İçerik

BÖLÜM

1 Önümüzdeki Serüven. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1
1-1 Dünya’dan Görünüş   3
1-2 Gökküresi  6
Takımyıldızlar    6
Gök Cisimlerinin Konumlarının Ölçülmesi    10
Göksel Koordinatlar    11
1-3 Gökyüzünde Güneş’in Hareketi   12
Ekliptik    13
Güneş ve Mevsimler    14
Bilimsel Bir Model    17
1-4 Ay’ın Evreleri   17
1-5 Ay Tutulmaları   20
Ay Tutulması Çeşitleri    21
1-6 Güneş Tutulmaları   23
Parçalı Güneş Tutulması    24
Halkalı Tutulma    24
1-7 Gezegen Hareketlerinin Gözlemleri   26
1-8 Dönme   27
1-9 Astronomide Uzaklık Birimleri   28
1-10 Evrenin Ölçeği   29
Doğanın Basitliği ve Birliği    30
1-11 Günümüzde Astronomi   30
Sonuç   31
Çalışma Rehberi   32

BÖLÜM

2 Yer Merkezli Sistemden Güneş Merkezli Sisteme. . . . . 38

2-1 Bilim ve Onun Bilme Yöntemleri   39
Bilimsel Modeller İçin Ölçütler    40
2-2 Yer Merkezli Sistemden Güneş Merkezli Sisteme   40
2-3 Antik Yunan Yer Merkezli Sistemi   41
Gezegen Hareketleri İçin Bir Model: Çembercikler    44
2-4 Aristarkus’un Güneş Merkezli Modeli   46
Dünya’nın Büyüklüğünün Ölçülmesi    48
2-5 Hristiyanlık ile Aristo’nun Evliliği   49
2-6 Nikolas Kopernik ve Güneş Merkezli Model   50
Kopernik Sistemi    50
2-7 Modellerin Karşılaştırılması   53
2-8 Tycho Brahe: Duyarlı Gözlemlerin Önemi   55
Tycho’nun Modeli    56
2-9 Johannes Kepler ve Gezegenlerin Hareket Yasaları   56
Elips    58
Kepler’in İlk İki Yasası (Gezegen Hareketleri)    58
Kepler’in Üçüncü Yasası    59
2-10 Kepler’in Katkısı   62
Sonuç   62
Çalışma Rehberi   63

vii
viii İçindekiler

contents
BÖLÜM

3 Kütleçekim Kanunu ve Modern Astronominin Yükselişi. . 69

3-1 Galileo Galilei ve Teleskop 70
Ay, Güneş ve Yıldızları Gözlemek    70
Jüpiter’in Uyduları    71
Venüs’ün Evreleri    72
3-2 Isaac Newton’un Büyük Sentezi   74
Newton’un İlk İki Hareket Yasası    74
Önemli Bir Ayrıntı: Kütle ve Ağırlık    75
Newton’un İkinci Yasasına Dönüş    76
Newton’un Üçüncü Yasası    76
3-3 Dairesel Hareket   78
3-4 Evrensel Kütleçekim Yasası   78
Evrensel Kütleçekim Yasasına Ulaşmak    80
3-5 Newton Yasaları ve Kepler Yasaları   81
3-6 Yörüngeler ve Kütle Merkezi   84
3-7 Newton’un Ötesi   85
3-8 Genel Görelilik Teorisi   86
3-9 Kütleçekim ve Einstein   87
Test 1: Işığın Çekim Alanında Bükülmesi    88
Test 2: Merkür’ün Yörüngesi    89
İlave Testler    89
Sonuç 91
Çalışma Rehberi   91

