Professional Documents
Culture Documents
Ri Lind Jae Europes
Ri Lind Jae Europes
Ri Lind Jae Europes
net/publication/295702089
CITATIONS READS
0 12,628
3 authors, including:
Some of the authors of this publication are also working on these related projects:
All content following this page was uploaded by Fatos Tarifa on 23 February 2016.
Rilindja e Europës
vidit si edhe aftësitë e tij për përsosje të vazh-
Stefan Cvajg
dueshme. Dhe, nëse flasim për një tregtar italian
Remzi Lani është Drejtor i Institutit Shqip-
tar të Medias dhe gazetar për shtypin ve- apo hollandez të asaj periudhe, për një Tomas
ndas dhe të huaj. Mor apo për një Erazmus, ky individualizëm
shpuri në glorifikimin e kreativitetit njerëzor.
Rilindja e Europës
Baviola Shatro është lektore e letërsisë në
Universitetin “Aleksandër Moisiu”. Aktua-
OMBRA GVG
lisht ndjek Studimet Doktorale për Shkenca mvsdesign10
Letrare pranë Qendrës Ndëruniversitare
të Studimeve Albanologjike në Tiranë.
OMBRA GVG
Fatos TARIFA Remzi LANI Baviola SHATRO
RILINDJA
E EUROPËS
Mendimi
dhe Kultura Humaniste e Saj
OMBRA GVG
TARIFA - LANI - SHATRO
Copyright © 2010
Fatos Tarifa Remzi Lani Baviola Shatro
Ky libër apo pjesë të veçanta të tij
nuk mund të riprodhohen në asnjë formë
dhe as të shpërndahen pa lejen me shkrim të autorëve
Botimi i parë:
Fatos Tarifa Remzi Lani
Mjeshtër të mendimit humanist
Tiranë: Horizont, 2000
Redaktore:
Baviola Shatro
ISBN 978-99956-38-47-4
6
RILINDJA E EUROPËS
përmbajtja
Parathënie 9
Pjesa e parë
Rilindja Europiane: Epoka dhe njerëzit e saj 15
Pjesa e dytë
Leonardo da Vinçi 85
Nikolla Kopernik 105
Xhordano Bruno 115
Galileo Galilei 129
Erazmi i Roterdamit 145
Tomas Mor 173
Tomaso Kampanela 199
Migel Servantes 211
Uilliam Shekspir 225
Frensis Bekon 241
Rëne Dekart 275
Bibliografi 291
7
TARIFA - LANI - SHATRO
8
RILINDJA E EUROPËS
parathënie
9
TARIFA - LANI - SHATRO
10
RILINDJA E EUROPËS
Shkurt 2010
11
pjesa e parë
TARIFA - LANI - SHATRO
14
RILINDJA E EUROPËS
rilindja europiane
epoka dhe njerëzit e saj1
__________________
1
Një variant i shkurtër i kësaj eseje, titulluar “Universi grek
dhe Rilindja Europiane”, është mbajtur nga autori i parë i këtij
libri në konferencën e Shoqatës për Filozofinë e Lashtë Greke
(Society for Ancient Greek Philosophy) dhe të Shoqatës për
Studimin e Filozofisë dhe të Shkencës Islamike (Society for the
Study of Islamic Philosophy and Science) me temë “Dialog
ndërmjet qytetërimeve”, në Binghamton, New York, më 27 tetor
2001. Në këtë vëllim botohet i ripunuar gjerësisht.
15
TARIFA - LANI - SHATRO
16
RILINDJA E EUROPËS
!!!
17
TARIFA - LANI - SHATRO
18
RILINDJA E EUROPËS
19
TARIFA - LANI - SHATRO
20
RILINDJA E EUROPËS
21
TARIFA - LANI - SHATRO
22
RILINDJA E EUROPËS
!!!
23
TARIFA - LANI - SHATRO
24
RILINDJA E EUROPËS
25
TARIFA - LANI - SHATRO
26
RILINDJA E EUROPËS
27
TARIFA - LANI - SHATRO
28
RILINDJA E EUROPËS
29
TARIFA - LANI - SHATRO
30
RILINDJA E EUROPËS
!!!
