See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/349225993

ელამურ-ქართული მოკლე ლექსიკონი

Preprint · February 2021

DOI: 10.13140/RG.2.2.23772.51847

CITATIONS READS
0 29

1 author:

Panteleimon Sokhadze
Ivane Javakhishvili Tbilisi State University
1 PUBLICATION   0 CITATIONS   

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Panteleimon Sokhadze on 11 February 2021.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 ელამურ-ქართული მოკლე ლექსიკონი
საცდელი ვერსია

წინამდებარე ნაშრომი წარმოადგენს შოთა რუსთაველის საქართველოს ეროვნული

სამეცნიერო ფონდის მიერ დაფინანსებული პროექტის „ირანის ზეგანის ხალხები
ლურსმული წყაროების მიხედვით” (პროქტის N PHDF-19-1113) ფარგლებში
შესრულებულ კვლევას.

შემდგენელი: პანტელეიმონ სოხაძე

თბილისი
2021
 წინასიტყვაობა1
წინამდებარე ნაშრომი წარმოადგენს ელამური ენის ლექსიკონს, სადაც შესულია
თანამედროვე ზაგროსის მთიანეთის ტერიტორიაზე (დასავლეთ ირანი) ძვ.წ. III
ათასწლეულიდან გავრცელებული ენის ძირითადი ლექსიკა. ელამური ენის მოკლე
გრამატიკული აღწერის შემდეგ წარმოდგენილია რამდენიმე ასეული ლექსიკური
ერთეული, რომლებიც ელამურ ტექსტებში შედარებით ხშირად არის გამოყენებული.
ლექსიკონი პრაქტიკულად სრულად მოიცავს სვოდეშის სიის სიტყვებს, ამასთან
დამატებულია რამდენიმე ისეთი ერთეული, რომელიც განსაკუთრებულად
საინტერესოა ხსენებული ენის შედარებით ჭრილში შესწავლის პროცესში.

ცხადია, ამ ეტაპზე, ნაშრომი საცდელ ვარიანტს წარმოადგენს და მხოლოდ ძირითადი

ლექსიკით შემოიფარგლება, თუმცა, მიგვაჩნია, რომ საწყის ეტაპზე კონკრეტული
ნაშრომი სრულად დააკმაყოფილებს ელამური ენითა და ზოგადად, ასირიოლოგიით
დაინტერესებულ პირებსა და ენის შესწავლის საწყის ეტაპზე მყოფ სტუდენტებს.

ლექსიკურ ერთეულებს გარკვეულ შემთხვევებში ერთვის ამონარიდები და

სრულყოფილი წინადადებები უშუალოდ ელამური ტექსტებიდან, რაც მკითხველს
ენის შესახებ თვალსაჩინო წარმოდგენის შექმნაში დაეხმარება. ამასთან,
თანდართულია ავტორისეული კომენტარები, სადაც გამოთქმულია რამდენიმე
მოსაზრება ამა თუ იმ სიტყვის წარმომავლობისა და სხვა ენებში არსებულ ლექსიკურ
ერთეულებთან არსებული მსგავსებების შესახებ.

ნაშრომზე მუშაობის პროცესმა გამოავლინა გარკვეული მსგავსებები ელამური,

დრავიდული, ქართველური და ინდოევროპული ენების ლექსიკას შორის, რაც
მიუთითებს სამომავლო, დარგთაშორისი კვლევების აუცილებლობაზე.

გამოვთქვამთ იმედს, რომ წინამდებარე ნაშრომი ხელს შეუწყობს ამ კუთხით

განხორციელებულ კვლევებს და კონკრეტული დარგის პოპულარიზაციას.

1
წინამდებარე ნაშრომი წარმოადგენს შოთა რუსთაველის საქართველოს ეროვნული
სამეცნიერო ფონდის მიერ დაფინანსებული პროექტის „ირანის ზეგანის ხალხები
ლურსმული წყაროების მიხედვით” (პროქტის N PHDF-19-1113) ფარგლებში
შესრულებულ კვლევას.

2
ელამური ენისა ისტორიისა და სტრუქტურის შესახებ
ელამის სახელმწიფოს ისტორია ძვ.წ. III ათასწლეულიდან, კერძოდ კი, ძვ.წ. XXVII
საუკუნიდან იღებს სათავეს. შუამდინარული ცივილიზაციის გავრცელების
არეალიდან აღმოსავლეთით, თანამედროვე ირანის ტერიტორიაზე ორ ათასწლეულზე
უფრო ხანგრძლივი პერიოდის მანძილზე გამოიყენებოდა ენა, რომელსაც დღეს ჩვენ
ელამურის სახელით ვიცნობთ.
ელამურის წარმომავლობა ამ მომენტისთვისაც კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას.
რამდენიმე თეორიის თანახმად, შესაძლოა ელამურს კავშირი ჰქონდეს დრავიდულ
ენებთან. მეცნიერთა ნაწილი ცდილობდა ელამური და აფრაზიული ენების
ლექსიკური მსგავსებების გამოკვეთას. კვლევის ადრეულ ეტაპებზე განიხილავდნენ
შესაძლო კავშირებს ინდოევროპულ ენებთანაც, თუმცა, საბოლოო დასკვნის გაკეთება
ვერ მოხერხდა.
ზოგადად, აღნიშვნას იმსახურებს ის ფაქტი, რომ ზაგროსის მთიანეთის ხალხების
ენების უმეტესობის წარმომავლობა ბურუსით არის მოცული. თუმცა, განსხვავებით ამ
რეგიონში მცხოვრები გუთიების, კასიტებისა და სხვა პატარა ტომობრივი
გაერთიანებების ენებისგან, ელამურ ენაზე შემორჩენილი გვაქვს სრულყოფილი
ტექსტები, რაც ნათელ წარმოდგენას გვიქმნის ენის სტრუქტურისა და ლექსიკის
შესახებ.
პერიოდიზაციის მხრივ, უნდა გამოვარჩიოთ ელამური ენის შემდეგი ეტაპები:
• ძველი ელამური (დაახ. ძვ.წ. XXVII-XVI სს.)
• შუა ელამური (ძვ.წ. 1500-1000 წწ.)
• ახალი ელამური (ძვ.წ. 1000-550 წწ.)
• აქემენიდური ელამური (ძვ.წ. 550-330 წწ.)
ახალი ელამური და აქემენიდური პერიოდიდან ენაში შეინიშნება ინდოევროპული
ლექსიკის მასობრივი შემოსვლა, რამაც კვლევების ადრეულ ეტაპებზე მეცნიერთა
ნაწილი შეცდომაშიც შეიყვანა და აფიქრებინა, რომ ელამური შესაძლოა სწორედ
ინდოევროპულ ენათა ოჯახის წევრი ყოფილიყო.
აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ ელამური ენის პირველი ნიმუშების ჩაწერა დაახლ. ძვ.წ.
IV ათასწლეულის დასაწყისში უნდა მომხდარიყო, თუმცა ამ მიზნით გამოყენებული
იყო ე.წ. ელამური ხაზოვანი და პროტო-ელამური დამწერლობა (F. Grillot-Susini, 1987),
რისი წაკითხვაც დღემდე ვერ მოხერხდა ბილინგვური ტექსტების არარსებობის გამო.
ელამურ ენაზე შესრულებული, წაკითხული და ნათარგმნი ტექსტების ისტორია კი ძვ.წ.
III ათასწლეულის შუა პერიოდს და ზაგროსის მთიანეთში ლურსმნული დამწერლობის
გავრცელებას უკავშირდება. ცხადია, აქადურისათვის დამახასიათებელი მარცვლოვანი
სისტემის გავლენა ელამურ ტექსტებზეც უნდა ასახულიყო, მიუხედავად იმისა, რომ

