-Tàu.
b ) BÔNG-NGHÎA là nghïa hoi giông nhau mà âm khàc
nhau, vi nhu* : mau, lanh, nhay, chông, bât, kip, gap.
 Lcri-dàn. — Khi nôi-chuyên v&i khi làm-bài phâi diing
tieng cho diing, bien nghìa cho tinh, thì meri kiwi sai g,

2° — CÂU NÓI ( la proposition )

18. Ho-p tiêng-môt lai mà kè viêc gì, ta ÿ gì, thì
—
tliành càu-nói. Vi nhm: Hoc-trò làm bài, ày là
mot câu-nôi.
19. — Trong mot câu-nôi cô tieng chu-dông, cô
tiêng hành-dông lai cô tiêng de bô nghïa. Vi nhm:
trong câu <r
HOC TRÒ LÀM BÀI » thì hoc-trò» cc

là chu-dông, làm » là hành-dông, bài » là bô-nghïa.

cc cc

20.
— Nhûmg tiêng bô-nghïa cua tiêng hành-
dông thì goi là «THV BÔNG » Vi nhm: trong câu
€ hoc-trò làm bài » thì bài » là thirdông (xem sô 132).
cc

21.
— Chu-dông, hành-dông thu-dông và càc
tiêng bô-nghïa âv là bô-phân cua mot câu-nôi.

3° — CHÜ’ VIET ( ïécriture )

22. — Thua trrnô’c, ta miran ehm hânmàdât ra
mot lôi dur riêng de viêt, goi là ehm « NOM ».
23. Cbm nom khô vièt, khô doc mà lai không
—
dinh-thê, nèn càc cô-dao ngmô’i tây mmo’n chm-mâu
la-tan h mà dat ra ehm quôc-ngm dê viêt tiêng
nam cho tien. Trong càc cô-dao dó thì cô cô A-lê-
xàng-dô-rôt (Alexandre de Rhodes) ngmô’i Dai-phâp
là cô công ho’n hêt.
 — 7 —

'
24. — Chû* quôc-ngû* viêt tiêng nam rat tien, vira
dùng tiêng vira- dinh-the. Ay là chû* cua niróc ta.
25. — CHü-CÀl. Chû* quôc-ngû* có bai mirai
—
chin ctnr-cài là:
a à â b c d d e ê g h i y k 1 m n o ô o*
p q r s t u u* v x.
!
« ' • -
.

26. -
CHÜ* NGUYÊN-ÂM VÀ CHU* PHIJ-ÂM
—
Trong bai
mirai chin chû* ây. có mirò-i hai chû* goi là nguyên-
âm, là : a à â e ê i y o ô o* u u* và có mu*ó*i bày chû*
vô-âm là : b c d d g h k m n p q r s t v x.
1

Trong van quôc-ngir lai con có thir chû* phu-âm-

kép bô’i may chû* phu-àm-do*n trên nây ho*p lai mà
thành. Phu-âm-kép là : ch, gh, gi, kh, ng, ngh,
nh, ph, qu, th, tr.
27. — VAN. — Mot chû*-cài hay là nhiêu chû* cài
ho*p lai doc mot lân, thành ra mot van.
28.Chû* nguyên-âm dâu dû*ng mot rninh cûng
—
nguyên thành van; chû* phu-âm thi ho*p vô*i mot
chü* nguyên-âm mô*i thành van.
29. — VÀN-XUÔI VÀ VÀN-NGUVC. — Van có hai thú*
là VÀN-XUÔI và vÀN-NGirçrc.
a) — VÀN-XUÔI là vân có chû* phirâm dû*ngdâu
Nhir: Ba, Che, Ly, Thô, Xu.
b) —
VÀN-NGirçrc là vân có chû* nguyên-âm dû*ng
dâu nhir: Àc, Êm, On.
 30. — CÁCH DÙNG GHÜ* I VÀ CHÜ* Y. Chu* i
— va
chü* y cüng doc nhu* nhau: chû* trên là i ngân,
chü* duô’i là y dài.
31. — Chü* y chî dùng nhu* sau nây :
1° ) Bao giò* ván ki, li, qui, mà không cô vân-
:

ngu*o*c tiêp theo sau thi dôi chü* i sang y: ky, ly,
quy. Nhirng muôn viët ki, li, qui cûng dirçrc.
2°) O’ vàn-ngiro’c thi nhü*ng van nây cô chü* y
luôn: ay, ây, uy, uya, uyêc, uyên, uyêng, uyèp,
uyêt, uych, uynh.
3° ) Nhü*ng vân i, ia iêc, iêm, iên, iêng, iêp,
iêt, iêu> bao giò* viêt mot minh, không cô vân-xuôi
dü*ng tru*ô*c> thi phài dôi chû* i sang chü* y. Vi
nhu*: ÿ, yen, vêt, v. v.
4°) Vân « gi» bao giò* hçrp vói «ia» thi phài
viêt «gy» dê khôi doc lôn vói «già». Nhu*: Cá
gya, giat-gya.
32.
- cAgthitdXu.
—
Viêt chû* quôc-ngû*, phài
dùng nhiêu thü* dâu dê viêt cho phân-minh, ro chü*,
ro giong và rô nghîa.
33. — Dâu quôc-ngû* cô ba thü*:
Io ) Mot thü* dâu
dê phân-biêt càc chü* nguyên-âm,
ây là DÁU-CHÜ*.
2°) Mot thü* dâu de phân-biêl càc giong-nói ây
là dXu-giong.
3°) Mot thü* dâu dê châm câu> ây là dXü-CÂU.
 34. — DÂU-CHÜ*.
— Nhirng dâu dùng de phân
biôt các chu* nguyên-âm thi cô dâu ngü*a (w) dat
trên chu* â, dâu mû (*.) dat trên chu* à, ê, ô, và
dâu râu (’) dàt bèn vai chú* o*, u*.
35.
— DÁU-GIONG.
— Nhü*ng dâu de phân-biêt
giong-nói thi cô : Dâu-huyên ) dárih vào nhû*ng
tiêng giong-huyên, nhu* : dàn-bà, nhà-tru*ô’ng, dô’n-
câm, tàu-ngâm.
Dâirsac ( ^ ) dánh vào nhü*ng tiêng giong-sâc. nhu*:
áo-cánh, bánh, mú*t.
Dâu-nang ( ) dánh vào nhû*ng tiêng giong-nang.
•
nhu*: ngu*a, chay, hoc-tâp.
Dâu-hôi (i) dánh vào nhu*ng tiêng giong-hôi»
nhu* : Không-tü*, quyên sô.
Dâu-ngâ ( ) dánh vào nhirng tiêng giong-ngâ,
¿>

nhu*: lë-nghïa, bo-ngo*.

36. — DÁU CÂu
— Các thú* dâu-câu thirò’ng dùng
là phây, châtii, châm-phây, hai-chârn, vach-ngang,
-
vach noi, vòng-kép, vôn g-don,* châm-hôi, châm-than.
— Dâu phây (,) de dû*t tù*ng vê> tù*ng câu.
— Dâu châm (.) dè dirt tù*ng câu. tirng doan,
— Dâu châm phây (;) dê châm nhû*ng câu-nôi dâ
dû*t mà hoi van con.

— Hai-châm ( : ) dê chi viêc gì sáp nói.

— Vgch-ngang ( — ) dê phân biêt nhirng câu-nôi
cüa hai nguô’i nôi-chuyên cùng nhau.
 — 10

— Vach noi ( - ) dê noi nhirng tiêng kép.

Vòng-kép ( » ) dè dân mot câu-nôi cua ai hay
— cc

là dê chî mot viêc gì nên chu ÿ riêng.

Vòng-dom ( () ) dê thêm vào mot ÿ chi khác
—
y trong câu,
Châm-hôi (?) dè dat sau nhirng câu-hôi.
—
Châm-lhan (!). dèdat sau nhirng tiêng than-
—
thô', vui-mirng hay là sau sir gì quài-la.
Leri-dan — Viet quóc-ngü* phài dânh dáu elio can
illón, phân-minh de kiwi sai elm, khó doc uà elio tïnh
mqch-lqc.
37.— THÈ-BÂNG VÀ THË-TRÂG. Tiêng Viêt-Nam
—
cô thê-bàng, thê-trac. Nhirng tiêng giong-bàng và
giong-huyên là thuôc vê thê bàng ; nhirng tiêng giong-
sâc, nang. hôi, ngâ là thuôc vê thê-trac. Muôn biêt
tiêng gì bang hay là trac, cir nghe giong thì nhân
ra, nhir: «cha» vó’i «bà» thì bang, vi thuôc ve
giong-bàng và giong-huyên, mà bàc> me, tre» lào, là
trac, vi thuôc vê giong-sác. nàng. hôi» ngâ.
Leri-dan — Nói tieng nam và nhât là làm van tieng nam
phài biét dang tiêng-bang, tiëng-trâc cho trûng thi càii-
nôi, l&i-vân m&i êm-ài dè nghe
 - 11

THIÊN THIT NHÌ

.
Các thú* tiëng dùng mà nói — (Espèces
de mois)

38. Tiêng-nôi cua ta phân ra làm mu'ô'i mot

—
thir, là :

1 Tiëng chî-tên 7 Tiëng bô-tro’

— —
2 Tiëng chï-loài 8 Tiëng dwa-dây
— —
3 Tiëng chi-linh 9 Tiëng nôi
— —
4 Tiëng dinh-nghîa 10 Tiëng titan
— —
'
5 Tiëng thay-tên 11 Tiëng dêm.
— —
6 hành-dông
Tiëng
—
39. Các thir tiëng ây phân làm hai hang :
—
I o ) Mot hang goi là «111170-111 », nhir : chî-tên, chi-
loài, chi-tinh, dinh-nghïa, hành-dông.
2°) Mot hang goi là «HIT-TU’», nhir: bô-tro’, dira-
dày, nôi, than, dêm. Thirc-tir thirô’ng nang hon hu*-
tu*. (xem sô 16).
«

CnU'O’NG TH Ù’-NMAT
TIËNG CHÎ-TÊN (le nom)