31
TARIFA - LANI - SHATRO
32
RILINDJA E EUROPËS
33
TARIFA - LANI - SHATRO
34
RILINDJA E EUROPËS
35
TARIFA - LANI - SHATRO
36
RILINDJA E EUROPËS
37
TARIFA - LANI - SHATRO
38
RILINDJA E EUROPËS
Reformë” (ibid.).
Është interesante të vihet në dukje se jo të gjithë
kanë pasur apo kanë te njëjtën pikëpamje. Karl Kautski,
për shembull, në studimin e tij për Tomas Morin,
humanistin e shquar anglez, i cili, ashtu si Erazmi, ishte
një kundërshtar i hapur i lëvizjes protestante dhe i njeriut
që e udhëhoqi atë, Luterit, ka vënë në dukje se
“humanistët i urrenin lëvizjet popullore...mendjet më
të ndritura në Gjermani dhe në Angli s’kishin të bënin
fare me Reformën” dhe se “Humanizmi ishte në
antagonizëm të plotë me Re-formën” (Kautsky 1979
[1888]).
Lëvizja për reformimin e Kishës Katolike apo
Protestantizmi, siç quhet zakonisht dukuria që shë-
nonte ajo, nuk u zhvillua vetëm në Gjermani. Ajo u
shoqërua me përhapjen e mjaft ideve fetaro-politike në
një varg vendesh të Europës Perëndimore si, në Zvicër,
në Francë, në Hollandë, në Skoci, në Angli dhe në
vendet skandinave, ide të cilat lidhen me emrin e një
ideologu tjetër të Reformës, Zhan Kalvinit, dhe që i
dhanë lëvizjes protestante në këto vende dhe fesë së re
që krijoi ajo, emrin e tij: Kalvinizëm. Ashtu si reforma
luteriane, edhe Kalvinizmi ishte një lëvizje më karakter
të theksuar borgjez, “një maskë e vërtetë fetare për të
fshehur interesat e borgjezisë së asaj kohe” (Engels).
Si një lëvizje e fuqishme dhe tepër e gjerë për nga
baza sociale dhe shtrirja që ajo mori në kontinent,
Reforma ishte një goditje e rëndë kundër autoritetit të
39
TARIFA - LANI - SHATRO
40
RILINDJA E EUROPËS
41
TARIFA - LANI - SHATRO
42
RILINDJA E EUROPËS
!!!
43
TARIFA - LANI - SHATRO
44
RILINDJA E EUROPËS
45
TARIFA - LANI - SHATRO
46
RILINDJA E EUROPËS
47
TARIFA - LANI - SHATRO
48
RILINDJA E EUROPËS
49
TARIFA - LANI - SHATRO
50
RILINDJA E EUROPËS
51
TARIFA - LANI - SHATRO
!!!
52
RILINDJA E EUROPËS
53
TARIFA - LANI - SHATRO
54
RILINDJA E EUROPËS
55
TARIFA - LANI - SHATRO
56
RILINDJA E EUROPËS
57
TARIFA - LANI - SHATRO
58
RILINDJA E EUROPËS
59
TARIFA - LANI - SHATRO
60
RILINDJA E EUROPËS
61
TARIFA - LANI - SHATRO
62
RILINDJA E EUROPËS
!!!
63
TARIFA - LANI - SHATRO
64
RILINDJA E EUROPËS
65
TARIFA - LANI - SHATRO
66
RILINDJA E EUROPËS
67
TARIFA - LANI - SHATRO
68
RILINDJA E EUROPËS
69
TARIFA - LANI - SHATRO
!!!
70
RILINDJA E EUROPËS
71
TARIFA - LANI - SHATRO
72
RILINDJA E EUROPËS
73
TARIFA - LANI - SHATRO
74
RILINDJA E EUROPËS
75
TARIFA - LANI - SHATRO
76
RILINDJA E EUROPËS
77
TARIFA - LANI - SHATRO
78
RILINDJA E EUROPËS
79
TARIFA - LANI - SHATRO
80
RILINDJA E EUROPËS
pjesa e dytë
81
TARIFA - LANI - SHATRO
82
RILINDJA E EUROPËS
Leonardo da Vinçi
Ato shkenca që nuk janë pjellë e përvojës,
e cila është nëna e çdo saktësie,
dhe nuk kurorëzohen në përvojën konkrete
janë të zbrazëta dhe plot lajthitje.
