26

กาเมลัน : วงดนตรีประจ�ำชาติของอินโดนีเซีย
GAMELAN: INDONESIA’S NATIONNAL ORCHESTRA
อาทิตย์ โพธิ์ศรีทอง / ARETHIT POSRITHONG
ภาควิชาหลักสูตรและการสอน คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ
DEPARTMENT OF CURRICULUM ANN INSTRUCTION,
FACYLTY OF EDUCATION, SRINAKHARINWIROT UNIVERSITY

บทคัดย่อ
บทความนี้ เป็ นผลมาจากการศึกษาค้นคว้าจาก
เอกสารและแหล่งข้อมูลต่างๆ ทีเ่ กีย่ วข้อง เพือ่ น�ำเสนอให้เห็น
ถึงรูปแบบและโครงสร้างของวงดนตรีกาเมลัน (Gamelan) ซึง่
เป็ นวงดนตรีประจ�ำชาติของประเทศอินโดนีเซีย โดยวงกาเม
ลัน (Gamelan) เป็ นวงดนตรีทม่ี เี อกลักษณ์ทางด้านเครือ่ ง
ดนตรีและรูปแบบการบรรเลงทีช่ ดั เจน โดยผลจากการศึกษา
ค้าคว้าพบว่า วงกาเมลัน (Gamelan) มีเครือ่ งดนตรีทงั ้ หมด 4
ประเภท คือ 1) ประเภทเครือ่ งกระทบหรือเครือ่ งตี
(Idiophones) 2) ประเภทเครือ่ งสาย (Chordophones) 3)
ประเภทเครือ่ งเปา่ (Aerophones) และ 4) ประเภทเครือ่ งหนัง
(Membranophones) โดยมีระบบเสียง (Tuning Systems) 2
ระบบ คือ ระบบสเลนโดร (Slendro) แบ่งเสียงออกเป็ น 5 เสียง
(Pentatonic Scale) ในหนึ่งช่วงเสียง (Octave) และระบบเสียง
แบบเปล็อค (Pelog) แบ่งเสียงออกเป็ น 7 เสียง ในหนึ่งช่วง
เสียง (Octave) ส�ำหรับกลุม่ เสียง (Mode) ของวงดนตรีกาเม
ลัน (Gamelan) พบว่า มีทงั ้ ระบบสเลนโดร (Slendro) และ
ระบบเปล็อค (Pelog) โดยแยกออกเป็ นระบบละ 3 รูปแบบ
ส่วนอัตราจังหวะ (Tempo) ของวงดนตรีกาเมลัน (Gamelan)
จะมีการแบ่งออกเป็ น 5 ระดับจากเร็วไปช้า คือ ไอรามะ ลันกา
(Irama Lancar) ไอรามะ แทงกัง (Irama Tanggung) ไอรามะ
ดาโดส หรือ ดาดิ (Irama dados or dadi) ไอรามะ ไวเลท
(Irama Wilet) และไอรามะ ลังเคป (Irama rangkep)
Abstract
This article is the result of a study of concerned
documents and resources to present a check of the form
and structure of the Gamelan music. Gamelan is the
Indonesia’s national orchestra. It has a unique style of
Instrument and playing obviously. The results of the study
show that Gamelan had four types of instruments. There
are Idiophones, Chordophones, Aerophones and
Membranophones. The Gamelan has 2 Tuning Systems.
Slendro tuning system is divided into five sounds
(Pentatonic Scale) in an octave and Pelog tuning system
is divided into seven sounds in an octave. The Mode of
Gamelan includes Slendro and Pelog separated by a
system of three forms. Tempo of Gamelan is divided into
five levels, from fast to slow. They are Irama Lancar,
Irama Tanggung, Irama dados or Dadi, Irama Wilet and
Irama rangkep.
Keywords: Music, Gamelan, Indonesia