BÖLÜM

4 Işık ve Elektromanyetik Tayf. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

4-1 Kelvin Sıcaklık Ölçeği   96
4-2 Işığın Dalga Doğası   97
Dalga Hareketinin Özelliği    98
Bir Dalga Olarak Işık    99
4-3 Elektromanyetik Tayf   99
4-4 Gezegenlerin ve Yıldızların Renkleri   102
Yansımayla Oluşan Renk: Gezegenlerin Renkleri    102
Bir Sıcaklık Ölçüsü Olarak Renk    103
4-5 Tayf Türleri   105
Kirchhoff Yasaları    105
4-6 Bohr Atom Modeli   106
Salma Tayfları    107
Yıldızların Sürekli ve Soğurma Tayfları    108
4-7 Doppler Etkisi   113
Astronomide Doppler Etkisi    114
Bir Ölçüm Tekniği Olarak Doppler Etkisi    115
Diğer Doppler Etkisi Ölçümleri    116
Göreli Sürat mi Gerçek Sürat mi?    116
4-8 Işınımın Ters Kare Yasası   117
Sonuç   117
Çalışma Rehberi   118
 İçindekiler ix

BÖLÜM

5 Teleskoplar: Evrene Açılan Pencereler . . . . . . . . . . . 122

5-1 Kırılma ve Görüntü Oluşumu   123
5-2 Mercekli Teleskop   125
Renk Sapıncı    125
5-3 Bir Teleskobun Güçleri   126
Açısal Büyüklük ve Büyütme Gücü    126
Işık Toplama Gücü    128
Ayırma Gücü    129
5-4 Aynalı Teleskop   130
Büyük Optik Teleskoplar    132
Aktif ve Uyarlamalı Optik    133
Teleskop Eklentileri    134
5-5 Radyo Teleskoplar   136
5-6 Girişimölçüm   138
5-7 Diğer Elektromanyetik Işınım Türlerinin Belirlenmesi   142
Sonuç   142
Çalışma Rehberi   146

BÖLÜM

6 Dünya-Ay Sistemi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

6-1 Ay’ın Uzaklığı ve Büyüklüğünün Ölçülmesi   150
Ay’ın Uzaklığı    150
Ay’ın Büyüklüğü    150
Küçük Açı Formülü    151
Özet: İki Ölçüm Yöntemi    152
Ay’ın Değişen Büyüklüğü    153
6-2 Gelgitler   153
Ay’ın Dönmesi ve Dolanması    155
Dünya’nın Presesyonu    156
Özet: Gelgit Etkileşimleri    157
6-3 Dünya   158
Dünya’nın İç Kısımları    158
Levha Tektoniği    159
Dünya’nın Atmosferi    161
Dünya’nın Manyetik Alanı    161
6-4 Ay’ın Yüzeyi   164
6-5 Ay’ın Doğuş Teorileri   169
Büyük Çarpma Teorisi    170
6-6 Ay’ın Tarihi   170
Sonuç   172
Çalışma Rehberi   174

BÖLÜM

7 Gezegen Sistemlerine Genel Bir Bakış . . . . . . . . . . . 177

7-1 Güneş Sistemi’nde Boyutlar ve Mesafeler   178
Güneş Sistemi’nde Uzaklıkların Ölçülmesi    181
7-2 Kütleyi ve Ortalama Yoğunluğu Ölçmek   181
Ortalama Yoğunluğun Hesaplanması    184
7-3 Gezegen Hareketleri    184
7-4 Gezegenlerin Sınıflandırılması   185
Büyüklük, Kütle ve Yoğunluk    186
Uydular ve Halkalar    186
Dönüşler    187
x İçindekiler

7-5 Gezegen Atmosferleri   187

Gazlar ve Kaçış Hızı    189
Gezegenlerin Atmosferleri    190
7-6 Güneş Sistemi’nin Oluşumu   191
Verilerden Elde Edilen Kanıta Dayalı İpuçları    191
Evrimsel Teoriler    192
Felaket Teorileri    193
Güncel Evrim Teorileri    193
Diğer İpuçlarının Açıklanması    195
7-7 Diğer Yıldızların Etrafındaki Gezegen Sistemleri   196
Gezegen Sistemlerinin Oluşumu    201
Sonuç   203
Çalışma Rehberi   204

