İşaretler ve Sistemler

Konvolüsyon

03/2020
1
Sürekli ve Ayrık Zamanlı Sistemlerin Gösterimleri

Sözel ifade

Fark/Diferansiyel Denklerm: Matematiksel içerik

y[n] = x[n] + z0 y[n − 1] ẏ(t) = x(t) + s0 y(t)

Blok diagramı: işaretin takip ettiği yolu gösterir

X + Y X + A Y

z0 R s0

Operatör Gösterimi: Sistemleri polinom olarak analiz eder.

Y 1 Y A
= =
X 1 − z0 R X 1 − s0 A
Dönüşümler: diferansiyel/ fark denklemlerini cebirsel olarak ifade eder.
z 1
H(z) = H(s) =
z − z0 s − s0
 Farklı İşaretlerin Cevapları

→ Konvolüsyon için adım adım analiz uygulanabilir.

Bu zamana kadar basit işaretlerin cevaplarına baktık (δ[n], δ(t)). Genellikle karmaşık
sinyallerin cevaplarını isteriz.

Peki karmaşık işaretlerin cevaplarını nasıl elde edeceğiz?

Hatırlatma

Örnek: Girdi aşağıdaki şekildeki gibiyse y[3] cevabı nedir?

X + + Y
R R

x[n]
1
n

1. 1 2. 2 3. 3 4. 4 5. 5
Örnek.

0 + + 0
R R
0 0

x[n] y[n]

n n
Örnek

1 + + 1
R R
0 0

x[n] y[n]

n n
Örnek

1 + + 2
R R
1 0

x[n] y[n]

n n
Örnek

1 + + 3
R R
1 1

x[n] y[n]

n n
Örnek

0 + + 2
R R
1 1

x[n] y[n]

n n
Örnek

0 + + 1
R R
0 1

x[n] y[n]

n n
Örnek

0 + + 0
R R
0 0

x[n] y[n]

n n
Check Yourself

y[3] hangisidir? 2

0 + + 0
R R
0 0

x[n] y[n]
1
n n

1. 1 2. 2 3. 3 4. 4 5. 5
Süperpozisyon

Girişi toplanabilir parçalara bölüp ve toplayarak parçaların cevaplarını bul.

x[n]

n y[n]
=
n n
+ +
n n
+ +
n
n
−1 0 1 2 3 4 5 =

n
−1 0 1 2 3 4 5

15
Doğrusallık
Bir sistemin belirli katsayılarla çarpılmış girdilerinin toplam çıktıları, herbir girdinin
belirli katsayılarla çarpılmış çıktılarının toplamına eşit ise sistem doğrusaldır.

Örneğin,
x1 [n] sistem y1 [n]

ve
x2 [n] sistem y2 [n]

Sistem doğrusal ise

αx1 [n] + βx2 [n] sistem αy1 [n] + βy2 [n]

Bütün α ve β'lar için doğrudur.

16
Süperpozisyon

Girişi toplanabilir parçalara bölüp ve toplayarak parçaların cevaplarını bul.

x[n]

n y[n]
=
n n
+ +
n n
+ +
n
n
−1 0 1 2 3 4 5 =

n
−1 0 1 2 3 4 5

Süperpozisyon sistem doğrusal olursa geçerlidir.

Süperpozisyon

Girişi toplanabilir parçalara bölüp ve toplayarak parçaların cevaplarını bul.

x[n]

n y[n]
=
n n
+ +
n n
+ +
n
n
−1 0 1 2 3 4 5 =

n
−1 0 1 2 3 4 5

Sistem zamandan bağımsız. ise çözüm bulmak kolaylaşır

Zamandan Bağımsızlık
Gecikmeli bir girdinin sonucu çıktıyı aynı oranda geciktiriyorsa sistem zamandan
bağımsızdır.

Örneğin
x[n] sistem y[n]

sistem zamandan bağımsız ise

x[n − n0 ] sistem y[n − n0 ]

Bütün n0 değerleri için doğrudur.

Süperpozisyon

Girişi toplanabilir parçalara bölüp ve toplayarak parçaların cevaplarını bul.

x[n]

n y[n]
=
n n
+ +
n n
+ +
n
n
−1 0 1 2 3 4 5 =

n
−1 0 1 2 3 4 5

Sistem doğrusal ve zamandan bağımsızsa süper-pozisyon kolaylık sağlar

Süperpozisyon Yapısı

Sistem doğrusal ve zamandan bağımsız (ing: linear and time invarient(LTI)) ise çıktısı
aşağıdaki özelliklerde olur.