ค�ำส�ำคัญ: ดนตรี, กาเมลัน, อินโดนีเซีย


บทน�ำ
ประเทศอินโดนีเซีย เป็ นประเทศทีป่ ระกอบไปด้วย
หมูเ่ กาะต่างๆ มากมาย ซึง่ มีมากถึง 17,508 เกาะ โดยแบ่ง
เป็ นเกาะทีม่ คี นอยูอ่ าศัยประมาณ 6,000 เกาะ ส่วนทีเ่ หลือจะ
เป็ นเกาะร้างและอยูห่ า่ งไกลความเจริญ ไม่สามารถพัฒนาให้
เป็ นแหล่งชุมชนเพือ่ การอยูอ่ าศัยได้ โดยเมือ่ รวมพืน้ ทีท่ งั ้ หมด
ของประเทศอินโดนีเซียแล้ว จะมีพน้ื ทีโ่ ดยประมาณ
1,890,754 ตารางกิโลเมตร และมีจำ� นวนประชากรโดยการ
ประมาณการของสหประชาชาติรวมทัง้ สิน้ เกือบ 251,170,193
คน โดยบรรดาประชากรทัง้ หมดของประเทศอินโดนีเซีย ยังมี
ความแตกต่างทางด้านรากเหง้า เชือ้ ชาติ วัฒนธรรม อุปนิสยั
ใจคอ และส�ำเนียงภาษาพูดทีม่ มี ากถึง 538 ภาษา ทัง้ นี้
ประชากรส่วนใหญ่ของประเทศอินโดนีเซีย ร้อยละ 61 จะ
อาศัยอยูบ่ นเกาะชวา ส่วนทีเ่ หลือจะกระจายอาศัยกันอยูต่ าม
หมูเ่ กาะต่างๆ มากน้อยแตกต่างกันไป ส่วนทางด้านการ
นับถือศาสนา ชาวอินโดนีเซียส่วนใหญ่ นับถือศาสนาอิสลาม
มากกว่าร้อยละ 87 นับถือศาสนาคริสต์ ร้อยละ 9.5 นับถือ
ศาสนาฮินดู ร้อยละ 1.8 และนับถือศาสนาพุทธ ร้อยละ 1.3 ซึง่
จากความแตกต่างทีก่ ล่าวมา ก็ไม่ได้เป็ นอุปสรรคในการ
ปกครองประเทศ ทัง้ นี้ เพราะประชากรชาวอินโดนีเซียส่วน
ใหญ่ เข้าใจถึงเงือ่ นไขต่างๆ ของรัฐบาลเป็ นอย่างดี และเห็น
พ้องรวมกันถึงความจ�ำเป็ น เพือ่ ให้เกิดความเป็ นเอกภาพของ
ประเทศท่ามกลางความแตกต่าง (Unity in diversity) ซึง่ ความ
จ�ำเป็ นดังกล่าว ได้กลายมาเป็ นค�ำขวัญบนตราแผ่นดินของ
ประเทศอินโดนีเซีย คือ “ภินเนกา ตุงกัล อีกา” (Bhinneka
Tunggal lka) หมายถึง การสร้างความมันคงของประเทศชาติ
่ ยังเป็ นแหล่งศูนย์กลางการแพร่ขยายวัฒนธรรมการใช้สมั ฤทธิ ์
ส� ำ หรับ โครงสร้ า งทางสัง คมและวัฒ นธรรมของ
ประเทศอินโดนีเซียนัน้ มีลกั ษณะโครงสร้างทางสังคมและ
วัฒนธรรมทีแ่ ตกต่างกันมาก ทัง้ นี้ เนื่องจากสภาพแวดล้อม
และทีต่ งั ้ ทางภูมศิ าสตร์ของประเทศอินโดนีเซีย มีลกั ษณะแยก
กันเป็ นหมูเ่ กาะต่างๆ มากมาย และมีอาณาเขตกว้างใหญ่
ไพศาล ประชากรสือ่ สารและติดต่อถึงกันได้ยากท�ำให้แต่ละ
ภูมภิ าค ต่างก็มรี ปู แบบวัฒนธรรมเป็ นของตนเอง สอดคล้อง
กับจรรย์สมร ผลบุญ (2558 : 102) ทีก่ ล่าวว่า วัฒนธรรมแต่ละ
สังคมย่อมมีความแตกต่างกันตามความเชือ่ ค่านิยม และวิถี
ชีวติ ของคนในสังคม บางครัง้ อาจมีการน�ำเอาวัฒนธรรมของ
กลุม่ อื่นเข้ามาให้เข้ากับวัฒนธรรมของตนเองอยูเ่ สมอ ด้วย
เหตุน้ี จึงปรากฏลักษณะของวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม
ประเพณี และภาษาพูดทีเ่ หมือนและผิดแผกแตกต่างกันออก
ไป แต่อย่างไรก็ตามโครงสร้างทางสังคมและวัฒนธรรมของ
อินโดนีเซีย ก็ยงั พอทีจ่ ะแสดงให้เห็นถึงแก่นของความเป็ น
ชนชาติ รวมถึงเอกลักษณ์ทางความคิด จิตวิญญาณ วิถกี าร
ด�ำเนินชีวติ และประวัตศิ าสตร์ความเป็ นมาของชาว
อินโดนีเซีย โดยการสืบทอดมาอย่างยาวนาน และถูกน�ำเสนอ
ผ่านวงดนตรีทเ่ี รียกว่า “กาเมลัน” (Gamelan)
27
วงดนตรีกาเมลัน (Gamelan Ensemble)
ภาพที่ 1 วงดนตรีกาเมลัน (Gamelan Ensemble)
ที่มา : https://www.nch.ie/Online/Gamelan-Ensemble
วงดนตรีกาเมลัน (Gamelan Ensemble) คือ วงดนตรีประจ�ำ
ชาติของประเทศอินโดนีเซีย เป็ นวงดนตรีทม่ี กี ารวางระบบ
เสียงทางด้านดนตรีได้อย่างละเอียดอ่อนและมีความประณีต
เป็ นอย่างมาก ทัง้ นี้ เพราะใช้เครือ่ งดนตรีต่างๆ มากมายใน
การบรรเลง ไม่วา่ จะเป็ นฆ้อง ระนาด ทีท่ ำ� จากไม้หรือโลหะ
กลอง ขลุย่ เสียงขับร้อง รวมทัง้ เครือ่ งดนตรีประเภทอืน่ ๆ อีก
เป็ นจ�ำนวนมาก โดยวิวฒั นาการของวงดนตรีกาเมลัน
(Gamelan Ensemble) ได้เริม่ ขึน้ มาในระหว่างศตวรรษแรก
ก่อนคริสต์ศกั ราช เมือ่ กระแสคลืน่ ของผูอ้ พยพจากผืนแผ่นดิน
ใหญ่ในทวีปเอเชีย ได้น�ำเอาความเจริญก้าวหน้าในยุคสัมฤทธิ ์
มาสูห่ มูเ่ กาะแห่งนี้ ซึง่ จากหลักฐานการขุดพบวัตถุทท่ี ำ� จาก
เหล็กและสัมฤทธิ ์ ตลอดจนแหล่งผลิตท�ำให้ทราบได้วา่ โลหะ
นัน้ ๆ ไม่ได้มาจากแหล่งอืน่ ใดเลย แต่เป็ นการผลิตและใช้ใน
เฉพาะทีเ่ ท่านัน้ ทัง้ นี้ เกาะชวา ถือได้วา่ เป็ นแหล่งผลิตเครือ่ ง
สัมฤทธิ ์ขนาดใหญ่และก้าวหน้าทีส่ ดุ แห่งหนึ่งในภูมภิ าค และ
ไปยังประเทศในคาบสมุทรมลายู ตลอดจนกลับไปยังพืน้ ทวีป
อินโดจีนอันเป็ นแหล่งก�ำเนิดดัง้ เดิมอีกด้วย
จากการศึกษาของแจ๊บ คุนส์ (Jaap Kunst) นักมา
นุษยดุรยิ างควิทยา สรุปไว้วา่ รูปแบบวงดนตรีกาเมลัน
(Gamelan Ensemble) ทีเ่ ป็ นรูปแบบเก่าแก่ทส่ี ดุ นัน้ จะเรียก
ว่าวงกาเมลัน มังแกง (Gamelan Munggang) โดยประกอบ
ด้วยเครือ่ งดนตรี 4 ชนิดเท่านัน้ คือ 1) โบนัง (Bonang) ฆ้อง
ขนาดใหญ่ วางเรียงกันบนแคร่ 2 แถว แบ่งเป็ นแถวละ 3 ใบ
ตัง้ เสียงห่างกันหนึ่งช่วงเสียง จ�ำนวน 2 ชุด 2) ก็องอาเก็ง
(Gong ageng) ฆ้องใบใหญ่ มีเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 1
เมตรขึน้ ไป ซึง่ ให้เสียงทีม่ คี วามถีต่ ่ำ� มาก 3) โรเจะ (Rojeh) ฉิง่
คูเ่ ช่นเดียวกับของไทย และ 4) เก็นดัง (Kendang) กลองใบ
ใหญ่ วางตัง้ บนขาหยัง่ 2 ใบ ทัง้ นี้ โดยภาพรวมของเสียงทีไ่ ด้
จากการบรรเลงของวงกาเมลัน มังแกง (Gamelan Munggang)
จะมีเสียงทีต่ ่ำ� มาก ซึง่ เครือ่ งดนตรีทม่ี นี ้อยชิน้ นี้ จึงเป็ นการ
รวมวงดนตรีทไ่ี ม่มคี วามสลับซับซ้อนเท่าใดนัก และยังพบว่ามี
การน�ำวงกาเมลัน มังแกง (Gamelan Munggang) ไปใช้เพือ่
ประกอบพิธกี รรมโบราณบางอย่างในหมูเ่ กาะชวา (ปญั ญา
รุง่ เรือง, 2551 : 46)
28

ภาพที่ 3 เก็มปูล (Kempul)