BÖLÜM

8 Yersel Gezegenler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

8-1 Merkür   208
Dünya’dan Bakışla Merkür    208
Merkür: Ay ile Karşılaştırma    208
Yapısal Özellikler    211
Merkür’ün Hareketleri    212
Merkür’ün Yüzeyi    213
8-2 Venüs   214
Yapısal Özellikleri    214
Venüs’ün Hareketleri    214
Venüs’ün Yüzeyi    215
Venüs’ün Atmosferi    218
Venüs/Dünya Farklarını Açıklayan Bir Hipotez    219
8-3 Mars   221
Dünya’dan Bakışla Mars    221
Mars’ta Yaşam Hakkında İlk Spekülasyonlar    222
İstilalar ve Sonuçları    223
Yapısal Özellikleri    223
Mars’ın Hareketleri    225
Mars’ın Yüzeyi    225
Atmosfer Şartları    236
Mars’ın Ayları    238
8-4 Neden Keşfedelim?    240
Sonuç   240
Çalışma Rehberi   241

BÖLÜM

9 Jüpiterimsi Gezegenler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

9-1 Jüpiter   245
Dünya’dan Bakışla Jüpiter    245
Uzaydan Bakışla Jüpiter    246
Jüpiter Atmosferinin İçeriği    248
Jüpiter’in İç Yapısı    249
Jüpiter’den Salınan Enerji    251
Jüpiter’in Ayları    251
Özet: Galileo Ayları    255
Jüpiter’in Halkaları    255
9-2 Satürn   255
Büyüklüğü, Kütlesi ve Yoğunluğu    255
Satürn’ün Hareketleri    256
Pioneer, Voyager ve Cassini    257
 İçindekiler xi

Satürn’ün Fazla Enerjisi    259

Satürn’ün Ayları    259
Gezegen’in Halkaları    263
Halkaların Kökeni    264
9-3 Uranüs   266
Uranüs’ün Yönelimi ve Hareketi    268
9-4 Neptün   271
Neptün’ün Ayları ve Halkaları    272
Sonuç   273
Çalışma Rehberi   274

BÖLÜM

10 Cüce Gezegenler ve Güneş Sistemi’nin Enkazı . . . . . 277

10-1 Plüton   278
Plüton’un Dünya’dan Görünüşü    278
Plüton ve Ayları    279
10-2 Güneş Sistemi Enkazı   281
10-3 Asteroidler   281
Asteroidlerin Yörüngeleri    283
Asteroidlerin Kökeni    285
10-4 Kuyrukluyıldızlar   286
Kuyrukluyıldız Yörüngeleri: Isaac Newton ve Edmund Halley    286
Kuyrukluyıldızların Doğası    287
Kuyrukluyıldızların Kuyrukları    289
Kuyrukluyıldız Görevleri    290
10-5 Oort Bulutu ve Kuiper Kuşağı   292
Kısa Periyotlu Kuyrukluyıldızların Kökeni    293
10-6 Meteorlar ve Meteor Yağmurları   295
Meteorlar    295
Meteoridler    295
Meteor Yağmurları    296
10-7 Göktaşları ve Kraterler   298
10-8 Güneş Sistemi Enkazının Önemi   301
Sonuç   303
Çalışma Rehberi   304

BÖLÜM

11 Güneş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
11-1 Güneş’in Özellikleri   309
11-2 Güneş Enerjisi   310
Güneş Enerjisinin Kaynağı    310
Güneş’te Nükleer Reaksiyonlar    312
11-3 Güneş’in İçi   314
Basınç, Sıcaklık ve Yoğunluk    315
Hidrostatik Denge    316
Enerji İletimi    317
Güneş Nötrinoları ve Standart Güneş Modeli    319
11-4 Helyosismoloji   320
11-5 Güneş Atmosferi   322
Fotosfer    323
Kromosfer ve Korona    324
Güneş Rüzgârı    327
xii İçindekiler

11-6 Güneş Lekeleri ve Güneş Aktivite Çevrimi   328

Güneş Leke Çevriminin ve Güneş Lekelerinin Modellenmesi    329
Güneş Parlamaları ve Koronal Kütle Atımları    332
Sonuç   335
Çalışma Rehberi   335