40. Tiëng CHÎ-TÊN dùng mà chi lên ngirô’i và

—
các sir, vât, nhir: ngirô’i, chim, nhà, y. y.
41.
—Tiëng chi-lên có hai thir:
a) Mot thir tiëng chi «
TÊN-CHUNG » nhir : trâu, ngira,
dàt.
b) Mot thir chî «TÊN-RIÊNG». nlm*: Lào, Xiêm, Viêt-
nam, Nguyen-Trâi, Trân hung-Bao.
 — 12 —
42.
— Chic dirng dâu nhirng tiêng chî-tên-riêng
phài viët hoa, nhir: Trirng-Trac, Hà-nôi, Hœang-
giang, Cù-mông, Giao-chi ( ! K
43.
— Khi nào tiêng chi-tên-chuog mà chî nhirng
viêc tôn-trong thi chir dirng dâu cung viêt hoa,
nhir : Hoàng-thu*o’ng, Triéu-dinh, Khâm-sir, Tô-quôc.
44. THÈ dang tiêng chi tên Tiêng chî-tên cô
— —
khi dan cô khi kép (xem sô 11).
a ) TIÊNG-BO’N nghîa là mot tiêng mà chî mot vât,
nhir : anh, em, chô> gà, lâu» phô, xu, lit.
b) TIÊNG-KÉP là hgp hai ba tiêng lai mà chî mot
vât, nhir : nhà-nirôc, xe-hoà> bô-câu, cü-câi-dô.
45. — TIÊNG CHÎ-TÊN-KÉP KIÊT-HQT THÊ NÀO. —
Tiêng chl-tên-kép kièt-hgp cô nhiêu càch :
I o ) Cô khi hgp hai ba tiêng chî-tên-dom mà dat
ra, nhir: nhà-nirôc, thành-phô» xe-mày, ghê tay-virçm
mû cành-chuôn.
2°) Cô khi ho'p tiêng chî-tên và tiêng chî-tinh
màdâtra, nhm : bà-già, ngira-hóng» mirô'p-dâng. chon-
hiromg, vâi-tày, thuôc-bac.
3°) Cô khi ho-p tiêng chî-tên và tiêng hành-dông
mà dat ra, nhir : con-nuôi, thây-giào, hoc-trô-thi» kè-
trôm, nhà-a, chô-sâm dao-gàm, cô-may, côi-xay, xe-
dap, tàu-bay.

(1) Tên ngircri thcri ho và tên dêu viet hoa, tên dat thi chî inôt chîr
âu viêt hoa mà thôi.
 4°) Có khi ho*p tiêng chi-tên và tièng không cô
nghîa mà thành, nhu* : thuôc-men» là-lay. dèn-diêc.
5°) Cô khi hçrp hai ba tiêng không cô nghîa
riêng mà dat ra> nhir : cà-cirô*ng, ki.ên-kién» bát-bát.
46. — Ÿ-NGHlA CÛA TIÊNG CHI-TÊN-KÉP. — Tièng-kép
tuy là chi mot vi^c- mot vât. nhirng thirô*ng-thirông,
moi tiê’ng-dan trong liêng-kép dêu cô mot nghîa riêng,
due lai mài thành, nhu*: tho-rèn, bô-rirng, cam-dirô’ng
chàu-thau-là. Vây muôn biêt nghîa cua tiêng chi-tên-
kép thi phài xét nghîa riêng cua càc tièng-dan trong
tièng-kép.
47. Cô mot thir tiêng-kép chî nhirng vât nói
—
không ro-ràng mà cô y khinh-miêt, nhir ngirô’i-
:

nggm, chô-mà, virô’n-tiro*c, nu’ô'C-nôi, ào-xông. Trong

nhirng tiêng ay thi thiràng-thiròng chi tiêng trêncô
nghîa mà thôi, con tièng dirô’i dê dêm vào cho lat
nghîa tiêng trên hay là cho êm tai.
48. Tiêng chi-tên cô khi CÓ-HÌNH, nhu*: but, giây
—
nhà, cira. Cô khi KHÔNG-HÎNH nhu* : dire, hanh, nhân,
nghîa, sir vui, sir buon.
Tiêng cô hinh nang han tiêng không hinh îxem sô 16).
49.
—
NÓI VÉ GIÔNG.
—
Nhirng tiêng chi tên càc
loài dông-vât, thyc-vât thi có hai giông là ; G1ÒNG-
Byc và GIÓNG-CÁI.
Nhirng tiêng chi càc sir khàc không sông chêt thi
không cô giông.
 — 14 —
50. Muôn chi GIÔNG thi phâi thêm tiêng Birc hay
—
là tiêng CÁI vào sau tiêng chi-tên.
Vi nlnr ; bò dwc bô edi
—
cà dire cà cái
—
í tre dive — tre ecu
kén dwe kén cái
, —
51. Nhirng tiêng chi-tên thuòc vê ngmò'i cung
—
có hai giòng, nhirng khòng nói dire, cái, vi giòng
gì dà có tên rièng giòng ày nhu* : dàn-óng, dàn-bà,
»

eha, mç, óng, bà, vo-, chông, càu, có, anh, chj, thàng,
con, trai, gài. v. v.
52. Càc giòng chini thì khòng nói dire, cái, mà
—
nói tròng, mài, chirn tròng, chim mài, gà tròng, gà
mài. Chi giòng ngòng thì thiróng nói ngóng dire,
ngÒng cái.
Lcri-dàn. — Ch& nèn lân-lôn acá cái» v&i «cá-mái»;
cá cái là con cá gióng cái, má cá-mái là cá con. Tròng
tiêng cót-cái, vá ngón tay-cái th&i « cái » clói v&i « con »
và «Hit» ch& khòng phâi ehi giòng.
53. NÓI VÈ SO. Tiêng chi-tên có hai sô, là sô
— —
MOT và sô NHIËU. Muôn chi sô Mot thì ngmôi ta
thiróng thêm tiêng MOT vào triróc tiêng chi-tên,
nhuj mua mot cái nhà, uông mot chén nu'ô’C.
:

54. Nhirng nhiéu khi trong câu nói dâ rô ÿsô

—
mot rói thì khòng cân tiêng mot» nû*a. Yi nhœ :
ce

cái nhà nây làm nam nào ?

55. Sô NHIÉU thì có khi dùng chüj sô mà chi
— hàn,
cho dùng nhir: nam cái nhà, tram quan tien.
 — 15 —
56. Có khi dùng chiï chi
sô trông, không nhàt
—
dinh là mây, nhir: các anh, moi ngirô'i, vô-sô sao,
chán-van viêc.
57
—
Nhirng chu* sô dùng mà chi trông nhir the,
là : bon, các, chúng, dam, dôi, it, mây, moi, nhiêu,
nhirng, và, vài, vô-sô, chán-van, biêt may, v. v.
Nhirng tiêng ây, cô tiêng thuôc vê chî-tên, cô tiêng
thuoc vê djnh-nghfa.
58.
— CÁCH DÙNG TIÊNG CHÎ-TÊN.
— Tiêng chi- tên
có thè dùng làm tiêng chu-dông, hoac làm tiêng
bô-nghîa. Gang có khi dùng mà chi loài» chi tinh
thay tên, v. v.
Vi nhir : Trâu cày ruong (chu-dông).
Toi làm bài (bô-nghîa).
Cây mail-dan (chi-loài).
Sac bac (chî-tinh).
Ông di dâu ? (thay-tên).
59. VJ-TRÍ GÛA TIÊNG CHÎ-TÊN TRONG MQT CÂU.
— —
Tiêng chî-tên dùng làm chu-dông thi thirông dùaig
trirô’C tiêng hành-dông. Vi nhir : GHIM bay, CÁ nhày.
60 — Con nhirng tiêng chî-tên dùng mà bô-
nghîa, thi bô-nghîa cho tiêng nào du ng sau tiêng
s

ây. Yi nhir: Xu^o’ng CÁ, long NHÂN, to TIÊNG,

giôi NGHË VÓ, an GffM, di CHQ trên TRCTI, dirô’i NÜ(TC.
1

,
61. Ay
K là lê-thirô’ng, nhirng cûng cô khi không
—
theo thir-tir da nói trên nâv. Vi nhir : Go*m ây, tôi
không an (bo-nghîa dwng trwùc hành-dông).
 16
— —

CHLWNG THLT* NHÌ

TIËNG CHÌ-LOÀI (les spécificatifs)

62. — Tiêng CHÌ-LOÀI là mot thir tiêng phu vào tiêng

chi-tên dè cho biêt tiêng chî-tên thuôc vê loài gì, sir gì.
Vi nhir : cái dèn, con china, su* vui, v. v.
63. — Nhirng tiêng chi-loài nhàt thiròng dùng
là : CÀI, CON.
a) CÀI de phu theo nhirng tiêng chi-tên dô-dac:
cái bàn, cái áo, cái chén, cái cháu.
b) COtf de phu theo nhfrng tiêng chi-tên càc-vât
có hoatdóng: con china, con cá, con trám con bó.
6i. — Nhirng tiêng áy, khi dâu là tiêng CHI-TÊN.
Vi tiêng ta không du các tiêng mà chi riêng các
•

vât, nên phài mmcrn tiêng chî-tên phu vào tiêng

khâc dè mà nói cho rô nghïa. Dân-dân, càc tiêng
chi-tên ày thành mot thir tiêng chung dè phu vào
nhirng tiêng chi các vât ciing dông mot loài vói
nhau, nên nay thành ra tiêng CHÌ-LOÀI: Irne nhir
nhirng tiêng nâv cüng có thè cho là tiêng chi-loài :
ông, bà, cu, thàng, cou, tên, kè» ngirô-i> nuj ó’c^ xir, cá,
china, cây, là, hoa, trài, liât, cü, miêng, viên, hôn,
dô, tàm, quyên, chiêc, mon, khoàn, bira, dieu, vièc,
su , v. v.
s

65. — Tiêng dieu, sir, viêc» thiróng dirng tru ôc

ce 5

tiêng chî-tên bòi tiêng chi-tinh và hành-dông mà ra.

Vi nh ir : viêc buon, viêc vui, dieu hay, dieu dò*,
su* hoc, sir chui, v. v.
 66. THÈ-D^NG TIËNG CHÌ-LOÀI. Tiêng chì-loài
— —
chi có the dan, không bao gió có thè kép.
67.
TÊN.
-
CÁGH PHÂN-BIÊT TIËNG-CHÎ-LOÀI Vài TIËNG CHÌ-
Nhtrng tiêng nói trên này, có khi dùng
—
mà chì-loài, có khi dùng mà chi tèn. Khi nào
phu-thuóc vói mot tiêng chi-tên, ây là chì-loài. Khi
nào dirng mot mình ày là chi-tên. Vi nhir:
— Ghim phung-hoàng dâu trên cây ngô-dông:
CHIM vó’i GAY là CHÌ-LOÀI.