ภาพที่ 2 แจ๊บ คุนส์ (Jaap Kunst) ที่มา : http://collections.nmmusd.org
ที่มา : http://www.folkworld.de/34/p/jaap.jpg
1.2 เก็มปูล (Kempul) เป็ นฆ้องใช้แขวนกับขาตัง้ มี
เครื่องดนตรีของวงกาเมลัน (Gamelan Instruments) ขนาดเล็กจนถึงใหญ่ไล่เรียงกัน มีหลายระดับเสียงตัง้ แต่ 3 ใบ
ถึง 6 ใบ แขวนเรียงกัน
การจัดกลุ่มเครื่องดนตรีเป็ นสิง่ ทีม่ นุ ษย์คดิ ค้นขึน้ มา
อย่างเป็ นระบบ โดยกลุม่ ชนทีไ่ ม่มเี ครือ่ งดนตรีกจ็ ะไม่มกี ารจัด
กลุม่ ของเครือ่ งดนตรีนนั ้ ไว้ เมือ่ วัฒนธรรมต่างๆ ในโลกได้ม ี
การพัฒนาเพิม่ ขึน้ จึงเกิดเครือ่ งดนตรีต่างๆ ทีส่ ามารถจ�ำแนก
และจัดกลุม่ ได้มากขึน้ ถึงแม้จะไม่มใี ครทราบว่าการแบ่ง
ประเภทของเครือ่ งดนตรีเกิดขึน้ ได้อย่างไร แต่เราก็สามารถ
วิเคราะห์ได้ตามความต้องการของเรา โดยการแบ่งประเภท
เครื่องดนตรีกเ็ พื่อความเป็ นระเบียบในการจดจ�ำและง่ายต่อ ภาพที่ 4 เคนอง (Kenong)
การศึกษา ซึง่ จะช่วยให้เราเข้าใจและสามารถจดจ�ำเครือ่ ง ที่มา : http://collections.nmmusd.org
ดนตรีนนั ้ ๆ ได้อย่างลึกซึง้ มากยิง่ ขึน้
การจัดกลุ่มเครื่องดนตรีของประเทศอินโดนีเซียครัง้ 1.3 เคนอง (Kenong) เป็ นฆ้องขนาดใหญ่ มี
นี้ ได้ใช้ระบบการจัดประเภทของเครือ่ งดนตรีตามระบบของ ขอบฉัตรยาวและปุม่ นูนสูง คล้ายกับบาตรพระทีก่ ำ� ลังคว�่ำอยู่
ฮอนบอสเทล - ซัคส์ (Hornbostel – Sachs) นักมานุษยดุรยิ าง ใช้ไม้ตเี น้นลูกตกในท�ำนองหลักตามวรรคต่างๆ เล่นสลับ
ควิทยา ผูค้ ดิ ค้นการแบ่งประเภทเครือ่ งดนตรีออกเป็ นกลุม่ จังหวะกับเก็มปูล (Kempul) ตัง้ เสียงทัง้ ระบบเปล๊อก (Pelog)
ต่างๆ โดยระบบนี้ ถือเป็ นทีน่ ิยมและใช้กนั มากในปจั จุบนั โดย และสเลนโดร (Slendro) แต่ละลูกวางตัง้ บนเชือกทีร่ อ้ ยใน
เครื่องดนตรีในหมู่เกาะชวาส่วนใหญ่จะเป็ นเครื่องดนตรีทท่ี �ำ เฟรมขนาดใหญ่ มีหลายระดับเสียง
มาจากโลหะ ไม้ และไม้ไผ่ โดยเครือ่ งดนตรีแต่ละชนิด ก็จะมี
ลักษณะทีห่ ลากหลายและแตกต่างกันออกไป ซึง่ สามารถแบ่ง
ประเภทของเครือ่ งดนตรีได้เป็ นกลุม่ ต่างๆ ดังนี้
1. เครื่องดนตรีประเภทเครื่องกระทบหรือเครื่อง
ตี (Idiophones)

ภาพที่ 5 เคตุ๊ก (Ketuk)

ภาพที่ 2 ก็องอาเก็ง (Gong – Ageng)
ที่มา : https://gamlan.files.wordpress.com
1.1 ก็องอาเก็ง (Gong Ageng) เป็ นฆ้องประเภท ส่วนบนของลูกฆ้องก็จะแบนกว่าเช่นกัน
แขวนกับขาตัง้ ทีม่ ขี นาดใหญ่ มีเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 1
เมตรขึน้ ไป ซึง่ ให้ความถีเ่ สียงทีต่ ่ำ� มาก โดยประมาณ 30-40
Hz
ที่มา : http://www.seasite.niu.edu
1.4 เคตุ๊ก (Ketuk) มีลกั ษณะเช่นเดียวกับเคนอง
(Kenong) แต่จะมีขนาดเล็กกว่า ส่วนใหญ่มใี บเดียววางบน
เชือกทีแ่ ขวนอยูบ่ นกล่องไม้เล็กๆ หรือวางบนไม้แกะสลักเป็ น
รูปกบ ข้อแตกต่างระหว่างเคตุ๊ก (Ketuk) กับเคนอง (Kenong)
คือ ขอบลูกฆ้องทีต่ ่างกัน ขอบของเคนอง (Kenong) จะสูงกว่า
ในขณะทีข่ อบของเคตุ๊ก (Ketuk) จะสัน้ และบางกว่า ส่วนฉัตร
 29

แบบนี้ หากตีโน้ตตัวใดลงไปแล้ว ต้องใช้มอื จับห้ามเสียง

กังวานพร้อมกันกับตีโน้ตตัวต่อไป

ภาพที่ 6 เคมยัง (Kempyang)

ที่มา : http://collections.nmmusd.org
1.5 เคมยัง (Kempyang) เป็ นฆ้องมีปมุ่ ขนาดเล็ก มี
ลูกฆ้อง 2 ลูก วางคูก่ นั โดยมีลกั ษณะป้อมเล็กกะทัดรัดกว่า เค
ตุ๊ก (Ketuk) และมีระดับเสียงทีส่ งู กว่า ใช้สำ� หรับระบบเสียง 1.8 เก็นเดอ (Gender) เป็ นระนาดโลหะ โดยวางเรียง
แบบเปล็อก (Pelog) เท่านัน้
ภาพที่ 7 โบนัง (Bonang)
ที่มา : http://collections.nmmusd.org
ภาพที่ 9 เก็นเดอ บารัง (Gender barung)
ที ่ ม า : https://homepagez.files.wordpress.com
กันเป็ นแผงบนราง เก็นเดอ (Gender) จะมี 3 ขนาด แบ่งตาม
ช่วงระดับเสียงสูงต�่ำ โดยขนาดใหญ่สดุ เรียกว่า “เก็นเดอ ปา
เนมบัง” (Gender panembung) ขนาดกลางเรียกว่าเก็นเดอ
บารัง (Gender barung) และขนาดเล็กเรียกว่า เก็นเดอ พาเน
รัส (Gender panerus) โดยทัวไปแล้ ่ วจะพบขนาดกลางและ
ขนาดเล็กมากกว่า ใช้ไม้ตหี วั กลมแบน ตีลงบนลูกระนาด และ
ใช้เทคนิคการห้ามเสียงทีซ่ บั ซ้อนมาก

1.6 โบนัง (Bonang) คือ ฆ้องราง มีลกู ฆ้องหลาย

ระดับเสียง วางเรียงกันเป็ นแถวยาวจ�ำนวน 2 แถว มี 10-12
ลูกฆ้อง ใช้ไม้ขนาดยาวพันเชือกหุม้ ปลายแบบไม้ฆอ้ งมอญ ตี
สลับมือซ้ายขวาหรือพร้อมกัน บรรเลงเป็ นท�ำนอง โบนัง ภาพที่ 10 กัมบัง (Gambang)
(Bonang) มี 3 ขนาด แบ่งตามช่วงเสียงสูงต�่ำ ขนาดทีใ่ หญ่ ที่มา : http://collections.nmmusd.org
ทีส่ ดุ เรียกว่าโบนัง ปาเนมบุง (Bonang panembung) ขนาด
กลางเรียกว่าโบนัง บารัง (Bonang barung) และขนาดเล็ก 1.9 กัมบัง (Gambang) มีลกั ษณะเหมือนกับระนาด
เรียกว่าโบนัง ปาเนรุส (Bonang panerus) ทีน่ ิยมใช้มากคือ ไม้ มี 17-23 ลูก ลูกระนาดท�ำด้วยไม้เนื้อแข็ง เช่น ไม้สนทะเล
ขนาดกลางและขนาดเล็ก ไม้บุนนาค (ไม้หมอนรถไฟ) แขวนบนรางไม้แกะสลักอย่าง
สวยงาม ไม้ตที ำ� ด้วยเขาควายมี 2 อัน ลูกระนาดในแต่ละชุดมี
ช่วงเสียงมากกว่า 3 ช่วงเสียง เวลาตีไม่ตอ้ งกดเสียง

ภาพที่ 8 ซารอน (Saron)

