Giáo Trình Lò Hơi - Phần 2 - 1153023

Ch−¬ng 6.
Qu¸ tr×nh thñy ®éng trong lß h¬i
6.1 B¶n chÊt vµ ý nghÜa cña sù tuÇn hoµn n−íc trong lß h¬i.
ChÕ ®é nhiÖt ®é cña èng ®−îc ®èt nãng.
Sù lµm viÖc tin cËy cña thiÕt bÞ lß h¬i yªu cÇu ph¶i tæ chøc ®óng ®¾n çc qu¸
tr×nh x¶y ra trong phÇn h¬i n−íc cña lß tøc lµ çc qu¸ tr×nh bªn trong lß ®Ó ®¶m b¶o
cho nhiÖt ®é v¸ch èng kim lo¹i gÇn nhÊt víi nhiÖt ®é cña m«i chÊt. Mét trong nh÷ng
qu¸ tr×nh quan träng Êy lµ sù tuÇn hoµn cña n−íc, nã t¹o ra sù chuyÓn ®éng liªn tôc
cña n−íc vµ hçn hîp h¬i n−íc trong lß vµ kÕt qu¶ lµ cã thÓ thu nhiÖt tõ bÒ mÆt kim
lo¹i víi c−êng ®é cao.
ë bé h©m n−íc vµ bé qu¸ nhiÖt th× sù chuyÓn
®éng cña n−íc vµ h¬i lµ do t¸c dông c−ìng bøc cña
b¬m hay hiÖu ¸p suÊt gi÷a h¬i trong bao h¬i vµ trong
bé qu¸ nhiÖt. Trong bÒ mÆt ®èt sinh h¬i sù chuyÓn
®éng cña n−íc vµ hçn hîp h¬i n−íc lµ do t¸c dông
c−ìng bøc cña b¬m tuÇn hoµn hoÆc do chªnh lÖch
khèi l−îng riªng cña m«i chÊt ®−îc ®èt nãng vµ
kh«ng ®−îc ®èt nãng tøc lµ tuÇn hoµn tù nhiªn. VÝ dô
vÒ mét vßng tuÇn hoµn tù nhiªn ®¬n gi¶n ®−îc biÓu
diÔn trong h×nh vÏ 6.1.
Vßng tuÇn hoµn lµ mét vßng kÝn gåm bao
h¬i çc èng ®Êu song song vµ èng gãp. Trong vßng
tuÇn hoµn hçn hîp h¬i n−íc chØ chuyÓn ®éng trong
H×nh 6.1.S¬ ®å vßng tuÇn
mét phÇn cña vßng tuÇn hoµn v× trong bao h¬i trªn
hoµn tù nhiªn ®¬n gi¶n.
htb lµ chiÒu cao vßng tuÇn hay èng gãp trªn çc bät h¬i t¸ch ra khái n−íc, cßn
hoµn; hkdn lµ chiÒu cao n−íc l¹i tiÕp tôc tuÇn hoµn nhiÒu lÇn trong vßng.
®o¹n èng kh«ng ®èt nãng; Thùc ra vßng tuÇn hoµn thùc tÕ phøc t¹p h¬n,
hs lµ chiÒu cao cña ®iÓm nh−ng khi çc èng ®−îc ®èt nãng nh− nhau vµ cã çc
b¾t ®Çu s«i; hdn lµ chiÒu kÝch
cao ®o¹n èng cã ®èt nãng.
th−íc nh− nhau th× ta còng cã thÓ coi nã nh− mét vßng tuÇn hoµn ®¬n gi¶n.
Sù lµm viÖc tin cËy cña çc bÒ mÆt ®èt ®−îc x¸c ®Þnh bëi chÕ ®é nhiÖt ®é cña
kim lo¹i èng. Khi t¨ng nhiÖt ®é th× søc bÒn cña kim lo¹i gi¶m ®i. Mçi lo¹i thÐp cã
mét nhiÖt ®é giíi h¹n cho phÐp, khi v−ît nhiÖt ®é Êy trong thêi gian dµi cã thÓ dÉn
®Õn h− háng èng. èng còng cã thÓ bÞ h− háng khi nhiÖt ®é v¸ch cña nã bÞ dao ®éng
mét çch hÖ thèng mÆc dï nhiÖt ®é v¸ch thÊp h¬n nhiÖt ®é giíi h¹n cho phÐp, v× dao
®éng nhiÖt ®é mµ sinh ra nh÷ng néi øng suÊt bæ sung, khi sè chu kú dao ®éng kh¸ lín
th× øng suÊt nµy lµm h− háng kim lo¹i do hiÖn t−îng mái.
Møc ®é lµm viÖc tin cËy cña bÒ mÆt ®èt ®−îc x¸c ®Þnh bëi ®é lµm viÖc tin cËy
cña mäi èng ®Êu song song. NÕu mét èng nµo ®ã lµm viÖc kh«ng tin cËy th× sù lµm
viÖc cña toµn bÒ mÆt ®èt lµ kh«ng tin cËy. Do ®ã chÕ ®é lµm viÖc cña mçi èng ph¶i
kh¸c rÊt Ýt so víi chÕ ®é tÝnh to¸n trung b×nh. NhiÖt ®é kim lo¹i v¸ch èng ®−îc tÝnh
theo c«ng thøc sau:
complete 198
⎛ δ 1 ⎞ o
t V = t + ∆t T + βµq max ⎜ +
⎜ λ (1 + β ) α ⎟⎟
, C (6-1)
⎝ M 2 ⎠
trong ®ã:
t lµ nhiÖt ®é trung b×nh cña m«i chÊt l−u ®éng trong èng ë tiÕt diÖn tÝnh to¸n, oC;
∆tT lµ ®é v−ît cña nhiÖt ®é m«i tr−êng l−u ®éng trong èng so víi nhiÖt ®é
trung b×nh, oC;
µ lµ hÖ sè khuÕch t¸n nhiÖt theo chu vi èng, lµ tû sè gi÷a nhiÖt ®é thùc tÕ vµ
nhiÖt ®é mµ èng cã thÓ cã khi nã ®−îc ®èt nãng ®ång ®Òu bëi dßng nhiÖt qmax , ®èi víi
èng sinh h¬i cña lß h¬i cã ¸p suÊt d−íi tíi h¹n lÊy µ = 1 ;
β = d d tr = d ( d − 2δ ) lµ tû sè gi÷a ®−êng kÝnh ngoµi vµ ®−êng kÝnh trong cña
èng;
δ lµ chiÒu dµy v¸ch èng, m;
λM lµ hÖ sè dÉn nhiÖt cña kim lo¹i v¸ch èng, kW/mK, nã phô thuéc vµo nh·n
hiÖu thÐp vµ vµo nhiÖt ®é. §Ó tÝnh λM th× lÊy nhiÖt ®é tV = t + 50 oC;
α 2 lµ hÖ sè táa nhiÖt tõ v¸ch èng ®Õn m«i tr−êng ®−îc ®èt nãng, kW/m2K;
qmax lµ phô t¶i nhiÖt ®é ë ®iÓm hÊp thu nhiÖt cùc ®¹i cña èng chÞu phô t¶i lín
nhÊt, kW/m2.
Tõ c«ng thøc (6-1) ta thÊy r»ng nhiÖt ®é v¸ch èng phô thuéc vµo nhiÖt ®é m«i
chÊt l−u ®éng trong èng, vµo phô t¶i nhiÖt vµ hÖ sè táa nhiÖt α 2 .
Tr−êng hîp nguy hiÓm nhÊt cho sù lµm viÖc cña kim lo¹i lµ sù kÕt hîp (kh«ng
thuËn lîi) gi÷a phô t¶i nhiÖt cao vµ nhiÖt ®é m«i chÊt cao cã kÌm theo gi¸ trÞ thÊp cña
α 2 vµ λM khi èng cã v¸ch dµy.
Phô t¶i nhiÖt phô thuéc vµo chç ®Æt bÒ mÆt ®èt. ë buång löa bét than phô t¶i
nhiÖt trung b×nh cña çc bÒ mÆt ®èt bøc x¹ b»ng q = 20 ÷ 50 kW/m2. Phô t¶i nhiÖt lín
nhÊt ë vïng trung t©m ngän löa khi ®èt nhiªn liÖu r¾n ®¹t ®Õn 250 ÷ 300 kW/m2, khi
®èt nhiªn liÖu láng b»ng 500 ÷ 600 kW/m2.
ë çc bÒ mÆt ®èt ®èi l−u phô t¶i nhiÖt Ýt khi lín h¬n 50 ÷ 75 kW/m2, ë çc bÒ
mÆt ®èt ®Æt xa buång löa phô t¶i nhiÖt gi¶m ®Õn 2 ÷ 10 kW/m2. HÖ sè dÉn nhiÖt cña
kim lo¹i λM phô thuéc thµnh phÇn hãa häc cña thÐp vµ nhiÖt ®é.
HÖ sè táa nhiÖt bªn trong èng α 2 khi dßng mét pha chuyÓn ®éng trong èng (h¬i,
n−íc) ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
B ( ρω)
0,8
α 2 = 0, 24 , kW/m2K , (6-2)
d 0,2
td
0,4
⎛C ⎞
trong ®ã B = ⎜ P ⎟ λ 0,6 lµ hÖ sè phô thuéc vµo lo¹i vËt chÊt vµ nhiÖt ®é.
⎝ µ ⎠
Çc th«ng sè vËt lý ®−îc tÝnh theo nhiÖt ®é cña dßng. Tõ c«ng thøc (6-2) ta
thÊy hÖ sè táa nhiÖt α 2 tû lÖ thuËn víi tèc ®é lòy thõa 0,8 . Cho nªn cã thÓ nhËn ®−îc
complete 199
hÖ sè táa nhiÖt ®èi l−u tháa m·n vÒ kü thuËt b»ng çch t¨ng tèc ®é khèi l−îng (ρω ) .
HÖ sè B ®Æc tr−ng cho çc th«ng sè vËt lý vµ thay ®æi tïy thuéc ¸p suÊt vµ nhiÖt ®é.
Khi n−íc s«i chuyÓn ®éng trong çc èng sinh h¬i th× hÖ sè táa nhiÖt phô thuéc
chÕ ®é chuyÓn ®éng cña dßng vµ phô t¶i nhiÖt. Khi s«i m¹nh th× cã hÖ sè táa nhiÖt cao
(kho¶ng 10 ÷ 150 kW/m2K, ®ång thêi khi t¨ng q th× α 2 t¨ng lªn cho ®Õn khi ®¹t ®Õn
phô t¶i tíi h¹n qth . Do vËy nhiÖt ®é v¸ch èng trong tr−êng hîp s«i m¹nh gÇn b»ng
nhiÖt ®é s«i. Sau khi ®¹t ®Õn qth th× hÖ sè táa nhiÖt gi¶m xuèng ®ét ngét tïy thuéc sù
chuyÓn ®éng cña dßng hai pha.
6.2 Çc chÕ ®é chuyÓn ®éng cña dßng hçn hîp h¬i n−íc
6.2.1. èng ®øng:

Cã bèn chÕ ®é chuyÓn ®éng c¬ b¶n cña hçn hîp h¬i n−íc trong èng th¼ng
®øng nh− sau (h×nh vÏ 6.2):
1. ChuyÓn ®éng cña çc bät h¬i nhá trong n−íc chñ yÕu däc theo trôc èng d−íi
d¹ng xÝch. ChuyÓn ®éng cña çc bät h¬i nh− vËy gäi lµ chÕ ®é chuyÓn ®éng bät, chÕ
®é nµy tån t¹i khi hµm l−îng h¬i bÐ.
2. ChuyÓn ®éng cña çc bät h¬i liÒn thµnh çc bät h¬i lín trong n−íc, ®«i khi çc
bät lín nµy cã chiÒu dµi ®Õn 0,5 m vµ lín h¬n vµ tr«ng gièng ®Çu ®¹n. Ng−êi ta gäi
nã lµ chÕ ®é chuyÓn ®éng ®Çu ®¹n, vµ nã tån t¹i khi tèc ®é chuyÓn ®éng cña hçn hîp
h¬i n−íc lín h¬n tèc ®é trong chÕ ®é chuyÓn ®éng bät. ë ®©y çc ®Çu ®¹n h¬i çch ly
v¸ch èng b»ng mét mµng n−íc.
3. ChuyÓn ®éng cña cét h¬i liªn tôc d−íi d¹ng thanh dµi cã çc giät n−íc lÉn
vµo, cét h¬i çch bÒ mÆt èng bëi mét mµng n−íc máng. ChÕ ®é nµy gäi lµ chÕ ®é
chuyÓn ®éng thanh, chÕ ®é nµy x¶y ra khi tèc ®é cña hçn hîp h¬i n−íc lín h¬n tèc ®é
trong chÕ ®é ®Çu ®¹n.
4. ChuyÓn ®éng cña h¬i víi sù ph©n bè ®Òu çc giät Èm trªn toµn tiÕt diÖn èng
®−îc gäi lµ chÕ ®é chuyÓn ®éng nhò t−¬ng, nã x¶y ra khi hµm l−îng h¬i cao h¬n so
víi chÕ ®é thanh.
H×nh 6.2. Çc chÕ ®é chuyÓn ®éng cña hçn

hîp h¬i n−íc trong èng ®øng
a - Bät;
b - ®Çu ®¹n;
c - thanh;
d - nhò t−¬ng.
ChÕ ®é chuyÓn ®éng thanh cña hçn hîp h¬i n−íc lµ tèt nhÊt v× mµng máng
n−íc däc theo v¸ch èng sÏ lÊy nhiÖt ra khái v¸ch kim lo¹i èng, do ®ã èng ®−îc lµm
m¸t vµ nhiÖt ®é kim lo¹i èng sÏ gÇn b»ng nhiÖt ®é m«i chÊt chuyÓn ®éng trong èng.
complete 200
6.2.2. èng n»m ngang:
ë èng n»m ngang lùc hÊp dÉn t¸c dông vu«ng gãc víi ph−¬ng dßng ch¶y. V×
thÕ sù ph©n bè pha trong tiÕt diÖn èng phô thuéc vµo t−¬ng quan gi÷a lùc n©ng vµ lùc
hÊp dÉn. Tèc ®é dßng cµng lín lùc n©ng cµng lín, phÇn t©m dßng cµng ®−îc b·o hßa
nhiÒu bät h¬i h¬n vµ dßng cµng gÇn ®èi xøng h¬n. Khi gi¶m tèc ®é th× cµng mÊt tÝnh
®èi xøng cña dßng, n−íc sÏ n»m ë phÇn d−íi cña èng.
Khi tèc ®é dßng nhá qu¸ d−íi mét møc nµo ®ã th× lùc hÊp dÉn lín h¬n h¼n lùc
n©ng vµ dßng bÞ ph©n líp, cã nghÜa lµ h¬i chuyÓn ®éng phÝa trªn vµ n−íc phÝa d−íi
nh− biÓu diÔn trong h×nh vÏ 6.3.
H×nh 6.3. ChÕ ®é l−u ®éng

ph©n líp cña hçn hîp h¬i n−íc.
6.3. Çc ®Æc tÝnh, th«ng sè vµ ph−¬ng tr×nh chuyÓn ®éng cña m«i chÊt
6.3.1. Çc ph−¬ng tr×nh thñy ®éng lùc vµ trao ®æi nhiÖt chñ yÕu trong ®−êng h¬i
- n−íc cña lß h¬i
Çc qu¸ tr×nh thñy ®éng lùc vµ trao ®æi nhiÖt trong ®−êng h¬i n−íc cña lß h¬i
x¶y ra trong çc èng. V¸ch èng cã çc tÝnh chÊt nhÊt ®Þnh nh−: tÝnh dÉn nhiÖt, nhiÖt
dung, khèi l−îng. Trªn bÒ mÆt èng diÔn ra çc qu¸ tr×nh tõ m«i tr−êng xung quanh
®Õn bÒ mÆt ngoµi cña èng vµ tõ bÒ mÆt trong cña èng ®Õn m«i chÊt l−u ®éng trong
èng. Çc tÝnh chÊt cña v¸ch èng vµ çc qu¸ tr×nh diÔn ra trªn v¸ch èng ®−îc kÓ ®Õn
b»ng nh÷ng ®iÒu kiÖn biªn cña çc ph−¬ng tr×nh m« t¶ çc qu¸ tr×nh diÔn ra trong
®−êng h¬i - n−íc. Çc ph−¬ng tr×nh nµy gåm cã: ph−¬ng tr×nh c©n b»ng vËt chÊt,
ph−¬ng tr×nh c©n b»ng n¨ng l−îng cña dßng m«i chÊt vµ v¸ch bäc dßng vµ ph−¬ng
tr×nh chuyÓn ®éng (hay cßn gäi lµ ph−¬ng tr×nh ®éng l−îng).
- Ph−¬ng tr×nh c©n b»ng vËt chÊt cã d¹ng sau:
∂G ∂ρ
+f = 0; (6-3)
∂z ∂τ
- Ph−¬ng tr×nh c©n b»ng n¨ng l−îng cña dßng m«i chÊt:
∂ ( Gi ) ∂ ( ρi )
+f = qt ; (6-4)
∂z ∂τ
- Ph−¬ng tr×nh c©n b»ng nhiÖt cña v¸ch r·nh (èng) bÞ ®èt nãng:
∂t
q t = q ng − mC kl kl = αC ( t kl − t ) . (6-5)
∂z
Trong çc ph−¬ng tr×nh trªn cã çc ký hiÖu nh− G , ρ , i , z t−¬ng øng lµ l−u
l−îng ch¶y qua r·nh (èng), mËt ®é, entanpi, vµ täa ®é trïng víi ph−¬ng chuyÓn ®éng
complete 201
cña m«i chÊt; f , qt , qng lÇn l−ît lµ diÖn tÝch tiÕt diÖn, mËt ®é dßng nhiÖt tuyÕn tÝnh
trªn bÒ mÆt trong vµ bÒ mÆt ngoµi cña r·nh (èng); m lµ khèi l−îng cña 1 m kim lo¹i
v¸ch r·nh (èng) (cßn gäi lµ khèi l−îng tuyÕn tÝnh cña kim lo¹i v¸ch r·nh); tkl , Ckl lµ
nhiÖt ®é vµ nhiÖt dung cña kim lo¹i; α lµ hÖ sè táa nhiÖt tõ v¸ch ®Õn m«i chÊt; C lµ
chu vi bªn trong cña tiÕt diÖn r·nh (víi èng ta cã C = π d t ).
- Ph−¬ng tr×nh chuyÓn ®éng hay cßn gäi lµ ph−¬ng tr×nh b¶o toµn ®éng l−îng
cña m«i chÊt l−u ®éng trong r·nh cã d¹ng sau:
∂p ∂ω ∂ω ω2ρ
− =ρ + ρω +k ± ρ g sin α . (6-6)
∂z ∂τ ∂z 2
TÝch ph©n hai vÕ ph−¬ng tr×nh (6-6) trong giíi h¹n tõ ®Çu r·nh
z = 0 (ω = ω1 , p = p1 ) ®Õn cuèi r·nh z = l (ω = ω2 , p = p 2 ) ta ®−îc ph−¬ng tr×nh ®éng
l−îng d−íi d¹ng tÝch ph©n nh− sau:
ω2
ω2ρ ∂ω
l l h
p1 − p 2 = ∫ k dz + ∫ ωρ dω + ∫ dz ± g ∫ ρ dh , (6-7)
0
2 ω1 0
∂τ 0
trong ®ã h = l sin α .
Ta thÊy r»ng trong vÕ ph¶i cña ph−¬ng tr×nh (6-7) çc sè h¹ng lÇn l−ît biÓu
diÔn lùc ma s¸t, lùc gia tèc dßng, lùc qu¸n tÝnh, vµ lùc träng tr−êng. Nh− vËy gi¸ng ¸p
trong r·nh ∆p = p1 − p2 dïng ®Ó kh¾c phôc bèn lo¹i lùc sinh ra khi chÊt láng chuyÓn
®éng trong ®ã.
- HÖ bèn ph−¬ng tr×nh trªn ®−îc bæ sung thªm ph−¬ng tr×nh tr¹ng th¸i cã
d¹ng:
ρ = ρ ( p,i ) . (6-8)
Trong tr¹ng th¸i æn ®Þnh th× mäi ®¹o hµm theo τ t¹i çc ph−¬ng tr×nh (6-3) -
(6-8) ®Òu b»ng kh«ng, mäi th«ng sè chØ lµ hµm sè cña täa ®é z vµ khi Êy çc ph−¬ng
tr×nh trªn cã d¹ng sau:
- Ph−¬ng tr×nh b¶o toµn khèi l−îng:
dG
=0; (6-9)
dz
- Ph−¬ng tr×nh b¶o toµn n¨ng l−îng:
d ( Gi )
=q; (6-10)
dz
- Ph−¬ng tr×nh b¶o toµn ®éng l−îng:
dω ω2ρ dp
ωρ +k ± ρg sin α = − ; (6-11)
dz 2 dz
- Ph−¬ng tr×nh tr¹ng th¸i:
ρ = ρ ( p,i ) . (6-12)
Trong chÕ ®é æn ®Þnh ta cã G ( z ) = const , tøc lµ l−u l−îng khèi l−îng lµ nh−
nhau ë mäi tiÕt diÖn cña r·nh (èng). Tõ ®ã ta cã thÓ viÕt l¹i ph−¬ng tr×nh (6-10) d−íi
d¹ng sau:
complete 202
di q
= , (6-13)
dz G
hoÆc lµ:
q
i = iv + z, (6-14)
G
víi iv lµ entanpi cña m«i chÊt ë tiÕt diÖn vµo cña r·nh (èng).
6.3.2. Çc ®Æc tÝnh chuyÓn ®éng cña hçn hîp h¬i - n−íc
Çc ®Æc tÝnh l−u ®éng chÝnh cña hçn hîp h¬i - n−íc gåm cã:
1. Tèc ®é khèi l−îng cña m«i chÊt ωρ (n−íc, h¬i, hçn hîp h¬i - n−íc), ®ã lµ
l−u l−îng khèi l−îng tÝnh trªn mét ®¬n vÞ tiÕt diÖn èng:
G
ωρ = , kg/m2s (6-15)
f
2. Tèc ®é tuÇn hoµn ω0 , ®ã lµ tèc ®é cña n−íc ë nhiÖt ®é b·o hßa, t−¬ng øng
víi l−u l−îng m«i chÊt trong èng:
G
ω0 = hh , m/s (6-16)
fρ '
trong ®ã: Ghh lµ l−u l−îng khèi l−îng cña hçn hîp h¬i - n−íc ®i qua hÖ thèng èng
(khi n−íc ®i vµo èng sinh h¬i ta cã Ghh = Gn ), kg/s; f lµ diÖn tÝch tiÕt diÖn ®Ó m«i
chÊt ®i , m2 ; ρ ' lµ mËt ®é cña n−íc ë nhiÖt ®é b·o hßa, kg/m3.
3. Tèc ®é quy dÉn cña n−íc ω'0 , ®ã lµ tèc ®é n−íc cã ®−îc khi ®i qua tiÕt
diÖn ®· cho cña èng sinh h¬i trong ®iÒu kiÖn n−íc chiÕm toµn bé tiÕt diÖn èng sinh
h¬i:
G
ω'0 = n ; m/s (6-17)
fρ '
4. Tèc ®é quy dÉn cña h¬i ω''0 , ®ã lµ tèc ®é mµ h¬i cã ®−îc khi ®i qua tiÕt
diÖn ®· cho cña èng sinh h¬i trong ®iÒu kiÖn h¬i chiÕm toµn bé tiÕt diÖn èng sinh h¬i:
G
ω''0 = h , m/s (6-18)
fρ''
ë ®©y Gh lµ l−u l−îng khèi l−îng cña h¬i ®i qua hÖ thèng èng; ρ '' lµ mËt ®é
cña h¬i.
5. Tèc ®é t−¬ng ®èi cña h¬i ωr . Trong ®iÒu kiÖn thùc tÕ h¬i vµ n−íc chuyÓn
®éng ®ång thêi trong èng vµ tèc ®é cña h¬i kh¸c tèc ®é cña n−íc, tøc lµ ωh ≠ ωn .
Trong dßng hçn hîp ®i lªn ta cã h¬i chuyÓn ®éng nhanh h¬n n−íc ( ωh > ωn ), vµ trong
dßng ®i xuèng ta cã tèc ®é cña n−íc lín h¬n cña h¬i ( ωh < ωn ). HiÖu sè gi÷a hai tèc
®é nµy lµ tèc ®é t−¬ng ®èi cña h¬i:
ωr = ωh − ωn , m/s (6-19)
complete 203
Tèc ®é t−¬ng ®èi cña h¬i cã ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ ®Õn quy luËt chuyÓn ®éng cña dßng
hçn hîp h¬i - n−íc (hai pha).
6. Hµm l−îng h¬i khèi l−îng x , ®ã lµ phÇn l−u l−îng khèi l−îng cña h¬i trong
dßng hçn hîp h¬i - n−íc khi cã ωh = ωn :
G
x= h . (6-20)
G hh
Khi l−u ®éng c©n b»ng vÒ mÆt nhiÖt ®éng häc th× hµm l−îng h¬i khèi l−îng ®−îc x¸c
®Þnh theo c«ng thøc sau:
i − i'
x= d , (6-21)
r
trong ®ã: i d lµ entanpi riªng cña dßng ë tiÕt diÖn kh¶o s¸t cña hÖ thèng èng, kJ/kg; i'
lµ entanpi riªng cña n−íc trªn ®−êng b·o hßa, kJ/kg; r lµ nhiÖt l−îng chuyÓn pha ë
cïng ¸p suÊt, kJ/kg.
7. Hµm l−îng n−íc khèi l−îng:
G G
1− x = 1− h = n . (6-22)
G hh G hh
8. Tèc ®é cña hçn hîp h¬i - n−íc ωhh . Ta cã tèc ®é tuÇn hoµn:
G G + Gn
ω0 = hh = h , (6-23)
fρ ' fρ '
trong ®ã:
G n = Vn ρ'=ω'0ρ'f , kg/s (6-24)
G h = Vh ρ''=ω'' 0ρ''f , kg/s (6-25)
víi Vn vµ Vh lµ l−u l−îng thÓ tÝch cña n−íc vµ cña h¬i, tÝnh b»ng m3/s. Thay(6-24) vµ
(6-25) vµo (6-23) ta thu ®−îc:
ρ ''
ω0 = ω'0 + ω'' 0 , m/s (6-26)
ρ'
Tèc ®é cña hçn hîp h¬i n−íc ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
V + Vn
ωhh = h , m/s (6-27)
f
hoÆc ωhh = ω'0 + ω'' 0 , (6-28)
⎛ ρ'' ⎞
vµ ωhh = ω0 + ω'' 0 ⎜1 − ⎟ .
⎝ ρ' ⎠
Th«ng th−êng ωhh ®−îc thÓ hiÖn qua hµm l−îng h¬i khèi l−îng x .
Ta cã:
f = fh + fn . (6-29)
Nh− vËy: f h ωh + f n ωn = fωhh , (6-30)
hoÆc lµ: G h v'' + G n v' = G hh v hh , (6-31)
tõ ®ã rót ra:
complete 204
Gh G
v hh = v'' + n v' , (6-32)
G hh G hh
hay lµ: v hh = xv'' + (1 − x ) v' . (6-33)
Ta biÕt r»ng:
G hh v hh
ωhh = . (6-34)
f
Khi thay vhh tõ (6-33) vµo (6-34) ta ®−îc:
G hh v' ⎡ ⎛ v'' ⎞ ⎤ ⎡ ⎛ v'' ⎞ ⎤
ωhh = ⎢1 + x ⎜ − 1⎟ ⎥ = ω0 ⎢1 + x ⎜ − 1⎟ ⎥ , (6-35)
f ⎣ ⎝ v' ⎠ ⎦ ⎣ ⎝ v' ⎠ ⎦
⎡ ⎛ ρ' ⎞ ⎤
hay lµ: ωhh = ω0 ⎢1 + x ⎜ − 1⎟ ⎥ . (6-36)
⎣ ⎝ ρ'' ⎠ ⎦
9. Hµm l−îng h¬i l−u l−îng thÓ tÝch β , ®ã lµ phÇn thÓ tÝch cña h¬i trong dßng
hçn hîp h¬i n−íc khi tèc ®é cña h¬i vµ n−íc nh− nhau:
Vh
β= . (6-37)
Vh + Vn
Khi sö dông çc c«ng thøc (6-20) vµ (6-22) ta sÏ cã gi¸ trÞ cña β nh− sau:
1
β= . (6-38)
1+
(1 − x ) ρ''
x ρ'
§å thÞ trªn h×nh vÏ

6.4 thÓ hiÖn quan hÖ gi÷a
hµm l−îng h¬i thÓ tÝch β vµ
hµm l−îng h¬i khèi l−îng x
cña dßng.
ë ¸p suÊt thÊp ¶nh
h−ëng cña x ®Õn β trong
ph¹m vi x nhá lµ rÊt ®¸ng
kÓ, khi t¨ng ¸p suÊt th× ¶nh
h−ëng nµy gi¶m xuèng. ë
mét gi¸ trÞ ¸p suÊt bÊt kú nµo
®ã th× (dβ / dx) sÏ gi¶m
xuèng khi t¨ng x . Quy luËt
nµy cã ¶nh h−ëng ®Õn chÕ ®é l−u ®éng
H×nhcña
6.4. Quan hÖ gi÷a hµm l−îng
dßng hai pha trong èng vµ chÕ ®é nhiÖt ®é tÝch β vµ hµm l−îng h¬i
h¬i thÓ
cña v¸ch èng; khèi l−îng x cña dßng ë çc ¸p
10. Hµm l−îng h¬i thùc suÊt kh¸c nhau.
complete 205
ϕ , ®ã lµ phÇn tiÕt diÖn cña èng do h¬i chiÕm f h ng víi tèc ®é thùc cña n−íc vµ cña
h¬i:
fh
ϕ= . (6-39)
f
Gi÷a ϕ vµ β cã mèi quan hÖ nh− sau:
Vh ωf ω
β= = h h =ϕ h , (6-40)
Vh + Vn ωhh f ωhh
ω
hay lµ: ϕ = hh β . (6-41)
ωh
Khi ký hiÖu c = ωhh / ωh ta ®−îc:
ϕ = cβ . (6-42)
§èi víi dßng chuyÓn ®éng ®i lªn ta cã:
ωh > ωhh , c c < 1 , ϕ < β .
§èi víi dßng chuyÓn ®éng ®i xuèng ta cã:
ωh < ωhh , c > 1 , ϕ > β .
NÕu coi tèc ®é cña h¬i b»ng tèc ®é n−íc vµ b»ng tèc ®é cña hçn hîp hai pha
th× cã:
ωn = ωh = ωhh , c = 1, ϕ = β .
HÖ sè tû lÖ c ®Æc tr−ng cho tû sè gi÷a tèc ®é cña hçn hîp h¬i n−íc vµ tèc ®é
thùc cña h¬i, vµ v× thÕ nã còng kÓ ®Õn tèc ®é t−¬ng ®èi cña h¬i ωr . Khi t¨ng ¸p suÊt
th× ωr gi¶m vµ khi tiÕn gÇn ®Õn ¸p suÊt tíi h¹n ta sÏ cã c → 1 vµ ϕ → β . Däc theo
chiÒu dµi cña èng sinh h¬i ®−îc ®èt nãng ®ång ®Òu ta cã hµm l−îng h¬i khèi l−îng x
thay ®æi tuyÕn tÝnh vµ ë chç vµo èng x = 0 (nÕu iv = i' ) vµ ë chç ra khái èng x = 1
(nÕu ir = i'' ) (xem h×nh vÏ 6.5). Trong khi ®ã hµm l−îng h¬i thÓ tÝch β vµ hµm l−îng
h¬i thùc ϕ ë chç vµo èng còng cã gi¸ trÞ b»ng kh«ng, sau ®ã t¨ng râ rÖt ë ®o¹n ®Çu
cña èng (r·nh). TiÕp ®ã c−êng ®é t¨ng cña β vµ ϕ gi¶m vµ ë cuèi (®Çu ra) cña èng
sinh h¬i chóng cã gi¸ trÞ lín nhÊt b»ng 1. §¸ng chó ý lµ khi t¨ng ¸p suÊt th× β vµ ϕ
tiÕn gÇn ®Õn gi¸ trÞ cña x . Hµm l−îng h¬i thùc ϕ lµ mét ®Æc tÝnh quan träng cña
dßng v× nã ph¶n ¸nh sù ph©n bè thùc cña h¬i vµ n−íc vµ çc gi¸ trÞ tèc ®é cña chóng
trong chuyÓn ®éng ®ång thêi cña hçn hîp h¬i n−íc.
H×nh 6.5. Sù thay ®æi β , ϕ vµ x

Däc theo chiÒu dµi cña èng sinh h¬i.
complete 206
11. Tèc ®é thùc cña h¬i lµ:
ω''
ωh = 0 . (6-43)
ϕ
12. Tèc ®é thùc cña n−íc lµ:
ω'
ωn = 0 . (6-44)
1− ϕ
12. MËt ®é l−u l−îng cña hçn hîp h¬i n−íc ρ hh , ®ã lµ mËt ®é øng víi tr−êng
hîp tèc ®é cña n−íc vµ cña h¬i nh− nhau:
G G
ρ hh = h + n , kg/m3 (6-45)
ω''0 f ω'0 f
14. MËt ®é thùc cña hçn hîp h¬i n−íc ρ th , ®ã lµ mËt ®é øng víi tèc ®é thùc
cña h¬i vµ cña n−íc:
ρth = ρ' − ϕ ( ρ ' − ρ'' ) = (1 − ϕ ) ρ ' + ϕρ '' . (6-46)
Trong dßng hçn hîp h¬i n−íc chuyÓn ®éng ®i lªn ta thÊy tèc ®é t−¬ng ®èi cña
h¬i ωr lµm gi¶m phÇn tiÕt diÖn èng do h¬i chiÕm ϕ vµ phÇn tiÕt diÖn èng do n−íc
chiÕm ( 1− ϕ ) t¨ng lªn, do vËy ρth > ρhh . Khi t¨ng ¸p suÊt ta thÊy ρth → ρ hh .
15. Béi sè tuÇn hoµn K , lµ ®¹i l−îng nghÞch ®¶o cña hµm l−îng h¬i khèi
l−îng hay lµ tû sè gi÷a l−îng n−íc tuÇn hoµn vµ l−îng h¬i thu ®−îc trong cïng mét
kho¶ng thêi gian:
1 G
K= = n . (6-47)
x Gh
Víi lß h¬i cã tuÇn hoµn tù nhiªn: K = 4 ÷ 30;
Víi lß h¬i cã tuÇn hoµn c−ìng bøc nhiÒu lÇn: K = 3 ÷ 10;
Víi lß h¬i trùc l−u: K = 1.
6.4. Trë kh¸ng thuû lùc
Khi n−íc, hçn hîp h¬i n−íc vµ h¬i chuyÓn ®éng trong èng do cã trë lùc mµ
sinh ra gi¸ng ¸p gi÷a çc tiÕt diÖn bÊt kú cña èng. Ph−¬ng tr×nh tæng qu¸t cña gi¸ng
¸p toµn phÇn ®−îc dïng trong tÝnh to¸n thùc tÕ cã d¹ng sau:
∆p = ∆p ms + ∆pcp + ∆p gt + ∆pdc (6-48)
trong ®ã: ∆pms lµ trë lùc ma s¸t;
∆pcb lµ trë lùc côc bé;
∆pgt lµ trë lùc do t¨ng tèc (gia tèc);
∆pdc lµ trë lùc do chªnh lÖch ®é cao.
1. Trë lùc ma s¸t: §èi víi dßng hai pha cã thÓ x¸c ®Þnh theo c«ng thøc nh− ®èi
víi dßng mét pha nh−ng thay thÕ tèc ®é dßng mét pha b»ng tèc ®é hçn hîp
ωhh , ngoµi ra ph¶i tu©n thñ ®iÒu kiÖn ®ång nhÊt cña dßng hai pha:
complete 207
l ω2hh ω2
∆p ms = λ ρhh = λ 0 l hh ρhh , (6-49)
d 2 2
trong ®ã: λ lµ hÖ sè ma s¸t;
λ0
lµ hÖ sè ma s¸t quy dÉn;
d
l lµ chiÒu dµi cña r·nh ®−îc kh¶o s¸t, m;
d lµ ®−êng kÝnh èng, m;
ρ hh lµ mËt ®é cña hçn hîp, kg/m3.
Theo ®Þnh luËt b¶o toµn khèi l−îng ta cã:
ρhh ωhh = ρ'ω0 (6-50)
Nh− vËy cã thÓ viÕt l¹i c«ng thøc (6-49) d−íi d¹ng kh¸c:
ω2 ⎡ ⎛ ρ'' ⎞ ⎤
∆p ms = λ 0 l 0 ρ' ⎢ω0 + ω"0 ⎜ 1 − ⎟ ⎥ , (6-51)
2 ⎢⎣ ⎝ ρ ' ⎥
⎠⎦
hoÆc:
ω2 ⎡ ⎛ ρ ' ⎞⎤
∆p ms = λ 0 l 0 ρ' ⎢1 + x ⎜ − 1⎟ ⎥ . (6-52)
2 ⎣ ⎝ ρ '' ⎠ ⎦
CÊu tróc cña dßng hai pha kh¸c h¼n cÊu tróc cña dßng mét pha, v× thÕ ph¶i ®−a
vµo c«ng thøc (6-52) mét hÖ sè hiÖu chØnh ψ kÓ ®Õn ¶nh h−ëng cña cÊu tróc dßng.
Khi hµm l−îng h¬i kh«ng ®æi ta cã:
ω2 ⎡ ⎛ ρ ' ⎞⎤
∆p ms = λ 0 l 0 ρ' ⎢1 + x ψ ⎜ − 1⎟ ⎥ . (6-53)
2 ⎣ ⎝ ρ '' ⎠ ⎦
§èi víi dßng cã hµm l−îng h¬i thay ®æi ta x¸c ®Þnh tæn thÊt do ma s¸t theo
c«ng thøc sau:
ω02 ' ⎡ ⎛ ρ ' ⎞⎤
∆p ms = λ 0 l ρ ⎢1 − x ψ ⎜ − 1⎟ ⎥ , (6-54)
2 ⎣ ⎝ ρ '' ⎠ ⎦
trong ®ã:
x lµ hµm l−îng h¬i trung b×nh trong r·nh kh¶o s¸t;
ψ lµ hÖ sè hiÖu chØnh trung b×nh, ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau:
ψ x − ψd xd
ψ= 0 c ,
xc − xd
víi ψ d vµ ψ c lµ hÖ sè hiÖu chØnh kÓ ®Õn ¶nh h−ëng cña cÊu tróc dßng
øng víi hµm l−îng h¬i lóc ®Çu xd vµ lóc cuèi xc .
2. Trë lùc côc bé. §èi víi dßng hai pha trë lùc côc bé ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng
thøc sau:
ω02 ⎡ ⎛ ρ ' ⎞⎤
∆p cb = ∑ ξ 'cb ρ ' ⎢1 + x ⎜ − 1⎟ ⎥ , (6-55)
2 ⎣ ⎝ ρ '' ⎠ ⎦
trong ®ã:
complete 208
ξ cb' lµ hÖ sè true lùc côc bé quy −íc.
Khi dßng 2 pha ch¶y bäc ngang chïm èng ta cã trë lùc côc bé b»ng:
ω2 ⎡ ⎛ ρ ' ⎞⎤
∆p cb = ∑ ξ 'ch 0 ρ ' ⎢1 + x l ⎜ − 1⎟ ⎥ , (6-56)
2 ⎣ ⎝ ρ '' ⎠ ⎦
ë ®©y xl lµ hµm l−îng h¬i trung b×nh trong ®o¹n èng kh¶o s¸t.
3. Tæn thÊt ¸p suÊt do gia tèc: tæn thÊt nµy cã lµ do sù thay ®æi thÓ tÝch vµ do sù
thay ®æi tèc ®é dßng.
ωc
∆pgt = ∫ ωρ dω
ωd
(6-57)
®èi víi dßng ch¶y æn ®Þnh ta cã:

ωd ρd = ωcρc = ωρ = const
Víi dßng ch¶y hai pha ë ¸p suÊt nhá h¬n ¸p suÊt tíi h¹n ta cã thÓ x¸c ®Þnh
∆pgt theo c«ng thøc:
∆pgt = ( ωρ ) ( v ''− v ' )( x c − x d ) ,
2
(6-58)
4. Tæn thÊt ¸p suÊt do chªnh lÖch ®é cao ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
h
∆pdc = g ∫ ρ dh = ρgh , (6-59)
0
trong ®ã: h lµ ®é cao cña ®o¹n èng ®−îc kh¶o s¸t.
∆pdc lÊy dÊu d−¬ng khi dßng chuyÓn ®éng ®i lªn vµ lÊy dÊu ©m khi dßng
chuyÓn ®éng ®i xuèng.
6.5. Nh÷ng quy luËt cña tuÇn hoµn tù nhiªn.
Trong buång löa lß h¬i cã tuÇn hoµn tù nhiªn çc èng sinh h¬i ®−îc bè trÝ
thµnh çc vßng tuÇn hoµn. Trong çc vßng tuÇn hoµn cã n−íc vµ hçn hîp h¬i n−íc
chuyÓn ®éng liªn tôc, do ®ã ®¶m b¶o qu¸ tr×nh to¶ nhiÖt hiÖu qu¶ vµ liªn tôc cña bÒ
mÆt truyÒn nhiÖt (bÒ mÆt ®èt) vµ duy tr× nhiÖt ®é kim lo¹i bÒ mÆt ®èt ë møc cho phÐp.
§iÒu ®ã ®¶m b¶o cho çc vßng tuÇn hoµn lµm viÖc ®−îc l©u dµi vµ cã ®é tin cËy cao.
Qu¸ tr×nh tuÇn hoµn t−dj nhiÖ ®−îc t¹o ra do lùc chuyÓn ®éng Sch®, lùc nµy sinh
ra khi çc èng ®Æt ®øng cã m«i tr−êng chuyÓn ®éng ®i lªn (gäi lµ èng lªn) ®−îc ®èt
nãng.
Chóng ta sÏ viÕt ph−¬ng tr×nh Becnuli cho tõng kh©u cña vßng tuÇn hoµn (xem
h×nh vÏ 6.6). Trªn ®o¹n 3-4 cã hçn hîp h¬i n−íc cã mËt ®é ρbh chuyÓn ®éng, trªn
phÇn cßn l¹i cña vßng tuÇn hoµn (®o¹n 4-1-2-3) chøa n−íc chuyÓn ®éng cã mËt ®é ρ '
øng víi ¸p suÊt trong bao h¬i.
complete 209
H×nh 6.6. S¬ ®å x¸c
®Þnh ph−¬ng tr×nh c¬
b¶n cña vßng tuÇn
hoµn tù nhiªn.
Trong kh©u 1-2 (èng n−íc xuèng) ta cã:

ω2 ω2
( H − h ) ρ 'g + p1 + 1 ρ ' = p2 + 2 ρ '+ ∆p1−2 (6-60)
2 2
Trong çc kh©u 2-3 (èng gãp d−íi), kh©u 3-4 (èng lªn), kh©u 4-1 (thÓ tÝch
n−íc cña bao h¬i) ta cã çc c©n b»ng lÇn l−ît nh− sau:
ω22 ω2 ω2 ω2
p2 + ρ ' = p3 + 3 ρ '+ ∆p 2−3 p3 + 3 ρ ' = Hρhh g + p 4 + 4 ρhh + ∆p3− 4
2 2 2 2
ω 2
ω 2
Hρ 'g + p 4 + 4 ρhh = (H − h)ρ 'g + p1 + 1 ρ '+ ∆p 4−1 ;
2 2
Khi tÝnh tæng gi¸ng ¸p trong çc kh©u cña vßng tuÇn hoµn ta ®−îc:
( )
H ρ '− ρhh g = ∑ ∆p = Schd , (6-61)
trong ®ã: ρhh lµ mËt ®é trung b×nh cña hân hîp h¬i n−íc, hoÆc lùc chuyÓn ®éng dïng
®Ó kh¾c phôc trë lùc cña kh©u ®i lªn vµ ®i xuèng cña vßng tuÇn hoµn, tøc lµ:
Schd = ∆p x + ∆pl
ë ®©y: ∆p x lµ trë lùc cña kh©u ®i xuèng cña vßng tuÇn hoµn;
∆p l lµ trë lùc cña kh©u ®i lªn cña vßng tuÇn hoµn.
HiÖu sè gi÷a lùc chuyÓn ®éng vµ trë lùc cña çc èng lªn ®−îc gäi lµ lùc h÷u
Ých:
Shi = Schd − ∆pl (6-62)
Ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña tuÇn hoµn lµ:
S hi = ∆p x (6-63)
Tøc lµ lùc h÷u Ých dïng ®Ó kh¾c phôc trë lùc cña çc èng xuçng (kh©u ®i
xuèng).
complete 210
Çc yÕu tè nh− tèc ®é tuÇn hoµn ω0 , tèc ®é quy dÉn cña h¬i ω ''0 , ¸p suÊt p vµ
®−êng kÝnh èng d cã ¶nh h−ëng quyÕt ®Þnh ®Õn gi¸ trÞ cña lùc h÷u Ých Shi, cô thÓ lµ:
Shi = f ( ω0 ; ω ''0 ; p;d )
Ng−êi ta th−êng biÓu diÔn quan hÖ Shi = f ( ω0 ) víi çc ω "0 kh¸c nhau vµ p =
const, d = const trong hÖ to¹ ®é Shi − ω0 (h×nh vÏ 6.6).
Toµn bé chiÒu cao H cña èng lªn ®−îc chia lµm hai ®o¹n lµ ®o¹n h©m n−íc
H hn vµ ®o¹n sinh h¬i H sh , tøc lµ:
H = H hn + H sh . (6-64)
TiÕt diÖn èng ë ®ã x¶y ra sù s«i m¹nh ®−îc gäi lµ tiÕt diÖn b¾t ®Çu s«i hay
®iÓm b¾t ®Çu s«i.
ë lß h¬i cã bé h©m n−íc kiÓu kh«ng s«it a cã entanpi cña n−íc ë chç ra khái
bé h©m n−íc nhá h¬n entanpi cña n−íc s«i, tøc lµ i "hn < i ' , v× vËy nhiÖt ®é n−íc trong
bao h¬i thÊp h¬n nhiÖt ®é s«i. §é h©m n−íc ch−a ®Õn s«i trong bao h¬i lµ:
i '− i"hn
∆i b = (6-65)
K
trong ®ã K lµ béi sè tuÇn hoµn.
V× thÕ ë chç vµo èng xuèng n−íc ch−a ®−îc ®èt nãng (h©m) ®Õn tr¹ng th¸i s«i.
Møc ®é h©m n−íc ch−a ®Õn s«i ë èng gãp d−íi lµ lín nhÊt vµ b»ng:
∆i ' ⎛ ∆p ⎞
∆i og = ∆i b + ρ 'g ⎜ H x − x ⎟ (6-66)
∆p ⎝ ρ 'g ⎠
∆i '
trong ®ã: ρ 'g lµ sù thay ®æi entanpi cña n−íc trªn mét mÐt chiÒu cao, kJ/kg.m; Hx
∆p
lµ chiÒu cao èng xuèng, m; ∆px lµ trë lùc cña èng xuèng, Pa.
Møc ®é ®èt nãng n−íc ch−a ®Õn s«i tÝnh cho 1 kg l−u l−îng n−íc tuÇn hoµn
®Õn tiÕt diÖn b¾t ®Çu s«i lµ:
∆i ' ⎛ ∆p ⎞ ∆i '
∆i b + ρ 'g ⎜ H x − x ⎟ − H hn ρ 'g , (6-67)
∆p ⎝ ρ 'g ⎠ ∆p
§èi víi G kg/h l−u l−îng n−íc tuÇn hoµn ta cã møc ®é ®èt nãng n−íc ch−a ®Õn s«i
b»ng:
⎡ ∆i ' ⎛ ∆p ⎞ ∆i ' ⎤
⎢ ∆i b + ρ 'g ⎜ H x − x ⎟ − H hn ρ 'g ⎥G . (6-68)
⎣ ∆p ⎝ ρ 'g ⎠ ∆p ⎦
ChiÒu cao ®o¹n h©m n−íc (hay chiÒu cao cña ®iÓm b¾t ®Çu s«i) ®−îc x¸c ®Þnh
tõ sù c©n b»ng gi÷a nhiÖt l−îng cÇn truyÒn cho n−íc trong mét ®¬n vÞ thêi gian ®Ó ®èt
nãng n−íc ®Õn s«i trong ®o¹n h©m n−íc vµ nhiÖt l−îng mµ ®o¹n h©m n−íc nhËn ®−îc
tõ buång löa trong cïng thêi gian nãi trªn, tõ ®ã ta cã:
complete 211
∆i ' ⎛ ∆p ⎞
∆i b + ρ 'g ⎜ H x − x ⎟
∆p ⎝ ρ 'g ⎠
H hn = . (6-69)
Q vg ∆i '
+ ρ 'g
H vg G ∆p
6.6. Ph−¬ng ph¸p gi¶i vßng tuÇn hoµn tù nhiªn b»ng ®å thÞ.
Cã hai kiÓu vßng tuÇn hoµn tù nhiªn lµ vßng tuÇn hoµn tù nhiªn ®¬n gi¶n vµ
phøc t¹p (h×nh vÏ 6.7) .
H×nh 6.7. S¬ ®å vßng tuÇn hoµn tù hiªn. a, b - ®¬n

gi¶n; c - phøc t¹p.
1-bao h¬i;
2-èng sinh h¬i (èng lªn);
3-èng gãp; 4-èng xuèng;
5-èng dÉn hçn hîp vµo bao h¬i.
complete 212
ë vßng tuÇn hoµn tù nhiªn ®¬n gi¶n mäi èng lªn ®Òu cã ®Æc tÝnh h×nh häc nh−
nhau bao gåm ®−êng kÝnh, chiÒu dµi, h×nh d¸ng èng vµ ®−îc ®èt nãng nh− nhau.
Vßng tuÇn hoµn tù nhiªn ®¬n gi¶n kh«ng cã çc kh©u (phÇn tö) chung víi çc vßng
kh¸c, vÝ dô nh− çc dµn èng sinh h¬i ®Æt trong buång löa.
ë vßng tuÇn hoµn tù nhiªn phøc t¹p cã çc èng lªn cã ®Æc tÝnh h×nh häc kh¸c
nhau vµ ®−îc ®èt nãng kh¸c nhau. Kh©u chung lµ çc èng xuèng ®¶m b¶o cung cÊp
n−íc vµo çc b¨ng èng lªn cña vßng tuÇn hoµn.
6.6.1. Vßng tuÇn hoµn tù nhiªn ®¬n gi¶n
Ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña tuÇn hoµn cã d¹ng sau:

Shi = ∆p x . (6-70)
C¶ hai vÕ cña ph−¬ng tr×nh phô thuéc vµo l−u l−îng n−íc tuÇn hoµn (tèc ®é
tuÇn hoµn), tøc lµ: Shi = f ( ω0 ) vµ ∆p x = f ( ω0 ) . Khi t¨ng ω0 lùc h÷u Ých Shi sÏ gi¶m,
cßn trë lùc cña èng xuèng sÏ t¨ng tû lÖ víi l−u l−îng tuÇn hoµn b×nh ph−¬ng. Giao
®iÓm hai ®−êng cong S hi vµ ∆px chÝnh lµ ®iÓm lµm viÖc A cña vßng tuÇn hoµn vµ to¹
®é cña giao ®iÓm nµy chÝnh lµ nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh (6-70), xem h×nh vÏ 6.8a.
H×nh 6.8. §å thÞ gi¶i vßng tuÇn hoµn tù nhiªn ®¬n gi¶n.
a - èng sinh h¬i (èng lªn) nèi trùc tiÕp vµo bao h¬i;b - èng sinh h¬i nèi vµo èng gãp trung
gian.
A-®iÓm lµm viÖc cña vßng tuÇn hoµn; ω0th tèc ®é tuÇn hoµn thùc;
§Ó vÏ víi ®å thÞ tuÇn hoµn th−êng cho biÕt 3 gi¸ trÞ tèc ®é tuÇn hoµn ω01 ; ω02 ;
ω03 .
Khi tÝnh tuÇn hoµn ph¶i x¸c ®Þnh çc ®¹i l−îng theo thø tù sau: Trë lùc cña
èng xuèng; chiÒu cao ®iÓm b¾t ®Çu s«i trong èng lªn (®o¹n h©m n−íc) vµ chiÒu cao
®o¹n sinh h¬i; tiÕt diÖn t−¬ng ®èi cña èng cã chøa h¬i; lùc chuyÓn ®éng; trë lùc cña
èng lªn; lùc h÷u Ých.
complete 213
Theo çc kÕt qu¶ tÝnh to¸n ta vÏ ®å thÞ tuÇn hoµn, tøc lµ vÏ çc ®−êng cong
Shi = f ( ω0 ) vµ ∆p x = f ( ω0 ) .
§èi víi tr−êng hîp èng lªn nèi vµo èng gãp trung gian (h×nh 6.8b) th× ph¶i x¸c
®Þnh lùc h÷u Ých trong èng sinh h¬i vµ trong èng dÉn hçn hîp. Lùc h÷u Ých cña vßng
tuÇn hoµn b»ng tæng lùc h÷u Ých cña hai ®o¹n èng nãi trªn, tøc lµ S hivong = Shish + Shio.dan ,
lùc nµy ®−îc dïng ®Ó kh¾c phôc trë lùc cña çng n−íc xuèng ∆px . To¹ ®é cña giao
®iÓm A cña çc ®−êng cong cho ta biÕt l−u l−îng n−íc thùc trong vßng tuÇn hoµn G0t
vµ lùc h÷u Ých cña c¶ vßng tuÇn hoµn Shivong . Çc lùc h÷u Ých cña èng sinh h¬i vµ èng
dÉn hçn hîp cã thÓ t×m ®−îc qua to¹ ®é cña çc ®iÓm cña çc ®−êng cong S hish vµ S hio.dan
øng víi G0t (h×nh 6-8b).
6.6.2 Vßng tuÇn hoµn tù nhiªn phøc t¹p
§èi víi vßng tuÇn hoµn tù nhiªn phøc t¹p cã èng xuèng chung (h×nh 6-7c)
ph¶i x¸c ®Þnh lùc h÷u Ých cña tõng b¨ng èng lªn, tøc lµ S hiI ; ShiII ; ShiIII . Çc b¨ng èng
lªn lµm viÖc song song nhau øng víi gi¸ng ¸p chung nªn ®−êng cong lùc h÷u Ých cña
vßng tuÇn hoµn ®−îc vÏ b»ng çch céng l−u l−îng n−íc qua çc b¨ng èng lªn ë çc
gi¸ trÞ lùc h÷u Ých nh− nhau (céng theo trôc hoµnh) vµ sÏ ®−îc ®−êng cong tæng DB
(h×nh 6.9).
TiÕp ®ã vÏ ®−êng cong trë lùc

cña èng n−íc xuèng OC. Giao ®iÓm cña
hai ®−êng cong DB vµ OC lµ ®iÓm lµm
viÖc A cña gi¶n ®å (®å thÞ) tuÇn hoµn.
To¹ ®é cña ®iÓm A lµ l−u l−îng n−íc
tæng ∑ G vµ lùc Ých
S hivong cña vßng
tuÇn hoµn.
H×nh 6.9. §å thÞ gi¶i vßng tuÇn hoµn
tù nhiªn phøc t¹p. L−u l−îng n−íc qua ®−êng b¨ng
èng lªn ®−îc t×m tõ giao ®iÓm cña ®−êng n»m ngang ®i qua ®iÓm A víi ®−êng cong
lùc h÷u Ých cña tõng b¨ng èng lªn ®ã.
6.7. Nh÷ng hiÖn t−îng ph¸ huû tuÇn hoµn tù nhiªn
Môc ®Ých cuèi cïng cña viÖc tÝnh tuÇn hoµn lµ ®¸nh gi¸ ®é lµm viÖc tin cËy
cña çc èng sinh h¬i trong vßng tuÇn hoµn tù nhiªn. Ph¶i ®¶m b¶o ®Ó nhiÖt ®é v¸ch
èng gÇn b»ng nhiÖt ®é s«i. Muèn vËy tr−íc hÕt cÇn ®¶m b¶o chÕ ®é sinh h¬i trong çc
èng lªn sao cho trªn bÒ mÆt trong cña èng lu«n cã mét mµng n−íc liªn tôc. Trong
®iÒu kiÖn nh− thÕ sÏ cã táa nhiÖt m¹nh tõ v¸ch èng ®Õn m«i chÊt ngay c¶ khi phô t¶i
nhiÖt cña èng rÊt cao vµ kÕt qu¶ lµ nhiÖt ®é v¸ch èng rÊt gÇn víi nhiÖt ®é m«i chÊt l−u
complete 214
®éng bªn trong èng. VÊn ®Ò nµy rÊt phøc t¹p v× sù lµm viÖc cña vßng tuÇn hoµn tù
nhiªn phô thuéc kh«ng nh÷ng vµo cÊu t¹o cña vßng tuÇn hoµn mµ cßn vµo ®iÒu kiÖn
vËn hµnh n÷a.
NhiÖm vô chóng ta lµ ph¶i x¸c ®Þnh nh÷ng giíi h¹n tån t¹i cña çc chÕ ®é
kh«ng tin cËy trªn c¬ së nh÷ng sè liÖu tÝnh to¸n tuÇn hoµn vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña
vßng tuÇn hoµn tù nhiªn.
Nh÷ng chÕ ®é nguy hiÓm cho çc èng lªn cña vßng tuÇn hoµn lµ: sù h×nh
thµnh møc n−íc tù do; sù tuÇn hoµn ng−îc; sù ph©n líp cña dßng hçn hîp h¬i n−íc;
chÕ ®é cã béi sè tuÇn hoµn giíi h¹n; sù ph¸ ho¹i chÕ ®é lµm viÖc b×nh th−êng cña çc
èng xuèng: h¬i sinh ra trong èng xuèng do gi¶m ¸p suÊt ë chç vµo èng (thñy kÝch)
hay do èng xuèng bÞ ®èt nãng, h¬i cã thÓ ®i vµo èng xuèng tõ khoang h¬i. HËu qu¶ lµ
viÖc cung cÊp n−íc cho çc èng lªn bÞ gi¸n ®o¹n.
6.7.1 Béi sè tuÇn hoµn giíi h¹n cho phÐp
Khi béi sè tuÇn hoµn nhá (hµm l−îng h¬i ë chç ra cao) cã thÓ chuyÓn sang chÕ
®é cã trao ®æi nhiÖt kÐm h¬n. ë çc lß h¬i cã bao h¬i th× chÕ ®é lµm viÖc trªn ®©y
kÌm theo hiÖn t−îng kÕt tña kh«ng cã giíi h¹n çc t¹p chÊt trong dung dÞch ch−a b·o
hßa cña n−íc lß lªn v¸ch èng.
Hµm l−îng h¬i giíi h¹n khi ®ã chuyÓn sang chÕ ®é trao ®æi nhiÖt kÐm h¬n øng
víi ¸p suÊt ®· cho, phô thuéc vµo phô t¶i nhiÖt. §èi víi çc lß h¬i cã bao h¬i cao ¸p
vµ siªu cao ¸p th× chÕ ®é cã béi sè tuÇn hoµn b»ng 3 ÷ 2 lµ nguy hiÓm. Cho nªn khi
K = 4 vµ thÊp h¬n ph¶i kiÓm tra l¹i kh¶ n¨ng chuyÓn çc èng sinh h¬i sang chÕ ®é
lµm viÖc cã trao ®æi nhiÖt kÐm h¬n.
Tr−íc hÕt tiÕn hµnh kiÓm tra çc èng ®−îc ®èt nãng nhiÒu nhÊt v× béi sè tuÇn
hoµn cho phÐp trong chóng cao h¬n, vµ gi¸ trÞ thùc tÕ cña K thÊp h¬n gi¸ trÞ trung b×nh
cña toµn bé vßng tuÇn hoµn.
6.7.2 Sù h×nh thµnh møc n−íc tù do trong çc

èng lªn hay hiÖn t−îng ngõng tuÇn hoµn
ChÕ ®é lµm viÖc nµy x¶y ra ë nh÷ng èng

®−îc ®èt nãng Ýt lµm viÖc song song víi nh÷ng
èng ®−îc ®èt nãng nhiÒu.
Trong çc èng lªn kh«ng ®−îc ®èt nãng
(èng c) n−íc ®−îc æn ®Þnh ë mét møc nhÊt ®Þnh
( htb − hmax ) ®Æc tr−ng gi¸ng ¸p gi÷a bao h¬i vµ
èng gãp d−íi, gi¸ng ¸p nµy b»ng:
H×nh 6.10. S¬ ®å vßng tuÇn hoµn

tù nhiªn cã møc n−íc tù do.
complete 215
∆p 1−2 = h tb ρ ' − ∆p x = ( h tb − h max ) ρ ' + h max ρ '' , (6-71)
vµ tõ ph−¬ng tr×nh nµy ta nhËn ®−îc:
∆p x
h max = (6-72)
( ρ' − ρ'' )
ë èng ®−îc ®èt nãng yÕu (èng b ) cã thÓ h×nh thµnh møc n−íc tù do nh−ng ë
®iÓm cao h¬n mét chót so víi møc n−íc ë èng kh«ng ®−îc ®èt nãng. NhiÖt ®é v¸ch
èng ë phÝa trªn møc n−íc tù do cã gi¸ trÞ rÊt cao hÇu nh− b»ng nhiÖt ®é khãi xung
quanh, v× hÖ sè táa nhiÖt α 2 rÊt thÊp. H¬i ë ®©y khuÕch t¸n qua n−íc ®Ó ®i lªn.
§èi víi èng ®−îc ®èt nãng Ýt gi¸ng ¸p gi÷a bao h¬i vµ èng gãp b»ng:
h tb ρ' − ∆p x = ( h tb − h td ) ρ hh + h tdρ '' + ∆p l , (6-73)
vµ sau khi biÕn ®æi ta ®−îc:
( ) ( )
h tb ρ ' − ρ hh − ∆p l = ∆p x − h td ρ hh − ρ '' . (6-74)
VÕ tr¸i cña ph−¬ng tr×nh nµy lµ lùc h÷u Ých cña èng cã møc n−íc tù do. Lùc
chuyÓn ®éng ë ®©y gåm hai phÇn: cña ®o¹n d−íi vµ ®o¹n trªn møc tù do.
ë nh÷ng èng ®−îc ®èt nãng b×nh th−êng (èng a ) khi kh«ng cã møc n−íc tù
do ( htd = 0 ) th× cã c©n b»ng cña lùc chuyÓn ®éng vµ trë lùc:
( )
h tb ρ ' − ρ hh − ∆p l = ∆p x . (6-75)
Khi so s¸nh hai ph−¬ng tr×nh (6-74) vµ
(6-75) ta thÊy lùc chuyÓn ®éng ë èng cã møc
n−íc tù do nhá h¬n trë lùc cña çc èng xuèng.
Do ®ã ë møc ®é ®èt nãng ®· cho nÕu lùc
chuyÓn ®éng cña èng nhá h¬n lùc chuyÓn ®éng
cña toµn vßng tuÇn hoµn th× b¾t ®Çu cã møc
n−íc tù do. Ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc giíi h¹n
chuyÓn tõ chÕ ®é tuÇn hoµn b×nh th−êng sang
chÕ ®é cã møc n−íc tù do b»ng ®å thÞ (qua biÓu
®å tuÇn hoµn ë h×nh vÏ 6.11).
Lùc h÷u Ých t−¬ng øng