3
მორფოლოგიური თვალსაზრისით, ელამური საკმაოდ შორს იდგა სემიტურ ენათა
ოჯახის წარმომადგენელი ენისგან.
საკუთრივ ის ფაქტი, რომ ელამური მკვდარ ენას წარმოადგენს, მის ფონოლოგიაზე
საუბარს პრაქტიკულად შეუძლებელს ხდის. საქმეს ისიც ართულებს, რომ ჩვენთვის არ
არის ცნობილი, თუ რამდენად შეესაბამება გენეტიკურად ელამურ ენას ლურსმნული
დამწერლობა. როგორც ცნობილია, დამწერლობის ეს სისტემა გრაფიკულად არ
გამოსახავდა ხმოვან ო-ს, რომელიც სავარაუდოდ ელამურ ენაში განირჩეოდა.
მიუხედავად ამისა, შედარებით ახალი ტექსტების საშუალებით, რომლებიც ე.წ.
,,აქემენიდური ელამურის“ პერიოდში არის შესრულებული, მაინც არის შესაძლებელი
რამდენიმე დეტალის აღდგენა.
მორფოლოგია. კლასიფიკაციის მიხედვით, ელამური აგლუტინაციური ენების ჯგუფს
უნდა მივაკუთნოთ, სიტყვის წარმოებისთვის გამოიყენება ძირი და ერთი, ან რამდენიმე
სუფიქსი, ძირი კი შეიძლება იყოს როგორც ერთ, ასევე მრავალმარცვლიანი (F. Grillot-
Susini, 1998). სიტყვათწარმოებისათვის ელამური ასევე მიმართავს სიტყვების
შეერთებასა და რედუპლიკაციას, გარდა ამისა, შუა-ელამურში საკმაოდ დიდი
რაოდენობით ფიქსირდება აქადური ნასესხობები (И. М. Дьяконов, 1979).
ელამური არსებით სახელი განარჩევს ორ რიცხვს (მხოლობითი და მრავლობითი) და
ორ კლასს, რომლებიც პირობითად სულიერისა და უსულოს სახელით შეგვიძლია
მოვიხსენიოთ, თუმცა უფრო უპრიანი იქნება, თუკი გამოვიყენებთ ტერმინს -
სოციალურად აქტიური და სოციალურად პასიური. ელამური სახელისთვის
დამახასიათებელია კლასიფიკატორის არსებობა, რაც რამდენიმე სახით გვხვდება:
-k/g - ლოკუტივი (I პ. მხ.რ.)
-t - ალოკუტივი (II პ. მხ.რ)
-r - დელოკუტივი (სულიერთათვის, მხ.რ.)
-p - დელოკუტივი (სულიერთათვის, მრ.რ.)
-me, -t, -n - დელოკუტივი უსულოთათვის.
ლოკუტივი, ალოკუტივი და დელოკუტივი (სულიერთათვის) გამოიყენებოდა
სოციალურად აქტიური პირების მიმართ, ხოლო უსულოთათვის განკუთნილი
დელოკუტივი - სოციალურად პასიურთა მიმართ [M. Khačikjan, 1998, pp. 11-12].
სახელის ორ კლასად - საგნებად და პირებად დაყოფას და ორი რიცხვის (მხოლობითი
და მრავლობითი) არსებობას იგორ დიაკონოვიც ემხრობა საკუთარ სტატიაში (И. М.
Дьяконов, 1979). ზმნის დერივაციისთვის ასევე გამოიყენებოდა დერივაციული
სუფიქსები, რედუპლიკაცია და ე.წ. შედგენილი ზმნები, რაც ასევე დამახასიათებელია
შუმერული ენისათვის.
ელამური ენის ძველ დიალექტებში ბრუნება პრაქტიკულად არ გამოიყენებოდა და ამ
ფუნქციას ძირითადად კლასიფიკატორები ასრულებდნენ. მაგალითისთვის,

4
კუთნილების გამოსახატად არსებითი სახელის ძირს ემატებოდა განსაზღვრული
სახელის ნიშანი (-me, -p, -r), მაგ.: Kukunnum Inšušnak-me - ინშუშინაკის ტაძარი.
შედარებით გვიანდელ ტექსტებში, ანალოგიურ ფუნქციას ასრულებდა სუფიქსების - -ni
და -a-ს შერწყმით მიღებული კლასიფიკატორი -na (M. Khačikjan, 1998).
საინტერესოა, რომ ელამურ ენაში ფიქსირდება ე.წ. Suffixaufnahme ანუ ,,სუფიქსის
განგრძობა“, გენეტივური კონსტრუქციის შექმნისას გამოყენებული გენეტივის
ფუნქციის მქონე სახელი უთანხმდება მსაზღვრელს. ეს ფენომენი აქტიურად
გამოიყენებოდა ძველ ქართულ ენაში, ცოცხალი ენებიდან ამგვარი კონსტრუქცია
შემორჩენილია რამდენიმე ავსტრალიურ ენაში, ქუშიტურის ერთ-ერთ დიალექტსა და
ბასკურში. მკვდარი ენებიდან კი მსგავსი გრამატიკული ფორმა გარდა ელამურისა
ფიქსირდება შუმერულში, ხურიტულ-ურარტულსა და ეტრუსკულში.
როგორც ზემოთ ვახსენეთ, ელამური ენა საკმაოდ ხანგრძლივი პერიოდის მანძილზე
გამოიყენებოდა, რამაც თავისებური განვითარება გამოიწვია. გვიანდელ ელამურში,
რომელიც აქემენიდური ელამურის სახელით არის ცნობილი, დიდი მნიშვნელობა
ენიჭებოდათ ენკლიტიკურ ნაწილაკებს. ქვემოთ შეგიძლიათ იხილოთ რამდენიმე
მათგანი:
-ikki - დირექტივი (მიმართულებითი) - კენ.
-ma - ლოკატივი (ადგილობითი), -ზე, -ში.
-ukku - სუპერესივი - ,,მიხედვით“, ,,-გამო“
-mar - აბლატივ-სეპარატივი (გამოსვლითი) -დან, -გან.
-ikki-mar - აბლატივ-ინსტრუმენტალი (სულიერებთან) და -ma-mar - უსულოებთან. (M.
Khačikjan, 1998).
ზედსართავების წარმოება დიდად არ განსხვავდება არსებითებისგან. რამდენიმე
გამონაკლისის გარდა, საზღვრული ყოველთვის წინ უსწრებს მსაზღვრელს. ასევე, არ
გვხვდება გრამატიკული ფორმები ზედსართავთა ხარისხების განსასხვავებლად,
ამგვარი შინაარსის გადმოსაცემად სრულ, აღწერითი შინაარსის წინადადებებს იყენებენ,
მაგ.: rišar nappi-p-ir - უდიადესი ღმერთებს შორის (M. Khačikjan, 1998).
იმის გათვალისწინებით, რომ ლურსმნულ დამწერლობაში რიცხვითი სახელები
კონკრეტული გრაფიკული ნიშნით გამოისახება, საკმაოდ მცირე რაოდენობით ელმური
რიცხვითი სახელია შემონახული. რიგობით რიცხვით სახელს კი სპეციალური
მორფემების საშუალებით აწრმოებდნენ (M. Khačikjan, 1998).
ელამურ ენაში უნდა გამოიყოს შემდეგი პირის ნაცვალსახელები:
I პ. მხ. რ. – u
I პ. მრ. რ. – nika/ -nuku
II პ. მხ. რ. – ni, -nu/-ni, -nu

5
 II პ. მრ. რ.- num/ -numi
მესამე პირის ნაცვალსახელების ფუნქციით კი გამოიყენება ჩვენებითი
ნაცვალსახელები:
hi/I, ap(i), hu(pe), hu(h) (M. Khačikjan, 1998).
ზემოთ ჩამოთვლილი ნაცვალსახელების ფორმები ნომინატივის ბრუნვას შეესაბამება,
განსხვავებული ფორმები ფიქსირდება აკუზატივის შემთხვევაში, სადაც, როგორც წესი -
n თანხმოვანის დამატება ხდება (F. Grillot-Susini, 1998).
აგლუტინაციურობის გათვალისწინებით, დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ზმნურ
სუფიქსებს. ზმნას გააჩნია შემდეგი კატეგორიები: რიცხვი (მხოლობით და
მრავლობითი), პირი, ასპექტი/დრო, კილო და გვარი (მოქმედებითი და ვნებითი) [M.
Khačikjan, 1998, pp. 33]. ზმნის ძირს შეიძლება დემატოს უღლების შედეგად მიღებული
პირის აღმნიშვნელი სუფიქსები. ზოგადად, ელამური სრული ზმნა განარჩევს უღლების
სამ ტიპს (I, II, III). პირველი ტიპის უღლებისთვის როგორც წესი დამახასიათებელია
სპეციფიკური სუფიქსები, მეორე და მესამე ტიპი კი ერთგვარ პერიფრაზულ
კონსტრუქციებსა და მიმღეობებზე დაფუძნებულ უღლებებს წარმოადგენენ.
წარსული დროის გარდამავალი ზმნები, როგორც წესი უღლების პირველ ტიპს
მიეკუთნება და შემდეგი სუფიქსები ახასიათებს (M. Khačikjan, 1998):
შუა ელამური აქემენიდური ელამური
I sg. –h pl. –hu sg. -ø pl. -u
II sg. –t pl. –ht sg. -t pl. -t
III sg. š pl. –hš sg. -š pl -š
როგორც ვხედავთ, დროის გასვლასთან ერთად, ელამურმა ენამ უღლებაში დაკარგა -h
თანხმოვანი, რაც ასევე დამახასიათებელია სხვა გრამატიკული ფორმებისთვისაც.
უღლების მეორე ტიპს გარდაუვალი ზმნები უნდა მივაკუთნოთ, ხოლო მესამეს -
ზმნები რომლებიც არ არიან წარსული დროის გამომხატველნი (M. Khačikjan, 1998).
ელამურისთვის დამახასიათებელია სუფიქსი -ma-, რაც დურატივს, განმეორებით
ქმედებას გამოხატავს, ამავე კატეგორიას უნდა მივაკუთნოთ კიდევ ერთი სუფიქსი - nu
(M. Khačikjan, 1998), რომელიც არ უნდა აგვერიოს უარყოფით ნაწილაკში -in.
ელამური ენის შესახებ შექმნილ სტატიაში, იგორ დიაკონოვი გვთავაზობს ზმნის
სუფიქსების განლაგების ცხრილს, რომელიც, სავარაუდოდ შუმერული
აგლუტინაციური ზმნის გავლენით უნდა შეექმნა.
ზმნის ძირი + პირდაპირი ობიექტი + ტიპი (ქმედების სივრცითი მიმართულება) +
გერუნდიული მაჩვენებელი + პრედიკატული მაჩვენებელი + კილო (И. М. Дьяконов,
1979).