— Ghim dâu trên cây, C HIM vói CÂY là CHÎ-TÊN.

68. — Nhtrng tiêng ây lai có khi là tiêng chì-
loài, có khi là tiêng chi-tên-kép: Khi nào tiêng di
sau nhtrng tiêng ay có thè dtrng mot mình mà
nghïa không sai thì nhtrng tiêng ày là CHÌ-LOÀI. Khi
nào tiêng di sau nhtrng tiêng ây dùj ng mot mình mà
nghïa sai thì nhtrng tiêng ay hap vó*i tiêng di sau
mà thành tiêng CHÎ-TÊN-KÉP. Vi nhu*:
Tiêng CÀI trong CÀI nap là CHÌ-LOÀI. mà tiêng
CÀI trong câi-dây là CHÎ-TÊN-KÉP.
Tiêng HOA trong HOA mau-dan là chì-loài, mài
tiêng HOA trong HOA-tai là CHÎ-TÊN-KÉP.
69. — G1ÒNG VÀ SÒ'. Tiêng CHÌ-LOÀI không có
—
GIÒNG khòngcó SÒ'. Tiêng chi-tên giông gì, sô gì thì
tiêng chì-loài cûng giông ây, sô ây. Vi nhir:
CON trai, CON gài. Mot CÂY tre dux, nam CÂY tre cái.
—
70.
— CÁCH DÙNG TIËNG CHÌ-LOÀI. Khi nào tiêçg ''
—
chi-tên có sô nhat-dmh, thì phài thèm tiêng; chi-»
^
 — 18
bài vào. Vi nhir:
Mua mot CÀI nhà. San diro'C mot CON nai.
•
Khi nào ticng chî-tên khòng có so nhàt-
71. —
dinh thì không cân tiêng chì-loài. Vi nhir:
Nhà ngói dep ho*n nhà tranh. Trèn rìrng nhieu cày
72. VI-TRÍ CÚA TIÊNG CHI-LOÀI.Tiêng chì-
— —
loài thirò’ng dat triró’c tiêng chi-tên, nhirng khi
nào có chir so thì dat sau tiêng chî-tên cñng
duj cvc. Vi nhir :
Mot CÀI nhà, nam CON gà. Nói dào ngirne lai cñng
diro’C :
Nhà mot CÀI, gà nàm CON.
Lò*i dan : Khi nghe nói chuyên, phcii chii-y ma phàn-
biet tiêng chì-loài uà tiêng chî-tên elio dàng. Nhieu khi
mot tieng mà vi-thir doi thì nghia cung doi. Nlur :
¡Con gà ( cài sòng Jnirác-mám \dòng bac
(Gà-con (SÒng-cài ' mam mró’c ¿bac-dòng
Ci'r le thir&ng thì khi. nói chayen, tieng chi loài nói
có nhe uà ngan ho-n tieng elû-tên. Vi nhir :
Toi nuôi aeon gàn v&i tói miài «gà con)).
Vir&n toi có mot a cày dào», hai «cày coi)). Vir crii
toi có nhieu acày-cói, hoa-quà)).
Tieng con uà cày cr trèn nói lien v&i g à vci coi mà
có nhe ho-n. Tiêng con uà cày & dir&i, nói r&i nhau
uà có nqng hom.
— 19 —
 — 20 -
— Có khi hcrp hai tiêng dêm ma thành. Vi nhir :

Bang-long, láp-táp, làt-dàt, cù-tràu, ber-va.

78. GIONG VÀSO Tiêng chî-tinh nguyên
— —
không có GIÔNG, không có SÔ. Tiêng chi-tên giông
gì, sô gì, thi tiêng chi-tinh cîing theo giông ây, sô ày.
79. Ÿ-NGHÏA CÛA TIÊNG CHÌ-TÌNH. Tiêng chï-
— —
tính có khi NGHÎA-BÔNG, có khi nghIa-TINH. Thu'ông-
thu'ô'ng he dat trirâc tiêng chi-tên là dông, mà dàt
sau tiêng chi-tên là tïnh. Vi nhir:
Bçp ào (dông) Ào dep (tïnh)
To tiêng (dông) Tiêng to (tïnh)
80. Nghïa-dông và nghîa-tïnh có khàc nhau.
—
Bông là cô ÿ dùng sire, tïnh là ô’ theo nguyên-
tinh. Nghîa-tïnh thirông nang ho-n nghïa-dông
(xem sô 16).
81. Lai nhiëa khi cung mot tiêng mà khi
—
dùng thi ÿ-nghïa có ho*n kém nhau. Vi nhir:
Ben-den Nho-nhô Cao-cao
Ben Nhô Cao
Ben lâm Nhô lám Cao lâm
Ben nhirc Nhô tí Cao ngât
Ben thui-thui Nhô ti-tí Cao tót-vót(nghi-ngút),
82. Vi le thè, nên nghïa tiêng chi-tính có
—
ba bâc, có khi BÌNH-PHAn, có khi SO-SÁNH, có khi
RÂT-Myc.
 21
—
83. —Chicó mot the, không cân
BÌNH-PHAN.
thêm tiêng bô-trq vàô tiêng chi-tính. Vi nhir :

Da den, là xanh, cây cao.

84. — SO-SÁNH. Có bá thè là thè tfffN, the BÂNG
—
và thè KÉM. Muôn so-sánh phài thêm tiêng bô-tro*
vào tiêng chi-tính. Vi nhir:
1. HCTNthi thêm tiêng han: dá cirng han dât.
2. BÁNG thi thirôrng thêm nhirng tiêng bô-trq sau
nây vào tiêng chi-tính: bang, nhus in» ta, giông,
cûng nhir : Tôi lón bàng anh. Mat sâc nhw dao.
3. KÉM thi thu'ông thêm tiêng: sût, kém, thua,
không bang vào tiêng chi-tính: dirông ta không
trang bàng dirông tây.
85.
—
Khi nào muôn nói tinh gì han kém rat -
mire thi thirông thêm hai thir tiêng sau nây vào
tiêng chMinh.
a) mot thir chi tính cao tháp rât-mirc mà có so-sánh,
nhir: han hêt, han cà, thir nhat: trô nây giôi han cà.
b) Mot thir chi tính cao tháp rât-mirc mà không
so-sánh, nhir! cire, tôt, ghê quà» nhât-dâng, rât-mirc,
thài-thâm, tôt-phâm, quà chirng, vô-cùng, không
bàm dáo^dé» lám-lám, hay là thêm vào sau tiêng
chi-tính hai tiêng bô-trq nhu*: den thui-thui» cao
nghi-ngút, vàng khè-khè, cirng nang-nàng, dài
dâng-dâc.
 — 22
Gác tiêng áy diéu là tiêng bô-trg» thirô’ng-thirôrng
,
dat sau tiêng chi tinh, chi tiêng « ràt » thi dat tru*ùc
-
tiêng chi-tính.
86. CÁCH DÙNG Tiêng chì-
TIÊ'NG CHI-TÍNH.
—
—
tính dùng mà chi cái tính-cách cùa tiêng chi-tên.
Vi nhir:
Nguj ò'i ây hiên-lành, thuôc dcïng thi dâ tât.
là
87. — Tiêng chi-tính cung cô khi dùng làm tiêng
chi-tên» nhir: cái may, cái rui, sir dep, sir xau,
dieu hay» dieu dà.
— Có khi dùng làm tiêng chi-loài. Vi nhir:
88.
Vuông vài, le g5, chiêc thuyên.
89. — Cüng cô khi dùng làm tiêng Bô-trçr, tiêng
du*a-day. Vi n h u* :
Hoc nhdc, vièt xàu, nói to, dày s&m, trên trô’i,
dirai dat, giwa cho\
90. — VI-TRÍ CÚA TIËNG CHÍ-TÍNH. — Tiêng chî-
tinh thirùng dat sau tiêng chi-tên» Yi nhu* :
Dà cihig, dâ that là cicng.
91. — Cô khi dat trirùc tiêng chi-tên, Vi nhuj :
Lan nguj ò'i, mgnh sire.
Leri dan. — I o ) Có khi cüng mot tiëng chi-tính mà dùng
triï&c tiëng chi-tên nghïa khàc, dùng san tiëng chi-tên
lighïa khàc.
Vi.nhu*: Ngirô’i-/d7i l&n ngirô’i
ngirô’i-nhác nhdc ngirô'i
 23
—
- 24
 — 25 -
98.
—
Bjnh-nghia chi sò có khi nói
sô nhàt dinh.
Vi nhir: Nam dông bac, mol cái tàu. Có khi nói
sô không nhàt-djnh, nhir : dân tram ho, maôn vât.
99. Có mol thir chi-sò nói không rÔ bao nhiêu
—
Vi nhir : vài, và, dôi, dam, mirol> mirol-lâm, môt-
hai, hai-ba, ba-bôn, v. v.
100. CÁCH-DÙNG TIÊNG BJNH-NGHÏA CHI SÔ'.
— —
Binh-nghïa chi sô dùng mà chi sô-NHIÈU, sô-IT.
Vi nhir : mot cái nhà. Bon chuc vói sdu chuc là
mot tram, nhà mot cài, ruông nam mâu.
10J. Tiêng chì-sò cung có khi dùng mà chi
—
THir-TV, nhir: lóp ba, canh hai, ngày mw&i-môt,
sô tâm-mwvi-hai.
Lcri-dan. — 1°) Tiêng « mot» dùng sau sô liai-mucri,
ba-mucri cho dên chin-muo-i thi thu&ng doc là «mot»
(dôi giong nang lai giong sac).
2o) Tiêng « nam» dùng sau tiêng mu&i thi dôi ra « lâm »,
sau tiêng «chuc» thi dôi ra « ruai».
3°) Tiêng « mucri » dùng sau hai, ba cho dên chin, thu&ng
doc là « muo-i» (dôi giong huyen sang giong bang).
4°) Khi nào « hai muo-i» v&i aba muo-i» mà dùng tru&c
mot chu sô khàc thi thu&ng doc tât là a Hâm » uà « Barn».
Vi nhu : Hâm-môt, bâm-làm. Nhung doc hai-muo-i-môt, ba-
mucri-lâm cung duçrc mà có le dùng horn.
5°) Bôn-muori-môt, bôn-mucri-hai, nam - mucri -ba, v. u.
thu&ng doc bón-mót,bón~hai,nám-ba.(chú mu&i hiêu ngam).
102.
- VI-TRÍ CÛA TIÊNG CHÌ-SÒ'
—
thirò'ng dirng trirô’c tiêng chi-tên và chi
Tiêng CHI - SÔ
loài. Khi
nào dùng mà chi thir-tir thi dirng sau tiêng chi-tên,
Vi nhir: Mot cài nhà, nhà mot cài, thàng mw&i mot
 — 26 —
103.
—
3°) BINH-NGHÏA CHI THIT-Ty.
—
Binh Dghía chi
thúMir thì thirò’ng dùng chic So. Gó khi dùng nhirng
tièng riêng nhir là:dàu, cuòi, nhát, chót, út, giira,
trung, rôt, v. v.
104. Bao giò* dùng chîr-sô mà chi thir-tir thì
—
phài thêm tièng « THF » vào trirùc chtr-sô. Vi nhir:
Con THIT hai» trang THÚ ba mirai.
1

