MGA MAKRONG KASANAYAN

Sa pakikipagtalastasan ng tao sa bawat araw ng kanyang buhay, berbal man

o hindi, ang kanyang kakayahan sa pagpapahayag ay laging kasama. sa kanyang
galing sa pagpapahayag nakasalalay ang kalinawan ng mensahe na kanyang
ipinahahayag sa kapwa. Upang maging maayos ang at mabisa ang
pakikipagkomunikasyon ng isang tao, dapat ay paghusayan at paunlarin niya ang
kanyang kasanayang pang-wika. ito ang magsisilbing pundasyon ng kaalaman ng
tao upang mabisa niyang maipahayag ang mensaheng nais niyang ipabatid.

I. Pakikinig

– Ang pakikinig ay proseso ng pagtanggap ng mensahe sa pamamagitan ng

sensoring pakikinig at pag-iisip. Ito rin ay pagtugong mental at pisikal sa mensaheng
nais iparating ng taong nagdadala ng mensahe. Ang pandinig ay nananatiling bukas
at gumagana kahit na tayo ay may ginagawa. 45% ng oras ng tao ay nagagamit sa
pakikinig. Ito ang unang natututunan ng tao.

Kahalagahan: Ito ay mabilis at mabisang paraan ng pagkuha ng impormasyon kung

ikukumpara sa pagbasa. Nagsisilbi itong daan sa mabisang pagkakaunawaan. Sa
pakikinig ay kailangan ng konsentrasyon sa pag-unawa at pagtanda ng mga narinig.

II.Pagsasalita

-Ito ay kakayahan at kasanayan ng isang tao na maipahayag ang kanyang

ideya,pinaniniwalaan at nararamdaman sa pamamagitan ng paggamit ng wikang
nauunawaan ng kanyang kausap. 30% ng oras ng tao ay pagsasalita. Ito ang
ikalawang natututunan ng tao.

Kahalagahan: Naipapabatid sa kausap ang kaisipan at damdamin ng nagsasalita.

Nagsisilbi itong kasangkapan upang magkaunawaan ang mga tao.
Naiimpluwensiyahan at naaanyaya ang nakikinig. Naipapahayag sa madla ang
opinyon at katwirang may kabuluhan na papakinabangan ng bawat isa.

Mga Pangangailangan Sa Mabisang Pagsasalita

 Kaalaman
 Kasanayan
 Tiwala sa sarili
Kasangkapan:

 Tinig
 BIgkas
 Tindig
 Kumpas
  Kilos
Limang Kasanayan Sa Pagsasalita

 Pakikipag-usap
  pakikipanayam
  pagkatang talakayan
  pagtatalumpati
 pakikipagdebate

III.Pagbasa

Kahulugan At Kahalagahan

– Ang pagbasa ay interpretasyon ng mga nakalimbag na simbolo. Pagbibigay ito ng

kahulugan sa mga sagisag/simbolo sa iyong kaisipan. Ito ay pagtanggap ng
mensahe sa pamamagitan ng pagtugon ng damdamin at kaisipan sa mga simbolo
(titik) na nakalimbag sa pahina. Ito ay susi sa malawak na karunungan. 16% ng oras
ng tao ay sa pagbasa. Ito ang ikatlong natutunan ng tao.

–William S. Gray, “Ang Ama ng Pagbasa”

Hakbang ayon kay Gray:

 Pagbasa sa akda
 Pagunawa sa binasa
 Reaksyon
 Asimilasyon

Uri ng Pagbasa

 Iskaning
 Iskiming
 Prebyuwing
 Re-reading
 Kritikal
 Analitikal
 Pagtatala
 Kaswal
IV. Pagsulat

– Isang paraan ng pagpapahayag ng kaisipan ng tao sa pamamagitan ng mga

simbolo (titik). 6% ng oras ng tao ay sa pagsulat. ito ang pinakahuling natututunan
ng tao.