83
TARIFA - LANI - SHATRO
84
RILINDJA E EUROPËS
Vinçi.
Që në fëmijëri, Leonardoja shfaqi prirje të jashtë-
zakonshme në matematikë dhe në pikturë duke i habitur
mësuesit e tij. Kur Leonardoja ishte 14 vjeç, i ati i tij u
shpërngul në Firence, duke e marrë të birin me vete
pasi dëshironte që ai të bëhej piktor, ose skulptor. Me
këtë dëshirë, ai e çoi atë tek Andrea Verokio, mjeshtri i
madh fiorentin, të cilit i tregoi disa nga vizatimet e
Leonardos duke i kërkuar mendimin e tij nëse mund
dhe duhej të shpresonte që i biri të bëhej një ditë dikush
në fushën e artit. Qysh nga ai moment, u duk se e ardh-
mja e Leonardos u përcaktua. Ai u bë nxënës i Verokios,
studioja e të cilit në Firence ishte shndërruar në atë
kohë në një shkollë të vërtetë arti dhe shkencash.
Da Vinçi hyri në studion e Verokios në kohën kur
mjeshtri i madh po punonte statujën e Davidit, djaloshit
ngadhënjyes, i cili, sipas rrëfimeve biblike, mundi Goli-
athin. Kjo vepër kishte karakter të fuqishëm frymëzues.
Ajo paralajmëronte triumfin e së mirës mbi të keqen, e
të voglit mbi të madhin. Davidi ishte kontakti i parë i
Leonardos me artin e madh humanist të Rilindjes dhe,
për këtë arsye, kjo vepër do të ndikonte mjaft në formi-
min dhe, më pas, në veprën e tij.
Në studion e Verokios Leonardoja qëndroi dhjetë
vjet, kohë gjatë së cilës ai punoi, krijoi dhe studioi në
mënyrë të vazhdueshme. Mësoi jo vetëm mjeshtërinë e
piktorit, por edhe matematikë, anatomi dhe shkenca të
tjera; jo rastësisht dhe jo thjesht për të shuar kuriozitetet
85
TARIFA - LANI - SHATRO
86
RILINDJA E EUROPËS
87
TARIFA - LANI - SHATRO
88
RILINDJA E EUROPËS
89
TARIFA - LANI - SHATRO
90
RILINDJA E EUROPËS
91
TARIFA - LANI - SHATRO
92
RILINDJA E EUROPËS
93
TARIFA - LANI - SHATRO
94
RILINDJA E EUROPËS
95
TARIFA - LANI - SHATRO
96
RILINDJA E EUROPËS
97
TARIFA - LANI - SHATRO
98
RILINDJA E EUROPËS
99
TARIFA - LANI - SHATRO
100
RILINDJA E EUROPËS
101
TARIFA - LANI - SHATRO
102
RILINDJA E EUROPËS
nikolla koperniku
In medio vero omnium residet sol.
(Në mes qëndron Dielli)
103
TARIFA - LANI - SHATRO
104
RILINDJA E EUROPËS
105
TARIFA - LANI - SHATRO
106
RILINDJA E EUROPËS
107
TARIFA - LANI - SHATRO
108
RILINDJA E EUROPËS
109
TARIFA - LANI - SHATRO
110
RILINDJA E EUROPËS
111
TARIFA - LANI - SHATRO
112
RILINDJA E EUROPËS
xhordano bruno
A ka vallë jetë që vlen, aq sa kjo vdekje?
113
TARIFA - LANI - SHATRO
114
RILINDJA E EUROPËS
fshatit.