ทีม่ า : http://collections.nmmusd.org

1.7 ซารอน (Saron) คือ ระนาดเหล็ก มี 3 ขนาด ใช้
เล่นท�ำนองหลักของเพลง ขนาดใหญ่สดุ เรียกว่า ซารอน เดมุง
(Saron demung) ขนาดกลางเรียกว่าซารอน บารัง (Saron
barung) และขนาดเล็กเรียกว่าซารอน ปาเนรุส หรือเปกิง
(Saron panerus or Peking) แต่ละขนาดมีลกู ระนาด 7 ลูก (1
Octave) จึงมีเสียงทีล่ ดหลันกั
่ นไป ซารอน (Saron) ขนาดใหญ่
และกลางจะใช้ไม้ตี รูปร่างเป็ นค้อนไม้ หัวกลมมน ส่วนขนาด
เล็กใช้ไม้ตรี ปู ค้อนแหลมท�ำจากเขาสัตว์ ซารอน (Saron) ทัง้ 3
ภาพที่ 11 สเลนทุม (Slenthum)
ที่มา : http://www.mimo-db.eu
1.10 สเลนทุม (Slenthum) ระนาดท่อใหญ่ ลักษณะ
เป็ นลูกระนาดโลหะแผ่นบาง 7 ลูก วางเรียงเป็ นแผงบนราง มี
ท่อไม้ไผ่หรือท่อเหล็กรองรับข้างใต้เพือ่ ช่วยขยายความกังวาน
ของเสียงแบบระนาดฝรัง่ มีเสียงทุม้ ต�่ำใช้ไม้ตหี วั กลมแบน
ขนาดใหญ่ ใช้วธิ ตี แี ละห้ามเสียงแบบซารอน (Saron)
30

2 . เ ค รื่ อ ง ด น ต รี ป ร ะ เ ภ ท เ ค รื่ อ ง ส า ย 3. เครื่องดนตรีประเภทเครื่องเป่ า (Aerophones)

(Chordophones)

ภาพที่ 12 รีบบั (Rebab)

ที่มา : https://upload.wikimedia.org
2.1 รีบบั (Rebab) มีลกั ษณะคล้ายซอสามสายของ
ไทย โดยตัง้ เสียงเป็ นคู่ 5 คันชักอิสระจากตัวเครือ่ ง ในอดีต
กะโหลกซอจะท�ำและแกะจากไม้เนื้อแข็ง แต่ในปจั จุบนั ท�ำจาก
กะลามะพร้าว ในวงกาเมลันเต็มรูปแบบจะมีการใช้รบี บั
(Rebab) จ�ำนวน 2 คัน โดยตัง้ เสียงเป็ นระบบสเลนโดร
(Slendro) และระบบเปล็อค (Pelog) อย่างละคัน แต่การเล่น
นัน้ จะไม่เล่นทัง้ สองคันแบบพร้อมกัน
ภาพที่ 15 ซูลงิ (Suling)
ที่มา : http://3.bp.blogspot.com
3.1 ซูลงิ (Suling) คือ ขลุย่ ไม้ไผ่มปี าก ใช้เปา่ ในแนว
ดิง่ มีหลายขนาดต่างกันออกไป เป็ นเครือ่ งดนตรีทเ่ี ล่นเสียงสูง
ประดับประดาช่วงสัน้ ๆ โดยเล่นไม่ตรงจังหวะ ซึง่ ถือว่าเป็ น
เครื่องเป่าเพียงชนิดเดียวทีย่ งั พบเห็นประกอบอยู่ในวงกาเม
ลันปจั จุบนั
4 . เ ค รื่ อ ง ด น ต รี ป ร ะ เ ภ ท เ ค รื่ อ ง ห นั ง
(Membranophones)

ภาพที่ 13 เซเลมปงั (Celempung)

ที่มา : http://larkinam.com/litmimages/str213.jpg
2.2 เซเลมปงั (Celempung) เป็ นเครือ่ งดนตรี
ประเภททีใ่ ช้ดดี มีสาย 26 สาย จับคูเ่ ป็ น 13 คูเ่ สียง มีหย่อง
ตรงกลาง รูปลักษณะได้รบั อิทธิพลมาจากอาหรับ เป็ นเครือ่ ง
ดนตรีทป่ี ระกอบอยูใ่ นวงกาเมลัน หากเป็ นการรวมวงขนาด
ใหญ่และสมบูรณ์แบบ จะใช้เซเลมปงั (Celempung) จ�ำนวน 2
ตัว โดยจะตัง้ เสียงทัง้ แบบระบบแบบเปล็อค (Pelog) และแบบ
สเลนโดร (Slendro) หากเป็ นการรวมวงโดยทัวไปอาจจะมี ่ (Ketipung) กลองใบใหญ่และใบกลางจะวางตัง้ บนขาหยัง่ ส่วน
หรือไม่มกี ไ็ ด้
ภาพที่ 16 เก็นดัง (Kendang)
ที่มา : http://collections.nmmusd.org
4.1 เก็นดัง (Kendang) เป็ นกลองสองหน้าท�ำจากไม้
ขนุน ขึงตึงด้วยหนังวัวหรือแกะ มีหลายขนาดแตกต่างกัน โดย
ใบใหญ่สดุ เรียกว่าเก็นดัง เก็นดิง (Kendhang Kendhing) ใบ
กลางเรียกว่าซิบลอน (Ciblon) และใบเล็กเรียกว่าเคติปงั
ใบเล็กจะวางบนตักใช้มอื ตี โดยส่วนใหญ่เล่นโดยผูน้ �ำวงเพือ่
เป็ นการให้สญ
ั ญาณกับนักดนตรี ก�ำหนดการเปลีย่ นจังหวะ

ภาพที่ 14 เคซาปี (Kecapi)

ที่มา : http://peluangbisnis89.files.wordpress.com

2.3 เคซาปี (Kecapi) เป็ นเครือ่ งสายชนิดหนึ่งของชน

เผ่าบาตัก (Batak) อาศัยอยูใ่ นแถบเกาะสุมาตรา มีสาย 2 สาย
สูงประมาณ 31 นิ้ว บางอันด้านหัวและด้านท้ายมีการแกะสลัก
เป็ นรูปนักรบโบราณ ภาพที่ 17 เบ็ดฮัก (Bedhug)
ที่มา : http://collections.nmmusd.org

