TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP.

HCM
KHOA HOÙA
# "
THÖÏC HAØNH

Traàn Thò Yeán ( chuû bieân)

Th S. Ngoâ Taán Loäc – Th S. Nguyeãn Hieàn Hoaøng

Th S. Ñoã Vaên Hueâ - Th S. Nguyeãn Thò Minh Hueä

CN. Leâ Ngoïc Töù

Taøi lieäu löu haønh noäi boä - 2004

1
 LÔØI MÔÛ ÑAÀU

Boä moân Hoùa phaân tích Tröôøng Ñaïi hoïc Sö Phaïm TP.HCM bieân
soaïn giaùo trình THÖÏC HAØNH PHAÂN TÍCH ÑÒNH LÖÔÏNG nhaèm giuùp
cho sinh vieân thuaän tieän trong vieäc thöïc hieän caùc baøi thí nghieäm phaàn
Phaân tích ñònh löôïng taïi phoøng thí nghieäm boä moân Hoùa phaân tích
tröôøng Ñaïi hoïc Sö Phaïm TP.HCM. Do chöa coù kinh nghieäm neân chaéc
chaén giaùo trình coøn nhieàu thieáu soùt, raát mong quyù vò ñoäc giaû goùp yù
giuùp chuùng toâi coù theå hoaøn thieän giaùo trình ñöôïc toát hôn.

Chaân thaønh caûm ôn.

Taäp theå boä moân Hoùa phaân tích

ÑHSP TP.HCM

2
 BAØI 1:

CHUAÅN ÑOÄ AXÍT MAÏNH – BAZÔ MAÏNH

Noäi dung chính:

• Giôùi thieäu phöông phaùp phaân tích theå tích.
• Söû duïng duïng cuï ño theå tích.
• Chuaån ñoä axít maïnh baèng bazô maïnh vaø ngöôïc laïi.
----------------------------------------------------------------

I. PHÖÔNG PHAÙP PHAÂN TÍCH THEÅ TÍCH

1. Nguyeân taéc
Phöông phaùp phaân tích theå tích laø phöông phaùp xaùc ñònh haøm löôïng theo
theå tích dung dòch thuoác thöû ñaõ bieát noàng ñoä chính xaùc (goïi laø dung dòch chuaån)
ñöôïc theâm töø buret vaøo dung dòch chaát ñònh phaân vöøa taùc duïng ñuû vôùi taát caû
löôïng chaát ñònh phaân ñoù.
Ví duï: HCl + NaOH = NaCl + H2O (phaûn öùng trung hoøa)
− Döïa vaøo phaûn öùng naøy coù theå ñònh löôïng chaát ñònh phaân (laø HCl hay
NaOH) theo theå tích vaø noàng ñoä cuûa dung dòch chuaån (laø NaOH hay HCl ).
− Söï theâm töø töø dung dòch chuaån baèng buret vaøo dung dòch chaát ñònh
phaân, goïi laø quaù trình chuaån ñoä.
− Thôøi ñieåm ñaõ theâm löôïng thuoác thöû taùc duïng vöøa ñuû vôùi toaøn boä chaát
ñònh phaân goïi laø ñieåm töông ñöông.
− Ñeå nhaän bieát ñieåm töông ñöông coù theå duøng caùc chaát gaây ra nhöõng hieän
töôïng maø ta coù theå quan saùt ñöôïc baèng maét thöôøng (nhö: söï ñoåi maøu, söï keát
tuûa...) xaûy ra ôû raát gaàn ñieåm ñoù. Nhöõng chaát naøy goïi laø chaát chæ thò. Thôøi ñieåm
taïi ñoù söï chuaån ñoä keát thuùc ñöôïc goïi laø ñieåm cuoái chuaån ñoä.
− Söï chuaån ñoä maéc sai soá laø do ñieåm cuoái chuaån ñoä khoâng truøng vôùi ñieåm
töông ñöông. (Neáu döøng chuaån ñoä tröôùc ñieåm töông ñöông thì maéc sai soá aâm,
neáu döøng chuaån ñoä sau ñieåm töông ñöông thì maéc sai soá döông ).

2. Phaûn öùng duøng trong phaân tích theå tích

Caùc phaûn öùng duøng trong phaân tích theå tích phaûi thoûa maõn caùc yeâu caàu
sau ñaây:
- Phaûi xaûy ra hoaøn toaøn , ñuùng tæ löôïng theo moät phöông trình phaûn öùng
xaùc ñònh.
- Phaûi xaûy ra nhanh vaø khoâng coù phaûn öùng phuï (coù ñoä choïn loïc cao).
- Phaûi coù chæ thò thích hôïp ñeå xaùc ñònh ñieåm cuoái chuaån ñoä vôùi sai soá coù
theå chaáp nhaän.

3
 3. Phaân loaïi caùc phöông phaùp phaân tích theå tích
Theo baûn chaát cuûa caùc phaûn öùng chuaån ñoä coù theå chia ra caùc phöông
phaùp sau:
a. Phöông phaùp axit-bazô (phaûn öùng trung hoøa)
b. Phöông phaùp chuaån ñoä oâxy hoùa khöû.
c. Phöông phaùp chuaån ñoä taïo phöùc ( chuaån ñoä complexon ).
d. Phöông phaùp chuaån ñoä keát tuûa.

4. Caùc phöông phaùp tieán haønh chuaån ñoää theå tích

a. Chuaån ñoä tröïc tieáp:
Theâm töø töø chaát chuaån R vaøo dung dòch caàn ñònh phaân X, thuoác thöû R taùc
duïng tröïc tieáp vôùi chaát caàn ñònh phaân X. Döïa vaøo VR , CR vaø phaûn öùng hoùa hoïc
maø tính haøm löôïng cuûa X.
b. Chuaån ñoä giaùn tieáp:
Neáu chaát X khoâng xaùc ñònh tröïc tieáp ñöôïc baèng thuoác thöû R. Ta chuyeån
X vaøo moät hôïp chaát XA baèng thuoác thöû A vôùi ñieàu kieän A coù theå xaùc ñònh tröïc
tieáp ñöôïc baèng thuoác thöû R.
c. Chuaån ñoä ngöôïc:
Cho dö moät löôïng chính xaùc thuoác thöû R vaøo dung dòch chaát caàn ñònh
phaân X, sau ñoù xaùc ñònh löôïng dö R baèng thuoác thöû R’ thích hôïp. Döïa vaøo CR ,
VR vaø CR’ , VR’ ñeå xaùc ñònh haøm löôïng X.
d. Chuaån ñoä thay theá:
Cho chaát caàn ñònh phaân X taùc duïng vôùi moät hôïp chaát MA naøo ñoù ñeå taïo
MX vaø giaûi phoùng A. Chuaån ñoä löôïng chaát A baèng thuoác thöû R thích hôïp. Döïa
vaøo CR , VR ñeå tính löôïng X.
e. Chuaån ñoä phaân ñoaïn:
Chuaån ñoä X, Y, Z... trong cuøng moät dung dòch baèng moät hoaëc hai dung
dòch chuaån.

5. Noàng ñoä
Caùc caùch bieåu dieãn noàng ñoä:
a. Noàng ñoä theå tích: laø tæ soá theå tích cuûa chaát loûng ñoù vaø theå tích cuûa dung
moâi.
– Ví duï: HCl 1: 2 laø dung dòch goàm 1 theå tích HCl ñaäm ñaëc (d= 1,85
3
g/cm ) vaø 2 theå tích dung moâi.
b. Noàng ñoä phaàn traêm khoái löôïng: laø soá gam chaát tan trong 100 gam dung
dòch

4
 – Ví duï: Dung dòch NaOH 10% laø dung dòch goàm 10 gam NaOH trong
100gam dung dòch. Caùch tính noàng ñoä phaàn traêm:
– Kyù hieäu: a : soá gam chaát tan; q : soá gam dung moâi.
a + q = Q gam dung dòch; P: noàng ñoä phaàn traêm.
a . 100 a . 100
P% = =
a+q Q
c. Noàng ñoä mol: laø soá mol chaát tan trong moät lít dung dòch. Noàng ñoä mol ñöôïc
kyù hieäu baèng chöõ M hoaëc mol/lít ñaët sau chöõ soá chæ noàng ñoä.
– Ví duï: Dung dòch NaOH 0,1 M laø dung dòch chöùa 0,1 mol NaOH ( töùc laø
0,1 .40 = 4,0 gam NaOH ) trong 1 lít dung dòch. Caùch tính noàng ñoä mol/lít:
– Kyù hieäu: CM laø noàng ñoä mol / lít
a : soá gam chaát tan.
V lít dung dòch.
M:khoái löôïng mol chaát tan.
a a.1000
Ta coù: CM = ; Neáu V tính baèng ml thì CM =
M.V M.V
d. Noàng ñoä ñöông löôïng:
Noàng ñoä ñöông löôïng laø soá mol ñöông löôïng cuûa chaát tan (nÑ) trong 1 lít
dung dòch hoaëc soá milimol ñöông löôïng cuûa chaát tan trong 1 mililít dung dòch.
Noàng ñoä ñöông löôïng ñöôïc kyù hieäu baèng chöõ N ñaët sau chöõ soá chæ noàng ñoä .
– Ví duï: Dung dòch HCl coù noàng ñoä 0,5 N coù nghóa trong 1 lít dung dòch
HCl coù 0,5 mol ñöông löôïng HCl hoaëc neáu tính ra khoái löôïng thì seõ laø: 0,5 x
36,5 g = 18,25 g HCl
– Caùch tính noàng ñoä ñöông löôïng:
Neáu kí hieäu: CN : noàng ñoä ñöông löôïng, a: soágam chaát tan; V: theå tích
dung dòch (tính baèng lít); Ñ: khoái löôïng mol ñöông löôïng chaát tan (coøn goïi laø
ñöông löôïng gam, ñöông löôïng mol chaát tan). Thì noàng ñoä ñöông löôïng ñöôïc
tính theo coâng thöùc:
a
CN =
Ñ.V
a.1000
Neáu V tính baèng ml thì: CN =
Ñ.V
Chuù yù:
– Ñöông löôïng cuûa moät chaát chæ löôïng chaát ñoù töông ñöông hoùa hoïc vôùi
moät mol nguuyeân töû hoaëc moät mol ion hidro.
– Khoái löôïng mol ñöông löôïng laø soá gam cuûa moät ñöông löôïng chaát. Neáu
kí hieäu khoái löôïng mol ñöông löôïng laø Ñ thì :
Khoái löông mol
Ñ=
n

5
trong ñoù n laø soá mol ion (hay nguyeân töû) hidro, soá mol ion hoùa trò moät, hay soá
electron ñöôïc cung caáp bôûi (hoaëc keát hôïp vôùi)1 mol chaát trong phaûn öùng maø ta
ñang xeùt.
– Ñöông löôïng mol cuûa moät chaát khoâng phaûi laø moät haèng soá nhö khoái
löôïng mol maø thay ñoåi phuï thuoäc vaøo phaûn öùng maø chaát aáy tham gia.
– Ví duï: Trong phaûn öùng trung hoøa:
HCl + NaOH = NaCl + H2O
Khoái löôïng mol ñöông löôïng cuûa HCl baèng khoái löôïng mol cuûa HCl.
Khoái löôïng mol ñöông löôïng cuûa NaOH baèng khoái löôïng mol cuûa NaOH
– Trong phaûn öùng trung hoøa naác 1 cuûa H3PO4:
H3PO4 + NaOH = NaH2PO4 + H2O
Khoái löôïng mol ñöông löôïng cuûa H3PO4 baèng khoái löôïng mol cuûa H3PO4
– Khi trung hoøa hai naác cuûa H3PO4 baèng NaOH:
H3PO4 + NaOH = Na2HPO4 + 2 H2O
1
Khoái löôïng mol ñöông löôïng cuûa H3PO4 baèng khoái löôïng mol cuûa
2
H3PO4
– Khi trung hoøa ba naác cuûa H3PO4 baèng NaOH
H3PO4 + NaOH = Na3PO4 + 3 H2O
1
Khoái löôïng mol ñöông löôïng cuûa H3PO4 baèng khoái löôïng mol cuûa
3
H3PO4
– Trong phaûn öùng oxyhoùa khöû: Khoái löôïng mol ñöông löôïng cuûa chaát
M
oxyhoùa hay khöû ñöôïc tính baèng tæ soá , vôùi M laø khoái löôïng mol cuûa chaát
n
oxyhoùa hay cuûa chaát khöû, vaø n laø soá electron maø moät mol chaát ñoù tham gia trong
baùn phaûn öùng.
Ví duï:
5Fe2+ + MnO4- + 8H+ = 5Fe3+ + Mn2+ + 4H2O
Khoái löôïng mol ñöông löôïng cuûa Fe2+ = M (Fe2+ )
M
Khoái löôïng mol ñöông löôïng cuûa MnO4- =
5
e. Ñoä chuaån cuûa moät dung dòch : laø soá gam (hay miligam) chaát tan trong moät
mililit dung dòch.
a(gam)
T=
V(ml)
– Ñoä chuaån theo chaát ñònh phaân: laø soá gam chaát caàn ñònh phaân (nguyeân
töû, phaân töû, ion) phaûn öùng heát vôùi 1 mililit dung dòch chuaån.

6
 – Kyù hieäu laø TR / X vôùi R laø dung dòch chuaån, vaø X laø chaát caàn ñònh phaân.
Ví duï: Tính ñoä chuaån cuûa dung dòch KMnO4 0,02 M theo saét khi chuaån ñoä
2+
Fe theo phaûn öùng:
MnO4- + 5Fe2+ + 8H+ → Mn2+ + 5 Fe3+ + 4H2O
Theo phöông trình phaûn öùng treân, ta coù: 1 mol MnO4- phaûn öùng heát vôùi 5
mol Fe2+. Trong 1 ml dòch chuaån KMnO4 0,02 M coù chöùa 0,02 : 1000 = 2.10-5 mol
- ion MnO4- vaø nhö vaäy 1 ml MnO4- ñoù phaûn öùng heát vôùi 5 x 2.10-5 = 10-4 mol
Fe2+, töùc laø vôùi 10-4. 56 = 5,6. 10-3 gam Fe2+. Do ñoù ñoä chuaån T (KMnO4 0,02 M/
Fe2+ ) = 5,600 mg/ml coù nghóa laø 1ml KMnO4 taùc duïng vöøa heát vôùi 5,600 mg
Fe2+.
g. Noàng ñoä ( haøm löôïng)phaàn trieäu (ppm,) vaø phaàn tæ (ppb ):
– Ñoái vôùi caùc dung dòch raát loaõng hoaëc caùc haøm löôïng raát nhoû ngöôøi ta
thöôøng duøng caùc khaùi nieäm naøy.
– Phaàn trieäu (kí hieäu laø ppm : parts per milion) laø soá microgam chaát caàn
xaùc ñònh coù trong 1 gam chaát maãu hoaëc 1 microgam chaát tan trong 1 gam dung
dòch.
Khoái löôïng chaát tan ( microgam )
C ppm = x 106 ppm
Khoái löôïng dung dòch ( gam )
Ví duï: Dung dòch Au3+ noàng ñoä 1 ppm, töùc laø dung dòch coù chöùa 1
microgam Au trong 1 gam dung dòch , hoaëc 1 miligam Au trong 1 kg dung dòch.
Ñoái vôùi caùc dung dòch nöôùc raát loaõng thì coù theå coi gaàn ñuùng khoái löôïng rieâng
cuûa nöôùc baèng 1 g/ ml hoaëc 1 kg / l. Do ñoù 1 ppm = 1 microgam / ml hoaëc 1 mg /
l.
– Ñoái vôùi caùc dung dòch loaõng hôn, ngöôøi ta duøng phaàn tæ ( kí hieäu laø ppb :
parts per bilion)
Khoái löôïng chaát tan ( microgam )
C ppb = x 109 ppb
Khoái löôïng dung dòch ( gam )
6. Caùch tính keát quaû trong phaân tích theå tích
– Nguyeân taéc: döïa vaøo noàng ñoä (vaø theå tích) caùc chaát tham gia phaûn öùng,
phöông phaùp phaân tích vaø quy taéc ñöông löôïng ñeå laäp coâng thöùc tính toaùn.
– Ñoái vôùi tröôøng hôïp chuaån ñoä tröïc tieáp:
a. Tính theo noàng ñoä ñöông löôïng:
Neáu chuaån ñoä VX ml chaát ñònh phaân coù noàng ñoä ñöông löôïng laø CN(X) heát
VS ml chaát chuaån coù noàng ñoä CN(S) thì theo quy taéc ñöông löôïng ta coù coâng thöùc :
VX.CN(X) .10-3 = VS.CN(S) .10-3
(Töùc laø: Taïi ñieåm töông ñöông soá ñöông löôïng gam chaát X trong theå tích
VX phaûn öùng heát vôùi soá ñöông löôïng gam cuûa chaát chuaån trong theå tích VS ).
– Töø ñaây tính ñöôïc noàng ñoä ñöông löôïng cuûa chaát ñònh phaân: CN(X) =
Vs.CN(S)
. Tính soá gam cuûa chaát ñònh phaân trong VX ml theo coâng thöùc:
Vx

7
 a( gam) = VS.CN(S ).10-3 .ÑX.
b. Neáu laáy a gam maãu phaân tích coù chöùa chaát X hoøa tan thaønh V0 ml dung
dòch roài laáy VX ml ñem chuaån ñoä heát VS ml cuûa chaát chuaån coù noàng ñoä CN(S) thì
haøm löôïng chaát X coù trong a gam maãu seõ laø:
Vo
Haøm löôïng m (gam) = VS.CN(S ).10-3 .ÑX.
Vx
– Ví duï: Tính noàng ñoä vaø soá gam HCl. Bieát raèng khi chuaån ñoä 20ml HCl
phaûi duøng heát 22,75 ml dung dòch NaOH noàng ñoä 0,1060 N.
0.1060 x 22.75
CN (HCl) = = 0.1206
20
0.1060 x 22.75 x 35.5
m HCl = = 0.08564 g/ 20 ml
1000
Chuù yù:
− Neáu noàng ñoä bieåu dieãn baèng noàng ñoä mol thì chuyeån thaønh noàng ñoä
ñöông löôïng roài tính keát quaû (tuy nhieân trong moät soá tröôøng hôïp coù theå tính theo
noàng ñoä mol).

II. CAÙC DUÏNG CUÏ ÑO THEÅ TÍCH

Trong phaân tích theå tích chuùng ta thöôøng xuyeân söû duïng caùc duïng cuï nhö
buret, pipet vaø bình ñònh möùc... do ñoù caàn thieát phaûi bieát caùch söû duïng caùc duïng
cuï naøy.

1. Bình ñònh möùc

– Bình ñònh möùc laø bình hình quaû leâ hay hình troøn, coå heïp, thöôøng coù nuùt
nhaùm. Treân coå coù moät vaïch ñeå ñònh möùc. Treân baàu quaû leâ (hay troøn) cuûa bình coù
ghi roõ theå tích vaø nhieät ñoä töông öùng ñeå chaát loûng ñöïng trong bình coù ñöôïc theå
tích nhö ñaõ ghi. Ngöôøi ta thöôøng saûn xuaát caùc loaïi bình ñònh möùc 1000 mililít (ml
), 500 ml, 250 ml, 200 ml, 100 ml, 50 ml, 25 ml, 10 ml.
– Bình ñònh möùc thöôøng ñöôïc duøng ñeå pha cheá caùc dung dòch caàn coù noàng
ñoä chính xaùc. Ngöôøi ta cho chaát loûng hoaëc chaát raén coù khoái löôïng xaùc ñònh vaøo
bình vaø theâm daàn nöôùc (hoaëc dung moâi thích hôïp) vaøo ñoä nöûa theå tích bình vaø
caån thaän laéc xoay troøn bình ñeå hoøa tan hoaøn toaøn chaát, vaø sau khi ñaõ caân baèng
nhieät ñoä thì theâm daàn nöôùc (hoaëc dung moâi) cho ñeán caùch vaïch cuûa bình chöøng
0,1– 1 cm , sau ñoù duøng oáng nhoû gioït theâm töøng gioït dung moâi cho ñeán vaïch
ñònh möùc.
– Ñeå traùnh sai soá, khi quan saùt phaûi ñeå maét ôû cuøng maët phaúng ngang vôùi
vaïch vaø theâm dung moâi sao cho maët khum cuûa chaát loûng tieáp xuùc vôùi maët phaúng
ngang cuûa vaïch.

8
 H1. Moät daïng bình ñònh möùc
2. Pipet
Pipet laø duïng cuï ñeå chuyeån moät theå tích xaùc ñònh chaát loûng töø bình naøy
sang bình khaùc. Coù hai loaïi pipet: pipet thöôøng vaø pipet chia ñoä.
a. Pipet thöôøng: laø moät oáng thuûy tinh, ôû giöõa laø moät baàu coù hình caàu hay hình
truï. ÔÛ phía treân vaø phía döôùi laø oáng thuûy tinh nhoû, ñaàu muùt phía döôùi ñöôïc vuoát
nhoïn coù loã heïp sao cho chaát loûng chaûy ra khoûi pipet vôùi moät toác ñoä thích hôïp.
- Pipeùt thöôøng cuõng chia laøm hai loaïi: moät loaïi chæ coù moät vaïch ôû oáng
thuûy tinh phía treân, loaïi thöù hai coù theâm moät vaïch nöõa ôû oáng thuûy tinh phía
döôùi. Khi huùt chaát loûng vaøo pipet phaûi coá ñònh sao cho maët khum cuûa chaát loûng
tieáp xuùc vôùi maët phaúng ngang cuûa vaïch phía treân (neáu dung dòch caàn laáy coù maøu
saùng) vaø cho chaát loûng chaûy hoaøn toaøn ra khoûi pipet hoaëc cho chaûy ñeán khi maët
khum tieáp xuùc vôùi maët phaúng ngang cuûa vaïch phía döôùi (neáu pipet coù hai vaïch)
thì theå tích chaát loûng laáy ra baèng ñuùng theå tích ghi treân pipet ôû nhieät ñoä xaùc ñònh
ñaõ cho.
b. Pipet chia ñoä: laø moät oáng hình truï, phía döôùi vuoát nhoïn ñeå coù loã coù kích
thöôùc thích hôïp. Treân pipet coù chia thaønh nhieàu vaïch töông öùng vôùi caùc theå tích
chaát loûng laáy ra khaùc nhau. Caùc loaïi pipet coù chia ñoä hay duøng laø 10 ml, 5 ml, 2
ml, 1 ml.

H.2. Caùc loaïi pipet thöôøng gaëp

9
 3. Buret
Buret laø moät oáng hình truï phía treân coù chia ñoä, phía döôùi laø voøi coù khoùa
- Buret ñöôïc duøng chuû yeáu trong chuaån ñoä khi caàn laáy töøng ít moät theå tích
chaát loûng. Caùc loaïi buret thöôøng duøng laø 10 ml, 25ml, 50 ml, chia ñoä ñeán 0,1 ml
vaø coù theå ñoïc ñeán 0,01 ml (baèng öôùc löôïng). Ñoái vôùi caùc muïc ñích phaân tích vi
löôïng ngöôøi ta coøn duøng caùc microburet 1ml, 2 ml.

H.3. Moät daïng buret thöôøng gaëp

4. Röûa duïng cuï

– Duïng cuï thuûy tinh ñöôïc coi laø saïch neáu nöôùc thaám ñeàu beà maët phía
trong cuûa duïng cuï maø khoâng taïo thaønh gioït hoaëc thaønh ñaùm. Neáu thuûy tinh bò
dính caùc chaát beùo thì khi ñoå nöôùc ra khoûi duïng cuï, nöôùc laäp töùc bieán ñi raát nhanh
ôû vuøng bò baån.
Tröôùc heát röûa caùc duïng cuï nhö bình ñònh möùc, buret, pipet...baèng nöôùc
maùy. Ñoå nöôùc ra, quan saùt xem thaønh bình phía trong coù bò môø khoâng. Neáu coù
thì traùng ñeàu caùc duïng cuï ñoù baèng dung dòch baõo hoøa K2Cr2O7 trong H2SO4 ñaäm
ñaëc (dung dòch röûa) baèng caùch duøng pipet cho töøng gioït dung dòch röûa vaøo duïng
cuï vaø xoay duïng cuï ñeå dung dòch röûa chaûy laùng heát thaønh bình. Ñoå dung dòch
röûa vaøo bình chöùa trôû laïi. Röûa kyõ duïng cuï baèng nöôùc maùy roài traùng laïi baèng
nöôùc caát (ít nhaát 3 laàn). Quan saùt xem coøn veát môø ôû thaønh bình khoâng. Neáu coøn
thì laëp laïi quaù trình röûa nhö treân.
– Coù theå söû duïng caùc dung dòch röûa khaùc nhö : dung dòch Na2CO3 baõo
hoøa, dung dòch NaOH, dung dòch KOH trong röôïu, dung dòch KMnO4 trong kieàm.
. . Dung dòch KOH trong röôïu, dung dòch kMnO4 trong kieàm ñeàu laø nhöõng chaát
röûa coù hieäu quûa, nhöng khoâng neân ñeå tieáp xuùc laâu vôùi duïng cuï vì thuûy tinh deã bò
kieàm aên moøn. Khi röûa baèng dung dòch KMnO4 trong kieàm thì sau khi röûa xong
phaûi traùng laïi duïng cuï baèng dung dòch HCl ñaäm ñaëc ñeå hoøa tan heát caùc veát
MnO2 coøn baùm laïi treân thaønh duïng cuï. Neáu röûa baèng caùc hoùa chaát khoâng coù keát
quaû thì coù theå söû duïng caùc bieän phaùp cô hoïc nhö duøng choåi loâng nhoû coù caùn daøi
ñeå röûa buret baèng nöôùc xaø phoøng, laéc caùc maûnh giaáy loïc hoaëc caùt vôùi nöôùc xaø
phoøng ñeå röûa bình ñònh möùc, suùc pipet baèng dung dòch xaø phoøng noùng. Tuy

10
nhieân khoâng neân duøng caùc bieän phaùp cô hoïc quaù maïnh vì coù theå laøm xaây xaùt
thaønh bình taïo neân nguoàn goác gaây baån tieáp tuïc.