6
 ელამურ ენაში ასაევე ფიქსირდება დამხმარე ზმნა tarma-, თუმცა, უნდა აღინიშნოს ის
ფაქტიც, რომ ამ ზმნას უფრო ხშირად აქემენიდურ ელამურში იყენებდნენ (M. Khačikjan,
1998).
სინტაქსი. არაერთი დიალექტისა, თუ ქრონოლოგიური განსხვავებების გამო,
ელამური ენის საერთო სინტაქსზე საუბარი საკმაოდ რთულია, თუმცა შეგვიძლია
გამოვყოთ რამდენიმე მნიშვნელოვანი მახასიათებელი.
ყველაზე გავრცელებულ კონსტრუქციას სუბიექტი-ობიექტი-ზმნა (SOV
კონსტრუქცია) წარმოადგენს. წინადადება იწყება სახელით, რომელსაც მოსდევს
არაერთი კომპლემენტი, ხოლო წინადადების ბოლოს ყოველთვს დგას ზმნა (F. Grillot-
Susini, 1998). როგორც წესი, ირიბი ობიექტი პირდაპირს უსწრებს (M. Khačikjan, 1998).
სახელობითი ჯაჭვის წევრებს შორის მიმართებას განსაზღვრავს როგორც სიტყვათა
რიგი, ასევე სუფიქსის ტიპები (F. Grillot-Susini, 1998).
სამეცნიერო ლიტერატურის მიმოხილვა
ელამური ენის ლექსიკონის შედგენის პროცესში ფუნდამენტურ ნაშრომად იქცა ვ.
ჰინცისა და ჰ. კოხის მიერ 1987 წელს შედგენილი ელამურ-გერმანული ლექსიკონი (W.
Hinz, 1987), რომელიც დღეისათვის არსებულ ნაშრომებს შორის ცალსახად, ყველაზე
სრულყოფილად უნდა ჩაითვალოს. ორტომეულში პრაქტიკულად სრულად არის
თავმოყრილი ზემოთჩამოთვლილი ყველა პერიოდის ლექსიკა, ამასთან მაგალითებად
არის მოყვანილი წინადადებები ამა თუ იმ ელამური ტექსტიდან.
ცალკეული სიტყვების, მათი სტრუქტურისა და ეტიმოლოგიის გაანალიზებისთვის
განსაკუთრებით საინტერესო აღმოჩნდა ვაცლავ ბლაჟეკის ნაშრომი, სადაც ის
ცდილობდა ელამური სემიტურ და ზოგადად, აფრაზიული ენების ოჯახთან
დაეკავშირებინა,რის საფუძვლადაც ასზე მეტი ლექსიკური შესაბამისობა მოჰყავს (V.
Blazek, 1992). ასევე, საინტერესო ცნობებს გვაწვდის გიორგი სტაროსტინი, რომელიც
ბლაჟეკის და დ. მაკალფინის მიერ გამოკვლეულ ელამურ ლექსიკას ნოსტრტულ
თეორიას არგებს და გვთავაზობს რამდენიმე მსგავსებას ინდოევროპულ, ურალურ,
ალთაურ და ქართველურ ენებთან (G. Starostin, 2002).
ელამური ლექსიკასა და დრავიდულ ენებს შორის არსებული კავშირები დიდი
რაოდენობით აქვს ასახული ცნობილ დრავიდოლოგს - დევიდ მაკალფინს (D. McAlpin,
1974).
უშუალოდ ელამური ენის მორფოლოგიის შესწავლისთვის მნიშვნელოვან ნაშრომს
წარმოადგენს მარგარეტ ხაჩიკიანის 1998 წლის წიგნი ელამური ენა (M. Khacikian, 1998),
სადაც სრულყოფილად არის მიმოხილული ელამური ეინისთვის მახასიათებელი
სპეციფიკური გრამატიკული ნიუანსები და მოყვანილია კონკრეტული მაგალითები
დეტალურად გარჩეული წინადადებების სახით.

7
შემოკლებანი:
ძვ. ელ. - ძველი ელამური
შ. ელ. - შუა ელამური
ახ. ელ. - ახალი ელამური
აქ. ელ. - აქემენიდური ელამური
აქად. - აქადური
შუმ. - შუმერული
ხეთ. - ხეთური
ხათ. - ხათური
კას. - კასიტური

8
 a-ak – კავშ. და; მაგრამ. თუკი დაემატება
ku-ud-da, მიიღებს მნიშვნელობას ისევე;
ისევე როგორც.... ახალ ელამურში
ფიქსირდება ფორმით yak.
a-al - ქალაქი. ნასესხებია აქადურიდან -
ālu - ქალაქი.
a-am - ახლა. ასევე ფიქსირდება ფორმით
am. შ. ელ. ფორმა.
a-a-ni-ip - ნათესავები. უნდა
მომდინარეობდეს ძირიდან a-hi-in -
სახლი. ყველაზე ზუსტ თარგმანად უნდა
მივიჩნიოთ ქართულ ენაში არსებული
სიტყვა სახლეული.
a-ap-pi - შთამომავლობა, მემკვიდრეობა
(?) წარმოშობა (?). ასევე ფიქსირდება
ფორმით: ah-be; a-h-pi; ap-hi-e.
a-ap-ti - ქურა, ღუმელი. = ap-ti.
a-aš-ta - სასტუმრო, საერთო სახლი,
საროსკიპო. ნასესხობაა აქადურიდან -
aštammu - იგივე მნიშვნელობით.
საკუთრივ აქადური სიტყვის
ეტიმოლოგია უკავშირდება შუმერულ
ÉŠ.DAM-ს. 2
ab-ba - ქონი, მსუქანი (?). აქ. ელ.-ში ასევე
არის ფორმა ab-ba-ra.
ab-ba-ra - მძიმე, სქელი, მსუქანი. უფრო
ხშირად გამოიყენება აქ. ელ.-ში, ასევე იხ.
ab-ba.
ab-be-be - საკვები, საჭმელი, გემო. 3
ab-be-be.hu-ut-ti-ra - მზარეული,
მცხობელი (?). იხ. ab-be-be.
a-bu-ul - კარიბჭე. ნასესხებია
აქადურიდან = abullu(m).
a-ga-ra - ნებისმიერი (?). ძვ. ელ. ფორმა.
ag-ga - ვინ? რომელი? ვინც. ma-da a-ak
in-ni NUMUN.MEŠ nu-ka4-mi ak-ka4 kam-
ma-ad-da ma-ku-iš SUNKI-me e-mi [du-iš-ti
taš-šu-íb [šil-la]-ka4 ir - არც მიდიელი, არც
ვინმე ჩვენი მემკვიდრეობიდან, ვინც
მეფობა გამოსტაცა გაუმატას. გვხვდება
ფორმები: ak-ka; aq-ka; ak-qa.
a-gi - ეს, ესენი. გარკვეულ კონტექსტში
შესაძლოა ამ ფორმით იყოს ჩაწერილი და
კავშირი, რომელსაც ემატება -ki ან -hi
ნაწილაკი, რის გამოც, შესაძლოა მიიღოს
ჩვენებითი ნაცვალსახელის ფორმა.
გვხვდება ფორმები: a-ki.
a-h(a) - აქ, ახლა, ამჟამად. კერძო
შემთხვევებში შესაძლოა შეგვხვდეს
მნიშვნელობით - რადგან, იმიტომ რომ,
იმისთვის. მაგ.: hu-ut-tak ha-li-ik-ü-me a-
ha ta-h - ჩემი ქმნილება (ძეგლი, სტელა) აქ
დავამაგრე / დავდგი. 3 za-al-mu.lg a-ha si-
ib-ba-ma-qa um - იმისთვის, რომ სამი
ნამუშევარი გაპრიალდეს (ბრწყინვალე
გახდეს). ძირითადად ფიქსირდება