Në moshën 11-vjeçare, Xhordano shkoi në Napoli
ku, për gjashtë vjet me radhë, mësoi në një shkollë
humanitare. Studioi këtu logjikë, dialektikë dhe shkencat
shoqërore. Lexoi edhe mjaft libra të ndaluar, por u njoh
sidomos me botimet e reja në fushën e shkencave naty-
rore. Ndër librat e shumtë që studioi në këtë periudhë,
njëri mund të veçohet mbi të gjithë, pasi ai influencoi
në mënyrë vendimtare në formimin e Brunos së ri dhe
në të gjithë veprën e tij. Kjo ishte vepra e famshme e
Kopernikut Mbi rrotullimin e sferave qiellore. Nga bashkë-
kohësit e Brunos, ai që do të linte më shumë gjurmë në
bindjet e tij materialiste dhe në tërë veprën e tij ishte
filozofi i shquar humanist Bernardino Telezio, i cili men-
donte se bota mund të kuptohet përmes bashkëpunimit
të dy koncepteve themelore, që janë materia dhe forca
(Gatti 2002; Mannion 2006: 55).
Për afro 15 vjet rresht, Xhordano Bruno jetoi si murg
i Urdhrit Domenikan në manastirin e Shën Domenikut,
në Napoli. Ky manastir, ashtu si dhe të tjerë të llojit të
vet, përgatiste teologë për shkollat fetare. Brenda mu-
reve të tij gjallonin korrupsioni dhe intrigat më të shëm-
tuara. Atmosfera mbytëse e manastirit ia bëri të rëndë
dhe të padurueshme jetën djaloshit Bruno, ndërsa dog-
mat fetare që mësoheshin në të ishin krejt në kundër-
shtim me mendimin e tij të lirë. Mëse një herë ai do të
shprehej kundër jetës së manastirit duke demaskuar
hapur hipokrizinë e moralit fetar. Duke bërë një lojë
115
TARIFA - LANI - SHATRO
116
RILINDJA E EUROPËS
117
TARIFA - LANI - SHATRO
118
RILINDJA E EUROPËS
119
TARIFA - LANI - SHATRO
120
RILINDJA E EUROPËS
121
TARIFA - LANI - SHATRO
122
RILINDJA E EUROPËS
123
TARIFA - LANI - SHATRO
124
RILINDJA E EUROPËS
125
TARIFA - LANI - SHATRO
126
RILINDJA E EUROPËS
galileo galilei
Eppur si muove!
(Megjithatë, rrotullohet!)
127
TARIFA - LANI - SHATRO
128
RILINDJA E EUROPËS
129
TARIFA - LANI - SHATRO
130
RILINDJA E EUROPËS
131
TARIFA - LANI - SHATRO
132
RILINDJA E EUROPËS
133
TARIFA - LANI - SHATRO
134
RILINDJA E EUROPËS
135
TARIFA - LANI - SHATRO
2
Thuhet se Galilei ftoi edhe Papën që të shihte përmes teleskopit të
tij, për t’i dhënë atij mundësinë të shihte vetë natyrën e kozmosit,
por Papa refuzoi (Mannion 2006: 70).
136
RILINDJA E EUROPËS
137
TARIFA - LANI - SHATRO
138
RILINDJA E EUROPËS
139
TARIFA - LANI - SHATRO
popullor.
Në katër vitet e fundit të jetës së tij Galilei ishte krejtë-
sisht i verbër. Njerëz të shquar nga të katër anët e konti-
nentit e vizitonin tek priste, i mjerë, fundin e tij. Një
ndër ta ishte edhe poeti i njohur anglez Xhon Milton,
atëherë 29 vjeçar, i cili, më vonë, në shënimet e tij, do ta
përshkruante “të famshmin Galile, të plakur e të burgosur
nga Inkuizicioni për mendimet e tij”.
Në vitet e fundit të jetës, gjeniu nga Piza përfundoi
librin Dy shkenca të reja (Discorsi e Dimostrazioni Mate-
matiche, intorno a due nuove scienze), i cili konsiderohet me
të drejtë si e para vepër e fizikës moderne. Ngaqë nuk
shihte dhe s’ishte më në gjendje të shkruante vetë, këtë
vepër, të ndërtuar gjithashtu në formë dialogësh, Galilei
ua diktoi nxënësve të tij, ndërmjet të cilëve, njëri,
Viviani, do të bëhej biografi e tij më i njohur.