BÖLÜM

12 Yıldızların Özelliklerinin Ölçülmesi . . . . . . . . . . . . . . 339

12-1 Yıldızların Işıma Güçleri   340
Görünen Kadir    340
12-2 Yıldızların Uzaklıklarının Ölçümü   342
Mutlak Kadir    343
12-3 Yıldızların Hareketleri   344
12-4 Tayfsal Türler   346
Hertzsprung-Russell Diagramı    348
Tayfsal Paralaks    349
Işıma Gücü Sınıfları    350
Tayfsal Paralaks Sürecini Analiz Etmek    351
Işıma Gücü ve Yıldızların Büyüklükleri    351
12-5 Çoklu Yıldız Sistemleri   353
Görsel Çiftler    354
Tayfsal Çiftler    355
Örten Çiftler    356
Diğer Çift Yıldız Sınıfları    357
12-6 Çift Yıldız Verilerinden Yıldız Kütleleri ve Büyüklükleri   357
12-7 Kütle-Işıma Gücü Bağıntısı   358
12-8 Uzaklık Belirteçleri Olarak Sefeid Değişenleri   359
Sonuç   362
Çalışma Rehberi   362

BÖLÜM

13 Yıldızlararası Madde ve Yıldız Oluşumu . . . . . . . . . . 366

13-1 Yıldızlararası Ortam   367
Yıldızlararası Toz    367
Yıldızlararası Gaz    369
Bulutlar ve Bulutsular    371
13-2 Ağaçlık Bir Alanı Kısa Ziyaret   374
13-3 Yıldız Doğumu   374
Yıldızlararası Bulutların Çökmesi    375
İlkel Yıldızlar    377
Anakola Doğru Evrim    378
Özet    381
13-4 Yıldız Kümeleri   382
Sonuç   383
Çalışma Rehberi   385

BÖLÜM

14 Küçük Kütleli Yıldızların Yaşamları ve Ölümleri . . . . . 388

14-1 Kahverengi Cüceler   389
14-2 Yıldızların Olgunluğu   391
Yıldızlarda Nükleer Füzyon    391
Yıldızlarda Termostat    392
Yıldızların Anakol Yaşamı    392
14-3 Yıldız Ölümü   394
14-4 Çok Küçük Kütleli Yıldızlar (< 0,4 M()   394
 İçindekiler xiii

14-5 Çok Küçük Kütleli Yıldızların Ötesi: Kırmızı Dev Aşaması   395
14-6 Küçük Kütleli Yıldızlar (0,4-4 M()   396
Elektron Yozlaşması ve Helyum Parlaması    396
Yıldızlarda Zonklamalar    399
Kırmızı Devlerde Kütle Kaybı    400
Gezegenimsi Bulutsular    400
14-7 Beyaz Cüceler   405
Chandrasekhar Limiti    405
Beyaz Cücelerin Özellikleri    406
Novalar    407
14-8 Tip I Süpernovaları   408
Sonuç   410
Çalışma Rehberi   411

BÖLÜM

15 Büyük Kütleli Yıldızların Ölümleri . . . . . . . . . . . . . . 415

15-1 Orta Kütleli ve Çok Büyük Kütleli Yıldızlar (> 4 M()   416
15-2 Tip II Süpernovaları   417
Süpernovaları Tespit Etmek    419
15-3 SN1987A   421
15-4 Nötron Yıldızları   423
Teori: Büyük Kütleli Yıldızın Çökmesi    423
Gözlem: Atarcaların Keşfi    424
15-5 Nötron Yıldızları/Atarcaların Deniz Feneri Modeli   425
Teori: Işınım Atımlarının Yayınlanması    425
Gözlemler: Yengeç Atarcası ve Diğerleri    427
15-6 Orta Kütleli Yıldızlar: Sonuç   430
15-7 Genel Görelilik   431
Bir Çift Atarca    432
15-8 Büyük Kütleli Yıldızların Yaşamının Sonu   433
Kara Delikler    433
Kara Deliklerin Özellikleri    435
Kara Delikleri Tespit Etmek    436
Akrabalarımız, Yıldızlar   440
15-9 
Sonuç   442
Çalışma Rehberi   444

