İşaretler ve Sistemler

Fourier Gösterimi

Nisan 2020
1
Fourier Gösterimi

Fourier gösterimi işaretleri sinüzoidal olarak gösterir.

→ Sistemleri bu yaklaşımda filtre olarak ele alacağız.

2
Fourier Serileri

İşaretleri harmonik işaretler olarak ele alır

ω
ω0 2ω0 3ω0 4ω0 5ω0 6ω0

0 1 2 3 4 5 6 harmonik #
DC →
temel →
ikinci harmonik→
üçüncü harmonik→
dördüncü harmonik→
beşinci harmonik→
altıncı harmonik→

3
Müzik aletleri
Harmonik içerik doğal birçok işarette mevcuttur.
Örnek: müzik aletleri (http://theremin.music.uiowa.edu/MIS .html)
piano cello bassoon

t t t

oboe horn altosax

t t t

violin bassoon

t 1 t
seconds
252
4
Müzik Aletleri
Harmonik içerik doğal birçok işarette mevcuttur.
Örnek: müzik aletleri (http://theremin.music.uiowa.edu/MIS .html)
piano cello bassoon

k k k

oboe horn altosax

k k k

violin

k
5
Müzik Aletleri

Harmonik içerik doğal birçok işarette mevcuttur.

Örnek: müzik aletleri (http://theremin.music.uiowa.edu/MIS .html)
piano
piano

k
violin
violin

k
bassoon
bassoon

k
6
Harmonikler

Harmonik yapılar konsonans ve disonansı belirler.

octave (D+D’) fifth (D+A) D+E

1

–1
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 101112 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 101112 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 101112
ti me( per iods of "D")

D' A E
0 1 2 3 4 5 6 7 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

0123456789 0123456789 0123456789

D D har monics D
7
Harmonik Gösterim
Hangi işaretler başka işaretlerin toplamı olarak gösterilir?

ω
ω0 2ω0 3ω0 4ω0 5ω0 6ω0

t
2π
T= ω
0

t
T= 2π
ω0

Sadece periyodik işaretler: ω0, bütün harmonikleri

8
T = 2π/ω0 için periyodiktir.
Harmonik Gösterim
Peki bütün periyodik işaretleri bu şekilde gösterebilir miyiz?
Süreksiz işaretlere nasıl yaklaşabiliriz?

t
2π
ω0

t
2π
ω0
Fourier bu soruya evet cevabını vermiştir — bütün harmonikler sürekli olmasına
rağmen!
Lagrange süreksiz işaretlerin sürekli işaretlerin toplamı olarak gösterilmesi konusunda
Fourier ile anlaşamamıştır.
Bu hafta cevap evet ise nasıl çözerizi ele alacağız.
9
Harmonik bileşenlere ayırma

En önemli özellikleri

1. İki harmoniğin çarpılması sonucu temel frekansları aynı olan bir harmonik oluşur:

e jkω0 t × e jlω0 t = e j(k+l)ω0 t .

2. harmoniklerin integrali T periyodunda sıfırdır. sadece ayrık işaretlerde değildir:

t0 +T 0, k = 0
e jkω0 t dt ≡ e jkω0 t dt =
t0 T T, k = 0
= T δ[k]

10
Harmonik bileşenlere ayırma

x(t) T periyodunda olduğunu varsayalım ve harmoniklerinin ağırlıklı toplamı

ω0 = 2π/T olsun.
f∞
x(t) = x(t + T ) = ak e jω0 kt
k=−∞

Yani Z ∞
−jlω0 t
ak e jω0 kt e−jω0 lt dt
f
x(t)e dt =
T T k=−∞

f∞ Z
= ak e jω0 (k−l)t dt
k=−∞ T

f∞
= ak T δ[k − l] = T al
k=−∞
Bu nedenle Z Z
1 1 2π
ak = x(t)e−jω0 kt dt = x(t)e−j T kt dt
T T T T

11
Fourier Serileri

Periyodik işaretlerin harmoniklerini belirler.

Z
1 2π
ak = x(t)e−j T kt dt (“Analiz” Denklemi)
T T
∞
2π kt
ak e j
f
x(t)= x(t + T ) = T (“Sentez” Denklemi)
k=−∞

12
Örnek

ak aşağıdaki kare dalga için Fourier serisi katsayısı olsun

1
2

t
0 1
− 12

Aşağıdakilerden kaç tanesi doğrudur?