Duke qenë se kur flitet për Galileon përqendrohemi
në profilin e tij të shkëlqyer si matematicien, fizikant
dhe filozof, vlen të përmendim se, ashtu sikurse Hobsi,
Berkli, Hjumi dhe Kanti për gjuhët e tyre, Galileoja ka
edhe një kontribut tjetër madhor, esencialisht rilindas.
Ai ishte një stilist i përkryer në gjuhën e tij amtare,
italishten, madje një modernizues i vërtetë në përdorimin
e saj, ndërsa stili i tij karakterizohej nga forca, qartësia
dhe eleganca. Ai ka shkruar edhe vargje, ndërsa
komentarët e tij mbi veprën e Dantes, të Ariostos apo
të Tasos janë vlerësuar mjaft nga kritika. Madje, njëri
nga kritikët letrarë më të mëdhenj të Italisë, De Sanktisi,
140
RILINDJA E EUROPËS
3
“Le nez de Cléopâtre: s’il eut été plus court, toute la face de la terre
aurait change” (Pascal 1995 [1670]: 162).
141
TARIFA - LANI - SHATRO
142
RILINDJA E EUROPËS
erazmi i roterdamit
143
TARIFA - LANI - SHATRO
144
RILINDJA E EUROPËS
145
TARIFA - LANI - SHATRO
146
RILINDJA E EUROPËS
147
TARIFA - LANI - SHATRO
148
RILINDJA E EUROPËS
149
TARIFA - LANI - SHATRO
150
RILINDJA E EUROPËS
151
TARIFA - LANI - SHATRO
152
RILINDJA E EUROPËS
153
TARIFA - LANI - SHATRO
154
RILINDJA E EUROPËS
155
TARIFA - LANI - SHATRO
156
RILINDJA E EUROPËS
157
TARIFA - LANI - SHATRO
158
RILINDJA E EUROPËS
159
TARIFA - LANI - SHATRO
160
RILINDJA E EUROPËS
161
TARIFA - LANI - SHATRO
162
RILINDJA E EUROPËS
163
TARIFA - LANI - SHATRO
164
RILINDJA E EUROPËS
165
TARIFA - LANI - SHATRO
166
RILINDJA E EUROPËS
167
TARIFA - LANI - SHATRO
168
RILINDJA E EUROPËS
tomas mor
...Njeri i të gjitha kohëve.
Erazmi i Roterdamit
169
TARIFA - LANI - SHATRO
170
RILINDJA E EUROPËS
171
TARIFA - LANI - SHATRO
172
RILINDJA E EUROPËS
173
TARIFA - LANI - SHATRO
174
RILINDJA E EUROPËS
175
TARIFA - LANI - SHATRO
176
RILINDJA E EUROPËS
177
TARIFA - LANI - SHATRO
178
RILINDJA E EUROPËS
179
TARIFA - LANI - SHATRO
180
RILINDJA E EUROPËS
181
TARIFA - LANI - SHATRO
182
RILINDJA E EUROPËS
4
Disa autorë (Stow 2007 [1598]; Kautsky 1979 [1888]) kanë vënë
në dukje se ishulli i Utopisë është, në fakt, Anglia. Për analogji,
Anglia ndahet me kontinentin nga një kanal 21 milje i gjerë, po
aq sa edhe Utopia nga kontinenti i saj; po kështu, kryeqyteti i
Utopisë, Amaurot, i ngjan për nga përshkrimi i tij Londrës.
183
TARIFA - LANI - SHATRO
184
RILINDJA E EUROPËS
185
TARIFA - LANI - SHATRO
186
RILINDJA E EUROPËS
187
TARIFA - LANI - SHATRO
188
RILINDJA E EUROPËS
189
TARIFA - LANI - SHATRO
190
RILINDJA E EUROPËS
191
TARIFA - LANI - SHATRO
192
RILINDJA E EUROPËS
tomaso kampanela
Linda që të luftoj kundër tri të këqijave të mëdha:
tiranisë, sofizmave dhe hipokrizisë.