H×nh 6.11. Gi¶n ®å tuÇn víi chÕ
®é h×nhhoµnthµnh®Ó tÝnh
møclùcn−íc
h÷u Ých
tùkhi
do ptd sÏ n»m ë giao ®iÓm gi÷a ®−êng cong lùc h÷u Ých
h×nh thµnh møc n−íctù do.
cña èng ®· cho víi ®−êng th¼ng ®øng ®i qua gi¸ trÞ l−u l−îng n−íc b»ng l−u l−îng h¬i
Dhèng . NÕu lùc nµy nhá h¬n hoÆc b»ng lùc h÷u Ých cña vßng tuÇn hoµn th× cã møc
n−íc tù do. NÕu lùc h÷u Ých trong tõng èng ®−îc ®èt nãng Ýt øng víi chÕ ®é cã møc
n−íc tù do Phièng mµ lín h¬n lùc h÷u Ých tæng cña c¶ vßng tuÇn hoµn th× kh«ng cã møc
n−íc tù do. Do ®ã giíi h¹n chuyÓn tõ chÕ ®é cã møc tù do sang chÕ ®é tuÇn hoµn b×nh
th−êng ®−îc biÓu thÞ b»ng bÊt ph−¬ng tr×nh sau:
Ptd
> 1, (6-76)
Phi
complete 216
Khi ®−a vµo hÖ sè dù tr÷ b»ng 1,15 ta cã:
Ptd
> 1,15 . (6-77)
Phi
Lùc h÷u Ých cña èng cã møc tù do khi bá qua trë lùc cña çc èng lªn b»ng:
Ptd = h ®n ϕkt ( ρ ' − ρ '' ) , (6-78)
trong ®ã: ϕ kt lµ phÇn tiÕt diÖn èng lªn do h¬i chiÕm khi h¬i khuÕch t¸n qua líp n−íc;
hdn lµ chiÒu cao cña èng lªn ®−îc ®èt nãng.
Trong tÝnh to¸n ta th−êng dïng ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i.
6.7.3 Sù tuÇn hoµn ng−îc
Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh khi çc èng lªn ®−îc nèi vµo khoang n−íc
cña bao h¬i mµ bÞ ®èt nãng yÕu th× chóng cã thÓ lµm viÖc nh− nh÷ng èng xuèng. Khi
dßng ®i xuèng cã tèc ®é thÊp th× çc bät h¬i cã thÓ b¬i lªn rÊt chËm. Khi çc bät h¬i
hßa vµo nhau thµnh bät lín cã thÓ chiÕm mét phÇn ®¸ng kÓ tiÕt diÖn èng. HiÖn t−îng
nµy th−êng thÊy ë nöa trªn cña èng nghiªng. Do cã hiÖn t−îng trªn mµ α 2 gi¶m vµ
èng sÏ cã nhiÖt ®é cao.
Quy luËt thay ®æi lùc h÷u Ých trong èng ®èt nãng tïy thuéc h−íng l−u ®éng vµ
l−îng h¬i sinh ra trong èng:
( )
Phi = h tb ρ' − ρhh m ∆p l = ∆p x . (6-79)
Khi dßng ®i lªn ta lÊy dÊu trõ vµ khi dßng ®i xuèng ta lÊy dÊu céng.
Trªn c¬ së ph−¬ng tr×nh nµy ta vÏ ®å thÞ tuÇn hoµn cña èng ®øng trong h×nh vÏ
6.12. Khi t¨ng l−u l−îng n−íc trong èng cã chÕ ®é ®i xuèng th× lùc h÷u Ých cña nã lóc
®Çu gi¶m xuèng sau ®ã t¨ng lªn. Sù gi¶m ban ®Çu cña lùc h÷u Ých lµ do gi¶m ®¹i
l−îng ( ρ ' − ρhh ) vµ do trë lùc t¨ng t−¬ng ®èi Ýt. Khi tiÕp tôc t¨ng l−u l−îng n−íc th× trë
lùc cña èng t¨ng lªn theo quy luËt bËc hai. Trong vïng cã l−u l−îng nhá (miÒn g¹ch
chÐo trªn h×nh vÏ 6.12) èng th¼ng ®øng cã chÕ ®é lµm viÖc kh«ng æn ®Þnh, chuyÓn
®éng ®i lªn bÞ thay thÕ b»ng chuyÓn ®éng ®i xuèng, tøc lµ x¶y ra ®Ëp m¹ch dßng m«i
chÊt. NÕu èng n»m ngang th× cã thÓ cã sù ph©n líp æn ®Þnh.
Lùc h÷u Ých cña chÕ ®é tuÇn hoµn ng−îc Png t−¬ng øng víi ®iÓm cùc tiÓu cña
®−êng cong lùc h÷u Ých ë phÝa tr¸i ®å thÞ tuÇn hoµn. NÕu lùc h÷u Ých cña vßng tuÇn
hoµn nhá h¬n lùc giíi h¹n th× kh«ng cã tuÇn hoµn ng−îc. Do ®ã ®iÒu kiÖn ®Ó kh«ng
x¶y ra tuÇn hoµn ng−îc lµ:
Png
≥ 1,15 . (6-80)
Phi
§Ó x¸c ®Þnh lùc h÷u Ých cña èng cã tuÇn hoµn ng−îc ta ph¶i vÏ ®−êng cong lùc
h÷u Ých ë nöa bªn tr¸i cña ®å thÞ tuÇn hoµn.
complete 217
Nh÷ng èng lªn nèi vµo khoang
h¬i cña bao h¬i sÏ kh«ng x¶y ra tuÇn
hoµn ng−îc. Khi cã èng gãp trung gian
cña dµn èng cã thÓ cã tuÇn hoµn
ng−îc. Trong tr−êng hîp nµy cÇn kiÓm
tra chÕ ®é cã tuÇn hoµn ng−îc theo lùc
h÷u Ých gi÷a èng gãp trung gian vµ èng
gãp d−íi.
H×nh 6.12. §Æc tÝnh tuÇn hoµn cña èng ®øng

khi cã tuÇn hoµn ng−îc. H×nh 6.12. §Æc tÝnh tuÇn hoµn cña èng
®øng
khi cã tuÇn hoµn ng−îc
6.7.4 Sù ph¸ hñy chÕ ®é lµm viÖc cña çc èng n−íc xuèng
§Ó vßng tuÇn hoµn lµm viÖc b×nh th−êng ph¶i cung cÊp ®ñ vµ liªn tôc n−íc
cho çc èng lªn. HiÖn t−îng gi¶m l−u l−îng n−íc vµo çc èng xuèng x¶y ra khi cã h¬i
sinh ra trong çc èng nµy. Nguyªn nh©n lµ do èng n−íc xuèng bÞ ®èt nãng, do h¬i tõ
bao h¬i ®i vµo èng xuèng, do s«i n−íc khi gi¶m ¸p suÊt ®ét ngét.
1. Sù sinh h¬i trong çc èng n−íc xuèng do gi¶m ¸p suÊt ë tiÕt diÖn vµo èng
HiÖn t−îng nµy gäi lµ sù x©m thùc. ¸p suÊt tÝnh ë tiÕt diÖn vµo èng lµ:
⎡ ω2 ⎤
p v = p b + ⎢ h mρ 'g − ( ξ v + 1) x ρ ' ⎥ , (6-81)
⎣ 2 ⎦
trong ®ã pv vµ pb lÇn l−ît lµ ¸p suÊt ë chç vµo èng xuèng vµ trong bao h¬i.
ë ®©y pv lín hay nhá h¬n pb phô thuéc vµo dÊu cña hiÖu sè trong ngoÆc
vu«ng. NÕu pv < pb th× n−íc trong bao h¬i gÇn s«i sÏ s«i ë tiÕt diÖn vµo èng n−íc
xuèng. Do vËy ®iÒu kiÖn ®Ó kh«ng cã x©m thùc trong èng n−íc xuèng lµ:
ω2
h m ρ 'g − ( ξ v + 1) x ρ' ≥ 0 , (6-82)
2
ω2
hoÆc: h m ≥ ( ξ v + 1) x , (6-83)
2g
víi ξ v = 0, 2 ÷ 0,5 , tïy thuéc çch nèi èng.
complete 218
H×nh 6.13. Sù thay ®æi ¸p suÊt: a- trong
èng n−íc xuèng;
b–ë tiÕt diÖn vµo èng n−íc xuèng.
Sù x©m thùc sinh ra cã quan hÖ víi møc n−íc kh«ng ®ñ cao ë phÝa trªn èng
n−íc xuèng, tèc ®é n−íc trong çc èng xuèng cµng lín th× møc n−íc phÝa trªn èng
xuèng cµng cÇn ph¶i lín. V× vËy mµ çc èng n−íc xuèng lu«n lu«n ®−îc nèi vµo phÝa
gÇn ®¸y bao h¬i (khoang n−íc).
2. H¬i tõ bao h¬i ®i vµo èng n−íc xuèng khi sinh ra çc phÔu xo¸y phÝa trªn èng n−íc
xuèng.
Sù h×nh thµnh phÔu xo¸y sÏ x¶y ra khi líp n−íc phÝa trªn èng n−íc xuèng
kh«ng ®ñ lín.
ChiÒu cao cùc ®¹i cña líp n−íc hl cã thÓ sinh ra phÔu xo¸y tïy thuéc tèc ®é
n−íc ch¶y trong èng xuèng vµ ®−êng kÝnh cña èng nµy (xem h×nh vÏ 6.14). NÕu cÊp
n−íc ®çi xøng th× phÔu xo¸y chØ sinh ra khi hl kh¸ nhá, tøc lµ khi h1=50 ÷ 100mm.
Khi cÊp n−íc kh«ng ®èi xøng do dßng sinh ra çc xo¸y nªn cã kh¶ n¨ng t¹o thµnh
phÔu. Trong tr−êng hîp nµy phÔu xo¸y cã thÓ xuÊt hiÖn khi chiÒu cao líp n−íc bªn
trªn èng xuèng b»ng 150 ÷ 200 mm. Thùc tÕ møc n−íc trong bao h¬i phÝa trªn èng
n−íc xuèng th−êng lín h¬n 300 ÷ 500 mm nªn kh«ng sinh ra phÔu xo¸y. ë møc n−íc
nµy phÔu xo¸y chØ sinh ra khi ®−êng kÝnh èng xuèng rÊt lín, vÝ dô ë çc lß h¬i tuÇn
hoµn c−ìng bøc nhiÒu lÇn.
H×nh 6.14. Quan hÖ gi÷a chiÒu cao tèi ®a cña

líp n−íc cã phÔu xo¸y sinh ra víi tèc ®é;
®−êng kÝnh trong cña èng t−¬ng øng b»ng: 1-32
mm, 2-63 mm, 3-107 mm.
§Ó tr¸nh t¹o ra phÔu xo¸y ng−êi ta

®Æt ë cöa vµo èng n−íc xuèng b»ng mét çi
chao cã l−íi. Khi ®ã chiÒu cao cho phÐp cùc tiÓu cña líp n−íc cã thÓ gi¶m ®i hai lÇn.
c) H¬i cã thÓ bÞ dßng n−íc kÐo vµo èng xuèng
complete 219
H¬i cã thÓ bÞ dßng n−íc (n−íc lß) kÐo xuèng nÕu tèc ®é b¬i lªn cña bät h¬i
trong bao h¬i nhá h¬n tèc ®é dßng ®i xuèng ωx > ωh , hay ®iÒu kiÖn ®Ó h¬i bÞ kÐo vµo
èng xuèng lµ:
2
1 ⎛ g 2 σ ⎞ 3 ⎛ ρ ' ⎞+0,15
ωx > 2,5 ( ω''0 ) ⎜ 4 ⎟
⎜ ρ ' − ρ '' ⎟ ⎜⎝ ρ'' ⎟⎠
3 . (6-84)
⎝ ⎠
Khi t¨ng hµm l−îng muèi cña n−íc lß th× tèc ®é chuyÓn ®éng ®i lªn cña çc
bät h¬i bÞ gi¶m ®i. Do vËy, ®èi víi n−íc lß cã ®é muèi cao th× x¸c suÊt kÐo h¬i vµo
çc èng xuèng sÏ lín h¬n.
6.8. Çc biÖn ph¸p n©ng cao ®é tin cËy cña tuÇn hoµn tù nhiªn
ChÕ ®é tuÇn hoµn kh«ng tin cËy sinh ra tr−íc hÕt ë nh÷ng èng ®−îc ®èt nãng
kh¸c víi møc ®é ®èt nãng trung b×nh. ë nh÷ng èng bÞ ®èt nãng nhiÒu, ®Æc biÖt ë
nh÷ng lß h¬i siªu cao ¸p, khi béi sè tuÇn hoµn cã gi¸ trÞ nhá th× cã kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn
çc chÕ ®é cã trao ®æi nhiÖt kÐm. Ng−îc l¹i sù h×nh thµnh møc n−íc tù do (ngõng
tuÇn hoµn) vµ tuÇn hoµn ng−îc x¶y ra tr−íc hÕt ë nh÷ng èng ®−îc ®èt nãng Ýt. Do vËy
ph¶i dïng nh÷ng biÖn ph¸p vÒ cÊu t¹o vµ vËn hµnh lµm cho çc èng cña vßng tuÇn
hoµn hÊp thu nhiÖt gièng nhau míi cã thÓ t¨ng ®−îc ®é tin cËy tuÇn hoµn.
B»ng çch ph©n ®o¹n çc dµn èng cã thÓ gi¶m sù chªnh lÖch vÒ møc ®é ®èt
nãng çc èng sinh h¬i cña mét vßng tuÇn hoµn. Mçi vßng tuÇn hoµn nhá cã èng n−íc
xuèng riªng vµ èng lªn hoÆc èng dÉn hèn hîp tõ èng gãp trung gian riªng. Mçi vßng
tuÇn hoµn chØ gåm mét sè Ýt èng nªn møc ®é ®èt nãng chóng nh− nhau. ChiÒu réng
mçi ph©n ®o¹n tuÇn hoµn b»ng kho¶ng 1, 0 ÷ 1,5 m.
BiÖn ph¸p v¹n n¨ng nhÊt nh»m t¨ng ®é tin cËy tuÇn hoµn lµ t¨ng tiÕt diÖn çc
èng n−íc xuèng. Khi ®ã c¶ l−u l−îng n−íc tuÇn hoµn tæng, c¶ l−u l−îng n−íc qua
tõng èng cña vßng tuÇn hoµn sÏ ®−îc t¨ng lªn (xem h×nh vÏ 6.15). Lùc h÷u Ých lóc ®ã
gi¶m xuèng vµ dù tr÷ ®Ó ng¨n ngõa tuÇn hoµn ng−îc vµ h×nh thµnh møc n−íc tù do
còng sÏ gi¶m xuèng. Víi çc lß h¬i hiÖn ®¹i tiÕt diÖn çc èng n−íc xuèng b»ng
25 ÷ 50% tiÕt diÖn çc èng lªn. Tèc ®é n−íc trong çc èng n−íc xuèng kh«ng ®−îc
nhá h¬n 0,6 ÷ 0,8 m/s.
complete 220
H×nh 6.15. Hoµn thiÖn ®Æc tÝnh tuÇn hoµn
b»ng çch t¨ng tiÕt diÖn çc èng n−íc xuèng.
§èi víi vßng tuÇn hoµn tù nhiªn cã èng gãp trung gian ph¶i lµm çc èng dÉn
hçn hîp tõ èng gãp trung gian ®Õn bao h¬i cã trë lùc tèi thiÓu, ®ång thêi çc giµn èng
sinh h¬i cña vßng tuÇn hoµn nµy ph¶i ®−îc lµm cao lªn.
complete 221
Ch−¬ng 7. ChÕ ®é n−íc cña lß h¬i
vµ çc ph−¬ng ph¸p thu nhËn h¬i s¹ch

7.1. Çc t¹p chÊt trong n−íc thiªn nhiªn vµ nh÷ng chØ tiªu chÊt
l−îng cña n−íc
7.1.1. Çc t¹p chÊt trong n−íc thiªn nhiªn
Theo kÝch th−íc h¹t cã thÓ chia çc t¹p chÊt thµnh 3 nhãm:
+ T¹p chÊt th« gåm çc h¹t cã kÝch th−íc >100 nanomet (1
nanomet = 10-9m);
+ T¹p chÊt keo gåm çc h¹t cã kÝch th−íc tõ 1-100
nanomet;
+ T¹p chÊt ë d¹ng ph©n tö gåm çc h¹t cã kÝch th−íc < 1
nanomet.
Nh÷ng t¹p chÊt th« lµm ®ôc n−íc thiªn nhiªn vµ lµ nh÷ng t¹p
chÊt c¬ khÝ, gåm çt, ®Êt sÐt vµ çc h¹t cã nguån gèc kho¸ng vµ
nguån gèc h÷u c¬.
VËt chÊt keo cã kÝch th−íc h¹t n»m gi÷a vËt chÊt th« vµ vËt
chÊt ë d¹ng ph©n tö. Çc chÊt keo kh«ng l¾ng mÆc dï thêi gian rÊt
dµi. Çc hîp chÊt cña silic, nh«m, s¾t vµ çc chÊt h÷u c¬ h×nh thµnh
do ph©n hñy ®éng vËt vµ thùc vËt n»m trong n−íc thiªn nhiªn ë
tr¹ng th¸i keo ®¬n ph©n t¸n.
Çc muèi, axit, kiÒm vµ çc khÝ hßa tan trong n−íc thuéc vÒ
çc chÊt ph©n t¸n ë d¹ng ph©n tö vµ d¹ng ion.
Thµnh phÇn cña n−íc thiªn nhiªn ®−îc x¸c ®Þnh bëi çc ion
sau: K+, Ca2+, Mg2+, Na+, Cl-, SO42-, HSiO32-. Çc ion cßn l¹i nh−:
CO32-, H+, OH-, NH4+, NO2-, NO32-, Fe2+, Cu2+, th−êng cã trong
n−íc thiªn nhiªn víi mét l−îng kh«ng ®¸ng kÓ, song chóng cã ¶nh
h−ëng quan träng ®Õn çc tÝnh chÊt cña n−íc nãi chung còng nh−
çc ®Æc ®iÓm cña n−íc trong lß h¬i, trong ®−êng n−íc cÊp vµ trong
b×nh ng−ng cña tuabin.
Nguån chÝnh sinh ra çc ion Ca2+ trong n−íc thiªn nhiªn lµ
®¸ v«i CaCO3 vµ mét nguån kh¸c lµ th¹ch cao CaSO4.2H2O. Çc ion
Mg2+ cã trong n−íc khi hßa tan dolomit (MgCO3.CaCO3) do ®ã cã
CO2 tù do trong n−íc.
122
7.1.2. Nh÷ng chØ tiªu chÊt l−îng n−íc
Nh÷ng chØ tiªu quan träng nhÊt cña chÊt l−îng n−íc gåm cã
hµm l−îng çc chÊt l¬ löng, chÊt kh«, ®é cøng toµn phÇn vµ çc
thµnh phÇn cña nã, ®é kiÒm toµn phÇn vµ çc thµnh phÇn cña nã,
nång ®é çc ion hydro vµ hµm l−îng çc chÊt khÝ hßa tan cã t¸c
dông ¨n mßn kim lo¹i nh− O2 vµ CO2.
§Ó cã chÊt l−îng ®Çy ®ñ cña n−íc ng−êi ta x¸c ®Þnh thªm
hµm l−îng çc ion Ca2+, Mg2+, Na+, Cl-, çc ion cacbonat, sunfat,
silicat vµ çc hîp chÊt cña s¾t, nh«m.
1. Hµm l−îng çc chÊt l¬ löng tÝnh b»ng mg/kg.
2. ChÊt kh« cña n−íc lµ sè l−îng çc chÊt keo vµ ph©n tö cã nguån
gèc h÷u c¬ vµ nguån gèc kho¸ng kh«ng bay h¬i vµ ®−îc hßa tan
trong n−íc, tÝnh b»ng mg/kg. ChÊt kh« ®−îc x¸c ®Þnh b»ng çch cho
mÉu n−íc ®· läc s¬ bé bèc h¬i sau ®ã sÊy phÇn kh«ng bay h¬i ë
1100C ®Õn khi khèi l−îng kh«ng thay ®æi.
3. §é cøng cña n−íc : lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu quan träng nhÊt
cña chÊt l−îng n−íc dïng cho lß h¬i nhÊt lµ lß h¬i nhµ m¸y nhiÖt
®iÖn.
+ §é cøng toµn phÇn cña n−íc H0 b»ng tæng nång ®é cña
çc ion canxi (®é cøng canxi HCa) vµ çc ion magie (®é cøng magie
HMg), tÝnh b»ng mg®l/kg hay g®l/t hay µ g®l/kg:
H0 = HCa + HMg (7-1)
§Ó tÝnh ®æi nång ®é canxi vµ magie tõ ®¬n vÞ mg/kg sang
mg®l/kg ta chia nång ®é cña chóng cho khèi l−îng ®−¬ng l−îng cña
çc cation Êy, tøc lµ:
C 2+
H Ca = Ca , mg®l/kg (7-2)
20,04
C Mg 2 +
H Mg = , mg®l/kg, (7-3)
12,16
trong ®ã: C Ca 2 + vµ C Mg 2 + lµ nång ®é çc ion Ca2+ vµ Mg2+ cã trong
n−íc, mg®l/kg;
20,04 vµ 12,16 lµ khèi l−îng ®−¬ng l−îng cña Canxi vµ
Magie.
§é cøng toµn phÇn cña n−íc ®−îc ph©n thµnh ®é cøng
cacbonat vµ ®é cøng kh«ng çc bonat.
123
+ §é cøng cacbonat cña n−íc HC sinh ra chñ yÕu do cã çc
canxi bicacbonat Ca(HCO3)2 vµ magie bicacbonat Mg(HCO3)2 trong
n−íc.
+ §é cøng kh«ng cacbonat cña n−íc HKC: §é cøng nµy sinh
ra do cã çc clorua, sunfat vµ çc muèi kh«ng cacbonat kh¸c cña
Canxi vµ Magie nh−: CaCl2, MgCl2, CaSO4, MgSO4, CaSiO3,
MgSiO3,..
§é cøng kh«ng cacbonat cßn gäi lµ ®é cøng vÜnh cöu.
Do ®ã ®é cøng toµn phÇn cña n−íc H0 mét mÆt lµ b»ng tæng
çc ®é cøng canxi vµ magie vµ mÆt kh¸c b»ng tæng çc ®é cøng
cacbonat vµ kh«ng cacbonat.
Ph©n lo¹i n−íc thiªn nhiªn theo ®é cøng toµn phÇn nh− sau:
H0 < 1,5 mg®l/kg – n−íc cã ®é cøng nhá;
H0 = 1,5 - 3,0 mg®l/kg – n−íc cã ®é cøng trung
b×nh;
H0 = 3,0 - 6,0 mg®l/kg – n−íc cã ®é cøng n©ng cao;
H0 = 6,0 – 12,0 mg®l/kg – n−íc cã ®é cøng cao;
H0 > 12,0 mg®l/kg – n−íc cã ®é cøng rÊt cao.
4. §é kiÒm tæng qu¸t cña n−íc K0 (mg®l/kg) lµ tæng nång ®é çc
anion OH-, HCO3-, CO32-, PO43-, HSiO3-, SiO32- vµ çc muèi cña çc
axit h÷u c¬ yÕu cã trong n−íc.
Tïy thuéc vµo çc anion g©y ra ®é kiÒm mµ ng−êi ta ph©n
biÖt thµnh:
a- ®é kiÒm hydrat Kh do cã ion hydroxyl OH- trong n−íc
t¹o ra;
b- ®é kiÒm cacbonat KC do cã ion cacbonat CO32- trong
n−íc;
c- ®é kiÒm bicacbonat KbC do cã çc b160
d- icacbonat HCO3- trong n−íc.
5. Çc vËt chÊt h÷u c¬
ViÖc x¸c ®Þnh trùc tiÕp nång ®é çc vËt chÊt h÷u c¬ thùc tÕ
kh«ng thÓ lµm ®−îc, nªn hµm l−îng cña chóng ®−îc x¸c ®Þnh b»ng
con ®−êng gi¸n tiÕp khi x¸c ®Þnh ®é oxy hãa cña n−íc dïng kali
pemanganat KMnO4 lµm chÊt oxy hãa trong m«i tr−êng axit.
6. Nång ®é ion hydro
Çc ion hydro H+ vµ hydroxyl OH- sinh ra trong n−íc do
ph©n hñy n−íc:
H2O ⇔ H+ + OH- (7-4)
124
Çc ion H+ cã thÓ cã trong dung dÞch do ph©n hñy çc axit,
vÝ dô:
HCl ⇔ H+ + Cl- (7-5)
Çc ion OH- sinh ra do ph©n hñy chÊt kiÒm, vÝ dô:
NaOH ⇔ Na+ + OH- (7-6)
0
Trong n−íc nguyªn chÊt vÒ hãa häc ë 23 C th× çc nång ®é
C H+ vµ C OH − b»ng 10-7 g ion/kg vµ chóng ®Æc tr−ng ph¶n øng trung
hßa chÊt láng. Trong m«i tr−êng axit C H + > 10-7 g ion/kg > C OH − ,
trong m«i tr−êng kiÒm th× ng−îc l¹i C H + < 10-7 g ion/kg < C OH −
Cã thÓ biÓu diÔn ph¶n øng cña dung dÞch mét çch thuËn
tiÖn h¬n qua chØ sè PH hay POH, chóng lµ logarit ©m cña nång ®é
çc ion t−¬ng øng.
Trong m«i tr−êng trung hßa PH = 7 = POH. M«i tr−êng axit
cã pH < 7 < POH, m«i tr−êng kiÒm cã pH > 7 > POH.
TÝnh axit vµ tÝnh kiÒm §é PH

Axit yÕu 4,0 – 6,5
Trung hßa 7,0
KiÒm yÕu 7,5 – 10
KiÒm m¹nh 11 – 14
7. Çc chÊt khÝ hßa tan trong n−íc.

Çc chÊt khÝ nh− N2, O2, CO2, hßa tan trong n−íc. CO2 vµ O2
cã t¸c dông g©y ¨n mßn kim lo¹i. §é hßa tan cña çc chÊt khÝ trong
n−íc phô thuéc vµo nhiÖt ®é cña n−íc vµ ph©n ¸p suÊt cña khÝ ë phÝa
trªn mÆt n−íc.
7.1.3. ChÊt l−îng n−íc thiªn nhiªn
N−íc thiªn nhiªn gåm n−íc bÒ mÆt nh− n−íc s«ng, hå, biÓn,
hå chøa n−íc nh©n t¹o vµ n−íc ngÇm. ChÊt l−îng n−íc bÒ mÆt nhÊt
lµ n−íc s«ng hå thay ®æi theo thêi gian vµ mïa trong mét n¨m, ®ång
thêi theo chiÒu dµi s«ng chÊt l−îng n−íc còng kh¸c nhau.
N−íc s«ng th−êng chøa mét sè l−îng t−¬ng ®èi kh«ng lín
çc muèi hßa tan kho¶ng 500 ÷ 600 mg/kg. N−íc s«ng th−êng cã
çc cation Ca2+, Mg2+, Na+ vµ çc anion HCO3-, SO42-, Cl-. ChØ tiªu
pH cña n−íc s«ng th−êng b»ng 6,5 ÷ 7,5.
125
N−íc s«ng th−êng chøa mét sè l−îng nhÊt ®Þnh çc chÊt l¬
löng vµ dao ®éng trong ph¹m vi réng tïy thuéc vµo l−îng n−íc m−a.
N−íc hå vµ biÓn cã tû lÖ çc cation vµ anion gÇn nh− nhau.
Hµm l−îng muèi cña n−íc hå vµ biÓn gÇn b»ng 35 g/kg. Çc ion
chÝnh cña n−íc biÓn lµ Na+ vµ Cl-. §é cøng toµn phÇn cña n−íc hå
n»m trong ph¹m vi 215 ÷ 225 mg®l/kg, trong ®ã ®é cøng cacbonat
b»ng kho¶ng 15 mg®l/kg
N−íc ngÇm cã thµnh phÇn hãa häc rÊt kh¸c nhau. N−íc d−íi
®Êt chøa mét l−îng ®¸ng kÓ CO2 hßa tan, s¾t vµ H2S.
7.2. NhiÖm vô chÕ ®é n−íc cña lß h¬i.
N−íc cÊp cho lß h¬i çc nhµ m¸y ®iÖn gåm n−íc ng−ng cña
tuabin vµ n−íc bæ sung ®· ®−îc xö lý ®Ó bï l¹i tæn thÊt n−íc vµ h¬i.
ë çc nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn ng−ng h¬i thuÇn tóy çc tæn thÊt
n−íc vµ h¬i gåm h¬i tiªu thô ®Ó truyÒn ®éng c¬ cÊu phô, ®Ó thæi bôi
tro b¸m bÈn çc bÒ mÆt ®èt, th«ng h¬i lµm m¸t bé qu¸ nhiÖt trong
lóc ®èt lß, ®Ó chÌn tuabin h¬i vµ rß rØ ë nh÷ng chç hë trªn ®−êng
h¬i, ®−êng n−íc; tæn thÊt nµy kh«ng lín h¬n 1 ÷ 3% s¶n l−îng ®Þnh
møc cña ph©n x−ëng lß h¬i. V× thÕ n−íc cÊp cho lß h¬i gåm 96 ÷ 98
% n−íc ng−ng cña tuabin vµ 2 ÷ 4 % n−íc bæ sung.
ë çc trung t©m nhiÖt ®iÖn l−îng n−íc ng−ng vµ n−íc bæ
sung dao ®éng trong ph¹m vi rÊt réng tïy thuéc ®Æc tÝnh cña çc bé
tiªu thô nhiÖt (n−íc nãng, h¬i trÝch tõ tuabin cã tr¶ l¹i n−íc hay
kh«ng, h¬i lÊy tõ bé qu¸ nhiÖt), trong mét sè tr−êng hîp n−íc bæ
sung ®¹t ®Õn 40 ÷ 50% vµ cã thÓ lín h¬n. §«i khi n−íc ng−ng do çc
bé tiªu thô h¬i tr¶ vÒ ®· bÞ bÈn nªn kh«ng thÓ dïng ngay lµm n−íc
cÊp cho lß h¬i ®−îc.
Çc t¹p chÊt kh«ng mong muèn cã nh− çc muèi vµ hîp chÊt
cña çc kim lo¹i nÆng th©m nhËp vµo n−íc theo çc ®−êng kh¸c
nhau. Nguån sinh ra çc t¹p chÊt chñ yÕu lµ lät (rß) n−íc lµm l¹nh
qua çc chç hë trong çc b×nh gia nhiÖt cung cÊp nhiÖt cña m¹ng
nhiÖt,
Sù cã mÆt cña çc t¹p chÊt trong n−íc cÊp cã thÓ dÉn ®Õn t¹o
ra çu cÆn b¸m trªn bÒ mÆt ®èt cña lß h¬i vµ ph¸ hñy chÕ ®é lµm
viÖc b×nh th−êng cña lß, lµm xÊu chÊt l−îng h¬i vµ ¨n mßn çc chi
tiÕt kim lo¹i ®−êng h¬i vµ n−íc.
V× thÕ ®Ó lß h¬i lµm viÖc liªn tôc vµ kinh tÕ th× nhiÖm vô cña
chÕ ®é n−íc ph¶i:
126
1- Ng¨n ngõa hoÆc gi¶m thiÓu sù t¹o thµnh çu b¸m trªn
çc bÒ mÆt truyÒn nhiÖt (bÒ mÆt ®èt);
2- Ng¨n ngõa hoÆc gi¶m thiÓu qu¸ tr×nh ¨n mßn kim lo¹i
®−êng n−íc vµ h¬i;
3- §¶m b¶o thu ®−îc h¬i cã ®é s¹ch yªu cÇu.
7.3. Sù t¹o thµnh çu cÆn trong lß h¬i vµ ®−êng n−íc cÊp
N−íc cÊp cña lß h¬i lu«n lu«n chøa mét l−îng nhÊt ®Þnh çc
vËt chÊt hßa tan nh− nh÷ng hîp chÊt v« c¬ kh«ng bay h¬i vµ çc
chÊt bay h¬i (chÊt khÝ).
Mäi chÊt hßa tan trong n−íc (trõ çc chÊt khÝ, çc axit
cacbonic vµ silicic) ®Òu bÞ ph©n hñy hoµn toµn tøc lµ chóng lµ çc
chÊt ®iÖn ph©n m¹nh. Çc axit cacbonic vµ silicic lµ çc chÊt ®iÖn
ph©n yÕu.
N−íc lß lµ dung dÞch n−íc cña çc hîp chÊt hãa häc kh¸c
nhau, trong n−íc lß x¶y ra qu¸ tr×nh hãa lý phøc t¹p vµ kÕt qu¶ lµ
t¸ch pha r¾n ra khái dung dÞch trùc tiÕp b¸m ch¾c trªn bÒ mÆt kim
lo¹i, gäi lµ çu b¸m hoÆc ë tr¹ng th¸i çc h¹t l¬ löng trong n−íc lß,
gäi lµ bïn. Bïn cµng tÝch tô l¹i th× hoÆc biÕn thµnh chÊt xèp kh«ng
b¸m vµo bÒ mÆt kim lo¹i vµ cã thÓ dÔ dµng x¶ ra ngoµi hoÆc b¸m
vµo bÒ mÆt kim lo¹i gäi lµ çu thø cÊp.
Sù t¸ch pha cøng ra khái n−íc lß cã thÓ x¶y ra do nh÷ng
nguyªn nh©n sau:
1- Do x¶y ra ph¶n øng gi÷a çc chÊt kh¸c nhau cã trong
n−íc;
2- Do gi¶m ®é hßa tan mét sè muèi khi t¨ng nhiÖt ®é (çc
muèi cã hÖ sè hßa tan ©m);
3- Do t¨ng nång ®é muèi trong n−íc lß khi bay h¬i.
Sù ph¶n øng gi÷a çc hîp chÊt kh¸c nhau n»m trong n−íc
®−îc ®èt nãng vµ bèc h¬i cã thÓ dÉn ®Õn t¹o thµnh vµ t¸ch çc chÊt
khã hßa tan ra khái dung dÞch. Çc chÊt nµy lµ CaSO4, CaCO3,
MgCO3, CaSiO3, vµ MgSiO3, çc hydroxyt Ca(OH)2 vµ Mg(OH)2,
Qu¸ tr×nh l¾ng çc hîp chÊt khã hßa tan nãi trªn tu©n theo
quy luËt tÝch sè ®é hßa tan. Quy luËt nµy nãi r»ng trong dung dÞch
b·o hßa cña chÊt khã hßa tan th× tÝch sè nång ®é çc ion n»m trong
dung dÞch ë nhiÖt ®é ®· cho lµ ®¹i l−îng kh«ng ®æi:
[ ][ ]
C +n . A −n = TH C n A n = const , (7-7)
127
trong ®ã:
[Cn+] vµ [An-] lµ nång ®é çc cation vµ anion trong n−íc;
TH lµ gi¸ trÞ b»ng sè cña tÝch sè ®é hßa tan, gi¸ trÞ nµy
kh«ng ®æi ë nhiÖt ®é ®· cho víi chÊt cho tr−íc.
[ ][ ]
Do ®ã nÕu TH C n A n > C +n . A −n th× dung dÞch ch−a b·o hßa
[ ][ ]
vµ çc chÊt cÆn sÏ kh«ng l¾ng. NÕu TH C n A n < C +n . A −n th× dung
dÞch qu¸ b·o hßa vµ x¶y ra qu¸ tr×nh l¾ng cÆn.
Cho nªn tÝch sè ®é hßa tan ®Æc tr−ng giíi h¹n ®é hßa tan cña
chÊt ®iÖn ph©n ë nhiÖt ®é ®· cho vµ phô thuéc vµo b¶n chÊt hãa häc
cña chÊt Êy.
VÝ dô tÝch sè ®é hßa tan cña mét sè chÊt n»m trong n−íc
®−îc diÔn t¶ nh− sau:
[ ][ ]
Ca 2+ . SO 24− = TH CaSO 4
[Mg ][. SO ] = TH
2+ 2−
4 MgSO 4
[Ca ][. SiO ] = TH

2+ 2−
3 CaSiO 3
Sù gi¶m ®é hßa tan cña mét sè chÊt khi t¨ng nhiÖt ®é còng
dÉn ®Õn l¾ng cÆn. VÝ dô çc muèi hßa tan cña canxi vµ magie cã hÖ
sè hßa tan ©m. Quan hÖ gi÷a ®é hßa tan cña çc chÊt t¹o thµnh çu
chñ yÕu vµ mét sè hîp chÊt dÔ hßa tan víi nhiÖt ®é ®−îc minh häa
trong çc h×nh vÏ 7.1 vµ 7.2.
Sù t¸ch (l¾ng) çc chÊt chøa trong n−íc cÊp ra khái dung
dÞch x¶y ra chñ yÕu d−íi d¹ng tinh thÓ. Sù kÕt tinh çc chÊt cã thÓ
x¶y ra trªn bÒ mÆt kim lo¹i vµ trong thÓ tÝch dung dÞch. Nh÷ng trung
t©m cña qu¸ tr×nh kÕt tinh bao gåm ®é nh¸m cña bÒ mÆt, çc h¹t keo
vµ çc bät khÝ n»m trong dung dÞch, çc h¹t l¬ löng. Çc chÊt t¹o
thµnh çu lµ nh÷ng chÊt bÞ kÕt tinh trªn bÒ mÆt kim lo¹i d−íi d¹ng
çc chÊt l¾ng thÓ r¾n liªn kÕt ch¾c víi kim lo¹i.
128
H×nh 7.1. §é hßa tan cña H×nh 7.2. §é hßa tan cña
çc chÊt t¹o thµnh çu mét sè hîp chÊt dÔ hßa
chñ yÕu cã trong n−íc tan cã trong n−íc
Nh÷ng chÊt bÞ kÕt tinh trong thÓ tÝch n−íc lß d−íi d¹ng çc
tinh thÓ l¬ löng trong dung dÞch gäi lµ bïn.
Çc hîp chÊt cña canxi vµ magie Ýt hßa tan cã mÆt trong
n−íc lß chÝnh lµ çc chÊt t¹o thµnh çu b¸m.
CaSiO3 t¹o ra çu cøng dÝnh chÆt vµo v¸ch èng kim lo¹i. Çu
nµy cã λ = 0,12 W / mK tøc lµ nhá h¬n 400 lÇn so víi hÖ sè dÉn
nhiÖt cña thÐp cacbon th«ng th−êng. Cho nªn khi cã líp çu nµy rÊt
máng còng lµm t¨ng râ rÖt nhiÖt ®é v¸ch èng. CaSO4 còng lµ çu
ch¾c, nã cã λ = 0,23 − 2,33 W / mK . CaCO3 cã thÓ t¹o ra çc çu
cøng hay bïn. Çc hîp chÊt silicat cña magie nh− MgSiO3,
3MgO.2SiO2.2H2O t¹o ra bïn vµ dÔ th¶i ra ngoµi.
Sù t¹o thµnh çu cøng trªn bÒ mÆt èng sinh h¬i x¶y ra do kÕt
qu¶ cña çc qu¸ tr×nh hãa lý vµ ®iÖn hãa phøc t¹p, kh«ng nh÷ng çc
chÊt t¹o thµnh çu mµ c¶ çc oxyt kim lo¹i (s¾t, nh«m, kÏm), çc
kim lo¹i nguyªn chÊt (®ång) vµ çc chÊt dÔ hßa tan ®Òu tham gia
vµo çc qu¸ tr×nh sinh çu.
129
Çu sinh ra trong lß h¬i cã çc tÝnh chÊt vËt lý vµ tÝnh chÊt
hãa häc kh¸c nhau.
Nh÷ng chØ tiªu chñ yÕu cña çu lµ ®é xèp, ®é cøng vµ kh¶
n¨ng dÉn nhiÖt. Tïy theo ®é cøng vµ ®é xèp cña çu mµ x¸c ®Þnh
®−îc cÊu t¹o vµ thµnh phÇn hãa häc cña çu vµ kh¶ n¨ng cã thÓ th¶i
çu b»ng biÖn ph¸p c¬ khÝ hay kh«ng. §é dÉn nhiÖt cña çu tïy
thuéc cÊu t¹o vµ thµnh phÇn hãa häc cña çu.
§Ó ®¶m b¶o sù lµm viÖc b×nh th−êng cña lß h¬i cÇn ®¶m b¶o
chÕ ®é lµm viÖc kh«ng sinh ra çu. Muèn vËy mét mÆt ph¶i lµm
mÒm thËt s©u n−íc bæ sung vµ khö hiÖn t−îng lät n−íc tuÇn hoµn
trong b×nh ng−ng, mÆt kh¸c ph¶i ®¶m b¶o chÊt l−îng cÇn thiÕt cña
n−íc lß.
MÆc dÇu cã nhiÒu biÖn ph¸p dïng ®Ó n©ng cao chÊt l−îng
n−íc cÊp vµ n−íc lß nh−ng vÉn cã çu sinh ra nªn ph¶i dïng biÖn
ph¸p c¬ khÝ hay dïng axit ®Ó th¶i çu ra ngoµi.
§Ó chèng ®ãng çu lµ çc hîp chÊt cña s¾t, ®ång trong èng
sinh h¬i vµ èng qu¸ nhiÖt (çc lo¹i nµy t¹o ra lç thñng vµ rç kim)
cÇn ph¶i duy tr× nång ®é s¾t vµ ®ång trong n−íc lß vµ n−íc cÊp ë
møc tèi thiÓu b»ng çch khö khÝ hßa tan trong n−íc.
B¶ng 7.1. Gi¸ trÞ trung b×nh cña hÖ sè dÉn nhiÖt cña mét sè çu cÆn
D¹ng çu vµ thµnh phÇn hãa HÖ sè dÉn nhiÖt
häc cña nã ®Æc tÝnh cña çu λ , W/mK
Çu chøa dÇu Cøng 0,116 - 0,175
Çu silicat (cã hµm l−îng SiO2
Cøng 0,058- 0,232
b»ng hoÆc lín h¬n 20 – 25%)
Çu th¹ch cao (cã hµm l−îng
R¾n, ch¾c 0,580 - 2,900
CaSO4 ®Õn 50%)
Tõ bét kh«ng ®Þnh
Çu cacbonat (cã hµm l−îng
h×nh ®Õn ®¸ lß 0,580 - 7,000
CaCO3 + MgCO3 lín h¬n 50%)
cøng
Çu hçn hîp gåm th¹ch cao,
Cøng, ch¾c 0,800 - 3,500
cacbonat, silicat canxi vµ magie
7.4. Qu¸ tr×nh ¨n mßn kim lo¹i bÒ mÆt truyÒn nhiÖt
130
Sù ¨n mßn kim lo¹i bÒ mÆt ®èt cña lß h¬i lµ sù ph¸ hñy kim
lo¹i d−íi t¸c dông cña m«i tr−êng xung quanh (h¬i, n−íc, khãi) do
çc qu¸ tr×nh hãa häc vµ ®iÖn hãa häc.
Qu¸ tr×nh ph¸ hñy kim lo¹i do t−¬ng t¸c hãa häc trùc tiÕp
gi÷a kim lo¹i víi m«i tr−êng xung quanh lµ sù ¨n mßn hãa häc.
Sù ¨n mßn ®iÖn hãa häc kh¸c víi sù ¨n mßn hãa häc ë chç
çc ph¶n øng x¶y ra cã kÌm theo sinh ra dßng ®iÖn.
Cã çc d¹ng ¨n mßn sau (h×nh vÏ 7.3):

Sù ¨n mßn ®ång ®Òu lµ sù ph¸ hñy kim lo¹i x¶y ra víi tèc ®é nh−
nhau trªn toµn bé hay hÇu nh− trªn toµn bé bÒ mÆt tiÕp xóc víi m«i
tr−êng ¨n mßn (x©m thùc).
H×nh 7.3. Çc d¹ng ¨n

mßn kim lo¹i.
1-®ång ®Òu;
2-vÕt loÐt;
3-®iÓm;
4-gi÷a çc tinh thÓ;
5-xuyªn ngang tinh thÓ.
Trong tr−êng hîp ¨n mßn khu vùc th× sù ph¸ hñy kim lo¹i
x¶y ra trªn tõng phÇn cña bÒ mÆt. ¡n mßn khu vùc th−êng cã çc
d¹ng sau: ¨n mßn ®iÓm, vÕt, gi÷a çc tinh thÓ, xuyªn ngang tinh thÓ
vµ lùa chän.
¡n mßn vÕt xuÊt hiÖn trªn tõng phÇn nhá cña bÒ mÆt, nh−ng
th−êng ®¹t ®Õn ®é s©u ®¸ng kÓ. §−êng kÝnh vÕt ë khoang n−íc cña
bao h¬i b»ng 4 ÷ 5mm, vµ ë nh÷ng èng sinh h¬i cã khi thÊy çc hè
rÊt lín bÞ phñ bëi mét líp oxyt s¾t dµy. Khi ®−êng kÝnh vÕt b»ng
0,2 ÷ 1mm th× gäi lµ ¨n mßn ®iÓm vµ th−êng ¨n mßn ®iÓm g©y ra çc
lç xuyªn thñng nªn ¨n mßn ®iÓm lµ nguy hiÓm nhÊt.
Sù ph¸ hñy kim lo¹i trªn biªn cña çc h¹t gäi lµ ¨n mßn gi÷a
çc tinh thÓ. Khi Êy ®é bÒn c¬ häc cña kim lo¹i bÞ gi¶m vµ cã thÓ
h×nh thµnh çc vÕt r¹n gi÷a çc tinh thÓ. D¹ng ¨n mßn nµy cã ë
nh÷ng èng thÐp «stenit.
Khi ¨n mßn xuyªn qua tinh thÓ th× vÕt r¹n ®i xuyªn qua h¹t
kim lo¹i.
131
TÊt c¶ çc d¹ng h− háng kim lo¹i do ¨n mßn ®Òu cã thÓ cã
trong lß h¬i vµ th−êng cã sù kÕt hîp mét sè d¹ng h− háng do ¨n
mßn.
Tèc ®é ¨n mßn ®Òu vµ ¨n mßn vÕt ®−îc x¸c ®Þnh theo ®é
gi¶m khèi l−îng cña phÇn tö bÞ ¨n mßn, tÝnh b»ng g/m2h hay theo
chiÒu s©u ¨n mßn tÝnh b»ng mm/n¨m.
Khi chän tèc ®é ¨n mßn cho phÐp trong ®−êng n−íc cÊp cÇn
ph¶i kÓ ®Õn sù t¨ng lªn cña hµm l−îng t¹p chÊt trong n−íc cÊp, chñ
yÕu lµ çc hîp chÊt s¾t Ýt hßa tan. Çc s¶n phÈm ¨n mßn trong n−íc
cÊp lµm t¨ng hµm l−îng bïn trong lß h¬i, bïn nµy còng tham gia
vµo sù t¹o ra çu b¸m trªn bÒ mÆt ®èt. Khi n−íc l−u ®éng trong
vßng tuÇn hoµn víi tèc ®é nhá th× bïn n»m l¹i ë èng gãp hay ë tiÕt
diÖn vµo cña èng sinh h¬i do ®ã lµm gi¶m tiÕt diÖn cho n−íc ®i hoÆc
cã thÓ lµm t¾c ®−êng n−íc.
Kh«ng cho phÐp x¶y ra sù ph¸ hñy kim lo¹i do ¨n mßn gi÷a
çc tinh thÓ v× nã lµm gi¶m ®é bÒn c¬ häc cña kim lo¹i mÆc dï tæn
thÊt khèi l−îng nhá h¬n nhiÒu so víi ¨n mßn ®Òu vµ ¨n mßn vÕt.
Trong b¶ng 7.2 cho biÕt sù ph©n lo¹i c−êng ®é ¨n mßn ë çc
èng sinh h¬i vµ èng h©m n−íc. (Thêi h¹n phôc vô cña èng lµ 20 n¨m
®−îc lÊy lµm c¬ së ®Ó tÝnh tèc ®é ¨n mßn cho phÐp).
B¶ng 7.2. C−êng ®é ¨n mßn çc èng sinh h¬i vµ èng h©m n−íc
(thêi h¹n phôc vô cña èng lµ 20 n¨m)
Tèc ®é ¨n
Tèc ®é ¨n mßn vÕt
§Æc tÝnh cña mßn ®Òu,
loÐt, mm/n¨m VÕt nøt do ¨n
qu¸ tr×nh ¨n mm/n¨m
mßn
mßn Trung,
Trung ¸p Cao ¸p
cao ¸p
Thùc tÕ lµ 0,00 – 0,00 – 0,00 – Kh«ng cã
kh«ng cã 0,05 0,05 0,02
¡n mßn yÕu 0,05 – 0,00 – 0,03 – Kh«ng cã
0,10 0,20 0,08
¡n mßn cho 0,10 – 0,20 – 0,08 – Kh«ng cã
phÐp 0,15 0,30 0,12
¡n mßn m¹nh 0,15 – 0,30 – 0,13 – Ph¸t hiÖn ®−îc
0,60 1,20 0,40
¡n mßn sù cè ≥ 0,60 ≥ 1,20 ≥ 0,40 Ph¸t hiÖn thÊy
132
§Ó phßng ngõa ¨n mßn vµ ng¨n ngõa çc s¶n phÈm ¨n mßn lµm bÈn
n−íc cÊp cÇn ph¶i biÕt c¬ chÕ vµ çc ®iÒu kiÖn tiÕn hµnh qu¸ tr×nh
¨n mßn.
Trong lß h¬i cã c¶ ¨n mßn hãa häc vµ ¨n mßn ®iÖn hãa häc
vµ nhiÒu khi c¶ hai qu¸ tr×nh nµy x¶y ra ®ång thêi.
* ¡n mßn hãa häc thuÇn tóy: vÝ dô ¨n mßn cña h¬i n−íc
trong çc èng cña bé qu¸ nhiÖt do oxy hãa kim lo¹i bëi h¬i qu¸
nhiÖt:
3Fe + 4 H2O → Fe3O4 + 4H2 (7-8)
D¹ng ¨n mßn nµy cã ®Æc tÝnh ®ång ®Òu. Mµng oxyt s¾t
Fe3O4 cã t¸c dông b¶o vÖ bÒ mÆt èng khái bÞ ¨n mßn tiÕp theo. ë
çc èng sinh h¬i ¨n mßn do h¬i n−íc chØ x¶y ra khi ph¸ hñy thñy
®éng cña chóng nh− ph©n líp hçn hîp h¬i n−íc vµ ngõng tuÇn hoµn.
Nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n ¶nh h−ëng ®Õn c−êng ®é ¨n mßn h¬i
n−íc lµ nhiÖt ®é vµ thµnh phÇn hãa häc cña kim lo¹i. §èi víi thÐp
cacbon ë nhiÖt ®é < 5000C th× tèc ®é ¨n mßn h¬i n−íc cã trÞ sè nhá.
Khi tiÕp tôc t¨ng nhiÖt ®é th× tèc ®é ¨n mßn t¨ng lªn nhanh chãng.
Khi bæ sung çc nguyªn tè hîp kim nh− Mo, Cr, Ni vµo thÐp
th× tÝnh æn ®Þnh chèng ¨n mßn bëi h¬i n−íc cña thÐp sÏ t¨ng lªn.
* ¡n mßn ®iÖn hãa häc: NhiÒu qu¸ tr×nh ¨n mßn kim lo¹i
trong lß h¬i lµ qu¸ tr×nh ®iÖn hãa häc. Sù ¨n mßn nµy x¶y ra do t¸c
dông cña çc khÝ cã ho¹t tÝnh ¨n mßn nh− O2, CO2, cña dung dÞch
çc chÊt ®iÖn ph©n (çc muèi, çc axit, çc chÊt kiÒm) cã sinh ra
dßng ®iÖn ®i tõ phÇn nµy ®Õn phÇn kh¸c cña kim lo¹i. Së dÜ sinh ra
dßng ®iÖn v× khi kim lo¹i tiÕp xóc víi çc chÊt ®iÖn ph©n th× trªn bÒ
mÆt kim lo¹i sinh ra çc pin ®iÖn rÊt nhá. Nguyªn nh©n xuÊt hiÖn
çc pin ®iÖn nhá chñ yÕu lµ do tÝnh kh«ng ®ång nhÊt vÒ ®iÖn hãa
häc cña bÒ mÆt ph©n chia gi÷a kim lo¹i vµ chÊt ®iÖn ph©n do bÒ mÆt
kim lo¹i kh«ng ®ång nhÊt, khi cã çu b¸m trªn tõng phÇn cña bÒ
mÆt ®èt, do chÊt ®iÖn ph©n cã nång ®é kh¸c nhau vµ do ph©n bè
kh«ng ®ång ®Òu çc s¶n phÈm ¨n mßn trªn bÒ mÆt kim lo¹i.
HiÖu ®iÖn thÕ cña çc pin ®iÖn (g©y ¨n mßn) chØ ®¸ng kÓ
trong giai ®o¹n ®Çu khi sinh ra çc pin ®iÖn Êy, sau mét kho¶ng thêi
gian rÊt ng¾n hiÖu ®iÖn thÕ nµy sÏ gi¶m xuèng râ rÖt. Sù gi¶m hiÖu
®iÖn thÕ ban ®Çu cña çc ®iÖn cùc cña pin ®iÖn nhá khi cã dßng ®iÖn
®i qua gäi lµ sù ph©n cùc. V× thÕ sù ph©n cùc sÏ lµm gi¶m c−êng ®é
¨n mßn. Sù ph©n cùc bÞ gi¶m ®i khi trong chÊt ®iÖn ph©n cã çc chÊt
cã kh¶ n¨ng phôc håi thÕ ®iÖn cùc. Nh÷ng chÊt nh− vËy gäi lµ chÊt
khö cùc vµ qu¸ tr×nh gi¶m ph©n cùc gäi lµ qu¸ tr×nh khö cùc.
133
Ng−êi ta ph©n biÖt sù khö cùc anot vµ sù khö cùc catot. Sù
khö cùc anot ®−îc ®Æc tr−ng b»ng sù chuyÓn kim lo¹i vµo dung dÞch
vµ gi¶i phãng çc (®iÖn tö) electron; sù khö cùc catot ®Æc tr−ng bëi
sù tiÕp nhËn çc electron cña chÊt khö cùc vµ do ®ã c−êng ®é dßng
®iÖn ¨n mßn sÏ t¨ng lªn.
ChÊt khö cùc (¨n mßn) ho¹t tÝnh nhÊt lµ oxy hßa tan trong
n−íc, nã g©y ra sù khö cùc catot rÊt m¹nh do nhËn çc electron vµ
t¹o ra çc ion hydroxyl:
4e + O2 +2H2O → 4OH- (7-9)
Çc ion hydro n»m trong n−íc còng g©y ra sù khö cùc catot
(sù khö cùc hydro) do kÕt hîp çc electron mµ chóng biÕn thµnh çc
ph©n tö hydro:
2e + 2H+ → H2 (7-10)
KÕt qu¶ cña çc qu¸ tr×nh ¨n mßn lµ ë anot cã sù t¨ng nång
®é çc ion kim lo¹i, cßn ë catot cã sù tÝch tô çc ion OH-. Khi chóng
t−¬ng t¸c víi nhau sÏ t¹o ra hydroxyt s¾t hai:
Fe2+ + 2OH- → Fe(OH)2 (7-11)
Khi trong n−íc cã oxy hßa tan th× Fe(OH)2 chuyÓn thµnh
Fe(OH)3 kh«ng hßa tan trong n−íc:
4Fe(OH)2 + O2 + 2H2O → 4Fe(OH)3 (7-12)
Qu¸ tr×nh nµy lµm gi¶m nång ®é çc ion s¾t trong dung dÞch
ë anot vµ do ®ã dÉn ®Õn t¨ng c−êng sù ¨n mßn do khö cùc anot. CO2
tù do cã trong n−íc còng lµm t¨ng qu¸ tr×nh ¨n mßn vµ khi ®ång
thêi cã O2 vµ CO2 trong n−íc sÏ x¶y ra song song çc qu¸ tr×nh khö
cùc oxy vµ khö cùc hydro. Cho nªn ®iÒu kiÖn quan träng phßng
ngõa ¨n mßn ®iÖn hãa häc lµ khö khÝ cho n−íc, tøc lµ th¶i O2 vµ
CO2 ra khái n−íc.
7.5. ChÕ ®é n−íc cña lß h¬i
ChÕ ®é n−íc cña lß h¬i ph¶i ®−îc tæ chøc nh− thÕ nµo ®Ó
®¶m b¶o sù lµm viÖc tin cËy vµ kinh tÕ cña lß vµ h¬i s¶n xuÊt ra cã
chÊt l−îng cao.
Tr−íc hÕt ph¶i ®¶m b¶o chÊt l−îng n−íc cÊp, ph¶i cã nh÷ng
yªu cÇu nhÊt ®Þnh ®èi víi çc t¹p chÊt cã trong n−íc cÊp cho lß h¬i.
ChÕ ®é n−íc ë lß h¬i cã bao h¬i kh¸c ë lß h¬i trùc l−u. ë lß h¬i cã
bao h¬i chÕ ®é n−íc ®−îc x¸c ®Þnh bëi ¸p suÊt h¬i, cßn ë lß h¬i trùc
l−u th× chÊt l−îng n−íc cÊp ph¶i nh− nhau ®èi víi bÊt kú Êp suÊt
nµo.
134
ViÖc tæ chøc tèt chÕ ®é n−íc cña lß h¬i sÏ ng¨n ngõa sù sinh
çu vµ lo¹i trõ sù ¨n mßn vµ gi¶m sù b¸m muèi trong phÇn truyÒn
h¬i cña tuabin.
7.5.1. ChÕ ®é n−íc cña lß h¬i cã bao h¬i (lß h¬i tuÇn hoµn tù
nhiªn)
Tiªu chuÈn chÊt l−îng n−íc cÊp cho lß h¬i cã bao h¬i ph¶i
tháa m·n nh÷ng yªu cÇu trong b¶ng 7.3.
B¶ng 7.3. Tiªu chuÈn chÊt l−îng n−íc cÊp cho lß h¬i cã bao h¬i,
tuÇn hoµn tù nhiªn.
Hµm l−îng cho phÐp tèi ®a trong n−íc cÊp
Hîp
§é Axit
¸p suÊt chÊt
cøng silic Hîp chÊt
h¬i trong Oxy ®ång
toµn tÝnh s¾t tÝnh DÇu,
bao h¬i hßa tÝnh
phÇn, ®æi ®æi sang mg/k
tan, ®æi
cña lß, µ g®l/ sang Fe,
Mpa 2-
SiO3 ,
µ g/kg
µ g/kg sang g
kg Cu,
µ g/kg µ g/kg
< 4,0 15 30 75 3
4,0 ÷ 10,0 10 100 20 35 20 1
>10,0 5 50 10 20 10 0,5
§é pH cña n−íc cÊp ph¶i n»m trong ph¹m vi 7,0 – 8,5.
ViÖc h¹n chÕ ®¹i l−îng nµy vµ hµm l−îng oxy trong n−íc nh»m
ng¨n ngõa ¨n mßn ®iÖn hãa häc trong ®−êng h¬i n−íc cña lß h¬i.
Kh«ng thÓ ®¶m b¶o chÕ ®é lµm viÖc cña lß h¬i kh«ng cã çu
chØ b»ng çch tu©n theo çc tiªu chuÈn chÊt l−îng n−íc cÊp mµ cßn
ph¶i th¶i ra ngoµi lß çc t¹p chÊt cã trong n−íc lß b»ng çch x¶ liªn
tôc, x¶ ®Þnh kú vµ xö lý n−íc bªn trong lß hay xö lý n−íc lß (
ph−¬ng ph¸p hiÖu chØnh). §Ó xö lý n−íc lß th−êng dïng
natriphotphat Na3PO4. Khi t¨ng râ rÖt ®é kiÒm cña n−íc lß ng−êi ta
dïng natri hidrophotphat Na2HPO4, nh÷ng chÊt nµy kÕt hîp víi çc
chÊt t¹o thµnh çu råi t¸ch ra khái dung dÞch d−íi d¹ng bïn vµ ®−îc
x¶ ra ngoµi, ph−¬ng ph¸p nµy gäi lµ ph−¬ng ph¸p photphat hãa n−íc
lß. Çc ph¶n øng hãa häc x¶y ra nh− sau:
2Mg(HCO3)2 + 2Na3PO4 → Mg3(PO4)2 ↓ + 6NaHCO3; (7-13)
2Ca(HCO3)2 + 2Na3PO4 → Ca3(PO4)2 ↓ + 6NaHCO3; (7-14)
135
Trong ph−¬ng ph¸p nµy çc cation Ca2+ kÕt hîp víi çc ion
photphat ®Ó t¹o ra Ca3(PO4)2 hoÆc øng víi ®é kiÒm x¸c ®Þnh cña
n−íc sÏ t¹o ra hydroxyl apatit Ca10(PO4)6(OH)2, cßn çc ion Mg2+ sÏ
l¾ng d−íi d¹ng photphat 3 magie Mg3(PO4)2. C¶ hai hîp chÊt nµy Ýt
hßa tan trong n−íc.
Photphat hãa n−íc lß b»ng çch cho vµo bao h¬i mét l−îng
photphat ®ñ ®Ó t−¬ng t¸c víi chÊt t¹o thµnh çu cã trong n−íc lß vµ
cßn d− mét l−îng nµo ®ã. Trong ®iÒu kiÖn nh− vËy th× hµm l−îng
çc ion Ca2+ vµ Mg2+ trong n−íc sÏ nhá ®Õn møc lo¹i trõ ®−îc sù
sinh çu. L−îng d− PO43- b»ng kho¶ng 7 ÷ 15 mg/l.
Ph−¬ng ph¸p kh¸c b¶o vÖ kim lo¹i khái bÞ t¸c dông cña kiÒm
nång ®é cao trong lß h¬i lµ gi¶m tÝnh ¨n mßn cña n−íc lß b»ng çch
duy tr× mét tû lÖ nhÊt ®Þnh gi÷a nång ®é kiÒm hydrat vµ çc ion
kh¸c.
Tiªu chuÈn chÊt l−îng n−íc lß vµ chÕ ®é x¶ lß ph¶i ®−îc x¸c
®Þnh cho tõng lß h¬i trªn c¬ së thÝ nghiÖm nhiÖt hãa. CÇn l−u ý lµ
ph¶i ®¶m b¶o thu ®−îc h¬i cã chÊt l−îng phï hîp víi yªu cÇu.
7.5.2. ChÕ ®é n−íc cña lß h¬i trùc l−u.
ë nh÷ng lß h¬i trùc l−u kh«ng cã bé phËn ph©n ly amar th×

toµn bé n−íc cÊp ®−îc bèc h¬i. V× kh«ng ®−îc x¶ ra ngoµi nªn mäi
t¹p chÊt cã trong n−íc cÊp hoÆc sÏ b¸m lªn bÒ mÆt ®èt cña lß h¬i
hoÆc bay theo h¬i vµo tuabin.
Do vËy ph¶i ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu kh¾t khe ®èi víi chÊt
l−îng n−íc cÊp cho lß h¬i trùc l−u kh«ng cã bé ph©n ly Èm (xem
b¶ng 7.4).
B¶ng 7.4. Tiªu chuÈn chÊt l−îng n−íc ®èi víi lß h¬i trùc l−u
kh«ng cã bé ph©n ly Èm
Hµm l−îng cho

Çc chØ tiªu chÊt l−îng n−íc cÊp
phÐp tèi ®a
- §é cøng toµn phÇn, µ g®l/kg 1
- Axit silic tÝnh ®æi sang SiO32-, µ g/kg 20
- Çc hîp chÊt Natri tÝnh ®æi sang Na2SO4, µ g/kg 50
- §é pH 7,0-8,5
- Hµm l−îng oxy hßa tan, µ g/kg 10
136
- Hµm l−îng hîp chÊt s¾t tÝnh ®æi sang Fe, µ g/kg 20
- Hµm l−îng hîp chÊt ®ång ®æi sang Cu, µ g/kg 10
- Hµm l−îng dÇu, mg/l ChØ cã vÕt
§Ó ng¨n ngõa ¨n mßn ®−êng h¬i n−íc cña lß h¬i trùc l−u
cÇn khö khÝ b»ng nhiÖt thËt tèt cho n−íc cÊp, ®é pH cña n−íc cÊp <
7,0. Ngoµi khö khÝ b»ng nhiÖt ng−êi ta cßn cho thªm hydrazyn N2H4
vµo n−íc cÊp, nã sÏ liªn kÕt víi oxy d− trong n−íc cÊp theo ph−¬ng
tr×nh sau:
N2H4 + O2 → N2 + 2H2O (7-15)
ViÖc dïng hydrazyn ®Ó b¶o vÖ kim lo¹i khái bÞ ¨n mßn ®Æc
biÖt cã hiÖu qu¶. Muèn vËy cÊp n−íc cã hydrazyn víi sè l−îng
kho¶ng 15 ÷ 20 mg/l vµo lß.
7.6. Çc ph−¬ng ph¸p xö lý n−íc cÊp cho lß h¬i
Xö lý n−íc tr−íc khi cÊp vµo lß h¬i ®Ó khö ®Õn møc tèi thiÓu
nh÷ng vËt chÊt tan vµ kh«ng tan cã trong n−íc. D−íi ®©y sÏ tr×nh
bµy çc ph−¬ng ph¸p xö lý n−íc th−êng dïng.
7.6.1. Xö lý n−íc b»ng ph−¬ng ph¸p l¾ng cÆn
Tïy theo hãa chÊt dïng mµ ta cã ph−¬ng ph¸p xö lý nh− sau:

Ph−¬ng ph¸p xö lý Hãa chÊt dïng
V«i hãa Ca(OH)2
V«i – x« ®a Ca(OH)2 + Na2CO3
Xót NaOH
Xót – x« ®a NaOH + Na2CO3
Xót – v«i NaOH + Ca(OH)2
ViÖc lµm mÒm n−íc b»ng ph−¬ng ph¸p l¾ng cÆn dùa trªn c¬
së chuyÓn çc muèi hßa tan trong n−íc thµnh nh÷ng hîp chÊt Ýt hßa
tan vµ l¾ng xuèng. Muèn vËy ®−a vµo n−íc ion hydroxyl (OH-) vµ
ion cacbonat (CO32-). Hãa chÊt dïng lµ v«i t«i Ca(OH)2, xót NaOH,
x« ®a Na2CO3, Na3PO4 (ba natri photphat), BaCO3, Ba(OH)2,
BaAl2O3, Khi dïng Ca(OH)2 hoÆc NaOH, th× çc ion OH- ph¶n øng
víi çc ion HCO3- lµ nh÷ng ®é cøng cacbonat, víi çc ion Mg2+ vµ
víi khÝ CO2 hßa tan trong n−íc:
137
HCO3- + OH- → H2O + CO32- (7-16a)
CO2 + 2OH- → H2O + CO32- (7-16b)
Ion CO32- 2+
kÕt hîp víi ion Ca t¹o ra CaCO3 Ýt hßa tan vµ l¾ng
xuèng:
Ca2+ + CO32- → CaCO3 ↓ (7-17)
Khi OH t−¬ng t¸c víi Mg2+ sÏ t¹o ra magie hydroxyt Ýt hßa tan:
-
Mg2+ + OH- → Mg(OH)2 ↓ (7-18)

Cho nªn v«i chuyÓn çc muèi canxi cña ®é cøng cacbonat
(cña n−íc) vµ mäi muèi magie thµnh cÆn. Ngoµi ra v«i lµm l¾ng s¾t,
mét phÇn axit silicic vµ liªn kÕt víi CO2. Khi bæ sung Na2CO3 th×
ion cacbonat CO32- ph¶n øng víi Ca2+ cña ®é cøng kh«ng cacbonat
®Ó t¹o ra CaCO3:
CO32- + Ca2+ → CaCO3 (7-19)
Khi t−¬ng t¸c gi÷a x« ®a vµ v«i th× sinh ra NaOH, chÊt nµy
tham gia vµo ph¶n øng l¾ng cÆn:
Ca(OH)2 + Na2CO3 → 2NaOH + CaCO3 ↓ (7-20)
Khi l¾ng çc muèi cña ®é cøng cacbonat th× hµm l−îng muèi
trong n−íc mÒm gi¶m xuèng. Sù kÕt tinh vµ t¸ch cÆn sÏ bÞ chËm l¹i
khi cã chÊt h÷u c¬ trong n−íc. V× thÕ ®Ó t¨ng c−êng qu¸ tr×nh th×
®ång thêi víi viÖc lµm mÒm n−íc ng−êi ta còng tiÕn hµnh keo tô
n−íc. §Ó lµm viÖc nµy ph¶i ®èt nãng n−íc mÒm vµ ®−a vµo mét
l−îng d− chÊt ph¶n øng. Khi kh«ng ®èt nãng th× ®é cøng cã thÓ
gi¶m ®Õn 1,4 ÷ 1,8 mg®l/l, khi ®é kiÒm b»ng 2,0 ÷ 2,5 mg®l/l mµ ®èt
nãng 70 ÷ 800C th× ®é cøng gi¶m ®Õn 0,3 ÷ 0,35 mg®l/l.
7.6.2. Xö lý n−íc b»ng ph−¬ng ph¸p trao ®æi ion (cation vµ

anion).
Dïng ph−¬ng ph¸p l¾ng cÆn kh«ng thÓ lµm mÒm hoµn toµn
n−íc thiªn nhiªn. V× thÕ th−êng dïng s¬ ®å phèi hîp, trong ®ã xö lý
s¬ bé b»ng çch l¾ng cÆn vµ kÕt thóc b»ng ph−¬ng ph¸p trao ®æi ion.
Xö lý n−íc b»ng ph−¬ng ph¸p trao ®æi ion dùa vµo kh¶ n¨ng
cña mét sè chÊt thùc tÕ kh«ng hßa tan trong n−íc gäi lµ çc chÊt
trao ®æi ion hay ionit, chÊt nµy lµm thay ®æi thµnh phÇn ion cña
n−íc theo h−íng mong muèn.
Xö lý b»ng trao ®æi ion kh¸c vÒ nguyªn lý víi ph−¬ng ph¸p
l¾ng cÆn ë chç t¹p chÊt ®−îc th¶i ra khái n−íc kh«ng t¹o ra cÆn vµ
viÖc xö lý nµy kh«ng yªu cÇu ®Þnh l−îng (pha chÕ) liªn tôc chÊt
138
ph¶n øng. Do vËy viÖc vËn hµnh thiÕt bÞ xö lý n−íc b»ng trao ®æi ion
®¬n gi¶n h¬n, kÝch th−íc thiÕt bÞ nhá h¬n, hiÖu qu¶ xö lý cao h¬n
nhiÒu so víi thiÕt bÞ xö lý b»ng ph−¬ng ph¸p l¾ng cÆn.
Thêi gian cña chu tr×nh lµm viÖc cña thiÕt bÞ trao ®æi ion
®−îc x¸c ®Þnh bëi dung tÝch trao ®æi cña ionit tøc lµ kh¶ n¨ng trao
®æi ion cña nã. Sau mét thêi gian lµm viÖc th× kh¶ n¨ng trao ®æi ion
cña ionit gi¶m ®i do ®ã ph¶i hoµn nguyªn (t¸i sinh) ®Ó kh«i phôc
kh¶ n¨ng trao ®æi ion ban ®Çu cña ionit.
7.6.2.1. Xö lý n−íc b»ng ph−¬ng ph¸p trao ®æi cation
Çc cation th−êng dïng lµ Natri NaR, hydro HR vµ amoni

NH4R, trong ®ã R lµ gèc cña cationit. VËt liÖu cationit cÇn cã ®ñ ®é
bÒn c¬ häc, ®é bÒn hãa häc vµ cã kh¶ n¨ng trao ®æi ion lín. Dung
tÝch hÊp thô biÓu thÞ b»ng gam ®−¬ng l−îng çc ion canxi vµ magie
tÝnh cho 1 m3 h¹t.
Khi dïng cationit natri th× x¶y ra sù trao ®æi ion theo çc
ph¶n øng sau:
Ca2+ + 2Na+R- → Ca2+R2- + 2Na+ (7-21a)
Mg + 2Na R → Mg R2 + 2Na
2+ + - 2+ - +
(7-21b)
hoÆc:
2NaR + Ca(HCO3)2 → CaR2 + 2NaHCO3; (7-21c)
2NaR + CaSO4 → CaR2 + Na2SO4; (7-21d)
2NaR + CaCl2 → CaR2 + 2NaCl; (7-21e)
2NaR + Mg(HCO3)2 → MgR2 + 2NaHCO3; (7-21f)
2NaR + MgSO4 → MgR2 + Na2SO4; (7-21g)
2NaR + MgCl2 → MgR2 + 2NaCl. (7-21h)
Do qu¸ tr×nh trao ®æi cation mµ ®é cøng cßn l¹i cña n−íc
gi¶m ®Õn 10 µ g®l/kg vµ thÊp h¬n, ®é kiÒm vµ çc thµnh phÇn anion
kh«ng thay ®æi cßn hµm l−îng muèi th× t¨ng lªn mét Ýt. Nh−îc ®iÓm
c¬ b¶n cña trao ®æi cation Natri NaR lµ biÕn ®æi ®é cøng cacbonat
thµnh natri bicacbonat lµm t¨ng ®é kiÒm natri cña n−íc lß, v× trong
lß h¬i NaHCO3 ®−îc biÕn thµnh Na2CO3 vµ NaOH:
Ca(HCO3)2 + 2Na+R- → Ca2+R2 + 2NaHCO3; (7-22a)
2NaHCO3 → Na2CO3 + CO2 ↑ + H2O; (7-22b)
Na2CO3 + H2O → 2NaOH + CO2 ↑ . (7-22c)
§Ó hoµn nguyªn NaR ta dïng NaCl cã nång ®é 6 ÷ 8%, ph¶n øng
x¶y ra nh− sau:
139
CaR + 2NaCl → 2NaR + CaCl2; (7-23a)
MgR + 2NaCl → 2NaR + MgCl2. (7-23b)
Khi dïng cationit hydro ta cã çc ph¶n øng sau:
Ca2+ + 2H+R- → Ca2+R2- + 2H+; (7-24a)
Mg2+ + 2H+R- → Mg2+R2- + 2H+; (7-24b)
hoÆc:
2HR + Ca(HCO3)2 → CaR2 + 2H2O + CO2; (7-25a)
2HR + Mg(HCO3)2 → MgR2 + 2H2O + CO2; (7-25b)
2HR + CaSO4 → CaR2 + H2SO4; (7-25c)
2HR + MgCl2 → MgR2 + 2HCl; (7-25d)
2HR + CaCl2 → CaR2 + 2HCl. (7-25e)
KÕt qu¶ lµ ®é cøng toµn phÇn gi¶m ®Õn 10 µ g®l/kg vµ thÊp
h¬n, ®é cøng cacbonat ®−îc khö hoµn toµn, do ®ã hµm l−îng muèi
gi¶m ®i vµ khö ®−îc ®é kiÒm cña n−íc. V× trong qu¸ tr×nh trao ®æi
HR mäi cation trong n−íc ®−îc thay thÕ b»ng H+ nªn çc sunfat,
clorua, vµ nitrat canxi.. cã trong dung dÞch sÏ biÕn thµnh çc axit
kho¸ng tù do (H2SO4, HCl,......) do ®ã tÝnh axit cña n−íc t¨ng lªn.
Th−êng ng−êi ta phèi hîp hai ph−¬ng ph¸p trao ®æi NaR vµ HR ®Ó
®é kiÒm cña n−íc sau khi qua b×nh NaR ®−îc trung hßa bëi axit
sinh ra khi n−íc ®i qua b×nh HR (h×nh vÏ 7.4)
H×nh 7.4. S¬ ®å bè trÝ çc b×nh trao ®æi cation NaR vµ HR

a-khi trao ®æi cation Na; b-khi bè trÝ nèi tiÕp b×nh HR vµ b×nh NaR; c-khi kÕt hîp
HR vµ NaR trong mét b×nh; d-khi bè trÝ song song b×nh HR vµ b×nh NaR. 1-®−êng
140
cÊp n−íc cøng; 2-b×nh NaR; 3-b×nh hßa tan muèi; 4-bÓ dung dÞch; 5-bÓ n−íc ®Ó
röa ng−îc; 6-®−êng n−íc mÒm ®i ra; 7-thïng chøa H2SO4; 8-b×nh HR; 9-bé phËn
th¶i CO2; 10-qu¹t giã;11-bÓ chøa n−íc trung gian; 12-b¬m; 13-b×nh NaR cÊp 2
HCO3- + H+ → H2O + CO2 (7-26)

§Ó hoµn nguyªn HR ta dïng axit sunfuric cã nång ®é 1,0 ÷ 1,5%
hay axit clohydric. Khi dïng H2SO4 ®Ó t¸i sinh HR sÏ x¶y ra ph¶n
øng sau:
CaR2 + H2SO4 → 2HR + CaSO4; (7-27a)
MgR2 + H2SO4 → 2HR + MgSO4. (7-27b)
Khi dïng cationit amon ®é cøng cña n−íc gi¶m ®Õn cßn rÊt
nhá nh−ng çc muèi amon t¹o thµnh khi ®−a vµo lß h¬i sÏ bÞ ph©n
hñy nhiÖt ®Ó t¹o ra NH3 vµ çc axit:
NH4Cl → NH3 ↑ + HCl; (7-28a)
(NH4)2SO4 → 2NH3 ↑ + H2SO4;... (7-28b)
Sù cã mÆt cña NH3 vµ oxy trong n−íc sÏ g©y ¨n mßn çc hîp
kim ®ång. Th−êng sö dông phèi hîp ph−¬ng ph¸p nµy víi ph−¬ng
ph¸p trao ®æi NaR.
§Ó hoµn nguyªn cationit amon ta dïng çc muèi amon:
CaR2 + 2NH4Cl → 2NH4R + CaCl2 (7-29)
7.6.2.2. Xö lý n−íc b»ng ph−¬ng ph¸p trao ®æi anion
Çc anion cña muèi vµ axit trong n−íc sÏ trao ®æi víi gèc
cña anionit theo ph¶n øng sau:
2RaOH + H2SO4 = Ra2SO4 + 2H2O (7-30a)
RaOH + HCl = RaCl + H2O (7-30b)
Ng−êi ta còng dïng çc anionit kh¸c nhau nh−: Ra2CO3,
RaHCO3
Trao ®æi anion sÏ khö ®−îc triÖt ®Ó çc axit trong n−íc, v×
thÕ ng−êi ta ®Æt b×nh HR tr−íc b×nh trao ®æi anion
7.6.3. Çc ph−¬ng ph¸p xö lý n−íc kh¸c:
- Dïng ®iÖn tr−êng, tõ tr−êng, siªu ©m ®Ó xö lý n−íc cho çc

lß h¬i c«ng nghiÖp.
- Ch−ng cÊt n−íc ®Ó lÊy h¬i vµ sau ®ã cho h¬i ng−ng tô l¹i
thµnh n−íc ng−ng ®Ó lµm n−íc cÊp cho lß h¬i.
141
7.7. §é s¹ch cña h¬i
7.7.1. Yªu cÇu vÒ ®é s¹ch cña h¬i
ChÊt l−îng h¬i do lß s¶n xuÊt ra gåm çc th«ng sè (¸p suÊt
vµ nhiÖt ®é) vµ ®é s¹ch cña h¬i tøc lµ sè l−îng vµ thµnh phÇn cña
çc t¹p chÊt nh− çc muèi vµ khÝ chøa trong h¬i.
Møc ®é lµm viªc kinh tÕ cña tuabin h¬i phô thuéc ®¸ng kÓ
vµo çc th«ng sè cña h¬i vµ vµo ®é s¹ch cña h¬i. Çc t¹p chÊt chøa
trong h¬i ®Æc biÖt lµ çc muèi sÏ b¸m vµo çc èng cña bé qu¸ nhiÖt
vµ vµo phÇn truyÒn h¬i cña tuabin h¬i.
Khi muèi b¸m vµo phÇn truyÒn h¬i cña tuabin h¬i sÏ g©y hËu
qu¶ cã h¹i:
- Lµm gi¶m ®é kinh tÕ cña tuabin v× ®é nh¸m cña çnh qu¹t
t¨ng lªn vµ biªn d¹ng (profile) cña çc r·nh bÞ sai ®i, sÏ lµm t¨ng tæn
thÊt thñy lùc.
- Lµm t¨ng gi¸ng ¸p gi÷a çc tÇng tuabin do ®ã lµm t¨ng øng
suÊt trong çc çnh qu¹t vµ t¨ng ¸p suÊt trong çc æ ch¾n dÇu, t¹o sù
t¨ng gi¸ng ¸p gi÷a çc tÇng lµm gi¶m l−u l−îng h¬i qua tuabin vµ do
®ã lµm gi¶m c«ng suÊt cña tuabin, kÕt qu¶ lµ kh«ng s¶n suÊt ®ñ ®iÖn
n¨ng.
NÕu cã çu dÔ hßa tan b¸m trªn çnh qu¹t th× cã thÓ röa
tuabin b»ng h¬i Èm, muèn vËy ph¶i gi¶m c«ng suÊt trong mét sè giê
(cã thÓ gi¶m ®Õn cßn 50% c«ng suÊt ®Þnh møc). Nh÷ng çu khã hßa
tan trong n−íc nh− SiO2 vµ çu chøa Cu kh«ng thÓ khö b»ng çch
dïng n−íc ®Ó röa mµ röa phøc t¹p h¬n, cã khi ph¶i më tuabin ra ®Ó
c¹o s¹ch çu b¸m tøc lµ dïng dung dÞch kiÒm, dïng ph−¬ng ph¸p c¬
khÝ.
Th«ng sè h¬i cµng cao th× yªu cÇu ®èi víi ®é s¹ch cña h¬i
còng t¨ng lªn.
Ph¶i dïng çc biÖn ph¸p kh¸c nhau ®Ó thu ®−îc h¬i s¹ch tøc
lµ h¬i cã chøa Ýt t¹p chÊt (bay h¬i vµ kh«ng bay h¬i).
Çc t¹p chÊt bay h¬i gåm: N2, NH3, CO2 vµ H2. Trõ CO2 cßn
çc khÝ kh¸c kh«ng tham gia t¹o thµnh cÆn bÈn trong tuabin.
Çc t¹p chÊt kh«ng bay h¬i cã trong h¬i gåm çc chÊt r¾n
hßa tan hay l¬ löng trong n−íc lß. Çc t¹p chÊt kh«ng bay h¬i nµy
cã thÓ b¸m trong ®−êng h¬i. Hµm l−îng çc t¹p chÊt kh«ng bay h¬i
n»m trong h¬i b·o hßa cã thÓ biÓu diÔn nh− sau:
142
C h = 0.01(ω + K p )C n , µg/kg (7-31)
hay
K
Ch = C n , µg/kg (7-32)
100
trong ®ã:
Cn lµ hµm l−îng çc t¹p chÊt trong n−íc lß, µg/kg ;
K lµ hÖ sè bay muèi: K = ω + K p , %;
ω lµ ®é Èm cña h¬i, %;
Kp lµ hÖ sè ph©n bè hîp chÊt ®· cho gi÷a h¬i b·o hßa vµ
n−íc s«i, %.
Yªu cÇu c¬ b¶n ®èi víi chÊt l−îng h¬i lµ duy tr× çc t¹p chÊt
kh«ng bay h¬i cã trong h¬i ë møc ®é ®¶m b¶o sù lµm viÖc cña
tuabin trong mét thêi gian dµi mµ kh«ng cã sù gi¶m râ rÖt ®é kinh tÕ
vµ kh«ng h¹n chÕ c«ng suÊt. Trong b¶ng 7.5 giíi thiÖu tiªu chuÈn
chÊt l−îng cña h¬i.
B¶ng 7.5. Tiªu chuÈn chÊt l−îng h¬i.

¸p suÊt Hµm l−îng cho phÐp tèi ®a trong h¬i
h¬i ë Çc hîp chÊt natri Axit silic tÝnh ®æi
CO2 tù do,
tuabin, tÝnh ®æi sang sang SiO32-,
Na2SO4, µg/kg µg/kg µg/kg
Mpa
<4 200 ÷ 300 ─ 10 ÷ 20
4 ÷ 10 200 20 ÷ 30 5 ÷ 10
>10 50 ÷ 80 20 ÷ 30 2÷7
§é s¹ch cña h¬i qu¸ nhiÖt ë lß h¬i cã bao h¬i ®−îc x¸c ®Þnh
bëi ®é s¹ch cña h¬i b·o hßa, v× vËy ta ph¶i biÕt nguyªn nh©n lµm
bÈn h¬i b·o hßa vµ cã biÖn ph¸p ®Ó thu ®−îc h¬i b·o hßa s¹ch.
7.7.2. Nguyªn nh©n lµm bÈn h¬i b·o hßa:
Nguyªn nh©n c¬ b¶n lµm bÈn h¬i b·o hßa lµ çc giät n−íc lß
bÞ cuèn theo h¬i. Trong çc giät Èm do h¬i cuèn theo cã chøa çc
muèi hßa tan hay muèi l¬ löng vµ çc h¹t bïn mÞn. Nguyªn nh©n
thø hai lµm bÈn h¬i b·o hßa lµ cã mét sè muèi nh−: muèi Silic, s¾t,
®ång, hßa tan trong h¬i b·o hßa cao ¸p.
143
§Ó ®¶m b¶o h¬i cã ®é s¹ch cao nhÊt khi chÊt l−îng n−íc cÊp
®· cho th× ph¶i lµm sao thu ®−îc h¬i b·o hßa cã ®é kh« tèi ®a vµ
gi¶m nång ®é cña çc chÊt hßa tan trong h¬i ®Õn møc tèi thiÓu.
7.8. Sù cuèn c¬ häc çc giät Èm theo h¬i b·o hßa
§é Èm cña h¬i b·o hßa phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh−: phô
t¶i cña lß, chiÒu cao cña khoang h¬i, hµm l−îng muèi cña n−íc lß vµ
®iÒu kiÖn cÊp hçn hîp h¬i n−íc vµo bao h¬i cña lß h¬i.
Khi çc bät h¬i ®i ra khái mÆt n−íc th× vá cña bät bÞ vì ra vµ
t¹o ra mét sè nhÊt ®Þnh çc giät Èm lín vµ mét tËp hîp çc giät Èm
mÞn.
Khi sñi bät h¬i qua n−íc th× kÝch th−íc vµ sè l−îng çc giät
Èm ®−îc sinh ra phô thuéc vµo ®éng n¨ng cña bät h¬i vµo çc th«ng
sè vËt lý cña n−íc, cña h¬i vµ hµm l−îng muèi trong n−íc lß.
Khi t¨ng tèc ®é chuyÓn ®éng cña çc bät h¬i qua mÆt bèc
h¬i th× mét mÆt lµm t¨ng sè l−îng çc giät Èm ®−îc sinh ra vµ mÆt
kh¸c sè giät Èm cã kÝch th−íc lín còng t¨ng lªn.
Sù t¨ng ®éng n¨ng cña dßng hçn hîp h¬i n−íc khi cÊp hçn
hîp nµy vµo khoang h¬i cña bao h¬i còng sÏ lµm t¨ng sè l−îng vµ
kÝch th−íc çc giät Èm.
Ng−êi ta ®· x¸c ®Þnh ®é Èm cña h¬i phô thuéc vµo phô t¶i
cña lß h¬i (xem h×nh vÏ 7.5) vµ cã thÓ biÓu diÔn nh− sau:
ω = A Dn (7-33)
H×nh 7.5. Quan hÖ gi÷a ®é Èm

cña h¬i vµ phô t¶i lß h¬i.
Ng−êi ta ph©n biÖt ba vïng trong quan hÖ x = f(D)
144
Vïng 1: øng víi ®é Èm rÊt nhá cña h¬i ω < 0,01% ,
n = 1÷ 2 ;
Vïng 2: øng víi ®é Èm trung b×nh, n = 3 ÷ 4 ;
Vïng 3: ë phô t¶i lín øng víi ®é Èm cao ω > 0,2% , n ≥ 10 .
Bëi vËy h¬i cã ®é s¹ch cao nhÊt khi lß lµm viÖc ë phô t¶i øng
víi ®Çu vïng thø hai cã n = 3 ÷ 4 . Phô t¶i mµ ë ®ã b¾t ®Çu t¨ng râ
rÖt ®é Èm cña h¬i vµ do ®ã t¨ng râ rÖt hÖ sè bay muèi
C
( K = h .100 ) ®−îc gäi lµ phô t¶i tíi h¹n. Nh− vËy çc lß h¬i cao
Cn
¸p vµ siªu cao ¸p cÇn ph¶i lµm viÖc trong ph¹m vi phô t¶i d−íi tíi
h¹n.
Phô t¶i cña kh«ng gian h¬i vµ phô t¶i cña mÆt bèc h¬i cã ¶nh
h−ëng ®Õn chÊt l−îng ph©n ly çc giät Èm ra khái h¬i. Phô t¶i cña lß
tÝnh cho 1m3 thÓ tÝch khoang h¬i vµ cho 1m2 mÆt bèc h¬i gäi lµ suÊt
phô t¶i cña khoang h¬i tÝnh b»ng m3/ m3s hay kg/m3s hoÆc suÊt phô
t¶i cña mÆt bèc h¬i m3/m2s hay kg/m2s:
D.v".10 3 D
Rv = , m 3 /m 3 s hay R 'v = , kg/m 3 s
VK.h VK .h
D.v".10 3 D
RS = , m 3 /m 2 s hay R 'S = , kg/m 2 s
Fb.h Fb.h
SuÊt phô t¶i cao cña c¶ khoang h¬i vµ cña mÆt bèc h¬i sÏ
lµm gi¶m kÝch th−íc cña bao h¬i tøc lµ gi¶m gi¸ thµnh bao h¬i. Tuy
nhiªn ®é kh« vµ ®é s¹ch cña h¬i sÏ cao h¬n khi suÊt phô t¶i h¬i
kh«ng cao qu¸ vµ kh«ng thÊp qu¸.
Thùc ra khi khoang h¬i cã chiÒu cao nhá th× çc giät Èm b¾n
ra tõ mÆt bèc h¬i cã thÓ bay ®Õn tËn miÖng çc èng lÊy h¬i ra vµ cã
thÓ bÞ dßng h¬i kÐo ra khái bao h¬i. Khi t¨ng chiÒu cao khoang h¬i
tøc lµ gi¶m suÊt phô t¶i cña nã th× mét phÇn ®¸ng kÓ çc giät Èm lín
®−îc n©ng ®Õn chiÒu cao nhÊt ®Þnh sÏ r¬i trë l¹i mÆt bèc h¬i.
§iÒu nãi trªn còng phï hîp víi ý nghÜa vËt lý cña c¶ hai ®¹i
l−îng suÊt phô t¶i cña khoang h¬i vµ cña mÆt bèc h¬i ®· nãi trªn,
thø nguyªn cña phô t¶i khoang h¬i (1/s) lµ ®¹i l−îng nghÞch ®¶o cña
thêi gian l−u l¹i cña h¬i trong bao h¬i; khi t¨ng chiÒu cao khoang
h¬i tøc lµ gi¶m phô t¶i cña nã th× thêi gian l−u l¹i cña h¬i trong bao
h¬i sÏ t¨ng lªn, ®iÒu nµy t¹o ®iÒu kiÖn gi¶m ®é Èm cña h¬i. Thø
nguyªn cña phô t¶i mÆt bèc h¬i [m/s] lµ tèc ®é quy dÉn cña h¬i tÝnh
145
cho toµn bé bÒ mÆt bèc h¬i. Tèc ®é quy dÉn cña h¬i cµng nhá th× sè
giät n−íc bÞ dßng h¬i kÐo theo sÏ cµng Ýt vµ ®é Èm cña h¬i sÏ gi¶m
xuèng.
Cho nªn suÊt phô t¶i cña khoang h¬i vµ cña mÆt bèc h¬i lµ
nh÷ng yÕu tè quan träng x¸c ®Þnh sù cuèn Èm theo h¬i ra khái bao
h¬i vµ do ®ã x¸c ®Þnh ®é Èm cña h¬i b·o hßa.
Quan hÖ gi÷a ®é Èm cña h¬i vµ chiÒu cao khoang h¬i khi phô
t¶i mÆt bèc h¬i kh«ng ®æi vµ hµm l−îng muèi kh«ng ®æi ®−îc cho
trong h×nh vÏ 7.6. Tõ h×nh vÏ ta thÊy r»ng khi t¨ng chiÒu cao khoang
h¬i th× ®é Èm cña h¬i lóc ®Çu gi¶m râ rÖt, sau ®ã b¾t ®Çu ë mét
chiÒu cao nhÊt ®Þnh ®é Èm gÇn nh− kh«ng thay ®æi. Cho nªn chiÒu
cao khoang h¬i chØ cÇn lín h¬n chiÒu cao n©ng lªn tèi ®a cña çc
giät Èm, th−êng chiÒu cao khoang h¬i b»ng 0,5 ÷ 0,6m hay tèi ®a
b»ng 0,8 ÷ 1m lµ ®ñ.
Hµm l−îng muèi cña n−íc lß cã ¶nh h−ëng lín ®Õn hµm
l−îng cña h¬i. Ng−êi ta ®· chøng minh r»ng hµm l−îng muèi cña
h¬i tû lÖ víi hµm l−îng muèi cña n−íc lß, khi v−ît nång ®é tíi h¹n
Êy th× hµm l−îng muèi cña h¬i sÏ t¨ng lªn râ rÖt. V× thÕ ®Ó ®¶m b¶o
®é s¹ch cÇn thiÕt cña h¬i th× hµm l−îng muèi cña n−íc lß kh«ng
®−îc lín h¬n gi¸ trÞ n»m trong pham vi (vïng) d−íi tíi h¹n (xem
h×nh vÏ 7.7).
Khi t¨ng hµm l−îng muèi trong n−íc lß v−ît trªn mét gi¸ trÞ
nhÊt ®Þnh vµ tïy thuéc vµo thµnh phÇn muèi vµ ¸p suÊt h¬i sÏ x¶y ra
qu¸ tr×nh sinh bät. Khi líp bät cã chiÒu cao ®¸ng kÓ th× sù cuèn Èm
còng t¨ng lªn râ rÖt vµ do ®ã ®é Èm cña h¬i t¨ng lªn m¹nh.
H×nh 7.6. Quan hÖ gi÷a ®é Èm H×nh 7.7. Quan hÖ gi÷a ®é Èm cña

cña h¬i vµ chiÒu cao khoang h¬i. h¬i vµ hµm l−îng muèi cña n−íc lß.
146
Sù cuèn m¹nh çc giät Èm vµ do ®ã bay nhiÒu muèi theo h¬i
còng cßn do sù s«i bång cña n−íc trong bao h¬i. Nguyªn nh©n s«i
bång lµ do khèi l−îng riªng cña çc líp n−íc bÞ b·o hßa bëi çc bät
h¬i bÞ gi¶m ®i ®ét ngét, do ®ã lµm t¨ng thÓ tÝch cña hçn hîp trong
bao h¬i vµ lµm cho møc n−íc t¨ng lªn (bång lªn).
7.9. §é hßa tan cña çc chÊt trong h¬i.
Ng−êi ta ®· x¸c ®Þnh b»ng nghiªn cøu vµ thùc nghiÖm r»ng

trong khi hiÖn t−îng cuèn çc giät Èm theo h¬i lµ nguån chÝnh lµm
bÈn h¬i cã ¸p suÊt bÊt kú th× ®èi víi h¬i cã ¸p suÊt > 6 MPa nguån
rÊt quan träng lµm bÈn h¬i còng lµ sù cuèn chän läc mét sè vËt chÊt
theo h¬i nh− SiO2, çc muèi cña natri (NaCl, Na2SO4, Na2SiO3, ).
Nghiªn cøu nh÷ng quy luËt cuèn chän läc çc chÊt kÓ trªn
theo h¬i ng−êi ta thÊy nguyªn nh©n chÝnh cña qu¸ tr×nh lµ ®é hßa
tan t−¬ng ®èi cao cña çc chÊt trong h¬i cao ¸p.
§é hßa tan cña çc chÊt trong h¬i cã mét sè ®Æc ®iÓm lµ:
1- Çc chÊt ®−îc hßa tan cã chän läc trong h¬i, tøc lµ trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn hoµn toµn gièng nhau (®èi víi h¬i qu¸ nhiÖt th× ¸p
suÊt vµ nhiÖt ®é nh− nhau, ®èi víi h¬i b·o hßa th× ¸p suÊt vµ nång ®é
çc chÊt trong n−íc nh− nhau) th× ®é hßa tan trong h¬i cña çc hîp
chÊt kh¸c nhau.
2- Kh¶ n¨ng cho hßa tan cña h¬i t¨ng lªn khi t¨ng ¸p suÊt.
§é hßa tan cña çc chÊt trong h¬i b·o hßa ®−îc ®Æc tr−ng bëi hÖ sè
ph©n bè, ®ã lµ tû sè gi÷a hµm l−îng cña çc chÊt hßa tan trong h¬i
Ch vµ hµm l−îng cña çc chÊt Êy trong n−íc Cn:
C
K p = h .100, % . (7-34)
Cn
ë ¸p suÊt thÊp ®é hßa tan cña hÇu hÕt çc hîp chÊt v« c¬ kh«ng bay
h¬i cña n−íc lß trong h¬i b·o hßa lµ rÊt nhá.
Tïy theo møc ®é t¨ng ¸p suÊt mµ ®é hßa tan cña çc chÊt
trong h¬i (sÏ t¨ng lªn) vµ hÖ sè ph©n bè cña chóng t¨ng lªn. Ng−êi
ta ®· chøng minh b»ng thùc nghiÖm r»ng ®é lín cña hÖ sè ph©n bè
cña ®a sè çc hîp chÊt v« c¬ n»m trong khoang h¬i phô thuéc chñ
yÕu vµo ¸p suÊt (¸p suÊt nµy x¸c ®Þnh mËt ®é cña h¬i vµ n−íc).
HÖ sè ph©n bè t−¬ng øng víi d¹ng tån t¹i nh− nhau cña t¹p
chÊt hßa tan trong pha h¬i vµ pha n−íc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc:
147
n
⎛ρ ⎞
K p = ⎜⎜ h ⎟⎟ , (7-35)
⎝ ρ nl ⎠
trong ®ã: Sh, Snl lµ mËt ®é h¬i vµ n−íc lß;
n lµ sè ph©n tö H2O dïng thñy hãa t¹p chÊt ®· cho, mçi hîp
chÊt cã gi¸ trÞ n riªng vµ kh«ng phô thuéc vµo nhiÖt ®é.
Çc chÊt ®iÖn ph©n rÊt yÕu nh− oxyt s¾t, nh«m, cã n < 1;
çc chÊt ®iÖn ph©n yÕu (axit silicic, H2SiO3) cã n = 1 ÷ 3; çc chÊt
®iÖn ph©n m¹nh cã n = 4 ÷ 9.
Trong h¬i qu¸ nhiÖt cã thÓ cã çc chÊt sau ®©y hßa tan:
NaCl, NaOH, CaCl2, Na2SiO3, Ca(OH)2, Na2SO4, CaSO4, . . .(h×nh vÏ
7.8). §é hßa tan cña çc chÊt r¾n trong h¬i qu¸ nhiÖt ®¹t ®Õn gi¸ trÞ
lín ngay c¶ ë çc ¸p suÊt trung b×nh, nh−ng ë ¸p suÊt nµy ®é hßa tan
cña çc chÊt trªn trong h¬i b·o hßa lµ rÊt nhá.
H×nh 7.8. §é hßa tan cña mét sè muèi vµ hydroxit trong h¬i qu¸ nhiÖt ë 30
ë cïng mét nhiÖt ®é qu¸ nhiÖt (h¬i qu¸ nhiÖt) khi t¨ng ¸p
suÊt vµ mËt ®é h¬i qu¸ nhiÖt th× ®é hßa tan cña çc hîp chÊt v« c¬
trong h¬i sÏ t¨ng lªn.
7.10. Çc ph−¬ng ph¸p thu ®−îc h¬i s¹ch
§Ó thu ®−îc h¬i s¹ch trong çc lß h¬i cã bao h¬i ta ph¶i
gi¶m sè l−îng çc giät n−íc lß trong h¬i vµ gi¶m hµm l−îng çc vËt
chÊt hßa tan trong h¬i.
148
Gi¶m ®é Èm cña h¬i b·o hßa b»ng çch ph©n ly Èm ra khái
h¬i, gi¶m hµm l−îng çc t¹p chÊt hßa tan trong h¬i b»ng çch gi¶m
nång ®é çc t¹p chÊt trong n−íc lß vµ röa h¬i qua líp n−íc s¹ch
th−êng lµ n−íc cÊp. Gi¶m hµm l−îng muèi cña n−íc lß b»ng çch
n©ng cao ®é s¹ch cña n−íc cÊp hay t¨ng c−êng x¶ lß, tiÕn hµnh bèc
h¬i theo cÊp.
7.10.1. Ph©n ly Èm ra khái h¬i.
Çc thiÕt bÞ ph©n ly Èm ra khái h¬i ph¶i tháa m·n nh÷ng yªu
cÇu sau:
1- Gi¶m ®−îc ®éng n¨ng cña dßng hçn hîp h¬i n−íc kÕt
hîp víi viÖc ®Ëp thËt mÞn çc giät Èm vµ t¸ch ®−îc mét
khèi l−îng tèi ®a çc giät n−íc ra khái h¬i.
2- Ph¶i cã kh¶ n¨ng ph©n bè ®ång ®Òu h¬i trong khoang h¬i
cña bao h¬i nh»m gi¶m tèc ®é cña h¬i, cã nh− vËy míi
®¶m b¶o qu¸ tr×nh ph©n ly tù nhiªn ®¹t hiÖu qu¶ cao.
3- CÇn thùc hiÖn ph©n ly c¬ häc trong thiÕt bÞ do sinh ra çc
cùc ly t©m khi dßng h¬i chuyÓn ®éng cong.
ë çc lß h¬i cã bao h¬i dïng çc thiÕt bÞ ph©n ly kh¸c nhau
nh−: tÊm ch¾n, cöa chíp, tÊm cã khoan lç, xyclon
Mçi thiÕt bÞ ph©n ly ®¸p øng ®−îc mét hay ®ång thêi hai, ba
yªu cÇu kÓ trªn.
§Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ph©n ly tù nhiªn Èm ra khái h¬i do
hiÖu khèi l−îng riªng cña n−íc vµ cña h¬i th× tèc ®é dßng h¬i trong
khoang h¬i ph¶i ®ñ nhá. Tèc ®é nµy cµng nhá th× sè giät Èm trong
dßng h¬i sÏ cµng Ýt vµ gåm chñ yÕu lµ nh÷ng giät mÞn.
Ng−êi ta tæ chøc qu¸ tr×nh ph©n ly gåm 2 giai ®o¹n:
Giai ®o¹n thø nhÊt yªu cÇu lµm gi¶m (t¾t) ®éng n¨ng cña dßng hçn
hîp h¬i n−íc tõ èng ®i vµo bao h¬i vµ t¸ch l−îng Èm chÝnh ra khái
h¬i. Giai ®o¹n nµy cßn gäi lµ giai ®o¹n ph©n ly h¬i khái n−íc.
Giai ®o¹n thø hai sÊy kh« h¬i ®Õn møc cã thÓ vµ gi¶m ®é Èm ®Õn
kho¶ng 0,01 ÷ 0,005%, giai ®o¹n nµy cßn gäi lµ giai ®o¹n ph©n ly
Èm ra khái h¬i vµ lµ giai ®o¹n chÝnh.
D−íi ®©y sÏ tr×nh bµy s¬ ®å, nguyªn lý lµm viÖc vµ çch bè
trÝ mét sè thiÕt bÞ ph©n ly Èm ®Æt trong bao h¬i cña lß h¬i.
*TÊm ch¾n: TÊm ch¾n lµ thiÕt bi ph©n ly ®¬n gi¶n nhÊt, ®−îc
®Æt trong khoang h¬i cña bao h¬i . Ng−êi ta ®Æt tÊm ch¾n riªng cho
tõng d·y èng , tÊm ch¾n ®Æt nghiªng 450 so víi h−íng dßng h¬i ®Ó
149
®¶m b¶o dßng hçn hîp h¬i n−íc ®Ëp vµo chóng ªm h¬n (h×nh vÏ
7.9).
H×nh 7.10. Cöa chíp.

H×nh 7.9. TÊm ch¾n ®Æt ë chç
a-uèn trßn; b-uèn cã gãc nhän
hçn hîp h¬i n−íc ®i vµo bao h¬i.
* Cöa chíp: ë ®©y nhê lùc ly t©m sinh ra khi dßng h¬i Èm ®i
ngoÆt mµ thùc hiÖn ®−îc qu¸ tr×nh ph©n ly tù nhiªn (h×nh vÏ
7.10).
* TÊm cã khoan lç: §Ó ®¶m b¶o cÊp ®ång ®Òu hçn hîp h¬i
n−íc vµo bao h¬i vµ lÊy h¬i ra khái bao h¬i ng−êi ta cßn ®Æt çc tÊm
khoan lç ch×m d−íi mÆt n−íc vµ ë chç h¬i ®i vµo èng qu¸ nhiÖt, çc
lç khoan cã ®−êng kÝnh 5 ÷ 10 mm vµ sè lç ®−îc tÝnh to¸n ®Ó ®¶m
b¶o trë lùc cña tÊm kh«ng lín h¬n 300 ÷ 350 Pa.
§Æt tÊm khoan lç thÊp h¬n møc n−íc cho phÐp thÊp nhÊt mét
kho¶ng 50 ÷ 100 mm ®Ó t¨ng trë lùc chuyÓn ®éng cña hçn hîp h¬i
n−íc do ®ã ®¶m b¶o phô t¶i ®ång ®Òu cña mÆt bèc h¬i vµ h¬i ®i ra tõ
mÆt bèc h¬i víi tèc ®é nhá nhÊt, khi ®ã h¬i kh«ng thÓ kÐo theo çc
giät Èm lín.
Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó gi¶m ®éng
n¨ng cña dßng hçn hîp lµ cÊp khèi l−îng chÝnh cña hçn hîp vµo
d−íi møc n−íc trong bao h¬i.
§Æt tÊm khoan lç ë tr−íc chç lÊy h¬i ra còng cã t¸c dông
lµm c©n b»ng trë lùc cña mäi dßng h¬i vµ ®¶m b¶o sö dông toµn bé
tiÕt diÖn bao h¬i, ®iÒu nµy cã ¶nh h−ëng ®Õn ®é ®ång ®Òu cña phô
t¶i mÆt bèc h¬i vµ phô t¶i khoang h¬i cña bao h¬i.
150
H×nh 7.11. Xyclon ®Æt trong bao h¬i.
a-s¬ ®å xyclon; b-bè trÝ xyclon trong bao h¬i.
* ThiÕt bÞ ph©n ly kiÓu

xyclon: Khi n−íc lß cã hµm
l−îng muèi cao vµ cã khuynh
h−íng sinh bät th× çc xyclon ®Æt
trong bao h¬i sÏ ®¹t ®−îc hiÖu
qu¶ cao cña qu¸ tr×nh ph©n ly h¬i
ra khái Èm. Hçn hîp ®−îc cÊp
tiÕp tuyÕn vµo xyclon. Khi hçn
hîp h¬i n−íc ®i vµo xyclon ®éng
n¨ng cña dßng bÞ gi¶m., do t¸c
dông cña lùc ly t©m mµ n−íc bÞ
nÐn ®Õn v¸ch xyclon vµ ch¶y
xuèng d−íi theo mÆt trong
xyclon. Xyclon cã ®−êng kÝnh
b»ng 300 ÷ 400 mm vµ chiÒu cao
b»ng 500 ÷ 650 mm (h×nh vÏ
7.11).
×nh 7.12. Xyclon ®Æt ngoµi bao h¬i.

èng gãp; 2-hçn hîp h¬i n−íc ®i vµo xyclon;
-bé t¹o xo¸y; 4-tÊm cã khoan lç; 5-èng lÊy h¬i
a; 6-èng th¶i kh«ng khÝ; -®−êng x¶; 8-èng n−íc
uèng; 9-n−íc tõ bao h¬i ®Õn; 10-ch¹c ch÷ thËp
151
ë ®Çu d−íi cña xyclon ®Æt mét çi ®¸y ®Ó cho n−íc ®i thµnh
vßng, gi÷a ®¸y vµ th©n cã çc çnh h−íng ®Ó chuyÓn ®éng xo¸y cña
n−íc thµnh chuyÓn ®éng th¼ng ®øng vµ dßng ch¶y ªm vµo khoang
n−íc.
Khi ®Æt xyclon lo¹i trõ ®−îc sù sinh bät vµ s«i bång cña
n−íc, kh«ng cã s«i bång v× n−íc vµ h¬i sau khi vµo xyclon sÏ
chuyÒn ®éng theo hai h−íng kh¸c nhau, kh«ng cã sinh bät v× lùc ly
t©m sÏ nÐn çc bät ®Õn v¸ch xyclon vµ ph¸ hñy bät nhanh chãng.
¦u ®iÓm nµy cña xyclon cho phÐp dïng xyclon c¶ trong
tr−êng hîp n−íc lß cã hµm l−îng muèi vµ ®é kiÒm cao. Do kh«ng
thÓ t¨ng kÝch th−íc bao h¬i nªn ng−êi ta ®Æt çc xyclon bªn ngoµi
bao h¬i ®Ó t¨ng ®−îc chiÒu cao kh«ng gian h¬i vµ t¹o ra mÆt bèc h¬i
quay bªn trong xyclon (h×nh vÏ 7.12).
ChiÒu cao khoang n−íc cña xyclon ngoµi b»ng 2 ÷ 2,5 m vµ
chiÒu cao phÇn h¬i kho¶ng 1,5 ÷ 2,5m, ®−êng kÝnh trong cña xyclon
b»ng 300 ÷ 500 mm. Tèc ®é h¬i ë chç ®i vµo tiÕp tuyÕn b»ng 6,0
m/s, ë trong th©n xyclon b»ng 5,5 m/s. V× hiÖu qu¶ ph©n ly phô
thuéc tèc ®é vµo cña h¬i nªn ng−êi ta ®· t¨ng tèc ®é vµo xyclon ®Õn
10 ÷ 12m/s vµ cã thÓ ®Õn 20 m/s. Nh−ng khi ®ã ph¶i kiÓm tra møc
®é tuÇn hoµn tin cËy cña vßng tuÇn hoµn nèi vµo xyclon.
ViÖc dïng xyclon ngoµi cho phÐp thu ®−îc h¬i rÊt s¹ch ngay
c¶ khi n−íc lß cã ®é muèi cao. Do ®ã xyclon ngoµi ®−îc dïng lµm
khoang muèi cña lß h¬i cã bèc h¬i theo cÊp.
7.10.2. Röa h¬i
Khi t¨ng ¸p suÊt nh÷ng yªu cÇu vÒ ®é s¹ch cña h¬i vµ vÒ viÖc
gi¶m hµm l−îng SiO2 trong h¬i ngµy cµng t¨ng, vµ ngay c¶ khi bèc
h¬i theo cÊp vµ dïng xyclon ngoµi còng kh«ng thÓ ®¶m b¶o ®−îc
chÊt l−îng h¬i yªu cÇu. Khã kh¨n chÝnh sinh ra lµ do khi t¨ng ¸p
suÊt th× møc ®é cuèn SiO2 theo h¬i b·o hßa còng t¨ng lªn.
Röa h¬i ®Ó gi¶m hµm l−îng muèi tæng vµ ®Æc biÖt lµ gi¶m
SiO2 trong h¬i.
152
B¶n chÊt cña viÖc röa h¬i lµ cho h¬i cÇn lµm s¹ch tiÕp xóc
víi líp n−íc cÊp hay líp n−íc cña khoang s¹ch. Cã nhiÒu ph−¬ng
ph¸p cho h¬i tiÕp xóc víi n−íc s¹ch nh−:
- Phun n−íc cÊp vµo khoang h¬i cña bao h¬i;
- Cho çc dßng (tia) h¬i nhá ®i qua trªn bÒ mÆt ®−îc röa
b»ng n−íc cÊp;
- Cho h¬i khuÕch t¸n (sñi bät) qua líp n−íc cÊp.
Khi h¬i ®−îc röa th× çc giät n−íc cã nång ®é muèi cao n»m
trong h¬i sÏ pha trén víi n−íc s¹ch vµ ®Ó l¹i trong n−íc s¹ch phÇn
lín çc muèi chøa trong nã. §ång thêi çc chÊt hßa tan trong h¬i
còng sÏ chuyÓn sang cho n−íc, v× ®é hßa tan cña çc chÊt trong
n−íc cao h¬n nhiÒu so víi trong h¬i ngay c¶ khi ¸p suÊt cao. H¬i
sau khi röa, ®−îc sÊy trong khoang h¬i vµ sau ®ã ®i vµo çc èng cña
bé qu¸ nhiÖt.
BiÖn ph¸p cho h¬i khuÕch t¸n qua líp n−íc cÊp lµ biÖn ph¸p
röa h¬i cã hiÖu qu¶ nhÊt (h×nh vÏ 7.13). ChiÒu dµy líp n−íc röa
b»ng 40 ÷ 50 mm lµ tèt nhÊt. NÕu < 40 mm th× hiÖu qu¶ röa gi¶m ®i
râ rÖt.
H×nh 7.13. S¬ ®å thiÕt bÞ röa h¬i kiÓu cho h¬i khuÕch t¸n qua líp n−íc cÊp.
a-bè trÝ thiÕt bÞ röa h¬i trong bao h¬i; b-tÊm cã khoan lç ®Æt n»m ngang;
c-tÊm cã khoan lç vµ cã m¸ng ®Æt d−íi
153
HiÖu qu¶ röa do khuÕch t¸n (sñi bät) phô thuéc chñ yÕu 2
yÕu tè:
- Hµm l−îng çc t¹p chÊt trong n−íc röa;
- HÖ sè bay çc t¹p chÊt theo h¬i ®−îc röa.
1. Hµm l−îng t¹p chÊt trong n−íc röa ®−îc x¸c ®Þnh tr−íc hÕt bëi
chÊt l−îng n−íc röa vµ phô thuéc vµo phÇn n−íc cÊp ®−a vµo ®Ó röa
h¬i:
D
Z = r .100 , % (7-36)
D nc
trong ®ã:
Dr lµ l−u l−îng n−íc ®−a vµo thiÕt bÞ röa, kg/s;
Dnc lµ l−îng n−íc cÊp vµo lß, kg/s.
Khi t¨ng Dr , hiÖu qu¶ röa t¨ng lªn tøc lµ l−îng t¹p chÊt
trong n−íc röa vµ do ®ã hµm l−îng t¹p chÊt trong h¬i gi¶m xuèng.
ChÊt l−îng n−íc röa sÏ xÊu ®i khi t¨ng nång ®é çc t¹p chÊt
trong n−íc lß; së dÜ nh− vËy v× khi hÖ sè bay muèi K1 kh«ng ®æi nÕu
t¨ng hµm l−îng çc t¹p chÊt trong n−íc lß th× hµm l−îng cña chóng
trong h¬i tr−íc khi röa sÏ t¨ng lªn. Hµm l−îng çc t¹p chÊt trong
n−íc röa cßn phô thuéc vµo hÖ sè bay çc chÊt cïng víi h¬i tr−íc
khi röa. NÕu nång ®é çc t¹p chÊt trong n−íc lß cµng cao th× ¶nh
h−ëng cña K1 ®Õn hµm l−îng çc t¹p chÊt trong n−íc röa vµ do ®ã
trong h¬i ®· ®−îc röa sÏ cµng lín.
Nh− vËy hµm l−îng çc t¹p chÊt trong n−íc röa phô thuéc
vµo:
- Sè l−îng vµ chÊt l−îng n−íc ®−a vµo thiÕt bÞ röa;
- HÖ sè bay çc chÊt theo h¬i tr−íc khi röa;
- Hµm l−îng çc t¹p chÊt trong n−íc lß.
HÖ sè bay çc chÊt theo h¬i tr−íc thiÕt bÞ röa b»ng: K 1 = ω1 + K 1p ,
vµ sau thiÕt bÞ röa: K 2 = ω 2 + K 2p ,
trong ®ã:
ω1 vµ ω 2 lµ ®é Èm cña h¬i tr−íc vµ sau khi röa, %;
K 1p vµ K 2p lµ hÖ sè ph©n bè ®Æc tr−ng hµm l−îng çc t¹p chÊt
hßa tan trong h¬i tr−íc vµ sau khi röa, %. Trong thùc tÕ khi tÝnh to¸n ®é
s¹ch cña h¬i cã thÓ lÊy K 1p = K 2p .
154
ViÖc röa h¬i ®−îc thùc hiÖn trong khoang h¬i cña bao h¬i.
§−êng kÝnh cña bao h¬i ph¶i kh«ng nhá h¬n 1400 ÷ 1800mm ®Ó cã
®ñ kh«ng gian l¾p ®Æt thiÕt bÞ röa h¬i.
KÕt qu¶ cña viÖc röa h¬i b»ng n−íc cÊp lµ hµm l−îng çc
chÊt r¾n hßa tan trong h¬i sau khi röa, ®Æc biÖt lµ axit silicic gi¶m ®i
hµng chôc lÇn. HiÖu qu¶ röa cµng cao khi l−îng n−íc röa cµng lín.
L−îng n−íc cÊp dïng ®Ó röa h¬i cã thÓ b»ng 25 ÷ 100% l−îng n−íc
cÊp vµo bao h¬i.
7.10.3. Bèc h¬i theo cÊp
B¶n chÊt cña ph−¬ng ph¸p bèc h¬i theo cÊp lµ t¹o ra trong lß
2, 3 hay nhiÒu vßng tuÇn hoµn ®éc lËp cã nång ®é n−íc lß kh¸c
nhau. Muèn vËy ng−êi ta ®Æt trong bao h¬i çc v¸ch ng¨n ®Ó chia
khoang n−íc thµnh 2, 3 khoang, do ®ã còng chia çc bÒ mÆt sinh
h¬i thµnh sè vßng tuÇn hoµn t−¬ng øng ®éc lËp víi nhau. N−íc cÊp
®−îc ®−a vµo khoang s¹ch cã kÝch th−íc lín nhÊt vµ gäi lµ cÊp bèc
h¬i thø nhÊt. N−íc ë khoang s¹ch ®−îc th¸o sang khoang muèi (cÊp
bèc h¬i thø 2), . . . .(h×nh vÏ 7.14 vµ 7.15).
H×nh 7.14. S¬ ®å bèc h¬i hai cÊp cã khoang muèi trong bao h¬i.
1-bao h¬i; 2-èng dÉn h¬i ra; 3-èng gãp d−íi cña ßng tuÇn hoµn;
4-èng sinh h¬i; 5-èng n−íc xuèng; 6-®−êng n−íc cÊp;
7-®−êng n−íc x¶ liªn tôc tõ bao h¬i; 8-v¸ch ng¨n trong bao h¬i.
155
Nång ®é muèi trong n−íc sÏ t¨ng lªn tõ nång ®é muèi trong
n−íc cÊp Cnc ®Õn nång ®é muèi trong n−íc x¶ Cx¶. Lóc ®ã ®é x¶
t−¬ng ®èi cña mçi cÊp lµ rÊt lín nh−ng ®é lín x¶ tuyÖt ®èi cña toµn
bé lß h¬i l¹i rÊt nhá. Hµm l−îng muèi trong cÊp bèc h¬i thø nhÊt rÊt
nhá mµ l−îng h¬i sinh ra ë cÊp nµy lµ lín nhÊt. Dïng bèc h¬i theo
cÊp cã thÓ t¨ng ®¸ng kÓ nång ®é n−íc x¶ mµ chÊt l−îng h¬i kh«ng
bÞ xÊu ®i. Do ®ã dïng bèc h¬i theo cÊp ®Ó gi¶m l−îng n−íc x¶ hoÆc
®Ó cã thÓ dïng n−íc cÊp cã hµm l−îng muèi cao h¬n.
Hµm l−îng muèi cña h¬i khi dïng bèc h¬i theo cÊp ®−îc x¸c
®Þnh theo çc c«ng thøc sau:
Khi cã 2 cÊp bèc h¬i:
100 − n 11 1 n 11 11
Ch = Ch + C h , mg/kg ; (7-37)
100 100
Khi cã 3 cÊp bèc h¬i:
100 − n 11 − n 111 1 n 11 11 n 111 111
Ch = Ch + Ch + C h , mg/kg (7-
100 100 100
38)
trong ®ã: n11 vµ n111 lµ s¶n l−îng h¬i cña cÊp bèc h¬i thø hai vµ thø
ba, %.
156
H×nh 7.15. S¬ ®å bèc h¬i ba cÊp cã xyclon ®Æt ngoµi bao h¬i.
1-bao h¬i; 2-xyclon ®Æt ngoµi; 3-èng gãp d−íi cña vßng tuÇn hoµn;
4-èng sinh h¬i; 5-èng n−íc xuèng; 6-®−êng n−íc cÊp;
7-®−êng n−íc x¶ liªn tôc tõ xyclon ngoµi; 8-èng dÉn n−íc tõ bao h¬i vµo xyclon ngoµi;
9-®−êng dÉn h¬i tõ xyclon ngoµi vµo bao h¬i; 10-®−êng lÊy h¬i ra;
11-v¸ch ng¨n trong bao h¬i.
* Hµm l−îng muèi thø trong h¬i cña tõng cÊp bèc h¬i ®−îc
x¸c ®Þnh nh− sau:
k
C1h = 1 C1nl , mg/kg; (7-39a)
100
k 2 11
h =
C11 C nl , mg/kg; (7-39b)
100
k 3 111
h =
C111 C nl , mg/kg . (7-39c)
100
Trong çc c«ng thøc trªn ký hiÖu:
k1, k2, k3 lµ hÖ sè bay çc chÊt theo h¬i tõ cÊp bèc h¬i thø 1,
thø 2, thø 3, %;
C1nl , C11 111
nl , C nl lµ hµm l−îng muèi cña n−íc lß trong cÊp bèc h¬i thø
1, thø 2, thø 3, mg/kg.
157
ViÖc cho bèc h¬i theo cÊp sÏ lµm gi¶m hµm l−îng muèi
trong n−íc lß tøc lµ lµm gi¶m hµm l−îng muèi trong h¬i, do ®ã chÊt
l−îng h¬i t¨ng lªn. §ång thêi bèc h¬i theo cÊp còng ®−îc coi lµ biÖn
ph¸p xö lý hiÖu chØnh n−íc trong lß.
7.10.4. X¶ liªn tôc vµ x¶ ®Þnh kú cña lß h¬i
Tïy thuéc çc yªu cÇu vÒ ®é s¹ch cña h¬i mµ nång ®é muèi
trong n−íc lß ph¶i kh«ng ®−îc lín h¬n mét gi¸ trÞ x¸c ®Þnh. Muèn
vËy ph¶i tiÕn hµnh x¶ liªn tôc ra khái lß h¬i mét l−îng n−íc lß cã
nång ®é muèi cao nhÊt. Trong s¬ ®å bèc h¬i theo cÊp viÖc x¶ liªn
tôc ®−îc thùc hiÖn ë khoang muèi. Cïng víi x¶ liªn tôc ta còng cÇn
ph¶i x¶ ®Þnh kú lß h¬i, viÖc thùc hiÖn ë çc èng gãp d−íi cña dµn
èng sinh h¬i hay bao n−íc (bal«ng d−íi) cña lß cã hai bao h¬i vµ ë
chç thÊp nhÊt cña çc lß h¬i nhá. Mçi ca vËn hµnh ph¶i x¶ ®Þnh kú 1
®Õn 2 lÇn, thêi gian x¶ kÐo dµi kho¶ng 2 ®Õn 5 phót.
§é x¶ lß h¬i p th−êng tÝnh b»ng phÇn tr¨m cña s¶n l−îng lß
h¬i, tøc lµ:
D
p = x .100 , % (7-40)
D
trong ®ã: Dx lµ l−îng n−íc x¶, kg/s;
D lµ s¶n l−îng h¬i ®Þnh møc cña lß h¬i, kg/s.
L−îng n−íc cÊp vµo lß h¬i Dnc b»ng:
Dnc = D + Dx , kg/s. (7-41)
S¬ ®å c©n b»ng muèi cña lß h¬i ®−îc tr×nh bµy trªn h×nh
7.16. Ph−¬ng tr×nh c©n b»ng muèi cña lß h¬i cã bao h¬i khi kh«ng
cã çu cÆn b¸m cã d¹ng sau:
(D + D x ) C nc = D Ch + Dx Cx ,
(7-
42)
hay: (100 + p) Cnc = 100 Ch + p Cx
,
(7-43)
trong ®ã: Cnc, Ch, Cx lµ hµm l−îng
muèi trong n−íc cÊp, trong h¬i vµ
trong n−íc x¶, mg/kg.
158
Th«ng th−êng ®é x¶ lß h¬i p = 0,5 ÷ 1,0 %, tèi ®a p = 3%.
Gi¶i ph−¬ng tr×nh (7-43) khi
cho biÕt ®é x¶ lß p ta x¸c ®Þnh ®−îc
hµm l−îng muèi trong n−íc x¶
H×nh 7.16. S¬ ®å c©n (n−íc lß) nh− sau:
b»ng muèi cña lß h¬i. (100 + p )C nc − 100C h
Cx = . (7-
p
44)
Khi coi hµm l−îng muèi trong h¬i b»ng kh«ng (Ch=0) vµ lÊy
®é x¶ lß p = 1% ta x¸c ®Þnh ®−îc hµm l−îng muèi trong n−íc x¶
b»ng:
(100 + 1)C nc
C x = C nl = = 101 C nc (7-45)
1
Tõ biÓu thøc (7-45) ta thÊy r»ng hµm l−îng muèi cña n−íc
lß lín h¬n 101 lÇn hµm l−îng muèi cña n−íc cÊp. V× vËy ®Ó thu
®−îc h¬i cã ®é s¹ch cao ta ph¶i gi¶m hµm l−îng muèi cña n−íc lß
b»ng çch t¨ng c−êng x¶ lß.
159
Ch−¬ng 8. Bé QU¸ NHIÖT
8.1. Vai trß vµ ph©n lo¹i cña bé qu¸ nhiÖt
Bé qu¸ nhiÖt lµ bé phËn ®Ó sÊy kh« h¬i, gia nhiÖt cho h¬i biÕn h¬i b·o hßa thµnh
h¬i qu¸ nhiÖt.
H¬i qu¸ nhiÖt cã nhiÖt ®é cao h¬n, do ®ã nhiÖt l−îng tÝch lòy trong mét ®¬n vÞ
khèi l−îng h¬i qu¸ nhiÖt cao h¬n nhiÒu so víi h¬i b·o hßa ë cïng ¸p suÊt. Bëi vËy khi
c«ng suÊt m¸y gièng nhau nÕu dïng h¬i qu¸ nhiÖt th× kÝch th−íc m¸y sÏ nhá h¬n rÊt
nhiÒu so víi m¸y dïng h¬i b·o hßa.
§Ó nhËn ®−îc h¬i qu¸ nhiÖt cã nhiÖt ®é cao, cÇn ph¶i ®Æt bé qu¸ nhiÖt ë vïng
khãi cã nhiÖt ®é cao (trªn 7000C).
§èi víi lß cã nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt tõ 5100C trë xuèng th× bé qu¸ nhiÖt th−êng
®−îc ®Æt ë vïng khãi cã nhiÖt ®é d−íi 10500C, th−êng lµ ®Æt ë ®o¹n ®−êng khãi n»m
ngang sau côm èng pheston. ë ®©y trao ®æi nhiÖt gi÷a khãi vµ côm èng chñ yÕu lµ
trao ®æi nhiÖt ®èi l−u, nªn gäi lµ bé qu¸ nhiÖt ®èi l−u.
Çc lß h¬i cã ¸p suÊt, nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt cµng cao th× tû lÖ gi÷a l−îng nhiÖt
cÇn cÊp ®Ó qu¸ nhiÖt h¬i trong bé qu¸ nhiÖt víi l−îng nhiÖt cÇn cÊp ®Ó ®un s«i n−íc
trong dµn èng sinh h¬i cµng cao, nhÊt lµ lß cã qu¸ nhiÖt trung gian h¬i, khiÕn cho kÝch
th−íc bé qu¸ nhiÖt rÊt lín. Khi ®ã nÕu chØ ®Æt bé qu¸ nhiÖt ë sau côm pheston th× ®é
chªnh nhiÖt ®é gi÷a khãi vµ h¬i sÏ gi¶m nªn diÖn tÝch bÒ mÆt èng cña bé qu¸ nhiÖt sÏ
rÊt lín, cã thÓ sÏ kh«ng ®ñ chç bè trÝ, do ®ã cÇn thiÕt ph¶i bè trÝ bé mét phÇn cña qu¸
nhiÖt vµo trong buång löa ®Ó hÊp thu nhiÖt bøc x¹ nh»m gi¶m bít kÝch th−íc bé qu¸
nhiÖt.
H×nh 8.1. CÊu t¹o bé qu¸ nhiÖt