BÖLÜM

16 Samanyolu Gökadası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447

16-1 Gökadamız   448
Küresel Kümeler    451
16-2 Gökada’nın Bileşenleri   453
Gökada’da Hareketler    455
Gökada’nın Kütlesi    456
16-3 Sarmal Kollar   457
16-4 Sarmal Kol Teorileri   459
Yoğunluk Dalgası Teorisi    460
Kendi Kendine Yayılan Yıldız Oluşum Teorisi    461
16-5 Gökada’nın Çekirdeği   462
16-6 Gökada’nın Evrimi   466
Gökada’nın Yaşı ve Kimyasal İçeriği    466
Gökada’nın Tarihi    467
Sonuç   469
Çalışma Rehberi   470
xiv İçindekiler

BÖLÜM

17 Gökadaların Çeşitliliği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473

17-1 Hubble Sınıflaması   474
Sarmal Gökadalar    474
Eliptik Gökadalar    476
Düzensiz Gökadalar    476
Hubble’ın Diyapazon Diyagramı    479
17-2 Gökadaları Ölçmek   480
Çeşitli Belirteçlerden Ölçülen Uzaklıklar    480
Hubble Yasası    481
Uzaklık Ölçmek İçin Hubble Yasasının Kullanılması    484
Diğer İlişkiler    486
17-3 Gökadaların Kütleleri   486
Gökada Kümeleri; Kayıp Kütle    487
17-4 Gökada Türlerinin Kökeni   492
Geriye Bakış Zamanı    493
17-5 Aktif Gökadalar   493
Kuazarlar    496
Kuazar Kırmızıya Kayması İçin Rakip Teoriler    499
Seyfert Gökadaları    500
Kuazarlar ve Kütleçekimsel Mercekler    500
Kuazarlar, Blazarlar ve Süperlüminal Hareket    502
17-6 Aktif Gökada Çekirdeklerinin Doğası   503
Sonuç   507
Çalışma Rehberi   508

BÖLÜM

18 Kozmoloji: Evrenin Doğası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512

18-1 Evrende Bir Merkez ve Kenar Arayışı   513
Einstein’ın Evreni    514
18-2 Genişleyen Evren   516
Ne Genişlemektedir ve Ne Genişlememektedir? Kozmolojik Kırmızıya
Kayma    517
Olbers Paradoksu    519
18-3 Kozmolojik Varsayımlar   520
18-4 Büyük Patlama   521
Kanıt: Zemin Işınımı    521
Büyük Patlamanın Bir Diğer Kanıtı    524
Evrenin Yaşı    526
18-5 Gelecek: Genişleme Duracak mı?    528
Kanıt: Uzak Gökadalar ve Yüksek Kırmızıya Kaymalı Tip Ia
Süpernovaları     529
18-6 Enflasyonist Evren   531
Düzlük Problemi    531
Ufuk Problemi    531
18-7 Evrenin Geniş Ölçekli Yapısı   532
Kozmik Evrim    539
Sonuç   542
Çalışma Rehberi   543
 İçindekiler xv

BÖLÜM

19 Dünya Dışı Yaşam Araştırma Serüveni. . . . . . . . . . . 546

19-1 Radyo Araştırmaları ve SETI   547
19-2 Yer Dışı Zekâ ile İletişim   548
19-3 Yer Dışı Canlılara Mektuplar   549
Pioneer Levhaları    549
Voyager Kayıtları    550
Mesaj Bulunabilecek mi?    551
19-4 Hayatın Kökeni   551
19-5 Drake Eşitliği   552
19-6 Herkes Nerede?   553
Sonuç   554
Çalışma Rehberi   554

Sözlük  557
Ekler
Ek A  Birimler ve Sabitler    567
Ek B  Güneş Verileri    568
Ek C  Gezegen Verileri    568
Ek D  Gezegen Uyduları    582
Ek E  En Parlak Yıldızlar    585
Ek F  En Yakın Yıldızlar    586
Ek G  Takımyıldızlar    587
Ek H Bazı Seçilmiş Sorular, Hesaplamalar ve Bir de Siz Deneyin
Alıştırmalarının Cevapları    590
Dizin  601