III. CAÙCH TRÌNH BAØY BAØI THÍ NGHIEÄM PHAÂN TÍCH ÑÒNH LÖÔÏNG
1. Nguyeân taéc thí nghieäm
– Phaûn öùng chuaån ñoä: Ghi roõ phaûn öùng chuaån ñoä thuoäc loaïi phaûn öùng gì:
trung hoøa, oxy hoùa-khöû, taïo phöùc hay keát tuûa...
– Chæ thò choïn duøng: Ghi roõ chæ thò choïn duøng vaø vì sao laïi choïn nhö vaäy.
–Tính böôùc nhaûy chuaån ñoä.
2. Caùch tieán haønh
– Ghi laïi trình töï caùc vieäc ñaõ laøm trong buoåi thöïc haønh ñeå thöïc hieän baøi
thí nghieäm
– Ví duï: Huùt 10ml dung dòch caàn phaân tích A , theâm V ml dung dòch ñeäm
coù pH = 9 ñeán 10, theâm 3 ñeán 4 gioït chæ thò vaø chuaån ñoä baèng dung dòch chuaån
B coù noàng ñoä Cs.
3. Keát quaû vaø tính toaùn
– Ghi keát quaû vaøo baûng.
– Tính keát quaû theo yeâu caàu cuûa baøi thí nghieäm.
4. Keát luaän
Ghi laïi keát luaän cuûa caù nhaân mình sau khi thöïc hieän thí nghieäm veà caùc
yeáu toá nhö: ñieàu kieän thí nghieäm, chæ thò naøo toát, taïi sao nhö vaäy...

IV. MOÄT SOÁ ÑIEÀU CAÀN BIEÁT TRONG PHAÂN TÍCH ÑÒNH LÖÔÏNG
1. Caùch pha cheá caùc dung dòch chuaån
a. Neáu coù chaát goác thì caân moät löôïng xaùc ñònh chaát ñoù treân caân phaân tích coù
ñoä chính xaùc 0,1 – 0,2mg, hoøa tan löôïng caân trong bình ñònh möùc coù dung tích
thích hôïp roài pha loaõng baèng nöôùc ñeán vaïch ñònh möùc.
Ví duï: Ñeå ñieàu cheá dung dòch chuaån Na2CO3 0,1 M, caàn caân 106,0000 .
0,1 = 10,6000 gam Na2CO3 hoøa tan thaønh 1 lít dung dòch, duøng nöôùc caát hai laàn
môùi caát vaø bình ñònh möùc coù dung tích 1lít.
b. Neáu khoâng coù chaát goác thì tröôùc heát pha dung dòch coù noàng ñoä gaàn ñuùng,
sau ñoù duøng chaát goác hoaëc dung dòch chuaån thích hôïp ñeå xaùc ñònh laïi noàng ñoä.
c. Coù theå pha dung dòch chuaån töø moät oáng chuaån coù saün (coù baùn treân thò
tröôøng). Trong tröôøng hôïp naøy caàn löu yù: caàn röûa beân ngoaøi oáng chuaån cho thaät
saïch tröôùc khi pha dung dòch vaø sau khi ñaõ laáy heát dung dòch chuaån phaûi röûa
beân trong thaønh oáng baèng nöôùc caát nhieàu laàn ñeå baûo ñaûm khoâng bò maát chaát
chuaån.
2. Caùch chuaån ñoä

11
 − Duøng pipet laáy moät löôïng chính xaùc dung dòch caàn chuaån ñoä vaøo bình
tam giaùc.
− Theâm caùc chaát caàn thieát (taïo moâi tröôøng , pH ... ) vaø chæ thò.
− Môû voøi buret ñeå theâm chaát chuaån vaøo bình tam giaùc chöùa chaát caàn phaân
tích, vöøa theâm chaát chuaån vöøa laéc bình tam giaùc theo moät chieàu. (chuaån ñoä
nhanh, chaäm hay vöøa phaûi tuøy theo yeâu caàu cuûa töøng tröôøng hôïp chuaån ñoä).
− Khi ñaït ñieåm töông ñöông (maøu cuûa chæ thò ñoåi) thì khoùa voøi buret. Ñoïc
vaø ghi laïi keát quaû.
3. Caùch baûo quaûn buret – pipet sau khi chuaån ñoä
- Sau khi thöïc hieän xong baøi thöïc haønh thì ñeå yeân buret treân giaù, khoâng
thaùo ra, chæ thaùo heát dung dòch coøn dö boû ñi.
- Röûa buret: Ñoå nöôùc maùy vaøo ñaày buret roài môû khoùa cho nöôùc chaûy, laëp
laïi vaøi laàn cho saïch buret, sau ñoù theâm nöôùc maùy ñaày buret.
- Pipet: huùt ñaày nöôùc roài cho chaûy vaøi laàn cho saïch hoùa chaát ñaõ söû duïng.

PHÖÔNG PHAÙP CHUAÅN ÑOÄ AXIT - BAZÔ

(phöông phaùp trung hoøa)

I. CHÆ THÒ AXIT- BAZÔ

1. Baûn chaát cuûa chæ thò axit-bazô
Chæ thò duøng trong chuaån ñoä axit - bazô phaûi thoûa maõn yeâu caàu cô baûn laø
söï ñoåi maøu cuûa chæ thò phaûi thuaän nghòch theo söï thay ñoåi cuûa pH cuûa dung dòch
trong quaù trình chuaån ñoä.
Chæ thò axit - bazô thöôøng laø caùc axit hay bazô höõu cô yeáu vaø maøu cuûa
hai daïng axit vaø bazô phaûi khaùc nhau.
- Daïng toàn taïi cuûa chæ thò coù theå laø HIn, HIn+, HIn- (hay InOH )... vaø coù
theå chia thaønh 3 loaïi chuû yeáu nhö sau:
a. Caùc chæ thò thuoäc loaïi phtalein:
Phenolphtalein, Thymolphtalein, Naphtolphtalein...
– Cô cheá ñoåi maøu cuûa phenolphtalein:
Phenolphtalein coù khoaûng chuyeån maøu töø pH = 8 (khoâng maøu) ñeán pH =
9,8 (maøu tím hoàng)

12
 b. Caùc sulfophtalein: phenol ñoû, brom phenol xanh, crezol ñoû.
– Cô cheá ñoåi maøu cuûa phenol ñoû: Phenol ñoû coù khoaûng chuyeån maøu töø
pH = 6,2 (maøu vaøng) ñeán pH = 8,0 (maøu ñoû).

c. Caùc hôïp chaát azo: Metyl da cam, tropeolin, metyl ñoû, metyl vaøng... coù
maøu vaøng trong moâi tröôøng trung tính vaø kieàm, maøu ñoû trong moâi tröôøng axit.
– Cô cheá ñoåi maøu cuûa metyl dacam: Metyl dacam coù khoaûng chuyeån maøu
töø pH = 3,1 (maøu ñoû) ñeán pH = 4,4 (maøu vaøng)

2. Khoaûng PH chuyeån maøu

13
 Khoaûng PH taïi ñoù chæ thò ñoåi maøu goïi laø khoaûng chuyeån maøu cuûa chæ thò.
Moãi chæ thò (daïng axít ) trong dung dòch coù caân baèng phaân li nhö sau:
⎯⎯
→ H + + In -
HIn ←⎯
⎯ K* (Haèng soá caân baèng ñieàu kieän)
[H+][In-]
K* =
[HIn]
[HIn]
[ H+ ]= K*
[In]
[In]
pH = p K* + lg
[HIn]
f(In) [In]
Trong ñoù pK* = pK + lg . Tæ soá laø giaù trò quyeát ñònh maøu cuûa
f(HIn) [HIn]
dung dòch.
Giaû söû daïng In cuûa chæ thò coù maøu vaøng , daïng HIn coù maøu ñoû thì ta seõ
[HIn] [In]
thaáy maøu ñoû neáu tæ soá >10, vaø seõ thaáy maøu vaøng neáu tæ soá > 10.
[In] [HIn]
1 [In]
Trong khu vöïc < < 10 ta seõ thaáy maøu trung gian cuûa hai maøu ñoû
10 [HIn]
vaø vaøng. Vaäy khoaûng chuyeån maøu cuûa chæ thò laø:
1
pK* + lg < pH < pK* + lg 10
10
Töùc laø:
pK* – 1 < pH < pK* + 1
– Coù nhöõng chæ thò axit – bazô coù theå ñoåi maøu khi chöa ñaït ñöôïc tæ leä giöõa
1
hai daïng axít vaø bazô laø neân coù khoaûng chuyeån maøu nhoû hôn hai ñôn vò (Ví
10
duï: Metyl dacam coù khoaûng chuyeån maøu chæ töø pH = 3,1 ñeán pH = 4,4 ).
– Ñoái vôùi loaïi chæ thò chæ coù moät maøu, töùc laø chæ coù moät trong hai daïng
axít hoaëc bazô lieân hôïp coù maøu , ví duï: chæ thò coù daïng HIn maø daïng HIn khoâng
coù maøu thì maøu cuûa chæ thò seõ do daïng In– quyeát ñònh. Neáu C laø giaù trò noàng ñoä
cuûa In– caàn ñaït tôùi ñeå coù theå nhaän bieát ñöôïc maøu cuûa noù vaø C0 laø noàng ñoä ban
ñaàu cuûa noù thì pH cuûa dung dòch taïi ñoù maøu cuûa In– baét ñaàu xuaát hieän laø:
C0 - C
pH = p K* – lg
C
Nhö vaäy, pH laøm ñoåi maøu phuï thuoäc noàng ñoä cuûa chaát chæ thò. Ví duï:
Trong dung dòch phenolphtalein baõo hoøa, maøu hoàng xuaát hieän khi pH = 8 coøn
trong dung dòch loaõng hôn 10 laàn thì pH = 9 môùi xuaát hieän maøu hoàng.

3. Chæ soá chuaån ñoä pT cuûa chæ thò:

Trong khoaûng pH chuyeån maøu cuûa chæ thò coù moät giaù trò pH, taïi ñoù maøu
cuûa chæ thò chuyeån ñoåi laø roõ nhaát. Giaù trò pH naøy goïi laø chæ soá chuaån ñoä cuûa chæ

14
thò vaø kyù hieäu laø pT. Chæ soá chuaån ñoä pT phuï thuoäc vaøo chaát chæ thò vaø thöù töï cuûa
pheùp chuaån ñoä.
Ví duï:
– Ñoái vôùi Phenolphtalein: Khi chuaån ñoä axit baèng kieàm, dung dòch
chuyeån töø khoâng maøu sang maøu hoàng taïi giaù trò pH = 9 neân chæ thò coù pT = 9. Khi
chuaån ñoä kieàm baèng axít, dung dòch chuyeån töø maøu hoàng sang khoâng maøu taïi giaù
trò pH = 8 neân chæ thò coù pT = 8.
– Ñoái vôùi Metyldacam: Khi chuaån ñoä axit baèng kieàm, dung dòch chuyeån
töø maøu ñoû sang vaøng taïi giaù trò pH = 4,4 neân chæ thò coù pT = 4,4. Khi chuaån ñoä
bazô baèng axít, dung dòch chuyeån töø maøu vaøng sang hoàng cam taïi giaù trò pH =
4,0 neân chæ thò coù pT = 4,0. Ngoaøi ra, giaù trò pT coøn phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä, dung
moâi, löïc ion cuûa dung dòch...
– Nguyeân taéc choïn chæ thò cho moät pheùp chuaån ñoä:
Ñeå pheùp chuaån ñoä coù tính chính xaùc cao, ta phaûi choïn chaát chæ thò naøo coù
khoaûng chuyeån maøu truøng vôùi khoaûng böôùc nhaûy chuaån ñoä cuûa pheùp chuaån ñoä,
toát nhaát laø choïn chæ thò coù giaù trò chæ soá chuaån ñoä pT gaàn truøng vôùi giaù trò pH
cuûa dung dòch chuaån ñoä taïi thôøi ñieåm töông ñöông.
Chuù yù: Muoán taêng ñoä chính xaùc cuûa moät pheùp chuaån ñoä caàn phaûi:
1. Choïn chæ thò chính xaùc (laø nhöõng chæ thò coù pT = pHtñ cuûa phaûn öùng
chuaån ñoä ).
2. Löôïng chæ thò cho vaøo bình chuaån ñoä phaûi gioáng nhau ñoái vôùi caùc laàn
chuaån ñoä khaùc nhau .
3. Cho ít chæ thò (2 - 3 gioït ) vì chæ thò axit - bazô laø nhöõng axít hoaëc bazô
yeáu daãn tôùi tieâu hao dung dòch chaát chuaån.
4. Chuaån ñoä ñeán maøu gioáng nhau (caàn coù bình ñoái chöùng).
5. Neân söû duïng moät chæ thò nhaát ñònh cho moät pheùp chuaån ñoä cuï theå.

II. PHEÙP CHUAÅN ÑOÄ AXIT MAÏNH BAÈNG BAZÔ MAÏNH VAØ NGÖÔÏC
LAÏI
Chuaån ñoä HCl baèng NaOH chuaån hay chuaån ñoä NaOH baèng HCl chuaån.
1. Nguyeân taéc: Phaûn öùng chuaån ñoä laø phaûn öùng trung hoøa:
HCl + NaOH = NaCl + H2O
H+ + OH- = H2O
2. Döïng ñöôøng cong chuaån ñoä vaø choïn chæ thò
2.1. Döïng ñöôøng cong chuaån ñoä:
Thaønh phaàn dung dòch taïi ñieåm töông ñöông goàm H2O vaø NaCl , pH taïi
ñieåm töông ñöông laø 7 vì vaäy veà nguyeân taéc chuùng ta coù theå choïn nhöõng chæ thò
coù pT = 7.
Ñöôøng cong chuaån ñoä trong pheùp chuaån ñoä axít -bazô laø ñöôøng bieåu dieãn
söï lieân heä giöõa noàng ñoä caân baèng cuûa ion H+ (hay pH) vaø löôïng axít hay bazô ñaõ

15
chuaån ñoä. Döïng ñöôïc ñöôøng cong chuaån ñoä ta seõ deã daøng thaáy ñöôïc söï bieán
thieân cuûa pH dung dòch trong quaù trình chuaån ñoä, deã daøng choïn ñöoïc chaát chæ thò
thích hôïp vaø deã daøng tính ñöôïc sai soá chuaån ñoä.
– Giaù trò pH cuûa dung dòch khi chöa chuaån ñoä ñöôïc tính döïa vaøo noàng ñoä
ban ñaàu cuûa dung dòch HCl hay NaOH phaûi ñònh phaân .
– Tính böôùc nhaûy chuaån ñoä theo coâng thöùc tính sai soá:
w C+C0
q = (h – )( ) khi chuaån ñoä bazô baèng axít
h CC0
w C+C0
hay q = – (h – )( ) khi chuaån ñoä axít baèng bazô.
h CC0
– Giaû söû ta thöïc hieän pheùp chuaån ñoä HCl baèng NaOH chuaån. Noàng ñoä
cuûa HCl baèng noàng ñoä cuûa NaOH , töùc laø C = C0 vaø = 0,1M ; vôùi sai soá q = +
w C+C0
0,2 % . Ta söû duïng coâng thöùc q = –(h – )( ) ñeå tính thì pH ñaàu böôùc nhaûy
h CC0
chuaån ñoä seõ laø 4,0; pH taïi ñieåm töông ñöông seõ laø 7,0 ; pH cuoái böôùc nhaûy
chuaån ñoä seõ laø 10,0. Nhö vaäy böôùc nhaûy chuaån ñoä trong tröôøng hôïp naøy seõ goàm
6 ñôn vò pH (keùo daøi töø pH = 4,0 ñeán pH = 10,0).
Ñöôøng cong chuaån ñoä coù daïng:

H.4. Ñöôøng cong chuaån ñoä axít maïnh baèng bazô maïnh.

– Töông töï nhö vaäy, neáu ta chuaån ñoä bazô maïnh NaOH baèng axít maïnh
HCl coù cuøng noàng ñoä 0,1 M thì pH ñaàu böôùc nhaûy chuaån ñoä seõ laø 10; pH taïi
ñieåm töông ñöông laø 7, pH taïi cuoái böôùc nhaûy chuaån ñoä seõ laø 4,0 vaø böôùc nhaûy
chuaån ñoä cuõng goàm 6 ñôn vò pH (keùo daøi töø pH = 10,0 ñeán pH = 4,0).

Ñöôøng cong chuaån ñoä coù daïng:

16
 H.5. Ñöôøng cong chuaån ñoä bazô maïnh baèng axít maïnh

2.2. Choïn chæ thò: Khi ñaõ coù böôùc nhaûy chuaån ñoä ta choïn nhöõng chæ thò coù
pT gaàn pH töông ñöông nhaát hay choïn nhöõng chæ thò coù pT naèm trong böôùc nhaûy
chuaån ñoä cuûa pheùp chuaån ñoä maø ta phaûi thöïc hieän.

Baûng 1. Khoaûng chuyeån maøu cuûa moät soá chæ thò thöôøng duøng.

Teân chæ thò Dung moâi Maøu daïng Maøu daïng Khoaûng PH
(Teân thò hoøa tan axit bazô chuyeån maøu
tröôøng)
Metyl Dacam H2O Ñoû Vaøng 3,1------4,4
Metyl Ñoû Coàn 600 Ñoû Vaøng 4,4------6,2
Phenol Ñoû Coàn 200 Vaøng Ñoû 6,4------8,0
Phenolphtalein Coàn 700 Khoâng maøu Tím hoàng 8,0------9,8

Ta thaáy caû 4 chæ thò treân ñeàu coù khoaûng chuyeån maøu truøng vôùi böôùc nhaûy
cuûa pheùp chuaån ñoä axít maïnh baèng bazô maïnh (vaø ngöôïc laïi) neân coù theå choïn
caû 4 chaát laøm chæ thò cho caùc pheùp chuaån ñoä aáy.
– Cuï theå : Khi chuaån ñoä axit maïnh baèng bazô maïnh thì:
Metyl dacam coù chæ soá pT = 4,4 (Moät gioït NaOH dö laøm dung dòch
chuyeån sang maøu vaøng); Metyl ñoû coù chæ soá pT = 6,0 (Moät gioït NaOH dö laøm
dung dòch chuyeån sang maøu vaøng); Phenol ñoû coù chæ soá pT = 7,0 (Moät gioït
NaOH dö laøm dung dòch chuyeån sang maøu hoàng cam); Phenolphtalein coù chæ soá
pT = 9,0 (Moät gioït NaOH dö laøm dung dòch chuyeån sang maøu hoàng ).
– Ngöôïc laïi, khi chuaån ñoä bazô maïnh baèng axít maïnh thì:
Metyl dacam coù chæ soá pT = 4,0 (Moät gioït HCl dö laøm dung dòch chuyeån
sang maøu hoàng cam); Metyl ñoû coù chæ soá pT = 5,0 (Moät gioït HCl dö laøm dung
dòch chuyeån sang maøu ñoû cam); Phenol ñoû coù chæ soá pT = 6,0 (Moät gioït HCl dö
laøm dung dòch chuyeån sang maøu vaøng); Phenolphtalein coù chæ soá pT = 8,0 (Moät
gioït HCl dö laøm dung dòch chuyeån sang khoâng maøu).

17
 3. Caùch tieán haønh: Chuaån ñoä axít maïnh baèng bazô maïnh. Xaùc ñònh noàng
ñoä HCl
Huùt chính xaùc 10,0 ml dung dòch HCl, cho vaøo bình tam giaùc 250ml.
Theâm 2–3 gioït cuûa moät trong caùc chæ thò (Phenolphtalein, Phenol ñoû, Metyl
dacam hoaëc Metyl ñoû). Laéc ñeàu vaø chuaån ñoä baèng dung dòch NaOH 0,1 M cho
ñeán khi dung dòch ñoåi maøu.
Phenolphtalein Khoâng maøu → Hoàng
Metyl da cam Ñoû → Vaøng
Metyl ñoû Ñoû → Vaøng
Phenol ñoû vaøng → Hoàng cam

Ghi laïi theå tích NaOH ñaõ duøng.

Thí nghieäm caàn ñöôïc laëp laïi ít nhaát 3 laàn cho moãi chæ thò söû duïng. Tính
giaù trò trung bình ( V NaOH). Noàng ñoä HCl chuaån ñöôïc tính theo coâng thöùc:

V NaOH . CN(NaOH)
CN (HCl) =
VHCl

18
 BAØI 2:

CHUAÅN ÑOÄ AXIT YEÁU

Noäi dung chính:

• Xaùc ñònh noàng ñoä dung dòch NaOH chuaån baèng chaát chuaån goác axit. (Chuaån
hoùa noàng ñoä NaOH )
• Chuaån ñoä axit yeáu baèng bazô maïnh: Chuaån ñoä CH3COOH baèng dung dòch
NaOH
-----------------------------------------------------

I. CHAÁT CHUAÅN GOÁC AXIT ÑEÅ XAÙC ÑÒNH NOÀNG ÑOÄ CUÛA DUNG
DÒCH NAOH
Ñeå xaùc ñònh noàng ñoä cuûa NaOH chuaån ngöôøi ta duøng caùc chaát chuaån goác
laø nhöõng axit yeáu nhö axit oxalic H2C2O4, axit benzoic C6H5COOH, kali
hydrotacrat KOOCC6H4 COOH, kali hydrophtalat (kali biphtalat )...
– Dung dòch NaOH deã haáp thuï CO2 trong khoâng khí do ñoù khoâng neân ñeå
laâu. Ngöôøi ta thöôøng pha dung dòch ñaëc 1N, 2N... vaø khi caàn thieát thì pha loaõng
theo ñuùng yeâu caàu cuûa töøng tröôøng hôïp, sau ñoù chuaån ñoä caùc dung dòch naøy
baèng caùc chaát chuaån goác axit ñeå xaùc ñònh laïi noàng ñoä cho chính xaùc.
– Chaát goác thöôøng ñöôïc duøng nhaát laø axit oxalic H2C2O4 .
1. Nguyeân taéc
Phaûn öùng chuaån ñoä:
H2C2O4 + 2NaOH = Na2C2O4 + 2H2O
Phaûn öùng trung hoøa naøy xaûy ra laàn löôït theo hai naác :
H2C2O4 + OH– = HC2O4– + H2O
HC2O4– + OH–= C2O4 2– + H2O
Ka1
Tuy nhieân, vì H2C2O4 coù Ka1 = 10–1,25 vaø Ka2 = 10– 4,27 , tæ leä < 104 neân
Ka2
khoâng theå chuaån ñoä rieâng leõ töøng naác ñöôïc maø chæ coù theå chuaån ñoä thaúng ñeán
naác thöù hai.
2. Choïn chæ thò
– Taïi ñieåm töông ñöông thaønh phaàn dung dòch goàm: Na+, C2O42–, vaø H2O
vaø pH taïi ñieåm töông ñöông ñöôïc tính theo caân baèng:
C2O42– + H2O = HC2O4– + OH– Kw K2–1
Dung dòch coù moâi tröôøng bazô yeáu, pH > 7, ta choïn chæ thò coù pT > 7.
– Neáu noàng ñoä cuûa dung dòch Na2C2O4 laø 0,1M thì pH taïi ñieåm töông
ñöông theo caân baèng treân laø 8,6 vì vaäy ta choïn phenolphtalein laøm chæ thò.

19
 –Vì phenolphtalein raát nhaïy vôùi CO2 neân nöôùc ñeå pha axit H2C2O4 caàn
phaûi ñöôïc ñun soâi, ñeå nguoäi ñuoåi heát CO2.
3. Caùch tieán haønh xaùc ñònh noàng ñoä NaOH chuaån baèng chaát chuaån goác
− Caân moät löôïng chính xaùc H2C2O4.2H2O cho moãi pheùp chuaån ñoä hoaëc
pha dung dòch H2C2O4 töø oáng chuaån ficanal trong bình ñònh möùc. Huùt chính xaùc
10 ml dung dòch H2C2O4, theâm 3-4 gioït phenolphtalein vaø chuaån ñoä baèng NaOH
ñeán xuaát hieän maøu hoàng (neáu sau ñieåm töông ñöông maøu hoàng maát ngay thì
trong dung dòch NaOH coù CO32- hay CO2 , caàn phaûi loaïi boû ngay).
– Noàng ñoä cuûa NaOH ñöôïc tính theo coâng thöùc sau:

CN(H2C2O4). V (H2C2O4).
CN (NaOH) =
V( NaOH)

II. CHUAÅN ÑOÄ CH3COOH BAÈNG NAOH ÑEÅ XAÙC ÑÒNH HAØM LÖÔÏNG
CH3COOH MAÃU
1.Nguyeân taéc
Phaûn öùng chuaån ñoä laø phaûn öùng trung hoøa giöõa axit vaø bazô.
CH3COOH + NaOH = H2O + CH3COONa
2. Ñöôøng cong chuaån ñoä vaø choïn chæ thò
2.1. Thaønh phaàn vaø pH cuûa dung dòch chuaån ñoä taïi ñieåm töông ñöông
- Thaønh phaàn dung dòch taïi ñieåm töông ñöông goàm H2O, Na+ vaø CH3COO-
. Moâi tröôøng bazô yeáu , pH > 7 vì vaäy phaûi choïn chæ thò coù pT > 7.
- Tính pH taïi ñieåm töông ñöông:
CH3COO– + H2O = CH3COOH + OH– KW Ka-1
C0V0
C
V + V0
C0V0
[] ( –x ) x x
V + V0
x2
Theo ñònh luaät taùc duïng khoái löôïng , ta coù: = KW.Ka-1
C0V0
( -x)
V + V0
C0V0 CC0
– Neáu C = C0 = 0,1 M vaø thay = . Vôùi ñieàu kieän gaàn
V + V 0 C + C0
ñuùng laø
CC0
x << thì ta tính ñöôïc noàng ñoä cuûa OH- taïi ñieåm töông ñöông, töø ñoù coù
C + C0
ñöôïc giaù trò pH cuûa dung dòch taïi ñieåm töông ñöông:
10-14 x 0.1
[OH- ]tñ = = 5,26.10-6
2 x 1.8 x 10-5
pOH- tñ = 5,28 suy ra pH = 14 - lg[OH- ] vaø nhö vaäy: pH = 8,72.