105. VI-TRÍ CÛA TIENG GHÎ THF-TÜ. Tièng chi

— —
thir-tu* thirò*ng di sau tièngchi-ten. Vi nhir:
Con dciu, tò’ thw chin.
Lcri-dàn. — 1°) Co khi không co tieng « thir » mà chio
sò vân chi thir-tu, nhir cauli mot, ngày mu&i-hai, ihàng
sàu, ló'p tir, so muffi.
2°) « Thïr mot» thi phài nói « thir nhát », « tlur bon»
thu&ng nói ((thir tu*».
3°) Mir&i ngày dàu thàng thì dùng tieng « mong »
mà chi ch& khóng dùng tieng « thir ».
4 ü ) Ngày thir u nur&i làm » thì thir&ng goi là «ram ».
5°) Càc thàng trong mot nani thì có muffi thàng dùng
chu so mà chi. Thàng dàu nàm thì goi là thàng gièng,
thàng cuoi nàm thì goi là thàng chap.
106. 4°) BINH-NGHÏA CHÌ TRONG. — Bjnh-nghia chi
—
TRONG ciing dùng mà chi Sô, nhirng không nói ro
bao nhiêu, nhm moi, cà, toàn càc, mòi, tat cà> nhirng,
:

phàm, hêt thày, dông, làm, nhiêu, it, v. v. Vi nhu* :

Moi ngiròri, càc anh.
107. — 5°) BINH-NGHÏA BÈ HÔI. — Bjnh-nghía dè hoi
thì có nhirng tièng sau này nào ? gì ? chi ? Vi nhuj :
'•

Mây tèn gì? Mày hoc trirùng nào?

 27
— —

CHLTO’NG THtr* V
TIÊNG THAY TÊN (les pronoms)

108. Tiêng THAY-TÊN là mot thir tiëng dê thè

—
cho tiëng chi-tên.
Vi nhir trong câu nây : Trô Ba ngü dây sô’m,
trô Ba rira mat roi trò Ba di hoc. Nói nhir vây
không tien, nên ta thiròng nói thè nây : Trô Ba
ngû dây sôm, nô rira mat roi nó di hoc. Tiêng
NÓ thay tiêng chi-tên là trô Ba cho nên goi là tiêng
THAY-TÊN.
‘
109. Tiêng thay-tên cô sàu thir:
—
1. Thay-tên GHÌ NGITÔT, nhir: tôi,mây, nô,chûngtôi.
2. Thay-tên chi BÀN-THÂN, nhir: minh, tir.
3. Thay-tên GHI-GHÔ, nhu*: nây, no, dây, dô.
4. Thay-tên de NÒI, nhir: mà.
5. Thay-tên chi TRONG, nhir: ai, ho, ngirôi-ta.
6. Thay-tên dè HÒI, nhir: Ai? Nào? Gì?.
110. — 1° TIËNG THAY-TÊN CHÍ NGITCTI. Tiëng THAY-
—
TÊN Chi NGÜÔT cô BA-NGÔI:
!.. NGÔI THÚ“ NHÁT là nglrôi nói ra vói ai, nhir :
tôi, chúng tôi.
.
2. NGÒI THÚ* HAI là rtgirôl nghe ai nói, nhir :
mây, anh, chúng anh.
3. NGÔI THÚ* BA là ngiròi mà ai dem ra nói, nhir:
.

nó, chúng nó. ' ' ’

. .
 111. Môi Rgôi CÓ SÔ MÔT, SÔ NHIÈU.
—
112. Vê SÔ MQT thi :
—
—
ngói thú* nhât có nhírng liêng nây: tói, con,
minh, ta, tau, (tao), em, min.
ngôi thú* nhì có nhû*ngtiêng nây: máy, mi, anh,
—
ngài, ông, bác, chú, câu, thay, bà, chi, em, con, v. v.
ngói thú* ba có nhírng tiêng nây: nó, han,
—
va, nghi, anh-ta, óng-ta, v. v.
113. Vê SÔ NHIËÜ thi :
—
ngói thú* nhât có nhírng tiêng nây: ta, chúng
—
ta» chúng tói, bon-ta, choa.
ngói thú* nhi có nhírng tiêng nây: chúng mây,
—
bây, chúng bây, các ngài, các ông, các bà, các chi,
các con, v. v.
ngói thú* Ba có nhírng tiêng nây: ho, han,
—
bon nó, chúng nó, tui nó, quân ây, v. v.
114.
- CÁCH DÙNG TIÊNG THAY-TÊN CHI NGÜCTI
Tiêng thay-tên chi ngiròl dùng cûng nhir tiêng chi-
—

tên, có khi làm chü-dông, có khi làm thu-dông, có

khi làm tiêng bô-nghïa. Vi nhu*: anh goi nó cho tôi.
«Anh» là chü-dông. «Nó», « Tôi » là thu-dông.
Lô*i-dan. — Dùng tiêng thay-tên phâi tùy theo cài dia
vi cua môi ngir&i. Nêu dùng sai, thi lac nghïa mà lai có
khi thành ra ngao-man vô-lê. Vây phâi nh& nhüng l&i
dan sau nây :
i. Tiêng Tôi dùng mà nói v&i ngir&i bang ngang
minh, hay là bê trên minh.
 29
—
2. Con de xwng v&i ngw&i be trên mình mà mình*
ktnh-trong lam.
3. Mình dìing mà tu xwng mình, co khi vor-chong,
bàu-ban nói v&i nhau cung goi nhau là mình.
4. Ta, Tau (Tao), de xwng v&i ngw&i bàc dw&i.
5. Màg, Mi, Bag, Chúng bay, de kèu ngu&i bàc dw&i.
6. Ngài de kêu ngw&i bâc trên hay là ngw&i bang
ngang mình mà cô quan tw&c.
115.
—
Khi nói không nên dùng nhiêu tièng thay-
tên, nèu nghia da ro ròi thì nên giàm bó*t tièng
thay-ten» de càu nói dmçrc thanh-thoàt, lich-sir> Vi
nhir càu : <c Trò Ba ngu day sòm, nó rira mat roi
nó di hoc», thì nên nói thè này mó, i dirçrc nhe-
nhàng: «Trò Ba ngu day sóm, rira mat roi di hoc».
116. Tièng THAY-TÊN thirùng không phân-biêt
—
giông CÀI. giông By’G- Cung mot tièng mà dùng
thay tên dàn ông hoac thay tèn dàn-bà deu drno’c.
-
Trù* ra nhirng tièng nây: Ông, anh> chù. càu, lao,
ngài, thì chi dùng mà thay tên dàn-òng, con nhurng
tièng này: bà mir, mo*, thim. me, chi, mu, à, thì
chi dùng mà thay tên dàn-bà.
117. -2°) TIÈNG THAY-TÊN CHÎ BAN THAN
- —
Tièng
thay-tên de chi ban than, dùng mà tirxumg. Vi nhu* :
Tói tip biêt tôi bât tài. Anh không sera mình.
-
118 Tièng thay-tên chi ban thàn thì có nhirng
—
tièng sau này: mình, tir, nghi.
119 3°) TIÈNG THAY-TÊN CHI CHO Tièng THAY-
_
TÊN de chi CHÔ
—
thì dùng mà chi cho ro là nói ngiròi
nào, vàt gì, sir gì, v. v. Vi nhir:
 — 30 —
Ndy là em ruôt; ndy là em dâu.
120. Tiêng thay-tên de chî CHÔ thi cô nhirng
—
tiêng sau nây; Nây> no, kia, àÿ. dây, dô, (day).
121 — 4°) TIENG THAY-TÊN BÈ NÔI Tiêng THAY-TÊN
—
dè NOI dùng mà làm cho câu trên liên-tiêp vói câu
dmó’i. Vi nhir;
N g irò'i mà toi gap là thây-hoc cua tôi.
122. Tiêng THAY-TÊN DÈ-NÔI chî cô tiêng MÀ.
—
122. 5°) TIENG THAY-TÊN CHÎ TRÔNG Tiêng thay-
— —
tên chi TRÔNG dùng mà nói chung tàt-câ moi ngirô’i,
không nhàt-dinh là ai. Vi nhir:
Kiêu-ngao thi ai-ai cung ghét. Tôi nghe ho nói thè.
124. TIÊNG THAY-TÊN CHI TRÔNG cô nhirng tiêng
—
sau nây: ai, ai-ai, ho, ngirô'i-ta, ai-nây, tât-câ, hêt-
thây, ca-thay-thày, moi-ngirô'i, thiên-ha. v. v.
125. -6°) TIÊNG THAY-TÊ'J DÈ HÔl Tiêng THAY-TÊN
—
DÈ HÔI thi cô nhirng tiêng nây, Ai ? Nào ? Gì ? Vi nhir:
Anh hoc voi ai ? Anh nói gì ? Nào là cha, vito là me.
!