2
სტუმრის ეტიმოლოგია. ატარებს მსგავს სემანტიკას (პური, ცომეული,
3
მსგავსი ძირი ფიქსირდება დრავიდულ ენებში. საკვები). [DED: 0155].
კერძოდ, *appa, ან *ápa პროტო დრავიდულიდან, რაც

9
 შემდეგი ფორმები: a-ha; a-h (ახ. ელ.); a-
ha-a.4
ah-be - იხ. ah-pi.
a-h-da-a - ვალი, ვალის სარგებელი. =a-h-
ti; a-h-te.
a-h-hu-im - სავარცხელი. =ah-hu-um. შ.
ელ. ფორმა.
a-hi-an - ხილი (?). შესაძლოა
იგულისხმება ხილის კონკრეტული
სახეობა. მნიშვნელობა დაზუსტებული არ
არის.
a-hi-in - სახლი; შენობა; საცხოვრებელი.
= a-h-in; a-a-ni; ha-a-in; a-i-in (შ. ელ.). 5
a-h-iš - მიწა (?), ეზო (?).
ah-pi - წარმოშობა. ah-pi tu-ur-na am-ma
na-ap-pi-ip-ri - წარმოშობა ღმერთების
დედისგან. შესაძლოა შეგვხვდეს
წინაპრების მნიშვნელობითაც. იგივე
ძირია სიტყვაში ah-be, რომელიც ასევე
იხმარება სქესის, გენდერის
მნიშვნელობით.
a-h-ši-mar - ხანჯალი (?). მნიშვნელობა
საეჭვოა. ] 8 a-h-ši-[mar] a-h käs-za-qa -
მისგან რვა ხანჯალი (?) გადაადნეს.
კონტექსტის გათვალისწინებით, აშკარაა,
რომ საქმე გვაქვს მეტალის ნივთთან.
4
შეგვიძლია გავატაროთ პარალელი ქართულ ენაში
არსებულ ადგილის გარემოებასთან - აქ, იდენტური
სემანტიკითა და მსგავსი ძირით.
5 6
მსგავსი ძირი ფიქსირდება აფრაზიულ ენებში.
კერძოდ, ბერბერულ ენებში გვხვდება *han ძირი,
10
a-ka-da - ყოველთვის, სამუდამო(დ),
სამარადჟამოდ. ძვ. ელ. ფორმა.
ak-pi-ip - განწმენდა, გასუფთავება (?).
მნიშვნელობა სათუოა.
ak-še-na - თეონიმი, ირანული ღვთაება
თუქრიშის ელამური სახელწოდება.
ak-sir - ზედამხედველი, ზემდგომი.
ანალოგიური ტერმინია აქადური re-du-ú.
ak-ti-ip - ხელოვნების ნიმუში,
ქანდაკება, ძეგლი.
am - იხ. a-am.
am-ma – (აქ. ელ.) არსებული, შესამჩნევი
(?). სიტყვა შედარებით გვიანდელ
ტექსტებში გვხვდება. მნიშვნელობას
მეტნაკლებად სრულყოფილად ასახავს
ინგლისური ტერმინი at hand.6
am-ma - დედა. ფორმა დასტურდება ძვ.
ელ. პერიოდიდან აქ. ელ.-ის ჩათვლით.
სიტყვა შეიძლება ლინგვისტურ
უნივერსალიად ჩაითვალოს. იდენტური
ძირები გვხვდება შუმერულში - AMA;
აქადურში - ummu; ინდოევროპულ
ენებში - *mā.
am-mi-nu - იგივე. აქ. ელ. ფორმა. =am.
არ უნდა შეგვეშალოს შ. ელ. ერთეულში -
am-ni.
რომელიც აღნიშნავს კარავს. ზოგადად, პროტო
აფრაზიულ ენებში უნდა აღდგეს საერთო ძირი
*ḥanVw- მნიშვნელობებით - კედელი, აშენება, სახლი.
Hinz: 51
 am-ni - მთიანეთი (?), მთაგორიანი (?). შ.
ელ. ფორმა. უნდა იყოს უშუალოდ
ელამური ეტიმოლოგიის მატარებელი.
am-ri - თუ, თუკი, მაშინ. ახ. ელ. ფორმა.
a-na-ku - კალა. ნასესხებია აქადური
ენიდან - annaku, anāku. სხვადასხვა
ტექსტში შესაძლოა დაერთოს შუმერული
ლოგოგრამა. ასევე, შესაძლებელია
კონტექსტის მიხედვით აღნიშნავდეს სხვა
მეტალსაც.
a-ni - არა, არ, არც. ფორმა
უნვიერსალურია და ყველა პერიოდში
გამოიყენება. =a-ni-i.
an-ka - თუ, თუკი, იმ შემთხვევაში. შ. ელ.
ფორმა.
an-na-in - ხილის წვენი, წვენი, სიდრი
(?). შედარებით გვიანდელი ფორმა,
რომელიც ძირითადად ხილის დაწურვის
შედეგად მიღებული სითხის აღსანიშნად
გამოიყენება. =GIŠ.an-na-an
an-zi - მარილი (?). ფორმა უნდა
ყოფილიყო ძველ ელამურშიც.
მნიშვნელობა დასაზუსტებელია.
ap - ჩვენებითი ნაცვალსახელი. api sunkip
urpuppi hašdu Inšušinakni halihši - ამ
ყოფილმა მეფეებმა შექმნეს ინშუშინაკის
ჰაშდუ. =ap-pi, a-pi; a-pi-ip. რა, რაც, ეს.
7
შდრ. ინდოევროპულ ძირებს: ped - ფეხი. [Watkins:
64]. ასევე, შეგვიძლია მოვიყვანოთ მაგალითი
ხეთური ენიდან - pat - ფეხი. [ტატიშვილი, 2011: 44].
მსგავსი ძირები ფიქსრიდება პრაქტიკულად ყველა
11
ap-pa - იმიტომ, რომ. აქ. ელ. ფორმა.
ap-pa - რომელი (?). გარკვეულ
კონტექსტში გამოიყენება კითხვითი
სიტყვის სახით.
ap-pu-qa-na - პირველი, პირვანდელი.
აქ. ელ. ფორმა. შდრ. ap-pu-qa -
წინამდებარე, before.
at-ta - მამა (შ. ელ.). უფრო გვიანდელ
ტექსტებში გვხვდება ფორმით Ad-da.
az-za-ak-ra - დიდი. აქ. ელ. ფორმა.
უფრო ძველი ფორმა უნდა ყოფილიყო
(h)azza.
ba-at - ფეხი. შ. ელ., ახ. ელ. =pa-at 7.
ba-ki - შებერვა, გაბერვა. ba-ki-iš - მან
შეუბერა, გაბერა. ფორმა ახ. ელ.
პერიოდიდან გვხვდება. ასევე იხ. zu-ur-
zu-ur-ru-un.
ba-li-be - მისი ხალხი, მისი კაცები. შ.
ელ. ფორმა. კაცის მნიშვნელობისთვის
ასევე იხილეთ ru-h.
ba-lu-um - სათავსო, საწყობი. ახ. ელ.
ყველაზე გვიანდელ ტექსტებში
გამოიყენება ძვ. სპარს. ლექსიკური
ერთეული *hambara.
be-ra - წაკითხვა, კითხვა. აქ. ელ. ფორმა.
ინდოევროპულ ენაში, შესაბამისად, უნდა
ვივარაუდოთ, რომ ელამურში არსებული ერთეული
ნასესხებია ხსენებული ოჯახის რომელიმე ენიდან.
 be-ut - ბრძოლა, ჩხუბი. აქ. ელ. ფორმა.
წარმომავლბა სავარაუდოდ
ინდოევროპულია. 8
bu-ni - გული (ორგანო). მნიშვნელობა
ეჭვის ქვეშ დგას.
da-ban-ti-na - ლურჯი. ახ. ელ. ფორმა.
da-la - შესაწირი, ძღვენი, ზუარაკი. ამავე
ძირთან უნდა იყოს კავშირში ta-la -
საჩუქარი. ახ. ელ.
du-nu - მიცემა, გადაცემა. du-nu-uš - მან
მისცა, III პ. მხ. რ. =du-na; du-na-as.
ზოგიერთი მკვლევარი აღადგენს *tun
ძირსაც.
du-ráš - გამოქვაბული, მღვიმე. აქ. ელ.
ფორმა.
du-ši-um - დანა (?). მნიშნველობა