20
 - Vì pH tñ > 7 neân chæ coù theå choïn chæ thò coù pT > 7 → Ta choïn
Phenolphtalein.
2.2. Sai soá chuaån ñoä vaø ñöôøng cong chuaån ñoä
Muoán veõ ñöôøng cong chuaån ñoä ta phaûi tính moät soá giaù trò pH tieâu bieåu:
– pH luùc chöa chuaån ñoä ñöôïc tính theo phöông trình phaân li cuûa axit
axetic CH3COOH:
CH3COOH = H+ + CH3COO- Ka = 1,8.10-5
C C0
[] C0 – h h h
2
h
Ka = = 1,8.10-5
C0 - h

Vôùi ñieàu kieän gaàn ñuùng : h << C0, ta tính ñöôïc h = Ka.C0
– Tính pH taïi ñieåm töông ñöông theo muïc 2.1. ôû treân.
– pH ñaàu vaø cuoái böôùc nhaûy chuaån ñoä ñöôïc tính theo coâng thöùc tính sai
soá chuaån ñoä ñoái vôùi tröôøng hôïp chuaån ñoä axit yeáu baèng bazô maïnh:
w C + C0 h
q = (h – ) –
h CC0 K+h
(vôùi q < 0 ôû ñaàu böôùc nhaûy chuaån ñoä vaø q > 0 ôû cuoái böôùc nhaûy chuaån
ñoä).
–Vôùi q = + 0,2% thì böôùc nhaûy chuaån ñoä laø khoaûng pH töø 7,5 ñeán 10. Ta
choïn chæ thò laø phenolphtalein vì phenolphtalein coù chæ soá chuaån ñoä pT = 9,0
naèm trong böôùc nhaûy chuaån ñoä vaø gaàn vôùi giaù trò pH töông ñöông cuûa pheùp
chuaån ñoä (Phenol ñoû coù theå ñöôïc nhöng khoâng ñöôïc chính xaùc, Metyl ñoû vaø
metyl da cam khoâng duøng ñöôïc).
- Ñöôøng cong chuaån ñoä axit CH3COOH baèng NaOH coù daïng:

21
 H.7. Ñöôøng cong chuaån ñoä CH3COOH baèng NaOH

3. Caùch tieán haønh

Theâm nöôùc caát vaøo maãu CH3COOH trong bình ñònh möùc cho ñeán vaïch
(100 ml). Huùt chính xaùc 10,0 ml CH3COOH trong bình ñònh möùc treân cho vaøo
bình tam giaùc 250 ml. Theâm 3 – 4 gioït phenolftalein, laéc ñeàu vaø chuaån ñoä baèng
NaOH 0,1 N cho ñeán khi dung dòch chuyeån töø khoâng maøu sang maøu hoàng bôûi
moät gioït NaOH dö. Ghi laïi theå tích NaOH tieâu toán. Thí nghieäm caàn laëp laïi ít
nhaát 3 laàn. Tính theå tích V NaOH.
– Noàng ñoä cuûa dung dòch CH3COOH trong bình ñònh möùc (maãu phaân tích)
ñöôïc tính theo coâng thöùc:
CN (NaOH) . V NaOH
CN(CH3COOH)=
VCH3COOH
– Haøm löôïng CH3COOH trong maãu ñöôïc tính theo coâng thöùc:
CN (CH3COOH).100.60
a = (g/maãu)
1000

22
 BAØI 3:

CHUAÅN ÑOÄ BAZÔ YEÁU

Noäi dung chính:

• Xaùc ñònh noàng ñoä dung dòch HCl chuaån baèng dung dòch chuaån goác bazô.
(chuaån hoùa noàng ñoä dung dòch HCl )
• Chuaån ñoä dung dòch bazô yeáu baèng axit maïnh : Chuaån ñoä dung dòch NH3
baèng HCl
-----------------------------------

I. CHAÁT CHUAÅN GOÁC VAØ DUNG DÒCH CHUAÅN

1. Chaát chuaån goác: laø nhöõng chaát ñöôïc duøng ñeå kieåm tra laïi noàng ñoä cuûa
caùc axit hay kieàm ñöôïc pha cheá ñeå laøm chaát chuaån trong moät pheùp chuaån ñoä.
2. Yeâu caàu ñoái vôùi moät chaát chuaån goác
Caùc chaát ñöôïc söû duïng laøm chaát chuaån goác trong pheùp chuaån ñoä axit-
bazô laø:
– Nhöõng axit hay bazô nguyeân chaát, tinh khieát.
– Coù thaønh phaàn hoùa hoïc beàn, khoâng bò phaân huûy khi baûo quaûn vaø khoù
huùt aåm.
– Deã tinh cheá, deã kieåm tra ñoä tinh khieát baèng caùc phöông phaùp hoùa hoïc
ñôn giaûn.
– Tham gia phaûn öùng chuaån ñoä theo ñuùng heä soá tæ löôïng, khoâng coù phaûn
öùng phuï.
– Thöôøng choïn caùc chaát coù khoái löôïng mol phaân töû lôùn ñeå sai soá caân ñöôïc
nhoû.
3. Dung dòch chuaån: (trong tröôøng hôïp naøy laø HCl)
– Dung dòch HCl chuaån ñöôïc pha töø moät löôïng caân chính xaùc cuûa axit
HCl ñaúng phí hoaëc HCl ñaëc, tinh khieát phaân tích (P.A.) hay tinh khieát hoùa hoïc coù
tæ troïng d ñaõ bieát roõ.
– Khi phaûi pha dung dòch loaõng thì tröôùc heát pha caùc dung dòch töông ñoái
ñaäm ñaëc
(ví duï HCl 1N, 2N...) roài sau ñoù pha loaõng thaønh caùc dung dòch 0,1 N, 0,01N...

II. XAÙC ÑÒNH NOÀNG ÑOÄ HCL CHUAÅN (Thöôøng goïi laø chuaån hoùa noàng ñoä
HCl)
Ñeå xaùc ñònh noàng ñoä caùc axit chuaån thöôøng duøng caùc chaát goác bazô nhö:
Natri tetraborat (hay goïi laø Borax) Na2B4O7, Natri cacbonat (hay goïi laø xoâña)

23
Na2CO3, Natri oxalat Na2C2O4 ... Thöôøng duøng nhaát laø Na2B4O7 .10 H2O vì chaát
naøy coù thaønh phaàn oån ñònh, deã tinh cheá vaø coù khoái löôïng mol phaân töû lôùn (M =
381.42).

1. Phaûn öùng chuaån ñoä

Phaûn öùng chuaån ñoä xaûy ra nhö sau:
Na2B4O7 → 2Na++ B4 O72–
⎯⎯
B4 O72– + H+ ←⎯→ HB4O7– K2–1 = 109
⎯
HB4O7–+ H+ ←⎯ ⎯⎯→ H2B4O7 K1–1 = 104
⎯
⎯⎯
H2B4O7 + 5H2 O ←⎯→ 4 H3BO3 K = 2,7.102
⎯
Phaûn öùng toång coäng:
B4 O72– + 2H+ + 5H2 O = 4 H3BO3 K = 2,7.1015
2. Choïn chæ thò
Thaønh phaàn dung dòch taïi ñieåm töông ñöông goàm H2O vaø H3BO3, moâi
tröôøng axit yeáu pH < 7 neân choïn chæ thò coù pT < 7.
– Tính pH taïi ñieåm töông ñöông theo phöông trình phaân ly cuûa axit boric:
H3BO3 ←⎯⎯⎯→ H+ + H2BO3– K1 = 10–9,24
⎯
H3BO3 ←⎯⎯⎯→ H+ + H2BO3– K1 = 10–9,24
⎯
C C
[] C–h h h
Neáu noàng ñoä cuûa H3BO3 laø 0,1 M thì pH taïi ñieåm töông ñöông: pHtñ =
5,12.
Trong 4 chæ thò axit – bazô hay duøng ñaõ trình baøy ôû baøi I ta thaáy chæ coù
metyl ñoû (vôùi chæ soá pT = 5,0) laø duøng toát, coøn metyl dacam (vôùi chæ soá pT = 4,0)
vaø phenol ñoû
(vôùi chæ soá pT = 6,0) chæ laø taïm ñöôïc.
3. Caùch tieán haønh chuaån hoùa dung dòch HCl
Caân chính xaùc moät löôïng natri tetraborat Na2 B4O7.10 H2O pha thaønh
dung dòch trong bình ñònh möùc (hoaëc pha töø oáng chuaån). Huùt chính xaùc 10,00 ml
dung dòch aáy cho vaøo bình tam giaùc 250 ml, theâm 3 – 4 gioït chæ thò metyl ñoû.
Laéc ñeàu vaø chuaån ñoä ñeán khi dung dòch chuyeån töø maøu vaøng sang maøu hoàng
cam. Ghi laïi theå tích HCl ñaõ tieâu toán. Thí nghieäm caàn laëp laïi toái thieåu 3 laàn.
Laáy giaù trò VHCl trung bình vaø tính noàng ñoä cuûa HCl theo coâng thöùc:
CN(Borax) .VBorax
CN (HCl) =
VHCl

III. CHUAÅN ÑOÄ DUNG DÒCH NH3 BAÈNG DUNG DÒCH CHUAÅN HCL
1. Nguyeân taéc
Phaûn öùng chuaån ñoä laø phaûn öùng trung hoøa axit – bazô:

24
 NH3 + HCl = NH4Cl
⎯⎯
NH3 + H+ ←⎯→ NH4+
⎯

2. Döïng ñöôøng cong chuaån ñoä vaø xaùc ñònh chaát chæ thò
2.1. Döïng ñöôøng cong chuaån ñoä
– Thaønh phaàn dung dòch taïi ñieåm töông ñöông goàm H2O, NH4+ , laø moâi
tröôøng axit yeáu, coù pH < 7 neân phaûi choïn chæ thò coù pT < 7.
– Tröôùc khi chuaån ñoä, dung dòch coù moâi tröôøng bazô, pH cuûa dung dòch
ñöôïc tính theo caân baèng:
⎯⎯
→ NH4+ + OH-
NH3 + H2O ←⎯
⎯ Kb = 1,8.10-5
– Tröôùc vaø gaàn ñieåm töông ñöông, trong dung dòch coøn dö NH3, pheùp
chuaån ñoä coù sai soá aâm (q < 0 ), pH cuûa dung dòch ôû ñaàu böôùc nhaûy chuaån ñoä
ñöôïc tính töø coâng thöùc:
W C + C0 K
q = (h – )( )–( )
h CC0 K+ h
– Taïi ñieåm töông ñöông, pH cuûa dung dòch ñöôïc quyeát ñònh bôûi caân baèng
:
NH4+ ⎯⎯
←⎯ → NH3 + H+
⎯ Ka = 5,5.10-10
C0V0
C
V0+V
C0V0
[] -h h h
V0+V
h2
Ka = = 5,5.10-10
C0V0
-h
V0+V
C0V0
Neáu C = C0 = 0,1 M ; V0 = V vaø ñieàu kieän gaàn ñuùng : h << thì
V0+V
2
h2 = 5,5.10-10.0,05 ⇒ h = 75.10-11 vaø pHtñ = 5,28

– Sau vaø gaàn ñieåm töông ñöông thöøa axit, pheùp chuaån ñoä coù sai soá döông,
pH cuûa dung dòch ôû cuoái böôùc nhaûy chuaån ñoä ñöôïc tính töø coâng thöùc sau (vôùi q >
0) :
W C + C0 K
q = (h – )( )–( )
h CC0 K+ h
W
vaø ta coù the åboû giaù trò so vôùi h. Neáu C = C0 = 0,1 M vaø q = + 0,2 % thì böôùc
h
nhaûy chuaån ñoä laø khoaûng pH töø 6,5 ñeán 4,0.
– Ñöôøng cong chuaån ñoä NH3 baèng HCl coù daïng :

25
 H.6.Chuaån ñoä NH3 0,1 M baèng HCl 0,1 M

2.2. Choïn chæ thò

– Thaønh phaàn dung dòch taïi ñieåm töông ñöông goàm H2O, NH4+ , laø moâi
tröôøng axit yeáu, coù pH < 7 neân phaûi choïn chæ thò coù pT < 7. Vôùi böôùc nhaûy chuaån
ñoä töø pH = 6,5 ñeán pH = 4 ta coù theå choïn metyl ñoû hoaëc metyl dacam laøm chæ
thò.
3. Caùch tieán haønh
Theâm nöôùc caát vaøo maãu NH3 trong bình ñònh möùc ñeán vaïch (100 ml ).
Huùt chính xaùc 10,0 ml dung dòch trong bình ñònh möùc, cho vaøo bình tam giaùc 250
ml. Theâm 3-4 gioït Metyl ñoû. Laéc ñeàu vaø chuaån ñoä baèng dung dòch HCl (ñaõ ñöôïc
xaùc ñònh noàng ñoä ôû treân) cho ñeán khi dung dòch chuyeån töø maøu vaøng sang maøu
ñoû cam bôûi moät gioït HCl dö. Ghi laïi theå tích HCl ñaõ tieâu toán. Thí nghieäm caàn
laëp laïi ít nhaát 3 laàn. Tính V HCl.

– Noàng ñoä cuûa dung dòch NH3 trong bình ñònh möùc ñöôïc tính theo coâng
thöùc:
V HCl .CN(HCl)
CN (NH3) =
V NH3
– Haøm löôïng NH3 trong maãu ñöôïc tính theo coâng thöùc:
CN (NH3 ).100.17
a= (g/maãu)
1000

26
 BAØI 4:

CHUAÅN ÑOÄ ÑA AXIT

Noäi dung chính:

• Chuaån ñoä ña axit: Chuaån ñoä H3PO4 baèng NaOH
• Chuaån ñoä hoãn hôïp axit maïnh vaø ña axit baèng bazô maïnh:
Chuaån ñoä hoãn hôïp HCl vaø H3PO4 baèng NaOH.
-------------------------------------------------------

Caùc ña axit coù theå xem nhö hoãn hôïp cuûa nhieàu ñôn axit. Khi tæ soá giöõa
caùc haèng soá cuûa caùc naác phaân li keá tieáp vöôït quaù 104 thì veà nguyeân taéc coù theå
chuaån ñoä rieâng töøng naác.
– Ví duï: Ñoái vôùi axit photphoric H3PO4:
H3PO4 ←⎯⎯⎯ → H+ + H2PO4-
⎯ Ka1 = 10–2,15
H2PO4- ←⎯ ⎯⎯ → H+ + HPO42-
⎯ Ka2 = 10–7,21
HPO42- ←⎯⎯⎯⎯→ H+ + PO4 3- Ka3 = 10–12,32
Ka1 Ka2
Caùc tæ soá ≈ 105 vaø ≈ 105 vì vaäy coù theå chuaån ñoä rieâng naác 1
Ka2 Ka3
vaø naác 2 nhö hoãn hôïp hai ñôn axit coù caùc haèng soá phaân li Ka1 vaø Ka2 .

I. CHUAÅN ÑOÄ H3PO4 BAÈNG NAOH

1. Nguyeân taéc
Phaûn öùng chuaån ñoä
– Ñeán ñieåm töông ñöông thöù nhaát:
H3PO4 + NaOH = NaH2PO4 + H2O
– Ñeán ñieåm töông ñöông thöù hai:
H3PO4 + 2 NaOH = Na2HPO4 + 2 H2O
2. Döïng ñöôøng cong chuaån ñoä vaø xaùc ñònh chaát chæ thò
2. 1 . Thaønh phaàn vaø pH cuûa dung dòch chuaån ñoä taïi caùc ñieåm töông
ñöông
– Taïi ñieåm töông ñöông thöù nhaát thaønh phaàn dung dòch goàm NaH2PO4 vaø
H2O. Noàng ñoä ion H+ ñöôïc tính theo coâng thöùc:
Kw + Ka2 CI
[ H+ ]I =
1 + Ka1-1 CI
CCo
ôû ñaây CI = (CNa H2 PO4 )I = ; Neáu CI lôùn hôn Ka1 nhieàu thì coù theå boû giaù trò
C+Co
Ka1 so vôùi CI vaø giaù trò KW so vôùi Ka2 CI . Nhö vaäy:
[ H+ ] = Ka1 Ka2
pKa1 + pKa2 2.15 + 7.21
pHI = = = 4.68
2 2
Khi Co = C = 0,100 M thì CI = 0,050 M ta tính ñöôïc:

27
 5.10-9.21
[ H+ ]I = = 10– 4,71
8.063
pHI = 4,71. Giaù trò pH naøy gaàn vôùi giaù trò pT cuûa chæ thò metyldacam khi chuyeån
töø maøu ñoû sang vaøng (pT = 4,4) do ñoù ta choïn chæ thò laø metyldacam.
– Taïi ñieåm töông ñöông thöù hai thaønh phaàn dung dòch goàm Na2HPO4 vaø
H2O. Noàng ñoä ion H+ ñöôïc tính theo coâng thöùc:
Kw + Ka3 CII
[ H+ ]II =
1 + Ka2-1 CII
CCo
ôû ñaây CII = ( CNa 2 HPO4 )II = ; Neáu CII lôùn hôn Ka2 nhieàu thì coù theå boû
C + 2Co
giaù trò Ka2 so vôùi CII vaø giaù trò KW so vôùi Ka3 CII. Nhö vaäy:
[ H+ ]II = Ka2Ka3
pKa2 + pKa3 7.21+ 12.32
pHII = = = 9.765.
2 2
0.100
Khi Co = C = 0,100 M thì CII = M ta tính ñöôïc:
3
+ 2.6 x 10-14 x 3
[ H ]II = = 10- 9,66
106.21
pHII = 9,66. Giaù trò pH naøy gaàn vôùi giaù trò pT cuûa chæ thò Phenolphtalein khi
chuyeån töø khoâng maøu sang maøu hoàng (pT = 9,0)do ñoù ta choïn chæ thò laø
Phenolphtalein.
2.2 . Sô ñoà chuaån ñoä, sai soá chuaån ñoä vaø ñöôøng cong chuaån ñoä H3PO4
baèng NaOH
a. Sô ñoà chuaån ñoä H3PO4 baèng NaOH:
H3PO4

v1 NaOH

-
H2PO4
v2
NaOH

2-
HPO4

V1: Theå tích NaOH duøng ñeå chuaån ñoä moät naác H3PO4 öùng vôùi söï ñoåi maøu
metyl da cam.
V2: Theå tích NaOH duøng ñeå chuaån ñoä ñeán naác hai cuûa H3PO4 öùng vôùi söï
ñoåi maøu cuûa pheânol phtalein.
b. Coâng thöùc tính sai soá:
KW C + C0 h2 - Ka1 Ka2
q1 = – (h – ) – 2
h C C0 h + Ka1 h + Ka1 Ka2

28
 KW C + 2 C0 h2 - Ka2 Ka3
q2 = – (h – ) –
h 2 C C0 2(h2 + Ka2 h + Ka2 Ka3 )

vôùi h laø kí hieäu cuûa noàng ñoä H+ (töùc laø [ H+ ] )

c. Ñöôøng cong chuaån ñoä H3PO4 baèng NaOH coù daïng:

H.8. Ñöôøng cong chuaån ñoä H3PO4 baèng NaOH

3. Caùch tieán haønh vaø tính toaùn
− Theâm nöôùc caát vaøo maãu H3PO4 ñeán vaïch 100 ml. Duøng pipet huùt 10 ml
dung dòch H3PO4 vöøa pha cho vaøo bình tam giaùc 250 ml. Theâm 3 ñeán 4 gioït
metyl da cam vaø chuaån ñoä baèng dung dòch NaOH ñeán khi dung dòch chuyeån töø
maøu ñoû sang vaøng. Ghi laïi theå tích V1. Theâm tieáp 3 ñeán 4 gioït phenol phtalein
vaø chuaån ñoä tieáp baèng NaOH ñeán khi dung dòch chuyeån töø vaøng sang hoàng cam.
Ghi laïi theå tích V2. Laëp laïi thí nghieäm ít nhaát ba laàn. Ghi laïi caùc theå tích trung
bình V1 vaø V2
– Noàng ñoä H3PO4 ñöôïc tính theo coâng thöùc:
CNaOH . V1 (NaOH) CNaOH . V2 (NaOH)
C = =
M (H3PO4) V 2V
H3PO4 H3PO4
C = 2C
N (H3PO4) M (H3PO4)
II. CHUAÅN ÑOÄ HOÃN HÔÏP AXIT HCl VAØ H3PO4 BAÈNG DUNG DÒCH
NAOH, XAÙC ÑÒNH HAØM LÖÔÏNG TÖØNG CHAÁT TRONG DUNG DÒCH
1. Nguyeân taéc
Ta khoâng theå chuaån ñoä rieâng HCl trong hoãn hôïp goàm HCl vaø H3PO4 maø
phaûi chuaån ñoä chung ñeán naác moät cuûa H3PO4 öùng vôùi söï ñoåi maøu metyl da cam
vaø tieáp tuïc chuaån ñoä ñeán naác hai cuûa H3PO4 öùng vôùi söï ñoåi maøu cuûa phenol
phtalein.
Phaûn öùng chuaån ñoä
– Ñeán ñieåm töông ñöông thöù nhaát:
HCl + NaOH = NaCl + H2O

29
 H3PO4 + NaOH = NaH2PO4 + H2O
– Ñeán ñieåm töông ñöông thöù hai:
HCl + NaOH = NaCl + H2O
H3PO4 + 2 NaOH = Na2HPO4 + 2 H2O

2. Döïng ñöôøng cong chuaån ñoä vaø xaùc ñònh chaát chæ thò
2.1 . Thaønh phaàn vaø pH cuûa dung dòch chuaån ñoä tai caùc ñieåm töông
ñöông
− Taïi ñieåm töông ñöông 1 thaønh phaàn dung dòch goàm: NaCl, NaH2PO4,
H2O
− Taïi ñieåm töông ñöông 2 thaønh phaàn dung dòch goàm: NaCl, Na2HPO4,
H2O
Vì NaCl khoâng aûnh höôûng ñeán pH cuûa moâi tröông, neân gioáng nhö trong
tröôøng hôïp chuaån ñoä ña axit baèng bazô maïnh, caùc giaù trò pH taïi caùc ñieåm töông
ñöông ñöôïc tính theo caùc coâng thöùc sau:
Taïi ñieåm töông ñöông I noàng ñoä H+ ñöôïc tính theo coâng thöùc sau:
Kw + Ka2 CI
[ H+]I =
1 + Ka1-1 CI
C.Co2
Vôùi CI = (CNa H2 PO4 )I = ; Neáu CI lôùn hôn Ka1 nhieàu thì coù theå boû
C +(Co1 +Co 2 )
giaù trò Ka1 so vôùi CI vaø giaù trò KW so vôùi Ka2 CI . Nhö vaäy:
[ H+ ] = Ka1 Ka2
pKa1 + pKa2 2.15 + 7.21
pHI = = = 4.68
2 2
pHI ≈ 4,68. Giaù trò pH naøy töông ñöông vôùi giaù trò pT cuûa chæ thò metyldacam
khi chuyeån töø maøu ñoû sang vaøng (pT = 4,4) do ñoù ta choïn chæ thò laø
metyldacam.
Taïi ñieåm töông ñöông thöù II noàng ñoä H+ ñöôïc tính theo coâng thöùc sau:
Kw + Ka3 CII
[ H+ ]II =
1 + Ka2-1 CII
C. Co2
Vôùi CII = (CNa 2 HPO4 )II = ; Neáu CII lôùn hôn Ka2 nhieàu thì coù
C +(Co1 + 2Co 2 )
theå boû giaù trò Ka2 so vôùi CII vaø giaù trò KW so vôùi Ka3 .CII. Nhö vaäy:
[ H+ ]II = Ka2Ka3
pKa2 + pKa3 7.21+ 12.32
pHII = = = 9.765.
2 2
pHII ≈ 9,77. Giaù trò pH naøy töông ñöông vôùi giaù trò pT cuûa chæ thò Phenolphtalein
khi chuyeån töø khoâng maøu sang maøu hoàng (pT = 9,0)do ñoù ta choïn chæ thò laø
Phenolphtalein.