Tiêng
>

126.
—
VI-TRÍ CUA TIÊNG THAY-TÊN
—
THAY-TÊN, dùng làm chû-cîông thi cîirng trirô’C tiêng
hành-dông luôn. Vi nhir: Anh di dâu?
127. Tiêng thay-tên làm tlui-dông thi dirng sau
—
tiêng hành-dông. Vi nhir:
Thây-giào goi anh.
128. Tiêng thay-tên dùng mà bô-nghîa cho tiêng
—
chi-tên thi dirng sau tiêng chî-tên. Vi nhir :
Cha tôi, nhà cua tôi. Ngirò’i mà anh nói vói
tôi lên là gì ?
 31
—
THl> VI
CHUXTNG
TIÊNG HÀNH-BÔNG {le verbe)

129. Tiêng HÀNH B0NG là mot thir tiêng dò chi

—
nhû*ng vièc-làm nhir : àn. ngü, di, chay» nôi-chuyên.
130. — THÊ-DANG TIÊNG HÀNH-BÔNG Tiêng HÀNH-
—
BÔNG cô khi dnm, cô khi kép.

1 iron nghïa là mot tiêng rnà chî motviêc-làm

nhir : hoc, hàt, ra, vào, nam, dây.
2. KÉP nghïa là hop hai ba tiêng lai mà chî mot
viêc-làm, nhir: di-ehoi, làm-thuê, nói-láo.
131. TÏÊNG HÀNI-Î-BÔNG-KÉP KIÊT-HÇTP TKÊ-NÀO.
— —
Tiêng hành-dông-kép kiet-ho*p cô nhiêu càch :
1. Cô khi hop mot tiêng hành-dông vô’i mot tiêng
chi-ton mà thành, nhir: làm-viêc, nôi-chuyên, bàn-
hàng, doc-sàch, v. v.
2. Côkhi hop mot tiêng hành-dông vói mot.tiêng
chi-tinh mà thành, nhir Hum g mât, àm-thinh, nôi-
:

thàt, di-thâng. (Nhirng /iêng chi-tinh ây vi di sau

tiêng hành-dông cho nên thành ra tiêng bô-tro*).
3. Cô khi hop liai tiêng Hành - cîông mà thành,
nhir: nâm-nghî, day-hoc, di-thi. bàn-rao, v. v.
4. Cô khi hop mot tiêng hành-dông vói mot tiêng
dêm mà thành, nhuj : làm-lung, viêt-làch, Irong-trot,
choi-bô’i.
 - 32 —

132. Xét cho kÿ, thi tièng hành-dông kép

— -
không phài là that tièng hành-dông. Ay là mot thù*
tiêng-dôi, tièng trên là hành-dông, mà tièng dirô'i, là bô-
nghïa, chi cô nhü*ng tièng nhu*: ân-nàn, ân-làm, giup-
do*,tranh-dua, v. v. thi mô*i thàt là tièng hành-dông-kép.
433.
—
TIÈNG CHÚ-B0NG VA TIÈNG THU-B0NG.
—
Trong
mot câu - nói» ngoai tièng hành-dông côn cô tièng
chu-dông và tièng thu-dong (xeni sô 20),
134. a) Tièng chu-dông nghïa là ngirô’i làm
—
cài viêc cua tièng hành-dông nói. Vi nhu* : tôi hoc,
(TÔI làm CHÛ-BÔNG, vi tièng TÔI làm cài viêc HQC).
135. Tièng CHÛ-BQN'G cô khi sô it, cô khi sô
—
nhiêu. Vi nhu : tên Giáp di phô (sô it).
1

Tên Giáp vói tên At di phô (sô nhiêu).

Ghúng nó di phô (sô nhiêu).
136. — b) THV-B0NG là tièng dê làm cho tron
nghïa cua tièng hành-dông. Vi nhir: tên Giáp dành
tên At. (Ât là THV-B0NG).
137. THU-BÔAG GÓ HAI THtT : 1. Mot thir goi là
—
thu - dông TRI7C-TIËP. Nhu* tièng «CON» trong câu:
cha dác con.
2. Mot thu* goi là THU B0NG GIÁN -TIÈP, nhu* tièng
-
« ANH »
trong câu tôi nói vó’i ANH.
138. thu-Dông TRtrc tièp thi di tiêp theo tièng
_
hành-dông, không cân cô tièng du*a-dày. Vi nhu* •’

Cha dác con. Con hô bát con bò.

 - -33

139. Tiêng thu-dông GIÀN-TIÊP không theo hàn

—
vài tiêng hành-dông du'çvc, phài cô tiêng dira-dây
mô’i chày nghîa. Vi nhu* :
Tôi nói vài ANH, cá lan dwói NU*(TC.
140. Nhiêu khi không cô tiêng dira-dày mà
—
tiêng thu-dông cüng là gián-tiép. Vi nhu*:
Tôi tô’i Hue, nghïa là tôi tô*i à Huê.
Tôi dgi ba ngày, nghïa là tôi doi trong ba ngày
141. — CÁG THÚ* HÀNH-DÔNG.
— Tiêng hành-dông
cô khi ce
nghïa -chay » cô khi « nghïa - dirng », cho
nên phân làm hai thir;
1. Môt thir goi « hành-dông nghïa-chay » nhu* an,
uông, làm. Nhtrng tiêng ây cô thè them mot tiêng
thu-dông TRtTC-TlËP, vào sau. Vi nhu*:
Tôi an coin, anh uông nwàc. hoc-trò làm bài.
2. Mot thir goi « hành-dông ng.hïa-dirng » nhu* :
ngu, nam, chêt, vi sau nhtrng tiêng ây không thêm
mot tiêng thu-dông TRFC-TIÉP vào dime. Yi nhu*:
Tôi ngu, Anh nam, Ngu*ô*i ây chêt.
142.
— Nhtrng tiêng hành-dông-kép phân nhiêu
là nghïa-dirng. Bao giù hai tiêng hành-dông-do*n
nghïa-chay hop lai làm mot tiêng hành-dông-kép thï
tiêng hành-dông-kép ây mô’i là nghïa chay. Vinhu*:
Giup-dÔ*, yêu-mên.
143. Nhiêu tiêng hành-dông cô du cà hai thè,
—
nhu*: khôc, cu*ô'i, giân, la, sinh, de, hoc, hàt, tâp v. v.
 — 34 —
144.
— Tiêng hành-dông thmông-thmông có y
dùng smc. Nhirng cûng có tièng khóng có ÿ dùng
smc nhir: tièng là », tiêng «có». v. v.
cc

145.
— TÍNH-CÁCH CU A TIÈNG HÀNH-B0NG. — Tiêng
hành-dông khi thì chi vièc tu* mình làm ra, khi
thì chi vièc tir ai làm ra ma mình chiù. Vi nhm:
Trò Ba viêt xau. Tò nay ehm vièt xau.
1

146.
— Khi nào chi vièc tir mình làm ra thì goi
là NÔI-BQNG, vi uhm:
Trò Ba vièt xau.
147. — Khi nào chi vièc tir ai làm ra mà mình
chju thì goi là NGOAI-B0NG, vi uhm:
Tò* này ehm viet xau.
148. He khi nào tiêng thu-dông trme -tiêp mà
—
dem làm chû-dong thì tièng hành-dông ay thuôc
vê ngoai-dông. Vi nhm:
Thây phat hoc-trò. (nôi-dông). Cüng có the
nói hoc-trò bi phat (ngoai-dông).
149. — Dùng tiêng ngoai-dông thì thmóng hay
dat nhmng tièng sau nay dmng trmóc : bi, chiù,,
mac, phài, dmge. Vi nhm:
Tôi bi phat, toi chiù phat, toi mác phat, toi phài
phat, tôi dmcrc thmóng.
150. — Chi tiêng hành-dông nghia-chay thì mói
có dù tinh-càch nôi-dông, ngoai-dông.
Còn tiêng hành-dông nghia-dmng thì chi có tinh-
 35 -
cách nOi-BÔîIG ma thôi, không bao giò* có tính-
cách ngoai-dóng. Tire nhm:
Nó bát (noi-dong)
Nó bi bát (ngoai-dóng).
Nó ngû (nói-dóng).
151. — NGÔI VÀ SÓ. Tiêng hành-dông không
—
có giông, chi có NGÔI và SÓ. Tiêng CHU-BÔNG ngôi
gì, sô gì, thi tiêng hành-dông cung ngôi ay sô ây.
152. — THÌ-GICT. — Tiêng hành-dông có chi thì-
giò% vi viêc làm có khi da-qua, có khi hien-tai
r
có khi sàp-tói.
— THÌ HlÈN-T^I chi viêc gì dirong làm trong
153.
lúe mình nói. Muòn cho ro nghia thì thêm tiêng
BANG » hay là «H1ÊN BANG » vào triró’c tiêng hành-
«
dông. Vi nhir:
Tói an com; tói dang an com; tói him dang
an com.
154. — THÌ BÂ-QUA chi viêc gì da làm truóc lue
mình nói. Muòn cho ro nghia thì thêm tiêng «BÁ»
hay là tiêng «BÀ CÓ», vào triróc tiêng hành-dông,
hoac thêm tiêng ROI vào sau tiêng hành-dông cûng
dirge. Vi nhir:
Tôi dâ an corn, tói an corn roi.
Tói dâ có an corn tây mot lân.
155. — THÌ SÁP-TÓI chi viêc gì mà trong lúe
mình nói cón chira tói. Muòn cho ro nghia thì
thêm tiêng «SÉ» vào tiêng hành-dông. Vi nhir :
Tói se an com.
 - 36

156.
— CÀCH-BÙNG TIËNG HÀNH-BÔNG. — Tièng
hành-dông cô khi cô ngôi ngirô'i làm chu, cô khi
không.
157. — Tiëng hành-dông cô ngôi-ngirô'i làm chü
thi dùng dê ;
1) Chi viêc-làm; tên Giáp BÁNH tên Ât.
.