193
TARIFA - LANI - SHATRO
194
RILINDJA E EUROPËS
195
TARIFA - LANI - SHATRO
196
RILINDJA E EUROPËS
197
TARIFA - LANI - SHATRO
198
RILINDJA E EUROPËS
199
TARIFA - LANI - SHATRO
200
RILINDJA E EUROPËS
201
TARIFA - LANI - SHATRO
202
RILINDJA E EUROPËS
203
TARIFA - LANI - SHATRO
204
RILINDJA E EUROPËS
migel servantes
Pena është gjuha e shpirtit.
205
TARIFA - LANI - SHATRO
206
RILINDJA E EUROPËS
207
TARIFA - LANI - SHATRO
208
RILINDJA E EUROPËS
209
TARIFA - LANI - SHATRO
210
RILINDJA E EUROPËS
211
TARIFA - LANI - SHATRO
212
RILINDJA E EUROPËS
213
TARIFA - LANI - SHATRO
214
RILINDJA E EUROPËS
215
TARIFA - LANI - SHATRO
216
RILINDJA E EUROPËS
217
TARIFA - LANI - SHATRO
218
RILINDJA E EUROPËS
uilliam shekspir
Çfarë vepër është njeriu! Sa bujar nga asyeja!
Sa i pakufijshëm nga zotësitë!
Nga shtati dhe nga lëvizjet,
sa i hijshëm dhe sa i çuditshëm!
Nga veprimi si engjëll!
Nga kuptimi si perëndi!
Hamleti
219
TARIFA - LANI - SHATRO
220
RILINDJA E EUROPËS
221
TARIFA - LANI - SHATRO
222
RILINDJA E EUROPËS
223
TARIFA - LANI - SHATRO
224
RILINDJA E EUROPËS
225
TARIFA - LANI - SHATRO
226
RILINDJA E EUROPËS
227
TARIFA - LANI - SHATRO
228
RILINDJA E EUROPËS
229
TARIFA - LANI - SHATRO
i çdo gjëje.
Shekspiri zgjodhi të na paraqesë jo veprimet në të
cilat mund të pëfshihen triumfi apo tragjizmi i një
njeriu që ka të gjitha të drejtat e mundshme, sipas
çdo ligji tokësor apo qiellor për t’u hakmarrë. Në
¯¯ ¯¯
vend të veprimit, Shekspiri zgjedh mosveprimin, duke
na bërë të shohim të padukshmen, pra jo bëmat e
njeriut, por njeriun vet. Për Shekspirin, njeriu është, para
së gjithash, mendim, arsye që rreket të kuptojë misterin
e vetvetes dhe të ekzistencës së tij, për t’i gjetur kështu
një kuptim jetës dhe qenies së tij. Në një odise të tillë,
Hamleti vëren përçudnimin e realitetit rreth tij dhe
mënyrën se si njeriu bëhet pjesë e tij, madje edhe e
shndërron në të tillë.
Në trajtesat e tij mbi estetikën Hegeli i referohet
Hamletit pikërisht duke nënvizuar faktin që kjo është
një tragjedi moderne, në të cilën, ndryshe nga ç’ndodh
tek Oresti i antikitetit grek, forcë drejtuese është vet
njeriu dhe jo një pushtet i jashtëm, hyjnor. Për këtë arsye
kjo vepër bëhet shprehje e lëvizjes së njeriut në kahun
e drejtuar përbrenda vetvetes, drejt vetrealizimit dhe
vetnjohjes. Kjo është një lëvizje dialektike e ndërgjegjes,
por edhe e shpirtit njerëzor.