2. 2. Sô ñoà chuaån ñoä, sai soá chuaån ñoä vaø ñöôøng cong chuaån ñoä
a. Sô ñoà chuaån ñoä:

30
 HCl + H3PO4
NaOH
V1
V2

NaCl + NaH
NaOH 2PO4
V2-V1

NaCl
V1 : Theå tích NaOH duøng ñeå chuaå n ñoä+xong
Na2HPO
HCl4 vaø moät naác cuûa axit
H3PO4
V2 : Theå tích NaOH duøng ñeå chuaån ñoä xong HCl vaø hai naác cuûa axit
H3PO4
V2 - V1: Theå tích NaOH duøng ñeå chuaån ñoä moät naác cuûa H3PO4
b. Coâng thöùc tính sai soá chuaån ñoä taïi caùc ñieåm töông ñöông nhö sau:
KW C + C01 + C02 C02 h2 - Ka1 Ka2
qI = – (h – ) – ( 2 )
h C (C01 + C02 ) (C01 + C02) h + Ka1 h + Ka1 Ka2

KW C + C01 + 2 C02 C02 h2 - Ka2 Ka3

qII = – (h – ) – ( )
h C (C01 + 2C02 ) (C01 + 2C02) h2 + Ka2 h + Ka2 Ka3

c. Ñöôøng cong chuaån ñoä hoãn hôïp axit maïnh vaø ña axit baèng bazô maïnh coù
daïng:

H.9. Ñöôøng cong chuaån ñoä hoãn hôïp HCl + H3PO4 baèng NaOH
3. Caùch tieán haønh vaø tính toaùn
− Theâm nöôùc caát vaøo maãu phaân tích coùchöùa HCl vaø H3PO4 trong bình
ñònh möùc 100 ml cho ñeán vaïch. Duøng pipet huùt 10 ml dung dòch vöøa pha cho vaøo
bình tam giaùc 250 ml. Theâm 3 ñeán 4 gioït metyl da cam vaø chuaån ñoä baèng dung
dòch NaOH 0,1N ñeán khi dung dòch chuyeån töø ñoû sang vaøng. Ghi laïi theå tích V1.
Theâm tieáp 3 ñeán 4 gioït phenol phtalein vaø chuaån ñoä tieáp baèng NaOH ñeán khi

31
dung dòch chuyeån töø vaøng sang hoàng cam. Ghi laïi theå tích V2. Laëp laïi thí
nghieäm ít nhaát 3 laàn. Ghi laïi caùc giaù trò trung bình V1 vaø V2 .
– Noàng ñoä HCl vaø H3PO4 ñöôïc tính theo coâng thöùc:

( V2 - V1 ) CNaOH
C02 = C =
M (H3PO4) V
H3PO4 + HCl

( 2 V1 - V2 ) CNaOH
C01 = C =
M (HCl) V
H3PO4 + HCl
– Haøm löôïng H3PO4 vaø HCl ñöôïc tính theo coâng thöùc:
a =C . 10-3.98.100 (g/maãu)
(H3PO4) M (H3PO4)

a = C . 10-3.36,5.100 (g/maãu)
(HCl) M (HCl)

32
 BAØI 5:

CHUAÅN ÑOÄ ÑA BAZÔ

Noäi dung chính:

• Chuaån ñoä ña bazô: Chuaån ñoä Na2CO3 baèng HCl.
• Chuaån ñoä hoãn hôïp bazô maïnh vaø ña bazô baèng axit maïnh:
Chuaån ñoä hoãn hôïp NaOH vaø Na2CO3 baèng HCl.
-------------------------------------------------------

I. CHUAÅN ÑOÄ NA2CO3 BAÈNG HCl

Khaû naêng chuaån ñoä töøng naác cuûa moät ña bazô phuï thuoäc vaøo tæ soá giöõa caùc
KW KW
haèng soá phaân li keá tieáp cuûa caùc axit lieân hôïp. Khi tæ soá : > 104
Ka2 Ka1
Ka1
(nghóa laø > 104) thì coù theå chuaån ñoä rieâng töøng naác cuûa ña bazô vôùi sai soá
Ka2
khoâng quaù 1% .
– Trong tröôøng hôïp ña bazô laø Na2CO3, ta coù:
– KW 10-14
⎯⎯
→
CO32- + H2O ←⎯
⎯ HCO –
+ OH =
3
Ka2 10-10.33
KW 10-14
– ⎯⎯
→
HCO3 + H2O ←⎯ –
⎯ H2CO3 + OH K = 10-6.35
a1
1. Nguyeân taéc
Phaûn öùng chuaån ñoä:
Ñeán ñieåm töông ñöông thöù nhaát:
Na2CO3 + HCl = NaHCO3 + NaCl
Ñeán ñieåm töông ñöông thöù hai:
Na2CO3 + 2HCl = H2CO3 + 2NaCl
2. Ñöôøng cong chuaån ñoä vaø choïn chæ thò
2.1. Thaønh phaàn vaø pH cuûa dung dòch chuaån ñoä taïi caùc ñieåm töông
ñöông
– Taïi ñieåm töông ñöông 1, trong dung dòch chuaån ñoä chuû yeáu laø NaHCO3
vaø H2O, moâi tröôøng bazô yeáu, pH > 7 vì vaäy chæ thò caàn choïn phaûi coù khoaûng
chuyeån maøu trong vuøng bazô yeáu . Noàng ñoä H+ trong dung dòch taïi ñieåm töông
ñöông 1 ñöôïc tính gaàn ñuùng theo coâng thöùc:
Kw + Ka2 CI
[ H+ ]I =
1 + Ka1-1 CI
CC0
vôùi CI = . Khi CI khoâng quaù beù (CI >> K a1 , Ka2 . CI >> Kw) thì tính gaàn
C + C0
ñuùng noàng ñoä [ H+ ]I = Ka1.Ka2 = 10–8,34 vaø pH = 8,34 do ñoù coù theå duøng
phenolphtalein laøm chæ thò.

33
 – Taïi ñieåm töông ñöông thöù 2, thaønh phaàn dung dòch bao goàm H2 O,
H2CO3 vaø NaCl. Moâi tröôøng axit yeáu, pH < 7, vì vaäy chæ thò caàn choïn phaûi coù
khoaûng chuyeån maøu naèm trong vuøng axit yeáu. Noàng ñoä ion H+ ñöôïc tính theo
caân baèng phaân li naác thöù nhaát cuûa axit caùcboníc:
H2 CO3 ⎯⎯
←⎯ ⎯→ H+ + HCO3– Ka1 = 10–6,35
C CII
[] CII - h h h
CCo
Vôùi CII = . Neáu CII > L CO2 (L CO2 laø ñoä tan cuûa CO2 trong nöùôùc , ôû
C + 2Co
25oC LCO2 = 3.10-2 M)thì CII ñöôïc thay baèng L CO2 vaø noàng ñoä H+ ñöôïc tính theo
coâng thöùc cuûa ñònh luaät taùc duïng khoái löôïng:
h2
= 10-6,35
3.10-2 -h
– Theo tính toaùn gaàn ñuùng, h = 10- 3,94 vaø pH = 3,94 , giaù trò naøy gaàn vôùi
chæ soá chuaån ñoä cuûa metyl dacam neân ta choïn chæ thò laø metyl dacam.
2.2. Sô ñoà chuaån ñoä, coâng thöùc tính sai soá vaø ñöôøng cong chuaån ñoä
a. Sô ñoà chuaån ñoä:

Na2CO3
V1 HCl
NaHCO3
V2
HCl
H2CO3

V1: theå tích HCl duøng ñeå chuaån ñoä moät naác cuûa Na2CO3 öùng vôùi söï ñoåi maøu
phenol- phtalein töø hoàng sang khoâng maøu.
V2: theå tích HCl duøng ñeå chuaån ñoä hai naác cuûa Na2CO3 öùng vôùi söï ñoåi maøu cuûa
metyl da cam töø maøu vaøng sang maøu hoàng cam.

b. Sai soá chuaån ñoä ñöôïc tính theo caùc coâng thöùc sau:
– Sai soá taïi ñieåm töông ñöông thöù nhaát:
KW (C + Co) h2 – Ka1Ka2
qI = (h – ) + 2
h CCo h + Ka1h + Ka1Ka2

– Sai soá taïi ñieåm töông ñöông thöù hai:

KW (C + 2Co) 1 Ka1h + 2 Ka1Ka2

qII = (h – ) –
h 2CCo 2 h2 + Ka1h + Ka1Ka2

KW (C + 2Co) 1 Ka1
Vì h >> Ka1 >> Ka2 neân qII = (h – ) –
h 2CCo 2 h

34
 – Tröôøng hôïp coù CO2 bay ra (Khi noàng ñoä cuûa axit H2CO3 taïo thaønh lôùn
CoVo
hôn ñoä tan cuûa CO2 trong nöôùc, töùc laø CM(Na2CO3) = > LCO2 = 3.10-2 M) thì
Vo + V
sai soá taïi ñieåm töông ñöông thöù hai ñöôïc tính theo coâng thöùc:
KW (C + 2Co) (C + 2Co) Ka1
qII = (h – ) – LCO2 . .
h 2CCo 2CCo h
c. Ñöôøng cong chuaån ñoä Na2CO3 baèng HCl coù daïng:

H.10. Ñöôøng cong chuaån ñoä Na2CO3 baèng HCl

3. Caùch tieán haønh vaø tính toaùn
- Theâm nöôùc caát vaøo maãu Na2CO3 trong bình ñònh möùc cho ñeán vaïch 100
ml.
- Duøng pipet huùt 10 ml dung dòch Na2CO3 cho vaøo bình tam giaùc 250 ml.
- Theâm 3 ñeán 4 gioït chæ thò phenol phtalein vaø chuaån ñoä baèng dung dòch
HCl 0,1 N ñeán khi dung dòch chuyeån töø maøu hoàng sang khoâng maøu. Ghi laïi theå
tích V1.
- Theâm tieáp 3 ñeán 4 gioït metyl da cam vaø chuaån ñoä tieáp baèng HCl ñeán
khi dung dòch chuyeån töø maøu vaøng sang maøu hoàng cam. Ghi laïi theå tích V2.
- Laëp laïi thí nghieäm 3 laàn. Ghi laïi theå tích trung bình V1 vaø V 2 .

Noàng ñoä mol cuûa Na2CO3 ñöôïc tính theo coâng thöùc sau:
C(HCl) .V1 (HCl) C(HCl) .V2 (HCl)
CM(Na2CO3) = hoaëc =
VNa2CO3 2VNa2CO3
C(HCl) .V2 (HCl)
CN(Na2CO3) = = 2 CM
VNa2CO3

II. CHUAÅN ÑOÄ HOÃN HÔÏP NAOH VAØ NA2CO3 BAÈNG HCl
1. Nguyeân taéc
Ta khoâng theå chuaån ñoä rieâng NaOH trong hoãn hôïp goàm NaOH noàng ñoä
C01 mol / l vaø Na2CO3 noàng ñoä C02 mol / l maø phaûi chuaån ñoä chung NaOH vaø

35
naác thöù nhaát cuûa Na2CO3 öùng vôùi söï ñoåi maøu phenolphtalein vaø tieáp tuïc chuaån
ñoä naác thöù hai cuûa Na2CO3 öùng vôùi söï ñoåi maøu cuûa metyl da cam.
Phaûn öùng chuaån ñoä:
Ñeán ñieåm töông ñöông thöù nhaát:
NaOH + HCl = NaCl + H2O
Na2CO3 + HCl = NaHCO3 + NaCl
Ñeán ñieåm töông ñöông thöù hai:
NaOH + HCl = NaCl + H2O
Na2CO3 + 2HCl = H2CO3 + 2NaCl
2 . Ñöôøng cong chuaån ñoä vaø choïn chæ thò
2 .1 . Thaønh phaàn dung dòch vaø pH taïi caùc ñieåm töông ñöông
– Taïi ñieåm töông ñöông 1: dung dòch goàm NaCl, NaHCO3, H2O.
Dung dòch chuaån ñoä taïi ñieåm töông ñöông I coù moâi tröôøng bazô yeáu, pH >
7:
W + Ka2 CI
[ H+ ]I =
1 + Ka1-1 CI
C. Co2 pKa1 + pKa2
Vôùi CI = ⇒ pHI = = 8,34
C +(Co1 +Co 2 ) 2
Chæ thò caàn choïn phaûi coù chæ soá chuaån ñoä lôùn hôn 7, gioáng nhö trong
tröôøng hôïp chuaån ñoä ña bazô Na2CO3 baèng HCl, chuùng ta choïn chæ thò laø
phenolphtalein coù chæ soá chuaån ñoä pT = 8.
– Taïi ñieåm töông ñöông 2: dung dòch goàm NaCl, H2CO3, H2O.
Dung dòch chuaån ñoä taïi ñieåm töông ñöông II coù moâi tröôøng axit yeáu (pH
< 7), Noàng ñoä H+ taïi ñieåm töông ñöông II ñöôïc tính theo caân baèng phaân li cuûa
C. Co2
axit H2CO3,. Neáu CH2CO3 = > LCO2 (LCO2 = 3.10-2 M) thì pHII =
C +(Co1 +2Co 2 )
3,94 vaø ta choïn chæ thò laø Metyl dacam coù chæ soá chuaån ñoä pT laø 4,0.
2 .2. Sô ñoà chuaån ñoä, coâng thöùc tính sai soá vaø ñöôøng cong chuaån ñoä
a. Sô ñoà chuaån ñoä hoãn hôïp NaOH + Na2CO3 baèng HCl:

NaOH + Na2CO3

V1 HCl

NaCl+ NaHCO3

V2 V2 – V1 HCl

NaCl + H2CO3
36
V1: Theå tích HCl duøng ñeå chuaån ñoä xong NaOH vaø moät naác Na2CO3.
V2: Theå tích HCl duøng ñeå chuaån ñoä xong NaOH vaø hai naác Na2CO3.
V2 - V1: Theå tích HCl duøng chuaån ñoä moät naác Na2CO3.

b. Sai soá chuaån ñoä ñöôïc tính theo caùc coâng thöùc sau:
– Sai soá taïi ñieåm töông ñöông thöù nhaát:
KW (C + Co1 + Co2) C o2 h2 - Ka1Ka2
qI = (h – ) + 2
h C(Co1 + Co2) Co1 + Co2 h + Ka1h + Ka1Ka2

– Sai soá taïi ñieåm töông ñöông thöù hai:

KW (C + Co1 + 2Co2) C o2 Ka1
qII = (h – ) –
h C(Co1 + 2Co2) (Co1 + 2Co2) (Ka1 + h)

Neáu coù CO2 bay ra (Khi noàng ñoä cuûa H2CO3 taïo thaønh lôùn hôn ñoä tan cuûa
CO2 trong nöôùc) thì sai soá chuaån ñoä taïi ñieåm töông ñöông thöù hai ñöôïc tính theo
coâng thöùc;
KW (C + Co1 + 2Co2) (C + Co1 + 2Co2) Ka1
qII = (h – ) – LCO2
h C(Co1 + 2Co2) C(Co1 + 2Co2) (Ka1 + h)

c. Ñöôøng cong chuaån ñoä hoãn hôïp NaOH + Na2CO3 baèng HCl coù daïng:

H. 11. Ñöôøng cong chuaån ñoä hoãn hôïp NaOH + Na2CO3 baèng HCl
3. Caùch tieán haønh vaø tính toaùn
- Theâm H2O vaøo maãu phaân tích chöùa NaOH vaø Na2CO3 trong bình ñònh
möùc ñeán vaïch 100 ml.

37
 - Duøng pipet laáy chính xaùc 10,00 ml dung dòch vöøa pha cho vaøo bình tam
giaùc 250 ml.
- Theâm 3 ñeán 4 gioït phenolphtalein vaø chuaån ñoä baèng HCl 0,1 N ñeán khi
dung dòch chuyeån töø maøu hoàng sang khoâng maøu. Ghi laïi theå tích V1.
- Theâm tieáp 3 ñeán 4 gioït metyl dacam, chuaån ñoä tieáp baèng HCl ñeán khi
dung dòch chuyeån töø maøu vaøng sang hoàng cam. Ghi laïi theå tích V2.
– Noàng ñoäâ NaOH vaø Na2CO3 ñöôïc tính theo coâng thöùc:
CHCl .(V2 –V1)
C02 = CM(Na2CO3)= ; CN(Na2CO3)= 2 CM(Na2CO3
V(Na2CO3 + NaOH)
CHCl .(2V1 –V2)
C01 = CN(NaOH)= ; CN(NaOH)= CM(NaOH )
V(Na2CO3 + NaOH)

– Haøm löôïng NaOH vaø Na2CO3 ñöôïc tính theo coâng thöùc:
a(Na2CO3) = CM(Na2CO3) . 106.10–3.100 (g/maãu)

a(NaOH) = CM(NaOH) . 40.10–3.100 (g/maãu)

38
 BAØI 6:

ÑÒNH LÖÔÏNG Fe BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP PEMANGANAT

Noäi dung chính:

• Giôùi thieäu phöông phaùp chuaån ñoä oxi hoaù- khöû.
• Phöông phaùp PEMANGANAT
• Phaàn thöïc haønh: - Chuaån hoùa dung dòch pemanganat.
- Xaùc ñònh Fe theo phöông phaùp pemanganat
--------------------------------------------------

A.GIÔÙI THIEÄU PHÖÔNG PHAÙP CHUAÅN ÑOÄ OXI HOAÙ KHÖÛ

Trong phöông phaùp chuaån ñoä oxi hoaù khöû ngöôøi ta tieán haønh phaûn öùng
chuaån ñoä, laø phaûn öùng trao ñoåi electron giöõa dung dòch chuaån chöùa chaát oxi hoaù
(hoaëc khöû) vôùi dung dòch chaát phaân tích chöùa chaát khöû (hoaëc chaát oxi hoaù). Ñeå
nhaän bieát ñieåm töông ñöông ngöôøi ta duøng caùc chaát chæ thò.
I. ÑÖÔØNG CHUAÅN ÑOÄ OXI HOÙA KHÖÛ
Ñöôøng cong chuaån ñoä oxi hoaù-khöû bieåu dieãn söï phuï thuoäc giöõa theá cuûa
dung dòch chuaån ñoä vaø theå tích chaát chuaån ñaõ duøng (ñoà thò E - V) hoaëc bieåu dieãn
söï phuï thuoäc giöõa theá cuûa dung dòch chuaån ñoä vaø tæ soá ñöông löôïng giöõa caùc chaát
tham gia phaûn öùng chuaån ñoä (ñoà thò E - P).
– Khi cho moät theå tích xaùc ñònh dung dòch chuaån cuûa chaát oxi hoaù (hay
khöû) vaøo dung dòch caàn chuaån ñoä chöùa chaát khöû (hay chaát oxi hoaù) thì xaûy ra
phaûn öùng oxi hoaù khöû, laøm thay ñoåi noàng ñoä cuûa caùc chaát phaûn öùng sao cho khi
caân baèng theá oxi hoaù cuûa hai caëp oxi hoaù-khöû trôû neân baèng nhau taïi moïi ñieåm
cuûa ñöôøng cong. Ñeå tính theá taïi caùc thôøi ñieåm chuaån ñoä ta coù theå duøng phöông
trình Nec aùp duïng cho caùc heä oâxi hoùa khöû baát kyø tham gia trong phaûn öùng. Tuy
vaäy, thöôøng söû duïng nhö sau:
– Tröôùc ñieåm töông ñöông: Tính theá cuûa heä theo theá cuûa caëp oâxi hoùa-khöû
chaát phaân tích caàn chuaån ñoä.
– Sau ñieåm töông ñöông: tính theá cuûa heä theo theá cuûa caëp oâxi hoùa- khöû
chaát chuaån.
– Taïi ñieåm töông ñöông: toå hôïp caùc bieåu thöùc tính theá cuûa caû hai caëp oxi
hoùa-khöû (chaát phaân tích vaø thuoác thöû). Theá naøy laø theá hoãn hôïp cuûa caû hai caëp.

II. CAÙC CHAÁT CHÆ THÒ DUØNG TRONG CHUAÅN ÑOÄ OXI HOÙA-KHÖÛ
Trong chuaån ñoä oxi - hoaù thöôøng duøng caùc loaïi chaát chæ thò sau ñaây:
1. Caùc chaát chæ thò ñaëc bieät phaûn öùng choïn loïc vôùi moät daïng naøo ñoù cuûa caëp
oxi hoùa khöû vaø gaây ra söï ñoåi maøu (loaïi chæ thò naøy khoâng nhieàu).
Ví duï: Hoà tinh boät taïo maøu xanh vôùi iot.

39
 SCN- taïo maøu ñoû vôùi ion Fe3+ .
2. Baûn thaân chaát oxi hoùa hoaëc khöû trong pheùp chuaån ñoä coù maøu vaø maøu cuûa
hai daïng oxi hoùa & khöû cuûa noù khaùc nhau. Ví duï: MnO4- coù maøu tím coøn
Mn2+ haàu nhö khoâng maøu (phöông phaùp Pemanganat).
3. Chæ thò oxi hoùa khöû: chaát chæ thò coù tính oxi hoùa khöû vaø maøu cuûa hai daïng
oxi hoùa & khöû khaùc nhau. Maøu cuûa chæ thò thay ñoåi phuï thuoäc theá cuûa chaát
chæ thò vaø cuûa heä chuaån ñoä. (Loaïi chæ thò naøy coù nhieàu vaø coù vò trí quan
troïng trong chuaån ñoä oxi hoaù-khöû)
− Phaûn öùng oxi hoùa - khöû cuûa chæ thò laø phaûn öùng thuaän nghòch:
In ox + ⎯⎯
→ In khöû
ne ←⎯
⎯
Maøu cuûa dung dòch chuaån ñoä khi coù chaát chæ thò oxi hoaù – khöû phuï thuoäc
vaøo tyû soá noàng ñoä hai daïng oxi hoùa vaø khöû cuûa chæ thò, töùc laø phuï thuoäc vaøo tæ
[In ox]
soá
[In khöû]
trong phöông trình Nec duøng cho chæ thò:
RT [In ox]
E = E0’In + ln
nF [In khöû]
Vôùi E0’ laø theá thöïc cuûa chæ thò.
– Neáu cöôøng ñoä maøu cuûa hai daïng xaáp xæ nhau thì khoaûng chuyeån maøu
[In ox] 1
naèm trong khu vöïc tyû soá noàng ñoä giao ñoäng töø ñeán 10, khoaûng theá
[In khöû] 10
töông öùng baèng:
0.059
E = E0’In ± (ôû 250C)
n
0.060
E = E0’In ± (ôû 300C)
n
– Ñoái vôùi caùc chaát tham gia phaûn öùng chuaån ñoä ta coù theå chuyeån ñoåi
traïng thaùi oxi hoaù leân cao hôn hay xuoáng thaáp hôn ñeå chuaån ñoä cho thích hôïp.
Caùc giai ñoaïn oxi hoùa vaø khöû tröôùc chuaån ñoä naøy phaûi theo ñuùng caùc yeâu caàu
nghieâm ngaët laø phaûn öùng phaûi xaûy ra hoaøn toaøn vôùi toác ñoä nhanh vaø phaûi coù khaû
naêng loaïi boû caùc chaát oxi hoùa hay chaát khöû dö. Phaûn öùng phuï naøy phaûi choïn loïc,
traùnh laøm aûnh höôûng caùc thaønh phaàn khaùc trong maãu phaân tích.
III. CAÙC THUOÁC THÖÛ DUØNG TRONG CHUAÅN ÑOÄ OXI HOÙA KHÖÛ
Trong chuaån ñoä oxy hoùa khöû coù theå duøng thuoác thöû (chaát chuaån) laø caùc
chaát oxi hoaù hay caùc chaát khöû.
Caùc chaát oxi hoùa: KMnO4, K2Cr2O7, Ce(SO4)2, I2, KIO3, KBrO3, Ca(ClO)2.
Caùc chaát khöû: Fe2+, Na2S2O3, As2O3, H2C2O4, Na2C2O4, K4Fe(CN)6

40
 Caên cöù vaøo thuoác thöû söû duïng, ngöôøi ta chia ra caùc phöông phaùp coù teân
goïi khaùc nhau nhö: phöông phaùp Pemanganat, phöông phaùp Ñicroâmat, phöông
phaùp Iot, phöông phaùp Xeri...

B. PHÖÔNG PHAÙP PEMANGANAT

I. TÍNH CHAÁT OXY HOÙA CUÛA PEMANGANAT
Ion Pecmaganat MnO4 - laø moät chaát oxi hoaù maïnh.
Trong moâi tröôøng axit, ion MnO4- coù theå bò khöû ñeán Mn2+ theo phaûn öùng:
⎯⎯
→ Mn2+ + 4H2O
MnO4- + 8H+ + 5e ←⎯
⎯ Eo = 1,51 v
Trong moâi tröôøng axit yeáu, trung tính hay bazô, ion MnO4- coù theå bò khöû
ñeán MnO2
MnO4- + 2H2O + 3e ⎯⎯
→
←⎯
⎯ MnO2 + 4 OH- Eo = 0,588v
Trong moâi tröôøng bazô maïnh, ion MnO4- coù theå bò khöû ñeán MnO42- :
MnO4- + ⎯⎯
→ MnO42-
e ←⎯
⎯ E0 = 0,564v
− Phaûn öùng khöû MnO4- thöôøng dieãn ra qua caùc giai ñoaïn trung gian: Mn
(VI), Mn (IV), Mn (III), Mn (II). Mn (III) laø chaát oxy hoùa raát maïnh (EMn3+/Mn2+ =
1,5v), nhöng khoâng beàn.
II. ÑOÄ BEÀN CUÛA DUNG DÒCH KMNO4
Dung dòch KMnO4 tinh khieát thì raát beàn nhöng khi coù maët cuûa MnO2
(thöôøng coù laãn trong KMnO4) ñoùng vai troø xuùc taùc thì xaûy ra söï töï phaân huûy cuûa
MnO4-.
4MnO4- + 2H2O → 4MnO2 + 3O2 + 4OH-
Vì vaäy sau khi pha cheá dung dòch KMnO4 phaûi loïc boû heát caën MnO2 vaø
phaûi baûo quaûn thaät kyõ, traùnh cho dung dòch tieáp xuùc vôùi caùc chaát höõu cô coù theå
khöû KMnO4 ñeán MnO2. Dung dòch KMnO4 cuõng khoâng beàn neáu nhö trong dung
dòch coù maët cuûa ion Mn2+ do xaûy ra phaûn öùng oxi hoaù Mn2+ bôûi ion MnO4-.
2MnO4- + 3Mn2+ + 2H2O → 5MnO2 + 4H+
Trong dung dòch axit phaûn öùng naøy xaûy ra chaäm nhöng trong dung dòch
trung tính thì phaûn öùng xaûy ra töùc khaéc.
III. PHA CHEÁ DUNG DÒCH CHUAÅN KMNO4
Khi phaûi pha cheá dung dòch KMnO4 ngöôøi ta thöôøng hoøa tan moät löôïng
caân KMnO4 trong nöôùc caát, ñun soâi dung dòch moät thôøi gian, laøm laïnh roài loïc heát
veát MnO2 vaø sau ñoù thieát laäp ñoä chuaån cuûa dung dòch thu ñöôïc. Dung dòch chuaån
KMnO4 phaûi ñöôïc baûo quaûn trong bình thuûy tinh saïch, khoâng coù veát MnO2, vaø coù
nuùt nhaùm, khoâng cho dung dòch tieáp xuùc vôùi aùnh saùng maët trôøi,vì khi aáy MnO4-
seõ bò phaân huûy nhanh hôn.

