SALLANTILI MASA İLE ZENGİNLEŞTİRME

Sallantılı masa, cevheri oluşturan minerallerin özgül ağırlık farkından yararlanarak zenginleştirme
işlemini gerçekleştiren bir yoğunluğa göre ayırma cihazıdır. Sallantılı masa, hafif eğimli, paralel
kenar, dikdörtgene yakın yamuk veya V şeklinde bir tabladır. Masa yüzeyine eşik adı verilen çıtalar
belirli aralıklarla yerleştirilmiştir. Çıtalar besleme tarafında maksimum yüksekliğe sahiptir ve sona
gittikçe alçalmaktadır. Masa uygun bir mekanizma ile uzun eksen i doğrultusunda ileri geri ve geriye
olmak üzere, hareket ettirilir. Bu ileri-geri hareket ve masa üzerindeki eşikler yardımıyla yoğunluğa
göre bir ayırma işlemi yapılabilmektedir. Aşağıda bir masa kesiti verilmektedir.

Partiküller masa yüzeyinde iki kuvvetin etkisi altında kalmaktadır;

Akışkan su tabakası tarafından oluşturulan sürüklenme kuvveti,
Masanın ileri yavaş, geri hızlı olmak üzere yaptı ğı harekete bağlı
olarak, masa yüzeyinde ileriye doğru ivme kazanma kuvvetidir.
Bunların net etkisi sonucu, partiküller masa yüzeyinde, besleme bölgesinden, masa sonuna doğru
diyagonal olarak hareket ederler. Masadaki kuvvetlere bağlı olarak ayrılan partiküllerden, daha küçük
yoğunluklu partiküller, konsantre oluğunun üst tarafından düşerken, daha iri olan hafif partiküller
masa boyunca uzanan artık oluğundan düşerler.

Masa tablaları genellikle ağaçtan yapılır ve yüksek sürtünme katsayılı kauçuk ve plastik gibi
malzemelerle kaplanır. Daha pahalı olmasına rağmen, fiberglas masalarda, çok daha sert olduklarından
kullanılmaktadır. Bu tür masalarda çıtalar kalıbın bir parçası olarak masa ile bütün imal edilir. Masa
ayırmasında tane boyutu çok önemli rol oynamaktadır. Besleme malı boyutunun artması ile ayırma
randımanı düşmektedir. Eğer besleme malı geniş tane boyutu dağılımı içerirse, bu boyutlardan çoğu
randımansız olarak yıkanacaktır. Sallantılı masa, iri hafif taneleri ince ağır tanelerden etkili olarak
ayırdığından, pratikte besleme malı, sınıflandırıcılarda eşit çökme değerlerine göre sınıflandırılır.
Sallantılı masalarda bu amaçla “hidroseizer” denilen ardışık konilerden oluşan, çoklu çöktürme
konileri kullanılır. Her konide elde edilen eş düşüşlü besleme malları, ayrı ayrı masalara beslenerek
konsantrasyona tabi tutulurlar. Zenginleştirme kriteri değeri 1.25'in üzerinde olan herhangi iki mineral
sallantılı masada birbirinden ayrılabilir. Ayrılacak mineraller arasında şekil ve boyut farkı varsa,
zenginleştirme kriteri değeri 1.0 civarında da olsa zenginleştirme yapılabilir.

Masalarda ayırmaya etki eden önemli faktörler şöyle açıklanabilir.

1 Hız ve genlik: Strok uzunluğu genellikle 10 mm ile 25 mm arasında değişir, bazen daha fazla da
olabilir. Hız ise dakikada 240-325 strok civarındadır. Genel olarak ince tanelerde, iri tanelere göre
daha yüksek hız ve daha kısa strok gerekir.

2. Su sarfiyatı: Besleme pulpündeki su miktarları değişkenlikler göstermesine rağmen, genelde cevher

masaları için ağırlıkça % 20-25 katı, kömür masaları içinse % 33-40 katı kullanılır.
3. Eğim: Sallantılı masaların eğimi, cevher boyutuna, ayrılacak minerallerin özgül ağırlıklarına,
ayırma cinsine ve yıkama suyu miktarına bağlı olarak değişir. İnce cevherler için 1/48 - 1/24, iri
cevherler için 3/48 - 1/12 arasındaki eğimler kullanılır. Kaba zenginleştirme işleminde 1/6'ya kadar
eğimler kullanılabilmektedir ..

Bunlardan başka eşik tertibi, yıkama suyu miktarı da vb. de ayırma üzerinde etkilidir.

Sallantılı masa, kalay, demir, tungsten, tantalyum, mika, barit. titan, zirkon, cevherlerinde geniş
uygulama alanı bulurken, daha az oranda altın, gümüş, toryum, uranyum gibi cevherlerin
zenginleştirilmesinde de kullanılmaktadır. Diğer yandan, sallantılı masa kömür yıkamada da çok
büyük oranlarda kullanılmaktadır.