1. ak = 0 k çift ise
2. ak gerçek değerlidir
3. |ak | k2 yle orantılı azalır
4. Sonsuz sayıda sıfır olmayan ak
5. Hepsi
13
Örnek

1
2

t
0 1
− 12
Z 1
1 0 −j2πkt
Z Z
−j 2π 1 2 −j2πkt
ak = x(t)e T kt
dt = − e dt + e dt
T 2 −1 2 0
2
1 � �
= 2 − e jπk − e−jπk
j4πk
⎧
⎨ 1 ; k tek ise
= jπk
0 ; değilse
⎩

14
Örnek

1
; k tekse
ak = jπk
0 ; çiftse

Aşağıdakilerden kaçı doğrudur?

√
1. ak = 0 k çift ise
2. ak gerçek değerlidir. X
3. |ak | k2 ile orantılı olarak azalır X √
4. Sonsuz sayıda sıfırdan farklı ak vardır
5. Hepsi X

15
Örnek

ak aşağıdaki kare dalga için Fourier serisi katsayısı olsun

1
2

t
0 1
− 12

Aşağıdakilerden kaç tanesi doğrudur? 2

√
1. ak = 0 k çift ise
2. ak gerçek değerlidir. X
3. |ak | k2 ile orantılı olarak azalır X √
4. Sonsuz sayıda sıfırdan farklı ak vardır
5. Hepsi X

16
Fourier Seri Özellikleri
Eğer işaretin zamana göre türevlenirse, Fourier katsayısı j 2Tπ kt ile çarpılır.

Kanıt:
∞
2π kt
2π
ak e j
f
x(t) = x(t + T ) = T
k=−∞
Yani
∞
2π 2π
k ak e j T kt
f
ẋ(t) = ẋ(t + T ) = j
T
k=−∞

17
Örnek

bk aşağıdaki üçgen dalganın Fourier katsayısı olsun.

1
8

t
0 1
− 18

Aşağıdakilerden kaçı doğrudur?

1. bk = 0; k çift ise
2. bk gerçek değerlidir.
3. |bk | k2 ile orantılı olarak azalır.
4. sonsuz sayıda sıfır olmayan bk vardır
5. hepsi
18
Örnek

Üçgen dalga formu kare dalganın türevidir.

1
2

t
0 1
− 12

1
8

t
0 1
− 18

1
Bu nedenle üçgen dalganın Fourier katsayısı kare dalganın katsayısının
j2πk
ile çarpımıdır.
1 1 −1
bk = × = 2 2 ; k tek ise
jkπ j2πk 2k π
19
Örnek

−1
bk = ; k tek
2k 2 π 2

Kaçı doğrudur?
√
1. bk = 0 k çift ise √
2. bk gerçek değerlidir. √
3. |bk | k2 ile orantılı olarak azalır. √
4. Sonsuz sayıda sıfırdan farklı b vardır.
√ k
5. Hepsi

20
Örnek

1
8

t
0 1
− 18

Aşağıdakilerden kaçı doğrudur? 5

√
1. bk = 0 k çift ise √
2. bk gerçek değerlidir. √
3. |bk | k2 ile orantılı olarak azalır. √
4. Sonsuz sayıda sıfırdan farklı b vardır.
√ k
5. Hepsi

21
Fourier Serileri

Fourier serilerini örneklerle görmek için terimlerin toplamını kullanabiliriz. Örnek