დასაზუსტებელია. აშკარაა, რომ უნდა
აღნიშნავდეს გარკვეულ ჭურჭელს. იხ. ki-
mal-tam6.
el - თვალი, თვალები. ახ. ელ. ფორმა.
გვხვდება ასევე ლოგოგრამის სახითაც.
el - კარი, კარები, კარიბჭე. შ. ელ. ფორმა.
=h.e-el.
el - ფქვილი. (აქ. ელ.). =GIŠ.e-ul. (ახ. ელ.).
8
შდრ. კელტური ძირი *bodw - ბრძოლა. ასევე
თანამედროვე ინდოევროპულ ენებში არსებული
სიტყვები битва (ბრძოლა), battle.
9
Hinz: 411
10
საინტერესოდ გვეჩვენება მოვიყვანოთ ქართულ
ენაში სპარსულის გავლენით შემოსული სიტყვის -
12
el-ma - ფიქრი, გადაწყვეტილების
მიღება. el-ma-h-ši - მათ გადაწყვიტეს /
მათ მოიფიქრეს. ახ. ელ. ფორმა. =ul-ma;
ხშირად, გარკვეული ფორმის
გამოხატვისას -ma მარცვალს ემატება -n
თანხმოვანი და ვიღებთ შემდეგ ფორმას:
el-man-da - შენ ფიქრობ.
ga-az - დარტყმა, ჩარტყმა (?).
მნიშვნელობა სადავოა და ეყრდნობა რან
ზადოკის თეორიას.9 იგივე
დაწერილობით გვხვდება სიტყვა რქა.
gi-ri - დაფიცება, ფიცი, პირობის მიცემა.
შესაძლოა ატარებდეს შეფიცვის
მნიშვნელობასაც. შ. ელ. ფორმა. =gi-ri-e;
gi-ri-ip. 10
GIŠ.hu-sa - ხე, ტყე, ხის ნაწარმი.
გამოყენებულია შუმერული სიტყვა GIŠ,
ძვ. ელ. მნიშვნელობა უცნობია. აქ. ელ.-ში
შესაძლოა შეგვხვდეს hu-sa-a ფორმა,
მნიშვნელობით ნაფოტი, ხის მორი,
ხეივანი და სხვა მსგავსი სემანტიკით.
gi-ut - ვიყავი (I პ. პრეტ.), ვარ (I პ. პრეზ.).
ხშირად გამოიყენება აქ. ელ. პერიოდის
ტექსტებში.
gi-ut - საწოლი. ახ. ელ. ფორმა, არ უნდა
აგვერიოს იდენტურ gi-ut-ში, რომელიც
ყოფნა ზმნის ფორმაა.
გირაო-ს პარალელი, რომელიც საკუთრივ
სპარსულში შესაძლოა სანსკრიტიდან
გავრცელებულიყო და გარკვეულ სემანტიკურ
კავშირშია ელამურ ლექსიკურ ერთეულთან. რაც
სიტყვის ინდოევროპულ წარმომავლობაზე
მიუთითებს.
ha-ap - სმენა, გაგონება, მოსმენა. ძვ. ელ.
ფორმა. ha-ap-hu - ჩვენ გვესმის, ჩვენ
ვისმენთ.
hal-ki - ტკბილი. ძვ. ელ. ფორმა.
გარკვეულ კონტექსტში შეიძლება
აღნიშნავდეს თაფლს.
hal-pi - განადგურება, სიკვდილი,
ამოხოცვა, გაჟლეტა. ახ. ელ. ფორმა.
ნაწარმოები ზმნები: hal-pi-ik - ის მოკვდა.
hal-pi-iš - მან გაანადგურა, მან დახოცა.
=hal-bi; hal-ba
har.MEŠ - ქვა, ლოდი. ლოგოგრამა. არ
უნდა შეგვეშალოს ელამურტ ტექსტებში
არსებულ შუმერულ ლოგოგრამაში
HAR.lg - ბეჭედი (მეტალის), დისკო.
ha-te-en - ტყავი (?), ცხოველისგან
დამზადებული სამოსი. ახ. ელ. ფორმა.
კონტექსტის მიხედვით მნიშვნელობა
შესაძლოა შეიცვალოს. =ha-tin. იხ. maš-qa-
um.
hi-an - სასახლე, ციხესიმაგრე. აქ. ელ.
უფრო ძველ ტექსტებში ხშირად
გამოიყენება აქადური სიტყვა ekallu, რაც
ეტიმოლოგიურად უკავშირდება
შუმერულ E2.GAL-ს.
hi-du - ცხვარი (მდედრ.). შ. ელ. ფორმა.
ახალ ტექსტებში შეიძლება ცხვრის
მნიშვნელობით გამოყენებული იყოს ku-
ip-ši.
hi-el - კარი, კარიბჭე, შესასვლელი. (შ.
ელ.) იხ. el. hi-el d.la-ga-ma-al-me -
ღვთაება ლაგამალის კარიბჭე.
13
hu-hu-un - კედელი, გალავანი. შ. ელ.
ფორმა. ასევე წარმოადგენს ტოპონიმსაც.
= ku-uš.hu-hu-un. კონტექსტის მიხედვით
შეიძლება ითარგმნოს როგორც კედლით
შემოსაზღვრული - ეზო.
hu-la-ap-na - მწვანე. შ. ელ. ფორმა.
hu-uh-me - სავსე (?). ძვ. ელ. ფორმა.
მნიშვნელობა დასაზუსტებელია. =hu-uh.
hu-un-sa - თვლა, დათვლა, ჩამოთვლა,
თქმა. ახ. ელ. ფორმა. hu-un-sa-as - მან
დაითვალა. აქ. ელ.-ში გამოიყენება ფორმა
za-ag-gi.
hu-ur-pi - ხილი, ნაყოფი. შ. ელ. ფორმა.
i-gi - ძმა, ძმადნაფიცი. შ. ელ. ფორმა. i-
g[i] ha-ni-ik.ü-ri-me - ჩემი საყვარელი ძმა.
=i-gi-ri.
i-iš-ti - ხორცი (?). შ. ელ. მნიშვნელობა
დასაზუსტებელია.
ip-ši - შეშინება, შიში. აქ. ელ. ip-ši-iš - მათ
ეშინოდათ / ისინი ძრწოდნენ.
ir-šá-na - დიდი, დიადი. აქ. ელ. ფორმა. =
ir-šá-an-na. იხ. az-za-ak-ra.
ir-tu – (აქად.) მკერდი, გულ-მკერდი.
ნასესხობა აქადურიდან.
kam.MEŠ - ზღვა. მიუხედავად იმისა,
რომ ფორმა უფრო ხშირად აქ. ელ.
პერიოდიდან ჩნდება, სიტყვა ელამური
უნდა იყოს. იდენტურ ლოგოგრამა KAM-
ს, შუმერულსა და აქადურში
განსხვავებული მნიშვნელობა აქვს. - v.Sa-
 ak-qa ap-pa kam.MEŠ mi-ud-da-man-na -
ვინც იხილა (შავ) ზღვ(ებ)ის მიღმა.
kán-na - ახლოს, ახლო. აქ. ელ. ფორმა.
kap-pa - დაკეტვა, ჩაკეტვა, დახურვა. ახ.
ელ. ფორმა.11
ki - ერთი. =ki-ik; ki-ir.
ki-ik - ცა, ზეცა, სამოთხე.. ki-ik mu-ru-un
pu-ur-na
ki-ip-ši - თხა, თიკანი. აქ. ელ. ფორმა.
=ku-ip-ši.
ki-ir-pi - ხელი, მტევანი. აქ. ელ. და შ.
ელ. ფორმა. =kur-pi. ძველ ტექსტებში
გამოიყენება შუმეროგრამა - ŠU.
ki-mal-tam6 - კოვზი (?). ზოგიერთ
მკვლევარის აზრით, შესაძლოა
აღნიშნავდეს სიტყვას - დანა. ფორმა ახ.
ელ. პერიოდისაა.
ku-na-li-iš - თმა. ძვ. ელ. ფორმა.
მნიშვნელობა დასაზუსტებელია. ახ. ელ.-
ში უფრო ხშირად გამოიყენება ფორმა še
(še-e).
11
შესაძლოა ძირი კავშირში იყოს ინდოევროპულ
ლექსიკასთან. მაგ.: *kep ძირი, მნიშვნელობით
დაფარვა, დახურვა.
12
მაკალფინის სტატიაში ხსენებული სიტყვა
დაკავშირებულაი თამილურ ენებში არსებულ ზმნა
kuti-სთან (ხტომა, ძრწოლა). [McAlpin: 98]. შესაძლოა
ზმნას კავშირი ჰქონდეს მახლობელ რეგიონში
მცხოვრებ გუთიების ტომთან, რომელიც იმ
პერიოდის მესოპოტამიისა და ზაგროსის