Personazhet shekspiriane e vuajnë peshën e fakteve
dhe të rrethanave më të mëdha se ata vet, por asnjë
faktor i mbinatyrshëm nuk determinon rrjedhën e tyre,
përveçse veprimet e vet personazheve. Madje, edhe tek
Makbethi, ku Shekspiri përfshin në veprim një element
230
RILINDJA E EUROPËS
231
TARIFA - LANI - SHATRO
232
RILINDJA E EUROPËS
233
TARIFA - LANI - SHATRO
234
RILINDJA E EUROPËS
frensis bekon
Të njohim ligjet e natyrës dhe të bëhemi zotër të saj.
235
TARIFA - LANI - SHATRO
236
RILINDJA E EUROPËS
237
TARIFA - LANI - SHATRO
238
RILINDJA E EUROPËS
239
TARIFA - LANI - SHATRO
240
RILINDJA E EUROPËS
241
TARIFA - LANI - SHATRO
242
RILINDJA E EUROPËS
dhe të tekstileve.
Frensis Bekon do të shprehte në filozofinë e tij
interesat ekonomike dhe politike të borgjezisë, e cila,
duke qenë ende një klasë e dobët, nuk kishte ndër mend
dhe as ishte e vendosur ta shpinte deri në fund
¯¯ ¯¯
luftën kundër monarkisë dhe absolutizmit feudal, por
ishte e prirur për kompromis me pushtetin mbretëror.
Kjo arsye shpjegon edhe faktin përse filozofia e Bekonit
do të përmbante në vetvete lëkundje dhe inkosekuenca
të ndryshme (Farrington 1964). Këto lëkundje dhe in-
konsekuenca në botëkuptimin e Bekonit gjetën shpreh-
jen e tyre edhe në idealin e tij shoqëror, të cilin ai e
shpalli në një prej veprave të tij më të njohura, titulluar
Atlantida e re (The New Atlantis). Në këtë vepër, të cilën
Bekoni nisi ta shkruajë anglisht në vitet e fundit të jetës
së tij, më 1623, por e la të papërfunduar (ajo u botua
një vit para vdekjes së autorit), ai, ashtu si edhe Mori
dhe Kampanela, nëpërmjet përshkrimit të një ishulli të
imagjinuar, larg Anglisë, u përpoq të japë imazhin e një
shoqërie të re, më të mirë se ajo që ekzistonte në Anglinë
e kohës së tij. Por, në dallim nga Utopia e Morit dhe Qy-
teti i Diellit i Kampanelës, Atlantida e re do të përshkru-
ante një shoqëri të mbështetur në pronën private dhe,
si e tillë, një shoqëri të ndarë në klasa. Atlantida e re nuk
ishte një komunizëm utopik, ndonëse vetë përfytyrimi
i Bekonit për shoqërinë e ardhshme ishte utopik. Biografi
i parë i Bekonit, William Rauli, ka shkruar se Atlantida
e re shpreh në fakt idenë e Bekonit mbi organizimin ligjor
243
TARIFA - LANI - SHATRO
244
RILINDJA E EUROPËS
5
Royal Society of London for the Improvement of Natural
Knowledge.
245
TARIFA - LANI - SHATRO
246
RILINDJA E EUROPËS
247
TARIFA - LANI - SHATRO
248
RILINDJA E EUROPËS
249
TARIFA - LANI - SHATRO
Bekoni arsyetonte:
250
RILINDJA E EUROPËS
251
TARIFA - LANI - SHATRO
252
RILINDJA E EUROPËS
253
TARIFA - LANI - SHATRO
254
RILINDJA E EUROPËS
255
TARIFA - LANI - SHATRO
256
RILINDJA E EUROPËS
257
TARIFA - LANI - SHATRO
258
RILINDJA E EUROPËS
259
TARIFA - LANI - SHATRO
260
RILINDJA E EUROPËS
261
TARIFA - LANI - SHATRO
moshën 65 vjeçare.
Vepra e Frensis Bekonit ka qenë dhe mbetet një ndër
më të lexuarat dhe më të vlerësuarat që nga koha
¯¯ ¯¯
e Rilindjes Europiane e këtej. Poeti Ben Xhonson, i cili
vazhdimisht ka shprehur një admirim të veçantë për
Bekonin, ka shkruar:
262
RILINDJA E EUROPËS
263
TARIFA - LANI - SHATRO
264
RILINDJA E EUROPËS
6
Encyclopédie, ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers
265
TARIFA - LANI - SHATRO
_______________
(Enciklopedia, ose një fjalor sistematik i shkencave, arteve dhe zejeve).