olarak üçgen dalga formunu ele alalım

0
X −1 j2πkt
e
2k 2 π 2
k = −0
k tek
1
8

t
0 1
− 18

22
Fourier Serileri

Fourier serilerini örneklerle görmek istersek. Üçgen dalga formunu ele alalım

1
X −1 j2πkt
e
2k 2 π 2
k = −1
k tek
1
8

t
0 1
− 18

23
Fourier Serileri

Fourier serilerini örneklerle görmek istersek. Üçgen dalga formunu ele alalım

3
X −1 j2πkt
e
2k 2 π 2
k = −3
k tek
1
8

t
0 1
− 18

24
Fourier Serileri

Fourier serilerini örneklerle görmek istersek. Üçgen dalga formunu ele alalım

5
X −1 j2πkt
e
2k 2 π 2
k = −5
k tek
1
8

t
0 1
− 18

25
Fourier Serileri

Fourier serilerini örneklerle görmek istersek. Üçgen dalga formunu ele alalım

7
X −1 j2πkt
e
2k 2 π 2
k = −7
k tek
1
8

t
0 1
− 18

26
Fourier Serileri

Fourier serilerini örneklerle görmek istersek. Üçgen dalga formunu ele alalım

9
X −1 j2πkt
e
2k 2 π 2
k = −9
k tek
1
8

t
0 1
− 18

27
Fourier Serileri

Fourier serilerini örneklerle görmek istersek. Üçgen dalga formunu ele alalım

19
X −1 j2πkt
e
2k 2 π 2
k = −19
k tek
1
8

t
0 1
− 18

28
Fourier Serileri

Fourier serilerini örneklerle görmek istersek. Üçgen dalga formunu ele alalım

29
X −1 j2πkt
e
2k 2 π 2
k = −29
k tek
1
8

t
0 1
− 18

29
Fourier Serileri

Fourier serilerini örneklerle görmek istersek. Üçgen dalga formunu ele alalım

39
X −1 j2πkt
e
2k 2 π 2
k = −39
k tek
1
8

t
0 1
− 18

Fourier serileri sürekli olmayan eğrileri sürekli olanlara yakınsayarak ifade etmemizi
sağlar.

30
Fourier Serileri

Fourier serilerinin yakınsamasını terim ekleyerek bulabiliriz.

Örnek: Kare dalga

0
X 1 j2πkt
e
jkπ
k = −0
k tek
1
2

t
0 1
− 12

31
Fourier Serileri

Fourier serilerinin yakınsamasını terim ekleyerek bulabiliriz.

Örnek: Kare dalga

1
X 1 j2πkt
e
jkπ
k = −1
k tek
1
2

t
0 1
− 12

32
Fourier Serileri

Fourier serilerinin yakınsamasını terim ekleyerek bulabiliriz.

Örnek: Kare dalga

3
X 1 j2πkt
e
jkπ
k = −3
k tek
1
2

t
0 1
− 12

33
Fourier Serileri

Fourier serilerinin yakınsamasını terim ekleyerek bulabiliriz.

Örnek: Kare dalga

5
X 1 j2πkt
e
jkπ
k = −5
k tek
1
2

t
0 1
− 12

34
Fourier Serileri

Fourier serilerinin yakınsamasını terim ekleyerek bulabiliriz.

Örnek: Kare dalga

7
X 1 j2πkt
e
jkπ
k = −7
k tek
1
2

t
0 1
− 12

35
Fourier Serileri

Fourier serilerinin yakınsamasını terim ekleyerek bulabiliriz.

Örnek: Kare dalga

9
X 1 j2πkt
e
jkπ
k = −9
k tek
1
2

t
0 1
− 12

36
Fourier Serileri

Fourier serilerinin yakınsamasını terim ekleyerek bulabiliriz.

Örnek: Kare dalga

19
X 1 j2πkt
e
jkπ
k = −19
k tek
1
2

t
0 1
− 12

37
Fourier Serileri

Fourier serilerinin yakınsamasını terim ekleyerek bulabiliriz.

Örnek: Kare dalga

29
X 1 j2πkt
e
jkπ
k = −29
k tek
1
2

t
0 1
− 12

38
Fourier Serileri

Fourier serilerinin yakınsamasını terim ekleyerek bulabiliriz.

Örnek: Kare dalga

39
X 1 j2πkt
e
jkπ
k = −39
k tek
1
2

t
0 1
− 12

39
Fourier Serileri
Süreksiz fonksiyonların Fourier Serisinin kısmî toplamı süreksiz noktalarda“halka”
şekli oluşturur buna Gibb’s fenomeni denir.

9%
1
2

t
0 1
− 12

Bu halka Fourier Katsayısının şiddetine bağlı olarak oluşur. Kare dalga için
k ya göre azalırken (üçgen dalga için 2 ya göre azalır).
1 1
k
Halkalanmayı azaltmak (yada yok etmek için) Fourier katsayısının şiddetini yüksek
frekanslarda azaltmak gerekir.