Kahalagahan: Makaaangat tayo sa iba. Makakasagot sa mga katanungang

nakalimbag

Proseso ng pagsulat

 Pre-writing
 Organizing
 Pagsulat ng Draft
 Pagrerebisa
 Editing
 Pagsulat ng pinal na draft
Mga bahagi ng pagsulat

 Panimula
 Katawan
 Konklusyon
 Rekomendasyon
WIKA: KAHALAGAHAN

Mula sa mga tinuran ng nabanggit na mga dalubhasa tungkol sa wika,

mapatototohanan na sadyang mahalaga ang wika at kakabit na ito ng pakikipag-
ugnayan ng tao sa kaniyang kapuwa tao at ng bawat bansa sa daigdig.
Isa sa mga pangunahing gamit o kahalagahan ng wika ang pagiging instrumento
nito sa komunikasyon. Mahihirapang magtagumpay ang komunikasyon kapag
walang wikang ginagamit. Kailangan naman ang komunikasyon hindi lamang sa
pagpapalitan ng mensahe kundi sa pagkatuto at sa pagkalat ng karunungan at
kaalaman sa mundo.
Mahalaga ang wika sa pagpapanatili, pagpapayabong, at pagpapalaganap ng
kultura ng bawat grupo ng tao. Nagkakahiraman ng kultura ang mga bansa sa tulong
ng wika. Kung walang wika, walang magagamit na pantawag sa tradisyon at
kalinangan, paniniwala, pamahiin, at sa iba pang bagay na kaugnay ng pamumuhay
at paraan ng pamumuhay ng mga tao. Naipakikilala ang kultura dahil sa wika.
Yumayaman naman ang wika dahil sa kultura. Isang magandang halimbawa nito
ang mga payyo (tinatawag ding payao o payaw), ang hagdan-hagdang taniman ng
palay ng mga lgorot.

Kapag may sariling wikang ginagamit ang isang bansa, nangangahulugang ito ay
malaya at may soberanya. Hindi tunay na malaya ang isang. bansa kung hindi nag-
aangkin ng sariling wikang lilinang sa pambansang paggalang at pagkilala sa sarili.
Malaki ang papel na ginagampanan ng wika bilang tagapagpanatili ng pambansang
kamulatan at pagkakakilanlan. Wika ang tagapagbandila ng pagkakakilanlan ng
isang bansa at ng mga mamamayan nito.
Wika ang nagsisilbing tagapag-ingat at tagapagpalaganap ng mga karunungan at
kaalaman. Bawat bansa ay may kani-kaniyang yaman ng mga karunungan at
kaalaman. Ang mga nakaimbak na karunungan at kaalaman sa isip at dila ng
sinaunang mamamayan ay nagagawang magpasalin-salin sa mga sumunod na
henerasyon dahil sa wika. Nagkakaroon din ng hiraman ng mga karunungan at
kaalamang nakasulat at nakalimbag dahil naisasalin sa sariling wika ng isang bansa
ang karunungan at kaalamang nahiram at nakapasok sa kanila mula sa ibang
bansa. Halimbawa, lumaganap ang Bibliya nang maisalin sa iba’t ibang wika. Naging
mahalagang instrumento ang wika para maunawaan ng daigdig ang nilalaman ng
Bibliya at maipakalat ang Kristiyanismo sa mundo. Ang nobelang Noli Me Tangere at
El Filibusterismo ni Dr. Jose P. Rizal ay naisalin sa iba’t ibang wika ng daigdig,
gayundin ang mga akda ni F. Sionil Jose, isang Pilipinong nagsusulat sa wikang
Ingles, at ang awit na “Anak” ni Freddie Aguilar. 