1-Bao h¬i; 2-èng xuèng; 3-Bé qu¸ nhiÖt bøc x¹;
4-Bé qu¸ nhiÖt nöa bøc x¹; 5-Bé qu¸ nhiÖt ®èi l−u; 6-Bé h©m n−íc
162
§èi víi lß cã nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt cao h¬n 5100C, bé qu¸ nhiÖt ®−îc ®Æt ë cöa
ra buång löa (tr−íc côm pheston). ë ®©y bé qu¸ nhiÖt võa nhËn nhiÖt ®èi l−u tõ dßng
khãi ®i qua, võa nhËn nhiÖt bøc x¹ tõ buång löa nªn gäi lµ bé qu¸ nhiÖt nöa bøc x¹.
Khi bé qu¸ nhiÖt cã thÓ ®−îc ®Æt ë trªn trÇn buång löa hay ®Æt xen kÏ víi çc
èng sinh h¬i trªn t−êng buång löa, ë ®©y bé qu¸ nhiÖt nhËn nhiÖt chñ yÕu lµ tõ bøc x¹
cña buång löa nªn gäi lµ bé qu¸ nhiÖt bøc x¹. Bé qu¸ nhiÖt bøc x¹ th−êng ®−îc dïng
khi nhiÖt ®é h¬i trªn 5600C.
Bé qu¸ nhiÖt gåm phÇn ®èi l−u, nöa bøc x¹ vµ bøc x¹ ®−îc gäi lµ bé qu¸ nhiÖt tæ
hîp. Tû lÖ gi÷a çc phÇn nµy ®−îc ph©n bè phô thuéc vµo th«ng sè cña lß h¬i.
H×nh 8.1. Tr×nh bµy çch bè trÝ bé qu¸ nhiÖt ®èi l−u, nöa bøc x¹ vµ nöa bøc x¹ trong
lß h¬i.
§èi víi nh÷ng chu tr×nh nhiÖt cã qu¸ nhiÖt trung gian th× bé qu¸ nhiÖt trung
gian th−êng lµ bé qu¸ nhiÖt ®èi l−u.
8.2. S¬ ®å cÊu t¹o bé qu¸ nhiÖt
8.2.1. Bé qu¸ nhiÖt ®èi l−u
Bé qu¸ nhiÖt ®èi l−u th−êng ®−îc chÕ t¹o gåm nh÷ng èng xo¾n, hai ®Çu ®−îc
nèi vµo 2 èng gãp. èng xo¾n bé qu¸ nhiÖt lµ nh÷ng èng thÐp chÞu nhiÖt uèn gÊp khóc
nhiÒu lÇn ®¶m b¶o cho ®−êng khãi c¾t ®−êng h¬i nhiÒu lÇn. Mçi èng xo¾n ®−îc uèn
163
gÊp khóc trong mét mÆt ph¼ng, nhiÒu èng xo¾n cïng nèi vµo mét èng gãp t¹o thµnh
côm èng. èng cã ®−êng kÝnh tõ 28-42 mm, chiÒu dµy tõ 3 ®Õn 7 mm.
Çc èng xo¾n cña bé qu¸ nhiÖt cã thÓ ®Æt n»m ngang hoÆc ®Æt ®øng phô thuéc
vµo kiÓu lß h¬i.
Bé qu¸ nhiÖt èng xo¾n ®Æt n»m ngang th−êng dïng cho çc lß h¬i nhá cã èng
sinh h¬i n»m nghiªng. khi ®ã ng−êi ta bè trÝ èng xo¾n n»m ngang ®Ó tËn dông triÖt ®Ó
çc kho¶ng kh«ng gian trong ®−êng khãi cña lß. Bé qu¸ nhiÖt èng xo¾n ®Æt n»m
ngang ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 8.2.
Bé qu¸ nhiÖt èng xo¾n ®Æt n»m ngang cã −u ®iÓm lµ cã thÓ x¶ ®−îc n−íc ®äng
do h¬i ng−ng tô khi ngõng lß nªn tr¸nh ®−îc hiÖn t−êng ¨n mßn èng xo¾n khi lß nghØ.
H×nh 8.2. bé qu¸ nhiÖt èng xo¾n ®Æt n»m ngang
Nh−îc ®iÓm lín nhÊt cña bé qu¸ nhiÖt lo¹i nµy lµ hÖ thèng treo ®ì çc èng
xo¾n. v× çc èng xo¾n n»m ngang nªn ph¶i ®−îc gi÷ bëi çc ®ai thÐp chÞu nhiÖt dµi
b»ng chiÒu s©u cña côm èng vµ ®−îc treo lªn khung lß. HÖ thèng treo ®ì kh«ng ®−îc
lµm m¸t nªn sÏ cã nhiÖt ®é rÊt cao, lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn rÊt n¨ng nÒ, chãng háng.
HÖ thèng treo bé qu¸ nhiÖt èng xo¾n ®Æt n»m ngang ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 8.3.
H×nh 8.3. HÖ thèng treo bé qu¸ nhiÖt èng xo¾n ®Æt n»m ngang
ë çc lß h¬i hiÖn ®¹i èng n−íc ®øng th−êng bè trÝ bé qu¸ nhiÖt èng xo¾n ®Æt
®øng, cã èng gãp h¬i ®Æt song song víi bao h¬i. −u ®iÓm cña bé qu¸ nhiÖt èng xo¾n
®Æt ®øng lµ hÖ thèng treo ®ì ®¬n gi¶n, lµm viÖc nhÑ nhµng h¬n so víi èng xo¾n n»m
ngang. Nh−îc ®iÓm cña bé qu¸ nhiÖt èng xo¾n ®Æt ®øng lµ khi lß nghØ n−íc ®äng
trong çc èng xo¾n do h¬i ng−ng tô sÏ g©y ¨n mßn çc èng xo¾n, mÆt kh¸c nã c¶n trë
kh«ng cho h¬i tho¸t qua bé qu¸ nhiÖt lóc khëi ®éng lß vµ t¹o thµnh çc tói h¬i trong
çc èng xo¨n lµm èng bä ®èt nãng qu¸ møc. Bé qu¸ nhiÖt èng xo¾n ®Æt ®øng ®−îc
biÓu diÔn tren h×nh 8.4.
164
H×nh 8.4. bé qu¸ nhiÖt èng xo¾n ®Æt ®øng
§Ó cè ®Þnh çc èng xo¾n víi nhau ng−êi ta th−êng dïng çc tÊm gang chÞu
nhiÖt h×nh r¨ng l−îc ®Ó cµi çc èng xo¾n hoÆc dïng çc thanh nÑp b»ng thÐp chÞu
nhiÖt. HÖ thèng treo bé qu¸ nhiÖt èng xo¾n ®Æt n»m ngang ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh
8.5.
Çc èng xo¾n cña bé qu¸ nhiÖt ®−îc ®Æt ®øng sÏ kh¾c phôc ®−îc ¶nh h−ëng cña
chªnh lÖch nhiÖt ®é theo chiÒu cao ®−êng khãi ®Õn l−îng nhiÖt hÊp thu cña tõng èng
xo¾n.
Çc èng dÉn h¬i tõ bao h¬i ®Õn bé qu¸ nhiÖt th−êng ®−îc®Æt trªn trÇn lß, nã võa
cã thÓ hÊp thu nhiÖt, võa lµm m¸t trÇn lß. Çc èng trªn trÇn vµ çc èng xo¾n cña bé
qu¸ nhiÖt ®−îc gi÷ b»ng çc ®ai (çc thanh l−în sãng), gi÷a ®ai vµ èng cã lãt mét líp
®Öm ami¨ng ®Ó b¶o vÖ èng.
165
H×nh 8.5. HÖ thèng treo bé qu¸ nhiÖt èng xo¾n ®Æt ®øng
Khi nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt lín h¬n nhiÖt ®é b·o hoµ kho¶ng 2000C trë lªn th×
ng−êi ta chia bé qu¸ nhiÖt thµnh hai hoÆc ba cÊp nèi tiÕp nhau theo ®−êng h¬i ®i theo
166
thø tù cÊp mét, cÊp hai vµ cÊp ba, Gi÷a çc cÊp lµ çc èng gãp h¬i ®−îc nèi víi nhau.
§é gia nhiÖt cña mçi cÊp kho¶ng tõ 100-1500C, hÊp thu mét l−¬png nhiÖt kho¶ng
200-350kj/kg.
Khi t¸ch ra nh− vËy th× ®é gia nhiÖt cña mçi cÊp kh«ng lín l¾m vµ çc cÊp cã
nhiÖt ®é h¬i trung b×nh kh¸c nhau nªn mçi cÊp ®−îc chÕ t¹o b»ng mét lo¹i vËt liÖu
phï hîp víi nhiÖt ®é lµm viÖc cña nã do ®ã tiÕt kiÖm ®−îc vËt liÖu ®¾t tiÒn. VÝ dô lß
trung ¸p cã nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt kho¶ng 4500C th× bé qu¸ nhiÖt ®−îc chia thµnh hai
cÊp, h¬i ra khái bé qu¸ nhiÖt cÊp hai cã nhiÖt ®é 4500C nªn bé qu¸ nhiÖt cÊp hai ®−îc
chÕ t¹o b»ng thÐp hîp kim crom-molip®en, trong khi ®ã h¬i ra khái bé qu¸ nhiÖt cÊp
mét cã nhiÖt ®é kho¶ng 360-3800C nªn bé qu¸ nhiÖt cÊp mét cã thÓ ®−îc chÕ t¹o b»ng
thÐp carbon. MÆt kh¸c khi t¸ch ra nh− vËy, gi−a çc cÊp cã thÓ bè trÝ thiÕt bÞ ®iÒu
chØnh nhiÖt ®é hoÆc t¹o ®iÒu kiÖn lµm ®ång ®Òu chªnh lÖch trë lùc vµ nhiÖt ®é gi÷a
çc èng xo¾n.
Th«ng th−êng bé qu¸ nhiÖt cÊp hai n»m gÇn cöa khãi ra khái buång löa. ë ®©y
khãi cã nhiÖt ®é cao nªn ®Ó gi¶m nguy c¬ ®ãng xØ trªn èng, çc èng xo¾n th−êng
®−îc bè trÝ song song ®ång thêi cÇn ®¶m b¶o b−íc ngang t−¬ng ®èi s1/d ≥ 4,5 vµ
b−íc däc t−¬ng ®èi s2/d ≥ 3,5. Bé qu¸ nhiÖt cÊp mét ®Æt sau, n»m ë vïng khãi cã
nhiÖt ®é thÊp h¬n, nªn ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng ®èi l−u cña khãi th× çc èng xo¾n ®−îc bè trÝ
so le.
Çc èng xo¾n nµy cã thÓ ®−îc bè trÝ lµ èng ®¬n hay èng kÐp nh− biÓu diÔn trªn
h×nh 8.6. ViÖc chän bè trÝ èng ®¬n hay kÐp phô thuéc vµo sè l−îng èng cña bé qu¸
nhiÖt, viÖc ®¶m b¶o tèc ®é h¬i vµ kÝch th−íc ®−êng khãi (chç ®Æt bé qu¸ nhiÖt).
H¬i trong èng cña bé qu¸ nhiÖt ph¶i ®¶m b¶o tèc ®é trong mét ph¹m vi nµo ®ã
®ñ ®Ó lµm m¸t cho èng. Khi bè trÝ èng kÐp th× tèc ®é khãi kh«ng thay ®æi, nh−ng tèc
®é h¬i sÏ gi¶m ®i 2 lÇn nªn nÕu tèc ®é nhá qu¸ th× cã thÓ sÏ kh«ng ®¶m b¶o ®−îc ®iÒu
kiÖn lµm m¸t èng ®ång thêi cßn g©y nªn chªnh lÖch nhiÖt gi÷a çc çng xo¾n do ph©n
bè l−u l−îng qua çc èng kh«ng ®Òu.
Tèc ®é h¬i th−êng ®−îc chän theo tèc ®é khèi l−îng ωρ , kg/m2s. Theo kinh
nghiÖm th× ®èi víi bé qu¸ nhiÖt cÊp mét th−êng chän ωρ = 500-1200kg/m2s, cßn ®èi
víi çc cÊp sau cña bé qu¸ nhiÖt ®èi l−u vµ bé qu¸ nhiÖt nöa bøc x¹ hay bøc x¹ h¬i cã
nhiÖt ®é lín h¬n do ®ã cÇn chän ωρ lín h¬n.
H×nh 8.6. Çc d¹ng èng

xo¾n cña BQN
a.èng ®¬n;
b.èng kÐp ®«i;
c-èng kÐp ba;
d. èng kÐp bèn
167
8.2.2. Bé qu¸ nhiÖt nöa bøc x¹ vµ bøc x¹
Víi nh÷ng lß cao vµ siªu cao ¸p cã nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt tõ 5300C trë lªn th×
®é qu¸ nhiÖt h¬i rÊt lín nªn kÝch th−íc bé qu¸ nhiÖt sÏ rÊt lín vµ nhÊt lµ nh÷ng lß cã
qu¸ nhiÖt trung gian h¬i, khi ®ã cÇn thiÕt ph¶i cã mét phÇn bé qu¸ nhiÖt lµ bøc x¹
hoÆc nöa bøc x¹.
Bé qu¸ nhiÖt nöa bøc x¹ lµ nh÷ng chïm èng xo¾n ch÷ U hoÆc ch÷ L ®−îc chÕ
t¹o d¹ng dµn ph¼ng, ®−îc bè trÝ ë phÇn trªn buång löa hay ë cöa ra buång löa. Çc
dµn ®−îc ®Æt çch nhau tõ 0,7 ®Õn 0,9m (b−íc ngang s1) ®Ó khãi dÔ dµng l−u th«ng
qua ®ång thêi tr¸nh kh¶ n¨ng t¹o nªn cÇu xØ gi÷a çc dµn èng. Çc dµn cã thÓ ®−îc
®Æt ®øng hay n»m ngang.
§Ó gi÷ kho¶ng çch gi÷a çc dµn èng ng−êi ta dïng çc èng gi÷. Çc èng nµy
còng chÝnh lµ èng h¬i cña dµn ®−îc uèn cong ch÷ V, çc èng gi÷ ®−îc nèi víi nhau
b»ng nÑp gi÷. H×nh 8.7. tr×nh bµy cÊu t¹o cña bé qu¸ nhiÖt nöa bøc x¹.
H×nh 8.7. CÊu t¹o cña bé qu¸ nhiÖt nöa bøc x¹.
Bé qu¸ nhiÖt bøc x¹ cã thÓ lµ nh÷ng dµn èng ®Æt trªn trÇn buång löa hoÆc çc
èng n»m xen kÏ víi çc èng sinh h¬i trªn t−êng buång löa. ë ®©y çc èng nhËn nhiÖt
b»ng bøc x¹ tõ ngän löa víi nhiÖt ®é cao nªn c−êng ®é trao ®æi nhiÖt lín. Phô t¶i nhiÖt
cña bé qu¸ nhiÖt bøc x¹ th−êng lín h¬n bé qu¸ nhiÖt ®èi l−u tõ 3-5 lÇn nªn nhiÖt ®é
168
v¸ch èng còng cao h¬n nhiÖt ®é h¬i tõ 100-1400C, do ®ã yªu cÇu rÊt cao vÒ kim lo¹i
chÕ t¹o vµ chÕ ®é vËn hµnh. Tuy nhiªn do cã phô t¶i nhiÖt lín nªn khi bè trÝ bé qu¸
nhiÖt bøc x¹ sÏ gi¶m ®¸ng kÓ kÝch th−íc bé qu¸ nhiÖt ®èi l−u cña lß. H×nh 8.8. tr×nh
bµy cÊu t¹o cña bé qu¸ nhiÖt bøc x¹.
H×nh 8.8. CÊu t¹o cña bé qu¸ nhiÖt bøc x¹.
8.3. Çch bè trÝ bé qu¸ nhiÖt
ViÖc bè trÝ cho h¬i ®i vµo phÇn nµo tr−íc trong bé qu¸ nhiÖt tæ hîp hay bè trÝ
cho h¬i vµ khãi chuyÓn ®éng thuËn chiÒu, ng−îc chiÒu hoÆc hçn hîp trong bé qu¸
nhiÖt ®èi l−u lµ tïy thuéc vµo th«ng sè cña h¬i ra khái bé qu¸ nhiÖt. Bé qu¸ nhiÖt
®−îc bè trÝ sao cho cã lîi nhÊt vÒ mÆt truyÒn nhiÖt ®Ó gi¶m l−îng kim lo¹i tiªu hao
®ång thêi ®¶m b¶o tèi −u vÒ kim lo¹i chÕ t¹o çc phÇn cña bé qu¸ nhiÖt, ®Ó khi lµm
viÖc nhiÖt ®é v¸ch èng kh«ng v−ît qu¸ trÞ sè cho phÐp.
8.3.1. Bè trÝ bé qu¸ nhiÖt hoµn toµn ®èi l−u
Trong bé qu¸ nhiÖt ®èi l−u cã thÓ bè trÝ cho h¬i vµ khãi chuyÓn ®éng thuËn
chiÒu, ng−îc chiÒu hoÆc hçn hîp nh− trªn h×nh 8.9.
H×nh 8.9. ChuyÓn ®éng cña h¬i trong bé qu¸ nhiÖt;

a- thuËn chiÒu; b- ng−îc chiÒu; c vµ d- hçn hîp.
4.3.3.1. Bè trÝ theo kiÓu thuËn chiÒu

NÕu bè trÝ cho h¬i qu¸ nhiÖt ®i thuËn chiÒu víi dßng khãi (biÓu diÔn trªn h×nh
8.9a) th× kim lo¹i èng sÏ lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn nhÑ nhµng h¬n, nh−ng ®é chªnh
nhiÖt ®é trung b×nh gi÷a khãi vµ h¬i sÏ thÊp h¬n so víi bè trÝ ng−îc chiÒu, do ®ã diÖn
tÝch bÒ mÆt trao ®æi nhiÖt cña bé qu¸ nhiÖt sÏ t¨ng lªn. Bëi vËy trong thùc tÕ kh«ng bè
trÝ theo kiÓu thuËn chiÒu.
169
4.3.3.2. Bè trÝ theo kiÓu ng−îc chiÒu:
NÕu bè trÝ cho h¬i qu¸ nhiÖt ®i ng−îc chiÒu víi dßng khãi (biÓu diÔn trªn h×nh
8.9b th× ®é chªnh nhiÖt ®é trung b×nh gi÷a khãi vµ h¬i sÏ cao h¬n so víi bè trÝ thuËn
chiÒu, do ®ã diÖn tÝch bÒ mÆt trao ®æi nhiÖt cña bé qu¸ nhiÖt sÏ gi¶m xuèng. Nh−ng
khi ®ã ë phÝa h¬i ra võa cã nhiÖt ®é h¬i cao võa cã nhiÖt ®é khãi cao, kim lo¹i sÏ lµm
viÖc trong ®iÒu kiÖn rÊt nÆng nÒ, ®ßi hái kim lo¹i chÕ t¹o ph¶i rÊt ®¾t tiÒn. V× vËy
trong thùc tÕ kiÓu bè trÝ ng−îc chiÒu chØ dïng cho çc lß cã nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt
kh«ng v−ît qu¸ 4500C.
4.3.3.3. Bè trÝ theo kiÓu hçn hîp:

Khi nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt cao h¬n 4500C th× bé qu¸ nhiÖt ®−îc bè trÝ kiÓu hçn
hîp, hai lÇn ng−îc chiÒu nh− trªn h×nh 8.9c hoÆc mét phÇn h¬i vµ khãi ®i ng−îc chiÒu
vµ mét phÇn ®i thuËn chiÒu.
Trong thùc tÕ th−êng bè trÝ h¬i ®i ng−îc chiÒu víi khãi trong bé qu¸ nhiÖt cÊp
mét ®Æt ë vïng khãi cã nhiÖt ®é thÊp h¬n vµ ®i thuËn chiÒu trong bé qu¸ nhiÖt cÊp hai
®Æt ë ngay sau pheston cã nhiÖt ®é khãi cao h¬n. Bè trÝ theo kiÓu nµy, phÝa h¬i ra cã
nhiÖt ®é h¬i cao nh−ng nhiÖt ®é khãi kh«ng cao, kim lo¹i sÏ kh«ng bÞ ®èt nãng qu¸
møc.
Khi ®ã bé qu¸ nhiÖt cÊp hai ®−îc chÕ t¹o b»ng thÐp hîp kim crom-molip®en,
cßn bé qu¸ nhiÖt cÊp mét cã thÓ ®−îc chÕ t¹o b»ng thÐp carbon. S¬ ®å bé qu¸ nhiÖt bè
trÝ kiÓu nµy ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 8.10.
H×nh 8.10. Bè trÝ bé qu¸ nhiÖt hai cÊp
170
1- èng gãp h¬i tõ bao h¬i; 2- bé qu¸ nhiÖt cÊp 1; 3- èng gãp h¬i ra khái cÊp 1;
4- bé qu¸ nhiÖt cÊp 2; 5 - èng gãp h¬i ra khái cÊp 2.
Do tr−êng nhiÖt ®é vµ tèc ®é khãi kh«ng ®ång ®Òu theo chiÒu réng ®−êng khãi
cña lß, b¸m bÈn trªn mÆt ngoµi çc èng còng kh«ng ®ång ®Òu nªn hÖ sè to¶ nhiÖt α1 tõ
khãi ®Õn v¸ch èng sÏ kh«ng ®Òu nhau, mÆt kh¸c trë lùc cña h¬i chuyÓn ®éng trong
çc èng xo¾n còng kh«ng ®ång ®Òu lµm cho hÖ sè to¶ nhiÖt α2 tõ v¸ch èng ®Õn h¬i
còng sÏ kh«ng ®Òu nhau, nghÜa lµ kh¶ n¨ng hÊp thu nhiÖt cña çc èng xo¾n sÏ kh¸c
nhau dÉn ®Õn cã sù chªnh lÖch nhiÖt ®é h¬i gi÷a çc èng xo¾n cña bé qu¸ nhiÖt. §Ó
kh¾c phôc hiÖn t−îng nµy, khi bè trÝ bé qu¸ nhiÖt ng−êi ta ¸p dông mét sè biÖn ph¸p
nh»m lµm gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu ®é chªnh lÖch nhiÖt gi÷a çc èng xo¾n cña bé qu¸
nhiÖt nh− sau:
H×nh 8.10. bè trÝ dßng h¬i ®i chÐo

1-èng gãp h¬i cña BQN; 2-èng h¬i ®i chÐo
- Chia bé qu¸ nhiÖt ra hai hoÆc ba phÇn ®Ó gi¶m bít chªnh lÖch trë lùc thñy lùc
gi÷a çc èng do çc èng qu¸ dµi nh− biÓu diÔn trªn h×nh 8.10.
- Tæ chøc çc dßng h¬i ®i chÐo tõ èng gãp cña phÇn nµy sang èng gãp phÇn
kia (h×nh 8.10, 8.11; 8.12.).
171
H×nh 8.10. bè trÝ dßng h¬i ®i chÐo,
H×nh 8.11 bè trÝ dßng h¬i ®i chÐo.
H×nh 8.1 2 bè trÝ dßng h¬i ®i chÐo
8.3.1. Bè trÝ bé qu¸ nhiÖt tæ hîp
Bé qu¸ nhiÖt tæ hîp cã thÓ gåm 2 phÇn: ®èi l−u, nöa bøc x¹ hoÆc 3 phÇn ®èi l−u,
nöa bøc x¹ vµ bøc x¹.
Lß h¬i cã ¸p suÊt, nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt cµng cao th× l−îng nhiÖt cÇn ®Ó ®un s«i
n−íc trong dµn èng sinh h¬i cµng Ýt cßn l−îng nhiÖt cÇn ®Ó qu¸ nhiÖt h¬i trong bé qu¸
nhiÖt cµng lín nªn tû lÖ l−îng nhiÖt hÊp thu trong bé qu¸ nhiÖt nöa bøc x¹ vµ bøc x¹
cµng lín, nghÜa lµ kÝch th−íc bé qu¸ nhiÖt nöa bøc x¹ vµ bøc x¹ cµng lín.
Bé qu¸ nhiÖt tæ hîp cã thÓ bè trÝ theo nhiÒu çch: Bé qu¸ nhiÖt ®èi l−u- nöa bøc
x¹; bøc x¹-®èi l−u; ®èi l−u-bøc x¹-®èi l−u; bøc x¹-®èi l−u-bøc x¹ nh− trªn h×nh 8.13.
172
H×nh 8.13. B è trÝ bé qu¸ nhiÖt tæ hîp
a) Bé qu¸ nhiÖt ®èi l−u- bøc x¹; b) bøc x¹-®èi l−u.
c) ®èi l−u-bøc x¹-®èi l−u; d) bøc x¹-®èi l−u-bøc x¹.
Khi bè trÝ bé qu¸ nhiÖt ®èi l−u - nöa bøc x¹ h¬i sÏ ®−îc gia nhiÖt trong phÇn ®èi
l−u tr−íc, sau ®ã míi ®i qua phÇn bøc x¹, nh− vËy ë phÇn ®èi l−u nhiÖt ®é khãi vµ
nhiÖt ®é h¬i trong èng ®Òu thÊp nªn cã thÓ cho phÐp chän kim lo¹i cã chÊt l−îng
kh«ng cÇn cao, nh−ng khi ®ã phÇn bøc x¹ cã nhiÖt ®é khãi vµ nhiÖt ®é h¬i ®Òu cao
nªn kim lo¹i lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn nÆng nÒ, kim lo¹i ph¶i rÊt tèt, do ®ã s¬ ®å nµy Ýt
dïng.
Khi bè trÝ bé qu¸ nhiÖt ®èi l−u - bøc x¹ th× yªu cÇu vÒ kim lo¹i ®èi víi phÇn ®èi
l−u cã cao h¬n, nh−ng ®· kh¾c phôc ®−îc nh−îc ®iÓm trªn. Tuy nhiªn khi ®ã h¬i
trong phÇn ®èi l−u cã nhiÖt ®é cao h¬n nªn ®é chªnh nhiÖt ®é gi÷a khãi vµ h¬i sÏ bÞ
gi¶m lµm t¨ng diÖn tÝch bÒ mÆt phÇn qu¸ nhiÖt ®èi l−u.
Khi bè trÝ bøc x¹ - ®èi l−u th× yªu cÇu vÒ kim lo¹i ®èi víi phÇn ®èi l−u cã cao
h¬n, nh−ng ®· kh¾c phôc ®−îc nh−îc ®iÓm trªn. Tuy nhiªn khi ®ã h¬i trong phÇn ®èi
l−u cã nhiÖt ®é cao h¬n nªn ®é chªnh nhiÖt ®é gi÷a khãi vµ h¬i sÏ bÞ gi¶m lµm t¨ng
diÖn tÝch bÒ mÆt phÇn qu¸ nhiÖt ®èi l−u.
Khi bè trÝ bøc x¹ - ®èi l−u - bøc x¹ th× phÇn h¬i ra cña bé qu¸ nhiÖt võa cã nhiÖt
®é cao, ®ång thêi lµ phÇn bøc x¹ ®−îc bè trÝ trong vïng khãi cã nhiÖt ®é cao kim lo¹i
ph¶i lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn rÊt nÆng nÒ.
8.4. §iÒu chØnh nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt
8.4.1. Çc nguyªn nh©n lµm thay ®æi nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt
Trong qu¸ tr×nh vËn hµnh, nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt cã thÓ thay ®æi do çc nguyªn
nh©n sau:
1. Do thay ®æi phô t¶i cña lß, khi phô t¶i t¨ng lªn th× nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt gi¶m
xuèng. Khi phô t¶i gi¶m th× nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt t¨ng,
173
2. Do dao ®éng ¸p suÊt trong ®−êng h¬i chung (ë çc lß cã èng gãp h¬i chung):
Khi ¸p suÊt trong ®−êng h¬i chung gi¶m th× l−îng h¬i ra khái lß ®i vµo èng gãp chung
t¨ng lªn do ®ã t×nh tr¹ng sÏ xÈy ra nh− khi t¨ng phô t¶i.
3. Do thay ®æi nhiÖt ®é cña n−íc cÊp: khi nhiÖt ®é n−íc cÊp t¨ng lªn th× ®é gia
nhiÖt n−íc trong çc èng sinh h¬i sÏ gi¶m, do ®ã nhiÖt ®é khãi ra khái buång löa (vµo
bé qu¸ nhiÖt) sÏ t¨ng lµm cho nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt còng t¨ng theo vµ ng−îc l¹i.
4. Do thay ®æi chÊt l−îng nhiªn liÖu: khi chÊt l−îng nhiªn liÖu t¨ng nghÜa lµ
l−îng nhiÖt cÊp vµo buång löa t¨ng th× nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt t¨ng.
5. Do thay ®æi hÖ sè kh«ng khÝ thõa: khi hÖ sè kh«ng khÝ thõa t¨ng th× nhiÖt ®é
h¬i qu¸ nhiÖt t¨ng.
6. Do ®ãng xØ ë dµn èng sinh h¬i, côm Pheston: Khi ®ãng xØ ë dµn èng sinh h¬i,
côm Pheston th× nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt t¨ng.
7. Do b¸m bÈn trªn çc bÒ mÆt ®èt cña lß, do n¶nh h−ëngcña viÖc thæi tro b¸m.
8. Do cã hiÖn t−îng ch¸y l¹i trong bé qu¸ nhiÖt: Khio cã hiÖn t−îng ch¸y l¹i
trong bé qu¸ nhiÖt th× nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt t¨ng.
9. Do thay ®æi vÞ trÝ trung t©m ngän löa hoÆc do m¸y cÊp than bét lµm viÖc
kh«ng ®Òu, cÊp than vµo vßi phun kh«ng ®Òu.
8.4.2. TÇm quan träng cña viÖc b¶o ®¶m æn ®Þnh nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt
NhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt lµ nhiÖt ®é cña h¬i ra khái èng gãp h¬i cña bé qu¸ nhiÖt
tr−íc khi sang tuèc bin. NhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt thay ®æi sÏ dÉn ®Õn mét lo¹t thay ®æi
kh¸c g©y ¶nh h−ëng xÊu ®Õn chÕ ®é lµm viÖc cña lß vµ tuèc bin.
- Khi nhiÖt ®é h¬i thay ®æi th× nhiÖt d¸ng dßng h¬i thay ®æi lµm thay ®æi c«ng
suÊt tuèc bin do ®ã cã thÓ lµm thay ®æi tèc ®é quay cña tæ tuèc bin-m¸y ph¸t, dÉn ®Õn
lµm gi¶m chÊt l−îng dßng ®iÖn (thay ®æi ®iÖn ¸p vµ tÇn sè dßng ®iÖn).
- NÕu nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt gi¶m xuèng sÏ lµm gi¶m hiÖu suÊt nhiÖt cña chu
tr×nh ®ång thêi lµm gi¶m c«ng suÊt tuèc bin, mÆt kh¸c khi ®ã ®é Èm cña h¬i ë çc
tÇng cuèi tuèc bin t¨ng lªn lµm gi¶m hiÖu suÊt tuèc bin vµ lµm t¨ng tèc ®é ¨n mßn
çnh tuèc bin.
- NÕu nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt t¨ng lªn qu¸ trÞ sè qui ®Þnh, khi ®ã çc chi tiÕt cña
bé qu¸ nhiÖt còng nh− tuèc bin ph¶i lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn nÆng nÒ h¬n, lµm cho ®é
bÒn cña kim lo¹i gi¶m xuèng, cã thÓ g©y næ çc èng cña bé qu¸ nhiÖt hoÆc lµm cong
vªnh çc çnh cña tuèc bin g©y nªn cä x¸t gi÷a phÇn ®øng yªn vµ phÇn quay cña tuèc
bin, g©y sù cè.
VÝ dô: Çc èng xo¾n cña bé qóa nhiÖt ®−îc chÕ t¹o b»ng thÐp 12X 1MФ ®−îc
tÝnh to¸n ®Ó cã thÓ lµm viÖc æn ®Þnh ®Õn 100.000 giê ë nhiÖt ®é h¬i 585 0C, nh−ng sÏ
gi¶m ®i cßn 30.000giê nÕu lµm viÖc víi nhiÖt ®é h¬i lµ 595 0C.
Bëi vËy, cÇn thiÕt ph¶i t×m çc biÖn ph¸p ®iÒu chØnh nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt nh»m
®¶m b¶o æn ®Þnh nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt ë gi¸ trÞ qui ®Þnh.
Khi bè trÝ bé qu¸ nhiÖt theo kiÓu tæ hîp còng cã thÓ cã t¸c dông ®iÒu chØnh
174
nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt trong ph¹m vi t−¬ng ®èi réng. VÝ dô khi hÖ sè kh«ng khÝ thõa
t¨ng th× nhiÖt ®é buång löa sÏ gi¶m, lµm gi¶m l−îng nhiÖt trao ®æi bøc x¹ trong buång
löa, do ®ã nhiÖt ®é khãi ra khái buång löa t¨ng lªn, tøc lµ nhiÖt ®é khãi qua bé qu¸
nhiÖt t¨ng, mÆt kh¸c s¶n l−îng h¬i b·o hoµ sinh ra sÏ gi¶m, nghÜa lµ l−îng h¬i ®i qua
bé qu¸ nhiÖt gi¶m, ®èi víi bé qu¸ nhiÖt hoµn toµn ®èi l−u th× c¶ hai yÕu tè ®Òu t¸c
®éng lµm nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt t¨ng. Nh−ng ë bé qu¸ nhiÖt tæ hîp th× khi hÖ sè
kh«ng khÝ thõa t¨ng th× nhiÖt ®é buång löa sÏ gi¶m, lµm gi¶m l−îng nhiÖt trao ®æi bøc
x¹ trong buång löa, theo lËp luËn ë trªn th× nhiÖt ®é h¬i trong phÇn qu¸ nhiÖt ®èi l−u
sÏ t¨ng, trong khi ®ã l−îng nhiÖt phÇn qu¸ nhiÖt bøc x¹ nhËn ®−îc sÏ gi¶m nªn nhiÖt
®é h¬i qu¸ nhiÖt trong phÇn nµy sÏ gi¶m, kÕt qu¶ lµ nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt trong bé
qu¸ nhiÖt tæ hîp sÏ thay ®æi rÊt Ýt hoÆc cã thÓ kh«ng thay ®æi tuú thuéc vµo tû lÖ bÒ
mÆt hÊp thu gi÷a çc phÇn.
8.4.3. Çc ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt
Cã hai ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt: §iÒu chØnh nhiÖt ®é h¬i
qu¸ nhiÖt vÒ phÝa h¬i vµ §iÒu chØnh nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt vÒ phÝa khãi.
ViÖc lùa chän ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh cÇn ®¸p øng çc yªu cÇu sau:
- Qu¸n tÝnh nhiÖt nhá;
- Ph¹m vi ®iÒu chØnh réng,
- CÊu t¹o ch¾c ch¾n, tèn Ýt vËt liÖu;
- Lµm gi¶m Ýt nhÊt hiÖu suÊt chu tr×nh nhiÖt;
- Cho phÐp dÔ dµng tù ®éng ho¸ viÖc ®iÒu chØnh.
8.4.3.1. §iÒu chØnh nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt vÒ phÝa h¬i.

§iÒu chØnh nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt vÒ phÝa h¬i tøc lµ t¸c ®éng trùc tiÕp vµo phÝa
h¬i qu¸ nhiÖt ®Ó lµm thay ®æi l−îng nhiÖt nã nhËn ®−îc do ®ã thay ®æi nhiÖt ®é cña
h¬i.
Ng−êi ta ®Æt vµo èng gãp h¬i cña bé qu¸ nhiÖt mét thiÕt bÞ gäi lµ bé gi¶m «n.
Cho n−íc ®i qua bé gi¶m «n, v× n−íc cã nhiÖt ®é thÊp h¬n h¬i nªn sÏ nhËn nhiÖt cña
h¬i lµm cho nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt gi¶m xuèng. Khi thay ®æi l−u l−îng n−íc qua bé
gi¶m «n th× sÏ lµm thay ®æi nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt. Tuy nhiªn, nÕu v× mét lý do g× ®ã
mµ nhiÖt ®é n−íc cÊp gi¶m xuèng th× nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt gi¶m xuèng, nh−ng mÆt
kh¸c nhiÖt ®é n−íc cÊp gi¶m th× l−îng h¬i sinh ra còng gi¶m theo, ®ßi hái ph¶i t¨ng
l−îng nhiªn liÖu cÊp vµo lß vµ khi ®ã c¶ nhiÖt ®é khãi vµ l−u l−îng khãi ra khái lß (®i
vµo bé qu¸ nhiÖt) ®Òu t¨ng lªn. Hai yÕu tè nµy t¸c ®éng ng−îc nhau cã thÓ lµm cho
nhiÖt ®é h¬i gÇn nh− kh«ng thay ®æi, do ®ã kh«ng cÇn thay ®æi l−îng n−íc gi¶m «n.
HiÖn nay th−êng dïng 2 lo¹i bé gi¶m «n: Bé gi¶m «n kiÓu bÒ mÆt vµ bé gi¶m «n
kiÓu hçn hîp.
* Bé gi¶m «n kiÒu bÒ mÆt:
Bé gi¶m «n kiÒu bÒ mÆt ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 8.14. ®©y lµ mét thiÕt bÞ trao
175
®æi nbiÖt kiÓu bÒ mÆt, gåm côm èng ®ång ®−îc uèn ch÷ U ®Æt trong gãp h¬i, h¬i ®i
phÝa ngoµi èng çc èng ®ång sÏ nh¶ nhiÖt cho n−íc gi¶m «n ®i trong. N−íc ®i vµo bé
gi¶m «n sÏ nhËn nhiÖt cña h¬i qua bÒ mÆt çc èng ®ång lµm cho ®é qu¸ nhiÖt cña h¬i
gi¶m xuèng.
Bé gi¶m «n kiÓu bÒ mÆt th−êng ®−îc thiÕt kÕ víi kho¶ng ®iÒu chØnh nhiÖt ®é h¬i
lµ 40-500C t−¬ng øng víi l−îng n−íc qua gi¶m «n b»ng 40-60% l−îng n−íc cÊp, do
®ã l−îng n−íc sau khi qua gi¶m «n cÇn ®−îc ®−a vÒ tr−íc bé h©m n−íc.
ë bé gi¶m «n kiÓu bÒ mÆt, n−íc gi¶m «n kh«ng pha trén víi h¬i nªn yªu cÇu
chÊt l−îng n−íc gi¶m «n kh«ng cÇn cao l¾m, cã thÓ dïng n−íc cÊp hoÆc n−íc lß tõ
bao h¬i tuú thuéc vµo vÞ trÝ ®Æt bé gi¶m «n ë ®Çu vµo hay ë ®Çu ra cña h¬i.
Çch nèi bé gi¶m «n víi ®−êng n−íc lß hoÆc n−íc cÊp ®−îc chØ ra trªn h×nh
8.16.
§èi víi çc lß h¬i nhá, ng−êi ta sö dông bé gi¶m «n kiÓu bÒ mÆt vµ ®−îc ®Æt
trùc tiÕp vµo bao h¬i. Mét phÇn h¬i qu¸ nhiÖt sÏ ®i vµo bé gi¶m «n ®Æt trong bao h¬i
vµ ®i ra sÏ hçn hîp víi phÇn h¬i kh«ng ®i qua gi¶m «n do ®ã sÏ thay ®æi ®−îc nhiÖt ®é
h¬i qu¸ nhiÖt.
* Bé gi¶m «n kiÓu hçn hîp:
Nguyªn lý cÊu t¹o bé gi¶m «n kiÓu hçn hîp ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 8.15, lµ mét
tæ hîp çc èng phun t¨ng tèc vµ t¨ng ¸p. N−íc gi¶m «n sÏ ®−îc phun qua çc èng
phun thµnh çc h¹t rÊt nhá ®i vµo pha trén víi h¬i qu¸ nhiÖt vµ lÊy nhiÖt cña h¬i ®Ó
bèc h¬i do ®ã lµm cho nhiÖt ®é cña h¬i qu¸ nhiÖt gi¶m xuèng. §é gi¶m nhiÖt ®é h¬i
qu¸ nhiÖt phô thuéc vµo l−îng n−íc vµo gi¶m «n.
ë bé gi¶m «n kiÓu hçn hîp, n−íc gi¶m «n pha trén víi h¬i qu¸ nhiÖt nªn yªu
cÇu chÊt l−îng n−íc gi¶m «n rÊt cao, th−êng dïng n−íc ng−ng cña h¬i b·o hßa tõ çc
b×nh bèc h¬i hoÆc tõ nguån n−íc nµo kh«ng cã muèi nh− ë h×nh 8.17.
Bé gi¶m «n kiÓu hçn hîp cã −u ®iÓm lµ qu¸n tÝnh nhiÖt bÐ, ®iÒu chØnh nhanh, cÊu
t¹o ®¬n gi¶n.
Bé gi¶m «n kiÓu hçn hîp ®−îc dïng phæ biÕn cho çc lß h¬i hiÖn ®¹i, nh−ng cÇn
chó ý lµ kh«ng dïng cho bé qu¸ nhiÖt trung gian. V× phun trùc tiÕp n−íc gi¶m «n vµo
h¬i qu¸ nhiÖt nh− vËy sÏ lµm t¨ng l−îng h¬i qua phÇn trung vµ h¹ ¸p cã nghÜa lµ gi¶m
l−îng h¬i qua phÇn cao ¸p, lµm gi¶m ®é kinh tÕ cña chu tr×nh tuèc bin.
176
H×nh 8.14. CÊu t¹o gi¶m «n kiÓu bÒ mÆt.
1. Vá, 2- èng ®ång ch÷ U, 3-n−íc lß vµo vµ ra, 4,5-èng nèi,
9,6-N−íc vµo vµ ra, 7,8- van ®iÒu chØnh.
H×nh 8.15. CÊu t¹o gi¶m «n hçn hîp

1-èng gãp; 2-èng khuyÕch t¸n; 3-mòi phun
177
H×nh 8.16.Nèi bé gi¶m «n víi ®−êng n−íc H×nh 8.18. Çch bè trÝ
lß hoÆc n−íc cÊp. a- Dïng n−íc lß; b- Dïng bé gi¶m «n.
n−íc cÊp. 1-bao h¬i; 2-Bé gi¶m «n; 3-
BQN; 4-H¬itíi tuèc bin; 5-N−íc cÊp; 6-lÊy
xung l−îng ®iÒu khiÓn nhiÖt ®é h¬i
H×nh 8.16.Nèi bé gi¶m «n víi ®−êng n−íc ng−ng

1-bao h¬i; 2- BQN cÊp 2; 3-Bé gi¶m «n; 4-BQN cÊp 2; 5-b×nh ng−ng;
6-b×nh chøa n−íc ng−ng; 7-van ®iÒu chØnh; 8-bé h©m n−íc;
9-lÊy xung l−îng ®iÒu khiÓn nhiÖt ®é h¬i.
* Çch bè trÝ bé gi¶m «n:

Bé gi¶m «n cã thÓ bè trÝ ë ®Çu vµo, ®Çu ra hoÆc gi÷a çc cÊp cña bé qu¸ nhiÖt.
Çch bè trÝ gi¶m «n ®−îc tr×nh bµy trªn h×nh 8.18.
- NÕu bè trÝ ë ®Çu ra bé qu¸ nhiÖt (èng gãp thø ba nh− ë h×nh 8.18c.) th× qu¸n
tÝnh ®iÒu chØnh nhiÖt bÐ, ®iÒu chØnh nhanh nhiÖt ®é h¬i do ®ã tuèc bin ®−îc b¶o ®¶m
an toµn tuyÖt ®èi, nh−ng cã nh−îc ®iÓm lµ bé qu¸ nhiÖt kh«ng ®−îc b¶o vÖ, do ®ã bé
qu¸ nhiÖt sÏ bÞ ®èt nãng qu¸ møc, tuæi thä bé qu¸ nhiÖt sÏ gi¶m xuèng vµ cã thÓ lµm
næ èng. S¬ ®å nµy th−êng dïng khi nhiÖt ®é h¬pi qu¸ nhiÖt kh«ng qu¸ 3750C.
- NÕu bè trÝ ë ®Çu vµo bé qu¸ nhiÖt (èng gãp thø nhÊt nh− ë h×nh 8.18a) th× sÏ
®iÒu chØnh ®−îc nhiÖt ®é h¬i trong toµn bé bé qu¸ nhiÖt, nh−ng cã nh−îc ®iÓm lµ võa
lµm Èm h¬i, võa qu¸n tÝnh nhiÖt lín, t¸c ®éng chËm do ®ã bé qu¸ nhiÖt vµ tuèc bin sÏ
bÞ ®èt nãng qu¸ møc trong kho¶ng thêi gian ch−a kÞp t¸c ®éng. §èi víi bé gi¶m «n
kiÓu bÒ mÆt, khi ®Æt ë ®Çu vµo cña bé qu¸ nhiÖt th× n−íc gi¶m «n ph¶i lµ n−íc cÊp v× ë
®ã h¬i lµ h¬i b·o hoµ cã nhiÖt ®é b»ng nhiÖt ®é n−íc lß nªn kh«ng thÓ lÊy n−íc lß lÊy
tõ bao h¬i ®Ó lµm n−íc gi¶m «n ®−îc.
§Ó kh¾c phôc nh−îc ®iÓm cña hai s¬ ®å trªn, th−êng ng−êi ta bè trÝ bé gi¶m «n
178
n»m gi÷a 2 cÊp cña bé qu¸ nhiÖt (èng gãp gi÷a nh− ë h×nh 8.18b).
8.4.3.2. §iÒu chØnh nhiÖt ®« h¬i qu¸ nhiÖt vÒ phÝa khãi:

Cã thÓ ®iÒu chØnh nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt b»ng çch thay ®æi nhiÖt ®é, l−u l−îng
khãi ®i qua bé qu¸ nhiÖt hoÆc thay ®æi ®ång thêi c¶ nhiÖt ®é vµ l−u l−îng khãi.
+ §iÒu chØnh l−u l−îng khãi ®i qua bé qu¸ nhiÖt:
§iÒu chØnh l−u l−îng khãi ®i qua bé qu¸ nhiÖt lµ lµm gi¶m hay t¨ng l−îng khãi
®i qua bé qu¸ nhiÖt b»ng çch cho mét phÇn khãi ®i t¾t qua ®−êng khãi kh«ng ®Æt bé
qu¸ nhiÖt nh»m gi¶m l−îng nhiÖt mµ bé qu¸ nhiÖt nhËn ®−îc, do ®ã lµm gi¶m nhiÖt
®é h¬i qu¸ nhiÖt. S¬ ®å ®−êng khãi ®i t¾t ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 8.19. S¬ ®å I vµ III
cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt, nh−ng tÊm ch¾n ®iÒu chØnh l−îng khãi n»m trong vïng
khãi cã nhiÖt ®é cao nªn chãng háng. S¬ ®å II tÊm ch¾n lµm viÖc ë vïng khãi cã nhiÖt
®é thÊp h¬n, nh−ng ®iÒu chØnh kÐm thuËn lîi h¬n. S¬ ®å IV vµ V (cã ®Æt thªm bÒ mÆt
truyÒn nhiÖt hÊp thu nhiÖt nh− bé h©m n−íc, bä qu¸ nhiÖt trung gian) tÊm ch¾n lµm
viÖc ë vïng khãi cã nhiÖt ®é thÊp nhÊt, nh−ng khi ®ã ¶nh h−ëng cña sù thay ®æi hÖ sè
truyÒn nhiÖt vµ ®é chªnh nhiÖt ®é sÏ Ýt cã t¸c dông ®Õn viÖc thay ®æi nhiÖt ®é h¬i
trong bé qu¸ nhiÖt.
H×nh 8.19. Çc d¹ng ®−êng khãi ®i t¾t qua bé qu¸ nhiÖt
+ §iÒu chØnh nhiÖt ®é khãi:

§iÒu chØnh nhiÖt ®é khãi ®i qua bé qu¸ nhiÖt b»ng çch thay ®æi gãc quay cña
vßi phun, cho vßi phun h−íng lªn trªn hoÆc xuèng d−íi sÏ lµm thay ®æi vÞ trÝ trung
t©m cña ngän löa (h×nh 8.20), do ®ã lµm thay ®æi nhiÖt ®é khãi ra khái buång löa tøc
lµ thay ®æi nhiÖt ®é khãi ®i qua bé qu¸ nhiÖt, lµm thay ®æi nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt.
Khi cho vßi phun h−íng lªn trªn sÏ lµm vÞ trÝ trung t©m cña ngän löa dÞch lªn
phÝa trªn, nhiÖt ®é khãi ra khái buång löa t¨ng lªn tøc lµ nhiÖt ®é khãi ®i qua bé qu¸
nhiÖt t¨ng lªn, lµm t¨ng nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt. Nh−ng khi ®ã ®· lµm gi¶m thêi gian
l−u l¹i cña nhiªn liÖu trong buång löa nªn tæn thÊt ch¸y kh«ng hoµn toµn vÒ c¬ häc q4
sÏ t¨ng lªn, ®ång thêi nhiÖt ®é khãi th¶i còng t¨ng lµm t¨ng tæn thÊt do khãi th¶i
mang ra khái lß q2. V× vËy biÖn chØ dïng khi ®èt nhiªn liÖu dÔ ch¸y.
+ KÕt hîp võa ®iÒu chØnh nhiÖt ®é khãi võa ®iÒu chØnh l−u l−îng khãi:
§iÒu chØnh ®ång thêi nhiÖt ®é khãi vµ l−u l−îng khãi b»ng çch trÝch mét phÇn
179
khãi ë phÝa sau bé h©m n−íc ®−a vµo buång löa (cßn gäi lµ t¸i tuÇn hoµn khãi, h×nh
8.21). Khi trÝch mét phÇn khãi ë phÝa sau bé h©m n−íc ®−a vµo buång löa, nhiÖt ®é
trung b×nh trong buång löa sÏ gi¶m xuèng lµm cho nhiÖt l−îng hÊp thu b»ng bøc x¹
cña dµn èng sinh h¬i gi¶m xuèng, nghÜa lµ nhiÖt ®é khãi ra khái buång löa t¨ng lªn,
®ång thêi l−u l−îng khãi ®i qua bé qu¸ nhiÖt t¨ng lªn lµm cho l−îng nhiÖt hÊp thu cña
bé qu¸ nhiÖt ®èi l−u t¨ng lªn, dÉn ®Õn nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt còng t¨ng lªn.
H×nh 8.20. §iÒu chØnh nhiÖt ®é h¬i qu¸ H×nh 8.21. §iÒu chØnh nhiÖt ®é
nhiÖt b»ng çch thay ®æi vÞ trÝ trung t©m h¬i qu¸ nhiÖt b»ng çch t¸i
ngän löa nhê quay vßi phun tuÇn hoµn khãi.
1-Vßi phun; 2-Bé qu¸ nhiÖt;
3-Bé h©m n−íc; 4-bé SKK;
5-Qu¹t giã t¸i tuÇn hoµn;
6-dßng khãi
§èi víi bé qu¸ nhiÖt tæ hîp th× t¸i tuÇn hoµn khãi sÏ kh«ng cã t¸c dông ®iÒu
chØnh nhiÖt ®é h¬i v× khi ®ã tuy nhiÖt ®é h¬i trong phÇn qu¸ nhiÖt ®èi l−u t¨ng lªn,
nh−ng nhiÖt ®é trung b×nh trong buång löa gi¶m sÏ lµm cho nhiÖt l−îng hÊp thu cña
phÇn qu¸ nhiÖt bøc x¹ vµ nöa bøc x¹ gi¶m do ®ã nhiÖt ®é h¬i ra khái bé qu¸ nhiÖt cã
thÓ sÏ kh«ng thay ®æi.
Khi t¸i tuÇn hoµn khãi vµo buång löa th× l−− l−îng khãi th¶i kh«ng t¨ng, do ®o
tæn thÊt nhiÖt do khãi th¶i q2 gÇn nh− kh«ng ®æi
NhiÖt ®é h¬i thay ®æi khi t¨ng hÖ sè kh«ng khÝ thõa sÏ t¸c ®éng t−¬ng tù nh−
khi t¸i tuÇn hoµn khãi, tuy nhiªn khi t¨ng hÖ sè kh«ng khÝ thõa sÏ lµm t¨ng l−îng khãi
th¶i do ®ã lµm t¨ng tæn thÊt nhiÖt do khãi th¶i q2.
Nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p t¸i tuÇn hoµn khãi lµ ph¶i l¾p thªm qu¹t khãi vµ
t¨ng l−îng ®iÖn tù dïng; cã qu¸n tÝnh nhiÖt lín, ®iÒu chØnh chËm, ph¹m vi ®iÒu chØnh
hÑp vµ cã khi hiÖu suÊt lß l¹i gi¶m; viÖc tù ®éng ho¸ khã kh¨n h¬n ®iÒu chØnh b»ng
h¬i nªn ph−¬ng ph¸p nµy Ýt ®−îc dïng. MÆt kh¸c khi t¸i tuÇn hoµn khãi vµo buång löa
sÏ lµm gi¶m nång ®é oxy trong buång löa sÏ g©y khã kh¨n cho qu¸ tr×nh ch¸y, do ®ã
180
nã chØ dïng khi ®èt nhiªn liÖu dÔ ch¸y.
Qua ph©n tÝch ta thÊy mçi ph−¬ng ph¸p ®Òu cã −u, nh−îc ®iÓm nhÊt ®Þnh, v×
vËy thùc tÕ ë çc lß h¬i hiÖn ®¹i th−êng ng−êi ta kÕt hîp nhiÒu biÖn ph¸p nh− sö dông
bé gi¶m «n hçn hîp víi quay vßi phun hoÆc t¸i tuÇn hoµn khãi; sö dông bé gi¶m «n
hçn hîp víi bé gi¶m «n bÒ mÆt ®Ó cã thÓ tho¶ m·n ®−îc yªu cÇu cña bé ®iÒu chØnh
nhiÖt ®é.
181
Ch−¬ng 9. bé h©m n−íc vµ bé sÊy kh«ng khÝ
9.1. Bé H¢M N¦íC
§Ó tËn dông nhiÖt thõa cña khãi sau bé qu¸ nhiÖt nh»m n©ng cao hiÖu suÊt cña
lß h¬i, ng−êi ta bè trÝ thªm phÝa sau bé qu¸ nhiÖt çc bÒ mÆt nhËn nhiÖt nh− bé h©m
n−íc, bé sÊy kh«ng khÝ. V× vËy bé h©m n−íc cßn ®−îc gäi lµ bé tiÕt kiÖm nhiÖt.
Bè trÝ
Bé h©m n−íc vµ bé sÊy kh«ng khÝ ®−îc bè trÝ sau bé qu¸ nhiÖt, viÖc bè trÝ
chóng cã liªn quan chÆt chÏ víi nhau phô thuéc vµo nhiÖt ®é kh«ng khÝ nãng vµ nhiÖt
®é n−íc cÊp vµo bé h©m
9.1.1. C«ng dông vµ ph©n lo¹i bé h©m n−íc
NhiÖm vô cña bé h©m n−íc lµ gia nhiÖt cho n−íc cÊp ®Õn nhiÖt ®é s«i hoÆc gÇn
s«i tr−íc khi n−íc vµo bao h¬i.
Theo nhiÖm vô cã thÓ ph©n thµnh hai kiÓu bé h©m: Bé h©m n−íc kiÓu s«i vµ
kiÓu ch−a s«i.
- ë bé h©m n−íc kiÓu s«i, n−íc ra khái bé h©m ®¹t ®Õn tr¹ng th¸i s«i, ®é s«i
cã thÓ ®¹t tíi 30%. Bé h©m n−íc kiÓu s«i cã thÓ ®−îc chÕ t¹o b»ng èng thÐp tr¬n hoÆc
èng thÐp cã çnh.
- ë bé h©m n−íc kiÓu ch−a s«i, n−íc ra khái bé h©m n−íc ch−a ®¹t ®Õn nhiÖt
®é s«i. Bé h©m n−íc kiÓu ch−a s«i cã thÓ ®−îc chÕ t¹o b»ng thÐp hay b»ng gang tïy
theo thµnh phÇn l−u huúnh trong nhiªn liÖu
L−îng nhiÖt n−íc hÊp thu ®−îc trong bé h©m n−íc sÏ phô thuéc vµo nhiÖt ®é
n−íc cÊp vµo lß, nhiÖt ®é n−íc cÊp ra khái bé h©m n−íc vµ ®é s«i cña n−íc trong bé
h©m.
NhiÖt ®é n−íc cÊp khi vµo bé h©m n−íc ®−îc lùa chän trªn c¬ së tÝnh to¸n kinh
tÕ kü thuËt chu tr×nh nhiÖt cña toµn nhµ m¸y. Khi nhiÖt ®é n−íc cÊp vµo bé h©m n−íc
t¨ng lªn th× l−îng nhiÖt n−íc hÊp thu ®−îc trong bé h©m n−íc sÏ gi¶m lµm nhiÖt ®é
khãi th¶i ra khái lß t¨ng, nghÜa lµ hiÖu suÊt lß h¬i gi¶m xuèng, nh−ng tr¸i l¹i khi ®ã
hiÖu suÊt chu tr×nh nhiÖt l¹i t¨ng lªn. NhiÖt ®é n−íc cÊp cã lîi nhÊt ®−îc tÝnh to¸n
theo th«ng sè cña chu tr×nh nhiÖt.
Khi t¨ng ¸p suÊt h¬i th× phÇn nhiÖt l−îng ®Ó ®un n−íc ®Õn s«i t¨ng lªn, do ®ã
phÇn nhiÖt l−îng hÊp thu trong bé h©m n−íc ph¶i t¨ng lªn. Khi ®ã ph¶i chÕ t¹o bé
h©m n−íc kiÓu s«i (®èi v¬i çc lß trung ¸p, phÇn nhiÖt l−îng ®Ó sinh h¬i chiÕm
kho¶ng 60% toµn bé nhiÖt l−îng cÊp cho lß).
§èi víi çc lß ghi, v× b¾t buéc nhiÖt ®é kh«ng khÝ nãng kh«ng cao (kho¶ng
182
150 C) nªn toµn bé l−îng nhiÖt cña khãi ë phÇn ®u«i lß sÏ dµnh cho bé h©m n−íc. V×
vËy bé h©m n−íc sÏ ®−îc thiÕt kÕ víi ®é s«i cao, l−îng n−íc bèc h¬i trong bé h©m cã
thÓ tíi 30%. §èi víi çc lß h¬i hiÖn ®¹i, bé h©m cã thÓ ®−îc thiÕt kÕ kiÓu s«i hoÆc
kh«ng s«i.
VÒ cÊu t¹o bé h©m n−íc cã thÓ ®−îc chia thµnh ba lo¹i: èng thÐp tr¬n, èng
thÐp cã çnh vµ èng gang. Bé h©m n−íc b»ng èng thÐp cã çnh vÒ cÊu t¹o gièng bé
h©m n−íc èng thÐp tr¬n, chØ kh¸c lµ ë ngoµi èng ng−êi ta lµm thªm çc çnh ®Ó lµm
t¨ng diÖn tÝch bÒ mÆt trao ®æi nhiÖt nh»m t¨ng c−êng truyÒn nhiÖt. Bé h©m n−íc kiÓu
èng thÐp cã çnh cã −u ®iÓm lµ t¨ng c−êng ®−îc hÖ sè truyÒn nhiÖt, nh−ng chÕ t¹o
phøc t¹p vµ dÔ bÞ b¸m tro bôi, khã vÖ sinh nªn hiÖn nay kh«ng sö dông n÷a.
9.1.2. Bé h©m n−íc èng thÐp tr¬n:
H×nh 9.2. Bé h©m n−íc kiÓu èng xo¾n