41
 – Ñeå xaùc ñònh noàng ñoä cuûa dung dòch KMnO4 coù theå duøng caùc chaát goác
nhö H2C2O4, Na2C2O4, KI, As2O3... Thöôøng duøng nhaát laø axit oxalic
H2C2O4.2H2O hay natri oxalat Na2C2O4.
IV. XAÙC ÑÒNH NOÀNG ÑOÄ KMNO4 BAÈNG DUNG DÒCH H2C2O4 CHUAÅN
1. Nguyeân taéc
Phaûn öùng chuaån ñoä giöõa MnO4- vaø C2O42- xaûy ra theo phöông trình:
5C2O42- + 2MnO4- + 16H+ = 10CO2 + 2Mn2+ + 8H2O
Vôùi caùc baùn phaûn öùng:
2x ⎯⎯
→ Mn2+ + 4H2O
MnO4- + 8H+ + 5e ←⎯
⎯ Eo = 1,51 v

5x C2O42- – 2e ⎯⎯
→
←⎯
⎯ 2CO2 Eo = –0,49
v
2. Ñöôøng cong chuaån ñoä vaø choïn chæ thò
– Trong phaûn öùng chuaån ñoä naøy chuùng ta söû duïng chính maøu tím cuûa ion
MnO4- ñeå laøm chæ thò. Khi dö moät gioït MnO4- thì dung dòch seõ coù maøu tím nhaït.
– Cô cheá phaûn öùng giöõa MnO4- vaø C2O42- raát phöùc taïp : Ion Mn2+ ñoùng
vai troø xuùc taùc: luùc môùi chuaån ñoä, nhöõng gioït MnO4- ñaàu tieân maát maøu raát chaäm,
nhöng sau khi ñaõ coù moät löôïng nhoû Mn2+ ñöôïc taïo thaønh thì phaûn öùng xaûy ra raát
nhanh khi ñun noùng. Neáu tröôùc khi chuaån ñoä trong dung dòch ñaõ coù ion Mn2+ thì
phaûn öùng seõ xaûy ra nhanh ngay töø ñaàu. Trong tröôøng hôïp chuaån ñoä naøy caùc heä
soá hôïp thöùc cuûa 2 daïng lieân hôïp trong caùc nöûa phaûn öùng oxi hoùa - khöû khoâng
gioáng nhau vaø coù chaát khí (CO2) taïo thaønh neân coù theå döï ñoaùn ñöôøng cong chuaån
ñoä seõ khoâng ñoái xöùng.
– Ví duï: Veõ ñöôøng cong chuaån ñoä dung dòch H2C2O4 0,1 M baèng dung
dòch chuaån KMnO4 0,1M trong moâi tröôøng axit coù [ H+ ] = 1 M.
Cho bieát Eo’ (2 CO2/C2O42–)= – 0,49 v; Eo’ (MnO4–/ Mn2+) = 1,52 v
Vôùi Eo' laø theá tieâu chuaån thöïc.
– Tröôùc ñieåm töông ñöông, theá cuûa heä ñöôïc tính theo coâng thöùc:

0.059 [CO2]2
E = Eo’ (2CO2 / C2O42–) + lg
2 [C2O42- ]
0.059 P
E = Eo’(2CO2 / C2O4 2– ) + lg
2 1-P
Khi P = 0,5 thì E = – 0,47 v.
Khi P = 0, 99 thì E ≅ – 0,43 v.

– Taïi ñieåm töông ñöông, khi N0 V0 = NV, ta coù:

2Eo’(2CO2 / C2O42-)+ 5 Eo' (MnO4-/ Mn2+ ) 0.059
Etñ = + lg
7 7
[ CO2]2.[ MnO4- ]
[C2O42- ].[Mn2+]

42
 – Vì [ C2O42- ] = 5/2 [ MnO4- ] vaø [CO2 ] = 5 [ Mn2+ ] vaø neáu toaøn boä khí
CO2 ñeàu ôû laïi trong dung dòch chuaån ñoä thì ta coù coâng thöùc tính theá taïi ñieåm
töông ñöông nhö sau:
2Eo’(2CO2 / C2O42- )+5 Eo'(MnO4-/ Mn2+ ) 0.059
Etñ = + lg 10 [ Mn2+ ]
7 7
Khi P = 1 thì E tñ ≅ 0,95 v
– Sau ñieåm töông ñöông, theá cuûa heä ñöôïc tính theo coâng thöùc:
0.059
E = Eo'(MnO4- / Mn2+) + lg (P - 1)
5
Khi P = 1, 01 thì E ≅ 1,50 v
Khi P = 1, 5 thì E = 1, 516v ≅ 1,52 v
– Trong tröôøng hôïp khi noàng ñoä cuûa ion H+ tham gia vaøo phaûn öùng chuaån
ñoä khaùc 1 M vaø khi noàng ñoä cuûa CO2 lôùn hôn ñoä tan cuûa noù trong H2O thì trong
caùc bieåu thöùc tính theá cuûa dung dòch phaûi tính ñeán noàng ñoä cuûa ion H+ vaø phaûi
thay [CO2] baèng aùp suaát rieâng phaàn cuûa noù p (CO2). Ñöôøng cong chuaån ñoä hoaøn
toaøn baát ñoái xöùng.

H.12. Ñöôøng cong chuaån ñoä C2O42- baèng MnO4-

Chuùng ta caàn chuù yù moät soá nguoàn goác gaây sai soá nhö sau:
– Söï oxi hoùa caûm öùng ion oxalat bôûi khoâng khí: goác CO2- taïo thaønh trong
phaûn öùng trung gian (Mn3+ + C2O42- ←⎯ ⎯⎯ → Mn2+ + CO2 + CO2-) seõ phaûn öùng
⎯
nhanh vôùi khoâng khí taïo thaønh chaát trung gian HO2 (pehidroxyl):
CO2- + O2 + H+ = HO2 + CO2
HO2 khoâng beàn, coù theå oxi hoaù ion C2O42- theo phöông trình:
⎯⎯
→ H2O2 + CO2 + CO2-
HO2 + C2O42- + H+ ←⎯
⎯
Cöù theá phaûn öùng xaûy ra theo daây chuyeàn. Toång coäng caùc phaûn öùng daây
chuyeàn taïo neân trong dung dòch moät löôïng H2O2 vaø CO2.

43
 – H2O2 cuõng bò pemanganat oxi hoaù vaø cuõng tieâu thuï moät soá ñöông löôïng
pemanganat nhö oxalat, vì vaäy söï taïo thaønh peoxyt coù theå khoâng aûnh höôûng tôùi
keát quaû chuaån ñoä neáu noù khoâng bò phaân huûy khi ñun noùng treân 90o C.
– H2C2O4 bò phaân huûy chaäm khi ñun noùng theo phaûn öùng:
H2C2O4 → CO + CO2 + H2O
nhaát laø khi coù ion Mn2+ xuùc taùc.
– Söï phaân huûy KMnO4 (cho O2 bay ra) xaûy ra chaäm khi ñun noùng, vaø khi
chuaån ñoä quaù nhanh,laïi coù khuaáy troän khoâng ñeàu thì sai soá naøy laø raát ñaùng keå.
– Söï coù maët cuûa HCl cuõng coù theå gaây ra sai soá, bôûi vì phaûn öùng giöõa
KMnO4 vaø oxalat gaây caûm öùng ñeán phaûn öùng giöõa KMnO4 vaø HCl. Tuy nhieân
khi chuaån ñoä ôû nhieät ñoä treân 70oC thì HCl khoâng gaây caûn trôû cho phaûn öùng
chuaån ñoä.
3. Caùch tieán haønh
– Huùt chính xaùc 10,0 ml dung dòch H2C2O4 chuaån cho vaøo bình tam giaùc
250 ml. Theâm 10 ml H2SO4 1:8, ñun hoãn hôïp treân ñeán 80-90oC (khoâng ñeå soâi).
Chuaån ñoä ngay baèng dung dòch KMnO4. Chæ cho gioït sau tieáp theo khi gioït tröôùc
ñaõ maát maøu. Ngöøng chuaån ñoä khi dung dòch xuaát hieän maøu tím nhaït bôûi 1 gioït
KMnO4 dö, khoâng maát trong 30 giaây. Ghi laïi theå tích KMnO4 ñaõ duøng. Thí
nghieäm caàn laëp laïi ít nhaát 3 laàn. Tính theå tích KMnO4 trung bình ( V ).
– Noàng ñoä KMnO4 ñöôïc tính theo coâng thöùc:
CN (H2C2O4) . VH2C2O4
CN (KMnO4) =
V KMnO4

V. ÑÒNH LÖÔÏNG Fe BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP PEMANGANAT

1.Nguyeân taéc
Phaûn öùng chuaån ñoä xaûy ra nhö sau:
5Fe2+ + MnO4- + 8H+ ←⎯ ⎯⎯ → 5Fe3+ + Mn2+ + 4H2O
⎯
Vôùi caùc baùn phaûn öùng:
Fe 2+ – ⎯⎯
→ Fe3+
e- ←⎯
⎯
MnO4- + ⎯⎯
8 H+ + 5 e- ←⎯⎯→ Mn2+ + 4 H2O
Phaûn öùng naøy xaûy ra nhanh vaø hoaøn toaøn trong moâi tröôøng axit H2SO4.
2. Ñöôøng cong chuaån ñoä vaø choïn chæ thò
2.1. Ñöôøng cong chuaån ñoä
– Tröôùc ñieåm töông ñöông, theá cuûa dung dòch ñöôïc tính theo theá cuûa caëp
Fe / Fe2+
3+

o [Fe3+ ]
E = E ’Fe / Fe + 0.059 lg
3+ 2+
[Fe2+ ]
– Sau ñieåm töông ñöông, theá cuûa dung dòch ñöôïc tính theo theá cuûa caëp
MnO4 / Mn2+:
-

0.059 [MnO4- ]
E = Eo’MnO4 - / Mn2+ + lg
5 [Mn2+ ]

44
 (Neáu pH = 0)
– Taïi ñieåm töông ñöông, theá cuûa dung dòch laø theá hoãn hôïp cuûa caû hai caëp:
Eo’Fe3+ / Fe2+ + 5 Eo’MnO4-/ Mn2+
Etñ =
1+5
– Ñöôøng chuaån ñoä coù daïng baát ñoái xöùng nhö sau:

H.13. Ñöôøng cong chuaån ñoä Fe2+ baèng MnO4-

– Neáu ta chuaån ñoä Fe2+ 0,100M baèng MnO4- 0,100 M (ôû pH = 0) thì böôùc
nhaûy chuaån ñoä (BNCÑ) keùo daøi töø 0,86 v ñeán 1,46 v vôùi sai soá q = ± 0,1%.
– Theá taïi caùc ñieåm chuaån ñoä khoâng phuï thuoäc noàng ñoä cuûa caùc chaát
chuaån ñoä, ñieàu ñoù chöùng toû ñöôøng chuaån ñoä lyù thuyeát khoâng phuï thuoäc vaøo noàng
ñoä caùc chaát tham gia phaûn öùng (khi noàng ñoä cuûa ion H+=1 M vaø coá ñònh löïc ion,
moâi tröôøng chaát taïo phöùc phuï...) vaø söï pha loaõng khoâng aûnh höôûng roõ ñeán ñoä
chính xaùc cuûa pheùp chuaån ñoä.
– Ñeå pheùp xaùc ñònh ñöôïc chính xaùc tröôùc khi chuaån ñoä ta phaûi khöû heát
löôïng Fe3+ thaønh Fe2+. Ñeå khöû Fe3+ thaønh Fe2+ ta coù theå duøng SnCl2 (hoaëc Zn,
Al, Cd daïng hoãn hoáng). Phaûn öùng khöû xaûy ra theo phöông trình:

2Fe3+ + Sn2+ → 2Fe2+ + Sn4+

Löôïng SnCl2 dö ñöôïc oxi hoaù baèng HgCl2 theo phaûn öùng:
SnCl2 + HgCl2 → SnCl4 + Hg2Cl2↓
Hg2Cl2 ít, taùc duïng khoâng ñaùng keå vôùi KMnO4, nhöng caàn chuù yù traùnh duøng dö
SnCl2 vì löôïng Hg2Cl2 lôùn seõ gaây sai soá ñaùng keå khi taùc duïng vôùi KMnO4.
– Phaûn öùng giöõa Fe2+ vôùi ion MnO4- seõ gaây caûm öùng ñeán phaûn öùng oxi
hoaù Cl- baèng MnO4-. Ñeå traùnh sai soá tröôùc khi chuaån ñoä caàn cho theâm vaøo dung
dòch chuaån ñoä “hoãn hôïp baûo veä “ goàm: MnSO4 + H2SO4+ H3PO4. Tuy nhieân taùc
duïng cuûa hoãn hôïp baûo veä cuõng coù giôùi haïn, do ñoù caàn traùnh duøng dö Cl-.
2.2. Choïn chæ thò
Trong pheùp chuaån ñoä naøy seõ xaûy ra söï chuyeån maøu töø maøu tím cuûa ion
MnO4- sang khoâng maøu cuûa dung dòch ion Mn2+. Taïi ñieåm töông ñöông khi theâm

45
dö moät gioït KMnO4 dung dòch chuaån ñoä seõ coù maøu tím. Tuy nhieân maøu tím seõ
chæ toàn taïi trong thôøi gian khoaûng 30 giaây vì sau ñoù caùc ion MnO4– vaø Mn2+ seõ
taùc duïng vôùi nhau taïo neân MnO2 coù maøu naâu. Vì vaäy chæ thò cuõng chính laø ion
MnO4- cuûa thuoác thöû KMnO4
3. Caùch tieán haønh
– Theâm nöôùc caát vaøo bình ñònh möùc ñöïng maãu phaân tích cho ñeán vaïch
(100 ml). Laáy chính xaùc 10,0 ml dung dòch treân cho bình tam giaùc 250 ml, ñun
noùng dung dòch ñeán 80-90oC (khoâng ñeå soâi). Cho vaøo dung dòch phaân tích ñang
noùng töøng gioït dung dòch SnCl2, laéc ñeàu sau khi cho moãi gioït, cho ñeán khi maát
maøu vaøng cuûa FeCl3 bôûi moät gioït SnCl2. Theâm dö 1-2 gioït SnCl2. Laøm laïnh dung
dòch thu ñöôïc ñeán nhieät ñoä phoøng (baèng caùch ngaâm nöôùc laïnh hoaëc ñeå töï nguoäi).
– Theâm tieáp 20 ml nöôùc caát, laéc ñeàu, sau ñoù vöøa laéc bình tam giaùc ñöïng
dung dòch phaân tích vöøa theâm nhanh cuøng moät luùc 10 ml HgCl2 5% vaø laéc ñeàu.
Neáu taïo ñöôïc Hg2Cl2 ôû daïng giaûi luïa laáp laùnh thì tieán haønh tieáp, neáu khoâng thu
ñöôïc giaûi luïa maø coù keát tuûa traéng boâng hoaëc xaùm ñen thì phaûi boû ñi laøm laïi thí
nghieäm khaùc.
– Sau khi thu ñöôïc giaûi luïa ñeå yeân dung dòch khoaûng 2-3 phuùt (khoâng laâu
hôn). Theâm tieáp 20 ml nöôùc caát vaø 20 ml hoãn hôïp baûo veä (MnSO4 + H2SO4 +
H3PO4). Laéc ñeàu vaø chuaån ñoä baèng KMnO4 cho ñeán khi xuaát hieän maøu tím nhaït
bôûi moät gioït KMnO4 dö, khoâng maát trong 30 giaây.
Ghi laïi theå tích KMnO4 ñaõ duøng. Thí nghieäm laëp laïi ít nhaát 3 laàn. Tính
theå tích trung bình cuûa KMnO4 ( V ).
– Haøm löôïng cuûa Fe3+ trong maãu ñöôïc tính theo coâng thöùc:
CN (KMnO4 ). V KMnO .100.56
4
aFe3+ = (g/maãu)
VFe3+ .1000

46
 BAØI 7:

ÑÒNH LÖÔÏNG ÑOÀNG BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP IOT

Noäi dung chính:

• Giôùi thieäu phöông phaùp iot.
• Phaàn thöïc haønh:
- Xaùc ñònh noàng ñoä cuûa dung dòch Na2S2O3 baèng phöông phaùp iot.
- Xaùc ñònh haøm löôïng Cu2+ trong maãu phaân tích baèng phöông phaùp iot.
-------------------------------------------

A. GIÔÙI THIEÄU PHÖÔNG PHAÙP IOT

I. TÍNH CHAÁT OXI HOAÙ - KHÖÛ CUÛA IOT VAØ ÑÒNH LÖÔÏNG THEO
PHÖÔNG PHAÙP IOT
Iot (I2) laø chaát oxi hoaù yeáu, I- laø chaát khöû yeáu.
I2 (r) + 2e ←⎯⎯⎯ →
⎯ 2I- Eo = 0,5345v
I2 ít tan trong nöôùc, tan nhieàu trong KI.
I2 (dd) + I- ←⎯⎯⎯ → I 3-
⎯ K = 700
-
I3 + 2e ←⎯ ⎯⎯ ⎯→ 3I -
Eo = 0,5355v
Ñeå ñôn giaûn thöôøng duøng phöông trình:
I2 + 2e ←⎯⎯⎯ ⎯→ 2I- Eo = 0,5345v
Baèng phöông phaùp iot coù theå ñònh löôïng ñöôïc caû caùc chaát oxi hoaù vaø caùc
chaát khöû:
- Ñònh löôïng chaát oxy hoùa: Cho caùc chaát oxi hoaù taùc duïng vôùi I- dö trong
moâi tröôøng axit. Sau ñoù chuaån ñoä löôïng I2 ñöôïc giaûi phoùng ra baèng dung dòch
Natri thiosulfat
(Na2S2O3).
- Ñònh löôïng chaát khöû: Coù theå chuaån ñoä tröïc tieáp baèng dung dòch I2, hoaëc
cho chaát khöû taùc duïng vôùi I2 laáy dö roài chuaån ñoä löôïng I2 dö baèng dung dòch
Natri thiosulfat (Na2S2O3). Nhö vaäy: trong phöông phaùp iot, phaûn öùng quan troïng
nhaát laø phaûn öùng giöõa Natri thiosulfat (Na2S2O3) vaø I2

II. CHÆ THÒ TRONG CHUAÅN ÑOÄ IOT

Trong pheùp chuaån ñoä iot ngöôøi ta duøng chæ thò laø dung dòch hoà tinh boät bôûi
vì hoà tinh boät khi taùc duïng vôùi I2 seõ coù maøu xanh döông thaãm ñaëc tröng. Phaûn
öùng raát nhaïy: coù theå phaùt hieän ñöôïc I2 vôùi noàng ñoä 10-5 N (neân duøng hoà tinh boät
khoai taây).
- Ñoä nhaïy cuûa chæ thò taêng khi coù moät löôïng nhoû I-, vaø giaûm khi nhieät ñoä
taêng vaø khi coù maët cuûa eâtylic, meâtylic...
- Neân cho hoà tinh boät khi gaàn ñaït ñieåm töông ñöông (Khi dung dòch coù
maøu maøu vaøng rôm) bôûi phöùc iot-hoà tinh boät ít tan trong nöôùc.

47
III. NGUOÀN GOÁC SAI SOÁ
1. Söï oxi hoùa ion I- bôûi oxi khoâng khí:
4 I- + O2 + 4 H+ → 2 I2 + 2 H2O
- Phaûn öùng xaûy ra nhanh trong moâi tröôøng axit vaø coù aùnh saùng, khi coù ion
kim loaïi ña hoùa trò laøm xuùc taùc (ví duï: Cu2+).
- Phaûn öùng treân xaûy ra caûm öùng bôûi phaûn öùng giöõa I- vaø chaát oxi hoùa, do
ñoù khoâng neân ñeå laâu quaù thôøi gian caàn thieát phaûn öùng giöõa I- vaø chaát oxi hoùa vaø
khoâng ñeå choã coù aùnh saùng (neân ñeå trong buoàng toái).
- Ñuoåi O2 baèng khí trô hoaëc CO2.
2. Söï maát iot do thaêng hoa: Neân chuaån ñoä khi coù dö KI ñeå giaûm noàng ñoä I2
xuoáng thaáp hôn ñoä tan cuûa noù trong nöôùc. Khoâng ñun noùng vaø phaûi caån thaän khi
duøng khí trô ñuoåi O2 (traùnh laøm maát maùt I2).

IV. PHAÛN ÖÙNG GIÖÕA IOT VAØ ION THIOSUNFAT S2O32-

2 S2O32- - 2e ⎯⎯
←⎯→ S4O62-
⎯
I3- ⎯⎯
+ 2e ←⎯ → 3 I-
⎯

2 S2O32- + I3- ⎯⎯
→ S4O62-
←⎯
⎯ +
-
3I
(2 S2O32- + I2 ⎯⎯
→ S4O62-
←⎯
⎯ + 2I-)
– Phaûn öùng xaûy ra qua caùc giai ñoaïn trung gian (taïo ra S2O3I-, sau ñoù taïo
S4O62–..)
– Khi [ I– ] nhoû (< 0,003M) thì coù theå taïo ion SO42– laøm sai quan heä hôïp
thöùc (xaûy ra ñaùng keå ôû ñieåm cuoái chuaån ñoä). Keát quaû seõ chính xaùc hôn khi
chuaån ñoä ôû pH < 5.
– Dung dòch Na2S2O3 beàn ôû pH = 9 ÷10. Neáu pH > 10 (khi dung dòch coù
moâi tröôøng quaù bazô) thì S2O32– bò phaân huûy, taïo S2– vaø SO32–. Khi pH quaù nhoû
(ñoä axit lôùn) thì S2O32– cuõng bò phaân huûy, taïo thaønh H2SO3 vaø löu huyønh (S).
Neáu phaûi chuaån ñoä trong moâi tröôøng axit maïnh thì neân theâm raát chaäm Na2S2O3
vaø khuaáy troän maïnh dung dòch chuaån ñoä. (Khoâng ñöôïc chuaån ñoä Na2S2O3 trong
axit maïnh baèng I2).
– Khi chuaån ñoä caùc chaát oxi hoùa maïnh, phaûi ñeå cho phaûn öùng giöõa caùc
chaát oxi hoùa ñoù vaø I– xaûy ra hoaøn toaøn roài môùi chuaån ñoä baèng Na2S2O3 (ñeå traùnh
S2O32– chuyeån thaønh S4O62–, SO42– vaø S).

V. PHA CHEÁ DUNG DÒCH CHUAÅN NA2S2O3

Caùc dung dòch natri thiosulfat Na2S2O3 khi baûo quaûn seõ thay ñoåi noàng ñoä
vì vaäy phaûi xaùc ñònh ñoä chuaån sau khi pha cheá vaø phaûi kieåm tra ñoä chuaån trong
thôøi gian söû duïng.
Chuù yù:

48
 – Ñun soâi nöôùc caát saïch, ñeå nguoäi roài môùi pha dung dòch nhaèm traùnh
khoâng cho vi khuaån coù trong khoâng khí vaø trong nöôùc phaân huûy ion thiosulfat
thaønh ion tetrathionat vaø ion sulfat.
– Khi pha cheá neân kieàm hoùa dung dòch baèng caùch theâm moät ít Na2CO3 ñeå
taïo pH khoaûng 9 -10 nhaèm giaûm hoaït ñoäng cuûa vi khuaån vaø cho theâm moät ít
löôïng chaát baûo veä (cloroform, HgI2).
– Dung dòch ñeå laéng moät ngaøy roài môùi chuaån hoùa.
– Caùc dung dòch loaõng hôn ñöôïc pha cheá baèng caùch pha loaõng caùc dung
dòch ñaëc vaø khoâng neân ñeå quaù laâu.
– Caùc chaát oxi hoùa goác coù theå duøng ñeå xaùc ñònh noàng ñoä cuûa thiosunfat laø
K2Cr2O7, KIO3, KBrO3, Cu, Iot, K3[Fe(CN)6]...