Të 17 vëllimet origjinale të Enciklopedisë u botuan nga viti 1751
deri më 1765, ndërsa 11 vëllimet me tabela u botuan nga viti 1762
deri më 1780 nën redaktimin e Didëroit dhe të d’Alamberit.
7
Renditur këtu sipas numrit të artikujve me të cilët këta filozofë
kontribuan në hartimin e Enciklopedisë.
266
RILINDJA E EUROPËS
267
TARIFA - LANI - SHATRO
268
RILINDJA E EUROPËS
rëne dekart
Mendjes njerëzore nuk duhet t’i vihet asnjë kufi.
269
TARIFA - LANI - SHATRO
270
RILINDJA E EUROPËS
271
TARIFA - LANI - SHATRO
272
RILINDJA E EUROPËS
273
TARIFA - LANI - SHATRO
274
RILINDJA E EUROPËS
275
TARIFA - LANI - SHATRO
276
RILINDJA E EUROPËS
277
TARIFA - LANI - SHATRO
278
RILINDJA E EUROPËS
279
TARIFA - LANI - SHATRO
280
RILINDJA E EUROPËS
281
TARIFA - LANI - SHATRO
282
RILINDJA E EUROPËS
283
TARIFA - LANI - SHATRO
284
RILINDJA E EUROPËS
bibliografi
285
TARIFA - LANI - SHATRO
286
RILINDJA E EUROPËS
287
TARIFA - LANI - SHATRO
288
RILINDJA E EUROPËS
289
TARIFA - LANI - SHATRO
290
RILINDJA E EUROPËS
291
TARIFA - LANI - SHATRO
292
RILINDJA E EUROPËS
293
OMBRA GVG
Seria e Botimeve Studimore
* * *
Titulli i origjinalit
Fatos Tarifa Remzi Lani Baviola Shatro
Rilindja e Europës
Mendimi dhe kultura humaniste e saj
Botim i dytë i zgjeruar
***
Struktura grafike e librit dhe ballina u realizuan nga
mvs
metaphor visual studio
Tarifa Lani Shatro
ombra gvg / studime
Fatos Tarifa, PhD, është Drejtor i Insti- Rigjallërimi i shkencës dhe i arteve nga Rilindja
tutit të Studimeve Sociale dhe të Politi- solli një fllad të freskët dhe të lumtur në jetën kolektive të Europës.
kave në Universitetin Europian të Tiranës Për të parën herë pas një kohe shumë të gjatë shtypjeje shpirtërore,
dhe ish ambasadori i Shqipërisë në Mbre-
tërinë e Hollandës dhe në Shtetet e Bash-
bota perëndimore fitoi përsëri sensin e besimit në misionin e saj, kështu Fatos Tarifa Remzi Lani Baviola Shatro Rilindja Europiane dhe Humanizmi ngritën
që, në çdo vend, idealistët më të shquar u ngritën së bashku lart arsyen njerëzore, vlerat dhe lirinë e indi-
kuara të Amerikës. në standardet e humanizmit.
Rilindja e Europës
vidit si edhe aftësitë e tij për përsosje të vazh-
Stefan Cvajg
dueshme. Dhe, nëse flasim për një tregtar italian
Remzi Lani është Drejtor i Institutit Shqip-
tar të Medias dhe gazetar për shtypin ve- apo hollandez të asaj periudhe, për një Tomas
ndas dhe të huaj. Mor apo për një Erazmus, ky individualizëm
shpuri në glorifikimin e kreativitetit njerëzor.
Rilindja e Europës
Baviola Shatro është lektore e letërsisë në
Universitetin “Aleksandër Moisiu”. Aktua-
OMBRA GVG
lisht ndjek Studimet Doktorale për Shkenca mvsdesign10
Letrare pranë Qendrës Ndëruniversitare
të Studimeve Albanologjike në Tiranë.