1, 2- èng gãp trªn vµ d−íi; 3- èng xo¾n; 4- thanh gi÷ èng xo¾n;
5- thanh ®ì; 6- èng n−íc vµo; 7- t−êng b¶o «n.
1- Bé h©m n−íc èng thÐp tr¬n cã cÊu t¹o gÇn nh− bé qu¸ nhiÖt, ®−îc biÓu diÔn
trªn h×nh 9.1. gåm çc èng thÐp cã ®−êng kÝnh tõ 28, 32, 38mm ®−îc uèn
gÊp nhiÒu lÇn vµ hai ®Çu ®−îc nèi vµo hai èng gãp. Bé h©m n−íc ®−îc chÕ
t¹o thµnh tõng côm cã chiÒu cao kho¶ng 1m vµ çc côm ®−îc ®Æt çch nhau
0,6m nh»m t¹o kho¶ng trèng cho viÖc söa ch÷a vµ lµm vÖ sinh ®−îc dÔ dµng.
Th«ng th−êng çc èng xo¾n cña bé h©m n−íc ®−îc bè trÝ sole, t¹o tèc ®é
dßng khãi lín vµ xo¸y nhiÒu nh»m t¨ng c−êng truyÒn nhiÖt.
183
H×nh 4.15. èng xo¾n cña bé h©m n−íc
1-van; 2, 3- èng gãp d−íi vµ trªn; 4- thanh gi»ng 5- thanh ®ì; 6- èng xo¾n
Th«ng th−êng çc èng xo¾n ®−îc uèn nhiÒu lÇn trong mét mÆt ph¼ng. B¸n kÝnh
uèn cña èng xo¸n kho¶ng 1,5 ®Õn 2 lÊn ®−êng kÝnh èng cßn b−íc ngang t−¬ng ®èi
gi÷a çc èng b»ng 2-3 lÇn ®−êng kÝnh èng ®Ó h¹n chÕ b¸m tro bôi. Çc mÆt ph¼ng èng
xo¾n cã thÓ ®Æt song song hoÆc vu«ng gãc víi t−êng sau cña lß. Khi ®Æt vu«ng gãc
víi t−êng sau cña lß th× do chiÒu s©u ®−êng khãi nhá h¬n chiÒu réng nªn èng xo¾n sÏ
ng¾n h¬n do ®ã viÖc gi÷ èng xo¾n sÏ ®¬n gi¶n h¬n nhiÒu, chØ cÇn gi÷ hai ®iÓm hai ®Çu
èng xo¾n, nh−ng khi ®ã tÊt c¶ çc èng xo¾n ®Òu n¨m ë vïng s¸t phÝa sau t−êng lß, n¬i
cã l−îng tro bay theo khãi nhiÒu nhÊt vµ tèc ®é khãi lín nhÊt, nªn tÊt c¶ çc èng xo¾n
®Òu bÞ mµi mßn vµ mµi mßn nhiÒu nhÊt. Bëi vËy gÇn nh− ë tÊt c¶ çc lß h¬i ®Òu bè trÝ
mÆt ph¼ng èng xo¾n song song víi t−êng sau cña lß ®Ó chØ mét vµi dÉy phÝa sau bÞ
mµi mßn. Víi nh÷ng lß h¬i c«ng suÊt lín, chiÒu rèng ®−êng khãi rÊt lín nªn bé h©m
n−íc th−êng ®−îc chia thµnh hai phÇn, cã hai ®−êng n−íc ®i riªng. H×nh 9.2. tr×nh bµy
s¬ ®å ®Æt çc èng xo¾n trong ®−êng khãi cña lß.
184
H×nh 9.2. S¬ ®å ®Æt çc èng xo¾n trong ®−êng khãi cña lß.
a) mÆt ph¼ng èng xo¾n ®Æt song song víi t−êng sau cña lß;
b vµ c) mÆt ph¼ng èng xo¾n ®Æt vu«ng gãc víi t−êng sau cña lß,
b-mét ®−êng n−íc; c- hai ®−êng n−íc.
ViÖc bè trÝ èng xo¾n còng ph¶i chó ý ®Õn tèc ®é n−íc ®i trong çc èng xo¾n.
Tèc ®é n−íc ®−îc lùa chän trªn c¬ sá ng¨n ngõa hiÖn t−îng ¨n mßn. ë phÇn kh«ng
s«i cña bé h©m, tèc ®é n−íc ph¶i kh«ng ®−îc nhá h¬n 0,3 m/s, cßn ë phÇn s«i ®Ó
tr¸nh hiÖn t−îng ph©n tÇng trong èng th× tèc ®é n−íc ph¶i lín h¬n 1 m/s.
H×nh 9.3. S¬ ®å kh«ng gian èng xo¾n bé h©m n−íc
§èi víi çc lß h¬i nhá, ®Ó ®¶m b¶o tèc ®é n−íc trong èng xo¾n cã thÓ bè trÝ èng
xo¾n theo h×nh kh«ng gian, khi ®ã toµn bé bé h©m cã thÓ chØ lµ mét hay vµi èng xo¾n
nh− trªn h×nh 9.3.
Çc èng xo¾n ®−îc gi÷ b»ng çc ®ai thÐp cã thÓ ®−îc treo hoÆc ®ì trªn dÇm.
185
H×nh 9.4. tr×nh bµy c¬ cÊu gi÷ çc èng xo¾n cña bé h©m.
H×nh 9.4. C¬ cÊu gi÷ çc èng xo¾n cña bé h©m.
9.1.3. Bé h©m n−íc b»ng gang:
Gang cã −u ®iÓm lµ chÞu ®−îc sù ¨n mßn cña çc axÝt vµ mµi mßn cña tro, do
vËy ë nh÷ng lß h¬i ®èt nhiÖt liÖu cã nhiÒu l−u huúnh hoÆc ë nh÷ng lß h¬i kh«ng cã hÖ
thèng xö lý n−íc ng−êi ta dïng bé h©m n−íc b»ng gang. TÊt nhiªn gang l¹i cã nh−îc
®iÓm lµ chÞu lùc va ®Ëp kÐm, do ®ã ®Ó tr¸nh hiÖn t−îng thñy kÝch g©y lùc va ®Ëp trong
çc èng cña bé h©m, n−íc trong bé h©m ph¶i kh«ng ®−îc s«i, nghÜa lµ bé h©m n−íc
b»ng gang chØ ®−îc trang bÞ cho nh÷ng lß cÇn bé h©m n−íc kiÓu ch−a s«i vµ nhiÖt ®é
n−íc ra khái bé h©m ph¶i nhá h¬n nhiÖt ®é s«i ë ¸p suÊt t−¬ng øng kho¶ng 400C.
Bé h©m n−íc b»ng gang ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 9.5, gåm nh÷ng èng gang ®óc
cã ®−êng kÝnh trong tõ 76-120 mm, dµi tõ 1,5-3m, ®−îc nèi víi nhau b»ng çc cót nèi
cã mÆt bÝch vµ bu l«ng nªn l¾p ®Æt rÊt dÔ dµng. VÒ mÆt cÊu t¹o bé h©m n−íc b»ng
gang gåm mét hoÆc vµi èng xo¾n bè trÝ kiÓu kh«ng gian.
Gang cã hÖ sè dÉn nhiÖt nhá
h¬n thÐp, do ®ã ®Ó t¨ng c−êng kh¶
n¨ng truyÒn nhiÖt phÝa ngoµi èng
®−îc ®óc thªm çc çnh.
Bé h©m n−íc b»ng gang cã
nh−îc ®iÓm lµ kÝch th−íc lín,
nÆng nÒ, ®ång thêi do cã çnh nªn
tro bôi b¸m lªn èng rÊt nhiÒu, v×
vËy cÇn ph¶i ®Æt thªm bé thæi bôi
cho nã. S¬ ®å ®Æt thæi bôi trong bé
h©m n−íc b»ng gang ®−îc chØ trªn
h×nh 9.6.
Bé èng b»ng gang th−êng
®−îc dïng cho nh÷ng lß c«ng suÊt
nhá hoÆc trung b×nh. Th«ng
th−êng çc lß lo¹i nµy ch−a cã hÖ
thèng xö lý n−íc hoÆc cã nh−ng
ch−a hoµn thiÖn nªn trong n−íc
cßn nhiÒu chÊt cã kh¶ n¨ng g©y ra
¨n mßn, mµ gang chÞu ¨n mßn vµ
mµi mßn tèt nªn tuæi thä sÏ cao
h¬n so víi bé h©m n−íc b»ng thÐp.
HiÖn nay bé h©m n−íc b»ng
gang chØ cho phÐp lµm viÖc ®Õn ¸p
suÊt 4 Mpa
186
H×nh 9.5. Bé h©m n−íc b»ng gang
1-Çnh t¶n nhiÖt; 2-BÝch nèi;
3-Van; 4-cót nèi; 5- èng gang
H×nh 9.6. S¬ ®å thæi bôi trong bé h©m n−íc b»ng gang
Khi vËn hµnh bé h©m n−íc b»ng gang cÇn l−u ý trong giai ®o¹n nhãm lß do
n−íc kh«ng l−u th«ng liªn tôc vµo lß nªn ®Ó tr¸nh hiÖn t−îng ®èt nãng lµm n−íc cã
thÓ s«i, cÇn ph¶i bè trÝ ®−êng khãi ®i t¾t kh«ng ®i qua bé h©m n−íc.
9.1.4. Çch nèi bé h©m n−íc
Trong qu¸ tr×nh vËn hµnh, phô t¶i lß sÏ th−êng xuyªn thay ®æi, cã nh÷ng lóc phô
t¶i rÊt thÊp, cã thÓ b»ng kh«ng (khi khëi ®éng), khi ®ã l−îng n−íc ®i qua bé h©m
n−íc sÏ rÊt nhá nªn n−íc cã thÓ s«i trong bé h©m, ®iÒu nµy lµ kh«ng cho phÐp ®èi víi
bé h©m b»ng gang. Trong tr−êng hîp nµy cÇn thiÕt ph¶i t¸ch bé h©m n−ëc khái sù
ho¹t ®éng cña lß h¬i, do ®ã viÖc nèi bé h©m víi bao h¬i sao cho cã thÓ ®¶m b¶o ®−îc
®iÒu kiÖn nay.
ViÖc nèi bé h©m n−íc víi bao h¬i thùc hiÖn b»ng 2 çch: ng¾t ®−îc ra khái lß
hoÆc kh«ng ng¾t ®−îc ra khái lß.
KiÓu ng¾t ®−îc ra khái lß ®−îc dïng cho lo¹i bé h©m n−íc b»ng gang (kiÓu
kh«ng s«i), ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 9.7a. ViÖc ®Æt bé h©m n−íc kiÓu ng¾t ®−îc ra
khái lß chñ yÕu lµ b¶o vÖ ®Ó n−íc kh«ng s«i trong bé h©m khi khëi ®éng lß hoÆc lóc
187
lµm viÖc víi phô t¶i thÊp. Khi ®ã cho khãi ®i ®−êng t¾t kh«ng qua bé h©m n−íc vµ
n−íc ®i t¾t vµo bao h¬i kh«ng qua bé h©m hoÆc cho n−íc tõ bé h©m t¸i tuÇn hoµn vÒ
bÓ chøa n−íc cÊp. Muèn nèi kiÓu ng¾t ®−îc th× cÇn ph¶i cã ®−êng khãi ®i t¾t, khi ®ã
cÊu t¹o lß sÏ phøc t¹p thªm.
KiÓu kh«ng ng¾t ®−îc ra khái lß ®−îc dïng cho lo¹i bé h©m n−íc b»ng thÐp,
®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 9.7b.
H×nh 4.17. S¬ ®å nèi

bé h©m n−íc víi bao h¬i
a) s¬ ®å ng¾t ®−îc;
b) s¬ ®å kh«ng ng¾t ®−îc.
1, 3, 5-van khãa; 2-van mét chiªu;
4-van an toµn;
ViÖc bé trÝ çc èng dÉn n−íc tõ bé h©m vµo bao h¬i còng cÇn ®−îc l−u ý bè trÝ
phï hîp víi tõng lo¹i bé h©m. §èi víi bé h©m n−íc kiÓu s«i, n−íc s«i kh¸ m¹nh, cã
thÓ tíi 30%), do ®ã cÇn bè trÝ çc èng n−íc vµo bao h¬i phÝa ngoµi ®−êng khãi. V× khi
bè trÝ trong ®−êng khãi, n−íc tiÕp tôc nhËn nhiÖt, s«i m¹nh vµ cã thÓ t¹o thµnh møc
n−íc tù do g©y nguy hiÓm cho èng. §èi víi bé h©m n−íc kiÓu ch−a s«i, cÇn bè trÝ çc
èng n−íc vµo bao h¬i phÝa phÝa trong ®−êng khãi s¸t trÇn vµ t−êng lß, t¹o thµnh çc
dµn èng che t−êng cã t¸c dông b¶o vÖ t−êng. H×nh 9.7b. biÓu diÔn s¬ ®å bè trÝ èng
dÉn n−íc tõ bé h©m vµo bao h¬i.
H×nh 9.7b. S¬ ®å bè trÝ èng dÉn n−íc vµo bao h¬i
9.2. Bé SÊY KH¤NG KHÝ.
9.2.1. C«ng dông vµ ph©n lo¹i
§Ó t¨ng c−êng hiÖu qu¶ qu¸ tr×nh ch¸y, ®¶m b¶o qu¸ tr×nh bèc ch¸y nhanh vµ
ch¸y æn ®Þnh, kh«ng khÝ cÊp vµo lß cÇn ®−îc sÊy nãng ®Õn mét nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh.
NhiÖt ®é kh«ng khÝ nãng yªu cÇu tïy thuéc vµo loai nhiªn liÖu ®èt. Nhiªn liÖu láng ®·
188
®−îc sÊy nãng b»ng h¬i ®Õn kho¶ng 1000C vµ lµ lo¹i nhiªn liÖu dÔ bèc ch¸y, do ®ã
kh«ng khÝ nãng kh«ng cÇn ph¶i cã nhiÖt ®é cao l¾m, th−êng kho¶ng 1500C. §èi víi
çc lß h¬i ®èt than, kh«ng khÝ nãng cßn cã nhiÖm vô bèc Èm trong than vµ sÊy than do
®ã yªu cÇu nhiÖt ®é kh¸ cao, kho¶ng tõ 250 ®Õn 4000C
Lß ®èt than trªn ghi, do ghi lß tiÕp xóc trùc tiÕp víi çc h¹t than ®ang ch¸y ®á
cã nhiÖt ®é cao, do ®ã kh«ng khÝ ®i qua ghi ngoµi nhiÖm vô cung cÊp oxy cho qu¸
tr×nh ch¸y cßn cã nhiÖm vô lµm m¸t ghi lß, do ®ã th«ng th−êng nhiÖt ®é kh«ng khÝ
nãng qua ghi ®−îc chän kho¶ng 1500C.
§Ó sÊy nãng kh«ng khÝ cÊp cho lß ®ång thêi tËn dông nhiÖt ®Ó n©ng cao hiÖu
suÊt lß, ng−êi ta ®Æt thªm ë ®−êng khãi phÇn ®u«i lß thiÕt bÞ sÊy kh«ng khÝ.
Theo nguyªn lý truyÒn nhiÖt, cã thÓ ph©n thµnh hai lo¹i bé sÊy kh«ng khÝ: Bé
sÊy kh«ng khÝ kiÓu thu nhiÖt vµ bé sÊy kh«ng khÝ kiÓu håi nhiÖt.
9.2.2. Bé sÊy kh«ng khÝ kiÓu thu nhiÖt
HiÖn nay bé sÊy kh«ng khÝ thu nhiÖt th−êng ®−îc chÕ t¹o kiÓu èng, cã thÓ lµ
èng thÐp hoÆc èng gang.
* Bé sÊy kh«ng khÝ kiÓu thu nhiÖt b»ng èng thÐp:
Bé sÊy kh«ng khÝ kiÓu thu nhiÖt b»ng èng thÐp th−êng ®−îc chÕ t¹o thµnh
nhiÒu côm (khèi) ghÐp l¹i theo chiÒu cao vµ chiÒu réng cña lß ®Ó thuËn lîi khi vËn
chuyÓn vµ l¾p ®Æt. S¬ ®å cÊu t¹o bé sÊy kh«ng khÝ kiÓu thu nhiÖt èng b»ng thÐp ®−îc
biÓu diÔn trªn h×nh 9.8.
Mçi côm cña bé sÊy kh«ng khÝ gåm çc èng thÐp cã ®−êng kÝnh 25 - 51mm.
Çc èng cña bé sÊy kh«ng chÞu ¸p lùc nªn cã chiÒu dµy nhá, th−êng tõ 1,5 - 2 mm vµ
®−îc liªn kÕt víi nhau bëi mÆt sµng cã chiÒu dµy 15-25mm. ë ®©y khãi ®i trong èng
cßn kh«ng khÝ sÏ ®i c¨t ngang phÝa ngoµi èng. NhiÒu tr−êng hîp võa ®Ó t¨ng ®é cøng
cña bé sÊy ®ång thêi t¨ng sè lÇn c¾t nhau gi÷a khãi vµ kh«ng khÝ, ng−êi ta ®Æt thªm
mét hay hai mÆt sµng trung gian gi÷a hai mÆt sµng chÝnh.
§Ó tr¸nh hiÖn t−îng lät kh«ng khÝ vµo ®−êng khãi qua çc khe hë gi÷a çc
mÆt sµng vµ gi÷a bé sÊy víi khung lß cÇn ph¶i ®Æt çc vµnh bï. Vµnh bï lµ çc l¸ t«n
máng. S¬ ®å cÊu t¹o bé sÊy kh«ng khÝ kiÓu thu nhiÖt èng b»ng thÐp ®−îc biÓu diÔn
trªn h×nh 9.8.
ViÖc bè trÝ sè côm cña bé sÊy hay sè mÆt sµng trung gian cÇn ph¶i tÝnh to¸n
®¶m b¶o tèc ®é kh«ng khÝ ®i qua bé sÊy. Trªn h×nh 9.8. tr×nh bµy çc s¬ ®å bè trÝ bé
sÊy kh«ng khÝ kiÓu èng.
Khi chän sè lÇn ®−êng kh«ng khÝ c¾t ®−êng khãi, ngoµi viÖc ®¶m b¶o tèc ®é
kh«ng khÝ cÇn dùa vµo quan hÖ gi÷a tèc ®é khãi vµ tèc ®é kh«ng khÝ, tøc lµ xÐt tíi
kÝch th−íc vµ sè l−îng èng ®Ó ®¶m b¶o tèc ®é khãi ®i qua.
Khi x¸c ®Þnh sè l−îng èng cña bé sÊy ta ®· biÕt tr−íc diÖn tÝch bÒ mÆt truyÒn
nhiÖt yªu cÇu H, cßn tèc ®é khãi ®· ®−îc chän theo giíi h¹n mµi mßn èng bëi tro bay,
do ®ã sè l−îng èng vµ kÝch ®−êng kÝnh èng sÏ cã quan hÖ víi nhau nh»m ®¶m b¶o
189
d 2t 2
diÖn tÝch tiÕt diÖn khãi ®i qua F. DiÖn tÝch tiÕt diÖn khãi ®i qua: F = nπ ,m .
4
DiÖn tÝch bÒ mÆt truyÒn nhiÖt yªu cÇu: H = nπd tbl, m2.
Râ rµng khi gi¶m ®−êng kÝnh th× ph¶i t¨ng sè l−îng èng. Khi t¨ng sè l−îng
èng, muèn ®¶m b¶o diÖn tÝch bÒ mÆt nhËn nhiÖt th× ph¶i gi¶m chiÒu dµi èng, ®ång
thêi muèn ®¶m b¶o tèc ®é kh«ng khÝ th× ph¶i t¨ng sè d·y èng däc theo ®−êng kh«ng
khÝ, khi ®ã sÏ lµm t¨ng trë lùc ®−êng kh«ng khÝ, cßn gi¶m chiÒu dµi èng th× sÏ lµm
gi¶m sè lÇn c¾t cña kh«ng khÝ víi khãi.
Th«ng th−êng ng−êi ta t¸ch thµnh hai dßng kh«ng khÝ riªng biÖt, kh«ng khÝ
vµo vµ ra khái bé sÊy theo hai phÝa. Khi ®ã l−îng kh«ng khÝ ®i qua mçi phÇn chØ cßn
mét nöa do ®ã trë lùc ®−êng kh«ng khÝ gi¶m ®i hai lÇn vµ cho phÐp t¨ng sè lÇn c¾t lªn
gÊp ®«i. H×nh 9.9 tr×nh bµy cÊu t¹o bé sÊy kh«ng khÝ cña lß h¬i.
H×nh 9.9. Bé
sÊy kh«ng khÝ
kiÓu thu nhiÖt
1-MÆt sµng;
2-èng thÐp;
3- V¸ch ng¨n;
4- Hép khãi;
5- Hép kh«ng
khÝ
190
Bé sÊy kh«ng khÝ kiÓu èng thÐp cã −u ®iÓm sau:
- §¬n gi¶n khi chÕ t¹o, l¾p r¸p.
- Khãi chuyÓn ®éng däc èng do ®ã tro Ýt b¸m trong èng, nÕu b¸m còng dÔ lµm
s¹ch.
- Ýt bÞ lät kh«ng khÝ vµo trong ®−êng khãi.
- L−îng tiªu hao kim lo¹i Ýt.
Nh−îc ®iÓm cña bé sÊy kh«ng khÝ kiÓu èng thÐp lµ:
- V× lµm b»ng èng thÐp nªn chÞu ®−îc nhiÖt ®é kh«ng cao l¾m.
- Kh«ng bÒn d−íi t¸c dông ¨n mßn bëi khãi cã nhiÖt ®é cao vµ mµi mßn bëi
tro bay theo khãi.
V× vËy bé sÊy kh«ng khÝ kiÓu èng thÐp chØ ®−îc dïng khi nhiÖt ®é kh«ng khÝ
nãng yªu cÇu ®Õn 4200C vµ ®Æt ë vïng khãi cã nhiÖt ®é kh«ng qu¸ 5500C. Khi nhiÖt
kh«ng khÝ nãng vµ khãi cao h¬n th× ph¶i dïng bé sÊy kh«ng khÝ b»ng gang.
* Bé sÊy kh«ng khÝ b»ng gang :

Bé sÊy kh«ng khÝ b»ng gang kh¾c phôc ®−îc çc nh−îc ®iÓm trªn cña bé sÊy
kh«ng khÝ b»ng thÐp. Tuy nhiªn bé sÊy kh«ng khÝ b»ng gang cã nh−îc ®iÓm lµ nÆng
nÒ, tèn kim lo¹i v× èng gang chÞu lùc kÐm nªn ph¶i ®óc dµy h¬n, mÆt kh¸c gang cã ®é
dÉn nhiÖt ®é kÐm nªn ph¶i lµm çnh ë phÝa ngoµi èng vµ r¨ng ë trong èng ®Ó t¨ng
c−êng truyÒn nhiÖt.
Bé sÊy kh«ng khÝ b»ng gang th−êng ®−îc dïng lµm phÇn ®Çu vµo cña kh«ng khÝ
(phÇn cã nhiÖt ®é thÊp cña bé sÊy cÊp mét) ë çc lß ®èt nhiªn liÖu nhiÒu l−u huúnh,
hoÆc lµm phÇn ®Çu ra (phÇn cã nhiÖt ®é cao cña bé sÊy cÊp hai) ë çc lß ®èt nhiªn liÖu
cã ®é Èm lín, khã ch¸y, cÇn kh«ng khÝ nãng cã nhiÖt ®é cao.
191
9.2.3. Bé sÊy kh«ng khÝ kiÓu håi nhiÖt:
HiÖn nay ng−êi ta sö dông kh¸ phæ biÕn bé sÊy kh«ng khÝ kiÓu håi nhiÖt cho lß
h¬i ®èt dÇu hoÆc lµm bé sÊy cÊp 1 cho çc lß h¬i ®èt than cã nhiÒu l−u huúnh.
Bé phËn chÝnh cña bé sÊy kh«ng khÝ kiÓu håi nhiÖt lµ mét rotor quay quanh 1 trôc
th¼ng ®øng víi tèc ®é kho¶ng 2-5 vßng/phót. Trªn roto g¾n çc çnh b»ng kim lo¹i ®Ó
nhËn nhiÖt. Khi Rotor quay, çc çnh kim lo¹i lÇn l−ît khi th× tiÕp xóc víi khãi, khi
th× tiÕp xóc víi kh«ng khÝ l¹nh. §−êng khãi vµ ®−êng kh«ng khÝ ®−îc bè trÝ vÒ hai
phÝa cè ®Þnh cña bé sÊy vµ ®−îc ng¨n çch bëi v¸ch ng¨n. S¬ ®å bé sÊy kh«ng khÝ
kiÓu håi nhiÖt ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 9.10.
Khi çc çnh cña rotor n»m ë phÝa khãi, tiÕp xóc víi khãi cã nhiÖt ®é cao h¬n
nªn sÏ bÞ khãi ®èt nãng, cßn lóc quay sang phÇn kh«ng khÝ l¹nh tiÕp xóc víi kh«ng
khÝ cã nhiÖt ®é thÊp h¬n sÏ nh¶ nhiÖt lµm cho kh«ng khÝ nãng lªn.
+ ¦u ®iÓmcña bé sÊy kh«ng khÝ kiÓu håi nhiÖt:
- Kh«ng bÞ ¨n mßn bëi nhiÖt ®é thÊp do ë nhiÖt ®é thÊp nã tiÕp xóc víi kh«ng
192
khÝ kh«ng ph¶i lµ m«i tr−êng ¨n mßn, cßn khi tiÕp xóc víi khãi th× nhiÖt ®é
cao h¬n nhiÖt ®é ®äng s−¬ng.
- KÝch th−íc gän gµng, tiªu hao kim lo¹i Ýt
H×nh 9.10. Bé
sÊy kh«ng khÝ
kiÓu håi nhiÖt.
6-§éng c¬
®iÖn;
7-Çnh nhËn
nhiÖt;
8-ChÌn vá;
9-Hép kh«ng
khÝ, khãi vµo vµ
ra;
10-æ trôc;
11-Trôc;
12- vá h×nh trô;
13-Tang trèng
193
+ Nh−îc ®iÓm cña bé sÊy kh«ng khÝ kiÓu håi nhiÖt:
- NhiÖt ®é kh«ng khÝ sÏ kh«ng cao l¾m.
- Do c¬ cÊu quay nªn tuæi thä kh«ng cao.
- Cã sù lät khãi qua ®−êng kh«ng khÝ t−¬ng ®èi lín.
Do nhiÖt ®é kh«ng khÝ nãng kh«ng cao l¾m nªn lo¹i nµy th−êng dïng cho lß
h¬i ®èt dÇu.
9.3. Bè trÝ bé h©m n−íc vµ bé sÊy kh«ng khÝ
CÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña bé h©m n−íc vµ bé sÊy kh«ng khÝ kh¸c h¼n nhau,
nh−ng chóng cã liªn quan mËt thiÕt víi nhau khi bè trÝ chóng trong ®−êng khãi.
Bé h©m n−íc vµ bé sÊy kh«ng khÝ ®−îc bè trÝ trªn ®o¹n ®−êng khãi sau bé qu¸
nhiÖt, cã thÓ bè trÝ mét cÊp hoÆc hai cÊp ®Æt xen kÏ. ViÖc chän çch bè trÝ mét hay hai
cÊp hoµn toµn tïy thuéc vµo nhiÖt ®é kh«ng khÝ nãng yªu cÇu.
§èi víi çc lß ghi, qu¸ tr×nh ch¸y nhiªn liÖu xÈy ra trªn ghi, kh«ng khÝ thæi tõ
d−íi lªn qua ghi võa cÊp oxy cho qu¸ tr×nh ch¸y võa lµm m¸t ghi. §Ó b¶o vÖ ghi khái
bÞ qu¸ nãng, nhiÖt ®é kh«ng khÝ nãng th−êng kh«ng qu¸ 1500C. Khi ®ã chØ cÇn bè trÝ
bé sÊy kh«ng khÝ mét cÊp vµ do ®ã bé h©m n−íc còng mét cÊp. §èi víi lß ®èt than
phun, yªu cÇu kh«ng khÝ nãng cã thÓ trªn 4000C. §Ó thu ®−îc kh«ng khÝ nãng cã
nhiÖt ®é cao nh− vËy, cÇn ph¶i ®Æt mét phÇn ®Çu ra cña bé sÊy kh«ng khÝ trong vïng
khãi cã nhiÖt ®é cao, nghÜa lµ ph©n bé sÊy kh«ng khÝ thµnh hai cÊp, khi ®ã bé h©m
n−íc cã thÓ lµm mét cÊp ®Æt gi÷a hai cÊp cña bé s©y. Tuy nhiªn nh− vËy th× bé sÊy
kh«ng khÝ cÊp hai n»m ngay sau bé qu¸ nhiÖt, vïng cã nhiÖt ®é khãi qu¸ cao nªn sÏ
rÊt chãng háng. Bëi vËy ®Ó b¶o vÖ bé sÊy cÊp hai, th−êng ng−êi ta còng chia bé h©m
n−íc ra thµnh hai cÊp vµ bé sÊy cÊp hai ®−îc ®Æt vµo gi÷a hai cÊp cña bé h©m.
S¬ ®å bè trÝ bé h©m n−íc vµ bé sÊy kh«ng khÝ ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 9.11.
194
H×nh 9.11. Bè trÝ bé h©m n−íc vµ bé sÊy kh«ng khÝ
Trªn h×nh 9.11 tr×nh bµy sù biÕn thiªn nhiÖt ®é cña m«i chÊt khi ®i qua bé h©m
n−íc vµ bé sÊy kh«ng khÝ. ë ®©y çc dßng m«i chÊt ®−îc bè trÝ chuyÓn ®éng ng−îc
chiÒu víi dßng khãi ®Ó ®¹t ®−îc ®é chªnh nhiÖt ®é trung b×nh gi÷a çc dßng m«i chÊt
lµ lín nhÊt.
195
Ph−¬ng tr×nh c©n b»ng nhiÖt viÕt cho bé sÊy kh«ng khÝ:
(α bl − ∆α bl − ∆α ng ) Vkk0 C kk ( t kkn − t kkl ) = ⎡⎣ VRO2 C RO2 + VN 2 C N 2 +
+ ( α th − 1) Vkk0 C kk + VH 2OC H 2O ⎤⎦ ( θSkk

'
− θth ) , kj/kg. (9-1)
trong ®ã: tkkn, tkkl lµ nhiÖt ®é kh«ng khÝ nãng vµ l¹nh, 0C;
θ'kk , θ th lµ nhiÖt ®é khãi vµo bé sÊy kh«ng khÝ cÊp mét vµ th¶i ra khái lß, 0C;
khi ký hiÖu Mkk , Mk lµ ®−¬ng l−îng n−íc cña kh«ng khÝ vµ cña khãi:
Mkk = ( αbl − ∆α bl − ∆α ng ) Vkk0 Ckk kj/kg0C; (9-2)
Mk = VRO2 C RO2 + VN 2 C N 2 + ( α th − 1) Vkk0 C kk + VHO2 C HO2 ; (9-3)

Th× (9-1) sÏ ®−îc viÕt l¹i theo ®−¬ng l−îng n−íc lµ:
M kk ( t kkn − t kkl ) = M k ( θskk
'
− θth ) , (9-4)
Bëi v× ®−¬ng l−îng n−íc cña kh«ng khÝ nhá h¬n ®−¬ng l−îng n−íc cña khãi
nªn ( t kkn − t kkl )〉 ( θskk
'
− θth ) , nghÜa lµ ®é t¨ng nhiÖt ®é cña kh«ng khÝ lín h¬n ®é gi¶m
nhiÖt ®é cña khãi. Th«ng th−êng khãi gi¶m ®i 10C th× kh«ng khÝ t¨ng lªn 1,2 ®Õn
1,50C.
§èi víi bé h©m n−íc th× v× nhiÖt dung riªng cña n−íc lín h¬n nhiÖt dung riªng
cña khãi nhiÒu (kho¶ng 2,5 lÇn), nªn ®é t¨ng nhiÖt ®é cña n−íc nhá h¬n nhá h¬n
nhiÒu so víi ®é gi¶m nhiÖt ®é cña khãi.
Khi bè trÝ bé h©m n−íc vµ bé sÊy kh«ng khÝ, chóng ta cÇn ph¶i x¸c ®Þnh tû lÖ
nhiÖt l−îng hÊp thu gi÷a çc cÊp cña bé h©m vµ bé sÊy, tøc lµ x¸c ®Þnh tû lÖ bÒ mÆt
hÊp thu gi÷a çc cÊp.
Ký hiÖu ∆thn vµ ∆tskk lµ hiÖu nhiÖt ®é gi÷a khãi víi çc m«i chÊt ë ®Çu ra khái
vµo bé sÊy vµ ®Çu vµo bé h©m n−íc cÊp mét, tøc lµ:
∆thn = θskk
'
- tnc , (9-5a)
∆tskk = θskk
'
- tkkn , (9-5b)
M kk
KÕt hîp víi (9-4) ta cã: ( t kkn − t kkl ) = ( θskk
'
− θth + t kkn − t kkn )
Mk
M kk
hay ( t kkn − t kkl ) = t kkn − θth + ∆t skk
Mk
tõ ®ã ta cã nhiÖt ®é kh«ng khÝ nãng ra khái bé sÊy cÊp mét:
M kk
1 Mk
t kkn = ( θth − ∆t skk ) − t kkl , (9-6)
M kk M kk
1− 1−
Mk Mk
Râ rµng nhiÖt ®é kh«ng khÝ nãng ra khái bé sÊy cÊp mét phô thuéc vµo nhiÖt
196
®é khãi th¶i θ th , nhiÖt ®é kh«ng khÝ l¹nh tkkl, hiÖu nhiÖt ®é ∆tskk ë ®Çu ra bé sÊy
kh«ng khÝ cÊp mét vµ tû lÖ gi÷a ®−¬ng l−îng n−íc cña kh«ng khÝ víi khãi Mkk/Mk.
Khi thiÕt kÕ lß h¬i nhiÖt ®é khãi th¶i ®· ®−îc chän tr−íc, nhiÖt ®é kh«ng khÝ
l¹nh chÝnh lµ nhiÖt ®é m«i tr−êng, cßn ®−¬ng l−îng n−íc cña kh«ng khÝ vµ khãi phô
thuéc vµo lo¹i nhiªn liÖu vµ ph−¬ng ph¸p ®èt nªn còng lµ nh÷ng trÞ sè cè ®Þnh, v× vËy
hiÖu nhiÖt ®é ∆tskk ë ®Çu ra bé sÊy kh«ng khÝ cÊp mét lµ ®¹i l−îng cã ý nghÜa quyÕt
®Þnh ®èi víi nhiÖt ®é kh«ng khÝ nãng ra khái bé sÊy cÊp mét.
Tõ (9-6) ta thÊy khi hiÖu nhiÖt ®é ∆tskk ë ®Çu vµo bé sÊy kh«ng khÝ cÊp mét
cµng nhá th× nhiÖt ®é kh«ng khÝ nãng ra khái bé sÊy cÊp mét vµ nhiÖt ®é khãi tr−íc
bé sÊy kh«ng khÝ cÊp mét cµng cao, do ®ã hiÖu nhiÖt ®é ∆thn ë ®Çu vµo bé h©m n−íc
cÊp mét còng sÏ cµng cao v× nhiÖt ®é n−íc cÊp ®· ®−îc chän tr−íc kh«ng ®æi. V× vËy
víi mét l−îng nhiÖt hÊp thu kh«ng ®æi cho bé h©m vµ bé sÊy cÊp mét, kÝch th−íc bÒ
mÆt nhËn nhiÖt bé h©m n−íc gi¶m ®i cßn bé sÊy kh«ng khÝ th× t¨ng lªn. Chóng ta biÕt
gi¸ thµnh cña 1m2 bÒ mÆt bé h©m n−íc cao h¬n 1m2 bÒ mÆt bé sÊy do èng bé h©m
n−íc dµy h¬n, kim lo¹i tèt h¬n vµ chÕ t¹o khã h¬n, v× vËy viÖc chän hiÖu sè nhiÖt ®é
∆tskk ë ®Çu vµo bé sÊy kh«ng khÝ cÊp mét vµ tû lÖ hiÖu nhiÖt ®é ∆tskk /∆thn ë ®Çu vµo bé
sÊy kh«ng khÝ cÊp mét vµ hiÖu nhiÖt ®é ë ®Çu vµo bé h©m n−íc cÊp mét ®−îc x¸c ®Þnh
trªn c¬ së so s¸nh kinh tÕ, kü thuËt ®Ó sao cho gi¸ thµnh chung cña bé h©m n−íc vµ bé
sÊy kh«ng khÝ lµ nhá nhÊt.
ë çc n−íc ®«ng ¢u tû lÖ nµy th−êng lÇ b»ng 1,3-1,5, khi ®· cã gi¸ trÞ cña mét
hiÖu nhiÖt ®é theo tû lÖ nµy ta t×m ®−îc gi¸ trÞ hiÖu nhiÖt ®é kia vµ tõ (9-5a) vµ (9-5b)
ta x¸c ®Þnh ®−îc nhiÖt ®é kh«ng khÝ nãng: .
tkkn = tnc + ∆thn - ∆tskk,
Khi cã nhiÖt ®é kh«ng khÝ nãng ra khái bé sÊy cÊp mét ta x¸c ®Þnh ®−îc tû lÖ
nhiÖt l−îng gi÷a hai cÊp cña bé sÊy.
Ph©n bè tû lÖ nhiÖt l−îng hÊp thu gi÷a hai cÊp cña bé h©m n−íc ®−îc x¸ ®Þnh
bëi viÖc chän nhiÖt ®é khãi tr−íc bé sÊy kh«ng khÝ cÊp hai. NhiÖt ®é nµy ®−îc chän
theo ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o chèng ¨n mßn bé sÊy kh«ng khÝ ë nhiÖt ®é cao, th«ng th−êng
nhiÖt ®é khãi tr−íc bé sÊy cÊp hai kh«ng v−ît qu¸ 5500C.
B¶ng 9.1. NhiÖt ®é khãi th¶i

Nhiªn liÖu tnc = 1500C tnc = 215-2350C tnc = 2650C
a b a b a b
A ≤3
qd 110-120 110 120-130 110 130-140 110-120
Aqd=4 ÷20 120-130 110-120 140-150 120-130 150-160 130-140
A > 20
qd 130-140 - 160-170 - 170-180 -
9.4. §iÒu kiÖn lµm viÖc cña çc bÒ mÆt ®èt phÇn ®u«i vµ biÖn
ph¸p b¶o vÖ
197
Khãi bao gåm çc chÊt khÝ, tro vµ çc h¹t nhiªn liÖu ch−a ch¸y. Çc chÊt khÝ
cã thÓ ¨n mßn kim lo¹i èng cßn tro vµ çc h¹t nhiªn liÖu ch−a ch¸y cã thÓ mµi mßn bÒ
mÆt èng khi chóng chuyÓn ®é qua èng víi tèc ®é lín, hoÆc b¸m l¹i trªn mÆt èng nÕu
chuyÓn ®éng víi tèc ®é nhá.
9.4.1. B¸m bÇn bÒ mÆt ®èt
Kh¶ n¨ng b¸m tro lªn bÒ mÆt çc èng phô thuéc vµo tèc ®é chuyÓn ®éng cña
khãi, kÝch th−íc h¹t tro, tÝnh chÊt cña tro vµ çc bè trÝ èng.
Khi tro b¸m lªn v¸ch èng th× hÖ sè truyÒn nhiÖt cña v¸ch èng bÞ gi¶m ®i, lµm
gi¶m kh¶ n¨ng hÊp thu nhiÖt cña dµn èng. T¸c h¹i cña viÖc b¸m bÈn ®−îc ®Æc tr−ng
b»ng hÖ sè b¸m bÈn:
δ
ε = tr , m2 0C/w, (9-7)
λ tr
trong ®ã: δ tr , λ tr lµ chiÒu dµy (m) vµ hÖ sè dÉn nhiÖt cña líp tro b¸m W/ m2 0C.
ViÖc b¸m tro chØ xÈy ra víi çc h¹t tro cã kÝch th−íc nhá h¬n 2µm. KÝch
th−íc cña nh÷ng h¹t nµy xÊp xØ víi qu·ng ®−êng tù do cña çc ph©n tö nªn chóng
mang nhiÒu tÝnh chÊt cña ph©n tö. Khi tiÕp xóc víi èng, t¹i ®iÓm tiÕp xóc sÏ xuÊt hiÖn
néi lùc ph©n tö, lµm cho çc h¹t tro b¸m lªn v¸ch èng. Ngoµi ra çc h¹t nhá cßn cã thÓ
mang ®iÖn tÝch nªn cã thÓ b¸m lªn d−íi søc hót cña èng. Søc hót nµy phô thuéc vµo
®é dÉn ®iÖn cña çc h¹t tro, ®é dÉn ®iÖn cµng nhá th× søc hót cµng m¹nh. Bëi vËy, tro
cã ®é dÉn ®iÖn nhá h¬n h¹t cèc nªn bÞ søc hót m¹nh h¬n.
Dßng khãi chuyÓn ®éng qua èng, khi ®Õn gÇn èng th× dßng bÞ rÏ ®«i, ë phÝa
tr−íc èng ngay chç rÏ khi tèc ®é dßng bÐ th× tèc ®é dßng trªn mÆt èng ë chç rÏ gÇn
nh− b»ng kh«ng nªn cã mét l−îng nhá tro b¸m l¹i. PhÝa sau èng t¹o nªn vïng xo¸y,
tèc ®é dßng còng gi¶m nªn mét phÇn tro sÏ b¸m l¹i. Hai bªn èng tèc ®é dßng lín nªn
kh«ng bÞ b¸m tro.
Tèc ®é dßng cµng lín th× vïng xo¸y cµng nhá, lùc qu¸n tÝnh nhá nªn tro b¸m
cµng Ýt. Vïng xo¸y nhá hay lín cßn phô thuéc vµo çc bè trÝ èng so le hay song song
vµ b−íc èng t−¬ng ®èi.
ë côm èng song song, tõ d·y thø hai trë ®i th× c¶ tr−íc vµ sau èng ®Òu cã vïng
xo¸y do ®ã c¶ b−íc ngang vµ däc ®Òu kh«ng cã ¶nh h−ëng g× ®Õn d¹ng l−u ®éng cña
dßng nªn kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn hiÖn t−îng b¸m bÈn. Trªn h×nh 9.12. tr×nh bµy ¶nh
h−ëng cña tèc ®é vµ ph−¬ng l−u ®éng.
198
H×nh 9.12. ¶nh h−ëng cña tèc ®é vµ ph−¬ng l−u ®éng
§èi víi côm èng so le, b−íc ngang ¶nh h−ëng rÊt Ýt ®Õn d¹ng l−u ®éng cña
dßng, nh−ng b−íc däc cã ¶nh h−ëng rÊt nhiÒu. Khi gi¶m b−íc däc t−¬ng ®èi s2/d th×
dßng sÏ bÞ uèn cong nhiÒu h¬n do ®ã vïng xo¸y sÏ bÞ co hÑp l¹i, møc ®é b¸m bÈn
gi¶m ®i. VÝ dô víi tèc ®é l−u ®éng 8-10m/s, khi gi¶m b−íc däc t−¬ng ®èi s2/d tõ 2
xuèng 1 th× hÖ sè b¸m bÈn gi¶m ®i 4,5 lÇn. Thùc tÕ ë tèc ®é nµy, khi s2/d = 1,0-1,2 th×
gÇn nh− kh«ng cã b¸m bÈn.
§−êng kÝnh èng còng ¶nh h−ëng ®Õn møc lín ®é b¸m bÈn. Khi gi¶m ®−êng
kÝnh èng th× hÖ sè b¸m bÈn gi¶m xuèng. VÝ dô khi gi¶m ®−êng kÝnh tõ 38 mm xuèng
25mm th× hÖ sè b¸m bÈn gi¶m ®i 2,2 lÇn ®èi víi côm èng so le vµ 2,5 ®èi víi côm èng
song song.
Trong thùc tÕ, hÖ sè b¸m bÈn th−êng ®−îc tÝnh theo çc c«ng thøc thùc
nghiÖm sau:
ε = 0,86CdChε0 + ∆ε, m2 0C/w, (9-8)
trong ®ã:
Cd = εd/ε38 lµ hÖ sè hiÖu chØnh vÒ ®−êng kÝnh èng,
199
Ch lµ hÖ sè hiÖu chØnh vÒ cì h¹t,
ε 0 lµ hÖ sè b¸m bÈn x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm víi ®−êng kÝnh èng 38mm, cì
h¹t
cña tro lµ 33,7%,
∆ε hiÖu chØnh vÒ vÒ sù sai kh¸c gi÷a thÝ nghiÖm víi thùc tÕ.
Çc gi¸ trÞ ®¹i l−îng hiÖu chØnh Cd , Ch vµ ε0 ®−îc tÝnh to¸n theo çc c«ng thøc
tuú thuéc vµo çch bè trÝ côm èng vµ b−íc èng. Tõ çc c«ng thøc nµy ng−êi ta lËp çc
to¸n ®å nh− trªn h×nh 9.13. ë ®©y ®· coi ¶nh h−ëng cña cÊu t¹o côm èng ®Õn Cd , Ch lµ
gièng nhau.
HiÖu chØnh vÒ vÒ sù sai kh¸c gi÷a thÝ nghiÖm víi thùc tÕ ®−îc x¸c ®Þnh theo
tõng lo¹i côm èng vµ theo lo¹i nhiªn liÖu ®èt nh− sau:
§èi víi côm èng cña bé h©m n−íc ®Æt ë vïng khãi cã nhiÖt ®é t < 4000C, ∆ε
= 0.
§Æt ë vïng khãi cã nhiÖt ®é t > 4000C, ∆ε = 0,002.
Khi ®èt than antraxit ∆ε = 0,002.
Qu¸ tr×nh b¸m bÈn th−êng xÈy ra khi tèc ®é dßng nhá h¬n 2,5-3m/s. Khi ®·
b¸m bÈn råi th× viÖc t¨ng tèc ®é khãi kh«ng cßn ý nghÜa n÷a, do ®ã trong vËn hµnh
ph¶i lu«n ®¶m b¶o tèc ®é dßng kh«ng nhá h¬n 3m/s. Th«ng th−êng khi thiÕt kÕ chän
tèc ®é dßng kh«ng nhá h¬n 5,5-6,5m/s ë c«ng suÊt ®Þnh møc.
Qu¸ tr×nh b¸m bÈn ch¾c lªn v¸ch èng xÈy ra do trong tro cã «xitcanxi CaO
sinh ra do ph©n huû çc muèi canxi vµ oxitnatri Na2O sinh ra khi ch¸y nhiªn liÖu, t¸c
dông víi SO2 oxy trong khãi ®Ó t¹o thµnh sunph¸tcanxi cã kh¶ n¨ng b¸m ch¾c lªn
v¸ch èng khi tinh thÓ ho¸:
CaO + 2SO2 + O2 ↔ 2CaSO4.
Na2O + 2SO2 + O2 ↔ 2Na2SO4.
Kh¶ n¨ng b¸m bÈn phô thuéc vµo nhiÖt ®é tro, hµm l−îng CaO, Na2O trong
tro.
Ph¶n øng sÏ xÈy ra theo chiÒu thuËn m¹nh nhÊt khi nhiÖt ®é trong kho¶ng 700-
7500C. Khi nhiÖt ®é t < 5000C th× cã thÓ coi nh− kh«ng cã b¸m bÈn ch¨c.
Khi hµm l−îng CaO nhá h¬n 4% th× cã thÓ coi nh− kh«ng cã b¸m bÈn.
Bªn c¹nh ®ã trong tro cßn cã mét sè liªn kÕt kiÒm kh¸c, cã nhiÖt ®é ch¶y thÊp
nªn cã thÓ b¸m dÝnh l¹i trªn v¸ch èng khi nhiÖt ®é khãi ço h¬n nhiÖt ®é ch¶y cña nã.
Khi ®èt ma dut, tuy hµm l−îng tro trong nã thÊp nh−ng hµm l−îng natri vµ l−u
huúnh kh¸ cao nªn kh¶ n¨ng b¸m bÈn v¸ch èng còng cã thÓ lín.
200
9.4.2. Mµi mßn bÒ mÆt truyÒn nhiÖt ®èi l−u
Khi ®èt nhiªn liÖu r¾n (nhÊt lµ ®èt than), trong khãi cã chøa çc h¹t tro vµ çc h¹t than ch−a
ch¸y ®−îc, ®©y lµ çc h¹t r¾n cã ®é cøng cao nªn cã kh¶ n¨ng mµi mßn rÊt m¹nh khi bay theo
khãi.
Møc ®é mµi mßn ®−îc ®Æc tr−ng bëi c−êng ®é mµi mßn, lµ l−îng vËt chÊt bÞ mµi mßn cña
1m2 bÒ mÆt tiÕp xóc víi dßng, kg/m2 , hay møc ®é b¶o máng èng mm.
C−êng ®é mµi mßn phô thuéc vµo sè lÇn va ®Ëp cña h¹t lªn bÒ mÆt (mËt ®é h¹t cøng trong
khãi), vµo ®éng n¨ng cña h¹t (tèc ®é dßng khãi mang h¹t), ®é cøng cña h¹t vµ kh¶ n¨ng chÞu mµi
mßn cña bÒ mÆt èng.
Nh÷ng èng n»m ë vïng cã tèc ®é khãi lín, nång ®é tro bay cao th× bÞ mµi mßn nhiÒu.
Nh÷ng chç ngoÆt dßng trong ®−êng khãi, do t¸c dông cña lùc ly t©m nªn nång ®é tro vµ tèc ®é
dßng khãi còng lín h¬n çc chç kh¸c nhiÒu, do ®ã t¹i ®©y èng sÏ bÞ mµi mßn nhiÒu h¬n. H×nh
9.13. tr×nh bµy nh÷ng chç çc bÒ mÆt bÞ mµi mßn nhiÒu nh©t
H×nh 9.13. Nh÷ng chç bÞ mµi mßn nhiÒu nhÊt
§èi víi çc côm èng th× hiÖn t−îng mµi mßn xÈy ra ng−îc l¹i víi hiÖn t−îng b¸m bÈn.
§èi víi çc côm èng so le, dÉy thø hai bÞ mµi mßn nhiÒu nhÊt. Bëi v× khi dßng ®Ëp vµo
d·y èng ®Çu tiªn th× tèc ®é cßn nhá, b»ng tèc ®é ë chç kh«ng ®Æt èng nªn mµi mßn Ýt. §Õn d·y
èng thø hai th× tèc ®é ®· t¨ng lªn ®ét ngét, møc ®é mµi mßn cã thÓ t¨ng lªn gÊp 1,5 lÇn, nh−ng ë
çc d·y sau th× do va ch¹m vµo çc èng nªn tèc ®é h¹t r¾n còng gi¶m ®i vµ do ®ã c−êng ®é mµi
mßn còng gi¶m.
§èi víi çc côm èng song song, tõ dÉy thø hai trë ®i ®Òu xuÊt hiÖn vïng xo¸y tr−íc vµ sau
èng, ë ®ã tèc ®é cña dßng gi¶m nhiÒu nªn èng bÞ mµi mßn Ýt h¬n ë côm so le nhiÒu. Tuy nhiªn
khi ®¸nh gi¸ mµi mßn, ng−êi ta còng coi nh− côm so le ®Ó ®Ò phßng tr−êng hîp çc èng ®−îc l¾p
®Æt kh«ng cïng n»m trong mét mÆt ph¼ng.
Çc h¹t r¾n cã thÓ va ®Ëp vµo èng theo çc gãc kh¸c nhau, cã thÓ va ®Ëp th¼ng gãc 900 víi
èng hoÆc cã thÓ va ®Ëp xiªn víi gãc nhá h¬n 900. Lùc va ®Ëp xiªn cã thÓ ph©n tÝch thµnh hai thµnh
phÇn: thµnh phÇn ph¸p tuyÕn (vu«ng gãc) vµ thµnh phÇnh tiÕp tuyÕn, thµnh phÇn lùc vu«ng gãc
t¹o nªn mµi mßn va ®Ëp, cßn thµnh phÇn lùc tiÕp tuyÕn t¹o nªn mµi mßn tr−ît. Møc ®é mµi mßn
va ®Ëp vµ mµi mßn tr−ît còng kh¸c nhau phô thuéc vµo gãc va cña çc h¹t vµo èng. H×nh 9.14.
tr×nh bµy c−êng ®é mµi mßn phô thuéc vµo gãc va ®èi víi mét sè lo¹i thÐp.
201
H×nh 9.14. C−êng ®é mµi mßn phô thuéc vµo gãc va cña çc h¹t vµo èng.
Çc h¹t bay theo khãi cã thÓ lµ tro xØ, cã thÓ lµ h¹t than ch−a ch¸y. Çc h¹t tro xØ t¹o ra
khi ch¸y trong buång löa cã nhiÖt ®é cao nªn ®· bÞ ch¶y hoÆc biÕn d¹ng nªn cã c¹nh trßn hoÆc
cÇu nªn chØ cã thÓ g©y ra mµi mßn va ®Ëp, cßn çc h¹t tro cã nhiÖt ®é ch¸y cao vµ çc h¹t than
ch−a ch¸y cã c¹nh s¾c nªn cã thÓ g©y ra c¶ mµi mßn va ®¹p vµ c¶ mµi mßn tr−ît. ë çc lß h¬i cã
l−îng tro bay lín vµ çc h¹t than ch−a ch¸y bay theo khãi nhiÒu (nh− lß ghi xÝch ®èt çm antraxit)
th× çc bÒ mÆt truyÒn nhiÖt ®èi l−u bÞ mµi mßn kh¸ nhanh.
Çc vËt liÖu cã ®é cøng vµ ®é dÎo kh¸c nhau nªn kh¶ n¨ng chÞu mµi mßn va ®Ëp vµ mµi
mßn tr−ît còng kh¸c nhau. H×nh 9.15a. tr×nh bµy d¹ng h− háng cña èng øng víi çc gãc va. ë ®©y
ta thÊy c−êng ®é mµi mßn ®¹t cùc ®¹i øng víi gãc va 450. H×nh 9.15b. tr×nh bµy sù thay ®æi c−êng
®é mµi mßn xung quanh èng phô thuéc vµo tèc ®é dßng.
Trong qu¸ tr×nh vËn hµnh, c−êng ®é ¨n mßn t¨ng dÇn v× kim lo¹i sÏ bÞ ¨n mßn t¹o thµnh
çc líp rØ, çc líp rØ Ýt bÒn v÷ng h¬n kim lo¹i chÝnh nªn dÏ bÞ mµi mßn h¬n.
§Ó b¶o vÖ çc èng khái bÞ mµi mßn, ng−êi ta dïng çc biÖn ph¸p sau:
§èi víi çc côm èng cã dßng l−u ®éng ngang qua (Bé h©m n−íc), ë nh÷ng dÉy ®Çu tiªn
cña côm èng ng−êi ta ®Æt çc tÊm che b¸n trô, tÊm che vu«ng gãc hoÆc hµn hai thanh s¾t 6-8mm
däc theo ®−êng sinh ë gãc 450 trªn èng nh− biÓu diÔn trªn h×nh 9.16.
§èi víi çc côm èng cã dßng l−u ®éng däc trong èng (Bé sÊy kh«ng khÝ kiÓu èng), ë chç
dßng vµo ®Çu èng dßng bÞ co th¾t, tiÕp theo dßng ph×nh ra vµ sau ®ã chuyÓn ®éng æn ®Þnh däc
theo èng. T¹i chç dßng ph×nh ra çc h¹t sÏ vµ ®Ëp m¹nh nªn ®o¹n nµy cña èng sÏ bÞ mµi mßn
m¹nh, cßn çc chç kh¸c gÇn nh− kh«ng bÞ mµi mßn. Do ®ã chØ cÇn b¶o vÖ phÇn ®Çu vµo cña èng.
S¬ ®å chuyÓn ®éng cña dßng vµ çc biÖn ph¸p b¶o vÖ bé sÊy kh«ng khÝ ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh
9.17.
202
203
H×nh 9.17. S¬ ®å chuyÓn ®éng cña dßng vµ çc biÖn ph¸p b¶o vÖ
Trong thiÕt kÕ, cÇn x¸c ®Þnh c−êng ®é mµi mßn cho phÐp theo thêi gian lµm viÖc vµ tèc ®é
khãi cho phÐp theo ®iÒu kiÖn mµi mßn.
C−êng ®é mµi mßn cho phÐp sau mét kho¶ng thêi gian lµm viÖc τ b»ng:
J = C.m.η.kω3.τ, kg/m2 hay mm, (9-9)
trong ®ã:
C lµ hÖ sè tû lÖ, phô thuéc vµo ®¬n vÞ ®o c−êng ®é mµi mßn, nÕu ®¬n vÞ ®o lµ kg/m2 th× C =
9,37.10-6 s3/m2h;
m lµ hÖ sè tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng mµi mßn cña vËt liÖu, víi thÐp carbon m = 1, víi thÐp Cr-
Mo m = 0,7;p
η lµ x¸c suÊt va ®Ëp, x¸c ®Þnh b»ng tû lÖ çc h¹t va ®Ëp vµo èng vµ çc h¹t bay trong dßng.
ω lµ tèc ®é dßng, m/s;
k lµ nång ®é çc h¹t r¾n bay theo khãi (kh¸c víi µ lµ ®· cã c¶ çc h¹t ch−a ch¸y)
A lv a b 273
k= . , kg/m3; (9-10)
(100 − Cb Vk ) t k + 273
víi tk, Vk lµ nhiÖt ®é (0C) vµ thÓ tÝch (m3) khãi cña 1kg nhiªn liÖu;
204
ab, Cb lµ tû lÖ tro bay vµ tû lÖ chÊt ch¸y trong tro bay, %.
®Ó kÓ ®Õn ¶nh h−ëng cña sù ph©n bè kh«ng ®«ng ®Òu vÒ tèc ®é dßng vµ nång ®é h¹t trong
®−êng khãi, cÇn ph¶i ®−a thªm çc hÖ sè hiÖu chØnh βk vµ βω. §ång thêi ®Ó ®¶m b¶o an toµn cho
èng cÇn tÝnh theo ®iÒu kiÖn mµi mßn cùc ®¹i b»ng çch ®−a thªm hÖ sè hiÖu chØnh β1 ®èi víi d·y
èng bÞ mµi mßn nhiÒu nhÊt vµ β2 ®èi víi chç bÞ mµi mßn m¹nh nhÊt cña èng, khi ®ã c−êng ®é
mµi mßn cùc ®¹i cho phÐp sÏ lµ:
Jmax = C.β1.β2.m.η. βk.k.(βω.ω)3.τ, kg/m2 hay mm, (9-11)
Vµ møc ®é mµi mßn t¹i chç nhiÒu nhÊt cho phÐp lµ:
j Cβ β
hmax = max = 1 1 . m.η. βk.k.(βω.ω)3.τ, mm,
ρ kl ρ kl
Cβ1β1
ë ®©y ®Æt a = lµ hÖ sè phô thuéc vµo tÝnh chÊt mµi mßn cña tro, th−êng lÊy a = 05,4.10-
ρ kl
9
m.s3.kg.h.
§èi víi çc dµn èng lß h¬i th−êng lÊy thêi gian lµm viÖc cña lß lµ 10 n¨m, møc ®é mµi
mßn t¹i chç nhiÒu nhÊt cho phÐp lµ 0,2mm/n¨m. Khi ®ã cã thÓ x¸c ®inh ®−îc tèc ®é khãi giíi h¹n
cho phÐp vÒ mÆt mµi mßn lµ:
0,0002
ωmax = 3 , m/s, (9-12)
a.m.η.β k .k.β3ω .τ
Lß h¬i th−êng lµm viÖc víi phô t¶i d−íi ®Þnh møc, nªn tèc ®é khãi th−êng nhá h¬n tèc ®é
tÝnh to¸n, do ®ã cho phÐp lÊy tèc ®é khãi cho phÐp lín h¬n 1,2 lÇn so víi gi¸ trÞ tÝnh ®−îc theo
c«ng thøc (9-12). Tèc ®é khãi lín nhÊt cho phÐp lß lµm viÖc an toµn theo ®iÒu kiÖn mµi mßn ®−îc
giíi thiÖu trong çc b¶ng 9.2.
B¶ng 9.2. Tèc ®é khãi giíi h¹n cho phÐp theo mµi mßn
®èi víi bé h©m n−íc vµ bé qu¸ nhiÖt
Tèc ®é khãi lín nhÊt khi ®é tro qui dÉn Aqd
d−íi 1,2 1,43-1,67 2,14-2,38 7,16
Bé h©m n−íc 13 10 9 7
Bé qu¸ nhiÖt 14 12 11 8
Tuy nhiªn khi chän tèc ®é khãi, ngoµi viÖc ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn mµi mßn ng−êi ta cßn ph©n
tÝch kinh tÕ, kü thuËt ®Ó ®¶m b¶o chi phÝ ®Çu t− vµ vËn hµnh lµ thÊp nhÊt. Khi ®ã ta gäi lµ tèc ®é
khãi cã lîi nhÊt. Khi t¨ng tèc ®é khãi th× kh¶ n¨ng truyÒn nhiÖt t¨ng lªn, nªn kÝch th−íc vµ do ®ã
gi¸ thµnh thiÕt bÞ gi¶m, nh−ng ng−îc l¹i khi ®ã trë lùc ®−êng khãi t¨ng lµm t¨ng chi phÝ ®iÖn n¨ng
th«ng giã, t¨ng c−êng ®é mµi mßn èng lµm gi¶m tuæi thä thiÕt bÞ. Do vËy ng−êi ta th−êng lÊy tèc
®é khãi cã lîi nhÊt ®Ó tÝnh to¸n. Tèc ®é khãi cã lîi nhÊt ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng 9.3.
B¶ng 9.3 Tèc ®é khãi cã lîi nhÊt