HAVALI MASALARDA ZENGİNLEŞTİRME

Pnömatik veya havalı masalar ağır mineral kumlarının zenginleştirilmesinde önemli bir kullanım
alanına sahiptir. Bunun yanında asbestin tenörünü yükseltmede ve suyun önemli sorun olduğu yerlerde
kullanılmaktadır. Havalı masalar, besleme malını düz, çıtalı yüzey boyunca hareket ettirmek için,
fırlatma hareketi kullanılır ve masa yüzeyinden belirli miktarda hava devamlı olarak cevhere verilerek
geçici bir yatak oluşturulur. Oluşan tabakalaşma yaş masalardan farklıdır. Yaş masalarda konsantre
tarafından artık tarafına doğru tane boyutu artarken, yoğunluk azalmaktadır. Havalı masada ise boyut
ve yoğunluk her ikisi birden düşmekte ve ara ürün bandındaki en iri partiküller en düşük yoğunluğa
sahip olmaktadır. Böylece pnömatik masa ayırımı hidrolik sınıflandırma işlemine benzemektedir.

JİG İLE ZENGİNLEŞTİRME

Cevher zenginleştirme ve kömür yıkama yöntemleri içinde yoğunluk farkına dayanan en eski
yöntemlerden biri jigle zenginleştirme yöntemidir. Jiglerin ilk kullanımları 1870’li yıllarda başlar.
Basit olarak yöntem, "tabanı elekli bir kasada, periyodik olarak düşey hareket eden akışkan bir
ortam içinde, malzemelerin yoğunluklarına göre tabakalaşmaları" olarak tanımlanabilir. Bu
yöntemde esas olan, ayrılmasını istediğimiz malzemeler arasındaki yoğunluk farkının yüksek olması
ve nispeten iri boyutlarda serbestleşmiş olmalarıdır. Jiglerde kullanılan ortam genellikle su, bazen
hava ve nadiren de ağır bir sıvı olmaktadır. İlk yıllarda özellikle iri boyutlu cevherler için kullanılan
jigler, cevher zenginleştirme teknolojisinin gelişimiyle birlikte eski önemlerini kaybetmişlerdir. Halen
özellikle kömür yıkama işlemlerinde ve iri boyutlu cevherlerin zenginleştirilmesinde
kullanılmaktadırlar.

JİGLE ZENGİNLEŞTİRME ESASI

Jiglerde minerallerin birbirinden ayrılması, jig tabanındaki elek üzerinde ve ortama hareket veren bir
pulsasyon hareketiyle sağlanır. Burada amaç, elek üzerinde oluşan yataktaki malzemeyi
genişleterek açmak ve bu açılmayı kontrol ederek, daha yüksek yoğunluklu ve ince tanelerin,
oluşan yatağın aralıklarından geçmesini, iri ve yüksek yoğunluklu tanelerin ise yatak üzerinde
tabakalaşmasını sağlamaktır. Başka bir deyişle, ortama verilen düşey (emme ve basma)
hareketiyle, jige beslenen malzeme içindeki farklı yoğunluklu minerallerin, jig tabanı (elek) üzerinde
en alt tabakada en ağır mineraller, en üst tabakada da en hafif mineraller olmak üzere tabakalar
oluşturmasını sağlamaktır. Bu arada, elek üzerindeki yatağın yukarı doğru (basma) hareketi
esnasında açılan yatak malzemesi arasından, besleme malı içindeki ince boyutlu ve yüksek
yoğunluklu ağır mineraller elek altına geçmektedir.

Jigleme işleminde, ortam hareketli ise sabit elek, ortam sabit ise düşey hareketli bir elek de
kullanılabilmektedir.

JİGDE TABAKALAŞMANIN TEORİK AÇIKLAMASI

Akışkan ve düşey hareketli bir ortam içinde, farklı yoğunluk ve boyutlardaki tanelerin, jig tabanı
(eleği) üzerinde tabakalaşması, aşağıda belirtilen 3 nedene bağlanmaktadır.

A. Engelli çöküş klasifikasyonu

B. Çöküş başlangıcındaki ivme farklılığı
C. Çöküş sonunda ara boşluklardan sızma

JİGLE AYIRMAYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Jigler, özgül ağırlıkları farklı malzemelerin, akışkan bir ortamda, ortamın veya jig eleğinin hareketi
ile sağlanan pulsasyon. hareketleri vasıtasıyla, ağır malzemenin altta, hafif malzemenin ise üstte
olmak üzere tabakalaşma yoluyla ayrılmalarını sağlar. Bu işlem esnasında jigin ayırma hassasiyetini
etkileyen faktörleri aşağıdaki gibi 2 ana grupta toplamak mümkündür.

Jig yapısına bağlı faktörler

Jige beslenen malzemeye bağlı faktörler

1. Jig yapısına bağlı faktörler: Jigin yapısına bağlı olarak değişen; tabaka kalınlığı, pulsasyon,
boşaltma sistemleri, kompartıman adedi, elek yapısı ve şekli gibi faktörler, jigle ayırmada, ayırma
hassasiyetini etkileyen faktörlerin en önemlilerini oluşturmaktadır.

2. Jige beslenen malzemeye bağlı faktörler: Jige beslenen malzeme içindeki ayrılması istenen
mineraller arasındaki özgül ağırlık farkı arttıkça jigin ayırma hassasiyeti artmaktadır. Ayrıca özgül
ağırlık farkına göre ayırma yapan tüm cihazlarda olduğu gibi- beslenen malzemenin, dar tane iriliği
fraksiyonlarında olması yine jigin ayırma hassasiyetini arttırmaktadır.

Jigle zenginleştirme işlemlerinde ayırmayı etkileyen faktörlerin bir diğer grubu da, jigin çalışma
koşullarına bağlı faktörlerdir. Bunlar jige beslenen malzemenin besleme hızı, su miktarı, ayırma
yoğunluğu olarak sıralanabilir.