4.2 เบ็ดฮัก (Bedhug) เป็ นกลองสองหน้าขนาดใหญ่
หน้ากลองขึงด้วยหนังวัวหรือหนังควาย ยึดหน้ากลองโดยการ
ั่
ตอกหมุดฝงตรงขอบกลอง รูปร่างลักษณะเหมือนกับกลองทัด
ของไทย และใช้ไม้ตเี หมือนกลองทัวๆ ่ ไป โดยจะใช้บรรเลง
ร่วมในวงกาเมลัน มังแกง (Gamelan Munggang) ซึง่ เป็ นวง
ดนตรีแบบโบราณ บางโอกาสใช้ตปี ระกอบการเต้นทีเ่ รียกว่า
Male Combat Dance หรือใช้ในการประกอบเพลงละครฟ้อนร�ำ
การรวมวงกาเมลัน (Gamelan ensembles)
การรวมวงกาเมลัน (Gamelan ensembles) จะมี
การน�ำเอาเครือ่ งดนตรี 2 กลุม่ เข้ามาประกอบ ดังนี้
1. กลุม่ เครือ่ งหนัก จะมีเสียงทีค่ อ่ นข้างทุม้ และ
ดัง ประกอบด้วย เก็มปูลและก็องอาเก็ง (Kempul and Gong
ageng) เคนอง (Kenong) เคตุ๊ก (Ketuk) เคมยัง (Kempyang)
โบนัง (Bonang) และซารอน (Saron) นอกจากนี้ ยังมีเครือ่ ง
ดนตรีประเภทกลองอีกหลายขนาด เช่น เก็นดัง เก็นดิง
(Kendhang Kendhing) ซิบลอน (Ciblon) เคติปงั (Ketipung)
และเบ็ดฮัก (Bedhug) เป็ นต้น
2. กลุม่ เครือ่ งเบา จะมีเสียงทีค่ อ่ นข้างเบานุ่ม
นวล ประกอบด้วย กัมบัง (Gambang) ซูลงิ (Suling) รีบบั
(Rebab) เซเลมปงั (Celempung) ซิเตอร์ (Siter) สเลนทุม
(Slenthum) เก็นเดอ (Gender) เป็ นต้น
ทัง้ นี้ วงกาเมลัน (Gamelan ensembles) เครือ่ งหนัก
เสียงดัง จะเป็ นกลุม่ เครือ่ งดนตรีทน่ี �ำไปใช้ในการประโคมใน
พิธมี งคลต่างๆ โดยใช้บรรเลงในปริมณฑลของราชส�ำนัก เรียก
ว่า “เกราติน” (Keratin) และตามสถานทีเ่ ป็ นทางการทัวไป ่ ของชวาจะต่างจากอังกะลุงไทย คือ จะมีแค่ 2 กระบอก แต่ของ
รวมถึงเป็ นวงที่ใช้ประโคมส�ำหรับการร่ายร�ำชัน้ สูงและการ
แสดงหนังเงาของวงวายัง กูลติ (Wayang Kulit) ในฉากทีเ่ น้น
ความดุเดือดเร้าใจ ส่วนกลุม่ เครือ่ งเบาเสียงเบา จะใช้ประกอบ
การขับร้องเดีย่ วของนักร้อง การอ่านท�ำนองเสนาะทีเ่ รียกว่า
“มาคาปตั ” (Macapat) ประกอบการเล่นเพลงแสดงทักษะชัน้
สูงและการแสดงหนังเงาในฉากทีเ่ น้นความสงบสุขุมหรือการ
บรรยายทีต่ อ้ งใช้สมาธิในการฟงั สูง ท�ำนองทีพ่ วกเครือ่ งเบา
เล่นมักจะเป็ นท�ำนองทีส่ วยงาม ในขณะทีท่ ำ� นองทีพ่ วกเครือ่ ง
เสียงดังบรรเลงมักจะเป็ นท�ำนอกหลักและเสียงตกส�ำคัญของ
เพลง
นอกจากการรวมวงในราชส�ำนักแล้ว ในรูปแบบของ
การเล่นดนตรีของชาวบ้าน ก็มกี ารรวมวงทีห่ ลากหลายเช่นกัน
ข้อแตกต่างทีส่ ำ� คัญประการหนึ่งก็คอื วงดนตรีกาเมลัน
(Gamelan ensembles) แบบชาวบ้าน มักจะไม่ได้มเี ครือ่ ง
ดนตรีสมั ฤทธิเป็ ์ นหลักแบบราชส�ำนัก แต่จะใช้วสั ดุพน้ื บ้านที่
ส�ำคัญก็คอื ไม้ไผ่ (Bamboo) ซึง่ ได้เข้ามาเป็ นวัสดุพน้ื บ้านที่
ชาวบ้านน�ำมาใช้ประกอบเป็ นเครือ่ งดนตรี จนกลายมาเป็ น
วัฒนธรรมทีเ่ รียกว่า Bamboo culture ซึง่ ก็เป็ นเอกลักษณ์ท่ี
ส�ำคัญอีกประการหนึ่งของวิถชี วี ติ ในชนบทแถบเอเชียตะวัน
ออก (Terry Miller and Andrew Shahriari, 2006 : 144-145)
ลักษณะวงดนตรีพน้ื เมืองบนเกาะชวา
วงดนตรีพน้ื เมืองบนเกาะชวากลาง ประกอบด้วย
1. วงกาเมลัน บัมบัง (Gamelan bumbung)
ประกอบด้วย ปล่องไม้ไผ่ทใ่ี ช้เคาะจ�ำนวนมาก โดยมีขนาดที่
31
แตกต่างๆ กัน และมีระดับเสียงทีต่ ่างกัน ระนาดกัมบัง
(Gambang) หลายช่วงเสียง เซเลมปงั (Celempung) และกล
องเก็นดัง (Kendang)
2. วงกาเมลัน เจมบลัง (Gamelan
jemblung) ประกอบด้วย ปี่ไม้ไผ่บมั บัง (Bumbung) ซารอน
(Saron) เคนอง (Kenong) เคตุ๊ก (Ketuk) ปล้องไม้ไผ่ใช้เคาะ
และกลองเก็นดัง (Kendang)
3. วงกาเมลัน กัมเบง (Gamelan gumbeng)
ประกอบด้วย ปี่ไม้ไผ่บมั บัง (Bumbung) ปล้องไม้ไผ่ใช้เคาะ
และเครื่องสายทีข่ งึ สายบนกระบอกไผ่ใช้ไม้ตที ส่ี ายเรียกว่าเค
เต็ง เคเต็ง (Keteng – Keteng)
นอกจากนี้ ยังพบว่ามีวงดนตรีพน้ื บ้านอืน่ ๆ อีก เช่น
วงคาลุง (Calung) ใช้ระนาดทีเ่ รียกว่ากาลุง 3 ตัว กลองเก็นดัง
(Kendang) และปี่ไม้ไผ่เสียงต�่ำแทนฆ้อง หรือ วงเคโตปรัก
(Ketoprak) ใช้ในการแสดงการละเล่นของชาวบ้าน มีการ
พัฒนาจากการใช้เพียงสากต�ำข้าว 3 – 5 แท่ง ในระดับเสียง
ต่างๆ กัน และขลุย่ ซูลงิ (Suling) มาผสมเครือ่ งดนตรี เช่น
ฆ้องเคนอง (Kenong) กลองเก็นดัง (Kendang) และซอรีบบั
(Rebub) เป็ นต้น วัฒนธรรมไม้ไผ่ในวงพืน้ บ้านอีกชนิดทีพ่ บ
ได้ทวไปในหมู
ั่ เ่ กาะอินโดนีเซียก็คอื วงอังกะลุง (Angklung
ensemble) โดยอังกะลุง เป็ นเครือ่ งดนตรีดงั ้ เดิมของชวา ท�ำ
ด้วยกระบอกไม้ไผ่มขี นาดต่างๆ และในปจั จุบนั ได้มกี ารพัฒนา
ปรับเสียงของอังกาลุงให้เป็ นแบบตะวันตก คือ มีระบบครึง่
เสียง (Semitone) ซึง่ สามารถเขย่าเป็ นคูเ่ สียงและคอร์ดได้ใน
ชิ้นเดียวกันและยังเป็ นเครื่องดนตรีชนิดเดียวกันกับอังกะลุง
ของไทยทีไ่ ทยได้รบั เอาแบบอย่างมาจากอินโดนีเซีย อังกะลุง