δ[n] system h[n]

δ[n − k] system h[n − k]

x[k]δ[n − k] system x[k]h[n − k]

∞
X ∞
X
x[n] = x[k]δ[n − k] system y[n] = x[k]h[n − k]
k=−∞ k=−∞
Konvolüsyon

LTI sistemin yanıtının herhangi bir girdiye cevabı.

x[n] LTI y[n]

∞
X
y[n] = x[k]h[n − k] ≡ (x ∗ h)[n]
k=−∞

Bu işleme Konvolüsyon denir.

Notasyon

Konvolüsyon * işaretiyle gösterilir.

∞
0
x[k]h[n − k] ≡ (x ∗ h)[n]
k=−∞

Bu notasyonu aşağıdaki şekilde de gösterebiliriz:

(x ∗ h)[n] = x[n] ∗ h[n]
Notasyon

Biraz kafa karıştıran ama genelikle kullanılan bu notasyon:

0∞
x[k]h[n − k] = x[n] ∗ h[n]
k=−∞
x[n] ∗ h[n] örnekler üzerinde yapılan bir notasyon gibi durmasına karşın
x[1] ∗ h[1] = (x ∗ h)[1]

Konvolüsyon örneklerde değil işaretlerde yapılır.

Başka bir notasyon ise şu şekildedir:

0∞
x[k]h[n − k] ≡ (x ∗ h)[n]
k=−∞

x ve h DT işareti temsil eder. x ile h konvolüsyonu yeni DT x ∗ h

işaretini oluşturur .
Konvolüsyon Yapısı
∞
0
y[n] = x[k]h[n − k]
k=−∞

x[n] h[n]
∗
n n
−2−1 0 1 2 3 4 5 −2−1 0 1 2 3 4 5
 ∞
0
y[0] = x[k]h[0 − k]
k=−∞

x[n] h[n]
∗
n n
−2−1 0 1 2 3 4 5 −2−1 0 1 2 3 4 5
 ∞
0
y[0] = x[k]h[0 − k]
k=−∞

x[k] h[k]
∗
k k
−2−1 0 1 2 3 4 5 −2−1 0 1 2 3 4 5
 ∞
0
y[0] = x[k]h[0 − k]
k=−∞

x[k] aynala h[k]

∗
k k
−2−1 0 1 2 3 4 5 −2−1 0 1 2 3 4 5
h[−k]

k
−2−1 0 1 2 3 4 5
 ∞
0
y[0] = x[k]h[0 − k]
k=−∞

x[k] kaydır h[k]

∗
k k
−2−1 0 1 2 3 4 5 −2−1 0 1 2 3 4 5
h[0 − k]

k
−2−1 0 1 2 3 4 5
 ∞
0
y[0] = x[k]h[0 − k]
k=−∞

x[k] çarp h[k]

∗
k k
−2−1 0 1 2 3 4 5 −2−1 0 1 2 3 4 5
h[0 − k] h[0 − k]

k k
−2−1 0 1 2 3 4 5 −2−1 0 1 2 3 4 5
 ∞
0
y[0] = x[k]h[0 − k]
k=−∞

x[k] çarp h[k]

∗
k k
−2−1 0 1 2 3 4 5
h[0 − k] h[0 − k]

k k
−2−1 0 1 2 3 4 5
x[k]h[0 − k]

k
−2−1 0 1 2 3 4 5
 ∞
0
y[0] = x[k]h[0 − k]
k=−∞

x[k] topla h[k]

∗
k k
h[0 − k] h[0 − k]

k k
−2−1 0 1 2 3 4 5
x[k]h[0 − k]
∞
X
k
k=−∞−2−1 0 1 2 3 4 5
 ∞
0
y[0] = x[k]h[0 − k]
k=−∞

x[k] h[k]
∗
k k
h[0 − k] h[0 − k]

k k
−2−1 0 1 2 3 4 5
x[k]h[0 − k]
∞
X
k =1
k=−∞−2−1 0 1 2 3 4 5
 ∞
0
y[1] = x[k]h[1 − k]
k=−∞

x[k] h[k]
∗
k k
h[1 − k] h[1 − k]

k k
−2−1 0 1 2 3 4 5
x[k]h[1 − k]
∞
X
k =2
k=−∞−2−1 0 1 2 3 4 5
 ∞
0
y[2] = x[k]h[2 − k]
k=−∞

x[k] h[k]
∗
k k
h[2 − k] h[2 − k]

k k
−2−1 0 1 2 3 4 5
x[k]h[2 − k]
∞
X
k =3
k=−∞−2−1 0 1 2 3 4 5
 ∞
0
y[3] = x[k]h[3 − k]
k=−∞

x[k] h[k]
∗
k k
h[3 − k] h[3 − k]

k k
−2−1 0 1 2 3 4 5
x[k]h[3 − k]
∞
X
k =2
k=−∞−2−1 0 1 2 3 4 5
 ∞
0
y[4] = x[k]h[4 − k]
k=−∞

x[k] h[k]
∗
k k
h[4 − k] h[4 − k]

k k
−2−1 0 1 2 3 4 5
x[k]h[4 − k]
∞
X
k =1
k=−∞−2−1 0 1 2 3 4 5
 ∞
0
y[5] = x[k]h[5 − k]
k=−∞

x[k] h[k]
∗
k k
h[5 − k] h[5 − k]

k k
−2−1 0 1 2 3 4 5
x[k]h[5 − k]
∞
X
k =0
k=−∞−2−1 0 1 2 3 4 5
Örnek

1 1
∗
Yukarıdaki konvolüsyonun çözümü aşağıdakilerden hangisidir?