მთიანეთისთვის ცალსახად მარბიელ ტომად
14
ku-ti - გაზიდვა, მოტაცება, წაღება. ფორმა
ახ. ელ. პერიოდისაა, თუმცა უფრო ადრეც
უნდა ეარსება. 12
ku-tu.MEŠ - საქონელი, პირუტყვი.
შესაძლოა იყოს როგორც წვრილფეხა,
ასევე მსხვილფეხა საქონელი. ასევე,
კონტექსტის მიხედვით, შეგვიძლია
ვთარგმნოთ როგორც ძროხა. ფორმა ახ.
ელ. პერიოდისაა.
lak-pi-lan - ცხენი (?). ახ. ელ. ფორმის
მნიშვნელობა კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას.
შესაძლოა, იგივე სიტყვა აღნიშნავდეს
ვირს. ცხენისა და ვირის აღსანიშნად
ძველ ელამურ ტექსტებში უფრო ხშირად
გამოიყენება შუმეროგრამები ANŠE და
ANŠE.KUR.RA. აქემენიდურ ელამურში
ძველი სპარსული ენის გავლენით
გამოიყენებოდა ერთეული aš-ša-bar-na-iš.
შდრ. ძვ. სპ. asbari - ჯარისკაცი, ცხენოსანი
(კავალერისტი).13
la-ni - ვერცხლი, ვერცხლისგან
დამზადებული. შ. ელ. ფორმა. =la-ni-i-ni -
ვერცხლისგან დამზადებული.
ითვლებოდა, რომლებიც არ ერიდებოდნენ ამა თუ იმ
ქალაქ-სახელმწიფოს დარბევასა და იქიდან დიდი
რაოდენობით ალაფისა და მონების გაზიდვას და
მოტაცებას. იმის გათვალისწინებით, რომ ფორმ ახალ
ელამურ პერიოდში ფიქსირდება, უფრო მეტად
სავარაუდოა, რომ ზმნის ეტიმოლოგია
უკავშირდებოდეს გუთიების, იგივე კუთიების
ეთნონიმს და არა პირიქით.
13
Tolman: 40.
 li-ba-be-be - მონები (?), მხევალი (?),
მსახური ქალი (?). მნიშვნელობა სათუოა.
აქ. ელ. ფორმა. =li-ba-ab-ba.
li-im - ცეცხლი. შ. ელ., ფორმას ძველ
ელამურშიც უნდა ეარსება. 14 იგივე ძირია
ზმნაში დაწვა - li-im-ma. li-im-ma-ak -
დაიწვა.
lu-uk - ელვა, მეხი. დაფიქსირებულია ძვ.
ელ. პერიოდის ტექსტებშიც. 15
ma-an-za-at - ცისარტყელა. ძვ. ელ.
ფორმა. ასევე წარმოადგენს ერთ-ერთი
ღვთაების სახელსაც.
ma-ir - ორი (?). =mar; ma-ra. ახ. ელ.
ma-ki - მიღება, მოხმარება, ჭამა, დალევა
(?). აქ. ელ. ფორმა. =ma-qa - მიღება, ჭამა.
ma-ak-qa - შეჭმულ იქნა. იხ. te-ri-.
man-ha-at - რკინა (?), გარკვეული ტიპის
მყარი მეტალი. მნიშვნელობა სადავოა,
თუმცა ხშირ შემთხვევაში სწორედ ეს
ელამური სიტყვა გამოიყენება შუმერული
AN.BAR-ის ანალოგად.
14
ცეცხლის აღმნიშვნელ ლექსიკურ ერთეულს
გიორგი სტაროსტინი ადარებს სვანურ ენაში,
ლაშხურ დიალექტში არსებულ სიტყვას lemes -
ცეცხლი და ცეცხლის აღმნიშვნელ პროტო
ქართველურ ძირად აღადგენს *lemeč-ს. იქვე,
მკვლევარს მოჰყავს შედარება პროტო სინო-
ტიბეტურ ძირთან *luam - დაწვა. [სტაროსტინი: 12].
15
შდრ. ხეთური სიტყვა lalukeš. ხსენებული სიტყვის
მნიშვნელობა უნდა ითარგმნოს როგორც
გაბრწყინება, განათება. (ტატიშვილი, 2010: 20).
ზოგადად, პროტო-ინდოევროპულში *Lewk ძირი
უნდა აღვადგინოთ ნათელის, ბრწყინვალეს
15
mar-ri - ჭერა, დაკავება, შეპყრობა. აქ. ელ.
mar-ri-iš - მან დაიჭირა / მან დაიკავა.
ამავე ფორმით შეიძლება შეგვხვდეს
როგორც ერთ-ერთი თეონიმი.
mar-ri-iš - ჭურჭელი. ფორმა
გვიანდელია და ჰგავს ნასესხობას
ინდოევროპული ენებიდან. ელამური
ფორმა უნდა ყოფილიყო pi-ti (?).
ma-si - გაჭრა, გადაჭრა, გაწყვეტა, დაჭრა.
გამოიყენება ჯერ კიდევ შ. ელ.
პერიოდიდან. ma-si-i-qa - მოიჭრა,
ჩამოიჭრა. 16
maš-qa-um - კანი, ცხოველის ტყავი.
ნასესხობა აქადურიდან - mašku.
ma-ul - ბავშვი, ვაჟი, ჩვილი. აქ. ელ. =ma-
ul-a; ma-ul-li. 17
me-lu-uk - გრძელი. შ. ელ. ფორმა. ასევე
ფიქსირდება აქ. ელ.-ში ვარიანტით me-ul-
li-ik.
mi-el - წვენი. =mi-ul. ახ. ელ.
mi-ik-ki - ყვავილი (?), კოკორი (?). შ. ელ.
მნიშვნელობა დასაზუსტებელია.
მნიშვნელობით, რასაც სავარაუდოდ კავშირი უნდა
ჰქონდეს ელამურ ლექსიკურ ერთეულთან. ასევე,
ამავე ძირიდან არის ნაწარმოები სლავურ ენებში
არსებული სიტყვები, მაგ.: луч - სხივი.
16
*moc ძირი დრავიდულ ენებში მსგავსი სემანტიკის
მატარებელია. (Burrow: 464).
17
შდრ. კასიტურ ენაში არსებულ სიტყვას mali,
რომელიც სავარაუდოდ აღნიშნავს მამაკაცს, თუმცა
შესაძლოა, კავშირი ჰქონდეს სანსკრიტში არსებულ
ერთეულ marya-სთან, მნიშვნელობით ჯეელი, ვაჟი,
ყმაწვილი. [სოხაძე, 2016: 298].
 mu-ti - ქალი, ცოლი. აქ. ელ. ფორმა. იხ. ელამური მთვარის ღვთაება. ასევე იხ. na-
mu-tur. შესაძლოა იყოს ძველი სპარსული ap. =na-pir.
ენის გავლენა. ძირი ინდოევროპული
ni - შენ. II პ. ნაცვალსახელი. გვიანდელ
უნდა იყოს.
ტექსტებში (აქ. ელ.) იღებს ფორმას nu.
mu-tur - ცოლი, მეუღლე (მდედრ.),
ni-ka - ჩვენ. პირველი პირის
ქალი. აქ. ელ. ფორმა. შეინიშნება
ნაცვალსახელი, მრ. რ.. ახ. ელ. და აქ. ელ.
ინდოევროპული ლექსიკის აშკარა
ტექსტებსი გვხვდება nu-ka ან nu-ku
გავლენა.
ფორმით.
na- თქმა, საუბარი. na-an-ri - მან თქვა, მას
nu-mi - თქვენ. II პირის ნაცვალსახელი
უთქვამს. აქ. ელ. ფორმა.
მრ. რიცხვში.
na-ap - ღმერთი, ღვთაება. ხშირად, წინ
pa-ar-qa - -მდე, წინ, იქამდე, ჯერ, ამ
უსწრებს ღვთაების დეტერმინატივი. აქ.
მომენტისთვის. შ. ელ.
ელ. ფორმა. ასევე იხ. na-bi-ip.
pa-ha - ჯორი. იშვიათ შემთხვევებში
na-bi-ip - ღმერთები, ღვთაებები. ძვ. ელ.
შეიძლება აღნიშნავდეს ვირსაც.
ფორმა. სავარაუდოდ, აქედანვე უნდა
იყოს ნაწარმოები აქ. ელ.-ში არსებული pap-pi - ღორი (?). ახ. ელ. ფორმა.
na-ap. მნიშვნელობა დადასტურებული არ არის.