ไทยมี 3 กระบอก โดยการถือด้วยมือแล้วใช้อกี มือแกว่งไป
ข้างๆ ไม่ใช้การเขย่าแบบของไทย วงดนตรีพน้ื บ้านมักจะใช้
ตัง้ แต่ 4 ตัวขึน้ ไป จนถึงวงขนาดใหญ่ทม่ี มี ากกว่า 40 ชิน้ ใน
ปจั จุบนั
วงดนตรีพน้ื เมืองในชวาตะวันตก
เขตชวาตะวันตก จะเป็ นวัฒนธรรมดนตรี
ของชาวซุนดรา (Sudanese music) วงกาเมลันแบบซุนดรา
จะใช้เครือ่ งดนตรีของชวากลาง คือ ซารอน (Saron) กัมบัง
(Gambang) โบนิง (Boning) เก็นเดอ (Gender) ฆ้องขนาด
ใหญ่ (Gong) หรือ ฆ้องเก็มปูล (Kempul) นอกจากนัน้ ยังใช้
เครือ่ งดนตรีประเภทจะเข้ (Zither) ทีเ่ รียกว่าคาซาปี (Kacapi)
ขลุย่ ซูลงิ (Suling) ซอรีบบั (Rebub) และซอไม้ทเ่ี รียกว่าทารา
วังซา (Tarawangsa)
วงดนตรีพน้ื เมืองในชวาตะวันออก
เขตชวาตะวันออก มักเรียกรูปแบบของ
ดนตรีราชส�ำนักว่า กาเมลัน ฮาลัส (Gamelan halus) ซึง่
เป็ นการรวมวงแบบเดียวกันกับวงดนตรีราชส�ำนักในชวากลาง
และจะเรียกวงกาเมลันพืน้ บ้านว่ากาเมลัน คาเซอ (Gamelan
kaser) วงดนตรีประเภทคาเซอ (Kaser) นี้ มักจะแบ่งไปตาม
การละเล่นหรือการแสดงต่างๆ เช่น กาเมลัน เรยอก (Gamelan
reyog) จะใช้ประกอบการแสดงเรยอก ซึง่ ประกอบด้วย ปี่เซล
อมเปต (Selompret) อังกะลุง 2 ตัว กลองสามชนิด คือ เก็นดัง
(Kendang) เทอบัง (Terbang) เคติปงั (Ketipung) เคนอง
(Kenong) และเคตุ๊ก (Ketuk) นอกจากนี้ ยังมีวงดนตรีทเ่ี รียก
32
ว่ากาเมลัน ซาโรเนน (Gamelan saronen) ทีใ่ ช้สำ� หรับในการ
แข่งขันวัวชนของชาวชวาตะวันออก โดยมีเครือ่ งดนตรีชนิด
ต่างๆ เช่น ปี่ซาโรเนน (Saronen) เคตุ๊ก (Ketuk) เก็นดัง
(Kendang) และขลุย่ บัมบัง (Bumbung)
นอกจากวงดนตรีพ้นื บ้านดังกล่าวข้างต้นในทัวทุ ่ ก
ภูมภิ าคของเกาะชวาแล้ว ยังปรากฏพบลักษณะของการรวม
วงดนตรีในรูปแบบง่ายๆ เพือ่ ใช้ในการบรรเลงเพลงพืน้ บ้าน
ทัวไปอี
่ กมากมาย ตามประเพณีและวัฒนธรรมของหมูบ่ า้ น
หรือกลุม่ ชนต่างๆ ตลอดจนการน�ำเอาเครือ่ งดนตรีตะวันตก
ต่างๆ เข้ามาผสมผสาน รวมถึงเครือ่ งดนตรีจากอาหรับ อินเดีย
และจีน เป็ นทีน่ ่าสังเกตว่า ดนตรีในชวาจะไม่มกี ารใช้แคน ซึง่
เป็ นเครื่องดนตรีลมทีอ่ าศัยการสันของลิ
่ น้ ทีเ่ ป็ นโลหะมักจะท�ำ
จากเงินหรือสัมฤทธิ ์ ดังนัน้ วัฒนธรรมดนตรีแคน จึงมิได้ขา้ ม
ทะเลไปถึงยังหมูเ่ กาะชวา อินโดนีเซีย แต่พบการใช้แคนใน
กลุม่ คาบสมุทรมลายูและเกาะบอร์เนียว ไปจนถึงภาคพืน้ ที่
เป็ นแผ่นดินใหญ่ของทวีปเอเชียเท่านัน้ (Terry Miller and
Andrew Shahriari, 2006: 148-149)
ระบบเสียงกาเมลัน (Gamelan Tuning Systems)
ระบบเสียงดนตรีของวงกาเมลัน (Gamelan) ประเทศ
อินโดนีเซีย มีลกั ษณะทีแ่ ตกต่างจากระบบเสียงดนตรีของ
ตะวันตก เช่นเดียวกับลักษณะทางดนตรีของกลุม่ ประเทศ
ต่างๆ ในภูมภิ าคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ กล่าวคือการตัง้ เสียง
ตารางที่ 1 ตารางเปรียบเทียบระบบเสียงสเลนโดร (Slendro) กับระบบเสียงโครมาติก (Chromatic)
ที่มา : ปญั ญา รุง่ เรือง. (2551). เอกสารประกอบการสอนวิชาดนตรีในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
ตารางที่ 2 เปรียบเทียบระดับเสียงระหว่างระบบเสียงสเลนโดร (Slendro) กับระบบเสียงโครมาติก (Chromatic)
ที่มา : ตารางโดยผูเ้ ขียน อาทิตย์ โพธิศรี
์ ทอง
ของดนตรี จะขึน้ อยูก่ บั กลุม่ วัฒนธรรมต่างๆ ทีจ่ ะสามารถ
แสดงเอกลักษณ์ ของกลุ่มชาติพนั ธุ์ตนเองได้จากเสียงโหมด
(Mode) และบันใดเสียง (Scale) การตัง้ เสียงให้เข้ากันมักเป็ น
อิทธิพลทีม่ าจากตระกูลของนักดนตรี กลุม่ ช่างดนตรี หมูบ่ า้ น
กลุม่ ชน ตลอดจนราชส�ำนักทีส่ ำ� คัญๆ เป็ นหลัก นอกจากนี้
ภาษาของแต่ละเชือ้ ชาติ ก็ยงั ส่งผลต่อระบบเสียงดนตรี ถึง
แม้วา่ บางระบบเสียงดนตรีอาจดูคล้ายกันมาก แต่ในด้าน
ความถีแ่ ล้วแตกต่างกันออกไป โดยระบบเสียงดนตรีของ
อินโดนีเซีย จะแบ่งออกเป็ น 2 ประเภท คือ สเลนโดร (Slendro)
และ เปล็อค (Pelog) (Terry Miller and Sean William, 1998:
656-657)
1. ระบบเสียงแบบสเลนโดร (Slendro)
เป็ นระบบเสียงทีม่ คี วามเก่าแก่ทส่ี ดุ โดย
สัน นิ ษ ฐานว่ า น่ า จะมีก ารเริ่ ม ต้ น ใช้ ง านมาตัง้ แต่ ใ นสมัย
ศตวรรษที่ 6-7 ซึง่ พัฒนามาจากระบบ 3 เสียงเดิม โดยในหนึ่ง
ช่วงเสียง (Octave) จะแบ่งออกเป็ น 5 เสียง (Pentatonic
Scale) โดยเสียงทุกเสียง เกือบจะมีระยะความห่างของเสียง
เท่าๆ กันหมด เสียงทีเ่ กิดขึน้ จะให้ความรูส้ กึ มีชวี ติ ชีวาและ
โดยปกติแล้ว ระบบเสียงแบบสเลนโดร (Slendro) นี้ จะใช้
ประกอบการแสดงหนังตะลุงหรือหุ่นกระบอกในเรื่องรามาย
ณะและมหาภารตะเป็ นส่วนใหญ่ โดยลักษณะของระบบเสียง
แบบสเลนโดร (Slendro) จะมีลกั ษณะโครงสร้างของเสียงเมือ่
เทียบกับระบบเสียงแบบโครมาติก (Chromatic) ของดนตรี
ตะวันตก ตามระบบการวัดแบบ Cent จะได้ ดังนี้
 33