1 1
1. 2.

1 1
3. 4.

5. Hiçbiri
 1 1
∗
Matematiksel ifade:
∞
� � � �
2 n 2 n 0 2 k 2 n−k
u[n] ∗ u[n] = u[k] × u[n − k]
3 3 3 3
k=−∞
n
0 2 k 2 n−k
= ×
3 3
k=0
n n
0 2 n 2 n0
= = 1
3 3
k=0 k=0
n
2
= (n + 1) u[n]
3
4 4 32 80
= 1, , , , , ...
3 3 27 81
 1 1
∗
Yukarıdaki konvolüsyonun çözümü aşağıdakilerden hangisidir? 3

1 1
1. 2.

1 1
3. 4.

5. Hiçbiri
DT Konvolüsyon: Özet
Bir LTI sistem tek bir sinyal ile temsil edilebilir olsun.

x[n] h[n] y[n]

Birim örnek cevabı h[n] bu sistemi tam olarak temsil eder .

Verilen h[n] ile herhangi bir x[n] girişi için y[n] elde edilebilir:

∞
0
y[n] = (x ∗ h)[n] ≡ x[k]h[n − k]
k=−∞
CT Konvolüsyon

CT işaretler için aynı mantık kullanılabilir.

x(t)

t
0
x(t) = lim x(kΔ)p(t − kΔ)Δ
Δ→0
k
burada
p(t)
1
∆

∆
t

Δ → 0, kΔ → τ , Δ → dτ , ve p(t) → δ(t):
∞
x(t) → x(τ )δ(t − τ )dτ
−∞
Süperpozisyonun Yapısı

δ(t) sistem h(t)

δ(t − τ ) sistem h(t − τ )

x(τ )δ(t − τ ) sistem x(τ )h(t − τ )

Z ∞ Z ∞
x(t) = x(τ )δ(t − τ )dτ sistem y(t) = x(τ )h(t − τ )dτ
−∞ −∞
CT Konvolüsyon

CT konvolüsyon ile DT konvolüsyon birbirinin benzeridir.

∞
0
DT: y[n] = (x ∗ h)[n] = x[k]h[n − k]
k=−∞
Z ∞
CT: y(t) = (x ∗ h)(t) = x(τ )h(t − τ )dτ
−∞
Örnek

e−t u(t) e−t u(t)

t
∗ t

Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki konvolüsyon işleminin sonucudur?

1. 2.
t t

3. 4.
t t

5. Hiçbiri
Örnek
Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki konvolüsyon işleminin sonucudur?

e−t u(t) e−t u(t)

t
∗ t
Z ∞
−t −t
e u(t) ∗ e u(t) = e−τ u(τ )e−(t−τ ) u(t − τ )dτ
−∞
Z t Z t
−τ −(t−τ ) −t
= e e dτ = e dτ = te−t u(t)
0 0

t
Örnek

e−t u(t) e−t u(t)

t
∗ t

Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki konvolüsyon işleminin sonucudur? 4

1. 2.
t t

3. 4.
t t

5. Hiçbiri
Konvolüsyon

Konvolüsyon önemli bir hesaplama aracıdır.

Örneğin: LTI sistemlerin karakterizasyonu:

• Birim örnek cevabını h[n] bul
• Herhangi bir girdiye göre sistemin cevabını hesapla:

0
y[n] = (x ∗ h)[n] = x[k]h[n − k]
Konvolüsyon Uygulamaları
Konvolüsyon önemli bir kavramsal işlemdir: Bu yöntem bizlere sistemin davranılı
hakkında yeni bir bakış açısı kazandırır.

Örnek Sistemler: Mikroskoplar ve teleskoplar.

İmpuls Cevabı: Özet

İmpuls cevabı LTI sistemlerin tanımlanması için kullanılır.

Girdi ile impuls cevabının konvolüsyonu sistemin girilen sinyale nasıl tepki vereceğini
verir.

İmpuls cevabı optik sistemler için sıklıkla kullanılır

Bu ders notlarında açık ders kaynağı olarak MIT OpenCourseWare http://ocw.mit.edu kullanılmıştır.