B. PHAÀN THÖÏC HAØNH

I. XAÙC ÑÒNH NOÀNG ÑOÄ CUÛA DUNG DÒCH Na2S2O3 BAÈNG DUNG DÒCH
K2Cr2O7 THEO PHÖÔNG PHAÙP IOT
1. Nguyeân taéc
AÙp duïng phöông phaùp chuaån ñoä theá khi söû duïng K2Cr2O7 ñeå chuaån hoùa
dung dòch Na2S2O3. Trong tröôøng hôïp naøy ngöôøi ta cho K2Cr2O7 taùc duïng vôùi
dung dòch chöùa ion I- dö sau ñoù chuaån ñoä löôïng I2 ñöôïc sinh ra baèng dung dòch
Na2S2O3.
– Phaûn öùng chuaån ñoä:
K2Cr2O7 phaûn öùng vôùi I- (KI) trong moâi tröôøng axit giaûi phoùng ra iot:
Cr2O72- + 14 H+ + 6e ⎯⎯
←⎯ → 2Cr3+ + 7 H2O
⎯
2 I– – 2e ⎯⎯
←⎯ → I2
⎯
Cr2O72- + 6I– + 14 H+ ⎯⎯
→ 2Cr3+ +
←⎯
⎯ 3 I2 + 7 H2O
3I2 + 3I – ⎯⎯
→ 3I3–
←⎯
⎯
– Phaûn öùng chuaån ñoä giöõa I3– vôùi S2O32–:
2 S2O32– – 2e ←⎯ ⎯⎯ → S4O62–
⎯
I3– + 2e ←⎯ ⎯⎯ → 3 I–
⎯

2 S2O32– + I3– ⎯⎯
→ S4O62– + 3I–
←⎯
⎯

Hoaëc (2 S2O32– ⎯⎯
+ I2
←⎯ → S4O62– + 2I–)
⎯
2. Ñöôøng cong chuaån ñoä vaø choïn chæ thò
2.1. Ñöôøng cong chuaån ñoä
– Khi xaùc ñònh noàng ñoä cuûa natri thiosulfat baèng dung dòch chuaån kali
bicromat thì phaûn öùng chuaån ñoä thöïc chaát laø phaûn öùng giöõa iot vaø ion thiosulfat
do ñoù ñöôøng cong chuaån ñoä laø ñöôøng chuaån ñoä I2 baèng ion S2O32-
– Tröôùc ñieåm töông ñöông, theá cuûa dung dòch ñöôïc tính theo theá cuûa caëp
–
I2 / 2I :

49
 o –) 0.059 [I3- ]
E = E (I2 / 2I + lg - 3
2 [I ]
– Sau ñieåm töông ñöông, theá cuûa dung dòch ñöôïc tính theo theá cuûa caëp
S4O62-/ 2S2O32-
0.059 [ S4O62- ]
E = Eo (S4O62-/ 2S2O32- ) + lg
2 [ S2O32- ]2
– Taïi ñieåm töông ñöông, theá cuûa dung dòch laø theá hoãn hôïp cuûa caû hai caëp:
2Eo ( I2/ 2I- ) + 2Eo (S4O62-/ 2S2O32- ) 0.059 [I3- ][ S4O62- ]
E tñ = + lg
2+2 4 [ I- ]3[ S2O32- ]2
– Ñaây laø phaûn öùng oxi hoaù khöû maø caùc heä soá hôïp thöùc cuûa hai daïng lieân
hôïp trong caùc nöûa phaûn öùng khoâng gioáng nhau, do ñoù ñöôøng cong chuaån ñoä hoaøn
toaøn baát ñoái xöùng.
2.2. Choïn chæ thò
Trong pheùp chuaån ñoä iot chæ thò ñöôïc choïn duøng laø dung dòch hoà tinh boät
vaø chæ neân cho hoà tinh boät khi gaàn ñaït ñeán ñieåm töông ñöông, luùc dung dòch
chuaån ñoä ñaõ chuyeån sang maøu vaøng rôm, bôûi vì phöùc cuûa iot – hoà tinh boät ít tan
trong nöôùc. Khi cho dö moät gioït thiosunfat S2O32- thì maøu xanh cuûa phöùc giöõa iot
vaø hoà tinh boät seõ bieán maát.
− Chuù yù: Toác ñoä phaûn öùng taêng khi pH giaûm, nhöng neáu pH quaù beù, seõ
xaûy ra söï oxi hoùa roõ reät ioñua bôûi khoâng khí:
2 I- + O2 + 4H+ = I2 + 2H2O
− Noàng ñoä H+ thích hôïp laø 0,2 ÷ 0,4M vaø noàng ñoä cuûa KI ít nhaát laø 2%.
Ñeå trong toái khoâng döôùi 10 phuùt. Cho theâm Na2CO3 vaøo taïo baàu khí quyeån CO2
ñeå ñuoåi O2
(cuûa khoâng khí).
3. Caùc tieán haønh
– Laáy chính xaùc 10,0 ml dung dòch K2Cr2O7 (laø chaát chuaån goác ñaõ bieát
noàng ñoä) cho vaøo bình tam giaùc 250 ml. Sau ñoù theâm vaøo laàn löôït caùc dung dòch:
4 ml dung dòch HCl 2N.
2 ml dung dòch Na2CO3 0.1 M.
Khoaûng 20 ml nöôùc caát.
Khoaûng 6 ml dung dòch KI 10%
Chuù yù: Sau moãi laàn theâm moät phaàn dung dòch môùi, phaûi laéc nheï vaø ñeàu dung
dòch caàn chuaån ñoä. Ñaäy kín baèng maët kính ñoàng hoà vaø ñeå vaøo choã toái khoaûng
13-15 phuùt.
– Chuaån ñoä dung dòch thu ñöôïc baèng dung dòch Na2S2O3 cho tôùi khi dung
dòch coù maøu vaøng rôm. Cho theâm 1 ml dung dòch hoà tinh boät, laéc ñeàu vaø chuaån
ñoä tieáp cho tôùi khi xuaát hieän maøu xanh ve cuûa Ion Cr3+ bôûi moät gioït Na2S2O3.
Ghi laïi theå tích Na2S2O3 ñaõ tieâu toán. Thí nghieäm laëp laïi ít nhaát 3 laàn. Tính V
cuûa Na2S2O3.
Noàng ñoä cuûa Na2S2O3 ñöôïc tính theo coâng thöùc:

50
 CN(K2Cr2O7) . VK2Cr2O7
CN(Na2S2O3) =
V Na2S2O3

II. ÑÒNH LÖÔÏNG ÑOÀNG THEO PHÖÔNG PHAÙP IOT

1.Nguyeân taéc
– Cho chaát oxi hoùa (Cu2+) phaûn öùng vôùi I–(KI) dö ñeå taïo thaønh I2, sau ñoù
chuaån ñoä I2 baèng dung dòch chuaån Na2S2O3.
2 Cu2+ +2I– + 2 e = 2 CuI↓ ; E0 Cu2+/CuI = 0,85v
-
3I– – 2e = I3– ; E0 I3- / 3 I = 0,5355v

2 Cu2+ + 5I– = 2 CuI↓ + I3–

(0.85 - 0.5355)
K = 10 2 0.059 = 10 10.7

Haèng soá caân baèng K coù giaù trò lôùn cho bieát phaûn öùng xaûy ra hoaøn toaøn.
– Phaûn öùng giöõa I3- vaø S2O32- :
2 S2O32– – 2e ←⎯ ⎯⎯ ⎯→ S4O62–
I3– + 2e ←⎯ ⎯⎯ ⎯→ 3 I–

2 S2O32– + I3– ⎯⎯
←⎯→ S4O62– + 3I–
⎯
Hoaëc (2 S2O32– + I2 ⎯⎯
←⎯→ S4O62–+ 2I–)
⎯
2. Ñöôøng cong chuaån ñoä vaø choïn chæ thò
– Ñöôøng cong chuaån ñoä vaø chæ thò trong pheùp chuaån ñoä xaùc ñònh haøm
löôïng ñoàng baèng phöông phaùp iot hoaøn toaøn gioáng nhö trong tröôøng hôïp chuaån
ñoä xaùc ñònh noàng ñoä cuûa dung dòch natri thiosulfat baèng dung dòch chuaån kali
bicromat.
Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán ñoä chính xaùc:
– Ñoä axit: pH coù aûnh höôûng lôùn ñeán ñoäâ chính xaùc cuûa pheùp chuaån ñoä.
Khi pH > 4 seõ coù söï taïo phöùc hyñroxo cuûa ion Cu2+ laøm cho phaûn öùng chuaån ñoä
xaûy ra chaäm, ñieåm cuoái chuaån ñoä khoâng thaáy roõ. Maøu xanh iot - hoà tinh boät ñaõ
maát khi cho dö Na2S2O3 coù theå seõ xuaát hieän trôû laïi. Khi pH < 0,5 seõ xaûy ra quaù
trình oxi hoùa I– bôûi O2 cuûa khoâng khí.
– Söï haáp phuï iot treân keát tuûa CuI: I2 deã bò haáp phuï treân CuI laøm cho keát
tuûa CuI coù maøu vaøng thaãm raát khoù xaùc ñònh ñieåm cuoái chuaån ñoä, phaûi giaûm baèng
caùch cho theâm ion SCN- ñeå taïo keát tuûa CuSCN ít tan hôn CuI laøm giaûm khaû
naêng haáp phuï iot vaøo keát tuûa. (Tuy nhieân khoâng cho SCN- vaøo dung dòch khi coøn
nhieàu I2 vì coù theå xaûy ra quaù trình khöû I2 bôûi ion SCN–.)
– Chaát caûn trôû: Caùc chaát taïo phöùc ñöôïc vôùi Cu2+ (ví duï HCl dö taïo phöùc
CuCl4 , hay ion tacrat taïo phöùc tacrat ñoàng...), caùc chaát coù khaû naêng oxi hoùa I-
2-

(nhö Fe3+), caùc ion coù maøu (Fe3+ coù maøu vaøng). Neáu trong dung dòch coù Fe3+ ta
coù theå che Fe3+ baèng dung dòch chöùa ion pyrophotphat hay amoni diflorua
NH4HF2.

51
 3. Caùch tieán haønh
– Theâm nöôùc caát vaøo maãu phaân tích coù chöùa Cu2+ trong bình ñònh möùc
cho ñeán vaïch (100 ml). Huùt chính xaùc 10,0 ml dung dòch phaân tích treân cho vaøo
bình tam giaùc 250 ml. Theâm vaøo ñoù laàn löôït caùc dung dòch sau:
2 ml dung dòch CH3COOH 4M.
Khoaûng 10 ml nöôùc caát.
Khoaûng 6 ml dunh dòch KI 10%.
Chuù yù: Sau moãi laàn theâm phaàn dung dòch môùi phaûi laéc nheï vaø ñeàu dung dòch
caàn chuaån ñoä.
– Chuaån ñoä ngay baèng dung dòch chuaån Na2S2O3 cho ñeán khi xuaát hieän
maøu vaøng rôm. Theâm tieáp 1 ml hoà tinh boät, laéc ñeàu vaø chuaån ñoä tieáp cho ñeán khi
maát maøu xanh ñaäm bôûi moät gioït Na2S2O3. Theâm 2 ml dung dòch KSCN 20%, laéc
maïnh vaø ñeàu, neáu thaáy xuaát hieän maøu xanh trôû laïi thì chuaån ñoä tieáp cho ñeán maát
maøu xanh, neáu khoâng xuaát hieän maøu xanh thì khoâng caàn phaûi theâm Na2S2O3
nöõa. Ghi laïi theå tích Na2S2O3 ñaõ tieâu toán. Thí nghieäm caàn laëp laïi ít nhaát 3 laàn.
Tính theå tích trung bình V cuûa Na2S2O3.
Haøm löôïng Cu2+ trong maãu phaân tích ñöoïc tính theo coâng thöùc:
CN ( Na2S2O3 ). V Na2S2O3 .100.64
aCu2+ = (g/maãu)
VCu2+ .1000

52
 BAØI 8:

CHUAÅN ÑOÄ KEÁT TUÛA

Noäi dung chính:

• Giôùi thieäu phöông phaùp chuaån ñoä keát tuûa.
• Phaàn thöïc haønh:
∗ Xaùc ñònh noàng ñoä dung dòch AgNO3 theo phöông phaùp Mohr vaø
phöông phaùp Fajans.
∗ Xaùc ñònh haøm löôïng ion Cl– trong maãu theo phöông phaùp Volhard.
∗ Xaùc ñònh haøm löôïng Cl– trong nöôùc maùy thaønh phoá theo phöông phaùp
Mohr.
-----------------------------------------------

A. GIÔÙI THIEÄU PHÖÔNG PHAÙP CHUAÅN ÑOÄ KEÁT TUÛA

– Phaûn öùng taïo thaønh keát tuûa ñöôïc söû duïng trong hai phöông phaùp phaân
tích, ñoù laø phöông phaùp chuaån ñoä keát tuûa (thuoäc phöông phaùp phaân tích theå tích)
vaø phöông phaùp phaân tích khoái löôïng.
– Soá phaûn öùng keát tuûa ñöôïc duøng trong phöông phaùp chuaån ñoä raát haïn
cheá, bôûi vì:
• Trong caùc dung dòch loaõng caùc phaûn öùng keát tuûa xaûy ra raát chaäm. Ñaëc bieät ôû
gaàn ñieåm töông ñöông, khi noàng ñoä caùc chaát raát nhoû thì vaän toác phaûn öùng
nhoû khoâng thoûa maõn yeâu caàu cuûa pheùp phaân tích theå tích.
• Phaûn öùng taïo keát tuûa thöôøng keøm theo phaûn öùng phuï, laøm sai leäch keát quaû
do khoâng baûo ñaûm ñöôïc tính hôïp thöùc. (Ví duï: caùc phaûn öùng phuï nhö: haáp
phuï, coäng keát, taïo dung dòch raén...)
– Trong soá caùc phaûn öùng keát tuûa ñöôïc söû duïng, quan troïng nhaát laø phaûn
öùng keát tuûa caùc ion halogen baèng AgNO3 vaø pheùp phaân tích söû duïng phaûn öùng
keát tuûa baèng AgNO3 thöôøng goïi laø phöông phaùp baïc (hay pheùp ño baïc).

I. PHAÛN ÖÙNG CHUAÅN ÑOÄ

Phaûn öùng chuaån ñoä laø phaûn öùng keát tuûa, ví duï:
AgNO3 + NaCl = AgCl↓+ NaNO3
– Caùc quaù trình xaûy ra trong heä laø:
Phaûn öùng chính laø phaûn öùng keát tuûa: Ag+ + Cl– = AgCl ↓ Ks-1
Phaûn öùng phuï laø phaûn öùng taïo phöùc hydroxo: Ag+ + H2O = AgOH + H+ η
(hay laø *β)
II. ÑÖÔØNG CONG CHUAÅN ÑOÄ

53
 Trong chuaån ñoä keát tuûa ngöôøi ta xaây döïng ñöôøng cong chuaån ñoä laø ñöôøng
bieåu dieãn söï phuï thuoäc cuûa – lg (Ag+) töùc laø P (Ag+) hay – lg (Cl–) töùc laø P (Cl–)
CV
vaøo tæ soá (kyù hieäu laø P).
CoVo
– Ñeå tính toaùn, thöôøng söû duïng tích soá tan ñieàu kieän: Ks’ = [ Ag+ ]’[ Cl- ]’
Trong ñoù: [ Ag+ ]’ = Toång noàng ñoä Ag+ chöa bò chuaån ñoä
= [ Ag+ ] + [ AgOH ] = [ Ag+](1 + ηh-1)
1 1
= [ Ag+] vôùi α(Ag+) =
α(Ag+) 1+ηh-1
[ Cl– ]’ = [ Cl– ].
Ks
– Töø ñoù ta coù Ks’ = . Neáu trong dung dòch khoâng coù söï taïo phöùc phuï
α Ag+
khaùc thì α(Ag+) phuï thuoäc pH cuûa dung dòch. Ñeå xaây döïng ñöôøng cong chuaån ñoä
ngöôøi ta tính toaùn caùc giaù trò [ Ag+ ]’ vaø [ Cl- ]:
– Theo ñònh luaät baûo toaøn noàng ñoä ban ñaàu ta coù:
CV
CAg+ = = [ Ag+ ]’ + mAgCl (1)
V+Vo
CoVo
CCl - = = [ Cl– ]’ + mAgCl (2)
V+Vo
trong ñoù mAgCl laø soá mol AgCl ñaõ keát tuûa trong moät lít dung dòch. Töø (1) vaø (2) ta
coù:
CV CoVo
[ Ag+ ]’ – [ Cl- ]’ = –
V+Vo V+Vo
CoVo
Chia caû hai veá cho ta seõ thu ñöôïc:
V+Vo
V+Vo
P–1 = ([ Ag+ ]’ – [ Cl– ]’)
CoVo
K's
maø P – 1 = q (sai soá cuûa pheùp chuaån ñoä) neân khi thay [ Cl– ]’ = thì phöông
[Ag+ ]'
trình treân seõ coù daïng:
K's V+Vo
q = ([ Ag+]’ – + )
[Ag ]' CoVo
– Ñaây laø phöông trình duøng ñeå tính sai soá taïi moät ñieåm baát kyø treân ñöôøng
V+Vo C+Co
cong chuaån ñoä. ÔÛ gaàn ñieåm töông ñöông thì = do ñoù phöông trình
CoVo C Co
seõ coù daïng:
K's C+Co
q = ([ Ag+]’ – )
[Ag+ ]' CCo

– Neáu q = + 0,2% thì böôùc nhaûy chuaån ñoä (BNCÑ) theo PCl– keùo daøi töø
PCl– = 4 ñeán PCl– = 6 vaø theo PAg+ thì seõ keùo daøi töø PAg+ = 6 ñeán PAg+ = 4. Ñöôøng
cong chuaån ñoä hoaøn toaøn ñoái xöùng.
– Ñöôøng cong chuaån ñoä coù daïng:

54
 Hình 14. Ñöôøng cong chuaån ñoä Cl– baèng Ag+

– BNCÑ phuï thuoäc noàng ñoä caùc chaát chuaån ñoä vaø tích soá tan cuûa hôïp
chaát ít tan ñöôïc taïo ra trong phaûn öùng chuaån ñoä aáy.
– Neáu phaûn öùng taïo hôïp chaát ít tan theo kieåu M:2A hay 2M:A thì ñöôøng
cong chuaån ñoä khoâng ñoái xöùng qua ñieåm töông ñöông nöõa.

III. CHÆ THÒ TRONG PHEÙP ÑO BAÏC

– Trong pheùp chuaån ñoä xaùc ñònh caùc ion halogenua baèng dung dòch Ag+
ngöôøi ta coù theå söû duïng dung dòch K2CrO4 (Phöông phaùp Mohr), dung dòch
Fluoretxein (Phöông phaùp Fajans), hay dung dòch ion Fe3+ (Fe(NH4)(SO4)2.12H2O
hay Fe(NO3)3) (Phöông phaùp Volhard).

B. PHAÀN THÖÏC HAØNH

I. DUØNG PHÖÔNG PHAÙP MOHR ÑEÅ XAÙC ÑÒNH NOÀNG ÑOÄ AGNO3
BAÈNG DUNG DÒCH NACL CHUAÅN
1. Nguyeân taéc
- Ñaây laø phöông phaùp chuaån ñoä tröïc tieáp. Chuaån ñoä NaCl baèng dung dòch
AgNO3. Phaûn öùng chuaån ñoä xaûy ra nhö sau:
NaCl + AgNO3 = AgCl + NaNO3

Phaûn öùng ion :

Ag+ + Cl– = AgCl ↓
2. Ñöôøng cong chuaån ñoä vaø choïn chæ thò
2.1. Ñöôøng cong chuaån ñoä
Ñöôøng cong chuaån ñoä bieåu dieãn söï phuï thuoäc p Cl- (hay pAg+) theo giaù trò
P
CV
(P = ) coù daïng gioáng nhö treân hình 14.
CoVo

55
 2.2. Chæ thò
– Phöông phaùp Mohr do nhaø hoùa hoïc Mohr ñeà xuaát. OÂng ñeà nghò söû duïng
dung dòch CrO4 2– laøm chæ thò ñeå xaùc ñònh caùc anion Br–, Cl– baèng dung dòch
chuaån AgNO3 vì ion Ag+ taïo vôùi CrO42– moät keát tuûa maøu ñoû gaïch. Keát tuûa naøy
coù ñoä tan lôùn hôn ñoä tan cuûa AgCl vaø AgBr. Neáu theâm vaøo dung dòch phaân tích
moät ít dung dòch chöùa ion CrO42–coù noàng ñoä thích hôïp vaø chuaån ñoä Cl– hoaëc Br–
baèng dung dòch chuaån AgNO3 thì AgCl hoaëc AgBr seõ keát tuûa tröôùc vaø ñeán khi
xuaát hieän keát tuûa Ag2CrO4 maøu ñoû gaïch thì Cl–hoaëc Br– ñaõ keát tuûa hoaøn toaøn.
– Chuùng ta coù theå tính noàng ñoä cuûa chæ thò K2CrO4 ñeå xuaát hieän keát tuûa
Ag2CrO4 ñuùng thôøi ñieåm töông ñöông. Theo lyù thuyeát cuûa keát tuûa phaân ñoaïn, taïi
thôøi ñieåm töông ñöông ta coù heä thöùc:
Ks(AgCl ) Ks(Ag2CrO4)
=
[ Cl-] [CrO42- ]
Ks(Ag2CrO4)[ Cl- ]2
2-
[ CrO4 ] =
Ks 2 (AgCl )
– Taïi ñieåm töông ñöông, noàng ñoä cuûa ion Cl- coù giaù trò laø: [ Cl- ] = 10-5 M
2- 2- 2.10-12.10-10
neân noàng ñoä cuûa ion CrO4 seõ coù giaù trò laø : [ CrO4 ] = = 2.10-2 M
10-20
– Thöôøng thöôøng trong pheùp chuaån ñoä ion Cl- baèng AgNO3 ngöôøi ta duøng
K2CrO4 coù noàng ñoä 5.10-3 M vì maøu cuûa CrO42- ñaäm quaù seõ caûn trôû phaûn öùng
chuaån ñoä. Vôùi noàng ñoä ion CrO42- nhö vaäy, noàng ñoä cuûa ion baïc [Ag+ ] ñeå coù keát
tuûa Ag2CrO4 ñöôïc tính theo phöông trình phaûn öùng:
2Ag+ + CrO42– ←⎯ ⎯⎯ ⎯→ Ag2CrO4 Ks -1 = (2.10-12)-1
C 4.10-5 5.10-3
[] 2x (4,98.10-3+ x)
coù giaù trò laø [ Ag+ ] = 2x = 2,2.10-5 mol-ion / lit.
– Ñoä nhaïy cuûa phaûn öùng phuï thuoäc nhieàu yeáu toá nhöng quan troïng hôn caû
laø noàng ñoä cuûa chaát chæ thò, pH cuûa dung dòch, vaø nhieät ñoä.
• Ñoä chính xaùc cuûa pheùp chuaån ñoä phuï thuoäc vaøo pH cuûa dung dòch:
– Neáu giaù trò pH cuûa dung dòch thaáp (pH< 8,02) thì keát tuûa Ag2CrO4 seõ bò
tan ra, coøn neáu pH cuûa dung dòch cao (pH ≥ 10,7) thì seõ coù keát tuûa AgOH, nhö
vaäy khoaûng pH caàn thieát laø: 8,0 < pH < 10,0.
– Neáu moâi tröôøng chuaån ñoä laø axit (coù giaù trò pH nhoû) thì phaûi theâm
NaHCO3 hay Na2B4O7.
– Neáu trong dung dòch coù ion NH4+ thì phaûi chuaån ñoä trong khoaûng 6,5 <
pH < 7,2 vì neáu chuaån ñoä ôû pH cao hôn nöõa thì seõ taïo thaønh NH3 laøm tan moät
phaàn keát tuûa Ag2CrO4, gaây ra sai soá chuaån ñoä.
• Khi nhieät ñoä taêng thì ñoä tan cuûa Ag2CrO4 taêng, laøm giaûm ñoä nhaïy cuûa phaûn
öùng.
Phöông phaùp Mohr ñöôïc duøng ñeå ñònh phaân Cl- vaø Br- chöù khoâng duøng ñeå ñònh
phaân I- vaø SCN- vì vôùi caùc anion naøy söï haáp phuï xaûy ra khaù maïnh.
3. Caùch tieán haønh

56
 Laáy chính xaùc 10,0 ml NaCl (ñaõ bieát noàng ñoä) cho vaøo bình tam giaùc 250
ml. Theâm vaøo bình treân 1ml dung dòch K2CrO4 2,5% vaø chuaån ñoä baèng dung dòch
AgNO3 cho ñeán khi xuaát hieän maøu ñoû gaïch nhaït. Ghi laïi theå tích AgNO3 ñaõ tieâu
toán. Thí nghieäm phaûi ñöôïc laëp laïi ít nhaát 3 laàn. Tính V cuûa AgNO3.