2. ระบบเสียงแบบเปล็อค (Pelog)
ค�ำว่า “เปล็อค” (Pelog) เป็ นค�ำทีเ่ พีย้ นมาจากค�ำว่า “เปแล็ก” (Pelag) ซึง่ เป็ นภาษาชวาดัง้ เดิม หมายถึง ดี
สวยงาม วิจติ ร ใช้เรียกระบบเสียงทีพ่ ฒ
ั นามาจากระบบสเลนโดร (Slendro) โดยมีการเริม่ ใช้มาตัง้ แต่สมัยศตวรรษที่ 12 โดยหนึ่ง
ช่วงเสียง (Octave) แบ่งออกเป็ น 7 เสียงย่อย เสียงทีเ่ กิดขึน้ จะมีลกั ษณะคล้ายกับระบบเสียงไมเนอร์ (Minor) ของดนตรีตะวันตก
โดยลักษณะของระบบเสียงเปล็อค (Pelog) จะมีลกั ษณะโครงสร้างของเสียงเมือ่ เทียบกับระบบเสียงแบบโครมาติก (Chromatic)
ของดนตรีตะวันตก ตามระบบการวัดแบบ Cent จะได้ ดังนี้

ตารางที่ 3 เปรียบเทียบระบบเสียงเปล็อค (Pelog) กับระบบเสียงโครมาติก (Chromatic)

ที่มา : ปญั ญา รุง่ เรือง. (2551). เอกสารประกอบการสอนวิชาดนตรีในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

ตารางที่ 4 เปรียบเทียบระดับเสียงระหว่างระบบเสียงเปล็อค (Pelog) กับระบบเสียงโครมาติก (Chromatic)

ที่มา : ตารางโดยผูเ้ ขียน อาทิตย์ โพธิศรี

์ ทอง

ระบบกลุ่มเสียง (Mode) 1.2 ปาเต็ด เนม (Patet Nem)

ใช้เสียงต�ำแหน่งที่ 2-1-6-5
ระบบกลุม่ เสียง (Mode) ของดนตรีกาเมลัน 1.3 ปาเต็ด บารัง (Patet barang)
(Gamelan) จะมีการสร้างกลุม่ เสียงทัง้ ของระบบแบบสเลนโดร ใช้เสียงต�ำแหน่งที่ 3-2-7-6
(Slendro) และแบบเปล็อค (Pelog) เพือ่ ใช้ในการบรรเลงเพลง การแบ่งกลุม่ เสียง (Mode) ในระบบเสียงของดนตรี
โดยแยกออกเป็ นระบบละ 3 รูปแบบ ดังนี้ อินโดนีเซียจะมีอยูห่ ลายรูปแบบ ทัง้ นี้ เพราะการแสดงหนัง
1. กลุม่ เสียง (Mode) ระบบสเลนโดร (Slendro) ของชวาและการบรรเลงดนตรีในแต่ละกลุม่ เสียง (Mode) จะ
แบ่งได้ ดังนี้ ต้องมีความสัมพันธ์กบั ช่วงเวลาและสถานที่ ส่วนการเปลีย่ น
1.1 ปาเต็ด เนม (Patet Nem) ระบบเสียงจะสามารถช่วยเปลีย่ นอารมณ์ความรูส้ กึ ของผูฟ้ งั
ใช้เสียงต�ำแหน่งที่ 6-5-3-2 ดนตรีได้ ทัง้ นี้ โดยปกติ ปาเต็ด (Patet) แต่ละระบบของระบบ
1.2 ปาเต็ด เซนโก (Patet Sango) เสียงแบบสเลนโดร (Slendro) จะใช้บรรเลงช่วงเวลาย�่ำค�่ำถึง
ใช้เสียงต�ำแหน่งที่ 2-1-6-5 รุง่ สาง บางปาเต็ด (Patet) อาจจะใช้บรรเลงยาวเป็ นพิเศษแตก
1.3 ปาเต็ด แมนยูรา (Patet Manyura) ต่างกันไป (Terry Miller and Sean William, 1998: 657)
ใช้เสียงต�ำแหน่งที่ 3-2-1-6
2. กลุม่ เสียง (Mode) ระบบเปล็อค (Pelog)) อัตราจังหวะ (Tempo) ของวงดนตรีกาเมลัน (Gamelan
แบ่งได้ ดังนี้ Ensemble)
1.1 ปาเต็ด ลิมา (Patet Lima)
ใช้เสียงต�ำแหน่งที่ 5-4-2-1 หรือ 5-3-2- อัตราจังหวะ (Tempo) ของวงดนตรีกาเมลัน
1 (Gamelan Ensemble) ได้มกี ารก�ำหนดรูปแบบและกรอบของ
34
อัตราจังหวะไว้อย่างชัดเจน โดยอัตราจังหวะต่างๆ นัน้ จะถูก
ก� ำ หนดด้ ว ยกลุ่ ม เครื่ อ งดนตรี ป ระเภทกลองเก็ น ดั ง
(Kendhang) และกลุม่ เครือ่ งประกอบจังหวะต่างๆ เช่น เคนอง
(Kenong) เก็มปูล (Kempul) ฆ้อง (Gong) เคมยัง (Kempyang)
เป็ นต้น โดยอัตราจังหวะแต่ละประเภทนัน้ จะต้องมีความ
สัมพันธ์กบั ลักษณะของท่วงท�ำนองทีเ่ ป็ นท�ำนองหลัก ซึง่ อัตรา
จังหวะนัน้ ชาวชวาจะเรียกว่า “อิรามะ” (Irama) โดยสามารถ
แบ่งออกเป็ น 5 ระดับ ดังนี้
1. อัตราจังหวะไอรามะ ลันกา (Irama Lancar)
เป็ นลักษณะอัตราจังหวะทีม่ คี วามเร็วมากทีส่ ดุ โดยจะต้องเล่น
ท�ำนองเพลงให้ได้ 2 ตัวโน้ต ต่อการตีเครือ่ งควบคุมจังหวะ 1
ครัง้
2. อัตราจังหวะไอรามะ ทังกัง (Irama
Tanggung) เป็ นลักษณะอัตราจังหวะทีม่ คี วามเร็วระดับปาน
ตารางที่ 5 อัตราจังหวะ (Tempo) ของวงดนตรีกาเมลัน (Gamelan Ensemble)
ที่มา : https://en.wikipedia.org/wiki/Irama
บทสรุป
ประเทศอินโดนีเซีย เป็ นประเทศทีม่ คี วามหลาก
หลาย ประกอบไปด้วยดินแดนสองส่วนใหญ่ คือ ดินแดนภาค
พืน้ ทวีป (Mainland Southeast Asia) และดินแดนภาคพืน้
มหาสมุทร (Peninsular Southeast Asia) มีหมูเ่ กาะต่างๆ
มากมายกว่า 17,508 เกาะ และมีประชากรกระจายตัวกันอยู่
ในหมูเ่ กาะต่างๆ อยูเ่ ป็ นจ�ำนวนมาก และเนื่องด้วยลักษณะ
ทางภูมศิ าสตร์ทม่ี คี วามแตกต่างกันมาก จึงท�ำให้ประเทศ
อินโดนีเซียมีความหลากหลายทางด้านวัฒนธรรม ความเป็ น
อยู่ เชือ้ ชาติ ศาสนา และวิถชี วี ติ แต่สงิ่ หนึ่งทีส่ ะท้อนให้เห็นถึง
เอกลัก ลัก ษณ์ แ ละความเป็ น ประเทศอิน โดนี เ ซีย ได้อ ย่ า ง
ชัดเจนก็คอื “กาเมลัน” (Gamelan)
กาเมลัน (Gamelan) คือ วงดนตรีประจ�ำชาติของ
ประเทศอินโดนีเซีย เป็ นวงดนตรีทม่ี เี อกลักษณ์ทงั ้ ทางด้าน
เครื่องดนตรีและรูปแบบการบรรเลงที่มคี วามประณีตงดงาม
ตามแบบวิถชี วี ติ ของชนชาวอินโดนีเซีย โดยเครือ่ งดนตรีของ
วงกาเมลัน (Gamelan) เป็ นเครือ่ งดนตรีทพี ฒ ั นามาจากโลหะ
ไม้ ไม้ไผ่ และหนังวัว ซึง่ เป็ นวัสดุทม่ี อี ยูใ่ นพืน้ ที่ ซึง่ เมือ่ แบ่ง
ตามระบบของฮอนบอสเทล - ซัคส์ (Hornbostel – Sachs) จะ
พบว่ามีทงั ้ หมด 4 ประเภท คือ 1) ประเภทเครือ่ งกระทบหรือ
เครือ่ งตี 2) ประเภทเครือ่ งสาย 3) ประเภทเครือ่ งเปา่ และ 4)
ประเภทเครือ่ งหนังโดยการรวมวงกาเมลัน (Gamelan
กลาง โดยจะต้องเล่นท�ำนองเพลงให้ได้ 4 ตัวโน้ต ต่อการตี
เครือ่ งควบคุมจังหวะ 1 ครัง้
3. อัตราจังหวะไอรามะ ดาโดส หรือ ดาดิ (Irama
dados or dadi) เป็ นลักษณะอัตราจังหวะระดับปานกลางไม่ชา้
และเร็วจนเกินไป โดยจะต้องเล่นท�ำนองเพลงให้ได้ 8 ตัวโน้ต
ต่อการตีเครือ่ งควบคุมจังหวะ 1 ครัง้
4. อัตราจังหวะไอรามะ ไวเลท (Irama Wilet)
เป็ นลักษณะอัตราจังหวะระดับทีค่ อ่ นข้างช้าไม่รบี ร้อน โดยจะ
ต้องเล่นท�ำนองเพลงให้ได้ 16 ตัวโน้ต ต่อการตีเครือ่ งควบคุม
จังหวะ 1 ครัง้
5. อัตราจังหวะไอรามะ รังเคป (Irama rangkep)
เป็ นลักษณะอัตราจังหวะทีอ่ ยูใ่ นระดับช้ามาก โดยจะต้องเล่น
ท�ำนองเพลงให้ได้ 32 โน้ต ต่อการตีเครือ่ งควบคุมจังหวะ 1
ครัง้
ensembles) นัน้ พบว่า ได้มกี ารน�ำเอาเครือ่ งดนตรี 2 กลุม่
เข้ามาประกอบรวมกันเป็ นวงดนตรีขน้ึ มา คือ กลุม่ เครือ่ ง
ดนตรีเครือ่ งหนักทีม่ เี สียงค่อนข้างทุม้ ดัง และกลุม่ เครือ่ งดนตรี
เครือ่ งเบาทีม่ เี สียงทีค่ อ่ นข้างเบานุ่มนวล
ส�ำหรับระบบเสียง (Tuning Systems) ของวงดนตรี
กาเมลัน (Gamelan Ensemble) ก็ถอื ว่ามีความโดดเด่นเป็ น
เอกลักษณ์เฉพาะตัว โดยจะแบ่งระบบเสียงทีใ่ ช้ในการบรรเลง
ออกเป็ น 2 ระบบตามงานแสดงหรือพิธกี าร คือ ระบบสเลนโดร
(Slendro) ซึง่ เป็ นระบบเสียงทีม่ คี วามเก่าแก่ทส่ี ดุ โดยในหนึ่ง
ช่วงทบเสียง (Octave) จะแบ่งเสียงออกเป็ น 5 เสียง
(Pentatonic Scale) โดยเสียงทุกเสียงจะมีระยะห่างของเสียง
เท่ากันหมด ซึง่ ระบบนี้จะมีลกั ษณะการวางระบบเสียงเช่น
เดียวกับระบบเสียงของไทยในบางบทเพลง คือ ระบบ 5 เสียง
(Pentatonic Scale)และระบบเสียงแบบเปล็อค (Pelog)
เป็ นการพัฒนาระบบเสียงมาจากระบบสเลนโดร (Slendro)
โดยในหนึ่งช่วงทบเสียง (Octave) จะแบ่งออกเป็ น 7 เสียง
(Heptatonic scale) โดยมีระยะความห่างของเสียงทีแ่ ตกต่าง
กัน ส�ำหรับกลุม่ เสียง (Mode) ของวงดนตรีกาเมลัน (Gamelan
Ensemble) จะมีกลุม่ เสียงทีห่ ลากหลายทัง้ ของระบบสเลนโดร
(Slendro) และระบบเปล็อค (Pelog) โดยแยกออกเป็ นระบบ
ละ 3 รูปแบบ คือ 1) กลุม่ เสียง (Mode) ระบบสเลนโดร
(Slendro) ประกอบด้วย ปาเต็ด เน็ม (Patet Nem) ปาเต็กลด
ซานโก (Patet Sango) และปาเต็ด แมนยูรา (Patet Manyura)
 35