BÒ mÆt truyÒn nhiÖt Tèc ®é khãi cã lîi nhÊt
Bé h©m n−íc èng thÐp 8-11
Bé h©m n−íc b»ng gang 3-5
Bé qu¸ nhiÖt b»ng thÐp carbon 10-14
Bé qu¸ nhiÖt b»ng thÐp 15-20
205
§èi víi bé sÊy kh«ng khÝ th× khãi chuyÓn ®éng däc trong èng nªn c−êng ®é ¨n mßn rÊt
thÊp, do ®ã kh«ng cÇn quan t©m ®Õn tèc ®é gi−ãi h¹n vÒ mµi mßn. ViÖc chän tèc ®é khãi cã lîi
nhÊt chñ yÕu dùa trªn c¬ së bµi to¸n so s¸nh khi t¨ng tèc ®é khãi sÏ gi¶m chi phÝ ®Çu t− do gi¶m
kÝch th−íc bÒ mÆt truyÒn nhiÖt nh−ng khi ®ã sÏ lµm t¨ng chi phÝ ®iÖn n¨ng cho viÖc th«ng giã.
Tèc ®é khãi cã lîi nhÊt ®èi víi bé sÊy kh«ng khÝ ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng 9.4.
B¶ng 9.4. Tèc ®é khãi cã lîi nhÊt ®èi víi bé sÊy kh«ng khÝ
KiÓu bé sÊy kh«ng khÝ CÊp mét CÊp hai
KiÓu èng thÐp 10-11 12-14
KiÓu tÊm 9-10 11-13
KiÓu èng gang cã çnh 10-11 -
KiÓu èng gang cã çnh vµ r¨ng 13-15 -
9.4.3. ¨n mßn ë nhiÖt ®é thÊp
Bé sÊy kh«ng khÝ cña lß h¬i lµ n¬i cã nhiÖt ®é bÒ mÆt kim lo¹i nhá nhÊt. Khi nhiÖt ®é trªn
v¸ch kim lo¹i nhá h¬n nhiÖt ®é b·o hoµ øng víi ph©n ¸p suÊt cña chÊt khÝ thµnh phÇn nµo ®ã chøa
trong hçn hîp khãi th× sÏ lµm cho chÊt khÝ ®ã ng−ng tô l¹i thµnh láng trªn v¸ch èng. NhiÖt
®é cao nhÊt cña v¸ch èng mµ chÊt khÝ trong khãi cã thÓ ng−ng ®äng ®−îc ®−îc gäi lµ nhiÖt ®é
®äng s−¬ng.
NhiÖt ®é ®äng s−¬ng cña tõng lo¹i h¬i trong khãi phô thuéc vµo nång ®é (ph©n ¸p suÊt)
tøc thêi cña çc lo¹i h¬i ®ã trong hçn hîp khãi. Ph©n ¸p cña chóng cµng lín th× nhiÖt ®é ®äng
s−¬ng cµng cao, tøc lµ nguy c¬ ng−ng tô cµng lín, hiÖn t−îng ¨n mßn cµng dÔ xÈy ra. HiÖn t−îng
¨n mßn xÈy ra ë nhiÖt ®é ng−ng tô cña mét sè khÝ trong khãi ®−îc gäi lµ hiÖn t−îng ¨n mßn ë
nhiÖt ®é thÊp.
Trong s¶n phÈm ch¸y cña çc thiÕt bÞ thùc tÕ cã hai lo¹i h¬i cã thÓ ng−ng tô ®ã lµ h¬i n−íc
H2O vµ h¬i cña axitsunphuric H2SO4, khi ng−ng tô chóng ®Òu lµm t¨ng kh¶ n¨ng ¨n mßn bÒ mÆt
®èt ë nhiÖt ®é thÊp.
B¶ng 9.5 tr×nh bµy nhiÖt ®é ®äng s−¬ng tÝnh to¸n cña h¬i n−íc nguyªn chÊt trong khãi víi
çc ph©n ¸p suÊt kh¸c nhau ®èi víi mét sè lo¹i nhiªn liÖu.
B¶ng 9.5. NhiÖt ®é ®äng s−¬ng tÝnh to¸n cña h¬i n−íc nguyªn chÊt
Nhiªn liÖu §é Èm Ph©n ¸p suÊt h¬i NhiÖt ®é ®äng
Wlv(%) n−íc Mpa s−¬ng 0C
Antraxxit 6,5 0,00363 27
Than gÇy 5,5 0,0053 34
Than bïn 40 0,01678 56
Ma dót 3 0,00903 44
Tõ b¶ng 9.5 ta thÊy nhiÖt ®é ®äng s−¬ng cña h¬i n−íc nguyªn chÊt øng víi ph©n ¸p suÊt
trong khãi kh«ng v−ît qu¸ 600C. Tuy nhiªn nhiÖt ®é ®äng s−¬ng cña khãi cao h¬n nhiÖt ®é ®äng
s−¬ng cña h¬i n−íc nguyªn chÊt ë ph©n ¸p suÊt t−¬ng øng rÊt nhiÒu, v× trong khãi cßn cã SO3,
206
chóng sÏ t¸c dông víi h¬i n−íc ®Ó t¹o thµnh axitsunphuric H2SO4, h¬i axits nµy cã nhiÖt ®é ®äng
s−¬ng cao h¬n nhiÒu so víi h¬i n−íc nguyªn chÊt.
Khi ch¸y, l−u huúnh bÞ oxy ho¸ nªn SO2, vµ mét phÇn nhá SO2 bÞ oxy ho¸ tiÕp ®Ó t¹o
thµnh SO3:
SO2 + O2 SO3 + 296kj/mol (9-13)
sau ®ã SO3 t¸c dông víi h¬i n−íc ®Ó t¹o thµnh H2SO4:
SO2 + O2 H2SO4 (9-14)
Trong khãi ngoµi H2SO4 cßn cã h¬i n−íc, sù cã mÆt ®ång thêi cña hai chÊt nµy ®· lµm cho
nhiÖt ®é ®äng s−¬ng t¨ng lªn rÊt nhiÒu (h×nh 9-18). §ång thêi khi ng−ng tô nång ®é H2SO4 còng
t¨ng lªn. §iÒu nµy sÏ ®−îc kh¶o s¸t qua ®å thÞ th¨ng b»ng pha cña hÖ thèng H2O - H2SO4.
H×nh 9.19. tr×nh bµy ®å thÞ th¨ng b»ng pha cña hÖ thèng H2O - H2SO4 ë çc ph©n ¸p suÊt
kh¸c nhau. Çc ®−êng cong phÝa trªn t−¬ng øng víi pha h¬i cßn çc ®−êng cong phÝa d−íi lµ pha
láng ë nhiÖt ®é b·o hoµ øng víi nång ®é (ph©n ¸p suÊt) cña H2SO4. §iÓm gÆp nhau phÝa d−íi cña
hai ®−êng cong ë mçi ¸p suÊt t−¬ng øng víi tr¹ng th¸i s«i cña n−íc nguyªn chÊt (nång ®é H2SO4
b»ng kh«ng), ®iÓm gÆp nhau phÝa trªn cña hai ®−êng cong t−¬ng øng víi tr¹ng th¸i cña axit H2SO4
®Ëm ®Æc (nång ®é 98,3%). Tõ ®ã ta thÊy ngay c¶ khi nång ®é H2SO4 rÊt nhá còng cã thÓ lµm t¨ng
nhiÖt ®é ng−ng tô so víi h¬i n−íc nguyªn chÊt lªn rÊt nhiÒu.
H×nh 9.18. Sù phô thuéc cña nhiÖt ®é H×nh 9.19. §å thÞ th¨ng b»ng pha
®äng s−¬ng vµo ph©n ¸p suÊt cña hÖ thèng H2O-H2SO4 ë çc
ph©n ¸p suÊt kh¸c nhau.
§å thÞ th¨ng b»ng pha cña hÖ thèng H2O-H2SO4 ë çc ph©n ¸p suÊt kh¸c nhau.
Tõ ®å thÞ th¨ng b»ng pha cña hÖ thèng H2O - H2SO4 h×nh 9.19 ta thÊy ë ¸p suÊt p =
0,005Mpa, nhiÖt ®é 1600C, t−¬ng øng víi nång ®é H2SO4 ë tr¹ng th¸i h¬i lµ 2% th× khi ng−ng
®äng, nång ®é dung dich H2SO4 ë tr¹ng th¸i láng sÏ t¨ng tíi 88%. §iÒu ®ã chøng tá r»ng ngay c¶
khi nång ®é H2SO4 ë tr¹ng th¸i h¬i rÊt nhá còng cã thÓ t¹o nªn dung dÞch cã nång ®é rÊt cao khi
ng−ng tô, bëi vËy tèc ®é ¨n mßn cµng t¨ng.
§èi víi lß h¬i cã çc bÒ mÆt ®èt phÇn ®u«i nh− trong nhµ m¸y ®iÖn, ¨n mßn ë nhiÖt ®é
thÊp chØ xÈy ra víi bé sÊy kh«ng khÝ cÊp mét (lµ n¬i cã nhiÖt ®é bÒ mÆt kim lo¹i nhá nhÊt). §Ó
b¶o vÖ chóng khái bÞ ¨n mßn ë nhiÖt ®é thÊp cÇn thiÕt ¸p dôngçc biÖn ph¸p sau:
1. gi¶m l−îng l−u huúnh cã trong nhiªn liÖu ®Õn møc tèi thiÓu,
2. gi¶m l−îng SO3 sinh ra trong khãi ®Õn møc tèi thiÓu,
1. dïng vËt liÖu chÞu ®−îc t¸c ®éng ¨n mßn cña axit,
3. n©ng nhiÖt ®é bÒ mÆt v¸ch thiÕt bÞ cao h¬n nhiÖt ®é ®äng s−¬ng.
BiÖn ph¸p gi¶m l−îng l−u huúnh cã trong nhiªn liÖu chØ cã t¸c dông víi thµnh phÇn l−u
huúnh kho¸ng trong nhiªn liÖu r¾n, cßn çc thµnh phÇn kh¸c cña nhiªn liÖu r¾n vµ nhiªn liÖu kh¸c
th× kh«ng gi¶i quyÕt ®−îc. Do ®ã biÖn ph¸p nµy th−êng ®i kÌm víi çc biÖn ph¸p kh¸c.
§Ó h¹n chÕ l−îng SO3 sinh ra trong khãi ®Õn møc tèi thiÓu cÇn ph¶i:
* H¹n chÕ hÖ sè kh«ng khÝ thõa ë møc nhá nhÊt, ®ång thêi n©ng cao nhiÖt ®é buång löa.
* ®−a vµo ®−êng khãi çc chÊt cã t¸c dông hÊp thô SO3 vµ trung hoµ H2SO4 t¹o nªn trªn
mÆt èng (nh− manhªtit, ®olomit, amoniac, th«ng th−êng dïng amoniac).
BiÖn ph¸p dïng vËt liÖu cã kh¶ n¨ng chèng ¨n mßn cña H2SO4 cã thÓ thùc hiÖn ®−îc khi
dïng èng tr¸ng men hoÆc èng thuû tinh, tuy nhiªn khi ®ã hÖ sè truyÒn nhiÖt gi¶m nhiÒu vµ líp
207
men hay thuû tinh dÔ bÞ vì nªn Ýt dïng. BiÖn ph¸p th−êng ¸p dông nhÊt lµ chia bé sÊy ra nhiÒu
phÇn, phÇn cã thÓ bÞ ¨n mßn th× dïng bé sÊy b»ng èng gang.
BiÖn ph¸p t¨ng nhiÖt ®é v¸ch èng lªn cao h¬n nhiÖt ®é ®äng s−¬ng ®−îc thùc hiÖn nhiÒu
nhÊt b»ng çch t¨ng nhiÖt ®é kh«ng khÝ vµo, t¨ng nhiÖt ®é khãi ë phÝa ®Çu vµo cña kh«ng khÝ.
* T¨ng nhiÖt ®é kh«ng khÝ vµo bé sÊy kh«ng khÝ b»ng çch trÝch mét phÇn kh«ng khÝ
nãng ra khái bé sÊy ®−a vÒ ®Çu vµo bé sÊy, gäi lµ biÖn ph¸p t¸i tuÇn hoµn kh«ng khÝ nãng. BiÖn
ph¸p n¸y cã nh−îc ®iÓm lµ tèn ®iÖn n¨ng tù dïng. S¬ ®å t¸i tuÇn hoµn ®−îc chØ trªn h×nh 9.20.
H×nh 9.20. S¬ ®å t¸i tuÇn hoµn kh«ng khÝ
Còng cã thÓ gia nhiÖt cho kh«ng khÝ b»ng h¬i trÝch tõ tu«cbin vµ n−íc ng−ng sÏ ®−îc ®−a
vÒ ®−êng n−íc cÊp lµm t¨ng nhiÖt ®é n−íc cÊp, do ®ã t¨ng nhiÖt ®é khãi th¶i, gi¶m hiÖu suÊt lß
h¬i. Tuy nhiªn khi t¨ng l−îng h¬i trÝch tõ tuèc bin th× hiÖu suÊt chu tr×nh nhiÖt t¨ng lªn.
* t¨ng nhiÖt ®é khãi ë ®Çu kh«ng khÝ vµo b»ng çch ®Æt mét phÇn ®Çu vµo bé sÊy kh«ng
khÝ ë vïng khãi cã nhiÖt ®é cao (h×nh 9.21). Çch nµy còng Ýt ®−îc dïng v× khi ®ã hai dßng
chuyÓn ®éng cïng chiÒu nªn lµm gi¶m hiÖu qu¶ truyÒn nhiÖt.
BiÖn ph¸p th−êng dïng ®Ó chèng ¨n mßn ë nhiÖt ®é thÊp cã hiÖu qu¶ nhÊt lµ dïng bé sÊy
kiÓu håi nhiÖt ®èi víi nhiªn liÖu nhiÒu l−u huúnh hay dïng lµm phÇn ®Çu vµo cña bé sÊy.
208
Ch−¬ng 10. KÕt cÊu x©y dùng vµ trang bÞ phô
10.1. KHUNG Lß Vµ T¦êNG Lß
10.1.1. Khung lß
Khung lß lµ mét hÖ thèng kÕt

cÊu b»ng kim lo¹i dïng ®Ó treo hoÆc
®ì tÊt c¶ çc phÇn tö cña lß. Khung lß
gåm cã çc cét chÝnh, phô ®Æt trªn hÖ
thèng mãng vµ ®−îc nèi víi nhau b»ng
çc dÇm ngang, chÐo.
DÇm vµ cét cña khung lß th−êng
lµm b»ng çc thanh thÐp ch÷ I, V, U
®¬n hoÆc çc thanh nµy ghÐp l¹i víi
nhau b»ng çch hµn. Çc kÕt cÊu treo
vµ ®ì ph¶i ®¶m b¶o sao cho çc phÇn
tö cña lß cã thÓ dÞch chuyÓn tù do
®−îc khi bÞ d·n në nhiÖt. KÕt cÊu
khung lß ®−îc chØ trªn h×nh 10.1.
Mãng lß b»ng bª t«ng cèt thÐp,
cã thÓ x©y cao ngang cèt phôc vô cña
nhµ m¸y ®Ó cã thÓ dì hÖ thèng ghi
hoÆc hÖ thèng th¶i xØ.
Ngoµi ra cßn çc hÖ thèng treo
®ì dµn èng cña buång löa, bé qu¸
nhiÖt, bé h©m n−íc, bé sÊy kh«ng khÝ,
toµn bé sµn thao t¸c ®Ó phôc vô cho
c«ng nh©n lµm viÖc ë vÞ trÝ cao vµ ë
çc chç cÇn kiÓm tra, theo dâi, quan
s¸t, lµm vÖ sinh tro bôi.
H×nh 10.2. Tr×nh bµy kÕt cÊu
khung lß cã c¶ sµn thao t¸c cña lß
БКЗ-75/39 cña Liªn x«.
TiÕt diÖn cét vµ dÇm cã thÓ lµ
h×nh vu«ng, ch÷ nhËt, ch−c U, ch÷ I
nh− chØ trªn h×nh 10.3. H×nh. 10.1. KÕt cÊu khung lß
1- cét, 2-dÇm chÝnh; 3-bÖ dì bao h¬i; 4-Bao
Khung lß n»m ngoµi t−êng lß
h¬i; 5- dÇm phô; 6-mãng cét; 7-ch©n mãng;
nªn nhiÖt ®é çc bé phËn cña khung lß
b»ng nhiÖt ®é kh«ng khÝ gian lß. Bëi
vËy çc kÕt cÊu cña khung lß ®−îc tÝnh
trªn c¬ së chÞu çc t¶i träng cña thiÕt
bÞ ®Æt trªn ®ã nh− tÝnh søc bÒn cña çc
dÇm kh«ng gian nhiÒu tÇng kh¸c.
Bao h¬i cã thÓ treo hoÆc ®ì trªn dÇm, toµn bé träng l−îng cña bao h¬i ®Æt lªn çc dÇm trªn
trÇn. NÕu ®ì th× bao h¬i sÏ ®−îc ®Æt lªn hai gèi ®ì. MÆt d−íi gèi ®ì g¾n chÆt víi khung lß. Çc
gèi ®ì cã hai líp bi trô ®Æt vu«ng gãc víi nhau vµ ®−îc ng¨n çch bëi tÊm thÐp nh»m ®¶m b¶o
cho bao h¬i cã thÓ dÞch chuyÓn theo c¶ hai ph−¬ng khi d·n në.
209
§èi víi nh÷ng bao h¬i lín, dµi trªn 10m nÕu hai gèi tù kh«ng ®ñ gi÷u cho bao h¬i khái bÞ
uèn th× cÇn ph¶i cã thªm cë cÊu treo lªn khung lß.
H×nh 10.2. KÕt cÊu khung lß cã c¶ sµn thao t¸c cña lß БКЗ-75/39
H×nh 10.3. TiÕt diÖn cét vµ dÇm cña lß
Çc èng gãp th−êng ®−îc ®Æt lªn khung b»ng hai tÊm ®ì, mét tÊm cè ®Þnh víi khung, cßn
mét tÊm cã thÓ cho phÐp èng gãp dÞch chuyÓn theo khung khi d·n në nhiÖt. Trong mét sè tr−êng
hîp còng cã thÓ treo èng gãp lªn khung lß.
Çc dµn èng lß th−êng ®−îc treo lªn khung lß ®Ó d·n në dÔ dµng h¬n. §Ó gi÷ cho çc èng
n»m trong cïng mét mÆt ph¼ng, ng−êi ta dïng çc mãc gi÷ èng víid khung lß. CÊu t¹o mãc gi÷
èng ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 10.4. Th−êng mãc trªn cã t¸c dông ®ì èng, cßn çc mãc d−íi ®Ó gi÷
èng.
210
H×nh 10.4.CÊu t¹o mãc gi÷ èng
Sµn thao t¸c ®−îc ®Æt ë nh÷ng chç cÇn phôc vô nh− thæi bôi, çc cöa quan s¸t, n¬i ®Æt çc
thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn, thao t¸c vµ söa ch÷a.
10.1.2. T−êng lß
T−êng lß cã nhiÖm vô ng¨n çch çc phÇn tö ®−îc ®èt nãng cña lß víi m«i tr−êng xung
quanh nh»m gi¶m bít tæn thÊt nhiÖt do táa ra m«i tr−êng xung quanh, ®ång thêi h¹n chÕ viÖc ®èt
nãng qu¸ møc kh«ng khÝ ë xung quanh nh»m ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn lµm viÖc cho c«ng nh©n vËn
hµnh, mÆt kh¸c nã cßn cã nhiÖm vô ng¨n c¶n viÖc lät giã l¹nh tõ ngoµi vµo trong buång löa vµ
®−êng khãi.
Theo tiªu chuÈn vËn hµnh, ®Ó ®¶m b¶o an toµn cho c«ng nh©n vËn hµnh, nhiÖt ®é kh«ng khÝ
ë khu lµm viÖc ph¶i nhá h¬n 500C. V× vËy t−êng lß ph¶i çch nhiÖt tèt ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é
mÆt ngoµi cña t−êng lß kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 500C. Th«ng th−êng, t−êng lß tiÕp xóc trùc tiÕp víi
ngän löa vµ dßng khãi, chÞu t¸c dông ph¸ hñy do mµi mßn cña tro bay, ¨n mßn cña xØ nªn t−êng
lß ®−îc cÊu tróc gåm 3 líp ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 10.5. Líp trong cïng lµ vËt liÖu chÞu löa, x©y
b»ng g¹ch chÞu löa, chÞu ®−îc t¸c dông cña nhiÖt ®é cao, ¨n mßn vµ mµi mßn cña xØ. Líp thø hai
lµ vËt liÖu çch nhiÖt, cã t¸c dông çch nhiÖt vµ ngoµi cïng lµ líp t«n máng võa cã t¸c dông b¶o
vÖ líp çch nhiÖt võa cã t¸c dông trang trÝ.
211
H×nh 10.5 t−êng lß
1. lµ líp g¹ch chÞu löa.
2. lµ líp vËt liÖu çch nhiÖt.
3. lµ líp kim lo¹i b¶o vÖ
4. èng sinh h¬i
10.1.2.1. VËt liÖu chÞu löa:

Yªu cÇu ®èi víi vËt liÖu chÞu löa lµ ®é chÞu löa, ®é bÒn nhiÖt, ®é chÞu xØ cao. Mçi lo¹i vËt
liÖu chÞu löa cã çc ®Æc tÝnh kh¸c nhau. Tuú thuéc vµo nhiÖt ®é tõng vïng ®Ó chän lo¹i vËt liÖu
phï hîp. ë lß h¬i th−êng dïng çc lo¹i vËt liÖu chÞu löa nh−: Samot, Cromit.
* §é chÞu löa: lµ kh¶ n¨ng chÞu ®−îc nhiÖt ®é cao (trªn 15000C). VËt liÖu chÞu löa lµ vËt
liÖu gi÷ ®−îc çc tÝnh chÊt c¬ häc vµ vËt lý khi lµm viÖc l©u dµi ë nhiÖt ®é cao trªn 15800C.
Tuú theo ®é chÞu löa, ng−êi ta chia vËt liÖu chÞu löa thµnh 3 nhãm:
- nhãm chÞu löa th−êng, chÞu ®−îc nhiÖt ®é trong ph¹m vi 1580-17700C,
- nhãm chÞu löa cao, chÞu ®−îc nhiÖt ®é trong ph¹m vi 1770-20000C,
- nhãm chÞu löa rÊt cao, chÞu ®−îc nhiÖt ®é trªn 20000C,
* §é bÒn nhiÖt: lµ kh¶ n¨ng chÞu ®−îc sù thay ®æi nhiÖt ®é nhiÒu lÇn mµ kh«ng bÞ thay ®æi
vÒ cÊu t¹o vµ tÝnh chÊt. Nh÷ng vËt liÖu bë, xèp cã ®é bÒn nhiÖt cao do tÝnh chÊt ®µn håi cña nã cã
thÓ bï l¹i ®−îc nh÷ng øng suÊt sinh ra ë nhiÖt ®é cao.
* §é chÞu xØ: lµ kh¶ n¨ng kh«ng bÞ mµi mßn vµ ¨n mßn hãa häc d−íi t¸c dông cña xØ.
- Samèt lµ lo¹i vËt liÖu chÞu löa ®−îc sö dông nhiÒu v× cã çc tÝnh chÊt ®¹t yªu cÇu, ®ång
thêi cã s½n trong tù nhiªn, rÎ tiÒn. Thµnh phÇn chÝnh cña samèt gåm oxÝt silic vµ oxÝt nh«m, ®é
chÞu löa cã thÓ ®¹t ®Õn nhiÖt ®é 17300C, th−êng ®−îc s¶n xuÊt ra d−íi d¹ng bét hoÆc d¹ng viªn
g¹ch cã kÝch th−íc tiªu chuÈn.
- Cromit cã thÓ chÞu nhiÖt ®é tõ 1800 ®Õn 20000C, ®¾t tiÒn. Thµnh phÇn chÝnh cña cromit
gåm chñ yÕu lµ Cr2O3FeO vµ mét sè Ýt MgO. Cromit cã ®é chÞu xØ tèt, nh−ng ®é bÒn c¬ bÞ h¹n
chÕ, th−êng dïng trong lß h¬i ë d¹ng bét ®Ó lµm v÷a tr¸t lªn mét phÇn dµn èng cña buång löa
212
(ngang vßi phun) ®Ó t¹o thµnh ®ai ch¸y cña lß khi ®èt nhiªn liÖu khã ch¸y.
ë nh÷ng vïng cã nhiÖt ®é cao h¬n (trªn 20000C) nh− ®¸y buång löa th¶i xØ láng, buång
löa xo¸y th× yªu cÇu ph¶i dïng vËt liÖu cã ®é chÞu löa cao nh− zirconi (cã thÓ tõ 2000-25000C),
lo¹i nµy tuy cã ®é chÞu löa cao nh−ng ®¾t tiÒn nªn th−êng dïng líp máng trùc tiÕp víi ngän löa ®Ó
b¶o vÖ líp sam«t.
10.1.2.2. VËt liÖu çch nhiÖt:

Yªu cÇu ®èi víi vËt liÖu çch nhiÖt lµ cã hÖ sè dÉn nhiÖt thÊp vµ cã thÓ gi÷ kh«ng ®æi
trong qu¸ tr×nh lµm viÖc, ®ång thêi cßn ®ßi hái vÒ ®é bÒn vÒ c¬, ®é bÒn nhiÖt, dÔ gai c«ng, kh«ng
¨n mßn kim lo¹i vµ cã ®é xèp. Çc vËt liÖu xèp cã chøa kh«ng khÝ bªn trong do ®ã ®é dÉn nhiÖt
cµng thÊp, tuy nhiªn vËt liÖu cµng xèp th× ®é bÒn c¬ cµng thÊp. Th«ng th−êng vËt liÖu çch nhiÖt
cã hÖ sè dÉn nhiÖt b»ng kho¶ng 0,03 ®Õn 0,25W/m0C.
HÖ sè dÉn nhiÖt cña vËt liÖu phô thuéc vµo b¶n chÊt, cÊu tróc, ®é Èm cña chóng vµ cã thÓ
thay ®æi theo nhiÖt ®é, ®é Èm. Khi bÞ Èm, do n−íc dÉn nhiÖt tèt h¬n kh«ng khÝ nªn hÖ sè dÉn nhiÖt
cña vËt liÖu t¨ng lªn, nghÜa lµ t¸c dông çch nhiÖt gi¶m xuèng.
Çc lo¹i vËt liÖu çch nhiÖt hiÖn nay th−êng dïng lµ: ami¨ng, ®iatonit, b«ng thñy tinh.
* Ami¨ng: lµ vËt liÖu cã cÊu t¹o d¹ng sîi v¶i, tÊm b×a, d©y, bét, trong nã chñ yÕu lµ oxit
silic vµ oxit magiª th−êng ®−îc dïng ë nh÷ng n¬i cã nhiÖt ®é tõ 100 ®Õn 5000C. HÖ sè dÉn nhiÖt
cña Ami¨ng trong kho¶ng tõ 0,12 ®Õn 0,14 W/m0C. Khi bÖn thµnh sîi ami¨ng cã ®é bÒn kh¸ cao,
®é xèp cµng cao khi kÝch th−íc cña sîi cµng nhá. Khi nhiÖt ®é t¨ng th× ami¨ng sÏ kh« vµ bÞ dßn,
®Õn 6000C th× bÞ vì vôn ra thµnh bét.
HÖ sè dÉn nhiÖt cña ami¨ng x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
d©y thõng: λ = 0,14 + 0,00023t, w/ m0C ;
v¶i: λ = 0,123 + 0,000158t, w/ m0C ;
* B«ng thñy tinh (b«ng kho¸ng): gåm nh÷ng sîi thñy tinh do nÊu ch¶y ®¸ kho¸ng, xØ hay
thñy tinh, cã thÓ sö dông ë nh÷ng vïng cã nhiÖt ®é ®Õn 6000C. HÖ sè dÉn nhiÖt cña b«ng thñy
tinh phô thuéc vµo bÒ dµy cña sîi, ®é nÐn cña sîi, dao ®éng trong kho¶ng tõ 0,0490 ®Õn 0,0675
W/m0C.
* §iatonit: lµ lo¹i vËt liÖu çch nhiÖt xèp, chñ yÕu lµ oxit silic, cã thÓ chÞu ®−îc nhiÖt ®é
®Õn 10000C, tuy nhiªn ë nhiÖt ®é cao th× hÖ sè dÉn nhiÖt bÞ gi¶m nhiÒu, do ®ã th−êng dïng ë nhiÖt
®é thÊp h¬n d−íi d¹ng g¹ch cã kÝch th−íc tiªu chuÈn hoÆc bét nh− samèt.
Trong thùc tÕ ng−êi ta th−êng sö dông kÕt hîp nhiÒu lo¹i vËt liÖu ®Ó chÕ t¹o çc lo¹i vËt
liÖu çch nhiÖt rÎ tiÒn h¬n. VÝ dô nh−: Hçn hîp ami¨ng víi xi m¨ng t¹o thµnh tÊm ami¨ng-xi
m¨ng çch nhiÖt cã thÓ chÞu nhiÖt ®é tíi 4500C, cã hÖ sè dÉn nhiÖt ë nhiÖt ®é 500C lµ 0,0875
W/m0C. Dïng hçn hîp 85% ®«l«mit (gåm MgCO3 vµ CaCO3) víi 15% ami¨ng ®Ó t¹o thµnh
x«vªlit, cã thÓ chÞu ®−îc nhiÖt ®é tíi 4500C. X«vªlit th−êng ®−îc ®óc thµnh tõng èng ®Ó çch
nhiÖt èng dÉn. HÖ sè dÉn nhiÖt ë nhiÖt ®é 1000C lµ 0,093 W/m0C.
§Ó chÕ t¹o çc lo¹i vËt liÖu çch nhiÖt cã ®é xèp cao h¬n, nhÑ h¬n, cã thÓ ng−êi ta ¸p
dông ph−¬ng ph¸p t¹o xèp b»ng nh÷ng vËt liÖu t¹o bät nh− chÕ t¹o bª t«ng xèp hoÆc trén mïn c−a
víi ®iat«mit ®óc thµnh g¹ch, khi nung th× mïn c−a bÞ ch¸y sÏ t¹o nªn çc lç hæng, hoÆc cho tréng
bét thuû tinh víi bét than, khi nung than sÏ bèc khÝ t¹o nªn vËt liÖu xèp.
10.1.2.3. CÊu t¹o t−êng lß

Tuú thuéc vµo lo¹i lß h¬i, t−êng lß cã thÓ lµ t−êng nÆng, t−êng nhÑ hoÆc t−êng treo trªn
èng.
213
H×nh 10.6. CÊu t¹o t−êng buång löa.
* T−êng nÆng: T−êng nÆng th−êng dïng cho çc lß h¬i nhá hoÆc çc cuèn tr−íc cña lß ghi
xÝch. Çc lß nhá kh«ng cã dµn èng sinh h¬i, t−êng tiÕp xóc trùc tiÕp víi ngän löa nªn t−êng ph¶i
chÞu nhiÖt ®é rÊt cao, cã thÓ trªn 12000C, do ®ã t−êng kh¸ dµy vµ ®−îc ®Æt trùc tiÕp lªn mãng lß.
Líp trong cña t−êng nÆng lµ g¹ch chÞu löa sam«t cßn phÝa ngoµi lµ g¹ch th−êng. BÒ dµy líp sam«t
lµ mét viªn cßn g¹ch th−êng lµ 2 hoÆc 3 viªn. §Ó liªn kÕt hai líp g¹ch nµy ng−êi ta th−êng dïng
nh÷ng mãc s¾t hoÆc nh÷ng viªn g¹ch c«ng. §Ó ®¶m b¶o d·n në gi÷a çc t−êng vu«ng gãc, ë gãc
buång löa th−êng ®Æt çc líp v¶i hoÆc sîi ami¨ng (h×nh 10.6).
* T−êng nhÑ: T−êng nhÑ th−êng dïng cho çc lß c«ng suÊt lín cã dµn èng sinh h¬i. ë ®©y
çc dµn èng sinh h¬i ®Æt phÝa trong t−êng ®· nhËn nhiÖt nªn b¶o vÖ t−êng khái chÞu t¸c ®éng cña
nhiÖt ®é cao. Bëi vËy nhiÖt ®é mÆt trong t−êng ®· thÊp ®i nhiÒu, chiÒu dµy t−êng còng gi¶m ®i hai
lÇn do ®ã t−êng còng nhÑ h¬n nhiÒu. T−êng ®−îc chia thµnh nhiÒu phÇn theo chiÒu cao vµ ®−îc
®Æt lªn dÇm hoÆc gÝa ®ì liªn kÕt víi khung lß, mçi phÇn cao kho¶ng 1,0 ®Õn 1,5m. T−êng lß ®−îc
g¾n víi khung nhê mét sè viªn g¹ch ®Þnh h×nh ®−îc mãc víi khung b»ng mãc s¾t. CÊu t¹o nhÑ
®−îc chØ trªn h×nh 10.8
T−êng nhÑ còng cã thÓ ®−îc ®óc s½n thµnh tõng tÊm b»ng bª t«ng chÞu löa cã kÝch th−íc
2500 x 1000mm dµy 140mm, gåm hai líp, líp trong lµ bª t«ng sam«t chÞu löa dµy 80mm, líp thø
hai lµ bª t«ng ami¨ng-®iat«mit dµy 60mm. çc líp bª t«ng nµy ®−îc g¾n víi t−êng lß b»ng bu
l«ng. Ngoµi t−êng nhÑ lµ líp çch nhiÖt b¨ng b«ng kho¸ng dµy 120mm.
214
*T−êng treo: T−êng treo cã cã kh¶ n¨ng çch nhiÖt cao vµ kÝn h¬n çc lo¹i t−êng kh¸c,
chi phÝ vËt liÖu, kim lo¹i còng gi¶m ®i nªn gi¸ thµnh thÊp h¬n t−êng nhÑ. T−êng ®−îc t¹o nªn tõ
mét sè líp v÷a chÞu löa vµ çch nhiÖt g¾n trùc tiÕp trªn èng nhê çc gai hµn trªn èng. CÊu t¹o
t−êng treo ®−îc chØ trªn h×nh 10.9. ë ®©y toµn bé trong l−îng t−êng ®Æt trùc tiÕp lªn dµn èng.
Lo¹i t−êng nµy cã −u ®iÓm lµ rÊt thuËn lîi khi l¾p khèi. Th«ng th−êng t−êng treo gåm líp cr«mit
chÞu löa dµy kho¶ng 40mm, líp bª t«ng nhÑ çch nhiÖt dµy kho¶ng 50mm vµ líp çh nhiÖt b»ng
x«velit kho¶ng 50mm. Gi÷a çc líp cã líp l−íi m¨t ço ®Ó dÝnh kÕt, ngoµi cïng lµ líp v÷a chèng
lätami¨ng, ®Êt sÐt, h¾c Ýn vµ dÇu kho¸ng. Çc líp nµy ®−îc g¾n víi èng b»ng bu l«ng.
10.1.3. Dµn èng buång löa vµ bao h¬i
10.1.3.1. Dµn èng buång löa

Dµn èng buång löa cßn gäi lµ èng sinh h¬i hay èng lªn. Çc èng lªn lµ nh÷ng èng thÐp chôi
nhiÖt cã ®−êng kÝnh tõ 40 ®Õn 63 mm ®−îc ®Æt ngay phÝa trong t−êng buång löa. N−íc trong èng
sÏ nhËn nhiÖt trùc tiÕp tõ ngän löa, biÕn thµnh h¬i chuyÓn ®éng lªn phÝa trªn (cßn ®−îc gäi lµ dµn
èng sinh h¬i). §Çu trªn cña èng lªn cã thÓ nèi víi èng gãp trªn hoÆc cã thÓ nèi trùc tiÕp vµo bao
h¬i, cßn ®Çu d−íi cña nã ®−îc nèi víi èng gãp d−íi.
Kho¶ng çch gi÷a çc èng lªn (gäi lµ b−íc èng s) vµ kho¶ng çch tõ èng ®Õn t−êng (®−îc
gäi lµ ®é ®Æt èng e) cã ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng b¶o vÖ t−êng buång löa khái bÞ bøc x¹ trùc tiÕp
cña ngän löa vµ khái bÞ ®ãng xØ còng nh− kh¶ n¨ng hÊp thu nhiÖt cña dµn èng. NÕu bè trÝ sÝt nhau
qu¸ th× t−êng ®−îc b¶o vÖ tèt h¬n, nh−ng ®é chiÕu s¸ng cña ngän löa ®Õn dµn èng gi¶m ®i, do ®ã
kh¶ n¨ng hÊp thô nhiÖt cña mét ®¬n vÞ diÖn tÝch bÒ mÆt chôi nhiÖt (diÖn tÝch bÒ mÆt xung quanh
èng) còng gi¶m ®i. NÕu ®Æt dµy qu¸ th× èng gãp cña dµn èng ph¶i khoan nhiÒu lç, kho¶ng çch
gi÷a çc lç gi¶m xuèng lµm cho ®é bÒn cña èng gãp gi¶m ®i. §èi víi çc lß h¬i lín, b−íc t−¬ng
®èi s/d = 1,2 - 1,4 (d lµ ®−êng kÝnh ngoµi cña èng). Dµn èng buång löa ®−îc chØ trªn h×nh 9.10.
§Ó cung cÊp n−íc tõ bao h¬i vµo dµn èng sinh h¬i th× cÇn cã çc èng xuèng. Çc èng n−íc
xuèng ®Æt phÝa ngoµi t−êng buång löa vµ ®−îc bäc çch nhiÖt (®−îc gäi lµ èng xuèng) cã ®−êng
kÝnh lín h¬n, th−êng kho¶ng tõ 125 ®Õn 175mm. Çc ®Çu d−íi cña èng lªn vµ èng xuèng ®−îc
nèi víi chung vµo èng gãp d−íi, ®Çu phÝa trªn cña èng xuèng nèi vµo bao h¬i.
215
H×nh 10.7. dµn èng sinh h¬i
10.1.3.2. Côm pheston
Côm pheston chÝnh lµ çc èng cña dµn èng sinh h¬i t−êng sau nèi lªn bao h¬i, ®o¹n ®i qua
cöa ra cña buång löa. §Ó khãi ®i ra khái buång löa vµo bé qu¸ nhiÖt qua côm pheston ®−îc dÔ
dµng th× ®o¹n èng ë ®©y cÇn ®−îc bè trÝ th−a h¬n. Muèn vËy ng−êi ta ®· t¸ch d·y èng t−êng sau ë
®o¹n nµy thµnh nhiÒu d·y (tõ 3 ®Õn 5 d·y), ë ®©y do çc èng ®−îc bè trÝ th−a h¬n nªn kh«ng cã
hiÖn t−îng ®ãng xØ.
216
Do nhiÖt ®é cña khãi ph©n bè kh«ng ®Òu theo chiÒu réng buång löa, do thµnh phÇn vµ kÝch
th−íc nhiªn liÖu kh«ng ®ång nhÊt nªn cã mét sè h¹t nhiªn liÖu kÝch th−íc nhá ®ang bÞ nãng ch¶y
bÞ thæi bay ra khái buång löa cã thÓ b¸m vµo çc bÒ mÆt èng cña bé qu¸ nhiÖt g©y hiÖn t−îng
®ãng xØ. Nhê côm pheston nhËn bít nhiÖt, nhiÖt ®é dßng khãi cã thÓ gi¶m bít 500C, ®¶m b¶o cho
nh÷ng h¹t tro nãng nguéi ®i vµ r¾n l¹i, h¹n chÕ hiÖn t−îng ®ãng xØ ë bé qu¸ nhiÖt.
10.1.3.3. Bao h¬i

Bao h¬i lµ thiÕt bÞ quan träng cña lß h¬i tuÇn hoµn, ®−îc ®Æt n»m ngang trªn ®Ønh lß, n−íc
tõ bé h©m n−íc cÊp vµo ®©y vµ tõ ®©y n−íc ®−îc cÊp ®i cho çc dµn èng cña lß, ®ång thêi ë ®©y
h¬i b·o hoµ ®−îc t¸ch ra khái hçn hîp h¬i n−íc råi ®i sang bé qu¸ nhiÖt.
Dµn èng buång löa, côm pheston cña lß cã thÓ ®−îc nèi trùc tiÕp víi bao h¬i. Tuy nhiªn
®Ó gi¶m bít sè lç khoÐt trªn bao h¬i nh»m t¨ng ®é bÒn cho bao h¬i th× cã thÓ nèi çc èng lªn vµo
çc èng gãp trung gian, rèi nèi èng gãp víi bao h¬i b»ng mét sè èng dÉn h¬i. N−íc cÊp tõ bé h©m
n−íc ®−îc ®−a vµo bao h¬i, tõ bao h¬i n−íc ®−îc ®i xuèng theo çc èng n−íc xuèng, qua çc èng
gãp d−íi ®i vµo toµn bé dµn èng buång löa, t¹i ®©y n−íc nhËn nhiÖt biÕn thµnh h¬i. Dßng hçn hîp
h¬i vµ n−íc sinh ra trong çc èng sinh h¬i sÏ ®i vµo bao h¬i vµ h¬i ®−îc ph©n ly ra khái n−íc råi
sang bé qu¸ nhiÖt
§Ó ®¶m b¶o chiÒu cao khoang h¬i, ®−êng kÝnh hîp lý cña bao h¬i th−êng kho¶ng 1,4 ®Õn
1,6 m.
H×nh 10.8. Bao h¬i
10.2. Çc lo¹i van vµ b¬m n−íc cÊp
10.2.1. Çc lo¹i van

Van lµ mét thiÕt bÞ dïng ®Ó ®ãng vµ c¾t mét thiÕt bÞ khái sù liªn th«ng víi thiÕt bÞ kh¸c
hoÆc víi hÖ thèng. Van ph¶i ®¶m b¶o cã trë lùc nhá khi më cho dßng m«i chÊt ®i qua vµ kÝn hoµn
toµn khi ®ãng.
Ph©n lo¹i: Theo nguyªn t¾c lµm viÖc, ng−êi ta ph©n thµnh van khãa, van ®iÒu chØnh, van b¶o
vÖ. Çc lo¹i van khãa, van ®iÒu chØnh cã thÓ thao t¸c b»ng tay hoÆc truyÒn ®éng b»ng khÝ nÐn,
thñy lùc hoÆc b»ng ®iÖn. Çc lo¹i van b¶o vÖ (van 1 chiÒu, van an toµn) ®ãng më hoµn toµn tù
®éng theo t¸c ®éng cña m«i chÊt ®i qua nã.
Trong thùc tÕ chØ cã van van khãa vµ van b¶o vÖ lµ yªu cÇu cã ®é kÝn cao, cßn van ®iÒu
chØnh th× kh«ng cÇn thiÕt ph¶i kÝn tuyÖt ®èi.
Van ®−îc tiªu chuÈn ho¸ theo ®−êng kÝnh qui −íc vµ ¸p suÊt qui −íc
10.2.1.1. Van khãa

NhiÖm vô cña van khãa lµ ®ãng hoÆc c¾t dßng m«i chÊt kh«ng cho dßng ch¶y qua. Çc lo¹i
van khãa ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 10.10 gåm van ®Üa, van cöa, van vßi n−íc.
217
H×nh 10.10. çc lo¹i van khãa
a-van ®Üa; b-van cöa; c-van vßi n−íc
Van ®Üa cã trë lùc kh¸ lín, khi van cµng lín th× lç cµng lín vµ sù tiÕp xóc gi÷a ®Üa vµ lç l¹i
cµng khã khÝt nª khã ®¶m b¶o ®ãng kÝn tuyÖt ®èi. Bëi vËy van ®Üa chØ chÕ t¹o ®Õn ®−êng kÝnh
150-200mm.
Van cöa ®−îc sö dông kh¸ phæ biÕn v× cã trë lùc nhá, vÒ cÊu t¹o cã thÓ chia thµnh hai lo¹i:
lo¹i cöa h×nh nªm vµ cöa ph¼ng, trong ®ã lo¹i h×nh nªm ®−îc dïng nhiÒu h¬n v× dÔ kÝn h¬n.
10.2.1.2. Van ®iÒu chØnh
Van ®iÒu chØnh

dïng ®Ó ®iÒu chØnh l−u
l−îng, ¸p suÊt cña dßng
n−íc vµ ®Ó tiÕt l−u h¬i qu¸
nhiÖt.
Nguyªn t¾c lµm viÖc
cña van ®iÒu chØnh lµ thay
®æi ®é më cöa van ®Ó thay
®æi tiÕt diÖn m«i chÊt ®i
qua ®ã nªn ®iÒu chØnh
®−îc ¸p suÊt, l−u l−îng
cña m«i chÊt. Trªn h×nh
10.11 biÓu diÔn van ®iÒu
chØnh b»ng tay, h×nh 10.12
biÓu diÔn van ®iÒu chØnh
b»ng ®éng c¬ ®iÖn.
10.2.1.3 Van b¶o vÖ

van b¶o vÖ lµ van tù
®éng t¸c ®éng nªn kh«ng
cã tay quay. Van b¶o vÖ
gåm hai lo¹i: van mét H×nh 10.11. Van ®iÒu chØnh b»ng tay
chiÒu vµ van an toµn.
218
* Van mét chiÒu: Van mét chiÒu lµ van chØ cho m«i chÊt chuyÓn ®éng theo mét chiÒu nhÊt
®Þnh, van sÏ tù ®éng ®ãng l¹i khi dßng m«i chÊt chuyÓn ®éng ng−îc l¹i. Van mét chiÒu gåm van
lß xo; van tù träng, ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 10.13.
Van mét chiÒu th−êng ®−îc l¾p trªn ®−êng n−íc cÊp vµo lß, phÝa ®Çu ®Èy cña b¬m, tr−íc
van chÆn nh»m b¶o vÖ b¬m khái bÞ dßng h¬i hoÆc n−íc nãng ph¸ ho¹i khi ®ãng, c¾t b¬m, hoÆc
®−îc l¾p trªn ®−êng nèi liªn th«ng çc lß ®Ó t¸ch biÖt çc lß h¬i khi cÇn thiÕt.
* Van an toµn: Van an toµn cã t¸c dông khèng chÕ ¸p suÊt lµm viÖc cña m«i chÊt kh«ng
v−ît qu¸ trÞ sè cho phÐp, nh»m b¶o vÖ cho thiÕt bÞ lµm viÖc an toµn vµ l©u dµi.
TÊt c¶ nh÷ng thiÕt bÞ cã ¸p suÊt lín h¬n 0,7 kG/cm2 ®Òu b¾t buéc ph¶i l¾p ®Æt van an toµn.
Van an toµn cã 3 lo¹i, van an toµn kiÓu lß xo, kiÓu ®ßn bÈy (qu¶ t¹) vµ kiÓu xung l−îng. Çc
lo¹i van an toµn ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 10.14; 10.15 vµ 10.16.
ë lo¹i van an toµn kiÓu lß xo vµ kiÓu ®ßn bÈy, ¸p suÊt t¸c ®éng cña van sÏ ®−îc ®iÒu chØnh
c©n b»ng víi lùc nÐn cña lß xo hoÆc søc ®Ì cña hÖ thèng ®ßn bÈy. Do ¸p suÊt giíi h¹n cho phÐp
cña lß kh«ng lín h¬n ¸p suÊt lµm viÖc ®Þnh møc cña lß nhiÒu nªn lùc ®Ì cña lß xo lªn ®Üa van
t−¬ng ®èi bÐ, do ®ã van khã kÝn. Ngoµi ra do tiÕt diÖn lç tho¸t h¬i bÐ nªn kh¶ n¨ng tho¸t m«i chÊt
chËm, ¸p suÊt cña lß gi¶m t−¬ng ®èi chËm. ChÝnh v× vËy chóng chØ ®−îc sö dông ë çc lß h¬i cã
¸p suÊt võa vµ nhá (d−íi 4Mpa).
219
H×nh 10.12. Van ®iÒu chØnh b»ng ®éng c¬ ®iÖn
a) b)
H×nh 10.13. van mét chiÒu
a-van lß xo; b-van tù träng
Van an toµn kiÓu ®ßn bÈy cã −u ®iÓm lµ lµm viÖc æn ®Þnh, ®iÒu chØnh van ®¬n gi¶n, nh−ng
cång kÒnh, ®−îc dïng chñ yÕu ë çc lß h¬i ¸p suÊt trung b×nh (d−íi 4Mpa).
220
Hinh 10.14. van an toµn:
a) kiÓu ®ßn bÈy; b) kiÓu lß xo; c) kiÓu xung l−îng.
Lo¹i van lß xo cã cÊu t¹o ®¬n gi¶n, gän nhÑ, nh−ng khã ®iÒu chØnh, ®−îc dïng chñ yÕu ë
çc lß h¬i ¸p suÊt thÊp (d−íi 2Mpa), s¶n l−îng nhá.
Van xung l−îng: §èi víi nh÷ng lß cã ¸p suÊt tõ 4Mpa trë lªn th−êng sö dông van an toµn
kiÓu xung l−îng. Van an toµn kiÓu xung l−îng ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 10.16. Van xung l−îng lµ
mét tæ hîp hai van, van chÝnh vµ van xung l−îng tÝn hiÖu. Nguyªn lý lµm viÖc nh− sau: B×nh
th−êng ®Üa cña van chÝnh ®−îc Ðp b»ng ¸p lùc h¬i phÝa tr−íc ®Üa van. ¸p lø nµy lín h¬n lùc nÐn
cña lß xo sau ®Üa rÊt nhiÒu nªn van rÊt kÝn. Khi ¸p suÊt h¬i v−ît qu¸ trÞ sè cho phÐp th× van xung
l−îng tÝn hiÖu sÏ më ra, phÇn h¬i tho¸t cña nã sÏ ®−îc ®−a tíi phÝa sau ®Üa cña van chÝnh ®Ó c©n
b»ng víi ¸p lùc ®Èy cña h¬i phÝa tr−íc ®Üa van chÝnh, do ®ã ¸p lùc tr−íc vµ sau van chÝnh c©n
b»ng nhau, khi ®ã d−íi t¸c dông cña lùc ®Èy lß xo nªn ®Üa van chÝnh sÏ më ra cho h¬i tho¸t ra
ngoµi. V× van cã tiÕt diÖn lç tho¸t h¬i lín nªn h¬i tho¸t ra rÊt nhanh.
VÞ trÝ ®Æt van an toµn: Trong lß h¬i, van an toµn ®−îc ®Æt ë vÞ trÝ cao nhÊt khoang h¬i cña
bao h¬i, ë çc èng gãp cña bé qu¸ nhiÖt, cña bé h©m n−íc, èng gãp h¬i chung.
Trong çc thiÕt bÞ kh¸c, van an toµn ®−îc ®Æt ë vÞ trÝ cao nhÊt cña thiÕt bÞ. Trong bé h©m
n−íc b»ng gang, ng−êi ta ®Æt van an toµn ë èng gãp tr−íc (phÝa vµo cña n−íc).
Sè l−îng vµ kÝch th−íc van an toµn: Mçi lß h¬i ph¶i ®Æt Ýt nhÊt lµ hai van an toµn ë khoang
h¬i, trõ mét sè lß h¬i nhá cã thÓ l¾p mét van.
ë nh÷ng lß h¬i ®Æt 2 van an toµn th× trong ®ã cã mét van lµm viÖc cßn mét van kiÓm tra, 2
van nµy sÏ ®−îc ®iÒu chØnh ®Ó tù më ë ¸p suÊt lµm viÖc vµ ¸p suÊt kiÓm tra.
¸p suÊt t¸c ®éng cña çc van an toµn ®−îc ®iÒu chØnh b»ng lùc Ðp cña lß xo hoÆc søc ®Ì cña
221
®ßn bÈy theo b¶ng sau:
B¶ng 10.1. Çc gi¸ trÞ ¸p suÊt t¹i ®ã çc van an toµn b¾t ®Çu më.
¸p suÊt lµm viÖc p, MN/m2 ¸p suÊt më van an toµn
Van kiÓm tra Van lµm viÖc
ë bao h¬i, khi p < 1,28 p + 0,02 p + 0,03
1,28 < p < 3,93 1,03.p 1,05. p
p > 1,93 1,05. p 1,08. p
ë bé qu¸ nhiÖt, khi p < 1,28 p + 0,02 p + 0,02
p > 1,28 1,02. p 1,02. p
1,25. p 1,25. p
ë èng gãp vµo cña bé h©m n−íc
1,10. p 1,10. p
ë èng gãp ra cña bé h©m n−íc
Cã thÓ x¸c ®Þnh kÝch th−íc cña van an toµn tõ c«ng thøc sau ®©y:
D
n.d.h = A (10-1)
p
n: sè l−îng van an toµn.
d: ®−êng kÝnh trong cña lç van (cm), ®−êng kÝnh nµy kh«ng ®−îc nhá h¬n 25mm vµ
kh«ng lín h¬n 125mm.
d d
h: chiÒu cao n©ng lªn cña van, cã 2 lo¹i: h = vµ h =
20 4
d d
h= ®èi víi lo¹i van kh«ng n©ng lªn hoµn toµn, h = ®èi víi lo¹i van n©ng lªn hoµn
20 4
toµn.
A: hÖ sè tïy thuéc vµo van n©ng lªn hoµn toµn hay kh«ng hoµn toµn. víi van n©ng lªn
kh«ng hoµn toµn: A=0,0075, víi van n©ng lªn hoµn toµn A=0,0150
D: s¶n l−îng h¬i cña lß (kg/h).
p: ¸p suÊt tuyÖt ®èi cña h¬i (N/m2).
§−êng kÝnh d cña lç van th−êng lµ: 25, 32,40,50,60,75mm.
10.3. ¸p kÕ vµ èng thuû
10.3.1. ¸p kÕ
¸p kÕ lµ thiÕt bÞ ®Ó ®o ¸p suÊt cña h¬i vµ n−íc trong lß h¬i.

¸p kÕ ®−îc ®Æt ë vÞ trÝ cao nhÊt cña thiÕt bÞ. Trªn ®−êng nèi tõ bao h¬i ra ¸p kÕ ph¶i ®Æt van
3 ng¶ cã èng xi ph«ng. Trong èng xi ph«ng cã chøa n−íc hoÆc kh«ng khÝ ®Ó b¶o vÖ ®ång hå khái
bÞ m«i chÊt ph¸ háng. ë ng· thø ba cña van sÏ nèi ®ång hå mÉu ®Ó kiÓm tra ®é chÝnh x¸c cña
®ång hå ®ang dïng, kiÓm tra xem ®ång hå cã lµm viÖc kh«ng. H×nh 10.17 biÓu diÔn van 3 ng·.
Trªn mÆt ¸p kÕ cã thang chia ®é, thang chia ®é cña ®ång hå ®−îc chän theo ¸p suÊt lµm
viÖc cña lß. Th«ng th−êng chän gi¸ trÞ lín nhÊt cña thang chia ®é b»ng 1,5 lÇn ¸p suÊt lµm viÖc
222
cña lß.
Víi çc thiÕt bÞ ¸p lùc, ®−êng kÝnh mÆt ®ång hå nhá nhÊt lµ 110mm.
L¾p ®Æt ®ång hå: NÕu ¸p kÕ ë ngang tÇm m¨t th× ®−îc ®Æt th¼ng ®øng. NÕu ¸p kÕ ë trªn tÇm
m¾t, xa kho¶ng 2m th× ph¶i ®Æt nghiªng kho¶ng 300.
H×nh 10.17. van 3 ng·
4.6.4.1. B¬m n−íc cÊp
* NhiÖm vô cña b¬m n−íc cÊp: b¬m n−íc cÊp cã nhiÖm vô cÊp n−íc cho lß trong qu¸
tr×nh lß lµm viÖc. Mçi lß h¬i th−êng yªu cÇu ph¶i cã Ýt nhÊt 2 b¬m n−íc cÊp. Riªng ®èi víi nh÷ng
lß c«ng suÊt nhá h¬n 500kg/h cã thÓ cho phÐp dïng 1 b¬m.
* CÊu t¹o b¬m cÊp: cã 2 lo¹i b¬m cÊp, b¬m piston vµ b¬m ly t©m .
+ B¬m pit t«ng: B¬m piston th−êng cã ¸p suÊt cao nh−ng s¶n l−îng kh«ng lín nªn th−êng
dïng cho çc lß h¬i nhá. Trong çc xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp, ë çc lß h¬i nhá th−êng dïng b¬m pit
t«ng ch¹y b»ng h¬i lµm b¬m gi÷ tr÷ phßng khi mÊt ®iÖn.
+ B¬m ly t©m: Çc lß h¬i cña nhµ m¸y ®iÖn th−êng lµm viÖc ë ¸p suÊt cao nªn ph¶i dïng
b¬m ly t©m nhiÒu cÊp (nhiÒu l¸t), mçi mét cÊp gåm mét d·y çnh ®éng vµ mét d·y çnh tÜnh, sè
l−îng cÊp tïy thuéc vµo ¸p suÊt cña lß. Khi chän b¬m ph¶i l−u ý, ¸p suÊt b¬m ph¶i lín h¬n ¸p
suÊt m«i chÊt trong bao h¬i ë møc cã thÓ kh¾c phôc ®−îc trë lùc ®−êng èng dÉn tõ b¬m ®Õn bao
h¬i. CÊu t¹o cña b¬m ly t©m ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 10.18.
H×nh 10.18.
B¬m ly t©m.
a) b¬m mét cÊp;
1-cæ vµo,
2-Çnh ®éng,
3-vá,
4-miÖng ra,
b) b¬m nhiÒu
cÊp
1, 2, 3, 4. çc
tÇng çnh
®éng
223
Çc çnh ®éng ®−îc ®−îc g¾n trªn rotor cña b¬m, cßn tÊt c¶ çc çnh tÜnh g¾n trªn th©n
b¬m gäi lµ stato. Khi lµm viÖc, trôc cña b¬m quay tøc lµ çc çnh ®éng quay, nÐn n−íc trong b¬m
lµm cho ¸p suÊt t¨ng dÇn tõ ®Çu vµo tíi ®Çu ra.
B¬m ®−îc cã thÓ ®−îc dÉn ®éng b»ng ®éng c¬ ®iÖn hoÆc tuèc bin h¬i. §èi víi çc b¬m cã
c«ng suÊt lín cña çc nhµ m¸y ®iÖn th−êng ®−îc dÉn ®éng b»ng tuabin h¬i.
Th«ng sè quan träng cña b¬m lµ: cét ¸p ®Çu ®Èy, ®Çu hót vµ l−u l−îng b¬m.
10.3.2. èng thñy
10.3.2.1. NhiÖm vô èng thñy

èng thñy lµ mét thiÕt bÞ rÊt quan träng cña lß h¬i, dïng ®Ó theo dâi møc n−íc trong lß h¬i.
èng thñy ®−îc nèi víi lß h¬i theo nguyªn t¾c b×nh th«ng nhau, mét ®Çu cña èng thñy ®−îc nèi
víi khoang h¬i, mét ®Çu ®−îc nèi víi khoang n−íc, ®−îc nèi sao cho møc n−íc cña lß n»m gi÷a
èng thñy.
Víi lß h¬i èng löa ®øng, qui ®Þnh møc n−íc trong qu¸ tr×nh lß lµm viÖc lu«n ngËp 2/3-3/4
èng löa. Víi lß h¬i èng löa n»m ngang, qui ®Þnh møc n−íc trong lß cao h¬n èng löa trªn cïng lµ
10cm. §èi víi lß bao h¬i th× møc n−íc lµ gi÷a bao h¬i.
10.3.2.2. Çc lo¹i èng thñy
Th−êng cã hai lo¹i èng thñy: èng thñy s¸ng vµ èng thñy tèi.
* èng thñy s¸ng: èng thñy s¸ng cho phÐp nh×n thÊy møc n−íc qua èng thñy tinh nÕu lµ èng
thñy trßn, hoÆc qua tÊm thñy tinh nÕu lµ èng thñy dÑt. ë ®©y èng hoÆc tÊm thñy tinh ®Òu lµ thñy
tinh chÞu nhiÖt.
èng thñy tinh cña èng thñy trßn chÞu lùc kÐm dÔ bÞ vì, do ®ã th−êng ®−îc dïng cho çc lß
h¬i cã ¸p suÊt thÊp, nhiÖt ®é n−íc nhá h¬n 2500C. ë çc lß ¸p suÊt cao, ng−êi ta th−êng dïng èng
thñy dÑt. CÊu t¹o çc lo¹i èng thñy ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 10.20 vµ 10.21.
224
H×nh 10.20. èng thñy trßn.
H×nh 10.19. èng thñy dÑt.
1. èng thñy tinh; 5-hép kim lo¹i;
1-tÊm thñy tinh; 2-hép kim lo¹i;
2, 3, 4 van nèi èng thñy víi lß;
Theo qui ph¹m an toµn lß h¬i th× mçi lß h¬i ph¶i cã Ýt nhÊt lµ 2 èng thñy ®Æt ®éc lËp víi
nhau.
* èng thñy tèi: §èi víi nh÷ng lß h¬i nhá, diÖn tÝch bÒ mÆt ®èt nhá h¬n 100m2, cã thÓ cho
phÐp thay thÕ mét èng thñy s¸ng b»ng mét èng thñy tèi. èng thñy tèi th−êng gåm 3 van ®−îc nèi
ë møc n−íc cao nhÊt, trung b×nh vµ thÊp nhÊt cña lß. §èi víi lo¹i nµy, khi cÇn kiÓm tra n−íc ë
møc nµo th× më van ®ã.
§Ó cã thÓ tõ phßng ®iÒu khiÓn trung t©m theo dâi ®−îc møc n−íc ë bao h¬i trªn cao, ng−êi
ta dïng èng thñy d−íi (èng thñy kÐo dµi). H×nh 10.22 biÓu diÔn èng thñy d−íi cña lß h¬i.
H×nh 10.21. èng thñy d−íi
10.4. HÖ thèng th«ng giã
10.4.1. NhiÖm vô cña hÖ thèng th«ng giã
HÖ thèng th«ng giã cã nhiÖm vô võa cung cÊp ®Çy ®ñ kh«ng khÝ ®Ó ®èt ch¸y hoµn toµn
nhiªn liÖu, ®ång thêi th¶i khãi ra khái lß ®Ó lß lµm viÖc liªn tôc vµ æn ®Þnh.
§Ó thùc hiÖn nhiÖm vô ®ã cã thÓ dïng ba lo¹i thiÕt bÞ: èng khãi, qu¹t cÊp giã vµ qu¹t hót
khãi. Tuú thuéc vµo c«ng suÊt lß h¬i (trë lùc cña hÖ thèng) ta cã thÓ dïng mét, hai hay c¶ ba lo¹i
thiÕt bÞ trªn.
225
§èi víi çc lß h¬i nhá, cã kÕt cÊu ®¬n gi¶n, ®èt than ®¸ hay gç, trë lùc cña ®−êng cÊp
kh«ng khÝ vµo vµ th¶i khãi ra còng rÊt nhá nªn cã thÓ th«ng giã tù nhiªn b»ng lùc tù hót cña èng
khãi. Khi ®ã chiÒu cao èng khãi t¹o nªn lùc hót ®ñ kh¾c phôc ®−îc trë lùc cña ®−êng giã vµ
®−êng khãi ®Ó hót khãi ra khái lß.
§èi víi çc lß h¬i ghi thñ c«ng, kh«ng cã bÒ mÆt ®èt phÇn ®u«i, trë lùc cña ®−êng cÊp
kh«ng khÝ vµo vµ th¶i khãi ra còng kh«ng lín l¾m nªn chØ cÇn qu¹t giã thæi kh«ng khÝ vµo cÊp cho
qu¸ tr×nh ch¸y nhiªn liÖu, cßn chiÒu cao cña èng khãi sÏ t¹o nªn lùc hót ®Ó hót khãi ra khái lß.
Víi çc lß h¬i lín cã bÒ mÆt ®èt phÇn ®u«i, trë lùc ®−êng cÊp kh«ng khÝ vµ th¶i khãi rÊt lín
nªn th−êng dïng c¶ qu¹t giã vµ qu¹t khãi. Qu¹t giã cã nhiÖm vô cung cÊp kh«ng khÝ cho qu¸
tr×nh ch¸y, tøc lµ cã thÓ kh¾c phôc®−îc trë lùc tõ qu¹t ®Õn miÖng phun, cßn qu¹t khãi cã nhiÖm
vô hót khãi ra khái lß tøc lµ kh¾c phôc®−îc trë lùc tõ buång löa ®Õn qu¹t. Qu¹t giã vµ qu¹t khãi
t¹o nªn hÖ thèng th«ng giã cho lß h¬i, hÖ thèng ®ã gäi lµ hÖ thèng th¨ng b»ng, lu«n t¹o cho ¸p
suÊt cña khãi tõ buång löa ®Õn khi ra khái lß nhá h¬n ¸p suÊt khÝ quyÓn mét Ýt ®Ó tr¸nh khãi ph×
ra xung quanh. Khi ®ã chiÒu cao èng khãi ®−îc tÝnh to¸n ®Ó th¶i khãi ra ngoµi ®¶m b¶o vÖ sinh
m«i tr−êng.
10.4.2. Trë lùc cña hÖ thèng th«ng giã
Trë lùc cña hÖ thèng th«ng giã gåm: trë lùc ma s¸t däc kªnh dÉn, trë lùc côc bé khi thay
®æi tiÕt diÖn hoÆc chuyÓn h−íng dßng ch¶y, trë lùc khi ®i qua côm èng hay thiÕt bÞ, trë lùc thuû
tÜnh vµ trë lùc gia tèc.
Khi m«i chÊt ®i trong kªnh dÉn rçng th× çc trë lùc cã thÓ ®−îc tÝnh riªng rÏ, cßn khi ®i
qua côm èng, thiÕt bÞ khö bôi . . . th× cã thÓ tÝnh gép vµi lo¹i trë lùc víi nhau.
10.4.2.1. Trë lùc ma s¸t: Trë lùc ma s¸t lµ trë lùc g©y nªn bëi lùc ma s¸t gi÷a dßng vµ bÒ mÆt
v¸ch.
Trong lß h¬i dßng khãi vµ kh«ng khÝ lµ dßng kh«ng ®¼ng nhiÖt nªn trë lùc ma s¸t ®−îc
tÝnh:
0,583
l ω2 ⎛ T ⎞
∆h ms = λ ms ρ ⎜ ⎟ , Pa (10-1)
d td 2 ⎝ Tv ⎠
Trong ®ã:
λms lµ hÖ sè ma s¸t cña bÒ mÆt v¸ch
l lµ chiÒu dµi kªnh dÉn, m,
dtd lµ ®−êng kÝnh t−¬ng ®−¬ng cña kªnh dÉn, m,
ρ lµ khãi l−îng riªng cña dßng lÊy theo ¸p suÊt vµ nhiÖt ®é trung b×nh cña dßng, kg/m3,
ω lµ tèc ®é dßng lÊy theo nhiÖt ®é trung b×nh t¹i tiÕt diÖn nhá nhÊt, m/s
T, Tv lµ nhiÖt ®é dßng m«i chÊt vµ nhiÖt ®é v¸ch, 0K,
HÖ sè ma s¸t cña bÒ mÆt v¸ch λms phô thuéc vµo trÞ sè R©yn«n vµ ®é nh¸m cña v¸ch, ®−îc
x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm ®èi víi çc èng nh½n bãng nh− sau:
64
Khi Re < 2000, λms = , (10-2a)
Re v
Re = 2.103 ÷ 4. 103, λms = 0,4, (10-2b)
0,3164
Re = 4.103 ÷ 105, λms = , (10-2c)
4 Re
v
226
0,857
Re > 105, λms = , (10-2d)
( lg Re v )
2,4
Trong thùc tÕ, çc kªnh dÉn, èng dÉn lu«n cã ®é nh¸m nªn th−êng dïng çc c«ng thøc vµ
hÖ sè ma s¸t thùc nghiÖm nh− sau:
k 30 0,19
Khi ≥ 7 / 8 th× λ ms = , (10-3)
d td Re k
3
d td
Trong lß h¬i, ®èi víi èng thÐp lÊy k b»ng (0,1-0,2).10-3m, víi kªnh dÉn bª t«ng hoÆc g¹ch
lÊy b»ng 2,5.10-3m, víi bé sÊy kh«ng khÝ b»ng gang cã çnh lÊy b»ng 0,85. 10-3m.
Víi ®−êng dÉn khãi mÆt trong b»ng thÐp, λms = 0,02;
Víi ®−êng dÉn khãi mÆt trong b»ng g¹ch, λms = 0,04;
Th«ng th−êng trong tÝnh to¸n nhiÖt lß h¬i trë lùc ma s¸t ®−îc tra theo çc to¸n ®å ®−îc
x©y dùng tõ c«ng thøc (10-2).
10.4.2.2. Trë lùc côc bé: Trë lùc côc bé lµ trë lùc t¹o nªn khi thay ®æi h−íng chuyÓn ®éng cña
dßng hay tiÕt diÖn dßng thay ®æi ®ét ngét (®ét thu hoÆc ®ét më).
ω2
∆h cb = ξcbρ , N/m2. (10-4)
2
ξ lµ hÖ sè trë lùc côc bé,
ρ lµ khèi l−îng riªng cña dßng lÊy theo ¸p suÊt vµ nhiÖt ®é trung b×nh, kg/m3,
ω lµ tèc ®é dßng lÊy theo tõng tr−êng hîp cô thÓ, m/s
+ Khi tiÕt diÖn thay ®æi ®ét ngét:
Khi tiÕt diÖn dßng thay ®æi ®ét ngét (®ét thu hoÆc ®ét më) th× hÖ sè trë lùc côc bé khi vµo
ξv vµ ra ξr khái mét èng riªng lÎ th× lÊy theo ®å thÞ h×nh 10.22. NÕu dßng vµo vµ ra khái mét côm
èng cã ®−êng kÝnh d (m), b−íc èng ngang s1 (m), b−íc èng däc s2 (m) th× lÊy çc hÖ sè trë lùc khi
vµo ξv vµ ra ξr theo b¶ng 10-3, trong ®ã ftb = 0,785d2/s1.s2 .
H×nh 10.22. ®å thÞ hÖ sè trë lùc vµo ξv vµ ra ξr
B¶ng 10-2. hÖ sè trë lùc vµo vµ ra khái côm èng

ftb 0,1 0,20 0,3 0,40 0,5 0,6 0,7 0,8 0.9
ξv 0,9 0,70 0,55 0,40 0,27 0,20 0,10 0,05 0,02
ξr 0,45 0,40 0,35 0,30 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05
+ Khi dßng thay ®æi h−íng: Khi dßng thay ®æi h−íng, hÖ sè trë lùc côc bé phô thuéc vµo
møc ®é uèn dßng, h×nh d¸ng vµ kÝch th−íc èng dÉn, ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:
ξ = ξ0.K.B.C (10-5)
trong ®ã: ξ0 lµ hÖ sè trë lùc côc bé gèc tra theo to¸n ®å,
K lµ hÖ sè hiÖu chØnh ®é nh¸m bÒ mÆt tra theo ®å thÞ,
B lµ hÖ sè hiÖu chØnh vÒ gãc uèn dßng tra theo ®å thÞ, gãc 900 th× B = 1,
227
C lµ hÖ sè hiÖu chØnh vÒ h×nh d¸ng tiÕt diÖn èng tra theo ®å thÞ, tiÕt diÖn trßn hoÆc
vu«ng lÊy C = 1.
H×nh 10.23. ®å thÞ hÖ sè hiÖu chØnh K
H×nh 10.24. ®å thÞ hÖ sè hiÖu chØnh B
H×nh 10.25. ®å thÞ hÖ sè hiÖu chØnh C

