STERILIZACIJA

Asepsa je postupak preventivnog uništavanju mikroorganizama, kojim sprečavamo njihov prodor u

organizam. Postupak kojim se služimo u asepsi nazivamo sterilizacija.

Sterilizacija je metod kojim se ubijaju ili uklanjaju svi živi mikroorganizmi (svi oblici bakterija, spore,
virusi i gljive i protozoe). Sterilizacija je apsolutan pojam i ne postoji stepen sterilizacije.

Metode sterilizacije koje se najčešće koriste su:

1. Fizičke metode: a) toplota (ubija mikroorganizme) b) radijacija (ubija mikroorganizme) c) filtracija

(uklanja mikroorganizme)

2. Hemijske metode: a) etilen oksid (ubija mikroorganizme) b) formaldehid (ubija mikroorganizme)

FIZIČKE METODE

a) Toplota Sterilizacija povišenom temperaturom, našla je najširu primjenu. Povišena temperatura

iznad maksimalne temperature na kojoj može da živi mikroorganizam dovodi do koagulacije njegovih
proteina, što uzrokuje oštećenja i smrt. Toplota koja se koristi za sterilizaciju može da bude vlažna i
suha. Osnovni oblici primjene suhe i vlažne toplote su:

SUHA TOPLOTA

Suha toplota se primjenjuje kod sterilizacije plamenom i sterilizacije vrućim vazduhom.

• direktna primjena plamena

a) Spaljivanje : Spaljivanjem se postižu vrlo visoke temperature, koje sigurno ubijaju sve oblike
mikroorganizama. Primjenjuje se za sterilizaciju bezvrijednih ili malo vrijednih stvari (papir, zavojni
materijal, uginule životinje), jer se na ovaj način uništava ono što se sterilizira.

b) Žarenje : izlaganje bakterijskih eza plamenu sve do njihovog usijanja. Na ovaj se način, za nekoliko
sekundi, na temperaturi od 500°C, uništavaju svi oblici bakterija.

c) Opaljivanje : kratkotrajno izlaganje predmeta plamenu. Ovo nije siguran način sterilizacije, jer se
njime uništavaju samo vegetativni oblici bakterija. Na ovaj način se sterilišu rubovi epruveta, vrhovi
pipeta i sl.

• vruć vazduh- Sterilizacija vrućim vazduhom koristi se kad vlažna toplota škodi materijalu koji se
sterilizira ili kad ne može doći sa njim u direktan kontakt. Nedostatak ovakve vrste sterilizacije je što
sporo prodire u ono što se sterilizira. Koristi se specijalni aparat - suhi sterilizator. To je uređaj, koji
ima izvor toplote, ventilator za miješanje vrelog vazduha i policu za materijal. Suhom sterilizacijom se
sterilišu stakleni, porculanski i neki predmeti od metala, a u njega se moraju stavljati potpuno suhi
materijali, koji se stavljaju u hladan sterilizator. Vrijeme sterilizacije se počinje mjeriti od momenta
kada se postigne željena temperatura u sterilizatoru. Može da se vrši na 160 stepeni u trajanju od 2
sata, na 170 stepeni u trajanju 1 sat ili na 180 stepeni u trajanju od 30 minuta.
VLAŽNA TOPLOTA

Vlažna toplota ubija sve vrste mikroorganizama, brže nego suha. Ona lakše i brže prodire u materijal
koji se sterilizira. Vlažna toplota koristi se kao:

- < 100°C (pasterizacija i tindalizacija)

- Na 100°C (kuhanje i strujeća vodena para)

- > 100°C (vodena para pod pritiskom)

• topla voda – pasterizacija (koristi se u industriji hrane – sterilizacija mlijeka)– tindalizacija (ovom
tehnikom se sterilišu tečnosti koje bi visoka temperatura oštetila – sterilizacija krvi, seruma,
bakterijskih podloga); kuhanje (u vodi na 100 stepeni u trajanju od 15 minuta – sterilizacija brizgalica,
metalnih hirurških instrumenata, gumenih predmeta, rublja I sl.)