na-hu-te - მზე. ფორმა ძვ. ელ. pa-ru - თესლი, შთამომავალი, ნაშიერი.

პერიოდისაა. ხშირად ფიქსირდება
ონომასტიკაში. გვიანდელ ტექსტებში
ფიქსირდება ფორმით na-hun-te.
შესაძლოა იყოს კომპოზიტი სიტყვებით
nan და hunte - დღის მცველი.18
შესაბამისად, გამოთქმულია ვარაუდი,
რომ მზის აღმნიშვნელი ელამური
ლექსიკური ერთეულის პირვანდელი
მნიშვნელობა არ არის შემორჩენილი.
na-pi-ir - ღმერთი, ღვთაება. შ. ელ.
ფორმა. შეიძლება შეგვხვდეს
მნიშვნელობით - მთვარე. სავარაუდოდ,
ამავე სახელს ატარებდა ერთ-ერთი
შ. ელ. =ba-ru; ba-ar-e; ba-ir. ზოგ ტექსტში
გამოყენებულია შუმეროგრამა NUMUN.
pi-el - წელიწადი. შ. ელ. ფორმა. აქ. ელ-
ში უფრო ხშირად გამოიყენება be-ul
ვარიანტი.
pi-ni-ir - მონადირე (?). შ. ელ.
მნიშვნელობა სადავოა.
pir-ni.MEŠ - ნახევარი (?). შ. ელ. ფორმა.
მნიშვნელობა სავარაუდოდ სწორია, აქ.
ელ.-ში გვხვდება ფორმა pir-nu-ba,
რომელიც იგივე სემანტიკისაა და

18
Starostin: 20.

16
 სავარაუდოდ ამ ძირიდან უნდა იყოს
ნაწარმოები.
pi-ut - ლეღვი, ლეღვის ხე. აქ. ელ. =pi-ut-
ti.
pu-hu – (ძვ. ელ.) შვილი, შვილები,
შთამომავლობა. (აქ. ელ.) გოგონა,
ქალიშვილი. გვიანდელ ტექსტებში
ხშირად გამოიყენება ქალიშვილის
მნიშვნელობით. ასევე, ქალიშვილის
აღსანიშნად აქ. ელ.-ში გვხვდება ფორმა
pu-b.
pu-ul-ki - იარაღი, ხმალი (?). შ. ელ.
ფორმის ხმლის მნიშვნელობით თარგმნა
სათუოა.
pu-un-na - ახალგაზრდა, ჯეელი. აქ. ელ.
ამავე ძირს უკავშირდება pu-hu - ბავშვი.
pu-ur - ფრჩხილი, ბრჭყალი, თითი. 19
qa-as-su - რქა. შ. ელ. ფორმა. =kas-su; gaz-
zu. 20
qa-at.mur-ti - ტახტი, სკამი, სავარძელი.
ახ. ელ. როგორც წესი იხმარება ხის
აღმნიშვნელი შუმერული
დეტერმინატივით - GIŠ. იშვიათად
ატარებს მაგიდის მნიშვნელობასაც.
qa-ra - მოხუცი, მხცოვანი, ძველი. აქ. ელ.
ფორმა.
19
ამ ლექსიკურ ერთეულს გიორგი სტაროსტინი
აკავშირებს ქართველურ ენებში არსებულ ძირებთან
*prcxa - ფრჩხილი, ბრჭყალი. ასევე მოჰყავს შედარება
ინდოევროპულ ძირებთანაც. [Starostin: 10]
20
სტაროსტინი იმოწმებს ვაცლავ ბლაჟეკის
ნაშრომებს და მოჰყავს შედარებები აფრაზიული
17
qa-tu - ცხოვრება, სიცოცხლე. აქ. ელ.
ფორმა. qa-tuš - ის ცხოვრობდა. =ka-tu-;
qa-tuk-qa - ცოცხალი.
rab-ba - დაბმა, შეკვრა. აქ. ელ. ფორმა.
rab-ba-qa - დაბმული, შეკრული. ძვ.
სპარს. ენაში შეესაბამება basta ფორმა.
ri-uk-[hi(?)]-in(?) - ძროხა (?). შ. ელ.
ფორმა სათუოა და საკმაოდ იშვიათად
ფიქსირდება. იდენტური ფორმა
შეიძლება აღვადგინოთ ხბო-ს
მნიშვნელობითაც. იხ. ti-la.
ru-el-pa-min - ღვიძლი (?). ახ. ელ.
მნიშვნელობა დასაზუსტებელია. ასევე
იხ. ru-ku.
ru-h - კაცი, მამაკაცი. აქ. ელ. =ru-b; ru-uh.
ru-ku - ზუსტი მნიშვნელობა უცნობია,
თუმცა ამ ფორმით უნდა აღნიშნავდეს
ცხოველის იმ ორგანოს სახელწოდებას,
რომელსაც მსხვერპლშეწირვის
რიტუალისას იყენებენ. 21
ru-tu4 - ცოლი, მეუღლე. შ. ელ. ფორმა.
შედარებით გვიანდელ ტექსტებში,
განსაკუთრებით აქ. ელ. პერიოდში
გამოიყენება ფორმა ri-ti.
Ša-ak - ვაჟი, მემკვიდრე. შ. ელ. და ახ. ელ.
ფორმა. ძირითადად გამოიყენება
ენების რამდენიმე სიტყვასთან [Starostin: 16], ჩვენ
ასევე გვსურს მოვიყვანოთ შედარება რქის
აღმნიშვნელ ხათურ სიტყვასთან - Ka-is.
21
Hinz: 1047
 მამაკაცის შთამომავალზე, უშუალო
მემკვიდრეზე საუბრისას.
ša-am - თოკი, ბაწარი. უფრო ხშირად
იხმარება ახ. ელ. და აქ. ელ. ტექსტებში.
მნიშვნელობა ეჭვის ქვეშ დგას.
მკვლევარების ნაწილი სიტყვას არ
თარგმნის და სიტყვას საკუთარ სახელად
მიიჩნევს. 22
sa-an.MEŠ - სისხლი (?). ახ. ელ.
მნიშნველობა სადავოა. შესაძლოა იყოს
ინდოევროპული ლექსიკის გავლენა.
სისხლის აღსანიშნად ასევე გამოიყენება
შუმერული MUD.MEŠ. 23
ša-li-mi - კეტი (?), ხელკეტი (?). ახ. ელ.
ფორმა. მნიშვნელობა სათუოა. უნდა
აღნიშნავდეს იარაღის სახეობას,
რომელიც სავარაუდოდ ხისგან
მზადდებოდა.
si11-me-in - ჰაერი (?). ძვ.ელ.
მნიშვნელობა სათუოა. შესაძლოა
აღნიშნავდეს ციურ სივრცეს. si11-me-in ki-
ki-in zu-ür-zu-ur-ru-un - ჩვენ ვსუნთქავთ
სამოთხის ჰაერს. 24
si-h-ha - კბილი, ეშვი. შ. ელ. ფორმა.
ši-in - თვე, მთვარე. აშკარა ნასესხობა
აქადური ენიდან - Dšin - სინი, სუენი -
მთვარის ღვთაება.
22
Hinz: 1113
23
შესაძლებელია პარალელების გატარება ისეთ
ინდოევროპულ ძირებთან, როგორიცაა *hsen -
18
ši-in-pi - გველები, ქვეწარმავლები. ძვ.
ელ. ფორმა.
si-kas-da - მათ დალიეს (?). აქ. ელ.
ფორმა, მნიშვნელობა დასაზუსტებელია,
გამოიყენება ძალზედ იშვიათად.
შესაძლოა ძირი იყოს si-k(i).
ši-mi-ut - თეთრი. აქ. ელ. ფორმა.
si-ri - ყური, სმენა. ახ. ელ. და აქ. ელ.
ფორმა.
ši-ši – (აქ. ელ.) ცხოველის სახეობა,
რომელსაც მიწაზე მუშაობის დროს
იყენებდნენ. შესაძლოა იყოს სახედარი (?).
25 შდრ. შუმერული SISI (ANŠE-KUR-RA)
ცხენის მნიშვნელობით.
si-u - ბაბუა, დიდი ბაბუა. აქ. ელ. ფორმა.
ši-um - ცხვირი, ნესტო. აქ. ელ. =si-um-
me.
šu-da-ba - იხვი, ბატი. აქ. ელ. =šu-da-ba-
ah; su-da-ba-ab. გარკვეულ კონტექსტში
აქვს პატარა ზომის ფრინველის
მნიშვნელობაც.
šu-tu - და, დობილი. შ. ელ. ფორმა.
შესაძლოა იყოს ინდოევროპული ძირი.
šu-uk-ki-it - სიტყვა (?). ახ. ელ. ფორმა.
მნიშვნელობა დასაზუსტებელია.
šu-un-ti-na - ყვითელი. შ. ელ. ფორმა.
სისხლი. ასევე, შეგვიძლია მოვიყვანოთ ხეთური
სიტყვა ešhar.
24
Hinz: 1083
25
Hinz: 1170
 ta-al-lu-uk - ნაწერი (?), ის რაც
დაწერილია (?). ta-al-lu-uk-me a-pi-e si-ya-
(an] ku-ši-h-ma i(?) táh-ha-h - რაც მათ
დაწერეს, აშენებულ ტაძარში დავდგამ
(დავდებ). =ta-al-lu-uh; da-al-lu-uk; da-al-
lu-ha.
te-ip - წვიმა (?). ახ. ელ. მნიშვნელობა
დიდი ალბათობით სწორია. te-ip ku-ni-en
a-ak A.lg UN.lg pa-h-ti-in - წვიმა მოდის და
წყალი ხალხს ახარებს.
te-ri- - მოხმარება, ჭამა, დალევა. აქ. ელ.
ფორმა. მნიშვნელობა დასაზუსტებელია.
te-ri-qa - მოხმარებულ იქნა (It has been
consumed). ერთი ვარაუდის თანახმად,
შესაძლოა აღნიშნავდეს ზმნა დალევასაც.
იხ. ma-ki.
ti-ip-pi - წარწერა, ლურსმული წარწერა,
დაფა. აშკარად ნასესხები უნდა იყოს
აქადური ენიდან - ṭuppu - დაფა, წარწერა,
თიხის ფირფიტა. საკუთრივ ამ აქადური
სიტყვის ეტიმოლოგია კი
დაკავშირებულია შუმერულ სიტყვა DUB-
თან. (ფირფიტა, დაფა).
ti-la - ხბო. აქ. ელ. ფორმა. საინტერესოა,
რომ ძვ. ელ. პერიოდის ტექსტებში ti-la
უნდა იყოს როგორც თეონიმი, ასევე
პატარა ბავშვის, ბიჭის აღმნიშვნელი,
რასთანაც, შესაძლოა დაკავშირებული
იყოს აქ. ელ. ტექსტებში ხბოს
აღმნიშვნელი ლექსიკური ერთეულის
ეტიმოლოგიაც.
26
Hinz: 356
19
ti-pi - კისერი (?), კეფა (?). მნიშვნელობა
დასაზუსტებელია, თუმცა
დანამდვილებით შეგვიძლია ვთქვათ,
რომ ხსენებული სიტყვა აღნიშნავს
სხეულის რომელიმე ნაწილს.
ti-ri - თქმა, საუბარი, ლაპარაკი. აქ. ელ.
ფორმა. ti-ri-in - ნათქვამია, თქმულ არს.
ti-ri-hi-iš-da - მან თქვა (ზუსტი თარგმანი
იქნება he has said, სრული წარსულის
ფორმით). ap-pa si-ri-ma v.nu-tn ti-ri-in -
რაც ნათქვამია შენს ყურში.
ti-ut - ენა (სხეულის ნაწილი). აქ. ელ.
მნიშვნელობა სადავოა.
tu-ku - ხუთი. აქ. ელ. მნიშვნელობა
დასაზუსტებელია, სავარაუდოდ უნდა
უკავშირდებოდეს საზომ ერთეულს,
რომელიც დაახლოებით 4.85 ლიტრის
ექვივალენტი იყო. 26
tur- ცოდნა, ცნობა. ახ. ელ. tur-nah - მე
ვიცოდი / მე ვიცნობდი, / მე გავიცანი.
u - მე. I პ. მხ. რ. პირის ნაცვალსახელი.
ú-el.MEŠ - კარი, კარიბჭე, საგდული. ახ.
ელ. ფორმა. ú-el.MEŠ a-ak ku(?)-du-ri-ni -
კარიბჭე და შენი მწყემსი. იხ. el და hi-el.
uk-ku - თავი, მეთაური. შ. ელ. შესაძლოა
ნასესხები იყოს შუმერულიდან - UGU -
თავის ქალა.
ul-la - მოყვანა, მოტანა, ჩამოტანა. აქ. ელ.
ul-la-iš - მან მოიტანა / მან მოიყვანა.
 un-ra - ყველა, ყოველი. აქ. ელ. ფორმა. ru-un a-ak li-im - წყალი, მიწა და ცეცხლი.
27
=un-na; un-ra-na; u-un-ra.