2) Chi cài thành-hiêu cüa viêc làm: Tên Ât

.
Bî THiraNG,
3) Chi càc viêc thuj ò’ng có ô*i fr trên quà-
.
: nguj
dàt; tham-ân LÀ mot net xâu; cà voi LÀ loài cô vu.
158. Tiëng hành-dông không cô ngôi-ngirô’i
—
thi cô khi dùng làm chu-dông hoac làm thu-dông
cho mot tiëng hành-dông khác. Vi nhir;
Bdnh-bqc có hai. Nói-lelo làm mât danh - già.
(chu-dông).
Nò ham dánh-bqc. Nò tó’i ihâm anh. (thu-dông).
159. — Cô khi dùng mà bô-nghïa cho tiëng chî-
tên, chì-loài và chi-tính. Vi nhuj :
Bo-àn, tho'-giat, thàng-nôi-lào, siêng-hoc, nhàc chai.
Tiëng hành-dông làm bô-nghia cho tièng chî-
loài thi ho’p vói tièng chi-loài mà thành ra tiëng
chi-tên-kép. Vi nhrn:
Tàu bay, con-dôi, cài chông, (xem sô 68),
160. VI-TRÍ GÛA TIËNG HÀNH-BQNG. Tiëng
— —
hành-dông thirô’ng dù*ng sau tièng chu-dông mà
 — 37 —
dirng triróc tiêng thu-dông trirc-tiêp. Vi nhu*;
Cha day con ; con kính cha.
161. — Cûng có dôi khi tiêng hành-dông dirng
tru*ó*c tiêng chü-dông hoac sau tiêng thu-dông tru*c-
tiêp. Vi nhu*:
Trên núi có nhiêu cây\ (chü-dông dù*ng sau
hành-dông). Bành-bac thi tôi rat ghét, (thu-dông tnrc-
tiép dú*ng trirô’C hành-dông).
162. — Khi nào tiêng chu-dông vira làm ra vira
chiù láy cái viêc mình làm thi phài them tiêng «TU’»
vào triróc tiêng hành-dông hay là tiêng « minh »
vào sau tiêng, hành-dông. Vi nhu*:
Nò iw xét; nó khoe minh.
Nhrrng tiêng hành-dông ây goi là PHÀN-DQNG
163. Khi nào nhiêu ngmô’i vùj a chü-dông
—
vira thu-dông, thi thêm tièng «nhau» vào sau
tiêng hành-dông. Vi nhu*:
Giàp vô’i At yêu nhau. Ghiing nó giúp-do* nhau.
Nhtrng tiêng hành-dông nây goi là HÔ-BÔNG.
164. — Khi nào tiêng chü-dông hièu-ngâm thi
tiêng hành-dông dirng dâu câu. Vi nhu*:
Lai dây cho mau.
Thirong cho dòn, ghét cho cho*i.
- 38
—
— 40 —
 41
— —

cua, do tôt, dat xáu, link khoan-thai, long tir-tè, con

thir-nhât v. v.
b) Khi nào nhirng tiêng ây phu theo mot tiêng
chí-tính, hay là mot tiêng hành-dông ày là tiêng
BÔ-TRÇr.Vi nhir:
An it, làm nhiên, mge tôt, viët xàu, di khoan-thai
àn à tir-tê, công to thir nhât.
174. — 2’ Go nhiêu tiêng BÔ-TRÇl do tiêng hành-
dông mà ra, nhir, dèn, kip, di, có, v. v.
a) Nhirng tiêng ày khi nào chi viêc-làm là hành-
dông. Vi nhir :
Tôi dên nhà anh ; mây di chg.
b) Khi nào giùp tiêng hành-dông là BÔ-TRçr. Vi nhuj :
Tôi không dông dên; mây nói di.
175. GÁCH-DÍING TIÊNG BO-TRÇr. Tiêng bô-trg
—
thu’ô’ng dùng mà bô-tro* cho tiêng chi-tinh và tiêng
hành-dông hay là mot tiêng bò-trg khác. Vi nhir;
Tên Giàp là mot càu hoc-trô that can-than; tên
Giàp vièt tôt; tên Giàp vièt tôt lâm.
176. — vi-TRi cüa TIÊNG BÔ-TRg. Tiêng bô-tro*
—
cô khi dirng dâu càu. Vi nhir:
Có le dên mai trô’i mira.
Mot là dâc hiêu, hai là dác trun g.
177. — Cô khi dirng cuòi càu. Vi nhir:
Anh mua quyên sách ay bao nhiêul
Gài sông nây dài vô-cùng:
 - 42
—
178 — Gó nhiêu tièng thiròng dmng dâu câu hoàc
cuoi câu. Nhir: ÿ già, hâu dè, âu là, chang-thà (dâu
cáu) nú*a, lâm, sot, vô-cùng, lôi-thôi (cuòi càu).
179. — Tièng BO-TRQ dùng mà bô-nghïa cho
1

tiëng chî-tinh, tièng hành-dông hay là mot tièng bô-

trg khàc ibi, thmô’ng dmng sau nhirng ti êng ày.
Nhtrng cüng cô khi dmng triróc. Vi nhu*:
Tên Giáp quâ giôi; tên Giàp giôi lâm.
Tôi chica làm; tôi làm roi.
Nó nói hay that; nó nói rát hay.
180. Nhirng tièng bô-tro’-kép dùng mà tàc ài
—
tính-cách và bô-dang thì thiróng di lien sau tièng
chi-tinh và tièng hành-dông Vi nhu* : mire denthui-
thûi, Núi cao nghi-ngút, nó di khoan-thai, nó nói se-sè.
181. — Nhirng tièng bó-tro dùng mà hoi có
tièng thiròng dùrng cuòi câu. Nhu*: khóng, clima;
Có tieng thì dírng dâu, dirng gima hoac dirng cuòi
câu dêu dmoc, nhmng nghía cókhàc nhau. Vi nhm:
.

Alili mua thm sách ày khóng?

Anh mua thm sách ây bao nhiêul
Anh mua bao nhiêu thm sách ây?
Bao gi& anh mua thm sách ây?
Anh mua thm sách ây bao givi
 — 43 -
CHIWNG THl> Vili
TIÊNG DITA-BÂY (la préposition)

182. — Tiêng BlFA-BAY là mot thù* tiêng dùng

mà san tiêng nây vói tiêng khác. Vi nhir :
Sách dè trên bàn. Có làm mó’i cô mà an.
183. THÈ-D^NG TIÊNG BüA-BAY. Tiêng dira-dày
•
—
CÓ BCTN, CÓ KÉP. Vi nhir :
Tai, noi, (dira-dày-do’n).
Bôi-vi, cir-nhir ( dira-dây-kép ).
185. — Tiêng BITA-BAY-BCTN thì có nhfrng tiêng

V. V.
 44
— —
186. CÁCH PHÂN-BIÊT TIËNG B FA-BAY VÀ TIËNG BÒ
—
TRO’. Có nhiêu tiêng vira là tiêng dira-dây, vù*a là tiêng
bò-tro’. Vi nhir:
Trên, dirói, ô* ngoài, chung-quanh, v. v.
187. Nhfrng tiêng ây kbi nào là BFA-BÀY thì có moi
—
tiêng gì di lien sau dè làm cho Ion nghîa. Vinhir:
Trên NÚI, dirói SÔNG, ô ngoài B1ÈN, chung-quanh
1

VFÙN, v. v.
188. — Khi nào là tiêng BÔ-TRÇ’ thi không cân
có tiêng di sau dè làm cho Ion nghîa mà lai phài
ph u-thuôc vói mot tiêng chi-tinh hoac mot tiêng
HÀNH-BÔNG, hoac môt tiêng BÒ-TRÙ khác. Vi nhir:
BAT lên trên, BEM xuông dmói, DÁN ô* ngoài, Bi
chung-quanh, VÓI không dên.
189. CÂCH-BÙNG TIËNG BITA BAY Tiêng BITA-
— - —
BAY dùng mà sân mot tiêng khác vói mot tiêng chi-
tên hay là thav-tên.
Tir VUA dên BÂN. Nhà cùa ANH — dên de thâp.
190. Có khi dùng mà sân mot tiêng CHI-TÊN
—
vói tiêng CHI-TÍNH. Yi nhir:
Sông sâu BËN tàm thic&c. Dèn SÁNG khap NCTI.
191. Có khi dùng dê sân môt tiêng khác vói
—
tiêng HÀNH-BÔNG.
Nhà O’ g an cho- BAY trên trôi.
Chini
Con hoc cho giôi dèi THI cho dàu. Toi di CHCri vài
anh. Nó NGU dên ba giù. Tên GIÁP CHAY sau tên ÂT.
192. VI-TRÍ CUA TIËNG BU’A-BAY — Tiêng BITA-BAY
—
bao giò* cûng ditnrùc tiêng BÔ-NGHÎA cùa nó. Vi nhm :
Gan CHQ trên TRÙI, cho GIÔI, vài ANH, sau tên ÀT.
1
,
 - 45 —

CHLTffNG THl> IX
TIÊNG NÓI (la conjonction)

193.
— Tiêng là mot thir tiêng dùng mà nôi
NÓI
hai tiêng hoac hai eau vói nhau. Vi nhu*:
Con ho VÀ con bò. Tôi muôn di chol MÀ sçr trôl
mira.
194.
—
THÈ DANG CÛA TIÊNG NÔ'l Tiêng nói CÓ
—
DOW, CÓ KÉP :
a) TIÊNG NÓI BOW : Cùng, doan, hoac, hay, hë, khi, mà,
mô’i,nên, nèu, nhir, rang, song, thi, tuy, và, va, vô’i,v.v.
b) TIÊNG NÓI KÉP Nhirçrc bang, nhir mà, vi nhir,
:

€ho nèn, khi mà, dù mà, nèu mà, hoac là, hay là,
nhirng mà, song mà, cir-nhir, nèu không, dên n5i,
sao mà, sao cho, nhân vi, roi thi, bô’i vay, bol
thè, thi mol, khi thi... khi thi, huông hô, se* dî,
và chirng, và châng, vira là... vira là, chàng
nhirng là mà lai, v. v.
195. — CÁG THÚ TIÊNG NÓI. Tiêng NÓI CÓ hai
1
—
nghïa cho nên phân làm hai thir.
196. a) Mot thir goi là tiêng nói chi vi-thic, dùng
—
de nôi tiêng nây vói tiêng khác, hay là eau nây vói
€âu khác, không cô ÿ phu-thuôc vói nhau. Yi nhuj :
Anh ô* nhà hay là di váng,
GIÁP vói ÀT làm bài roí thi vièt tàp.
 - 46 —