+ Çc trë lùc khi dßng ph©n nh¸nh hoÆc nhËp dßng, trë lùc ë miÖng ra qu¹t giã vµ vµo
qu¹t khãi, çc hép nèi bé sÊy, vßi phun, ghi, thiÕt bÞ khö bôi . . . ®−îc cho theo b¶ng hoÆc çc
to¸n ®å tuú tõng tr−êng hîp cô thÓ.
10.4.2.3. Trë lùc khi dßng ch¶y ngang qua côm èng:
Trë lùc khi dßng ch¶y vu«ng gãc ngang qua côm èng ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:
∆hcb = ∆h + ∆ht , Pa, (10-6)
Trong ®ã:
∆h lµ trë lùc côm èng phô thuéc vµo cÊu t¹o côm èng, Pa;
∆ht lµ thay ®æi ¸p lùc ®éngcña dßng do thay ®æi tèc ®é, Pa.
* Trë lùc côm èng phô thuéc vµo cÊu t¹o côm èng ®−îc tÝnh:
+ §èi víi côm èng so le:
1 + d / s2
Khi ≤ 0,5 th×
s1 / d − 1
ω2
∆h = 2,8 ( Z + 1) Re −025 ρ ,Pa; (10-7)
2
1 + d / s2
Khi 〉 0,5 th×
s1 / d − 1
1 + d / s2 ω2
∆h = 3,86 ( Z + 1) + Re −025 ρ ,Pa; (10-8)
s1 / d − 1 2
+ §èi víi côm èng song song:
n
⎛ s / d − 0,8 ⎞ ω2
∆h = 0,53 ⎜ 2 ⎟ Z Re ρ , Pa ;
m
(10-9)
⎝ s1 / d − 1 ⎠ 2
s / d − 0,8 s / d − 0,8
Sè mò n = 2,5 khi 2 ≤ 1 vµ n = 2,0 khi 2 〉1 .
s1 / d − 1 s1 / d − 1
0,138
⎡ s / d −1 ⎤
Sè mò m = 0,88. ⎢ 1 ⎥ − 1 khi s2/d ≥ 1,24;
⎣ s2 / d − 0,8 ⎦
0,138
s2 ⎡ s1 / d − 1 ⎤
vµ m = 0,88. − 1 khi s2/d < 1,24.
d /1, 24 ⎢⎣ s2 / d − 0,8 ⎥⎦
Çc gi¸ trÞ ë çc c«ng thøc tõ (10-7) ®Õn (10-9) còng cã thÓ tra ®−îc theo to¸n ®å.
Khi dßng ch¶y xiªn (kh«ng vu«ng gãc) qua côm èng th× trë lùc còng ®−îc tÝnh theo c«ng
228
thøc trªn, nh−ng tèc ®é dßng ph¶i tÝnh b»ng 1,07 tèc ®é dßng ch¶y vu«ng gãc víi èng.
10.4.2.3. Çc l−u ý khi tÝnh trë lùc cña hÖ thèng th«ng giã lß h¬i:
* §èi víi tÝnh to¸n chung:

Çc trë lùc ®−îc x¸c ®Þnh nhê çc c«ng thøc vµ to¸n ®å trªn khi tèc ®é ®−îc tÝnh ë ®iÒu
kiÖn tiªu chuÈn (nhiÖt ®é 200C vµ ¸p suÊt 0,0981Mpa vµ kh«ng cã b¸m bÈn). Do ®ã cÇn ph¶i hiÖu
chØnh thªm vÒ b¸m bÈn, vÒ khèi l−îng riªng theo nhiÖt ®é, ¸p suÊt chÊt khÝ, vÒ nèng ®é bôi trong
khãi.
* §èi víi côm èng lß:
Trë lùc cña dßng khãi chuyÓn ®éng ngang qua côm èng ®−îc tÝnh theo 10.4.2.3. Vµ chó ý
thªm trªn bÒ mÆt côm èng cã b¸m bÈn nªn khi tÝnh trë lùc ph¶i nh©n thªm hÖ sè hiÖu chØnh vÒ
b¸m bÈn kbb, x¸c ®Þnh nh− sau:
- §èi víi lß cã dµn èng ngang lÊy k = 1,05 khi ®èt khÝ, dÇu, gç vµ lÊy 1,15 khi ®èt than;
- §èi víi lß cã dµn èng n−íc ®øng lÊy k = 0,9 khi ®èt khÝ, dÇu, gç vµ lÊy 1,0 khi ®èt
than;
* §èi víi côm èng xo¾n bé qu¸ nhiªt, bé h©m n−íc:
ë ®©y khãi ®i c¾t ngang qua côm èng. HÖ sè hiÖu chØnh vÒ b¸m bÈn kbb, x¸c ®Þnh nh− sau:
- Bé qu¸ nhiÖt lÊy k = 1,3;
- Bé h©m n−íc: èng tr¬n k= 1,3; èng cã çnh k = 2.
* §èi víi bé sÊy kh«ng khÝ:
§èi víi bé sÊy kh«ng khÝ kiÓu èng th× cã c¶ trë lùc phÝa khãi vµ phÝa kh«ng khÝ. Trë lùc
phÝa khãi gåm trë lùc ma s¸t khi khãi l−u ®éng trong èng vµ trë lùc khãi vµo vµ ra khái bé sÊy
theo 10.4.2.1 vµ 10.4.2.2. Trë lùc phÝa kh«ng khÝ khi kh«ng khÝ chay ngang qua ngoµi èng sÏ cã
trë lùc dßng c¾t ngang qua côm èng vµ trë lùc çc hép nèi tÝnh theo 10.4.2.3.
§èi víi bé sÊy kh«ng khÝ kiÓu quay (håi nhiÖt), Trë lùc ma s¸t còng ®−îc tÝnh theo (10-1),
trong ®ã hÖ sè ma s¸t λ x¸c ®Þnh theo çc c«ng thøc thùc nghiÖm nh− sau:
- Lo¹i çnh roto d¹ng tÊm ph¼ng, víi Re < 1,4.103 lÊy λ = 90/Re;
víi Re ≥ 1,4.103 lÊy λ = 0,35.Re-0,25;
- Lo¹i çnh roto d¹ng tÊm l−în sãng, víi Re < 1,4.103 lÊy 33.Re-0,8;
víi Re ≥ 1,4.103 lÊy λ = 0,6.Re-0,25;
* Trë lùc côc bé cña bé khö bôi :
Trë lùc côc bé cña bé khö bôi ®−îc x¸c ®Þnh:
ω2
∆h = ξkb .ρ. , Pa; (10-10)
2
ë ®©y hÖ sè trë lùc ξkb cña bé khö bôi lÊy theo thùc tÕ, tuú thuéc tõng lo¹i thiÕt bÞ khö bôi.
* Trë lùc cña èng khãi:

Trë lùc cña èng khãi gåm trë lùc ma s¸t däc èng, trë lùc thuû tÜnh vµ trë lùc ®éng.
Trë lùc ma s¸t däc èng ®−îc tÝnh theo (10-1), tÝnh cho mét mÐt chiÒu cao èng khãi:
0,583
l ω2tb ⎛ T ⎞
∆h ok = λ ms ρ ⎜ ⎟ , Pa (10-11)
d td 2 ⎝ Tv ⎠
229
λ lµ hÖ sè ma s¸t, lÊy theo thùc nghiÖm nh− sau:
èng khãi b»ng thÐp, λms = 0,02;
èng khãi b»ng bª t«ng hay g¹ch, λms = 0,04;
Tèc ®é khãi tÝnh theo gi¸ trÞ trung b×nh, m/s:
Vk
ωtb = ,m/s. (10-12)
2830d 2tb
ë ®©y:
dtb lµ ®−êng kÝnh trung b×nh, ®−îc tÝnh:
2d1d 2
d tb = ,m
d1 + d 2
d1, d2 lµ ®−êng kÝnh ë cöa vµo vµ ra cña èng khãi.
Vk lµ thÓ tÝch khãi ®i qua èng khãi, tÝnh theo nhiÖt ®é trung b×nh.
1
t tb = t1 − ∆t.H ok , 0C (10-13)
2
t1 lµ nhiÖt ®é khãi ®i vµo èng khãi, 0C;
Hok lµ chiÒu cao èng khãi,m;
∆t lµ møc gi¶m nhiÖt ®é cña khãi theo 1m chiÒu cao èng khãi, phô thuéc vµo cÊu t¹o
èng khãi, cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc:
C 0
∆t = , C/m (10-14)
D
C lµ hÖ sè phô thuéc cÊu t¹o èng khãi ®−îc chän theo kinh nghiÖm: èng khãi b»ng
thÐp lÊy C = 0,5; èng khãi b»ng thÐp lãt g¹ch lÊy C = 0,42; èng khãi b»ng g¹ch chiÒu dµy
d−íi 0,5m lÊy C = 0,21; chiÒu dµy trªn 0,5m lÊy C = 0,105;
D lµ s¶n l−îng h¬i, kg/s.
Tèc ®é khãi ra khái èng khãi khi th«ng giã tù nhiªn th−êng lÊy trong kho¶ng tõ 6-10m/s,
kh«ng ®−îc nhá h¬n 4m/s ®Ó tr¸nh hiÖn t−îng gÝo thæi ng−îc vµo trong èng khãi. Khi th«ng giã
c−ìng bøc th× lÊy tõ 10-20m/s.
* Lùc tù hót cña èng khãi:
Lùc tù hót ®−îc t¹o nªn bëi ®é chªnh ¸p suÊt thuû tÜnh cña dßng ë miÖng ra vµ vµo èng
khãi.
Khi khãi nãng chuyÓn ®éng trong èng, do nhiÖt ®é khãi cao h¬n nhiÖt ®é kh«ng khÝ xung
quanh nªn ®· t¹o ra chªnh lÖch khèi l−îng riªng cña dßng khãi víi kh«ng khÝ bªn ngoµi. Khi
dßng khãi ®i xuèng chªnh lÖch nµy sÏ lµ lùc c¶n trë chuyÓn ®«ng, ®−îc gäi lµ trë lùc. Khi dßng
khãi ®i lªn, chªnh lÖch nµy sÏ lùc thóc ®Èy chuyÓn ®«ng, ®−îc gäi lµ lùc tù hót. §èi víi dßng khÝ
l¹nh th× ng−îc l¹i.
Lùc tù hót ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
⎛ 273 ⎞
h th = ( h 2 − h1 ) ⎜ ρ kk − ρ0 ⎟ , Pa (10-15)
⎝ 273 + t tb ⎠
10.4.3. TÝnh to¸n trë lùc cña hÖ thèng th«ng giã
10.4.3.1. Tæng trë lùc cña ®−êng khãi:
230
Tæng trë lùc cña ®−êng khãi lµ tæng trë lùc tõ miÖng vßi phun cña buång löa lß h¬i ®Õn
èng khãi.
- Tæng trë lùc cña ®−êng khãi tõ lß h¬i ®Õn èng khãi ®−îc tÝnh:
⎛ ρ 760 ⎞
∆H= ⎡⎣ ∑ ∆h l-kb (1 + µ ) + ∑ ∆h kb-ok ⎤⎦ ⎜ k ⎟ , Pa; (10-16)
⎝ 1, 293 p ⎠
Trong ®ã: ∆hl-kb , ∆hkb-ok lµ trë lùc tõ lß ®Õn khö bôi vµ tõ khö bôi ®Õn èng khãi, Pa;
ρk0 lµ khèi l−îng riªng khãi ë ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn (00C vµ 760mmHg);
p lµ ¸p suÊt kh«ng khÝ trong gian lß;
µ lµ nång ®é tro bôi trong khãi, kg/m3;
- ë ®©y cÇn l−u ý ph¶i tÝnh ®Õn lùc tù hót cña b¶n th©n buång löa. Khi buång löa lµm viÖc
víi ¸p suÊt ©m th× buång löa ph¶i ®¶m b¶o ®é ch©n kh«ng tèi thiÓu ®Ó tr¸nh ph× khãi ra ngoµi,
th«ng th−êng ë cöa ra buång löa (tr−íc pheston) cã ¸p suÊt ©m h ''bl :
h ''bl = 10 ÷ 20 Pa, (10-17)
- V× buång löa cã chiÒu cao t−¬ng ®èi, ®ång thêi nhiÖt ®é khãi trong buång löa rÊt cao nªn
chªnh lÖch ¸p suÊt thuû tÜnh trong tr−êng hîp nµy sÏ t¹o nªn lùc tù hót ∆Hth.
Khi ®ã tæng trë lùc cña ®−êng khãi dïng ®Ó chän qu¹t khãi khi th«ng giã c−ìng bøc hoÆc
tÝnh ®é cao èng khãi khi th«ng giã tù nhiªn sÏ lµ:
∆Htong = ∆H + h ''bl - ∆Hth, (10-18)
⎛ ρ 760 ⎞
∆Htong = ⎡⎣ ∑ ∆h l-kb (1 + µ ) + ∑ ∆h kb-ok ⎤⎦ ⎜ k ''
⎟ + h bl - ∑hth, (10-19)
⎝ 1, 293 p ⎠
trong ®ã ∑hth lµ tæng lùc tù hót cña ®−êng khãi ch−a kÓ èng khãi.
10.4.3.2. Tæng trë lùc cña ®−êng giã:

Tæng trë lùc cña ®−êng giã lµ tæng trë lùc tõ qu¹t giã ®Õn miÖng vßi phun còng tÝnh t−¬ng
tù nh− ®èi víi ®−êng khãi , cÇn l−u ý thªm çc ®iÓm sau ®©y:
- NÕu cã t¸i tuÇn hoµn kh«ng khÝ nãng th× cÇn tÝnh thªm trë lùc cña ®−êng t¸i tuÇn hoµn;
- Ph¶i kÓ ®Õn trë lùc líp nhiªn liÖu hay vßi phun.
ω2
Trë lùc cña vßi phun lµ: ∆h vp = ξvp .ρ. , Pa; (10-20)
2
trong ®ã:
ω lµ tèc ®é gÝo cÊp hai ra khái vßi phun;
ξvp lµ trë lùc côc bé cña vßi phun phô thuéc vµo lo¹i vßi phun.
- Ph¶i kÓ ®Õn ®é ch©n kh«ng t¹i miÖng vßi phun ®−îc t¹o ra do ®é ch©n kh«ng t¹i cöa ra
buång löa lµ h ''bl = 10 ÷ 20 Pa céng thªm lùc tù hót cña buång löa tÝnh theo chiÒu cao
tõ vßi phun lªn ®Õn cöa ra buång löa. Khi ®ã ¸p suÊt ch©n kh«ng ë ®Çu ra vßi phun lµ:
hvp = h ''bl + 0,05h, Pa.
trong ®ã h lµ ®é cao tõ vßi phun ®Õn cöa ra buång löa.
Nh− vËy tæng trë lùc ®−êng kh«ng khÝ lµ:
∆Htong = ∆Hqg-vp - hvp - ∆Hth, (10-21)
trong ®ã ∆Hth lµ tæng lùc tù hót cña ®−êng kh«ng khÝ.
231
10.4.4. TÝnh to¸n hÖ thèng th«ng giã
10.4.4.1. TÝnh hÖ thèng th«ng giã tù nhiªn

Trong th«ng giã tù nhiªn, èng khãi sÏ t¹o lùc hót kh¾c phôc tÊt c¶ çc trë lùc cña hÖ
thèng th«ng giã, do ®ã chiÒu cao vµ ®−êng kÝnh èng khãi ph¶i ®−îc tÝnh ®Ó t¹o ®−îc lùc hót vµ
th¶i ®−îc khãi ra ngoµi víi tèc ®é trªn 6m/s, ®ång thêi ®¸p øng yªu cÇu vÒ an toµn vÖ sinh m«i
tr−êng.
+ ChiÒu cao èng khãi ®−îc tÝnh tõ c«ng thøc:
Hok.g.(ρkk - ρk) = 1,2∆htg + 1,1∆hd + Hok.∆hok, Pa, (10-22)
Trong ®ã:
Hok lµ chiÒu cao èng khãi;
G = 9,81m/s2 lµ gia tèc träng tr−êng;
ρkk lµ khèi l−îng riªng cña kh«ng khÝ trong gian lß;
ρk lµ khèi l−îng riªng cña khãi ë nhiÖt ®é trung b×nh trong èng khãi;
∆htg lµ tæng trë lùc cña ®−êng kh«ng khÝ vµ khãi,
∆hd lµ trë lùc ®éng cña khãi khi thay ®æi tèc ®é vµo vµ ra;
∆hok lµ trë lùc cña 1m chiÒu cao èng khãi;
1,2 vµ 1,1 lµ hÖ sè an toµn.
1, 2∆h tg + 1,1∆h d
H ok = , m, (10-23)
g ( ρ kk − ρ k ) − ∆h ok
HiÖu chØnh theo ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt ta cã chiÒu cao cÇn thiÕt cña èng khãi:
ρ0k 760
1, 2 ∆h tg + 1,1∆h d
273 p
H ok = , m, (10-24)
⎛ 273 ⎞ p ρ0k 760
g ⎜ ρ kk − ρ k
0
⎟ − ∆h ok
⎝ 273 + t ⎠ 760 1, 293 p
ë ®©y: p lµ ¸p suÊt kh«ng khÝ trong gian lß;
ρk0 lµ khèi l−îng riªng khãi ë ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn;
+ §−êng kÝnh miÖng ra cña èng khãi ®−îc tÝnh to¸n nh»m ®¶m b¶o tèc ®é khãi ra khái
èng khãi ω2:
273 + t
Vk .
d2 = 2 273 , m, (10-25)
π.ω2
§−êng kÝnh ch©n èng khãi ®−îc lÊy: d1 = d1 nÕu èng khãi b»ng thÐp; d2 > d1 + 0,02Hok nÕu
èng khãi b»ng bª t«ng v× ph¶i ®¶m b¶o ®é c«n èng khãi kh«ng nhá h¬n 2%.
10.4.4.2. TÝnh hÖ thèng th«ng giã c−ìng bøc

§èi víi çc lß h¬i cã th«ng giã c−ìng bøc, cÇn thiÕt ph¶i tÝnh qu¹t giã vµ qu¹t khãi thÝch
hîp ®Ó kh¨ch phôc ®−îc trë lùc cña ®−êng giã vµ ®−êng khãi, cßn chiÒu cao èng khãi chØ cÇn ®¶m
b¶o ®iÒu kiÖn vÖ sinh m«i tr−êng.
* ChiÒu cao èng khãi: ChiÒu cao tèi thiÓu èng khãi ®−îc tÝnh to¸n theo tiªu chuÈn ®¶m
b¶o ®iÒu kiÖn vÖ sinh m«i tr−êng. Th«ng th−êng chän theo linh nghiÖm. Víi lß h¬i c«ng nghiÖp,
232
chiÒu cao èng khãi kh«ng d−íi 14-16m ; lÊy b»ng 30m víi lß h¬i s¶n l−îng d−íi 5t/h; lÊy 45m víi
lß h¬i tõ 5-15t/h vµ 60m víi lß h¬i tõ 15-50t/h.
* TÝnh chän qu¹t giã- qu¹t khãi
§Ó t¹o ¸p lùc t−¬ng ®èi lín th× qu¹t giã vµ qu¹t khãi th−êng dïng qu¹t ly t©m ®−îc dÉn
®éng cã thÓ b»ng ®éng c¬ ®iÖn hoÆc tuèc bin h¬i. Nguyªn lý cÊu t¹o qu¹t ly t©m ®−îc chØ ra trªn
h×nh 10.26.
H×nh 10.26. Nguyªn lý cÊu t¹o qu¹t ly t©m.

a) qu¹t ly t©m; b) qu¹t h−íng trôc.
H×nh 10.27. H×nh kh«ng gian qu¹t ly t©m.

1- ®Çu ®Èy; 2- ®Çu hót; 3- hép giã; 4- gi¸ ®ì; 5- çnh qu¹t;
6- gèi ®ì; 7- khíp nèi trôc; 8- ®éng c¬ kÐo
Çc ®Æc tÝnh kü thuËt cña qu¹t: §Æc tÝnh kü thuËt cña qu¹t lµ l−u l−îng, ¸p suÊt ®Çu hót vµ
®Çu ®Èy, c«ng suÊt.
* L−u l−îng qu¹t giã:
+ Khi kh«ng cã t¸i tuÇn hoµn kh«ng khÝ nãng:
273 + t kkl
Vg = βg1Btt ( α bl − ∆α bl − ∆α ng + ∆αs ) Vkk0 , m3/h, (10-26)
273
+ Khi cã t¸i tuÇn hoµn kh«ng khÝ nãng:
⎛ 273 + t kkl ⎞ 3
Vg = βg1Btt ( α bl − ∆α bl − ∆α ng + ∆αs ) Vkk0 ⎜ 1 + x ⎟ , m /h, (10-27)
⎝ 273 ⎠
trong ®ã:
233
β1 lµ hÖ sè an toµn, β1 = 1,1;
Btt lµ l−îng nhiªn liÖu tiªu hao tÝnh to¸n, (kg/h),
αbl lµ hÖ sè kh«ng khÝ thõa trong buång löa;
∆αbl lµ hÖ sè kh«ng khÝ lät vµo buång löa;
∆αng lµ hÖ sè kh«ng khÝ l¹nh lät vµo hÖ thèng nghiÒn than;
∆αs lµ hÖ sè kh«ng khÝ l¹nh lät vµo bé sÊy kh«ng khÝ;
V0 lµ l−îng kh«ng khÝ lÝ thuyÕt, (m3 tc/kg),
tkkl lµ nhiÖt ®é kh«ng khÝ l¹nh, (0C),
x lµ tû lÖ phÇn tr¨m kh«ng khÝ t¸i tuÇn hoµn.
* L−u l−îng qu¹t khãi

273 + t th
Vk = β k1Btt ( Vth + ∆αdk Vkk0 ) , m3/h, (10-28)
273
Vth: L−îng khãi th¶i ra khái lß, (m3 tc/kg),
tth: nhiÖt ®é khãi th¶i ra khái lß, (0C),
∆αdk: hÖ sè kh«ng khÝ l¹nh lät trong ®−êng khãi. Khi kh«ng cã thiÕt bÞ khö bôi lÊy ∆αdk =
0,02; khi cã thiÕt bÞ khö bôi b»ng ®iÖn lÊy ∆αdk = 0,2; khi cã thiÕt bÞ khö bôi b»ng ®iÖn vµ khö bôi
xyclon lÊy ∆αdk = 0,25.
* ¸p suÊt ®Çu ®Èy cña qu¹t giã:
¸p suÊt ®Çu ®Èy cña qu¹t giã ph¶i ®¶m b¶o kh¾c phôc ®−îc tæng trë lùc cña ®−êng giã
g
∆H tong ®· ®−îc tÝnh theo c«ng thøc (10-21) nh©n thªm hÖ sè an toµn b»ng βg2 = 1,1:
Hg = βg2.∆Hgtong, Pa, (10-29)
* ¸p suÊt ®Çu hót cña qu¹t khãi:
¸p suÊt ®Çu hót cña qu¹t khãi ph¶i ®¶m b¶o kh¾c phôc ®−îc tæng trë lùc cña ®−êng khãi
∆Hktong ®· ®−îc tÝnh theo c«ng thøc (10-19) nh©n thªm hÖ sè an toµn b»ng βk2 = 1,1:
Hk = βk2.∆Hktong, Pa, (10-30)
* C«ng suÊt cña qu¹t giã:
V .H
N g = 1,1. g g , Kw;
3600ηg
* C«ng suÊt cña qu¹t khãi:
V .H
N k = 1,1. k k , Kw;
3600ηk
Vg, Vk: l−u l−îng kh«ng khÝ vµ khãi cña lß,
Hg, Hk: ¸p suÊt cña ®Çu ®Èy cña qu¹t giã vµ ®Çu hót cña qu¹t khãi,
ηg, ηk: hiÖu suÊt cña qu¹t giã vµ qu¹t khãi.
234
Ch−¬ng 11. Kim lo¹i chÕ t¹o lß h¬i vµ
tÝnh søc bÒn çc chi tiÕt cña lß h¬i
11.1 §Æc ®iÓm lµm viÖc cña kim lo¹i trong lß h¬i
§iÒu kiÖn lµm viÖc cña kim lo¹i çc phÇn tö vµ chi tiÕt kh¸c nhau cña lß h¬i
rÊt kh¸c nhau. Khung lß lµm viÖc ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é kh«ng khÝ xung quanh. Kim
lo¹i èng bé sÊy kh«ng khÝ chÞu øng suÊt kh«ng ®¸ng kÓ. Çc chi tiÕt kh«ng ®−îc lµm
l¹nh nh− gi¸ treo, gi¸ ®ì, mãc gi÷ lµm viÖc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn rÊt nÆng, nhiÖt ®é
kim lo¹i çc chi tiÕt nµy cã thÓ ®Õn 800 oC. Çc èng gãp ra vµ ®Æc biÖt çc èng bé qu¸
nhiÖt cña lß h¬i cao ¸p vµ siªu cao ¸p lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn nÆng nÒ nhÊt, v× m«i
tr−êng l−u ®éng bªn trong èng cã nhiÖt ®é cao. NhiÖt ®é v¸ch vµ ¸p suÊt bªn trong lµ
çc th«ng sè ®−îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh viÖc chän m¸c thÐp.
NhiÖt ®é kim lo¹i t¨ng lªn th× kh¶ n¨ng lµm viÖc cña kim lo¹i sÏ gi¶m kh«ng
nh÷ng do gi¶m ®é bÒn mµ cßn do çc qu¸ tr×nh ¨n mßn sÏ x¶y ra m¹nh h¬n. Do cã ¨n
mßn mµ viÖc sö dông thÐp bÞ h¹n chÕ, vÝ dô thÐp cacbon cã thÓ dïng lµm bÒ mÆt ®èt
nÕu nhiÖt ®é bÒ mÆt kim lo¹i kh«ng lín h¬n 500 oC v× ë nhiÖt ®é cao h¬n thÐp sÏ gØ rÊt
m¹nh.
Khi ph©n bè nhiÖt ®é kh«ng ®Òu trong v¸ch kim lo¹i th× cã nh÷ng líp gi·n në
nhiÒu h¬n vµ cã nh÷ng líp gi·n në Ýt h¬n. Nh÷ng líp ®−îc ®èt nãng Ýt sÏ ng¨n c¶n sù
gi·n në cña nh÷ng líp ®−îc ®èt nãng nhiÒu h¬n, kÕt qu¶ lµ trong nh÷ng líp ®−îc ®èt
nãng nhiÒu h¬n sÏ xuÊt hiÖn nh÷ng øng suÊt nÐn vµ trong nh÷ng líp ®−îc ®èt nãng Ýt
h¬n sÏ sinh ra øng suÊt kÐo. Nh÷ng øng suÊt nµy t¨ng lªn khi t¨ng ®é chªnh nhiÖt ®é
trong v¸ch. §é chªnh nhiÖt ®é nµy ®−îc x¸c ®Þnh bëi chiÒu dµy v¸ch, phô t¶i nhiÖt vµ
bëi ®é dÉn nhiÖt cña kim lo¹i.
Khi dao ®éng nhiÖt ®é cã thÓ sinh ra h− háng çc chi tiÕt d−íi d¹ng nh÷ng vÕt
r¹n nÕu biªn ®é dao ®éng cña øng suÊt vµ sè chu kú ®ñ lín. HiÖn t−îng ph¸ hñy kim
lo¹i do ®èt nãng vµ lµm l¹nh lÆp ®i lÆp l¹i gäi lµ ®é mái nhiÖt. NÕu biªn ®é dao ®éng
cña øng suÊt kh«ng lín th× cã thÓ kh«ng x¶y ra sù ph¸ hñy kim lo¹i ngay c¶ khi çc
chu kú ®èt nãng vµ lµm l¹nh cã tÇn sè cao.
Trong thêi kú ®èt lß cã thÓ cã çc chu kú dao ®éng víi biªn ®é lín. MÆc dï sè
chu kú th−êng lµ nhá nh−ng khi biªn ®é lín còng cã thÓ g©y ra h− háng, do vËy chÕ
®é ®èt lß ph¶i ®−îc chän sao cho khi ®ã çc øng suÊt sinh ra do nhiÖt ®é kh«ng v−ît
ra ngoµi giíi h¹n cho phÐp.
ë nhiÖt ®é b×nh th−êng trong phßng, ®é bÒn cña kim lo¹i ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng
hai tiªu chuÈn, ®ã lµ giíi h¹n ch¶y vµ giíi h¹n bÒn.
Nh÷ng ®Æc tÝnh nµy t×m ®−îc b»ng çch kÐo mÉu (h×nh
trô) trªn çc m¸y kÐo v¹n n¨ng thÝ nghiÖm (xem h×nh
11.1).
* Giíi h¹n ch¶y σ ch lµ øng suÊt mµ ë ®ã mÉu

thÝ nghiÖm nhËn ®−îc biÕn d¹ng d− khi kh«ng t¨ng phô
t¶i
Ver. 1.0 234

Pch
σch = , N/mm2 (11-1)
F0
ë ®©y: Pch lµ phô t¶i t¸c dông lªn mÉu thÝ nghiÖm, N;
h 11.1. Gi¶n ®å øng
F0 lµ diÖn tÝch tiÕt diÖn ngang ban ®Çu cña mÉu
cña thÐp thÝ nghiÖm, mm2.
* Giíi h¹n bÒn σ b lµ øng suÊt t−¬ng øng víi
phô t¶i lín nhÊt tr−íc khi ph¸ hñy mÉu
P
σ b = b , N/mm2 (11-2)
F0
§é gi·n dµi t−¬ng ®èi vµ ®é co th¾t t−¬ng ®èi lµ nh÷ng chØ tiªu chÊt l−îng rÊt
quan träng cña kim lo¹i lß h¬i, chóng ®Æc tr−ng cho tÝnh dÎo cña kim lo¹i.
§é gi·n dµi t−¬ng ®èi δ lµ tû sè gi÷a ®é t¨ng chiÒu dµi vµ chiÒu dµi ban ®Çu
cña mÉu:
l −l ∆l
δ = 1 0 100 = 100 , % (11-3)
l0 l0
trong ®ã l0 vµ l1 lÇn l−ît lµ chiÒu dµi ban ®Çu vµ chiÒu dµi sau khi ®øt cña mÉu.
§é co th¾t t−¬ng ®èi ψ lµ tû sè gi÷a ®é gi¶m diÖn tÝch tiÕt diÖn ngang sau khi
®øt vµ diÖn tÝch tiÕt diÖn ban ®Çu cña mÉu:
F −F
ψ = 0 k 100 , % (11-4)
F0
víi Fk lµ diÖn tÝch tiÕt diÖn cña mÉu sau khi ®øt.
Mäi ®Æc tÝnh kÓ trªn thu ®−îc khi thÝ nghiÖm kim lo¹i b»ng phô t¶i tÜnh. ViÖc
x¸c ®Þnh c«ng va ®Ëp cÇn thiÕt ®Ó ph¸ hñy mÉu còng rÊt quan träng ®èi víi vËt liÖu
chÕ t¹o lß h¬i. C«ng nµy ®−îc gäi lµ ®é dai va ®Ëp ak , ®−îc x¸c ®Þnh khi thÝ nghiÖm
b»ng phô t¶i ®éng trªn m¸y thö va ®Ëp kiÓu con l¾c vµ tÝnh cho diÖn tÝch tiÕt diÖn
ngang cña mÉu.
* §é dai va ®Ëp ak ®Æc tr−ng cho ®é dai hay tÝnh gißn nhiÖt cña kim lo¹i vµ
®ång thêi lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu nh¹y bÐn nhÊt thÓ hiÖn sù tån t¹i cña çc thiÕu
sãt trong kim lo¹i (çc t¹p chÊt kh«ng ph¶i kim lo¹i, çc bät khÝ, hay chÕ ®é nhiÖt
luyÖn kh«ng ®óng, ) lµm gi¶m chÊt l−îng cña nã.
Yªu cÇu ®é dai va ®Ëp cao lµ mét trong nh÷ng yªu cÇu quan träng nhÊt ®èi víi
thÐp lß h¬i, mÆc dï ®Æc tÝnh nµy
cña thÐp kh«ng dïng trong tÝnh
to¸n søc bÒn. Çc c¬ tÝnh cña
kim lo¹i bÞ thay ®æi khi t¨ng
nhiÖt ®é (xem h×nh vÏ 11.2).
Ver. 1.0 235

H×nh 11.2.
¶nh h−ëng cña
nhiÖt ®é ®Õn c¬
tÝnh cña thÐp.
Tõ h×nh 11.2 ta thÊy giíi h¹n ch¶y gi¶m liªn tôc khi t¨ng nhiÖt ®é. Giíi h¹n
bÒn lóc ®Çu gi¶m, sau kho¶ng nhiÖt ®é 50 ÷ 100 oC th× nã b¾t ®Çu t¨ng vµ ®¹t cùc ®¹i ë
250 ÷ 300 oC, råi sau ®ã l¹i gi¶m. §é gi¶m
cµng lín nÕu kim lo¹i chÞu øng suÊt cµng l©u.
Sù gi¶m giíi h¹n ch¶y ë nhiÖt ®é cao
khi t¨ng thêi gian duy tr× phô t¶i trªn mÉu ®−îc
gäi lµ hiÖn t−îng r·o, ®ã lµ qu¸ tr×nh tÝch lòy
biÕn d¹ng dÎo d−íi t¸c dông cña phô t¶i kh«ng
®æi vµ nhiÖt ®é. §−êng cong ®iÓn h×nh cña qu¸
H×nh 11.3. Çc ®−êng cong tr×nh r·o ®èi víi
r·o cña kim lo¹i. 1-ë nhiÖt
thÐp trong
®é t1; hÖ
2-ëtäa
nhiÖt®é®é®é gi·n
t2 (t1 < t2)dµi - thêi gian ë nhiÖt ®é ®· cho cña kim lo¹i ®−îc biÓu
diÔn trong h×nh vÏ 11.3.
Ta thÊy cã ba giai ®o¹n ®Æc tr−ng, hay cßn gäi lµ ba pha r·o. Trong giai ®o¹n
mét (pha thø nhÊt), ®é gi·n dµi d− t¨ng lªn nhanh chãng. Trong pha thø hai th× biÕn
d¹ng tiÕn triÓn víi tèc ®é ®ång ®Òu. Vµ ë pha thø ba l¹i cã sù gia tèc ®é t¨ng cña biÕn
d¹ng d− vµ dÉn ®Õn ph¸ hñy kim lo¹i. Cho nªn, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn hiÖn t−îng r·o phô
thuéc chñ yÕu vµo øng suÊt, nhiÖt ®é vµ thêi gian lµm viÖc.
Theo ®é nghiªng cña ®o¹n bc ta x¸c ®Þnh ®−îc tèc ®é r·o ®ång ®Òu:
∆l
vr = , %/h (11-5)
τ
HiÖn nay ®èi víi çc chi tiÕt cña lß h¬i cho phÐp tèc ®é r·o vr = 10−5 %/h,
nghÜa lµ sau 100.000 h phôc vô chi tiÕt cã thÓ tÝch lòy biÕn d¹ng kh«ng lín h¬n 1%.
Tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖn t−îng r·o lµ ®é bÒn l©u dµi σ Dt , ®ã lµ kh¶ n¨ng
cña kim lo¹i tiÕp nhËn phô t¶i trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh mµ kh«ng bÞ ph¸ hñy.
11.2 Çc lo¹i thÐp dïng trong chÕ t¹o lß h¬i
11.2.1 Nh÷ng yªu cÇu chung ®èi víi thÐp ®Ó chÕ t¹o lß h¬i
ThÐp dïng ®Ó chÕ t¹o lß h¬i cÇn ph¶i ®¸p øng ®−îc nh÷ng yªu cÇu chung sau ®©y:
Ver. 1.0 236

- Cã ®é bÒn vµ ®é dÎo cao;
- Cã ®é æn ®Þnh cÊu tróc cao. Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc cña lß h¬i th× cÊu tróc
thÐp kh«ng ®−îc phÐp cã thay ®æi g× ®¸ng kÓ;
- Cã ®é bÒn nhiÖt cao, tøc lµ kh¶ n¨ng gi÷ nguyªn ®−îc nh÷ng ®Æc tÝnh bÒn cÇn
thiÕt khi lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn øng suÊt vµ nhiÖt ®é cao;
- Cã ®é æn ®Þnh hãa häc cao. TÝnh æn ®Þnh hãa häc lµ cÇn thiÕt ®Ó ng¨n ngõa ¨n
mßn bÒ mÆt ®èt cña lß;
- Cã hµm l−îng çc t¹p chÊt cã h¹i ë møc ®é tèi thiÓu (P, S, As, çc khÝ hßa
tan), v× chóng cã ¶nh h−ëng xÊu ®Õn tÝnh chÊt cña thÐp khi lµm viÖc l©u dµi;
- Cã tÝnh hµn tèt, kh«ng yªu cÇu dïng çc ph−¬ng ph¸p hµn vµ nhiÖt luyÖn phøc
t¹p vµ ®¾t tiÒn.
Trong thùc tÕ, thÐp cacbon, thÐp hîp kim thÊp vµ thÐp hîp kim cao ®−îc sö
dông réng r·i ®Ó chÕ t¹o çc bé phËn cña lß h¬i.
11.2.2 ThÐp cacbon
§a sè çc chi tiÕt cña lß h¬i ®−îc chÕ t¹o b»ng thÐp cacbon. Khi t¨ng hµm
l−îng cacbon (C) trong thÐp th× ®é bÒn cña nã t¨ng vµ tÝnh dÎo gi¶m xuèng. Trªn
quan ®iÓm ®é bÒn th× dïng thÐp cã hµm l−îng C cao, tuy nhiªn khi ®ã chÊt l−îng mèi
hµn nèi sÏ gi¶m v× cã sù t«i thÐp trong kh«ng khÝ khi hµn. V× thÕ hµm l−îng C trong
thÐp cacbon dïng ®Ó chÕ t¹o lß h¬i ®−îc h¹n chÕ rÊt nghiªm ngÆt, cô thÓ lµ
C ≤ 0, 25% . Ngoµi ra, trong thÐp cßn cã çc thµnh phÇn kh¸c lµ Mn, Si, S, P vµ O2.
Mangan (Mn) ®−îc ®−a vµo thÐp ®Ó khö «xy cña thÐp trong qu¸ tr×nh nÊu ch¶y
vµ nã n»m trong thÐp d−íi tr¹ng th¸i hßa tan (víi sè l−îng 0,3 ÷ 0,8% ).
Silic (Si) còng gièng nh− Mn, ®−îc ®−a vµo thÐp ®Ó lµm chÊt khö «xy. Mét
l−îng nhá Si < 0,5% cßn l¹i sau khi khö «xy ®−îc hßa tan trong ferit. Si lµm t¨ng ®é
bÒn cña thÐp nh−ng còng lµm t¨ng c¶ khuynh h−íng kÕt tinh l¹i sau khi cã biÕn d¹ng
dÎo nhá.
Photpho (P) lµ nguyªn tè kh«ng muèn cã trong thÐp v× nã lµm gi¶m ®é dai va
®Ëp ak vµ cã kh¶ n¨ng sinh ra gißn nguéi. Hµm l−îng P trong thÐp lß h¬i kh«ng ®−îc
lín h¬n 0, 045% .
L−u huúnh (S) lµ t¹p chÊt cã h¹i v× nã t¹o ®iÒu kiÖn sinh ra gißn nãng, nghÜa lµ
ph¸ hñy gißn thÐp ë nhiÖt ®é 800 ÷ 1200 oC. Trong çc thÐp lß h¬i hµm l−îng S ®−îc
h¹n chÕ ë trÞ sè 0, 03 ÷ 0, 045% .
¤xy (O2) còng nh− nit¬ (N2) vµ hydr« (H2) n»m l¹i trong thÐp do khö khÝ
kh«ng hoµn toµn. O2 trong thÐp víi mét l−îng nhá còng lµm gi¶m tÝnh chèng ¨n mßn
cña thÐp. Hµm l−îng O2 vµ N2 trong thÐp cã chÊt l−îng ≤ 0, 01% vµ hµm l−îng H2
≤ 0, 001% .
§Ó chÕ t¹o bao h¬i cña lß h¬i cã ¸p suÊt thÊp, ¸p suÊt trung b×nh vµ ¸p suÊt
n©ng cao, p < 6, 0 MPa, ta dïng thÐp cacbon cã chÊt l−îng nh·n hiÖu 15K, 20K, 25K
(cña Nga) hoÆc t−¬ng ®−¬ng. §èi víi lß h¬i cã ¸p suÊt p < 0, 08 MPa cã thÓ dïng
thÐp cacbon chÊt l−îng th−êng CT3 , nÕu nhiÖt ®é kim lo¹i kh«ng lín h¬n 120 oC. §Ó
Ver. 1.0 237

chÕ t¹o bao h¬i cña lß cao ¸p, p = 6 ÷ 12,5 MPa th× ph¶i dïng thÐp cacbon nh·n hiÖu
®Æc biÖt 22K hoÆc t−¬ng ®−¬ng.
Çc èng dÉn n−íc, dÉn h¬i vµ èng bÒ mÆt ®èt th−êng ®−îc chÕ t¹o tõ thÐp 10
vµ 20 vµ t−¬ng ®−¬ng. Khi Êy nhiÖt ®é kim lo¹i èng bÒ mÆt ®èt kh«ng ®−îc lín h¬n
500 oC, kim lo¹i èng gãp vµ èng dÉn h¬i kh«ng lín h¬n 450 oC.
11.2.3 ThÐp hîp kim thÊp vµ hîp kim cao
11.2.3.1. ThÐp hîp kim thÊp
ViÖc t¨ng nhiÖt ®é kim lo¹i ®Õn 300 ÷ 350 oC lµm gi¶m ®¸ng kÓ giíi h¹n ch¶y.
Ngoµi ra ë nhiÖt ®é > 500 oC kh«ng nh÷ng gi¶m râ rÖt søc c¶n r·o mµ còng b¾t ®Çu
«xy hãa m¹nh. Do vËy ph¶i bæ sung çc nguyªn tè hîp kim cho thÐp ®Ó t¨ng ®é bÒn
vµ tÝnh chèng gØ.
Ph¹m vi nhiÖt ®é sö dông thÐp hîp kim thÊp cho çc chi tiÕt chÝnh cña lß h¬i
®−îc nªu trong b¶ng 11.1 sau ®©y.
B¶ng 11.1. Ph¹m vi nhiÖt ®é sö dông thÐp hîp kim thÊp.

Ph¹m vi sö dông, oC
M¸c thÐp
èng gãp vµ èng dÉn h¬i Çc èng bÒ mÆt ®èt
12MoCr 540 540
15CrMo 560 565
12Cr1MoV 585 595
15Cr1Mo1V 595 −
12Cr2MoVSiB − 620
11.2.3.2. ThÐp hîp kim cao
ViÖc dïng h¬i cã thèng sè siªu cao vµ tr−íc hÕt lµ t¨ng nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt
®Õn 600 oC ®· yªu cÇu ph¶i dïng thÐp hîp kim cao cho çc tÇng cuèi vµ èng gãp ra
cña bé qu¸ nhiÖt. Çc m¸c thÐp hîp kim cao dïng trong chÕ t¹o lß h¬i cao ¸p gåm cã:
1Cr12W2MoV, 2Cr12WMoNbVB, 1Cr18Ni10Ti, 1Cr18Ni12Ti, 1Cr14Ni18W2NbB,
11.2.3.3. Çc lo¹i thÐp ®Æc biÖt
B¶ng 11.2. ThÐp dïng ®Ó chÕ t¹o gi¸ ®ì, gi¸ treo, kÑp, thiÕt bÞ thæi.
M¸c thÐp NhiÖt ®é b¾t ®Çu «xy hãa m¹nh, 0C
SiCr6 750
SiCr6Mo 750
Cr17 900
Cr28 1100
1Cr20Ni14Si2 1000
Ver. 1.0 238

Çc gi¸ treo, gi¸ ®ì, çc chi tiÕt gi÷, thiÕt bÞ thæi tro bôi lµm viÖc trong ®iÒu
kiÖn nÆng nÒ kh«ng ®−îc lµm m¸t nªn thÐp dïng ®Ó chÕ t¹o çc chi tiÕt Êy ph¶i cã tÝnh
chÞu nãng cao. Çc m¸c thÐp dïng ®Ó chÕ t¹o çc chi tiÕt gi÷ gåm cã 30CrMo,
35CrMo, 38Cr, vµ 40Cr. Nh÷ng chi tiÕt nh− gi¸ ®ì, gi¸ treo, kÑp, thiÕt bÞ thæi th−êng
®−îc chÕ t¹o b»ng çc m¸c thÐp nh− ®−îc cho trong b¶ng 11.2.
11.3 TÝnh søc bÒn cña nh÷ng chi tiÕt chÝnh cña lß h¬i
11.3.1 Ph−¬ng ph¸p tÝnh
Çc bé phËn chÞu ¸p lùc bao gåm bao h¬i, hép gãp, èng gãp, èng cña çc bÒ
mÆt truyÒn nhiÖt, mÆt sµng, èng lß, èng löa. TÝnh søc bÒn lµ ®Ó x¸c ®Þnh chiÒu dµy
v¸ch hay ¸p suÊt lµm viÖc cho phÐp trong chi tiÕt. Khi tÝnh søc bÒn thiÕt kÕ th× ta cã
thÓ biÕt tr−íc ¸p suÊt lµm viÖc, ®−êng kÝnh vµ cÊu t¹o cña chi tiÕt. Do ®ã cÇn chän kim
lo¹i vµ øng suÊt cho phÐp cña kim lo¹i øng víi ®iÒu kiÖn lµm viÖc ®· cho. ë ®©y ph¶i
x¸c ®Þnh chiÒu dµy v¸ch.
Khi tÝnh kiÓm tra søc bÒn th× cho biÕt: ®−êng kÝnh vµ cÊu t¹o cña chi tiÕt, chiÒu
dµy v¸ch, kim lo¹i vµ øng suÊt cho phÐp cña nã. CÇn ph¶i x¸c ®Þnh ¸p suÊt lµm viÖc
cho phÐp trong chi tiÕt.
Yªu cÇu nhÊt thiÕt ®èi víi lß h¬i lµ ®¹t ®é an toµn tèi ®a khi tiªu hao kim lo¹i
lµ tèi thiÓu. ë ®©y tån t¹i hai ph−¬ng ph¸p tÝnh søc bÒn çc chi tiÕt cña lß h¬i lµ
ph−¬ng ph¸p øng suÊt giíi h¹n vµ ph−¬ng ph¸p phô t¶i giíi h¹n. Çc nhµ khoa häc ®·
®i ®Õn kÕt luËn lµ tÝnh søc bÒn theo phô t¶i giíi h¹n sÏ kinh tÕ h¬n, v× ®èi víi mét chi
tiÕt cã thÓ cho phÐp mang phô t¶i lín h¬n phô t¶i øng víi øng suÊt giíi h¹n. Trong çc
tiªu chuÈn tÝnh to¸n ng−êi ta dïng ph−¬ng ph¸p phô t¶i giíi h¹n ®Ó tÝnh søc bÒn çc
chi tiÕt lß h¬i.
11.3.1.1. Chän øng suÊt cho phÐp
Tr−íc khi tÝnh søc bÒn ph¶i x¸c ®Þnh øng suÊt cho phÐp ®èi víi vËt liÖu ®· cho
vµ nhiÖt ®é tÝnh cña tõng chi tiÕt. øng suÊt cho phÐp ®−îc x¸c ®Þnh dùa vµo nhiÖt ®é
tÝnh to¸n cña v¸ch (nhiÖt ®é kim lo¹i) vµ m¸c thÐp.
TÝnh søc bÒn çc chi tiÕt lß h¬i theo øng suÊt cho phÐp sau:
σ cp = ησ cp* , (11-6)
trong ®ã: η lµ hÖ sè kÓ ®Õn ®Æc ®iÓm cÊu t¹o vµ vËn hµnh cña chi tiÕt; σ cp* lµ øng suÊt
cho phÐp ®Þnh møc, lÊy theo b¶ng. NÕu nh− thÐp sö dông mµ kh«ng cã nh÷ng sè liÖu
vÒ σ cp* th× nã ®−îc lÊy b»ng gi¸ trÞ nhá nhÊt trong ba gi¸ trÞ sau ®©y:
σ bt σ cht σ Dt
σ cp* ≤ ; σ cp* ≤ ; σ cp* ≤
, (11-7)
2, 6 1,5 1,5
ë ®©y: σ bt , σ cht , σ Dt lµ nh÷ng gi¸ trÞ ®−îc b¶o ®¶m ë nhiÖt ®é lµm viÖc t cña v¸ch.
11.3.1.2. NhiÖt ®é tÝnh to¸n cña v¸ch
Ver. 1.0 239

NhiÖt ®é tÝnh to¸n cña v¸ch ®Ó x¸c ®Þnh σ cp* ®−îc lÊy phô thuéc vµo lo¹i vµ
nhiÖt ®é m«i chÊt chøa trong phÇn tö tÝnh to¸n vµ vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn ®èt nãng phÇn
tö bëi khãi vµ lµm l¹nh bëi m«i chÊt. Trong mäi tr−êng hîp nhiÖt ®é tÝnh to¸n cña
v¸ch kh«ng ®−îc lÊy thÊp h¬n 250 oC.
a- NhiÖt ®é tÝnh to¸n cña v¸ch bao h¬i vµ çc panen chøa chÊt láng hay h¬i b·o hßa
lÊy nh− sau:
- §èi víi bao h¬i ®Æt ngoµi ®−êng khãi hay çch nhiÖt tèt th×
tv = tbhßa (11-8)
- §èi víi bao h¬i kh«ng çch nhiÖt ®−îc ®Æt trong ®−êng khãi ®èi l−u, khi nhiÖt
®é khãi tkhãi ≤ 600 oC:
tv = tbhßa + 1, 2S + 10, o C (11-9)
khi nhiÖt ®é khãi 600 C < tkhãi ≤ 900 C :
o o
tv = tbhßa + 2,5S + 20, o C (11-10)

- §èi víi çc bao h¬i kh«ng çch nhiÖt vµ çc panen lµm m¸t chÞu bøc x¹ cña
ngän löa hay cña líp nhiªn liÖu ®ang ch¸y:
tv = tbhßa + 4S + 30, o C (11-11)
trong ®ã S lµ chiÒu dµy ®Þnh møc cña v¸ch, mm.
b- NhiÖt ®é tÝnh to¸n cña v¸ch èng lß ®−îc tÝnh theo çc c«ng thøc sau:
- §èi víi çc èng tr¬n:
tv = tbhßa + 4S + 60, o C (11-12)
- §èi víi çc èng l−în sãng:
tv = tbhßa + 5S + 60, o C (11-13)
c- NhiÖt ®é tÝnh to¸n v¸ch çc èng s«i lÊy nh− sau:
- Trong çc lß h¬i cã tuÇn hoµn tù nhiªn kh«ng phô thuéc vµo ¸p suÊt lµm viÖc
vµ ë çc lß cã tuÇn hoµn c−ìng bøc nhiÒu lÇn khi ¸p suÊt lµm viÖc plv ≤ 16, 0
MPa:
tv = tbhßa + 60, o C (11-14)
- §èi víi lß h¬i cã tuÇn hoµn c−ìng bøc nhiÒu lÇn khi ¸p suÊt lµm viÖc
plv > 16, 0 MPa vµ lß h¬i trùc l−u kh«ng phô thuéc vµo ¸p suÊt ta sÏ lÊy nhiÖt
®é tÝnh to¸n tõ kÕt qu¶ tÝnh nhiÖt vµ thñy ®éng cña lß h¬i.
d- NhiÖt ®é tÝnh to¸n cña v¸ch èng bé qu¸ nhiÖt:
⎛ S 1 ⎞
tv = ttb + ∆t + µβ qmax ⎜ + ⎟ , oC (11-15)
⎜ 1000λ ( β + 1) α ⎟
⎝ 2 ⎠
trong ®ã: ttb lµ nhiÖt ®é trung b×nh cña h¬i l−u ®éng bªn trong èng; ∆t lµ chªnh lÖch
nhiÖt ®é cña h¬i trong tõng èng so víi nhiÖt ®é cña h¬i trong c¶ chïm èng,
∆t = (tmax − ttb ) vµ kh«ng ®−îc lÊy nhá h¬n 10 oC; µ lµ hÖ sè khuÕch t¸n nhiÖt kh«ng
®Òu theo chu vi èng; qmax lµ c−êng ®é dßng nhiÖt lín nhÊt hay suÊt phô t¶i nhiÖt lín
Ver. 1.0 240

nhÊt cña bÒ mÆt hÊp thu nhiÖt, kW/mK; β lµ tû sè gi÷a ®−êng kÝnh ngoµi vµ ®−êng
kÝnh trong cña èng β = Dn / Dt = Dn /( Dn − 2S ) ; S lµ chiÒu dµy v¸ch (thµnh) èng,
mm; λ lµ hÖ sè dÉn nhiÖt cña kim lo¹i èng, kW/mK.
- §èi víi çc èng cña bé qu¸ nhiÖt ®èi l−u ë çc lß h¬i cã plv ≤ 2,5 MPa vµ
nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt kh«ng cao h¬n 425 oC th×:
tv = tqn + 70 o C (11-16)
e- NhiÖt ®é tÝnh to¸n cña v¸ch çc èng bé h©m n−íc ®−îc tÝnh theo çc c«ng thøc sau:
- §èi víi bé h©m n−íc cña lß cã tuÇn hoµn tù nhiªn vµ tuÇn hoµn c−ìng bøc
nhiÒu lÇn kiÓu kh«ng s«i:
tv = tbhßa + 30 o C (11-17)
- §èi víi bé h©m n−íc kiÓu s«i tÝnh theo c«ng thøc cña çc èng s«i.
- §èi víi bé h©m n−íc cña lß h¬i trùc l−u:
tv = ttb + ∆t + 40 o C (11-18)
f- NhiÖt ®é tÝnh to¸n cña v¸ch èng gãp dµn èng sinh h¬i, èng gãp bé h©m n−íc vµ bé
qu¸ nhiÖt lÊy nh− sau:
- §èi víi nh÷ng èng gãp kh«ng bÞ ®èt nãng (®Æt ngoµi ®−êng khãi hay çch
nhiÖt ch¾c ch¾n) cña bé h©m n−íc, cña dµn èng sinh h¬i vµ èng gãp h¬i b·o
hßa cña lß h¬i cã tuÇn hoµn tù nhiªn vµ tuÇn hoµn c−ìng bøc nhiÒu lÇn, èng
gãp vµo cña bé h©m n−íc ë lß trùc l−u, ta lÊy:
tv = ttb (11-19)
- §èi víi çc èng gãp cña bé qu¸ nhiÖt (trõ èng gãp h¬i b·o hßa) lÊy:
tv = ttb + x∆t , (víi x = 0,5 ) (11-20)
11.3.2. TÝnh søc bÒn mét sè chi tiÕt (phÇn tö) cña lß h¬i
11.3.2.1. ChiÒu dµy v¸ch cña chi tiÕt h×nh trô chÞu ¸p suÊt bªn trong (bao h¬i, èng
gãp):
ChiÒu dµy v¸ch cña chi tiÕt h×nh trô chÞu ¸p suÊt bªn trong (bao h¬i, èng gãp)
®−îc x¸c ®Þnh theo çc c«ng thøc sau:
- Khi tÝnh theo ®−êng kÝnh trong ta cã:
p Dt
S= +C, m (11-21)
2 ϕ σ cp − p
- Khi tÝnh theo ®−êng kÝnh ngoµi ta cã:
p Dng
S= +C, m (11-22)
2 ϕ σ cp − p
trong ®ã:
p lµ ¸p suÊt tÝnh to¸n, MPa;
Dt vµ Dng lµ ®−êng kÝnh trong vµ ®−êng kÝnh ngoµi, m;
ϕ lµ hÖ sè bÒn cña chi tiÕt bÞ yÕu ®i do çc mèi hµn hay cã çc lç ®Ó nèi èng;
Ver. 1.0 241

σ cp lµ øng suÊt cho phÐp cña vËt liÖu, MPa;
C lµ bæ sung cho chiÒu dµy tÝnh to¸n cña v¸ch, khi chiÒu dµy tÊm thÐp nhá h¬n
20 mm lÊy C = 1 mm, khi chiÒu dµy tÊm thÐp lín h¬n 20 mm lÊy C = 0.
11.3.2.2. ChiÒu dµy v¸ch ®¸y bao h¬i cã d¹ng elip hay d¹ng cÇu:
ChiÒu dµy v¸ch ®¸y bao h¬i cã d¹ng elip hay d¹ng cÇu ®−îc x¸c ®Þnh theo
c«ng thøc sau:
p Dt Dt
S= +C, m (11-23)
4 zσ cp − p 2ht
nÕu tho¶ m·n ®iÒu kiÖn:
ht S −C d
≥ 0, 2; ≤ 0,1; ≤ 0, 6.
Dt Dt Dt
Trong c«ng thøc trªn ký hiÖu:
Dt lµ ®−êng kÝnh trong, m;
ht lµ chiÒu cao phÇn låi cña ®¸y tÝnh ®Õn bÒ mÆt bªn trong, m;
σ cp lµ øng suÊt cho phÐp cña vËt liÖu, MPa;
C lµ bæ sung cho chiÒu dµy tÝnh to¸n, C = 0,05 (S - C) nh−ng kh«ng nhá h¬n 1
mm;
z lµ hÖ sè tÝnh ®Õn sù lµm yÕu ®¸y do cã çc lç, lÊy tuú thuéc th«ng sè
d
a= :
Dt ( S − C )
2
khi a ≤ 0, 4 lÊy z = 1,0; khi 0, 4 ≤ a < 2 lÊy z = ; khi a > 2 lÊy z =
(1, 25a + 1,5)
2(a + 2).
H×nh 11.4. §¸y låi d¹ng elip. a - kh«ng cã lç ë t©m; b - cã lç ë t©m.
11.3.2.3. ChiÒu dµy v¸ch ®¸y trßn ph¼ng vµ n¾p ph¼ng :
ChiÒu dµy v¸ch ®¸y trßn ph¼ng vµ n¾p ph¼ng ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
Ver. 1.0 242

K Dt p
S1 = ,m (11-24)
K0 σ cp
trong ®ã:
K lµ hÖ sè kÓ ®Õn tû sè gi÷a chiÒu dµy v¸ch èng gãp vµ chiÒu dµy ®¸y,
⎛ S⎞
K = 0, 41⎜1 − 0, 23 ⎟ ph¶i kh«ng nhá h¬n 0,31;
⎝ S1 ⎠
K0 lµ hÖ sè ®−îc lÊy tuú thuéc vµo tû sè gi÷a ®−êng kÝnh lç ë ®¸y d vµ ®−êng
d
kÝnh trong cña èng gãp Dt, tøc lµ tû sè :
Dt
d d
Khi < 0,35 cã K0 = 1- 0,43 ,
Dt Dt
d
Khi 0,35 ≤ ≤ 0, 75 lÊy K0 = 0,85;
Dt
σ cp lµ øng suÊt cho phÐp cña vËt liÖu, MPa.
H×nh 11.5. Çc kiÓu ®¸y vµ n¾p ph¼ng.
11.4.2.4. ChiÒu dµy v¸ch çc èng bÒ mÆt truyÒn nhiÖt vµ èng dÉn:
ChiÒu dµy v¸ch çc èng bÒ mÆt truyÒn nhiÖt (sinh h¬i, qu¸ nhiÖt, h©m n−íc) vµ
èng dÉn ®−îc x¸c ®Þnh theo çc c«ng thøc sau:
Khi tÝnh theo ®−êng kÝnh trong cña èng:
p dt
S + C1 , m (11-25)
2σ cp − p
Khi tÝnh theo ®−êng kÝnh ngoµi cña èng:
Ver. 1.0 243

p d ng
S= + C1 , m (11-26)
2σ cp + p
trong ®ã:
d ng , dt lµ ®−êng kÝnh ngoµi vµ ®−êng kÝnh trong cña èng, m;
σ cp lµ øng suÊt cña vËt liÖu lµm èng, MPa;
C1 lµ bæ sung cho chiÒu dµy tÝnh to¸n, th−êng lÊy C1 = 0,5 mm.
Ver. 1.0 244