และ 2) กลุม่ เสียง (Mode) ระบบเปล็อค (Pelog) ประกอบด้วย

ปาเต็ด ลิมา (Patet Lima) ปาเต็ด เน็ม (Patet Nem) และปา
เต็ด บารัง (Patet barang) ส่วนอัตราจังหวะ (Tempo) ของวง
ดนตรีกาเมลัน (Gamelan Ensemble) แบ่งออกเป็ น 5 ระดับ
จากเร็วไปช้า คือ ไอรามะ ลันกา (Irama Lancar) ไอรามะ แทง
กัง (Irama Tanggung) ไอรามะ ดาโดส หรือ ดาดิ (Irama
dados or dadi) ไอรามะ ไวเลท (Irama Wilet) และไอรามะ รัง
เคป (Irama rangkep) จากทีก่ ล่าวมาทัง้ หมดในข้างต้น เป็ น
เพียงการน�ำเสนอข้อมูลเพียงส่วนน้อยเท่านัน้ แต่กส็ ามารถ
สะท้อนให้เห็นถึงความเป็ นเอกลักษณ์ ของวงดนตรีกาเมลัน
(Gamelan Ensemble) รวมถึงประโยชน์ทางด้านการศึกษาได้
เป็ นอย่างดี โดยยังมีขอ้ มูลอีกมากมายทีย่ งั รอการศึกษา
ค้นคว้าทัง้ ทางด้านประวัตคิ วามเป็ นมา การสร้างเครือ่ งดนตรี
รูปแบบวิธกี ารบรรเลง หรือการประพันธ์เพลง เป็ นต้น ทัง้ นี้ ก็
เพื่อให้เกิดความเข้าใจและประโยชน์ สูงสุดในด้านการศึกษา
ค้นคว้าทางมานุษยดุรยิ างควิทยา (Ethnomusicology) ขัน้ ที่
สูงยิง่ ขึน้ ต่อไป

เอกสารอ้างอิง
จรรย์สมร ผลบุญ. (2558, มกราคม-มิถุนายน). วิวฒ ั นาการ
วัฒ นธรรมการแสดงของคนไทยเชื้อ สายมลายูใ น
จังหวัดชายแดนภาคใต้. วารสารสถาบัน
วัฒนธรรมและศิ ลปะ. 16 (2): 100-115.
Pholboon, Jansamorn. (2015, January–June). Evolution
of Thai - Malay u’s Performances in Border
Provinces of Southern Thailand. Institute of
Culture and Arts Journal. 16 (2): 100-115.
ั
ปญญา รุง่ เรือง. (2551). ประวัติการดนตรีไทย. พิมพ์ครัง้ ที่
5. กรุงเทพมหานคร : ไทยวัฒนาพานิช
Rungrueng, Panya. (2009). Thailand music history. (5th
ed.). Bangkok: Thaiwattanapanit
_________. (2551). หลักวิ ชามานุษยดุริยางควิ ทยา.
กรุงเทพมหานคร : มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
_________. (2009). Technicality Ethnomusicology.
Bangkok: Kasetsart University
_________ . (2551). เอกสารประกอบการสอนวิ ชาดนตรี
ในเอเชียตะวันออกเฉี ยงใต้. กรุงเทพมหานคร :
มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
_________. (2009). The Course Outline of Music in
Southeast Asia. Bangkok: Kasetsart University
Terry E.Miller and Andrew Shahriari. (2006). World Music
A Global Journey. New York: Taylor & Francis
Group, LLC
Terry E.Miller and Scan Williams. (1998). The Garland
Encyclopedia of World Music. Volume 4
Southeast Asia. New York: Garland publishing,
INC