197.
—
Nhirng tiêng nói thiròng dùng chi vi-thùr
là: cùng, doan, nhirng, rói, song, vi, vói, bay là,
hoac là, nhirng mà, rira raà, rma thì, thè mà, thì
mòri, cho nen, boi thè, va chi, va chirng, khi thì...
khi th'b vùj a là... vùj a là v. v.
198.
— b) Mot thir nira goi là tiêng nói de chi
mach-lac dùng vùja dè nói càu vira de phân-biêt
nghía-chính, nghïa-tùv. Vi nhir :
NËU tròl không mira, THÌ mùa nàm nay mât.
VÌ tham an cho NÊN phài chin nhuc.
NHirçrc BÀNG anh không nghe lòl tòi nói THÌ
anh chór tràch toi.
199.
— Nhirng tiêng noi thirômg dùng dè chi
mach-lac là : Nèu, thì, nhir... thì, nhiro’c bang, dù
mà, neu mà, chang nhu*ng là, sa di, huóng ho,
nhir mà, già sir v. v.
200. CÁGH PHÂN-BIÊT TIËNG NÓI VÓT NHÎTNGTIËiNG
—
KHÁG.
— Nhiêu tiêng vira thuôc vê tiêng NÓI vùj a
thuòc vê tiêng DITA-BAY : Vi nhir:
Vói, vi, boi, cho, nen, cho dèn.
a) Nhirng tiêng ây khi nào là tiêng NÓI thì dùng
mà noi tiêng, noi càu, hay là noi y, Vi nhir:
Giàp VÙI At hoc sieng, Bai VÌ hach gàn tól.
Tòiò’dày GHO DÉW khi nào bóngmat tròl xe mól ve.
VÌ tròl muj a, NÊN hocùrò không di chai.
b) Khi nào là tiêng DITA-bXy thì dùng de sàn
 — 47 —
tiêng nây vò’i tièng khác. Yí nhir :
Giáp di chai Vài Ât. Tôi chò* CHO BËN chiéu. VÌ
mira, NÊN hoc-trò không di choâ.
201. — Nhiêu tiêng vira thuôc vê tiêng NÓI vira
thuôc vê tiêng BO-TRQ*. Nhuj :
Roi, ma, cùng, v. v.
a) Nhirng tiêng ây khi nào là tiêng NÓI thì cô'
y thira tièp vô*i tiêng gì hoac câu gì ô’ tren. Vi nhir:
An h di triró’C Rói nó sê di sau.
Tôi dà bào nó MÀ nó không nghe.
Gha me anh em CÙNG chi em déu manh khôe.
b) Khi nào là tiêng bó-trg thì plia theo mot
tiêng hành-dông hoac là mot tiêng bò trg khàc. Vi
nhir:
Nó di roi. Tôi nói dieu nây mà thói.
Hay thmo’ng nhau cùng.
202. CÁGH DÙNG TIÉNG NÓI Tiêng NÓI chi-
— —
vi-thir diing de noi nhirng tieng-nói và nhirng càu-nói
mà không có y phu-thuoc gì vói nhau. Vi nhir :
Tèn Giàp vài ten At yêu nhau vìi hay giúp do*
nhau.
203. Tiêng NÓI chi mach-lac thì chi dùng mà
—
noi càu và noi vê tùy-làp vó’i vê chinh-làp. Vi nhir:
Sao cho trong am thì ngoài mài em.
Dau mà song can dà mòn, con tana dèn thàc
van còn vumig ta.
204.
—
Lai có nhiêu tiêng vira chi-tên, viij a chi
 48 —

loài, vira thay tên, vira bô-trg, v. v. pliai chú-y thì

mó’i phân-biêt dirge. Vi nhir:
Tièng «MÀ» trong nhirng eau sau này :
Gài MÀ cua con cua. (chì-ten)
Cài MA cua, cài MÀ chuòt. (chì-loài).
Con cua MÀ (chì-tinh).
'Già cho toi quyên sách MÀ tòi eho anh mu*gn
tháng trime. (thay-tên de noi)
MÀ con mât. (hành-dông)
Gó thè MÀ thôi. (bô-tro )
1

Lây trong y tú* MÀ suy.(dira-dây)

Tình-cò’ châng hen MÀ nên. (tièng nôi)
Xuân lan thu eue man-MÀ cà hai. (tiêng-dêm)
Trong nam nam lai gap nhau do MÀ! (tièng than).
 - 49 —

THl> X
G HLTCTNG
T1ËNG THAN (T interjection)

205. Tièng Than là mot thir tièng dùng mà

—
giài tô nhirng su* vui, buòn, dau, giân, quài-la
hay-da. Vi nhu*: ôi 1 chà! ir! he!
206.
—
Nhirng tièng than thiròmg dùng là :
Tièng than fìO*N: à! e! ò! ô ! ai! ôi! ori! oa 1
!

ui ! ày ! nào ! chèt ! dep ep ! hé ! hu* ! hi ! chó-

! !

té ! duj gc ! tòt ! gó’m !

ym ! này ! mà ! ù* !
y 1 ày
hay ! uo* ! ho’i !

Tièng than KÉP :

Cha ôi ! cha chà! cho khéo!
chët-nÔi khòn-nan ! ô-là
1 1 ôi cha ôi! ôi tròi ôi!
ô cha ôi! ô bô! erre chira tròi ! ccr-kho! than
ôi! thirang thay! xót thay! hai thay ! quá ngán!
giô ta! V. V.
207. VI-TRÍ CÛ A TIËNG THAN. Tièng Than thirômg
—
drnng mot minh, không can-hè vô*i câu nói, cho
nên dat trrrâc, dat sau, hoâc dat giü*a câu cung
dêu du*qc cà. Vi nhrr
•

Thwomg lhay cung mot kièp ngrrô’i,

Mot dôi nàng, liai! thwcrng ôi con gì/
— 50 -
 — 5t —
giong sác, giong hôi và giçmg ngâ thi tiêng BÇM
giong «SÁC». Khi nào tiêng chinh khôag có vân-
xuôi thi tiêng DEM cûng không có vân-xuôi.
Nhir:
Ào-iêc, ô-iêc.
212. — Nhirng tiêng-nói có tiêng DEM dêu là
« tiêng - kép » : virô'n-tirçrc, câv - côi,
dô dân, lo-
-
lâng, xa-xôi. (Viêt nhirng tiêng-kép ây, pliai có gach
ngang a giira).
213. Tiêng BÊM không bao già dwng moi mlnh.
—
lie dii*ng mot. minh ma có nghïa, ay là không phâi
tiêng BÊM, mà dông-âm vói tiêng DEM dó thôi. Tire
nhir: tiêng «dac» trong do-dac là dêm, con dirng
mot minh là chi-tên dông-âm. Tiêng « nhôt » trong
nhày-nhôt là dêm, mà dirng mot minh là liành-
dông dông-âm.
214. Tiêng dêm không cô nghîa ; nhirng he
—
phu vào tiêng nào thi làm cho nghïa tiêng ây có
khác bôt it nhiêu. Vi nhw nhirng tiêng sau nâv
nghïa có khác nhau :
Ngu^ôi ngirôi-nggm ; Sàch sàch-siêc.
— —
Chay chay-vav ;
Vàng vàng-vot.
— —
215.
—
CÁCH DÙNG TIÊNG BÊM
—
Tiêng Bêmdùng
mà dêm vào tiêng chi-tên, chî-tinh, hành-dông và
bô-tro.
 — 52 —
Vi nhir :

Áo-xong, rông-râi, viêt-làch, gân-güi.

216. Tiêng BÇM phu vào tiêng nào thi cûng
—
dông mot thw vài tiêng ày. Tiêng nào dêm vào
tiêng chî-tên thi cûng dông mot giông, mot sô vô’i
tiêng chî-tên, Vi nhir :
Hoc-trô, hoc-vè Cài-ào, cài-xông.
EH-làm, di-lnng Giat-gya, sach-së.
217. VI TRÍ CÚA TIÊNG BÇM
— Tiêng BÇM
—
thiròng di sau tiêng chính.
Vi nhir :

Con -cài] nuòi con nuòi cài, Hoc-hièc; di hoc

di hiec.
Giàn xuat có dôi tiêng dèm di triró’C tiêng chính.
Vi nhir:
Aw-hoc, an-lo. an-mac, ngao-ngàn, lóc-xòc, v. v.

Leri dan. — Khi nói chuyên v&i làm van, không nên
dùng câc tiêng Bêm có van IÊC, vi dâ không lich-siv mà
lai có y vô-le.
 - 53
—
THIÊN THLT BA
CÂU-NÔl (la phrase)

218.
—
CÂU-NÔl LÀ GÌ?
— Hop nhiëu tiêng-môt
lai mà kê su* gì, ta ÿ gi thi thành câu-nôi.
Vi nhu* :
Tôi di; cha tôi yèu tôi lám ; thây-giâo khen nhîrng
câu hoc-trò có net tôt.
219. THÈ-DANG CÛA CÂU-NÔl Câu-nôi cô khi
— —
Bern có khi Kép:
220.
—
Câu-dan cô it tiêng mà nói vira dû ÿ,
dû lô’i, nhir :
Tôi di ;
cha tôi yêu tôi lám.
221 Câu-kép là bô*i nhiéu câu-do*n hop lai mà
—
thành. Vi nhu*:
Thây-giâo khen nhîrng câu hoc-trô cô net tôt.
Tôi hoc thuoc bài rôt tôi di cho*i.
222. Nhîrng câu-dom hop lai thành câu-kép
—
thi thmông goi là VË.