- Noàng ñoä cuûa AgNO3 ñöôïc tính theo coâng thöùc:

VNaCl . CN (NaCl)
CN(AgNO3) =
V AgNO3

II. AÙP DUÏNG PHÖÔNG PHAÙP FAJANS ÑEÅ XAÙC ÑÒNH NOÀNG ÑOÄ
AGNO3 BAÈNG DUNG DÒCH NACL CHUAÅN
1. Nguyeân taéc
Ñaây laø pheùp chuaån ñoä tröïc tieáp NaCl baèng dung dòch AgNO3 chuaån. Phaûn
öùng chuaån ñoä xaûy ra nhö sau:
NaCl + AgNO3 = AgCl + NaNO3
Ag+ + Cl– = AgCl ↓
2. Ñöôøng cong chuaån ñoä vaø choïn chæ thò
2.1. Ñöôøng cong chuaån ñoä
– Ñöôøng cong chuaån ñoä trong tröôøng hôïp naøy cuõng gioáng nhö ñöôøng bieåu
dieãn treân hình veõ soá 14, theå hieän söï phuï thuoäc giöõa ñaïi löôïng p Cl- (hay pAg+)
theo giaù trò P
CV
(P = ) vôùi C, V laø noàng ñoä vaø theå tích cuûa ion Ag+, coøn Co,Vo laø noàng ñoä
CoVo
vaø theå tích cuûa ion Cl–.
2.2. Chæ thò
– Trong phöông phaùp Fajans ngöôøi ta söû duïng moät loaïi chaát chæ thò döïa
treân söï bieán ñoåi maøu cuûa chaát chæ thò aáy khi bò haáp phuï vaøo beà maët keát tuûa tích
ñieän.
Ví duï: Khi cho Fluoretxein vaøo dung dòch AgNO3 thì khoâng coù söï thay
ñoåi maøu, nhöng treân beà maët cuûa AgCl, Ag+ thì Fluoretxein bò haáp phuï seõ xuaát
hieän maøu hoàng.
– Caùc chaát chæ thò haáp phuï thöôøng duøng laø Fluoretxein (laø axit höõu cô
yeáu) vaø nhöõng daãn xuaát cuûa noù nhö diclofluoretxein, tetrabromfluoretxein...
– Trong dung dòch Fluoretxein (Kyù hieäu laø HFI) coù caân baèng phaân li nhö
sau:
⎯⎯
→ H+ + FI–
HFI ←⎯
⎯
– Khi chuaån ñoä NaCl baèng AgNO3, taïi ñieåm cuoái chuaån ñoä seõ coù söï thay
ñoåi ñieän tích cuûa keát tuûa. Phaûn öùng chuaån ñoä taïo keát tuûa laø:
AgNO3 + NaCl = AgCl ↓ + NaNO3
– Tröôùc ñieåm töông ñöông keát tuûa tích ñieän aâm do trong dung dòch coù dö
–
ion Cl :

57
 AgCl, Cl– : Na+
– Sau ñieåm töông ñöông keát tuûa tích ñieän döông do trong dung dòch coù dö
+
ion Ag :
AgCl, Ag+ : NO3–
– Tröôùc ñieåm töông ñöông chæ thò Fluoretxein khoâng bò haáp phuï vaøo keát
tuûa, nhöng sau ñieåm töông ñöông thì coù caân baèng trao ñoåi ion ñoái:
⎯⎯
→ AgCl, Ag+ : Fl– + NO3–
AgCl,Ag+ : NO3– + Fl– ←⎯
⎯

– Anion FI- bò haáp phuï vaøo beà maët cuûa keát tuûa (AgCl, Ag+) vaø döôùi taùc
duïng cuûa ion Ag+, anion FIX– bò phaân cöïc vaø bieán daïng, daãn ñeán söï thay ñoåi
maøu saéc töø vaøng xanh sang hoàng.
2.3. Nhöõng ñieåm caàn chuù yù
Ñoä chính xaùc cuûa pheùp chuaån ñoä duøng chæ thò haáp phuï, phuï thuoäc vaøo caùc
yeáu toá chuû yeáu laø:
– Tính haáp phuï choïn loïc:
Yeâu caàu cuûa pheùp chuaån ñoä laø chaát chæ thò haáp phuï phaûi ñoåi maøu ngay
sau khi ñaït ñieåm töông ñöông (khi ñieän tích cuûa keát tuûa ñoåi daáu). Neáu choïn
khoâng ñuùng chæ thò, coù theå xaûy ra söï ñoåi maøu tröôùc töông ñöông hoaëc sau töông
ñöông quaù xa, ñieàu naøy seõ gaây ra sai soá.
Ví duï: Neáu duøng Eosin laøm chæ thò thì noù seõ ñaåy ion Cl- ra khoûi keát tuûa
vaø chieám laáy vò trí cuûa Cl- tröôùc ñieåm töông ñöông daãn ñeán söï ñoåi maøu cuûa chæ
thò tröôùc ñieåm töông ñöông.
⎯⎯
→ AgCl, FIBr–: Na+ + Cl–
AgCl, Cl–: Na+ + FIBr– ←⎯
⎯
– AÛnh höôûng cuûa pH:
Chæ thò maøu bò haáp phuï ôû daïng anion, noàng ñoä cuûa daïng naøy phuï thuoäc
vaøo pH cuûa dung dòch. Do ñoù phaûi duy trì pH thích hôïp, sao cho noàng ñoä cuûa
anion maøu ñuû lôùn ñeå ñaûm baûo cho caân baèng haáp phuï chuyeån dòch sang phaûi vaø
coù söï ñoåi maøu roõ reät.
Fluoretxein laø moät axit raát yeáu, do ñoù khoâng theå chuaån ñoä ôû pH nhoû hôn
7 vì khi ñoù chæ thò toàn taïi chuû yeáu ôû daïng khoâng phaân ly vaø khaû naêng bò haáp phuï
cuûa noù bò haïn cheá, maët khaùc daïng axit cuûa Fluoretxein cuõng raát ít tan trong nöôùc.
Toát nhaát neân chuaån ñoä trong moâi tröôøng 7 ≤ pH ≤ 10.
– Tính chaát cuûa beà maët keát tuûa:
Söï haáp phuï phuï thuoäc nhieàu vaøo beà maët cuûa töôùng raén. Neáu keát tuûa bò
ñoâng tuï khi chuaån ñoä thì chæ thò haáp phuï seõ keùm taùc duïng. Caàn traùnh söï coù maët
cuûa caùc ion kim loaïi ña hoùa trò (ví duï :Al3+, Fe3+...) bôûi caùc ion naøy deã daøng taïo
ñoâng tuï keát tuûa, coù theå cho theâm vaøo hoãn hôïp chuaån ñoä chaát baûo veä choáng ñoâng
tuï nhö gelatin, dextrin... vaø khoâng chuaån ñoä caùc dung dòch quaù ñaëc vì söï ñoâng tuï
seõ xaûy ra deã daøng hôn (toát nhaát neân chuaån ñoä trong khoaûng noàng ñoä C ≤
0,025N).

58
 3. Caùch tieán haønh
– Huùt chính xaùc 10,0 ml NaCl chuaån (ñaõ bieát noàng ñoä) cho vaøo bình tam
giaùc 250 ml. Theâm vaøo bình treân 7-8 gioït chæ thò Fluoretxein vaø chuaån ñoä baèng
dung dòch AgNO3 cho ñeán khi xuaát hieän maøu hoàng nhaït. Ghi laïi theå tích AgNO3
tieâu toán. Thí nghieäm phaûi ñöôïc laëp laïi ít nhaát 3 laàn. Tính giaù trò V AgNO3.
– Noàng ñoä cuûa AgNO3 ñöôïc tính theo coâng thöùc:
VNaCl . CN (NaCl)
CN(AgNO3) =
V AgNO3

III. XAÙC ÑÒNH HAØM LÖÔÏNG Cl- TRONG MAÃU THEO PHÖÔNG PHAÙP
VOLHARD
1. Nguyeân taéc
– Phaûn öùng chuaån ñoä : Muoán xaùc ñònh haøm löôïng ion Cl- theo phöông
phaùp Volhard ta tieán haønh theo phöông phaùp chuaån ñoä ngöôïc: Cho chaát caàn
chuaån (ion Cl-) phaûn öùng vôùi moät löôïng xaùc dònh Ag+ laáy dö. Phaûn öùng taïo ra keát
tuûa AgCl vaø coøn dö Ag+.
Cl– + Ag+ = AgCl ↓ + Ag+ coøn dö.
– Chuaån ñoä Ag+ dö baèng dung dòch SCN– chuaån:
Ag+ + SCN– = AgSCN ↓
2. Ñöôøng cong chuaån ñoä vaø choïn chæ thò
2.1. Ñöôøng cong chuaån ñoä
– Ñöôøng cong chuaån ñoä trong tröôøng hôïp naøy bieåu dieãn söï phuï thuoäc giöõa
+ CV Soá ñöông löôïng SCN-
pAg theo P (P = = ). Trong tröôøng hôïp naøy
CoVo Toång soá ñöông löôïng Ag+ dö
tæ soá ñöông löôïng cuõng laø tæ soá mol bôûi vì noàng ñoä mol cuûa caùc chaát phaûn öùng
baèng noàng ñoä ñöông löôïng cuûa chuùng. Daïng ñöôøng cong chuaån ñoä gioáng nhö
daïng cuûa ñöôøng cong chuaån ñoä ion Cl– baèng Ag+, hình soá 14.
2.2. Choïn chæ thò
Cô sôû cuûa phöông phaùp Volhard laø döïa vaøo phaûn öùng chuaån ñoä ion Ag+
baèng dung dòch ion SCN– duøng Fe3+ laøm chæ thò. Taïi ñieåm cuoái chuaån ñoä, khi dö
moät gioït SCN– seõ xuaát hieän maøu ñoû cuûa ion Fe(SCN)2+.
– Öu ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø coù theå chuaån ñoä ôû moâi tröôøng axit,
ñieàu khoâng theå thöïc hieän ñöôïc vôùi phöông phaùp Mohr do haïn cheá bôûi ñoä tan cuûa
Ag2CrO4.
– Chæ thò thöôøng duøng laø dung dòch baõo hoøa pheøn saét (III) (coâng thöùc laø
Fe(NH4)(SO4)2.12H2O) coù noàng ñoä laø 1,0 mol / lit (hay dung dòch Fe(NO3)3 coù
noàng ñoä 2 M), vôùi muïc ñích laøm sao khi theâm moät löôïng xaùc ñònh chæ thò vaøo
dung dòch chuaån ñoä thì baûo ñaûm söï xuaát hieän maøu roõ khi löôïng dö cuûa dung dòch
SCN– chæ laø moät hay hai gioït.
– Keát quaû tính toaùn theo phöông trình phaûn öùng taïo phöùc giöõa Fe3+ vaø
SCN– :

59
 Fe3+ + SCN– ←⎯ ⎯⎯→ Fe(SCN)2+
⎯ β= 103,03
C 10-2 10-5
∆C -(10-5 - x) -(10-5 - x) (10-5 -x)
[ ] 10-2 - 10-5 + x x 10-5- x
cho thaáy maøu seõ xuaát hieän khi noàng ñoä cuûa FeSCN2+ = 7.10-6 M vaø noàng ñoä cuûa
SCN– = 3.10-6 M.

Nhöõng ñieåm caàn chuù yù:

Ñoä chính xaùc cuûa phöông phaùp Volhard phuï thuoäc:
− Chuaån ñoä Ag+ baèng SCN– thì tröôùc töông ñöông, keát tuûa haáp phuï
AgNO3 taïo neân AgSCN,Ag+: NO3– neân coù theå maøu ñoû cuûa phöùc Fe3+ vôùi SCN–
(laø phöùc FeSCN2+) seõ xuaát hieän tröôùc töông ñöông. Ñeå traùnh sai soá naøy, ôû ñieåm
cuoái chuaån ñoä ta phaûi laéc maïnh dung dòch chuaån ñoä.
− Khi xaùc ñònh haøm löôïng Cl– phaûi theâm AgNO3 dö ñeå keát tuûa heát AgCl,
sau ñoù chuaån ñoä Ag+ dö baèng SCN– (duøng Fe3+ chæ thò, taïo neân FeSCN2+ ñoû).
Do ñoä tan cuûa AgCl lôùn hôn cuûa AgSCN neân taïi ñieåm cuoái chuaån ñoä coù
theå coù phaûn öùng:
AgCl ⎯⎯
→
←⎯
⎯ Ag+ + Cl– Ks = 10-10

Ag+ + SCN– ⎯⎯
→ AgSCN
←⎯
⎯ Ks-1 = 1012

AgCl + SCN– ⎯⎯
→ AgSCN +
←⎯
⎯ Cl– K = 102
Do ñoù ñeå coù ñöôïc maøu ñoû cuûa FeSCN2+ ngöôøi chuaån ñoä seõ theâm dö
SCN- vaø gaây neân sai soá. Ñeå traùnh ñieàu ñoù ta coù theå:
– Loïc boû AgCl khoûi dung dòch chuaån ñoä, hoaëc coù theå theâm moät hôïp chaát
höõu cô khoâng troän laãn vôùi H2O (ví duï: nitro benzen) ñeå ngaên chaën AgCl tan ra.
– Taêng noàng ñoä ion chæ thò laø Fe3+, tuy nhieân neáu noàng ñoä cuûa Fe3+ taêng
leân thì seõ aûnh höôûng ñeán maøu cuûa dung dòch.
3. Caùch tieán haønh
– Chuùng ta coù theå chuaån ñoä tröïc tieáp ion Cl- baèng ion Ag+ theo phöông
phaùp Volhard baèng caùch theâm vaøo dung dòch chuaån ñoä moät löôïng xaùc ñònh
FeSCN2+ (noàng ñoä khoaûng 7.10-6 M) ñuû ñeå xuaát hieän maøu ñoû cuûa chæ thò vaø
chuaån ñoä baèng dung dòch Ag+ cho ñeán khi maøu ñoû bieán maát. Khi tính keát quaû thì
phaûi hieäu chænh löôïng Ag+ ñaõ cho dö ñeå taïo keát tuûa ñoàng thôøi AgSCN.
– Khi chuaån ñoä ion I– baèng phöông phaùp Volhard thì phaûi cho dö Ag+
tröôùc khi cho Fe3+ vì coù theå coù phaûn öùng oxi hoaù khöû xaûy ra giöõa Fe3+ vaø I–:
⎯⎯
→ Fe2+ + I2
Fe3+ + I– ←⎯
⎯
– Phöông phaùp Volhard tieán haønh trong moâi tröôøng axit ñeå traùnh söï thuûy
phaân cuûa ion Fe3+, noàng ñoä axit (HNO3) khoâng nhoû hôn 0,3M.

60
 Phaân tích maãu:
– Theâm nöôùc caát vaøo bình ñònh möùc ñöïng maãu phaân tích coù chöùa ion Cl-
cho ñeán vaïch (100 ml). Laáy chính xaùc 10,0 ml dung dòch phaân tích ôû bình ñònh
möùc treân cho vaøo bình tam giaùc 250 ml. Theâm vaøo 15,0 ml dung dòch AgNO3
(noàng ñoä ñaõ bieát). Laéc ñeàu, theâm tieáp 5 ml HNO3 6M vaø 1 ml dung dòch Fe3+ (1
ion -g/l). Chuaån ñoä dung dòch thu ñöôïc baèng dung dòch NH4SCN 0,1N cho ñeán
khi xuaát hieän maøu ñoû nhaït cuûa Fe(SCN)2+. Ghi laïi theå tích NH4SCN ñaõ tieâu toán.
Thí nghieäm caàn laëp laïi ít nhaát 3 laàn. Tính theå tích trung bình V NH4SCN

– Haøm löôïng ion Cl- trong maãu phaân tích ñöôïc tính theo coâng thöùc sau:

[(VAgNO3 CAgNO3) – ( V SCN- CSCN-)] x 100 x 35.5

a(Cl-) = (g/maãu)
Vch.ñoä .1000

IV. XAÙC ÑÒNH HAØM LÖÔÏNG ION Cl- TRONG NÖÔÙC MAÙY THAØNH PHOÁ
THEO PHÖÔNG PHAÙP MOHR
– Laáy 100 ml nöôùc maùy cho vaøo bình tam giaùc 250 ml. Theâm 2,5 ml
K2Cr2O4 2,5%. Laéc ñeàu vaø chuaån ñoä baèng dung dòch AgNO3 cho ñeán khi xuaát
hieän maøu ñoû gaïch nhaït. Ghi laïi theå tích AgNO3 ñaõ tieâu toán. Thí nghieäm caàn laëp
laïi 3 laàn. Tính theå tích trung bình V AgNO3.

– Haøm löôïng ion Cl– trong moät lít nöôùc maùy ñöôïc tính theo coâng thöùc:
V AgNO3 CAgNO3 x 35.5
a(Cl -) = (g/lít)
100

61
 BAØI 9:

CHUAÅN ÑOÄ PHÖÙC CHAÁT

Noäi dung chính:

• Giôùi thieäu phöông phaùp chuaån ñoä complexon.
• Phaàn thöïc haønh:
∗ AÙp duïng phöông phaùp chuaån ñoä complexon xaùc ñònh noàng ñoä cuûa EDTA
chuaån.
∗ Chuaån ñoä complexon xaùc ñònh haøm löôïng hoãn hôïp Canxi vaø magieâ trong
maãu.
∗ Xaùc ñònh ñoä cöùng cuûa nöôùc maùy thaønh phoá.
-------------------------------------------------

A. GIÔÙI THIEÄU PHÖÔNG PHAÙP CHUAÅN ÑOÄ COMPLEXON

– Phaûn öùng taïo phöùc coù raát nhieàu nhöng soá phaûn öùng taïo phöùc ñöôïc duøng
ñeå ñònh löôïng baèng phöông phaùp theå tích khoâng nhieàu, bôûi vì phaàn lôùn caùc phaûn
öùng naøy khoâng thoûa maõn yeâu caàu chung cuûa phaân tích theå tích laø phaûi xaûy ra vôùi
toác ñoä lôùn, xaûy ra hoaøn toaøn, ñuùng tyû löôïng vaø khoâng coù phaûn öùng phuï.
– Trong chuaån ñoä complexon, chaát taïo phöùc ñöôïc söû duïng laø axit
etylendiamin tetraaxetic (coøn goïi laø complexon II hay laø EDTA). Axit
etylendiamin tetraaxetic coù coâng thöùc :
HOOC-H2C CH2-COOH

N– CH2 – CH2 –N
HOOC-H2C CH2-COOH
– kyù hieäu thöôøng duøng laø H4Y.
– EDTA laø moät axit 4 naác, coù pK1 = 2,0; pK2 = 2,67; pK3 = 6,16; pK4 =
10,26.
– EDTA ít tan trong nöôùc do ñoù thöôøng duøng muoái natri cuûa noù, kyù hieäu
laø Na2 H2Y, ñaây laø complexon III. (vaãn quen goïi laø EDTA)

I. SÖÏ TAÏO PHÖÙC CUÛA COMPLEXON III VÔÙI CAÙC ION KIM LOAÏI
Complexon III (Na2H2Y) t an trong nöôùc toát hôn axit
etylendiamintetraaxetic (H4Y), noù taïo phöùc ñöôïc vôùi haàu heát caùc ion kim loaïi vaø
trong haàu heát caùc tröôøng hôïp ñeàu theo tæ leä 1:1.
– Phaûn öùng taïo phöùc :
Mn+ + Y4 – ⎯⎯
←⎯ → MY(n-4)+ vôùi haèng soá taïo phöùc β.
⎯
– Haèng soá taïo phöùc β phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá, trong ñoù coù baûn chaát
cuûa ion kim loaïi M n+ (ion kim loaïi taïo phöùc vôùi ion Y4 –) vaø moâi tröôøng.

62
 – Chuaån ñoä complexon thöôøng ñöôïc tieán haønh trong moâi tröôøng coù caùc
chaát taïo phöùc phuï ñeå duy trì moät giaù trò PH xaùc ñònh, ngaên ngöøa söï keát tuûa
hyñroxit cuûa ion kim loaïi.

II. ÑÖÔØNG CONG CHUAÅN ÑOÄ

Giaû söû ta chuaån ñoä V0 ml ion M (ñeå ñôn giaûn ta khoâng ghi ñieän tích) coù
noàng ñoä C0 mol / l baèng dung dòch EDTA coù noàng ñoä C mol / l vaø theå tích tieâu
toán laø V ml.
C0V0
CM = = [M]’ + [MY]’
V0 + V
CV
CY = = [Y]’ + [MY]’
V0 + V
CV – C0V0
[Y]’ – [M]’ = CM – CY =
V + V0
C0V0
Chia hai veá cho vaø toå hôïp caùc heä thöùc, ta coù:
V0 + V
V0 + V
q = P – 1 = ([Y]’– [M]’) .
C0V0
CV
P= (phaûn öùng xaûy ra theo tyû leä 1:1 neân vaãn duøng tyû soá mol thay tyû soá
C0V0
ñöông löôïng).
q - sai soá chuaån ñoä.
V+V0
– Tröôùc töông ñöông: p <1, [M]’ > [Y]’ thieáu chuaån ñoä, q = – [M]’
C0V0
V +V0
– Sau töông ñöông: p >1, [M]’ < [Y]’ thöøa chuaån ñoä, q = [Y]’
C0V0
– Taïi töông ñöông: q = 0 neân ta ñöôïc:
1 CC0
[M]’ =
β‘ C + C0
– Ñöôøng cong chuaån ñoä caùc ion kim loaïi M baèng dung dòch complexon
III (Na2H2Y) bieåu dieãn söï phuï thuoäc cuûa ñaïi löôïng p M theo P, thöôøng coù daïng
nhö sau:

H.15. Ñöôøng cong chuaån ñoä ion kim loaïi Mn+ baèng Na2H2Y

63
 – Ñöôøng chuaån ñoä complexon cuõng coù daïng gioáng nhö caùc tröôøng hôïp
chuaån ñoä ñaõ hoïc (axit-bazô, oxi hoùa-khöû...), ôû gaàn ñieåm töông ñöông coù böôùc
nhaûy chuaån ñoä, böôùc nhaûy chuaån ñoä phuï thuoäc caùc giaù trò β‘, pH, C, C0 (haèng soá
beàn ñieàu kieän cuûa phöùc, pH cuûa moâi tröôøng, noàng ñoä cuûa ion kim loaïi vaø cuûa
EDTA).
Trong ñoù ta thaáy β‘ phuï thuoäc pH vaø noàng ñoä cuûa chaát taïo phöùc phuï, khi
cho theâm dung dòch ñeäm NH3 + NH4Cl ñeå taïo pH = 9 ÷ 10 thì ion Mn+ seõ taùc
⎯⎯
duïng vôùi caùc phaân töû NH3 taïo phöùc theo phaûn öùng: Mn+ + NH3 ←⎯ → M(NH3)in+.
⎯

III. CHÆ THÒ TRONG CHUAÅN ÑOÄ COMPLEXON

1. Caùc loaïi chæ thò thöôøng duøng
Trong chuaån ñoä complexon, ñeå xaùc ñònh ñieåm cuoái thöôøng duøng moät soá
loaïi chæ thò nhö sau:
* Chæ thò maøu kim loaïi (coøn goïi laø chæ thò kim loaïi hay chæ thò complexon)
ñoù laø caùc thuoác nhuoäm höõu cô, taïo ñöôïc vôùi ion kim loaïi phöùc coù maøu ñaëc tröng,
khaùc vôùi maøu cuûa chæ thò daïng töï do. Ñieåm cuoái chuaån ñoä ñöôïc xaùc ñònh döïa vaøo
söï thay ñoåi maøu cuûa phöùc kim loaïi chæ thò (MIn) sang maøu cuûa chæ thò daïng töï
do(In) hoaëc ngöôïc laïi.
* Chæ thò moät maøu: Loaïi chæ thò naøy coù maøu nhaït hoaëc khoâng coù maøu, taïo
ñöôïc vôùi ion kim loaïi phöùc coù maøu ñaëc tröng.(Ví duï: ion SCN– taïo vôùi ion Fe3+
phöùc coù maøu ñoû, vôùi ion Co2+ phöùc coù maøu xanh...). Tuøy theo thöù töï chuaån ñoä
maø maøu maát ñi hay xuaát hieän vaøo ñieåm cuoái chuaån ñoä.
* Chæ thò huyønh quang: laø loaïi chæ thò khi taïo phöùc vôùi ion kim loaïi laøm
cho chæ thò coù maøu hay cöôøng ñoä huyønh quang cuûa chæ thò bò thay ñoåi (coù theå laøm
taét hoaëc laøm maïnh leân cöôøng ñoä huyønh quang cuûa chæ thò taïi ñieåm töông ñöông
do luùc ñoù phöùc vôùi ion kim loaïi ñaõ heát, trong dung dòch chæ coù phöùc cuûa ion kim
loaïi vôùi thuoác thöû EDTA).
* Chæ thò oxy hoùa khöû: Neáu ion kim loaïi taïo phöùc coù ñöôïc hai daïng oxy
hoùa vaø khöû thì söû duïng chæ thò oxy hoùa khöû.

2. Chæ thò maøu kim loaïi (chæ thò complexon)

Moät chæ thò maøu kim loaïi seõ ñöôïc söû duïng trong chuaån ñoä complexon khi
thoûa maõn caùc yeâu caàu sau ñaây:
– Coù ñoä nhaïy cao: Chæ caàn moät löôïng voâ cuøng nhoû cuûa chæ thò lieân keát vôùi
ion kim loaïi ngöôøi chuaån ñoä cuõng coù theå nhìn thaáy söï thay ñoåi maøu taïi ñieåm
cuoái chuaån ñoä, nhö vaäy phaàn ion kim loaïi lieân keát vôùi chæ thò laø khoâng ñaùng keå
(10-5 – 10-6 M), khoâng caàn tính ñeán khi tính sai soá cuûa pheùp chuaån ñoä.
– Phöùc giöõa chæ thò vaø ion kim loaïi (daïng MIn) phaûi coù ñoä beàn töông ñoái
cao trong phaïm vi cuûa pheùp chuaån ñoä vaø phaûi keùm beàn hôn phöùc giöõa ion kim
loaïi vaø thuoác thöû EDTA (daïng MY):

64
 104 < β,MIn < β,MY .10–4
– Ñeå vieäc xaùc ñònh ñieåm cuoái chuaån ñoä ñöôïc chính xaùc, phaûn öùng taïo
phöùc giöõa ion kim loaïi vaø chæ thò phaûi xaûy ra nhanh, hoaøn toaøn thuaän nghòch.
– Cô cheá ñoåi maøu cuûa chæ thò trong chuaån ñoä complexon nhö sau:
Phaûn öùng taïo phöùc maøu giöõa ion kim loaïi M vaø chæ thò In xaûy ra theo
phaûn öùng:
⎯⎯
M + In ←⎯ ⎯→ MIn βMIn

Hai daïng In vaø MIn coù maøu khaùc nhau. Khi chuaån ñoä baèng EDTA, ñaàu
tieân ion kim loaïi M töï do (phaàn khoâng lieân keát vôùi chæ thò) taïo phöùc vôùi EDTA,
khi ñeán ñieåm töông ñöông, EDTA seõ taùc duïng vôùi phöùc giöõa ion kim loaïi vaø chæ
thò (MIn), taïo neân phöùc MY vaø giaûi phoùng ra chæ thò ôû daïng In coù maøu khaùc vôùi
maøu cuûa daïng MIn:
βMY
⎯⎯
MIn + Y4- ←⎯ →
⎯ MY + In K = βMIn

Phaûn öùng naøy xaûy ra taïi ñieåm töông ñöông vaø do daïng MIn coù maøu khaùc
vôùi daïng In neân ngöôøi ta coù theå döøng chuaån ñoä ñuùng vôùi ñieåm töông ñöông
(Ñieåm töông ñöông truøng vôùi ñieåm cuoái chuaån ñoä). Neáu phöùc MIn khoâng chuyeån
hoaøn toaøn sang daïng In thì ta seõ coù sai soá chuaån ñoä.
Ví duï: Chuaån ñoä ion Mg2+ baèng EDTA söû duïng chæ thò Eriocrom ñen T.
Dung dòch Mg2+ ban ñaàu, sau khi ñieàu chænh moâi tröôøng cho phuø hôïp vôùi pheùp
chuaån ñoä, theâm 3-4 gioït chæ thò thì coù moät phaàn voâ cuøng nhoû Mg2+ seõ taùc duïng
vôùi chæ thò Eriocrom ñen T taïo neân phöùc MgIn (MgIn coù maøu ñoû maän ôû moâi
tröôøng pH = 10), coøn phaàn lôùn vaãn toàn taïi döôùi daïng Mg2+ töï do. Khi chuaån ñoä
baèng EDTA, tröôùc heát ion Mg2+ töï do seõ taùc duïng vôùi EDTA taïo phöùc MgY, khi
heát ion Mg2+ töï do, EDTA seõ taùc duïng vôùi MgIn taïo neân phöùc MgY vaø giaûi
phoùng ra ion cuûa chæ thò (laø In) coù maøu chaøm. Gioït dung dòch chuaån EDTA cuoái
cuøng phaûi laøm maát aùnh ñoû cuûa dung dòch caàn chuaån ñoä vaø ta döøng pheùp chuaån
ñoä.
3. Moät soá chæ thò maøu kim loaïi hay duøng
3.1. Chæ thò ERIOCROM ÑEN T (coøn goïi taét laø ERIOT - kyùhieäu ET- 00)
ERIO T laø moät thuoác nhuoäm azo, coù coâng thöùc laø:

65
 Coâng thöùc cuûa ET-OO Coâng thöùc cuûa phöùc
MIn
Trong dung dòch coù söï phaân li nhö sau:
NaH2In → Na+ + H2In–
H2In– ←⎯⎯⎯⎯→ HIn2– + H+ K1 = 10-6,3
HIn2- ←⎯⎯⎯ ⎯→ In3– + H+ K2 =10–11,5
Maøu cuûa chæ thò ERIOT thay ñoåi phuï thuoäc vaøo noàng ñoä cuûa caùc daïng
khaùc nhau cuûa noù (H2 In–,HIn2–, In3–) töùc laø phuï thuoäc vaøo pH cuûa dung dòch.
Baûng 2. Khoaûng pH ñoåi maøu cuûa chæ thò ERIOT.