40
Fourier Serileri

Fourier serileri işaretleri sinüzoidal şekilde ifade etmemizi sağlar

• periyodik sinyal grupları için uygundur.

• kare dalga gibi süreksiz sinyallere de uygulanabilir.

Ancak, harmonik sayısı arttıkça yakınsama daha karmaşık olur.

41
Filtering

The output of an LTI system is a “filtered” version of the input.

Input: Fourier series → sum of complex exponentials.

∞
2π
ak e j T kt
f
x(t) = x(t + T ) =
k=−∞

Complex exponentials: eigenfunctions of LTI systems.

2π 2π 2π
e j T kt → H(j k)e j T kt
T

Output: same eigenfunctions, amplitudes/phases set by system.

∞ ∞
j 2Tπ kt 2π 2π
ak H(j k)e j T kt
f f
x(t) = ak e → y(t) =
T
k=−∞ k=−∞

42
Filtreler

Filtrenin notasyonu

LTI sistemler
• yeni frekans oluşturamaz.
• var olan işaretin şiddeti ve fazını skalalayamaz.

Örnek: RC devresiyle alçak geçiren filtre

R
+
vi + vo
− C
−

43
Alçak geçiren filtre

RC devresinin frekans cevabını hesaplarsak

KGK: vi (t) = Ri(t) + vo (t)

R
+ C: i(t) = Cv̇o (t)
+ Çözüm: vi(t) = RC v̇o (t) + vo (t)
vi C vo
− Vi (s) = (1 + sRC)Vo (s)
− Vo (s) 1
H(s) = =
Vi (s) 1 + sRC
1
|H(jω)|

0.1

0.01 ω
0.01 0.1 1 10 100 1/RC
∠H(jω)|

− π2 ω
0.01 0.1 1 10 100 1/RC
44
Alçak Geçiren Filtre

Giriş olarak kare dalga verelim

1
2
t
0 T
− 12
f 1 jω0 kt 2π
x(t) = e ; ω0 =
jπk T
k tek
1
|X(jω)|

0.1

0.01 ω
0.01 0.1 1 10 100 1/RC
∠X(jω)|

− π2 ω
0.01 0.1 1 10 100 1/RC
45
Alçak Geçiren Filtre

alçak frekansta kare dalga: ω0 << 1/RC.

1
2
t
0 T
− 12
f 1 jω0 kt 2π
x(t) = e ; ω0 =
jπk T
k tek
1
|H(jω)|

0.1

0.01 ω
0.01 0.1 1 10 100 1/RC
∠H(jω)|

− π2 ω
0.01 0.1 1 10 100 1/RC
46
Alçak Geçiren Filtre

Daha yüksek frekansta kare dalga: ω0 < 1/RC.

1
2
t
0 T
− 12
f 1 jω0 kt 2π
x(t) = e ; ω0 =
jπk T
k tek
1
|H(jω)|

0.1

0.01 ω
0.01 0.1 1 10 100 1/RC
∠H(jω)|

− π2 ω
0.01 0.1 1 10 100 1/RC
47
Alçak Geçiren Filtre

Daha da yüksek frekansta kare dalga: ω0 = 1/RC.

1
2
t
0 T
− 12
f 1 jω0 kt 2π
x(t) = e ; ω0 =
jπk T
k tek
1
|H(jω)|

0.1

0.01 ω
0.01 0.1 1 10 100 1/RC
∠H(jω)|

− π2 ω
0.01 0.1 1 10 100 1/RC
48
Alçak Geçiren Filtre

Yüksek frekanslı kare dalga: ω0 > 1/RC.

1
2
t
0 T
− 12
f 1 jω0 kt 2π
x(t) = e ; ω0 =
jπk T
k tek
1
|H(jω)|

0.1

0.01 ω
0.01 0.1 1 10 100 1/RC
∠H(jω)|

− π2 ω
0.01 0.1 1 10 100 1/RC
49
Fourier Serileri: Özet

Fourier Serileri işaretin frekans içeriğini gösterir.

Muzik işaretleri gibi birçok işaret için frekans içeriği önemlidir.

Fourier serileri sistemleri filtreler olarak gösterir.

50