uz-zu - სიარული, სვლა. შ. ელ. ფორმა. zu-ur-zu-ur-ru-un - ჩვენ ვსუნთქავთ.

uz-zu-un-ta - შენ წახვედი. ძვ. ელ. ფორმა. სავარაუდოდ
ონომატოპეური საწყისით. იხ. ba-ki.
za-ma-ma - ჩიტი (?), ფრინველი (?). აქ.
ელ. ფორმა. მნიშვნელობა
დასაზუსტებელია. ძველ ტექსტებში
ჩიტის აღსანიშნად გამოიყენება
შუმერული MUŠEN.

za-na-bu-na - ჭია (?), ჭიაყელა (?). შ. ელ.

ფორმა. მნიშვნელობა სათუოა, გვიანდელ
ტექსტებში გამოიყენება სიტყვა kur-mi
(ძვ. სპარს.), რომელიც ინდოევროპული
ძირიდან უნდა იყოს ნაწარმოები.

zib-ba-ru - აქლემი. აქ. ელ. ფორმა. ერთი

ვერსიით, აქლემის აღსანიშნად ამავე
პერიოდში გამოიყენებოდა ერთეული ši-
ši.

zi-ti - სამი. აქ. ელ.

zi-ti-in - ჯანმრთელობა. ახ. ელ. ფორმა.

zí-ti-qa - მშრალი, დამშრალი, გამხმარი.

აქ. ელ. ფორმა.

zi-ya - დანახვა, ხედვა, შემჩნევა. აქ. ელ.

=si-ia; si-ya; zi-ia. ძირი ინდოევროპული
წარმოშობის უნდა იყოს.

zu-ul - წყალი. ამავე ძირიდან უნდა იყოს

ნაწარმოები zu-ul-la-[i], სავარაუდო
მნიშვნელობით - წყარო, სათავე. zu-ul mu-

27
Hinz: 1314.

20
გამოყენებული ლიტერატურის სია:
Blazek V.
1992 The new Dravidian-Afroasiatic parallels. Preliminary report. In: Nostratic, Dene-Caucasian, Austric
and Amerind, Bochum: Brockmeyer.
Burrow, T., Emeneau M. B.
1984 A Dravidian etymological dictionary. 2nd ed. Oxford [Oxfordshire]: Clarendon Press.
Fähnrich H.
1991 Kartwelisch-Drawidische Sprachparallelen - STUF - Language Typology and Universals, 44. Berlin.
Grillot-Susini F.
1987 Éléments de grammaire Elamite. Paris.
1998 ELAM V. Elamite Language - Encyclopaedia Iranica, VIII/3
Hinz W., Koch H.
1987 Elamisches Wörterbuch (in 2 Teilen). Verlag Von Dietrich Reimer: Berlin.
Khačikjan M.
1998 The Elamite Language - Documenta Asiana IV, Consiglio Nazionale delle Ricerche Istituto per gli
Studi Micenei ed Egeo-Anatolici. Roma.
Klimov G.
1998 Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages. Berlin ; New York : Mouton de Gruyter.
König, F. W.
1965 Die elamischen Königsinschriften. Graz.
Martin S. E.
1987 The Japanese Language Through Time. New Haven – London.
McAlpin D. W.
1974 Toward Proto-Elamite-Dravidian – Language, Vol. 50. No. 1. Linguistic Society of America.
McAlpin D. W.
2015 Brahui and the Zagrosian Hypothesis - Journal of the American Oriental Society, Vol. 135, No. 3.
American Oriental Society.
Starostin G.
2002 On the genetic affiliation of the Elamite language, Mother Tongue (ISSN: 1087-0326), vol. VII.
Stolper M.

21
1984 Texts form Tall-I Malyan. Elamite Administrative Texts I. USA.
Tolman H. C.
1891 Grammar of the Old Persian Language, Scholar Select. Washington.
Watkins C.
2011 Dictionary of Indo-European Roots. Houghton Mifflin Harcourt, Boston. USA.
Дьяконов И. М.
1979 Эламский язык - Языки Азии и Африки. — М.,. Т. III.
სოხაძე პ.
2016 რამდენიმე მოსაზრება კასიტური ენისა და რელიგიის შესახებ. აღმოსავლეთმცოდნეობა
N 5. უნივერსიტეტის გამომცემლობა, თბილისი.
ტატიშვილი ი.
2010 ხეთურ-ქართული ლექსიკონი. ნაკვეთი 4: L-M-N. ლოგოსი, თბილისი.
2011 ხეთურ-ქართული ლექსიკონი. ნაკვეთი 5: P. ლოგოსი, თბილისი.

22

View publication stats