Daïng toàn taïi H2In- HIn2- In3-

Khoaûng pH pH < 7 7 < pH <11 11 < pH
Maøu Ñoû Xanh Vaøng cam

Khi giaù trò pH cuûa dung dòch ôû trong khoaûng lôùn hôn 7 vaø nhoû hôn 11 (7 <
pH <11) thì chæ thò ErioT ôû daïng HIn2– coù maøu xanh. Nhieàu ion kim loaïi (Ca, Mg,
Ni, Cu, Al, Hg, Cd, Pb, Ti, Fe, Co, nhoùm Pt...) taïo vôùi daïng naøy cuûa chæ thò hôïp
chaát phöùc coù maøu ñoû vôùi ñoä nhaïy raát lôùn (10-6 - 10-7 M)
M2+ + HIn2– ←⎯ ⎯⎯⎯→ MIn– + H+ K’ = βMIn.K3
- +
[ MIn ]'[ H ]'
K’ =
[ M2+ ]'[ In3- ]'
Trong ñoù, [ In3- ]’ = CIn = [ H2In- ]+ [ HIn2- ]+ [ In3- ] vaø K’ laø haèng soá caân
baèng ñieàu kieän.
[ MIn- ]'
Tæ soá quyeát ñònh söï chuyeån maøu cuûa chaát chæ thò, ñieàu ñoù chöùng
[ In3- ]'
toû söï chuyeån maøu cuûa chæ thò phuï thuoäc vaøo pH cuûa dung dòch.
3.2. Murexít
- Murexít laø muoái amoni cuûa axit pupuric C8H5O6N5. Trong moâi tröôøng axit
maïnh anion H4In- coù coâng thöùc caáu taïo nhö sau:

– Anion H4In–cuûa murexít naèm trong dung dòch axit maïnh. Axit pupuric
laø ña axit coù pK1 = 0, pK2 = 9,2 vaø pK3 = 10,9 neân maøu cuûa caùc daïng cuûa chaát
chæ thò phuï thuoäc pH cuûa dung dòch. Trong dung dòch nöôùc coù pH < pK2 chaát chæ
thò coù maøu ñoû tím, trong khoaûng pH töø pK2 ÷ pK3 coù maøu tím hoa caø vaø khi pH =
pK3 chaát chæ thò coù maøu xanh tím. Murexít taïo vôùi Ca2+ ôû pH = 12 phöùc coù maøu
ñoû, taïo voái Co2+, Cu2+ vaø Ni2+ ôû pH trong khoaûng 7 ÷ 9 (dung dòch ñeäm amoniac)
phöùc coù maøu da cam, taïo vôùi ion Ag+ trong dung dòch ñeäm NH3 coù pH 10 ÷ 11,5
phöùc coù maøu ñoû.

66
 – Murexít laø chaát chæ thò toát cho vieäc chuaån ñoä tröïc tieáp caùc ion Ca2+,
Cu2+, Ni2+ Ag+

IV. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP TIEÁN HAØNH CHUAÅN ÑOÄ COMPLEXON

1. Chuaån ñoä tröïc tieáp
Trong phöông phaùp naøy ngöôøi ta ñieàu chænh pH caàn thieát cuûa dung dòch
caàn chuaån ñoä baèng moät heä ñeäm, theâm chæ thò vaø sau ñoù chuaån ñoä baèng dung
dòch chuaån (thöôøng laø complexon III) cho ñeán khi maøu cuûa dung dòch ñoåi töø maøu
cuûa phöùc kim loaïi vôùi chæ thò sang maøu cuûa chæ thò ôû daïng khoâng taïo phöùc. Ñeå
ngaên ngöøa söï taïo hyñroxyùt kim loaïi ôû pH chuaån ñoä ngöôøi ta thöôøng theâm caùc
chaát taïo phöùc phuï töông ñoái yeáu, ví duï duøng hoãn hôïp ñeäm NH3 + NH4Cl ñeå duy
trì pH = 10 khi chuaån ñoä caùc ion Zn2+, Cu2+, Ni2+, ñeå giöõ caùc ion naøy trong dung
dòch ôû daïng phöùc amin.
2. Chuaån ñoä ngöôïc
Khi khoâng theå chuaån ñoä tröïc tieáp ñöôïc, ví duï khoâng coù chaát chæ thò thích
hôïp, hoaëc phaûn öùng taïo phöùc giöõa ion kim loaïi vaø EDTA xaûy ra quaù chaäm, coù
ñoä beàn quaù nhoûhoaëc ôû pH chuaån ñoä ion kim loaïi bò keát tuûa döôùi daïng hydroxyt,
thì söû duïng phöông phaùp chuaån ñoä ngöôïc.
Trong phöông phaùp chuaån ñoä naøy, giaû söû phaûi chuaån ñoä ion kim loaïi M1,
ngöôøi ta theâm vaøo dung dòch caàn chuaån ñoä moät löôïng chính xaùc EDTA laáy dö
vaø thieát laäp caùc ñieàu kieän caàn thieát ñeå ion kim loaïi M1 taùc duïng heát vôùi EDTA.
Sau ñoù chuaån ñoä löôïng EDTA dö baèng moät dung dòch chuaån cuûa ion kim loaïi M2
cho ñeán khi dung dòch ñoåi maøu töø maøu cuûa chæ thò ôû daïng töï do sang maøu cuûa
daïng phöùc giöõa chæ thò vôùi ion kim loaïi M2. Neáu phaûn öùng giöõa ion kim loaïi M1
vôùi EDTA xaûy ra chaäm thì phaûi ñun noùng vaø phaûi ñôïi cho phaûn öùng xaûy ra hoaøn
toaøn, sau ñoù môùi ñieàu chænh pH cuûa dung dòch ñeán giaù trò thích hôïp cho pheùp
chuaån ñoä ngöôïc cuûa ion kim loaïi M2.
- Khi phaûn öùng taïo phöùc giöõa M1 vaø EDTA xaûy ra khoâng chaäm thì phaûi
choïn sao cho haèng soá beàn ñieàu kieän cuûa phöùc M2 – EDTA (β‘M2Y) beù hôn haèng soá
beàn ñieàu kieän cuûa phöùc M1 –EDTA (β‘M1Y)nhöng khoâng ñöôïc nhoû hôn 107.
β‘M1Y > β‘M2Y > 107

- Trong thöïc teá hay choïn magie ñeå chuaån ñoä ngöôïc vì phaàn lôùn caùc kim
loaïi taïo vôùi EDTA phöùc beàn hôn phöùc cuûa magie vôùi EDTA vaø pheùp chuaån ñoä
coù chæ thò toát laø eriocrom ñen T.
3. Chuaån ñoä theá
Neáu phaûn öùng cuûa moät ion kim loaïi taïo phöùc beàn vôùi EDTA xaûy ra
chaäm,khoâng theå chuaån ñoä tröïc tieáp ñöôïc thì ta coù theå thay M1 baèng moät ion M2
coù khaû naêng taïo phöùc beàn vôùi EDTA xaûy ra nhanh, coù theå chuaån ñoä tröïc tieáp
baèng EDTA ñöôïc theo phaûn öùng:
β'(M1Y)
M1 + M2Y → M1Y + M2 K’=
β'(M2Y)

67
 Sau ñoù chuaån ñoä tröïc tieáp M2 baèng dung dòch EDTA. Ta phaûi choïn phöùc
M2Y sao cho thoûa maõn ñieàu kieän β‘ (M2Y) << β‘(M1Y) nhöng β‘ (M2Y) phaûi lôùn
hôn 107 ñeå baûo ñaûm ñoä chính xaùc cuûa pheùp chuaån ñoä. Ngöôøi ta thöôøng duøng
phöùc MgY vaø sau doù chuaån ñoä Mg2+ baèng EDTA.
4. Chuaån ñoä giaùn tieáp
Neáu chaát phaân tích khoâng coù phaûn öùng tröïc tieáp vôùi EDTA thì duøng
phöông phaùp chuaån ñoä giaùn tieáp.
Ví duï: a. Ion SO42- khoâng taùc duïng tröïc tieáp vôùi EDTA ñöôïc, ngöôøi ta cho
SO42- taùc duïng vôùi moät löôïng Ba2+ chính xaùc, Ba2+ seõ taùc duïng vôùi ion SO42- taïo
keát tuûa. Löôïng dö Ba2+ seõ ñöôïc chuaån ñoä baèng EDTA töø ñoù suy ra löôïng SO42-
caàn phaûi tìm.
b. Ñeå xaùc ñònh ion PO43- ngöôøi ta cho dung dòch phaân tích taùc duïng vôùi
moät löôïng chính xaùc Mg2+ trong moâi tröôøng NH4+ taïo keát tuûa MgNH4PO4 vaø sau
ñoù chuaån ñoä löôïng Mg2+ dö baèng dung dòch EDTA töø ñoù suy ra löôïng PO43- caàn
phaûi tìm.

B. PHAÀN THÖÏC HAØNH

I. AÙP DUÏNG PHÖÔNG PHAÙP COMPLEXON XAÙC ÑÒNH NOÀNG ÑOÄ CUÛA
EDTA THEO DUNG DÒCH MgCl2 CHUAÅN
1. Nguyeân taéc
Phaûn öùng chuaån ñoä tröïc tieáp Mg2+ chuaån baèng dung dòch EDTA caàn xaùc
ñònh noàng ñoä:
Mg2+ + Y4– ←⎯ ⎯⎯ → MgY
⎯ β MgY

2. Ñöôøng cong chuaån ñoä vaø choïn chæ thò

2.1. Ñöôøng cong chuaån ñoä
– Ñöôøng cong chuaån ñoä ion Mg2+ baèng EDTA bieåu dieãn söï phuï thuoäc
CV
giöõa ñaïi löôïng pMg theo giaù trò P (P = ), coù daïng nhö sau:
C0V0

H.16. Ñöôøng cong chuaån ñoä ion kim loaïi Mg2+ baèng Na2H2Y

2.2. Choïn chæ thò

68
 Trong pheùp chuaån ñoä Mg2+ baèng dung dòch EDTA ñeå xaùc ñònh noàng ñoä
cuûa EDTA, chæ thò ñöôïc choïn laø EriocromdenT. Cô cheá ñoåi maøu cuûa dung dòch
chuaån ñoä nhö sau:
– Trong moâi tröôøng pH khoaûng 9–10, moät löôïng voâ cuøng nhoû ion Mg2+ taùc
duïng vôùi ion chæ thò taïo phöùc maøu ñoû maän, ñaïi ña soá ion Mg2+ caàn chuaån ñoä toàn
taïi ôû daïng töï do seõ taùc duïng vôùi EDTA taïo phöùc beàn Mg–EDTA. Khi heát soá ion
Mg2+ töï do thì EDTA seõ taùc duïng vôùi ion Mg2+ trong thaønh phaàn cuûa phöùc giöõa
Mg2+ vaø chæ thò ERIOT, maøu ñoû maän seõ khoâng coøn nöõa, ion chæ thò seõ ôû traïng
thaùi töï do vaø nhö vaäy, taïi ñieåm töông ñöông dung dòch chuaån ñoä coù maøu chuyeån
töø ñoû maän sang xanh.
3. Caùch tieán haønh
– Laáy chính xaùc 10,0 ml MgCl2 chuaån ñaõ bieát noàng ñoä cho vaøo bình tam
giaùc 250 ml. Theâm vaøo ñoù 5 ml dung dòch ñeäm amoni coù pH = 9 – 10 vaø 3 – 5
gioït chæ thò Eriocrom ñen T (Chæ thò ERIOT). Laéc ñeàu vaø chuaån ñoä baèng dung
dòch EDTA cho ñeán khi dung dòch chuyeån töø maøu ñoû maän sang maøu xanh (maøu
chaøm). Vì phaûn öùng taïo phöùc khoâng dieãn ra chôùp nhoaùng neân gaàn ñieåm cuoái
chuaån ñoä phaûi laéc maïnh vaø chuaån ñoä töø töø.
Ghi laïi theå tích EDTA ñaõ tieâu toán. Thí nghieäm caàn laëp laïi ít nhaát 3 laàn.
Tính theå tích trung bình V EDTA.

– Noàng ñoä cuûa dung dòch EDTA ñöôïc tính theo coâng thöùc:
VMgCl2 . CN(MgCl2)
CN(EDTA) =
V (EDTA)

II. XAÙC ÑÒNH HAØM LÖÔÏNG HOÃN HÔÏP CANXI VAØ MAGIE TRONG
MAÃU PHAÂN TÍCH
– Theâm nöôùc caát vaøo bình ñònh möùc ñöïng maãu caàn phaân tích cho ñeán
vaïch (100ml). Huùt chính xaùc 10,0 ml dung dòch maãu treân cho vaøo bình tam giaùc
250 ml. Theâm vaøo ñoù 5 ml dung dòch ñeäm pH = 9 – 10. Laéc ñeàu. Theâm tieáp 3 – 5
gioït chæ thò ERIOT. Laéc ñeàu vaø chuaån ñoä baèng dung dòch EDTA cho ñeán khi
dung dòch chuyeån töø maøu ñoû maän sang maøu xanh (maøu chaøm). Ghi laïi theå tích
EDTA ñaõ tieâu toán. Thí nghieäm caàn laëp laïi ít nhaát 3 laàn. Tính theå tích trung bình
V EDTA.

– Toåâng soá mñlg (Ca2+ + Mg2+) trong maãu phaân tích ñöôïc tính theo coâng
thöùc:
V EDTA . CN(EDTA) .100.103
a (mñlg / maãu) =
V PT .1000
III. XAÙC ÑÒNH ÑOÄ CÖÙNG CUÛA NÖÔÙC MAÙY THAØNH PHOÁ
– Laáy 100 ml nöôùc maùy cho vaøo bình tam giaùc 250 ml. Theâm 10,0 ml
dung dòch MgCl2 chuaån coù noàng ñoä 0,01 M. Sau ñoù theâm 5 ml dung dòch ñeäm coù
pH = 9 – 10. Laéc ñeàu. Theâm tieáp 3 – 5 gioït chæ thò ERIOT. Laéc ñeàu vaø chuaån ñoä
baèng EDTA cho ñeán khi dung dòch chuyeån töø maøu maän sang maøu xanh chaøm.

69
Ghi laïi theå tích EDTA tieâu toán. Thí nghieäm caàn ñöôïc laëp laïi ít nhaát 3 laàn. Tính
theå tích trung bình V EDTA.

– Ñoä cöùng cuûa nöôùc maùy (laø soá mili mol ñöông löôïng cuûa canxi vaø magieâ
trong moät lít nöôùc) ñöôïc tính theo coâng thöùc:
[(V EDTA . CN (EDTA) ) – (V Mg2+.CN ( Mg2+ ) ) ]103
Ñoä cöùng S(mñlg / l) =
100

70
 PHUÏ LUÏC

PHA CHEÁ MOÄT SOÁ DUNG DÒCH SÖÛ DUÏNG

TRONG CAÙC BAØI THÍ NGHIEÄM

1. Dung dòch chuaån NaOH

a. Dung dòch chuaån NaOH 1M
– Caân nhanh 40 gam NaOH raén (TKPT) trong coác 100 ml, hoøa tan nhanh
trong moät ít nöôùc caát (ñaõ ñuoåi CO2) vaø chuyeån nhanh vaøo bình ñònh möùc 1000 ml
roài pha loaõng baèng nöôùc caát cho ñeán vaïch, laéc ñeàu vaø cho vaøo bình coù thieát bò
choáng CO2.
– Caùc dung dòch NaOH 0,1 M vaø 0,01 M ñöôïc pha cheá töø dung dòch
NaOH 1 M baèng caùch pha loaõng.
b. Chuaån hoùa noàng ñoä dung dòch NaOH
– Duøng moät löôïng caân chính xaùc cuûa axit oxalic H2C2O4.2H2O (TKPT)
ñaõ ñöôïc tính tröôùc sao cho khi chuaån ñoä 10 ml axit oxalic thì tieâu hao khoaûng 10
ml – 15 ml dung dòch NaOH chuaån (hoaëc duøng oáng chuaån axit oxalic coù baùn saün
treân thò tröôøng).
– Hoøa tan löôïng caân axit oxalic trong bình tam giaùc 250 ml baèng moät ít
nöôùc caát (khoaûng 50 ml) cho ñeán khi tan heát, theâm 2–3 gioït chæ thò
phenolphtalein vaø chuaån ñoä baèng NaOH caàn xaùc ñònh noàng ñoä cho ñeán khi dung
dòch chuaån ñoä chuyeån töø khoâng maøu sang maøu tím hoàng. Ghi laïi theå tích axit ñaõ
tieâu hao vaø tính toaùn noàng ñoä NaOH.
2. Dung dòch chuaån HCl
a. Dung dòch HCl 1M
– Pha cheá dung dòch HCl 1 M töø dung dòch HCl ñaäm ñaëc (TKPT) coù tæ
khoái ñaõ bieát tröôùc (noàng ñoä cuûa caùc axit HCl ñaäm ñaëc naøy côõ12 M). Duøng oáng
ñong laáy moät theå tích ñaõ tính tröôùc ñeå pha cheá 500 ml HCl 1M. Theâm nöôùc caát
ñeán vaïch, laéc ñeàu.
– Caùc dung dòch HCl 0,1 M vaø 0,01 M ñöôïc pha cheá töø dung dòch HCl 1
M treân baèng caùch pha loaõng.
b. Chuaån hoùa noàng ñoä dung dòch HCl
– Duøng moät löôïng caân chính xaùc cuûa Na2B4O7.10 H2O (TKPT) ñaõ ñöôïc
tính tröôùc sao cho khi chuaån ñoä 10 ml Na2B4O7 thì tieâu hao khoaûng 10 ml – 15 ml
dung dòch H Cl chuaån, hoaëc duøng oáng chuaån dung dòch Na2B4O7 coù baùn saün treân
thò tröôøng.
– Caân chính xaùc löôïng caân ñaõ tính tröôùc cuûa Na2B4O7 cho vaøo bình tam
giaùc 250 ml. Theâm khoaûng 50 ml H2O caát, laéc ñeán tan heát muoái. Theâm töø 1–2

71
gioït chæ thò metyl ñoû vaø chuaån ñoä baèng dung dòch HCl chuaån ñeán khi dung dòch
chuaån ñoä chuyeån töø maøu vaøng sang maøu hoàng cam.
3. Dung dòch chuaån EDTA
a. Dung dòch EDTA 0,1 M
– Caân chính xaùc 37,24 gam muoái natri cuûa axit etylendiamintetraacetic
(Na2H2Y. 2H2O) vaø hoøa tan trong bình ñònh möùc 1000 ml baèng caùch theâm nöôùc
caát ñeán vaïch. Caùc dung dòch loaõng hôn ñöôïc pha cheá baèng caùch pha loaõng dung
dòch naøy hoaëc laáy löông caân nhoû hôn.
b. Chuaån hoùa noàng ñoä dung dòch EDTA
– Duøng dung dòch MgCl2 0,1 M töø oáng chuaån coù baùn treân thò tröôøng hoaëc
moät löôïng caân chính xaùc CaCO3.
– Huùt 10 ml MgCl2 chuaån cho vaøo bình tam giaùc 250 ml theâm 2–3 gioït chæ
thò Eriocromden T vaø chuaån ñoä baèng dung dòch EDTA cho ñeán khi dung dòch
chuaån ñoä chuyeån töø maøu ñoû maän sang maøu xanh.
– Caân moät löôïng chính xaùc ñaõ ñöôïc tính tröôùc CaCO3 (tkpt) cho vaøo bình
tam giaùc 250 ml, hoøa tan, theâm vaøo moät löôïng chính xaùc dung dòch MgCl2
coùnoàng ñoä ñaõ bieát tröôùc, theâm chæ thò Eriocromden T vaø chuaán ñoä baèng dung
dòch EDTA. Khi tính keát quaû caàn hieäu chænh löôïng thuoác thöû caàn ñeå phaûn öùng
vôùi Mg2+.
– Cuõng coù theå chuaån ñoä Ca2+ baèng EDTA duøng murexít laøm chæ thò ôû pH
= 12. Maøu cuûa dung dòch chuaån ñoä chuyeån töø maøu ñoû cuûa phöùc CaIn sang maøu
xanh tím cuûa chaát chæ thò.
4. Dung dòch caùc chaát chæ thò
– Metyldacam: Hoøa tan 0,1 gam chæ thò trong 100 ml nöôùc (dung dòch
0,1%)
– Phenolphtalein: Hoøa tan 1 gam chæ thò trong 60 ml röôïu etylic vaø pha
loaõng vôùi nöôùc thaønh 100 ml.
– Metylñoû: Hoøa tan 0,1 gam chæ thò trong 60 ml röôïu etylic vaø pha loaõng
vôùi nöôùc thaønh 100 ml.
– Eriocromden T: Hoøa tan khoaûng 0,5 gam chæ thò trong 10ml dung dòch
ñeäm Amoniac Amoni clorua (coù pH = 9–10)vaø coù theâm röôïu etylic ñeán 100 ml.
Coù theå nghieàn 0,25 gam chæ thò vôùi 100 gam NaCl (hoaëc ñöôøng) thaønh boät mòn.
– Murexit: Troän khoaûng 0,5 gam chæ thò vôùi moät vaøi ml nöôùc vaø laéc kyõ.
Ñeå yeân cho phaàn khoâng tan laéng xuoáng döôùi, laáy dung dòch baõo hoøa ôû treân ñeå
chuaån ñoä. Ñeå dung dòch chæ thò luoân luoân môùi, haèng ngaøy caàn gaïn dung dòch vaø
theâm nöôùc caát vaøo. Coù theå nghieàn 1 gam chæ thò vôùi 100 gam NaCl hoaëc ñöôøng.
– Fluorescein: Hoøa tan 0,1 gam chæ thò, trong 70 ml röôïu etylic vaø theâm
nöôùc caát ñeán 100 ml.
5. Dung dòch ñeäm pH = 10

72
 Troän 70 gam NH4Cl vôùi 570 ml dung dòch NH3 ñaäm ñaëc (d = 0,90) vaø pha
loaõng ñeán 1000 ml baèng nöôùc caát.
6. Hoãn hôïp baûo veä
Hoøa tan gam MnSO4.4H2O trong 125 ml H2SO4 ñaäm ñaëc, theâm 125 ml
H3PO4 ñaäm ñaëc vaø theâm nöôùc caát ñeán 1000 ml dung dòch.
7. Dung dòch hoà tinh boät
– Caân khoaûng 0,5 – 1,0 gam tinh boät (Tinh boät khoai taây) vaø 2,5 mg HgI2,
hoøa tan trong 250 ml nöôùc caát, ñun soâi, ñeå nguoäi. (Neân pha cheá ñuû duøng trong
moät thôøi gian ngaén, khoâng neân ñeå laâu).

*
* *

THÖÏC HAØNH PHAÂN TÍCH ÑÒNH LÖÔÏNG

− Ngöôøi bieân soaïn: Traàn Thò Yeán (chuû bieân) – ThS. Ngoâ Taán Loäc
ThS. Nguyeãn Hieàn Hoaøng – ThS. Ñoã Vaên Hueâ
ThS. Nguyeãn Thò Minh Hueä – CN. Leâ Ngoïc Töù

− Ngöôøi phaûn bieän: TS. Trònh Vaên Bieàu

GIAÙO TRÌNH THÖÏC HAØNH PHAÂN TÍCH ÑÒNH LÖÔÏNG cuûa Khoa Hoùa tröôøng
ÑHSP TP.HCM ñaêng kyù trong keá hoaïch naêm 2003. Ban AÁn Baûn Phaùt haønh Noäi boä
ÑHSP sao chuïp 500 cuoán, khoå 20x30 theo Bieân baûn soá 163/CTGT ngaøy 19 thaùng
01 naêm 2004, in xong ngaøy 25 thaùng 02 naêm 2004.

73
74
75