Ch−¬ng 12. VËn hµnh lß h¬i
12.1. Çc chÕ ®é vËn hµnh lß h¬i
NhiÖm vô chñ yÕu khi vËn hµnh lß h¬i lµ ®¶m b¶o sù lµm
viÖc tin cËy, an toµn cña lß h¬i trong mét thêi gian dµi víi viÖc ®¹t
®−îc ®é kinh tÕ cao nhÊt khi s¶n xuÊt ®ñ l−îng h¬i yªu cÇu vµ tu©n
thñ ®å thÞ phô t¶i.
ViÖc vËn hµnh lß h¬i ph¶i thùc hiÖn ®óng quy tr×nh vËn
hµnh. Trong quy tr×nh vËn hµnh cho biÕt çc th«ng sè cña h¬i, n−íc,
khãi vµ kh«ng khÝ ë c«ng suÊt ®Þnh møc, c«ng suÊt tèi thiÓu, tèi ®a,
trung gian vµ ®é chªnh lÖch cho phÐp cña çc th«ng sè Êy.
Phô t¶i ®Þnh møc lµ phô t¶i tÝnh to¸n dïng ®Ó x¸c ®Þnh kÝch
th−íc cña çc bÒ mÆt truyÒn nhiÖt trong lß h¬i øng víi çc th«ng sè
cña h¬i vµ hiÖu suÊt cña lß ®· cho tr−íc.
Phô t¶i tèi thiÓu cña lß h¬i phô thuéc kiÓu lß h¬i, d¹ng nhiªn
liÖu vµ biÖn ph¸p ®èt. ë lß h¬i cã bao h¬i, tuÇn hoµn tù nhiªn phô t¶i
tèi thiÓu b»ng 30 ÷ 40% phô t¶i ®Þnh møc do ph¶i ®¶m b¶o sù tuÇn
hoµn tin cËy cña m«i chÊt (n−íc vµ hçn hîp h¬i n−íc) vµ sù ch¸y æn
®Þnh cña nhiªn liÖu. ë lß h¬i trùc l−u phô t¶i tèi thiÓu ®−îc chän
theo ®iÒu kiÖn lµm viÖc tin cËy cña çc dµn èng sinh h¬i vµ th−êng
b»ng 25 ÷ 30% phô t¶i ®Þnh møc.
ChÕ ®é lµm viÖc cña lß h¬i ®−îc ®Æc tr−ng bëi gi¸ trÞ cña phô
t¶i vµ tæ hîp çc th«ng sè x¸c ®Þnh møc ®é kinh tÕ cña qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt h¬i.
ChÕ ®é lµm viÖc æn ®Þnh lµ chÕ ®é mµ gi¸ trÞ cña mäi th«ng
sè x¸c ®Þnh sù lµm viÖc cña lß h¬i kh«ng thay ®æi trong mét thêi
gian dµi. Tuy nhiªn trong chÕ ®é lµm viÖc æn ®Þnh vÉn cho phÐp çc
th«ng sè cã sù chªnh lÖch Ýt nhiÒu so víi gi¸ trÞ trung b×nh v× cã sù
thay ®æi nhiÖt l−îng sinh ra trong buång löa, l−îng kh«ng khÝ cÊp
vµo lß.
NÕu sù chªnh lÖch cña çc th«ng sè nãi trªn kh«ng nhiÒu so
víi chÕ ®é æn ®Þnh th× ta cã chÕ ®é kh«ng ®æi. V× thÕ chÕ ®é kh«ng
®æi ®−îc coi lµ gÇn víi chÕ ®é æn ®Þnh.
Trong chÕ ®é lµm viÖc æn ®Þnh cña lß h¬i, quan hÖ gi÷a çc
th«ng sè ra vµ vµo ®−îc thÓ hiÖn qua çc ®Æc tÝnh tÜnh. VÝ dô mét
trong çc ®Æc tÝnh tÜnh lµ quan hÖ gi÷a çc tæn thÊt nhiÖt vµ hÖ sè
kh«ng khÝ thõa (h×nh vÏ 12.1).
245
ë ®©y çc th«ng sè nh−: chÊt l−îng nhiªn liÖu, phô t¶i cña lß
h¬i, α ®−îc coi lµ kh«ng thay ®æi. Khi t¨ng α bl" th× thÓ tÝch vµ nhiÖt
®é cña khãi trªn ®−êng khãi ®i trong lß sÏ t¨ng lªn, do ®ã q2 t¨ng
lªn. NhiÖt ®é khãi t¨ng khi t¨ng
α bl" v× møc nhiÖt ®é trong buång
löa gi¶m vµ ®−¬ng l−îng n−íc
cña khãi Wk t¨ng lªn dÉn ®Õn
gi¶m ®é chªnh nhiÖt ®é vµ v×
vËy gi¶m l−îng nhiÖt hÊp thu
cña çc bÒ mÆt truyÒn nhiÖt.
Tæn thÊt nhiÖt q4 lóc ®Çu
gi¶m sau ®ã t¨ng lªn. Së dÜ q4
t¨ng mÆc dï α bl" lín lµ do gi¶m
møc nhiÖt ®é trong buång löa vµ
gi¶m thêi gian l−u l¹i cña çc
h¹t nhiªn liÖu trong buång löa.
Tæng çc tæn thÊt nhiÖt cã gi¸ trÞ
cùc tiÓu øng víi α bl" tèi −u. Gi¸
trÞ cña α bl" tèi −u phô thuéc vµo
phô t¶i cña lß h¬i.
Çc ®Æc tÝnh tÜnh cho phÐp
x¸c ®Þnh chÕ ®é tèi −u cña qu¸
H×nh 12.1. Quan hÖ gi÷a tæn thÊt nhiÖt tr×nh ch¸y nhiªn liÖu vµ do ®ã
trong lß h¬i vµ hÖ sè kh«ng khÝ thõa. cho ta kh¶ n¨ng ®¶m b¶o sù lµm
viÖc kinh tÕ nhÊt cña lß h¬i.
Trªn c¬ së çc ®Æc tÝnh tÜnh ta x¸c
®Þnh ®−îc ph¹m vi ®iÒu chØnh cÇn thiÕt çc th«ng sè chÝnh cña lß
h¬i ®ång thêi çc ®Æc tÝnh tÜnh còng cho nh÷ng sè liÖu ban ®Çu ®Ó
tÝnh to¸n çc ®Æc tÝnh ®éng lùc häc cña lß h¬i.
ChÕ ®é lµm viÖc thay ®æi lµ chÕ ®é mµ lß h¬i lµm viÖc víi
çc c«ng suÊt h¬i cña lß kh¸c nhau. Do c«ng suÊt h¬i cña lß ph¶i
thay ®æi phï hîp víi phô t¶i cña hé tiªu thô.
Muèn thay ®æi c«ng suÊt h¬i cña lß h¬i ta ph¶i thay ®æi l−u
l−îng n−íc cÊp, l−îng nhiªn liÖu, l−îng kh«ng khÝ cÊp vµo lß vµ
l−îng khãi th¶i ra khái lß.
Cã thÓ coi chÕ ®é lµm viÖc thay ®æi gåm nhiÒu chÕ ®é lµm
viÖc kh«ng ®æi nèi tiÕp nhau.
246
Qu¸ tr×nh qu¸ ®é hay kh«ng æn ®Þnh lµ qu¸ tr×nh mµ khi
chuyÓn tõ mét chÕ ®é æn ®Þnh nµy sang mét chÕ ®é æn ®Þnh kh¸c th×
çc th«ng sè lµm viÖc cña nã lín còng thay ®æi tõ gi¸ trÞ æn ®Þnh lóc
®Çu sang gi¸ trÞ æn ®Þnh lóc sau. VÝ dô qu¸ tr×nh khëi ®éng vµ qu¸
tr×nh ngõng lß h¬i lµ çc qu¸ tr×nh qu¸ ®é.
HiÓu biÕt ®Çy ®ñ çc quy luËt x¶y ra trong qu¸ tr×nh qu¸ ®é
lµ cÇn thiÕt ®Ó ®−a ra ®−îc çc hÖ thèng ®iÒu chØnh tù ®éng vµ ®¸nh
gi¸ møc ®é lµm viÖc tin cËy cña çc phÇn tö lß h¬i.
Çc c«ng viÖc khi vËn hµnh lß h¬i bao gåm: chuÈn bÞ vµ khëi
®éng lß h¬i vµo lµm viÖc; tr«ng coi, ®iÒu khiÓn vµ ®iÒu chØnh sù lµm
viÖc cña lß h¬i khi vËn hµnh b×nh th−êng; ngõng lß, b¶o qu¶n vµ b¶o
d−ìng lß h¬i trong thêi gian lß ngõng lµm viÖc.
12.2. Çc qu¸ tr×nh kh«ng æn ®Þnh trong lß h¬i cã bao h¬i
ChÕ ®é lµm viÖc kh«ng æn ®Þnh cña lß h¬i x¶y ra khi mÊt c©n
b»ng vËt chÊt vµ c©n b»ng n¨ng l−îng do thay ®æi l−îng nhiÖt sinh
ra trong buång löa, thay ®æi nhiÖt ®é, l−u l−îng n−íc cÊp, thay ®æi
chÕ ®é kh«ng khÝ cña lß h¬i, khi mÊt c©n b»ng gi÷a l−îng h¬i do lß
h¬i s¶n ra vµ l−îng h¬i tiªu thô t¹i hé tiªu thô.
ë lß h¬i cã bao h¬i ®−êng h¬i n−íc ®−îc ph©n thµnh ba
phÇn: phÇn h©m n−íc (x¶y ra trong bé h©m n−íc), phÇn sinh h¬i
(x¶y ra trong çc dµn èng sinh h¬i), phÇn qu¸ nhiÖt (x¶y ra trong bé
qu¸ nhiÖt). Bao h¬i lµ kh©u liªn hÖ vÒ thñy lùc gi÷a ba phÇn nãi trªn.
12.2.1. Sù thay ®æi phô t¶i nhiÖt hay l−îng nhiÖt sinh ra trong
buång löa
Khi thay ®æi l−îng nhiªn liÖu cÊp vµo buång löa sÏ lµm thay
®æi l−îng nhiÖt sinh ra trong buång löa. Khi t¨ng l−îng nhiÖt sinh ra
trong buång löa sÏ lµm t¨ng phô t¶i nhiÖt cña tÊt c¶ çc bÒ mÆt
truyÒn nhiÖt (bÒ mÆt ®èt), do ®ã c«ng suÊt h¬i cña lß t¨ng lªn. Khi
thay ®æi phô t¶i nhiÖt th× nhiÖt ®é cña h¬i qu¸ nhiÖt còng thay ®æi
nh−ng gi¸ trÞ vµ h−íng thay ®æi cã thÓ kh¸c nhau tïy thuéc vµo quan
hÖ gi÷a phÇn ®èi l−u vµ phÇn bøc x¹ cña bé qu¸ nhiÖt. H×nh vÏ 12.2
chØ ra sù thay ®æi çc th«ng sè khi t¨ng l−îng nhiªn liÖu cÊp vµo
buång löa lß h¬i cã bé qu¸ nhiÖt ®èi l−u.
NhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt t¨ng lªn t−¬ng øng víi sù t¨ng cña
l−u l−îng h¬i nh−ng cã ®é chËm trÔ. NÕu bé qu¸ nhiÖt cã phÇn bøc
247
x¹ lín th× ®é qu¸ nhiÖt cã thÓ bÞ gi¶m khi t¨ng phô t¶i. Nãi chung sù
gia t¨ng nhiÖt ®é cña h¬i qu¸ nhiÖt phô thuéc d¹ng bÒ mÆt truyÒn
nhiÖt cña bé qu¸ nhiÖt (bøc x¹ hai ®èi l−u) nh−ng kh«ng lín l¾m. VÝ
dô khi t¨ng phô t¶i nhiÖt lªn 10% sù thay ®æi nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt
sau bé qu¸ nhiÖt ®èi l−u nhá h¬n 5 ÷ 10 0C.
Khi t¨ng phô t¶i nhiÖt vµ l−u l−îng n−íc cÊp kh«ng thay ®æi
th× møc n−íc trong bao h¬i thay ®æi lµ do t¨ng c«ng suÊt h¬i vµ do
th¶i thªm mét phÇn n−íc tõ çc èng sinh h¬i vµo bao h¬i.
H×nh 12.2. Sù thay ®æi c«ng suÊt h¬i, nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt vµ møc n−íc
trong bao h¬i khi thay ®æi ®ét ngét l−îng nhiªn liÖu cÊp vµo buång löa.
1-møc n−íc khèi l−îng; 2-thµnh phÇn s«i bång; 3-møc n−íc trong bao h¬i.
Mçi gi¸ trÞ cña phô t¶i nhiÖt t−¬ng øng víi mét tØ lÖ nhÊt
®Þnh gi÷a thÓ tÝch n−íc vµ thÓ tÝch h¬i trong çc èng sinh h¬i. ThÓ
tÝch h¬i trong çc èng sinh h¬i t¨ng lªn khi t¨ng phô t¶i nhiÖt ®iÒu
nµy dÉn ®Õn th¶i thªm mét l−îng n−íc tõ èng sinh h¬i vµo bao h¬i,
v× thÕ trong thêi kú ®Çu sau khi cã thay ®æi phô t¶i nhiÖt th× møc
n−íc trong bao h¬i t¨ng lªn, sau ®ã gi¶m xuèng do l−îng h¬i lÊy ®i
lín h¬n l−u l−îng n−íc cÊp.
ThÓ tÝch n−íc ®−îc th¶i ra tõ çc èng sinh h¬i vµo bao h¬i
khi chuyÓn tõ chÕ ®é lµm viÖc nµy sang chÕ ®é lµm viÖc kh¸c b»ng
gia sè thÓ tÝch cña h¬i, ®é gia t¨ng nµy cã thÓ x¸c ®Þnh tõ biÓu thøc
sau:
∆V = n f (ϕ 2 l2 − ϕ1 l1 ) , (12-1)
trong ®ã: n vµ f lµ sè èng vµ tiÕt diÖn cña èng;
248
ϕ1 vµ ϕ2 lµ hµm l−îng h¬i cña hçn hîp h¬i n−íc
trong èng cã chiÒu dµi t−¬ng øng b»ng l1 vµ l2.
Khi t¨ng phô t¶i nhiÖt th× ∆V > 0 vµ møc n−íc trong bao h¬i
ë thêi ®iÓm ®Çu t¨ng lªn, ng−îc l¹i khi gi¶m phô t¶i nhiÖt th×
∆V < 0 vµ møc n−íc gi¶m xuèng.
12.2.2. Sù thay ®æi l−u l−îng n−íc cÊp
Khi lß h¬i lµm viÖc b×nh th−êng th× møc n−íc trong bao h¬i
dao ®éng trong ph¹m vi rÊt nhá xung quanh møc n−íc trung b×nh.
Møc n−íc trong bao h¬i ®−îc ®iÒu chØnh b»ng çch thay ®æi l−u
l−îng n−íc cÊp. V× thÓ tÝch n−íc ®−îc ®iÒu chØnh trong bao h¬i cña
çc lß h¬i c«ng suÊt trung b×nh vµ lín lµ rÊt nhá nªn kh«ng cho phÐp
l−u l−îng n−íc cÊp chªnh lÖch nhiÒu so víi l−u l−îng trung b×nh.
Khi l−u l−îng n−íc cÊp thay ®æi Ýt th× l−îng nhiÖt hÊp thu cña bé
h©m n−íc thay ®æi trong ph¹m vi nhá vµ cã thÓ coi nh− kh«ng ®æi v×
hÖ sè truyÒn nhiÖt k thùc tÕ chØ phô thuéc vµo hÖ sè táa nhiÖt α1 .
Sù thay ®æi l−u l−îng n−íc cÊp còng Ýt ¶nh h−ëng ®Õn ®é
chªnh nhiÖt ®é trung b×nh ∆t , v× ∆t ®−îc x¸c ®Þnh chñ yÕu bëi ®é
chªnh nhiÖt ®é ë chç vµo bé h©m n−íc ∆tvhn nh−ng ∆tvhn thùc tÕ lµ
kh«ng thay ®æi. Bëi vËy l−îng nhiÖt do n−íc cÊp mang vµo bao h¬i
kh«ng phô thuéc vµo sù dao ®éng cña l−u l−îng n−íc cÊp.
L−îng h¬i do bÒ mÆt sinh h¬i s¶n ra phô thuéc vµo phô t¶i
nhiÖt cña bÒ mÆt ®ã vµ vµo møc ®é ®èt nãng n−íc ch−a ®Õn s«i ∆ics .
Nh−ng ∆ics thay ®æi rÊt nhá nªn toµn bé c«ng suÊt h¬i ®−îc x¸c ®Þnh
bëi phô t¶i nhiÖt cña çc dµn èng sinh h¬i chø kh«ng phô thuéc vµo
l−u l−îng n−íc cÊp.
Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y ta thÊy khi thay ®æi l−u l−îng
n−íc cÊp ë lß h¬i cã bao h¬i th× chØ cã møc n−íc trong bao h¬i bÞ
thay ®æi cßn çc th«ng sè kh¸c nh− c«ng suÊt h¬i, nhiÖt ®é cña h¬i
thùc tÕ kh«ng thay ®æi.
NÕu kh«ng kh«i phôc l−u l−îng n−íc cÊp phï hîp víi
ph−¬ng tr×nh c©n b»ng vËt chÊt th× møc n−íc cã thÓ kh«ng n»m
trong giíi h¹n cho phÐp, ®ång thêi çc th«ng sè cßn l¹i nh−: c«ng
suÊt h¬i, nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt ®−îc gi÷ kh«ng ®æi cho ®Õn khi b¾t
®Çu x¶y ra sù cè.
249
12.2.3. Sù thay ®æi nhiÖt ®é n−íc cÊp
Khi thay ®æi nhiÖt ®é n−íc cÊp tøc lµ thay ®æi nhiÖt l−îng do
n−íc mang vµo lß th× c«ng suÊt h¬i cña lß gi¶m xuèng, nhiÖt ®é h¬i
qu¸ nhiÖt t¨ng lªn, møc n−íc trong bao h¬i gi¶m xuèng ( ∆V < 0 ).
Trong thùc tÕ sù dao ®éng nhá cña nhiÖt ®é n−íc cÊp kh«ng ¶nh
h−ëng ®Õn çc th«ng sè cña lß h¬i.
12.2.4. Sù thay ®æi ®é Èm cña nhiªn liÖu
§é Èm cña nhiªn liÖu thay ®æi sÏ lµm ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn
®Æc tÝnh lµm viÖc cña lß h¬i (h×nh vÏ 12.3).
Khi t¨ng ®é Èm cña
nhiªn liÖu th× nhiÖt
®é ch¸y lý thuyÕt
gi¶m xuèng, c−êng
®é cña qu¸ tr×nh ch¸y
gi¶m vµ çc tæn thÊt
nhiÖt cña buång löa
q3, q4 t¨ng lªn. Tæn
thÊt nhiÖt q2 còng
t¨ng do t¨ng thÓ tÝch
vµ nhiÖt ®é cña khãi.
PhÇn nhiÖt do bÒ mÆt
truyÒn nhiÖt ®èi l−u
hÊp thu t¨ng lªn (bëi
tèc ®é khãi t¨ng) vµ
phÇn nhiÖt do bÒ mÆt
truyÒn nhiÖt bøc x¹
H×nh 12.3. Quan hÖ gi÷a nhiÖt ®é ch¸y lý hÊp thu gi¶m xuèng
thuyÕt, çc tæn thÊt nhiÖt cña lß h¬i víi (bëi møc nhiÖt ®é
®é Èm quy dÉn cña nhiªn liÖu. trong buång löa
gi¶m).
12.3. Khëi ®éng lß h¬i cã bao h¬i
250
Khëi ®éng vµ ngõng lß h¬i kÌm theo sù thay ®æi ®¸ng kÓ cña
çc øng suÊt trong çc phÇn tö cña lß d−íi t¸c dông cña biÕn d¹ng
nhiÖt vµ sù thay ®æi cña çc lùc c¬ häc. Nh÷ng øng suÊt phô sinh ra
cã thÓ ®¹t ®Õn giíi h¹n nguy hiÓm. V× vËy khëi ®éng vµ ngõng lß
h¬i lµ nh÷ng thêi kú quan träng nhÊt trong vËn hµnh lß, nguêi vËn
hµnh ph¶i biÕt thao t¸c chÝnh x¸c ®¶m b¶o ®é tin cËy vµ an toµn cao
cho lß h¬i, ®ång thêi ph¶i ®¶m b¶o ®é kinh tÕ cña lß h¬i nhÊt lµ çc
lß h¬i c«ng suÊt lín vµ viÖc khëi ®éng vµ ngõng lß h¬i ®−îc lÆp l¹i
nhiÒu lÇn.
Khi khëi ®éng lß h¬i tõ tr¹ng th¸i l¹nh (lß ®· ngõng ho¹t
®éng l©u ngµy) ph¶i tiÕn hµnh kiÓm tra vµ xem xÐt kü mäi thiÕt bÞ
chÝnh vµ phô cña lß h¬i, nÕu khëi ®éng sau khi söa ch÷a th× cßn ph¶i
tiÕn hµnh nh÷ng c«ng viÖc kh¸c n÷a nh− kiÒm lß.
TiÕn hµnh kiÓm tra buång löa vµ ®−êng khãi sau buång löa
®Ó biÕt t×nh tr¹ng cña lß h¬i ®· s½n sµng lµm viÖc hay ch−a. C«ng
nh©n vËn hµnh lß h¬i ph¶i kiÓm tra çc bÒ mÆt truyÒn nhiÖt cña lß
h¬i, t−êng lß, çc cöa ng−êi chui, cöa th¨m löa, van phßng næ, çc
vßi phun nhiªn liÖu, m¸y cÊp bét than, qu¹t giã, qu¹t khãi, çc trang
bÞ kh¸c cña hÖ thèng nghiÒn than, van an toµn, èng thñy, ¸p kÕ vµ
çc bé ®iÒu chØnh tù ®éng sù lµm viÖc cña lß h¬i, çc dông cô kiÓm
tra ®o l−êng. Tr−íc khi ®èt lß ph¶i më çc van x¶ khÝ, ph¶i ®ãng çc
van x¶ ®¸y, ph¶i më van x¶ bé qu¸ nhiÖt vµ van trªn ®−êng t¸i tuÇn
hoµn gi÷a bao h¬i vµ bé h©m n−íc.
12.3.1. CÊp n−íc vµo lß
CÊp n−íc vµo lß cã chÊt l−îng cÇn thiÕt vµ cã nhiÖt ®é b»ng

50 ÷ 90 0C. NÕu cÊp n−íc cã nhiÖt ®é cao h¬n hoÆc thÊp h¬n th× çc
chi tiÕt nh−: bao h¬i, èng sinh h¬i sÏ ®−îc ®èt nãng hay lµm l¹nh
nhanh vµ kh«ng ®Òu do ®ã cã thÓ g©y ra øng suÊt nhiÖt trong çc
phÇn tö ®ã. Çc èng cña bé h©m n−íc vµ çc èng sinh h¬i t−¬ng ®èi
máng nªn viÖc ®èt nãng nhanh, bao h¬i cã v¸ch dµy nªn ®−îc ®èt
nãng chËm h¬n nhiÒu. Çc líp bªn trong cña kim lo¹i v¸ch bao h¬i
®−îc ®èt nãng nhanh h¬n nh÷ng líp bªn ngoµi. HiÖu sè nhiÖt ®é
trong v¸ch bao h¬i ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau:
ω
∆tv = x 2 , 0C (12-2)
2a
trong ®ã:
251
dt
ω= lµ tèc ®é n©ng nhiÖt ®é cña m«i tr−êng nãng hay nãi
dτ
çch kh¸c lµ tèc ®é ®èt lß, 0C/h;
λ
a= lµ hÖ sè dÉn nhiÖt ®é, m2/h;
cρ
x lµ chiÒu dµy bao h¬i, m.
H×nh 12.4. Sù thay ®æi nhiÖt ®é theo chiÒu dµy bao h¬i.
Nh− vËy sù thay ®æi nhiÖt ®é trong chiÒu dµy v¸ch bao h¬i
x¶y ra theo ®−êng parabol bËc hai (h×nh vÏ 12.4).
HiÖu nhiÖt ®é gi÷a bÒ mÆt trong vµ bÒ mÆt ngoµi cña v¸ch
bao h¬i tØ lÖ víi ω , cô thÓ lµ:
ωδ 2
∆tmax = , 0C (12-3)
2a
Khi ®é chªnh nhiÖt ®é trong v¸ch bao h¬i ®−îc x¸c ®Þnh bëi
tèc ®é ®èt nãng kim lo¹i th× viÖc cÊp n−íc vµo lß h¬i ph¶i tiÕn hµnh
trong kho¶ng thêi gian tõ 1 ÷ 1,5h ®èi víi lß h¬i trung ¸p vµ tõ
1,5 ÷ 2,5h ®èi víi lß h¬i cao ¸p ®Ó tr¸nh sinh ra nh÷ng øng suÊt lín
bªn trong kim lo¹i.
12.3.2. Sù ®èt nãng bao h¬i vµ bÒ mÆt ®èt sinh h¬i trong thêi
gian ®èt lß
252
ë çc lß h¬i lín v¸ch bao h¬i sÏ bÞ ®èt nãng kh«ng ®Òu trong
thêi kú ®Çu cña qu¸ tr×nh ®èt lß. V¸ch phÝa trªn bÞ ®èt nãng nhiÒu
h¬n v¸ch phÝa d−íi ( ttr > td ). Do ®ã bao h¬i cã thÓ bÞ biÕn d¹ng uèn
vµ trong v¸ch cã øng suÊt nÐn vµ kÐo bæ sung. Gi¸ trÞ cña çc øng
suÊt nãi trªn ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
σ n ,k = α E∆t , N/m2 (12-4)
trong ®ã: α = 12.10 mm/mmK lµ hÖ sè gi·n në nhiÖt cña thÐp;
-6
E = (2,0 ÷ 2,1).104 N/mm2 lµ modul dµn håi cña thÐp;

t −t
∆t = tr d , 0C.
2
Nh÷ng biÕn d¹ng cña bao h¬i chØ sinh ra trong thêi kú cã
tr¹ng th¸i nhiÖt ch−a æn ®Þnh. Khi tr¹ng th¸i nhiÖt ®· æn ®Þnh th×
nh÷ng biÕn d¹ng Êy mÊt ®i hoÆc chØ cßn rÊt nhá.
Trong lß h¬i cã tuÇn hoµn tù nhiªn hiÖn t−îng ®èt nãng vµ
biÕn d¹ng còng x¶y ra kh«ng ®Òu trong çc dµn èng sinh h¬i vµ èng
gãp do nhiÖt l−îng hÊp thu cña chóng kh¸c nhau vµ do ®ã tuÇn hoµn
ë trong chóng kh¸c nhau. Sù ®èt nãng kh«ng ®ång ®Òu çc vßng
tuÇn hoµn lµ nguyªn nh©n h¹n chÕ tèc ®é ®èt lß ®Ó gia tèc viÖc ®èt
nãng çc èng ®−îc ®èt nãng yÕu ta ph¶i tiÕn hµnh x¶ çc èng gãp
d−íi cña chóng.
12.3.3. B¶o vÖ bé qu¸ nhiÖt trong thêi gian ®èt lß
Trong lóc ®èt lß l−îng nhiÖt ®Ó sinh h¬i t−¬ng ®èi nhá v×
ph¶i tiªu thô mét l−îng
nhiÖt lín ®Ó ®èt nãng n−íc vµ kim lo¹i lß h¬i. Tuy r»ng l−îng nhiÖt
do khãi truyÒn trong bé qu¸ nhiÖt khi ®èt lß nhá h¬n so víi khi lß
lµm viÖc ë phô t¶i ®Þnh møc nh−ng l−u l−îng h¬i qua bé qu¸ nhiÖt
còng nhá nªn møc ®é ®èt nãng èng qu¸ nhiÖt t¨ng lªn nhanh h¬n ¸p
suÊt.
NhiÖt ®é kim lo¹i èng bé qu¸ nhiÖt tv ®−îc x¸c ®Þnh gÇn
®óng theo c«ng thøc sau:
α1
tv = tqn + (θ ' − t ) , 0C (12-5)
α1 + α 2 qn qn
trong ®ã: θ qn' lµ nhiÖt ®é cña khãi ë phÝa tr−íc bé qu¸ nhiÖt, 0C;
tqn lµ nhiÖt ®é cña h¬i ®i trong bé qu¸ nhiÖt, 0C.
253
ë ®iÒu kiÖn lµm viÖc b×nh th−êng cã α1 = 70 ÷ 90 W/m2K;
α1
α1 = 1700 ÷ 3500 W/m2K; nh− vËy ≈ 0, 02 ÷ 0, 05 .
α1 + α 2
Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc ë phô t¶i ®Þnh møc ta cã
∆t = tv − tqn = 12 ÷ 30 0C, nh−ng trong khi ®èt lß th× nhiÖt ®é s¶n
phÈm ch¸y t¨ng tØ lÖ víi nhiÖt l−îng sinh ra trong buång löa. Çc
èng qu¸ nhiÖt bÞ ®èt nãng m¹nh vµ nÕu trong èng kh«ng cã h¬i n−íc
th× nhiÖt ®é v¸ch èng t¨ng lªn nhanh. §Ó tr¸nh ®èt nãng qu¸ møc
èng bé qu¸ nhiÖt ng−êi ta cho h¬i ®i qua çc èng qu¸ nhiÖt vµ x¶ ra
ngoµi trêi. L−îng h¬i x¶ tõ bé qu¸ nhiÖt trong thêi gian ®èt lß b»ng
kho¶ng 10 ÷ 15% c«ng suÊt h¬i cña lß, khi ®ã tèc ®é h¬i ®i trong çc
èng qu¸ nhiÖt ®¹t ®Õn 2 ÷ 3 m/s.
Ng−êi ta dïng mét sè biÖn ph¸p ®Ó lµm m¸t çc èng bé qu¸
nhiÖt trong khi ®èt lß nh− sau:
− Cho h¬i ®i qua çc èng cña bé qu¸ nhiÖt vµ x¶ ra ngoµi
trêi;
− §èi víi bé qu¸ nhiÖt n»m ngang ng−êi ta cho n−íc lß
hay n−íc ng−ng ®i qua çc èng cña bé qu¸ nhiÖt do ®ã
gi¶m ®−îc tæn thÊt nhiÖt do x¶ vµ gia tèc ®−îc qu¸ tr×nh
®èt lß;
− §èi víi bé qu¸ nhiÖt ®Æt ®øng, khi ngõng lß cã n−íc
ng−ng ®äng l¹i trong nöa d−íi cña çc èng ®øng, khi ®èt
lß n−íc ®äng nµy bèc h¬i vµ ®−îc x¶ ra ngoµi trêi do ®ã
çc èng ®−îc lµm m¸t.
− Khi ®· më van cÊp h¬i tõ lß h¬i vµo èng gãp h¬i chung
th× ngõng x¶ bé qu¸ nhiÖt.
12.3.4. Lµm m¸t bé h©m n−íc trong thêi gian ®èt lß
Khi ®èt lß nÕu nh÷ng ®o¹n èng ë cuèi bé h©m n−íc kh«ng
®−îc lµm m¸t tin cËy th× cã thÓ sinh ra h¬i qu¸ nhiÖt trong çc èng
nµy vµ èng sÏ bÞ ®èt nãng qu¸ møc. Trong khi ®èt lß th−êng cÊp
n−íc theo ®Þnh kú, l−îng n−íc cÊp lóc ®ã ®−îc x¸c ®Þnh bëi l−îng
x¶ tõ bé qu¸ nhiÖt vµ x¶ bëi çc èng gãp d−íi cña dµn èng sinh h¬i.
§Ó lµm m¸t çc èng bé h©m n−íc ng−êi ta ®Æt ®−êng t¸i tuÇn hoµn
gi÷a bao h¬i vµ èng gãp vµo cña bé h©m n−íc. N−íc tõ bao h¬i ch¶y
theo ®−êng t¸i tuÇn hoµn vÒ bé h©m n−íc råi ®i theo çc èng cña bé
254
h©m n−íc ®Ó trë vÒ bao h¬i (h×nh 12.5a,b). ë nh÷ng lß h¬i lín ng−êi
ta b¬m n−íc liªn tôc qua bé h¬i n−íc trong lóc ®èt lß vµ n−íc ®−îc
x¶ vÒ b×nh khö khÝ, nh− vËy kh«ng cÇn ®−êng t¸i tuÇn hoµn n÷a
(h×nh 12.5c).
a) b)
c)
H×nh 12.5. Çc biÖn ph¸p lµm m¸t bé h©m n−íc.

a-®Æt ®−êng t¸i tuÇn hoµn; b-®Æt ®−êng t¸i tuÇn hoµn vµ eject¬;
c-b¬m n−íc liªn tôc qua bé h©m n−íc.
Tèc ®é ®èt lß bÞ h¹n chÕ do çc øng suÊt nhiÖt sinh ra trong
çc chi tiÕt cña lß h¬i vµ ph¶i b¶o ®¶m ®Ó tèc ®é t¨ng nhiÖt ®é b·o
hßa trong bao h¬i kh«ng lín h¬n 1,5 ÷ 20C/phót. Thêi gian ®èt lß h¬i
cã bao h¬i trung ¸p th−êng lµ 2 ÷ 4h, lß h¬i cao ¸p vµ siªu cao ¸p
t−¬ng øng lµ 3 ÷ 4h vµ 8 ÷ 12h, lß h¬i trùc l−u lµ 1 ÷ 2h.
Trªn h×nh vÏ 12.6 biÓu diÔn mét vÝ dô ®å thÞ ®èt lß h¬i cao
¸p.
255
H×nh 12.6. §å thÞ ®èt lß h¬i cao ¸p.
1-¸p suÊt h¬i; 2-nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt; 3-nhiÖt ®é khãi th¶i;
a-thêi ®iÓm cho vßi phun mazót lµm viÖc; b-khëi ®éng qu¹t giã;
c-cho qu¹t nghiÒn vµ m¸y cÊp bét lµm viÖc; d-më van h¬i chÝnh;
e-nèi lß h¬i vµo èng gãp h¬i chung; f-cho lß h¬i mang t¶i.
12.4. VËn hµnh lß h¬i khi lµm viÖc b×nh th−êng
Khi lß h¬i lµm viÖc b×nh th−êng ng−êi vËn hµnh cã nhiÖm vô
®iÒu chØnh c«ng suÊt h¬i cña lß h¬i phï hîp víi nhu cÇu cña hé tiªu
thô vµ ®¶m b¶o çc th«ng sè h¬i theo quy ®Þnh còng nh− ®é kinh tÕ
cña qu¸ tr×nh ch¸y nhiªn liÖu.
Çc ®¹i l−îng vµ th«ng sè d−íi ®©y cÇn ph¶i ®−îc ®iÒu chØnh
vµ duy tr×: c«ng suÊt h¬i cña lß h¬i, ®é kinh tÕ cña qu¸ tr×nh ch¸y,
møc n−íc trong bao h¬i, nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt.
12.4.1. §iÒu chØnh c«ng suÊt h¬i cña lß h¬i
Khi nhu cÇu tiªu thô h¬i cña hé tiªu thô thay ®æi th× ¸p suÊt
cña h¬i ë lß h¬i còng thay ®æi theo. ¸p suÊt cña h¬i ë lß h¬i sÏ t¨ng
lªn khi gi¶m l−îng h¬i tiªu thô vµ ng−îc l¹i. Ng−êi vËn hµnh ph¶i
®iÒu chØnh sù lµm viÖc cña lß h¬i ®Ó ®¶m b¶o sù c©n b»ng gi÷a
l−îng h¬i do lß h¬i s¶n ra vµ l−îng h¬i sö dông ë hé tiªu thô nh»m
gi÷ cho ¸p suÊt cña h¬i ë lß h¬i kh«ng thay ®æi.
256
Muèn t¨ng c«ng suÊt h¬i cña lß h¬i cÇn ph¶i t¨ng c−êng qu¸
tr×nh ch¸y nhiªn liÖu ®Ó sinh ra ®ñ nhiÖt l−îng cung cÊp cho n−íc
sinh h¬i tøc lµ t¨ng l−îng nhiªn liÖu vµ kh«ng khÝ cÊp vµo lß víi mét
tØ lÖ thÝch hîp. Ng−îc l¹i khi gi¶m c«ng suÊt h¬i ph¶i ®ång thêi
gi¶m l−îng nhiªn liÖu vµ kh«ng khÝ cÊp vµo lß. Xung l−îng ®Ó ®iÒu
chØnh trong tr−êng hîp nµy lµ c«ng suÊt (l−u l−îng) h¬i vµ tèc ®é
∂p
thay ®æi ¸p suÊt h¬i . Çc xung l−îng nµy sÏ t¸c ®éng lªn çc bé
∂τ
®iÒu chØnh l−u l−îng nhiªn liÖu vµ l−u l−îng kh«ng khÝ cÊp vµo
buång löa lß h¬i.
12.4.2. §iÒu chØnh ®é kinh tÕ cña qu¸ tr×nh ch¸y
§Ó ®iÒu chØnh ®é kinh tÕ cña qu¸ tr×nh ch¸y ph¶i duy tr× hÖ
sè kh«ng khÝ thõa tèi −u ë cuèi buång löa ( α bl" ) vµ ph©n phèi kh«ng
khÝ t¹i çc vßi phun phï hîp víi l−u l−îng nhiªn liÖu cÊp ®Õn vßi
phun. Gi¸ trÞ tèi −u cña α bl" ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së ®¶m b¶o gi¸ trÞ
tèi thiÓu cña çc tæn thÊt nhiÖt q3 , q4 . Khi ph©n phèi ®Òu nhiªn liÖu
vµ kh«ng khÝ cho çc vßi phun sÏ gãp phÇn lµm gi¶m nhiÖt ®é v¸ch
èng sinh h¬i trong buång löa vµ gi¶m sù “vªnh” (kh«ng ®ång ®Òu)
cña nhiÖt ®é khãi ë cöa ra buång löa vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó
kh«ng cã hiÖn t−îng ®ãng xØ trong buång löa.
12.4.3. §iÒu chØnh vµ duy tr× møc n−íc trong bao h¬i dao ®éng
nhá trong ph¹m vi cho phÐp.
Khi møc n−íc t¨ng lªn sÏ lµm t¨ng çc giät n−íc lß bÞ cuèn
theo h¬i vµo çc èng cña bé qu¸ nhiÖt, ®iÒu nµy kh«ng nh÷ng lµm
gi¶m chÊt l−îng (®é s¹ch) cña h¬i mµ cßn x¶y ra b¸m muèi trªn
v¸ch èng kim lo¹i bé qu¸ nhiÖt dÉn ®Õn t¨ng nhiÖt ®é v¸ch èng vµ
èng sím bÞ h− háng.
NÕu møc n−íc trong bao h¬i qu¸ thÊp sÏ ¶nh h−ëng xÊu ®Õn
qu¸ tr×nh tuÇn hoµn cña n−íc vµ hçn hîp h¬i n−íc trong vßng tuÇn
hoµn tù nhiªn cña lß h¬i (xem ch−¬ng 6).
12.4.4. §iÒu chØnh nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt
257
ë lß h¬i cã bao h¬i nhiÖt ®é cña h¬i qu¸ nhiÖt bÞ thay ®æi khi
thay ®æi phô t¶i cña lß h¬i, hÖ sè kh«ng khÝ thõa trong buång löa,
nhiÖt ®é n−íc cÊp, ®é Èm cña nhiªn liÖu, cã ®ãng xØ trong buång
löa,
NhiÖm vô ®iÒu chØnh nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt lµ duy tr× ®Ó
nhiÖt ®é nµy dao ®éng trong ph¹m vi quy ®Þnh, chØ cho phÐp chªnh
lÖch víi gi¸ trÞ ®Þnh møc tõ +100C ÷ -150C ®èi víi çc lß h¬i trung ¸p
vµ tõ +50C ÷ -100C ®èi víi lß h¬i cao ¸p vµ siªu cao ¸p.
Khi ®iÒu chØnh nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt vÒ phÝa h¬i ng−êi ta
®Æt bé gi¶m «n kiÓu bÒ mÆt hoÆc kiÓu phun n−íc thµnh s−¬ng trùc
tiÕp vµo h¬i.
§Ó ®iÒu chØnh nhiÖt ®é h¬i qu¸ nhiÖt ®èi víi bé gi¶m «n kiÓu
bÒ mÆt ta thay ®æi l−u l−îng n−íc ch¶y trong èng ch÷ U cña bé
gi¶m «n, ®èi víi bé gi¶m «n kiÓu phun n−íc vµo h¬i ta thay ®æi l−u
l−îng n−íc phun. Ng−êi ta th−êng lÊy tèc ®é thay ®æi nhiÖt ®é h¬i
∂t
qu¸ nhiÖt vµ b¶n th©n nhiÖt ®é cña h¬i sau bé qu¸ nhiÖt tqn lµm
∂τ
xung l−îng ®Ó ®iÒu chØnh.
§ång thêi trong ca vËn hµnh ng−êi c«ng nh©n vËn hµnh lß
h¬i ph¶i tiÕn hµnh th«ng röa èng thñy, thö van an toµn ®Ó chøng
minh van kh«ng bÞ kÑt, x¶ ®¸y (x¶ ®Þnh kú), thæi tro bôi b¸m trªn
çc dµn èng sinh h¬i trong buång löa vµ çc èng cña bÒ mÆt truyÒn
nhiÖt ®èi l−u phÝa sau buång löa, vËn hµnh hÖ thèng th¶i xØ, hÖ thèng
thiÕt bÞ läc bôi, läc çc chÊt khÝ ®éc h¹i cã trong khãi tr−íc khi th¶i
khãi vµo khÝ quyÓn, ghi nhËt ký vËn hµnh vµ xö lý çc sù cè x¶y ra
trong ca vËn hµnh theo ®óng quy tr×nh.
12.5. Ngõng lß h¬i
Qu¸ tr×nh ngõng lß h¬i lµ qu¸ tr×nh kh«ng æn ®Þnh, ng−êi vËn
hµnh ph¶i thùc hiÖn viÖc ngõng lß h¬i ®óng quy tr×nh, b¶o ®¶m ®é
tin cËy, ®é an toµn cao vµ ®é kinh tÕ cña lß h¬i. Tïy theo c«ng dông
kü thuËt ng−êi ta ph©n chia viÖc ngõng lß h¬i thµnh 3 kiÓu sau ®©y:
− Ngõng lß ®Ó dù phßng (nãng hay l¹nh);
− Ngõng lß ®Ó söa ch÷a;
− Ngõng lß sù cè.
12.5.1. Ngõng lß b×nh th−êng ®Ó dù phßng hay söa ch÷a
258
C«ng viÖc nµy ®−îc tiÕn hµnh theo kÕ ho¹ch víi thø tù thao
t¸c nh− sau:
− Th¶i hÕt bét than ra khái phÔu chøa, ë lß ghi cÇn ®èt
ch¸y hÕt than cßn n»m trªn ghi;
− Ngõng qu¹t giã, sau ®ã ngõng qu¹t khãi;
− Sau khi ngõng qu¸ tr×nh ch¸y trong buång löa th× lß h¬i
®−îc ng¾t khái èng gãp h¬i chung vµ më van x¶ ë bé qu¸
nhiÖt kho¶ng 30 ÷ 50 phót ®Ó lµm m¸t èng bé qu¸ nhiÖt;
− Lµm nguéi lß tõ tõ trong thêi gian 4 ÷ 6h, khi ®ã ph¶i
®ãng kÝn çc cöa ë buång löa vµ çc l¸ ch¾n khãi ë sau
lß h¬i;
− Sau 4 ÷ 6h tiÕn hµnh th«ng giã çc ®−êng khãi b»ng çch
hót tù nhiªn vµ x¶ lß;
− Kho¶ng 8 ÷ 10h sau khi ngõng lß tiÕn hµnh x¶ lß lÇn n÷a
vµ khi cÇn lµm nguéi nhanh th× cho qu¹t khãi lµm viÖc vµ
x¶ thªm.
− Qua 18 ÷ 24h sau khi ngõng, lóc Êy nhiÖt ®é n−íc trong
lß h¬i b»ng 70 ÷ 800C tiÕn hµnh x¶ tõ tõ n−íc ra khái lß,
çc van x¶ kh«ng khÝ ®−îc më ra.
Trong lóc ngõng lß h¬i ph¶i liªn tôc theo dâi møc n−íc trong bao
h¬i vµ cung cÊp n−íc vµo bao h¬i.
12.5.2. Ngõng lß sù cè
Ngõng lß sù cè trong çc tr−êng hîp sau:

− Do t¨ng ¸p suÊt qu¸ møc cho phÐp, ¸p suÊt vÉn tiÕp tôc
t¨ng mÆc dï ®· gi¶m viÖc cÊp nhiªn liÖu, gi¶m viÖc hót
khãi vµ cung cÊp kh«ng khÝ vµ t¨ng c−êng cÊp n−íc cho
lß;
− Khi møc n−íc t¨ng hay gi¶m qu¸ møc cho phÐp;
− Khi mäi èng thñy, ¸p kÕ, b¬m cÊp n−íc ®Òu kh«ng ho¹t
®éng ®−îc;
− Khi næ èng, phång èng, cã çc vÕt r¹n nøt hay rß rØ ë çc
phÇn tö cña lß h¬i;
− Khi cã çc t×nh tr¹ng bÊt th−êng nh−: tiÕng ®éng lín,
rung ®éng m¹nh, cã va ®Ëp m¹nh, t−êng lß bÞ háng,
khung bÞ nãng ®á.
259
− Khi ch¸y l¹i nhiªn liÖu trong ®−êng khãi cña lß h¬i.
Çch xö lý sù cè:
Ph¶i nhanh chãng ng¾t lß h¬i ra khái èng gãp chung,ngõng
cÊp nhiªn liÖu vµ kh«ng khÝ vµo lß, gi¶m hót khãi, th¶i nhanh chãng
nhiªn liÖu ®ang ch¸y trªn ghi ra ngoµi hoÆc dïng n−íc dËp t¾t nhiªn
liÖu ®ang ch¸y trªn ghi.
Khi ngõng lß h¬i l©u ngµy (trªn 1 tuÇn lÔ) ph¶i cã nh÷ng
biÖn ph¸p tèt ®Ó b¶o qu¶n lß h¬i khái bÞ Èm vµ «xy ¨n mßn nh−: b¶o
qu¶n kh«, b¶o qu¶n Èm, dïng ¸p suÊt d− trong lß h¬i.
12.6. Çc chØ tiªu kinh tÕ kü thuËt vËn hµnh lß h¬i
Çc chØ tiªu kinh tÕ kü thuËt chñ yÕu ®Æc tr−ng chÕ ®é lµm
viÖc cña lß h¬i gåm cã çc chØ tiªu kinh tÕ vµ çc chØ tiªu chÕ ®é
lµm viÖc.
12.6.1. Mét sè chØ tiªu kinh tÕ
1. HiÖu suÊt cña lß h¬i

− HiÖu suÊt th« (brutto):
Q
ηbr = brlv , (12-6)
B Qt
− HiÖu suÊt tinh (netto):
Q
ηnet = netlv , (12-7)
B Qt
trong ®ã: B lµ l−îng nhiªn liÖu tiªu thô cña lß h¬i, kg/s;
Qbr lµ nhiÖt l−îng do lß s¶n ra, kJ;
Qnet lµ nhiÖt l−îng h÷u Ých cña lß h¬i sau khi ®· trõ tù
dïng, kJ;
Qtlv lµ nhiÖt trÞ thÊp cña nhiªn liÖu lµm viÖc, kJ/kg.
2. SuÊt tiªu hao nhiªn liÖu quy −íc bqu
B Qtlv
bqu = , t/t (12-8)
D 29310
trong ®ã 29310 kJ/kg lµ nhiÖt trÞ cña nhiªn liÖu chuÈn.
3. SuÊt tiªu hao ®iÖn n¨ng cho tù dïng cña lß h¬i
260
E
e= , kWh/t (12-9)
D
trong ®ã E lµ l−îng ®iÖn n¨ng tù dïng cña lß h¬i, kWh.
4. Gi¸ thµnh s¶n xuÊt h¬i: lµ tØ sè gi÷a gi¸ thµnh vµ l−îng h¬i
do lß s¶n ra
G
g = , ®ång/t (12-10)
D
®©y lµ chØ tiªu quan träng nhÊt ph¶n ¶nh tæ hîp mäi ®iÒu kiÖn vËn
hµnh lß h¬i nh−: ®é tin cËy, ®é kinh tÕ, møc ®é sö dông c«ng suÊt
®Æt, møc ®é hoµn h¶o cña viÖc vËn hµnh vµ söa ch÷a thiÕt bÞ.
12.6.2. Mét sè chØ tiªu chÕ ®é vËn hµnh lß h¬i
1. HÖ sè thêi gian lµm viÖc lµ tØ sè gi÷a thêi gian lµm viÖc cña
lß h¬i τ lv vµ thêi gian tÝnh theo lÞch (th−êng tÝnh theo n¨m):
τ lv τ
K lv = .100 = lv .100 , % (12-11)
τl 8760
trong ®ã τ l = 8760 h lµ sè giê cña mét n¨m.
§èi víi çc lß h¬i c«ng suÊt lín K lv = 70 ÷ 90% .
2. HÖ sè s½n sµng lµ tØ sè gi÷a thêi gian tæng mµ lß h¬i lµm viÖc
vµ ë tr¹ng th¸i dù phßng víi thêi gian tÝnh theo lÞch:
τ +τ
K ss = lv dp , (12-12)
τl
§èi víi lß h¬i c«ng suÊt lín K ss = 0, 79 ÷ 0,93 .
3. HÖ sè sö dông c«ng suÊt ®Æt cña lß h¬i lµ tØ sè gi÷a l−îng
h¬i do lß s¶n ra sau thêi gian τ lv vµ l−îng h¬i mµ lß cã thÓ
s¶n ra sau thêi gian tÝnh theo lÞch τ l khi lß h¬i lµm viÖc víi
c«ng suÊt ®Þnh møc:
∑D
K sd = . (12-13)
Ddm .8760
Thay v× Ksd ng−êi ta dïng chØ tiªu sè giê sö dông c«ng suÊt ®Æt:
∑D
τ cs = . (12-14)
Ddm
261
4. Thêi gian lµm viÖc liªn tôc trung b×nh vµ tèi ®a hay theo lý
thuyÕt ®é tin cËy ®ã lµ thêi gian m¸y háng.
12.7. VÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr−êng

Khi ®èt ch¸y nhiªn liÖu h÷u c¬ trong buång löa lß h¬i sÏ
sinh ra çc s¶n phÈm ch¸y thÓ khÝ bao gåm çc khÝ 2 hoÆc 3 nguyªn
tö nh−: cacbonoxyt CO, cacbondioxyt CO2 (khÝ cacbonic), khÝ
sunfur¬ SO2, khÝ sunfuric SO3, çc nit¬ «xyt NOx, S¶n phÈm ch¸y
cña nhiªn liÖu r¾n cßn cã tro xØ vµ tro bôi bay theo khãi.
Çc chÊt khÝ SOx vµ NOx lµ nh÷ng chÊt rÊt ®éc h¹i kh«ng
nh÷ng ®èi víi ng−êi, ®éng vËt mµ c¶ ®èi víi thùc vËt vµ thiÕt bÞ
b»ng kim lo¹i.
Nguêi sö dông lß h¬i ph¶i cã tr¸ch nhiÖm xö lý khÝ ®éc h¹i
vµ bôi cã lÉn trong khãi xuèng b»ng hoÆc thÊp h¬n møc cho phÐp
tr−íc khi th¶i khãi vµo khÝ quyÓn nh»m gãp phÇn b¶o vÖ m«i tr−êng.
12.7.1. Xö lý lµm gi¶m çc chÊt khÝ ®éc h¹i nh− SOx, NOx cã
trong khãi lß h¬i
1. KhÝ SO2 sinh ra khi ch¸y l−u huúnh (S) cña nhiªn liÖu. ë
nhiÖt ®é cao vµ khi cã d− «xy th× SO2 bÞ «xy hãa mét phÇn thµnh
SO3. §èi víi nhiªn liÖu cã hµm l−îng l−u huúnh cao (S > 0,5%) vµ
®Æc biÖt khi cã «xy nguyªn tö trong buång löa vµ ë nhiÖt ®é >
11500C th× sÏ sinh ra SO3. ë çc bÒ mÆt truyÒn nhiÖt nhiÖt ®é thÊp
phÝa ®u«i lß h¬i nh− bé sÊy kh«ng khÝ cã thÓ x¶y ra hiÖn t−îng SO3
kÕt hîp víi H2O t¹o ra axit sunfuric H2SO4 ¨n mßn kim lo¹i. Çc
hîp chÊt cña l−u huúnh nÕu bay theo khãi vµo khÝ quyÓn sÏ rÊt cã
h¹i cho thÕ giíi ®éng vËt vµ thùc vËt.
Cã nhiÒu çch ®Ó lµm gi¶m l−îng ph¸t th¶i khÝ ®éc h¹i SO2 nh− sau:
- Khö l−u huúnh ra khái nhiªn liÖu tr−íc khi ®èt b»ng çc
biÖn ph¸p c¬ khÝ hay hãa häc;
- Liªn kÕt çc «xyt cña l−u huúnh trong qu¸ tr×nh ®èt nhiªn
liÖu trong tÇng s«i;
- Dïng biÖn ph¸p hãa häc ®Ó thu l¹i SO2 cã trong khãi (dïng
bét ®¸ v«i hay s÷a v«i phun vµo buång ®èt vµ buång ho¹t hãa ®Æt
trªn ®−êng khãi phÝa sau bé sÊy kh«ng khÝ cña lß h¬i).
262
2. Çc «xyt cña nit¬: ë ®©y chØ nãi ®Õn NO vµ NO2, ký hiÖu
chung lµ NOx.
Trong buång löa lß h¬i NO chiÕm 90 ÷ 95%, NO2 chØ chiÕm
5 ÷ 10%. Hµm l−îng NOx trong khãi dao ®éng trong ph¹m vi tõ
0 ÷ 1g/m3.
KhÝ NO2 ®−îc sinh ra do «xy hãa NO khi khÝ nµy l−u l¹i l©u
trong vïng nhiÖt ®é cao cña buång löa theo ph¶n øng sau:
2NO + O2 = 2NO2 + 124kJ.
NOx ®−îc sinh ra tõ nit¬ cña nhiªn liÖu vµ nit¬ trong kh«ng
khÝ cÊp cho qu¸ tr×nh ch¸y. Tuy vËy khèi l−îng chÝnh cña NOx ®−îc
t¹o ra do «xy hãa khÝ nit¬ cã trong kh«ng khÝ ë nhiÖt ®é ch¸y cao
nªn ®−îc gäi lµ çc nit¬ «xyt nhiÖt, ph¶n øng x¶y ra theo c¬ chÕ d©y
chuyÒn vµ lµ ph¶n øng thu nhiÖt cã d¹ng sau:
N2 + O2 → 2NO - 825 kJ
Çc yÕu tè ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh «xy hãa nit¬
gåm cã: sù t¹o thµnh «xy nguyªn tö ë nhiÖt ®é cao ( > 1550 0C),
nång ®é «xy cao vµ thêi gian l−u l¹i l©u cña chÊt ch¸y trong vïng
ch¸y.
Cã thÓ dïng çc biÖn ph¸p sau ®©y ®Ó lµm gi¶m c−êng ®é
t¹o thµnh NOx:
- Duy tr× nhiÖt ®é trong vïng ch¸y m¹nh nhiªn liÖu kh«ng
cao h¬n 1500 ÷ 1550 0C b»ng çch t¸i tuÇn hoµn mét phÇn khãi cã
nhiÖt ®é thÊp ®−îc hót ë phÝa tr−íc bé sÊy kh«ng khÝ ®−a vµo buång
löa ®Ó gi¶m møc nhiÖt ®é ch¸y vµ gi¶m nång ®é «xy. Khi hÖ sè t¸i
tuÇn hoµn khãi b»ng 15 ÷ 20% th× l−îng NOx trong lß h¬i ®èt bét
than phun gi¶m ®−îc kho¶ng 25%.
- Duy tr× hÖ sè kh«ng khÝ thõa ë çc vßi phun ë møc ®é thÊp
( α = 1, 0 ÷ 1, 05 ).
- Gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu thêi gian l−u l¹i cña nhiªn liÖu
trong khu vùc buång löa cã nhiÖt ®é cao nhÊt b»ng çc biÖn ph¸p tæ
chøc tèt khÝ ®éng trong buång löa.
HiÖn nay nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi ¸p dông mét sè biÖn ph¸p
nh− dïng vßi phun cã cÊu t¹o ®Æc biÖt vµ tæ chøc qu¸ tr×nh ch¸y
theo ph©n cÊp (theo giai ®o¹n) ®Ó gi¶m sù t¹o thµnh NOx. C¶ hai
biÖn ph¸p nãi trªn ®Òu nh»m tæ chøc qu¸ tr×nh ch¸y ë hÖ sè kh«ng
khÝ thõa nhá ë nhiÖt ®é thÊp.
Khi ®èt than theo ph©n cÊp th× cung cÊp kh«ng khÝ cÊp 3 qua
çc vßi phun ®Æc biÖt ®Æt cao h¬n trung t©m ch¸y hoÆc c¾t viÖc cÊp
nhiªn liÖu vµo çc vßi phun cña d·y ®Æt phÝa trªn. BiÖn ph¸p nµy
263
lµm gi¶m nhiÖt ®é trong vïng ch¸y m¹nh vµ gi¶m hÖ sè kh«ng khÝ
thõa.
ë çc vßi phun t¹o ra Ýt NOx ta ph¶i hoµn thiÖn qu¸ tr×nh t¹o
thµnh hçn hîp ch¸y. §Ó thùc hiÖn viÖc nµy ë Mü ng−êi ta trang bÞ
m¸y ghi xo¾n kÐp, ë NhËt ng−êi ta cÊp nhiªn liÖu cã nång ®é cao
trong hçn hîp víi kh«ng khÝ (hçn hîp giµu nhiªn liÖu, nghÌo «xy)
vµo mét sè vßi phun vµ nhiªn liÖu cã nång ®é thÊp (hçn hîp nghÌo
nhiªn liÖu) vµo mét sè vßi phun kh¸c.
ViÖc hoµn thiÖn qu¸ tr×nh ch¸y vµ khÝ ®éng trong buång löa
vµ øng dông çc vßi phun c¶i tiÕn ®· gi¶m ®−îc l−îng ph¸t th¶i NOx
khi ®èt nhiªn liÖu r¾n tíi 2 lÇn (cßn ≈ 0, 4 ÷ 0,5% ).
ë çc n−íc Mü, NhËt, §øc, Trung Quèc ng−êi ta ®· t¹o ra
nhiÒu kiÓu vßi phun ®Ó ®èt ph©n cÊp vµ gi¶m ®−îc l−îng ph¸t th¶i
NOx xuèng rÊt thÊp, kho¶ng 100 ÷ 200 ppm.
12.7.2. Khö bôi lÉn trong khãi
Khi ®èt nhiªn liÖu r¾n trong khãi bay ra khái lß h¬i cã chøa
nhiÒu h¹t bôi, ®ã lµ çc h¹t tro cña nhiªn liÖu vµ çc h¹t çcbon do
ch¸y kh«ng hoµn toµn vÒ c¬ häc. Tïy theo kiÓu buång löa mµ phÇn
tro bôi bay theo khãi cã gi¸ trÞ kh¸c nhau (b¶ng 12.1).
B¶ng 12.1. PhÇn tro bôi bay theo khãi ra khái buång löa lß h¬i.
PhÇn tro bôi bay theo

KiÓu buång löa
khãi, ab ,%
Buæng löa ghi 15,0 ÷ 30,0
Buæng löa phun bét than th¶i xØ kh« 75,0 ÷ 95,0
Buæng löa phun bét than th¶i xØ láng 40,0 ÷ 55,0
Buæng löa xyclon ®øng 15,0 ÷ 20,0
Buæng löa tÇng s«i 20,0 ÷ 30,0
Tro bôi bay theo khãi sÏ mµi mßn çnh qu¹t cña qu¹t khãi vµ
èng khãi, khi th¶i vµo khÝ quyÓn tro bôi cã h¹i ®èi víi con ng−êi vµ
c©y cá. §Ó ng¨n ngõa t¸c h¹i nãi trªn ta ph¶i thu gom bôi trong çc
bé khö bôi.
Cã nhiÒu kiÓu bé khö bôi nh−: xyclon ®¬n (lo¹i kh« hay lo¹i
Èm), xyclon chïm, bé khö bôi b»ng ®iÖn.
264
Çc th«ng sè ®Æc tr−ng cho sù lµm viÖc cña bé khö bôi lµ
hiÖu suÊt hay hÖ sè ph©n ly (lµm s¹ch bôi vµ trë lùc cña bé khö bôi
vÒ phÝa khãi).
H×nh 12.7. S¬ ®å
bé khö bôi b»ng
®iÖn.
a-kiÓu tÊm;
b-kiÓu èng.
1-khãi vµo; 2-
khãi ra; 3-®iÖn
cùc thu; 4-®iÖn
cùc ph¸t; 5-çch
®iÖn; 6-biÕn trë;
7-m¸y biÕn thÕ
®iÖn.
HiÖu suÊt ph©n ly ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau:
Gl
η pl = .100, % (12-15)
Gl + Gr
trong ®ã: Gl lµ khèi l−îng bôi thu ®−îc trong bé khö bôi, kg/h;
Gr lµ khèi l−îng bôi theo khãi ®i ra khái bé khö bôi, kg/h;
Nãi chung η pl = 60 ÷ 99% vµ trë lùc cña bôi b»ng tõ 20 ÷ 30
mmH2O ®Õn 70 ÷ 80mmH2O tïy theo kiÓu bé khö bôi.
D−íi ®©y tr×nh bµy s¬ ®å vµ nguyªn lý lµm viÖc cña bé khö
bôi b»ng ®iÖn (h×nh vÏ 12.7).
Bé khö bôi b»ng ®iÖn gåm cã çc ®iÖn cùc ph¸t vµ çc ®iÖn
cùc thu ®−îc lµm b»ng hîp kim. Dßng khãi lÉn bôi víi tèc ®é 1,5 ÷ 2
m/s ®−îc cho ®i qua gi÷a hai ®iÖn cùc cña ®iÖn tr−êng do dßng ®iÖn
mét chiÒu ®iÖn thÕ cao (50 ÷ 70kV) t¹o ra; çc ®iÖn cùc ph¸t ®−îc
nèi víi cùc ©m cßn çc ®iÖn cùc thu ®−îc nãi víi cùc d−¬ng cña
nguån ®iÖn vµ ®iÖn cùc d−¬ng ®−îc nèi ®Êt.
D−íi t¸c dông cña ®iÖn tr−êng cao thÕ vµ sù phãng hå quang
®iÖn sÏ x¶y ra sù ion hãa khãi. Çc h¹t bôi trong khãi sÏ va ch¹m
víi çc ion mang ®iÖn tÝch ©m vµ ®−îc tÝch ®iÖn. D−íi t¸c dông cña
lùc ®iÖn tr−êng çc h¹t bôi r¾n tÝch ®iÖn ©m sÏ dÞch chuyÓn ®Õn ®iÖn
cùc d−¬ng vµ b¸m lªn ®iÖn cùc nµy. B»ng çch ng¾t ®iÖn vµ dïng c¬
265
cÊu rung ®Ó lµm cho çc h¹t bôi b¸m nãi trªn r¬i vµo phÔu chøa cña
bé khö bôi sau ®ã th¶i ra ngoµi.
HiÖu suÊt cña bé khö bôi b»ng ®iÖn cã thÓ ®¹t ®Õn 99% vµ
cao h¬n vµ cã kh¶ n¨ng khö ®−îc çc h¹t bôi nhá h¬n 2 µm . Trë lùc
cña bé khö bôi b»ng ®iÖn vµo kho¶ng 20 ÷ 30 mmH2O.
266

Giáo Trình Lò Hơi - Phần 2 - 1153023

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Giáo Trình Lò Hơi - Phần 2 - 1153023

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ch−¬ng 6.

Qu¸ tr×nh thñy ®éng trong lß h¬i

6.2.1. èng ®øng:

H×nh 6.2. C¸c chÕ ®é chuyÓn ®éng cña hçn

H×nh 6.3. ChÕ ®é l−u ®éng

§å thÞ trªn h×nh vÏ

H×nh 6.5. Sù thay ®æi β , ϕ vµ x

6.4. Trë kh¸ng thuû lùc

®èi víi dßng ch¶y æn ®Þnh ta cã:

6.5. Nh÷ng quy luËt cña tuÇn hoµn tù nhiªn.

Trong kh©u 1-2 (èng n−íc xuèng) ta cã:

H×nh 6.7. S¬ ®å vßng tuÇn hoµn tù hiªn. a, b - ®¬n

6.6.1. Vßng tuÇn hoµn tù nhiªn ®¬n gi¶n

Ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña tuÇn hoµn cã d¹ng sau:

6.6.2 Vßng tuÇn hoµn tù nhiªn phøc t¹p

TiÕp ®ã vÏ ®−êng cong trë lùc

6.7. Nh÷ng hiÖn t−îng ph¸ huû tuÇn hoµn tù nhiªn

6.7.1 Béi sè tuÇn hoµn giíi h¹n cho phÐp

6.7.2 Sù h×nh thµnh møc n−íc tù do trong c¸c

ChÕ ®é lµm viÖc nµy x¶y ra ë nh÷ng èng

H×nh 6.10. S¬ ®å vßng tuÇn hoµn

Lùc h÷u Ých t−¬ng øng

6.7.3 Sù tuÇn hoµn ng−îc

H×nh 6.12. §Æc tÝnh tuÇn hoµn cña èng ®øng

H×nh 6.14. Quan hÖ gi÷a chiÒu cao tèi ®a cña

§Ó tr¸nh t¹o ra phÔu xo¸y ng−êi ta

c) H¬i cã thÓ bÞ dßng n−íc kÐo vµo èng xuèng

vµ c¸c ph−¬ng ph¸p thu nhËn h¬i s¹ch

7.1.1. C¸c t¹p chÊt trong n−íc thiªn nhiªn

TÝnh axit vµ tÝnh kiÒm §é PH

7. C¸c chÊt khÝ hßa tan trong n−íc.

7.1.3. ChÊt l−îng n−íc thiªn nhiªn

7.2. NhiÖm vô chÕ ®é n−íc cña lß h¬i.

[Ca ][. SiO ] = TH

7.4. Qu¸ tr×nh ¨n mßn kim lo¹i bÒ mÆt truyÒn nhiÖt

Cã c¸c d¹ng ¨n mßn sau (h×nh vÏ 7.3):

H×nh 7.3. C¸c d¹ng ¨n

7.5. ChÕ ®é n−íc cña lß h¬i

7.5.2. ChÕ ®é n−íc cña lß h¬i trùc l−u.

ë nh÷ng lß h¬i trùc l−u kh«ng cã bé phËn ph©n ly amar th×

Hµm l−îng cho

7.6. C¸c ph−¬ng ph¸p xö lý n−íc cÊp cho lß h¬i

7.6.1. Xö lý n−íc b»ng ph−¬ng ph¸p l¾ng cÆn

Tïy theo hãa chÊt dïng mµ ta cã ph−¬ng ph¸p xö lý nh− sau:

Mg2+ + OH- → Mg(OH)2 ↓ (7-18)

7.6.2. Xö lý n−íc b»ng ph−¬ng ph¸p trao ®æi ion (cation vµ

7.6.2.1. Xö lý n−íc b»ng ph−¬ng ph¸p trao ®æi cation

C¸c cation th−êng dïng lµ Natri NaR, hydro HR vµ amoni

H×nh 7.4. S¬ ®å bè trÝ c¸c b×nh trao ®æi cation NaR vµ HR

HCO3- + H+ → H2O + CO2 (7-26)

7.6.2.2. Xö lý n−íc b»ng ph−¬ng ph¸p trao ®æi anion

7.6.3. C¸c ph−¬ng ph¸p xö lý n−íc kh¸c:

- Dïng ®iÖn tr−êng, tõ tr−êng, siªu ©m ®Ó xö lý n−íc cho c¸c

7.7.1. Yªu cÇu vÒ ®é s¹ch cña h¬i

B¶ng 7.5. Tiªu chuÈn chÊt l−îng h¬i.

7.7.2. Nguyªn nh©n lµm bÈn h¬i b·o hßa:

7.8. Sù cuèn c¬ häc c¸c giät Èm theo h¬i b·o hßa

H×nh 7.5. Quan hÖ gi÷a ®é Èm

Ng−êi ta ph©n biÖt ba vïng trong quan hÖ x = f(D)

H×nh 7.6. Quan hÖ gi÷a ®é Èm H×nh 7.7. Quan hÖ gi÷a ®é Èm cña

7.9. §é hßa tan cña c¸c chÊt trong h¬i.

Ng−êi ta ®· x¸c ®Þnh b»ng nghiªn cøu vµ thùc nghiÖm r»ng

7.10. C¸c ph−¬ng ph¸p thu ®−îc h¬i s¹ch