A — CÂU-BŒN
223 CÔNG-DUNG CÚA CÁG TIEN G DÙNG TRONG MOT
—
CÂU-DO’N
Câu-do-n itcung phâi có hai tiêng-môt moi thành :
Mot tiêng làm chü-dông, mot tiêng làm hànlrdông.
Vi nhu* : Giô thôi ; tôi nam.
 54

224. Nhirng nhiêu khi không có chu dông

— -
hoackhôngcó hành-dông mà cüoglà mot câu. Vi nhir :
I o ) Nói! (nghía là mây nói di. Trong câu nây
tiêng chu-dông hièu-ngâm).
2°) Ta, không thè I (nghía là ta không phài là
nhir the. Trong câu nây tiêng hành-dông hiêu-ngâm).
225.
— Tiêng BÔ-NGRÎA Trong mot. câu-do’n
—
ngoai tiêng chu-dông và tiêng hành-dông lai Lhirô’ng
có nhiêu tiêng khàc dê làm cho lièng CHÙ-BÔNG và
tiêng HÀNH-BQNG du'O’c Ion nghía. Nhirng tiêng ây
goi là tiêng bo-nghîa. Nhirng tiêng bô-nghía cho
tiêng hành-dông thi goi là thu-dông.
226. — Có hai thir BO-NGHÎA :
a ) Mot thir bô-nghía cho tiêng chi-tèn và
de
tiêng thay-tên. Vi nhir : cha TÔI; nhàcûaTÔl; thành
HÀ-NÔI; ng'irôri B^I-PHÁP: vua GIA-LONG ; ( ây là bô-
nghïa cho chi-tên và chi-loài).
Chung ta là ngirô’i VIÊT-NAM; câc ông thu*c là
Birc-Bô (ây là bô-nghïa cho tiêng THAY-TÊN).
b) Mot thir dè bô-nghïa cho tiêng chi-tinh, nhir:
giôi nghê ve, nhác làm viêc, hay nói khoác.
227. VI-TRÍ GÚA CÁG TIÉNG TRONG MQT GÂU BO’N.
—
— Trong mót càu-dom thi tiêng chu-dông dirng
trmó’C tiêng HÀNH-BÔNG mà tiêng THU-BQNG TRI7G-TIËP
dúaig sau tiêng HÀNH-BQNG. Vi nhir :
 Câa sau nây: Tôi mua sách :
«TÔI» là chu-dông «MUA» là hành-dông.
«
SÁCH » là thu-dông trirc-tjêp.
228. —Nhirng cüng cô dôi khi tiëng CHÙ-BÔNG dirng
sau tiêng HÀNH-BQNG, hoàc tiêng THtJ-DQNG TRyC-TIÉP
dirng trirùc tiëng HÀNH-B0NG. Vi nhir :
Có hai cài nhà ù giira dông. Trên rirng cô nhieu
cây (chu-dông dirng sau hành-dông ).
Quyen sách ây, anh dâ doc chira? Viêc ây, tôi
không làni dime (thu-dông dirng trwôrc hành-dông).
229.
— Khi nào chu-dông dirng trirùc, hành-dông
dirng giira, thu-dông trirc-tiêp dirng sau thi là loi
thuân, khi nào không theo thir-tir ây thi là loi dào.
230. — Nhirng tiëng thu-dông GIÀN-TIËP thi cô
khi dirng trirùc tiëng hành-dông, cô khi dirng sau
tiëng hành-dông. Cir lê-thirùng thi tùy theo thir-tir
cüa THÌ-GIÙ, nghïa là sir gi nghï ra tru*ùc dat tru*ó‘C,
sir gì nghï ra sau dat sau. Vi nhir:
Bên mai, sàu giù, anh lai thàm tôi de nói chuyên
«Bên mai, sàu giù» vùi cBê nói chuyên» dêu
là thu-dông giàn-tièp.
Y câu trên nghï ra trirùc nên nói tru*ùc;Ycâu
duj ùi nghï ra sau nên nói sau.
231.
— Nhirng tiêng bô-nghïa cua tiêng chi- ten,
chi-loài, thay-tên, và tiêng chi tí nh thi dirng sau
-
tiêng chï tên, chî loài, thay tên và chî-tinh. Vi nhir :
- - -
Hoc-trô trw&ng này là giôi toan.
 - 56 —

232. — CÁCH PHÂN-B1ÊT CÀI CÔNG-BUNG CÔA CÁC

T1ËNG-MÔT TRONG MQT CÂU BtfN.
— Trong mot câu-
-
do*n thi tiêng nào 'cûng có công-dung cüa tiêng ây. Trù*
tiêng than, tiêng goi ra, côn các tiêng khâc, tiêng
thi chû-dong, tiêng thi hành-dông, lai có tiêng dê
bô-nghîa, tiêng dê bô-tro- hoac du*a-dày, tiêng dê
nói tiêng nây vô’i tiêng khâc. Yi nhir, trong câu
sau nây:
Ông cu già nây dèn ngày mai se di phô de
mua hàng.
ÔNG: tiêng chi-loài, giông dyc, sô mot, phu theo
tiêng cy.
GU-' tiêng chi-lên-chung, giông dire, sô mot, làm
chu-dong cho tiêng BI.
GIÀ;chî-tinh, giông dire, sô mot, chi-tinh tiêng cy.
NÂY: dinh-nghîa chî-chô, djnh-nghía cho tiêng GU
OËN tiêng dma-dây, dùng mà sàn tiêng MAI vô’i
:
tiêng di.
NGÀY: tiêng chî-loài, sô mot, phu theo tiêng MAI.
MAI: tiêng chi-tên-chung, sô mot, thu-dông-giàn-
tièp chi thi-giô cho tiêng BI.
SÊ BI; tiêng hành-dông nghïa-dirng nôi-dông,
ngôi thér ba, sô mot, thi sâp tô’i, hiêp vói tiêng CU.
PHÔ : tiêng chi tên chung, thu-dông giàn tiêp chì-
- - - -
chò cho tiêng BI. (Vi có thè nói: di ra phô).
BË: tiêng duj a-dây, sân tiêng MUA vói tiêng BI
 - 57
—

MUA: tiêng hành-dông nghïa-chay, nôi-dông,không

cô ngôi ngirôi, lana thu-dông giàn-tiêp, chi cô cho
tiêng DI.
HÀNG tiêng chi-tên-chung, làm thu-dông trirc-
;

tiêp cho tiêng MUA.

B). CÂU-KÉP
233. — TIT-CÁCH CÛA CÂU-NôI-KÉP — Gâu-nôi-kép
côkhi Bôc-lâp, cô khi Chinh-lâp, cô khi Tùy-lâp.
234. BQG-LÂP nghîa là không cân cô câu khàc
—
mà van dû lô*i, dû y. Nhir :
Quà dât chay quanh mat trôi.
Toi cho no quyên sàch. No earn on tôi.
235. CHINH-LÂP nghîa là can phài cô câu tùy-
—
lâp thi mô'i Ion nghîa.
TÙY-LÂP nghîa là phu theo câu chinh-lâp dê làm
cho câu ây Ion nghîa. Vi nhir:
trong câu sau nây :
Nêu anh muôn thi dàu thi anh phài ra sire hoc
cho giôi.
« Thi anh phài ra sire hoc cho giôi » là câu chinh-lâp.

ccNêu anh muôn thi dâu» là câu tùy-lâp.

236. — VJ-TRÍ CÛA CÁC VË TRONG MQT CÂU-KÉP.—
Trong mot câu-kép thi vè chinh-lâp thmô’ng dmng
trirôc mà vè tùy-làp thirông dúmg sau. Vi nhu*‘
Tôi dâ nhàndiro’c quyên sàch màanh giroi cho tôi.
|
 - 58

Tôi biêt rang nó nói dôi.

I

Nó thi dâu là bòi vi nó hoc gioi,

I

237. — Nhirng nhieu khi càu tùy-làp dát tren

hoac dal giira càu chính-lap, mien sao cho rô nghía,
là dime. Cir le ihmàng thì tùy theo thir tir cùa THÌ-
Gicr, nghía là ve nào nói vièc gì nghi ra triró’C thì
dàt triró'C, ve nào nói vièc gì nghi ra sau thì dal
sau.Vi nhir:
He anh nói sai lò'i thì tôi bat loi anh.
Pho sách. tôi gwfri mua bên tây, da tô’i hôm
qua rói.
Boi nó hoc giôi cho nên nó thi dâu.
238.
— Nhirng câu tùy-lâp dùng mà bô-nghía
cho mot tiêng gì trong câu thi phài dât lien sau
tiêng áy. Vi nhuj :
Anh trà cho tôi cài quyên SÁGH MÀ, nam ngoài,
tôi cho anh miran.
Tllây tôi BÀO TÔI HOC CHO SIÊNG.
239. — CÁCH PHÂN-BIÇT CÀI CÔNG-DIJNG CÛA CÁC
VË TRONG MQT CÂU-KÉP.
— TYong mot câu-kép thi
vê nào cung cô công-dung riêng cua vê ây, hoac
làm chinh-lâp, hoac làm bô-nghîa cho mçt tiêng
gì trong câu. Vi nhuj :
Tôi dâ nhân dirqc quyên sàch mà anh grnôà cho
tôi: «mà anh girô’i cho tôid là bô-nghîa cho tiêng
quyên sàch.
 - 59 —

là làm thu-dông-trirc-tiêp cho tiêng BIËT.

No thi dâu là bai vi nó hoc gioì, «là beri vi nó
hoc gioì )) làm thu-dông giàn-tiêp cho tiêng THI D^U.
240. — Gir le thiròng là thè, nhirng nhieu khi
không có ehm gì làm cho câu nây, câu khàc, lièn-
lac vó’i nhau thì phài suy-hrgng mà bò thèmvào
mài phâirbiêt dime.
 TABLE DES MATIÈRES

Pages
Ire Partie
A) Origine de l’annamite S
B) Les mots de la langue annamite 3
C) La phrase annamite 6
D) L'écriture annamite 6

2e Partie
Généralités — Espèces de mots 11
Chapitre I. — Le nom .11
Chapitre II. — Les spécificatifs 16
Chapitre III. — Les qualificatifs 19
Chapitre IV. — Les déterminatifs 24
Chapitre V. — Le pronom 27
Chapitre VI. — Le verbe 31
.
Chapitre VIL — L'adverbe 38
Chapitre Vili. — La préposition 43
Chapitre IX. — La conjonction 45
Chapitre X. — L’interjection 49
Chapitre XL — Les particules 50

3e Partie
La phrase annamite
A ) La phrase simple = fonction des mots
....
B ) La phrase complexe = fonction des propositions
.
53
53
57
Table des matières
A) En français 61
B) En annamite 62
MUC-LÇG
 BÁ XUÁT BAN
:

Hán-ván tán-giáo-pháp (Sa-dang tièu hoc) 0$25

Truyên cu Nguyén-Du 0.30

. . . .

Phép day tiêng nam va meo tiêng nam 0.40

. .

SAP XUÂT BAN:

Hán-ván tán giáo-pháp (tièu-hoc)

Hán-ván tan hoc-pháp (5 quyen)

Luân-lÿ thirc-hành (3quyen)

Nguyên-công-Trù* thi tâp