• vodena para koja struji (prototip ovog metoda sterilizacije je poznat odavno-tzv. Kohov lonac. Para
je na temperaturi do 100 stepeni, a trajanje je 60-90 minuta. Ovaj metod se nekad koristio za
depedikulaciju odjeće)

• vodena para pod pritiskom - autoklav (on koristi vodenu paru pod pritiskom, a u njemu može da se
steriliše staklo, metal, guma, termostabilna plastika i bakteriloške podloge).

Može da se radi na temperaturi 121 stepen, pritisak 1 bar u trajanju od 15 minuta, ili

na temperaturi 134 stepena, pritisak 2,2 bara u trajanju od 3 minuta.

Efikasnost autoklava zavisi od prisustva zasićene vodene pare, dužine i udaljenosti izloženog
materijala kao i odsustva vazduha. U autoklavu ne treba sterilisati citostatike, toksična hemijska
jedinjenja, radioizotope i ispariva hemijska jedinjenja)

B(RADIJACIJA)

UV ZRAČENJE

Koristi se UV zračenje talasne dužine 0,265 nm, male energije, tako da je slaba moć prodiranja.
Bakterijski genetski materijal apsorbuje UV zrake i to dovodi do pogrešnog vezanja baza i formiranja
timinskih dimera u DNK, ali ipak neki mikrobi imaju enzime za ispravku ove greške pa efikasnost UV
zračenja zavisi i od intenziteta UV zraka, dužine izloženosti, udaljenosti predmeta, relativne vlažnosti i
vrste mikroba. UV zraci se uglavnom koriste za dezinfekciju radnih površina, vazduha i vode, u
farmaceutskoj industriji (u salama za aseptično pripremanje i pakovanje lijekova i sl. UV zraci oštećuju
korneu oka i kožu.

JONIZUJUĆE ZRAČENJE Jonizujuće zračenje podrazumeva primjenu gama zraka velike energije i
prodornosti, a kao izvor se najčešće koristi Co 60. Mehanizam dejstva može da bude direktno
oštećenje DNK i RNK bakterijske ćelije, ali moguća su i indirektna oštećenja bakterijske ćelije
nastankom slobodnih radikala i vodonik peroksida. Mana ovom zračenju je što mijenja osobine
materijalu na koji se primjenjuje, a i zato što se sa njim mora rukovati sa dodatnim oprezom.
Primjenjuje se kod gume i plastike.

c) Filtracija Filtracija se koristi za uklanjanje mikroorganizama iz tečnosti, vazduha i gasova. Za

uklanjanje mikroorganizama iz tečnosti koriste se duboki filteri napravljeni od infuzorijske zemlje,
porcelana bez gleđi, azbesta i stakla, zatim se koriste membranski filteri napravljeni od celuloze,
polivinildin fluorida, polikarbonata... i oni se danas mnogo više koriste od dubokih. Mehanizam
filtracije se zasniva na veličini pora (0.2 mikrometra) i na elektrostatičkim silama izme|u mikroba i
filtera. Primjeri za ove vidove sterilizacije su hiruške maske, zapušači na epruvetama ili sterilizacija
vazduha u hiruškim salama ili komorama za rad u sterilnim uslovima)

HEMIJSKE METODE

Kod hemijskih metoda sterilizacije koriste se hemijska jedinjenja u vidu gasa (etilen oksid i
formaldehid) i tečnosti (glutaraldehid, persirćetna kiselina i stabilizovani vodonik peroksid).
Sterilizacija hemijskim metodama se preporučuje samo kod onih materijala koji nikako ne podnose
visoke temerature i to samo etilen oksidom, a takvi materijali su plastika, optički instrumenti i
vještačke valvule.