Mahalaga ang wika bilang lingua franca o bilang tulay para magkausap at

magkaun-awaan ang iba’t ibang grupo ng taong may kani-kaniyang wikang
ginagamit. Mas nagka-kaunawaan ang mga tao sa isang bansa at nakabubuo ng
ugnayan ang bawat bansa sa daigdig sapagkat may wikang nagsisilbing tulay ng
komunikasyon ng bawat isa. 
Hindi matatawaran ang kahalagahan ng wika sa pakikipagtalastasan at pakikipag-
ugnayan tungo sa pagkakaunawaan at pagkakaisa. Walang saysay ang
sangkatauhan kung wala ang wika sapagkat walang hiraman kultura at/o paraan ng
pamumuhay, walang mangyayaring kalakalan, walang pagbabahagi ng mga tuklas
at imbensiyon, walang palitan ng talino at kaalarnan, walang diplomatikong
pagkakasundo ang bawat pamahalaan, at walang pagtutulungan sa paglinang ng
siyensiya at teknolohiya. Ang kawalan ng wika ay magdudulot ng pagkabigo ng
sangkatauhan. Sa kabilang banda naman, ang pagkakaroon ng wika ay nagreresulta
sa isang maunlad at masiglang sangkatauhang bukas sa pakiki-pagkasunduan sa
isa’t isa.

KATANGIAN NG WIKA
1. Ang wika ay masistemang balangkas
Ang ibig sabihin ng katangiang ito ay isinaayos ang mga tunog sa sistematikong
paraan para makabuo ng makahulugang bahagi tulad ng salita, parirala,
pangungusap at panayam.

2. Ang wika ay sinasalitang tunog

Ito ay sinasalita na galing sa magkasunud-sunod na tunog na humuhugis sa paraan
ng mga iba’t ibang kasangkapan sa pagsasalita na tinatawag na mga bahagi ng
pagsasalita o speech organs

3. Ang wika ay arbitraryon simbolo ng mga tunog

Sa katangiang ito, ang mga salita ay tumututok sa mga salitang simbolo.
Napapaloob sa katawagang ito ang dualismo na isang pananagaisag at isang
kahulugan

4. Ang wika ay komunikasyon

Muli, ito ay kasangkapan ng komunikasyon ng dalawa o higit pang nag-uusap na
mga tao. Sa ganitong paraan, maipapahayag ang mga damdamin, kaisipan,
pangarap, imahinasyon, layunin, at pangangailangan ng tao.

5. Ang wika ay pantao

Ang wika ay isang eksklusibong pag-aari ng mga tao nga sila mismong lumikha at
sila rin ang gumagamit. Dala-dala ng mga tao nito bilang kasangkapan ng
pakikipagtalastasan

6. Ang wika ay kaugnay ng kultura

Taglay nito ang kultura ng lipunang pinagmumulan nito. Ang sining, panitikan,
karunungan, kaugalian, kinagawain at paniniwala ng mamamayan ang bumubuo ng
kultura.

7. Ang wika ay ginagamit

Kailangan itong gamitin na instrumento sa komunikasyon. Unti-unting mawawala ito
kapag hindi ginagamit.

8. Ang wika ay natatangi

May kaibahan ang bawat wika sa ibang wika. Walng dalawang wika na magkatulad.
Ang bawat wika ay may sariling sistema ng palatunugan, palabuuan, at
palaugnayan; at may sariling set ng mga bahagi.

9. Ang wika ay dinamiko

Ito ay buhay at patuloy sa pagbabago nang dahil sa patuloy rin na nagbabago ang
pamumuhay ng tao at iniangkop ang wika sa mabilis na tkbo ng buhay na dulot ng
agham at teknolohiya.

10. Ang wika ay malikhain

Ang anumang wika ay may abilidad na makabuo ng walang katapusang dami ng
pangungusap.

LEKSIKAN AT SINTAKSIS
 MGA URI NG MORPEMA

Morpemang Malaya
Ito ay mga yunit ng salita na ibinubuo ng pangngalan, pang-uri, pandiwa, at pang-
abay. Ito ay itinatawag rin na salitang ugat.
Mga Halimbawa
 bigay – Bigay ni Andres ang bagong kotse ni Miguel.
 dasal – Mga dasal ng publiko ang tanging hinihingi ng pamilya.
 bili – Bili ni Joselito ang mga pagkaing dala-dala nila
papuntang bukid.

Morpemang Di-malaya
Ito ay tumutukoy sa mga panlapi na ikinakabit sa salitang-ugat upang magsaad ng
antas. Ito ay maaring unlapi, gitlapi, o hulapi.
Mga Halimbawa:
Unlapi – ma, nag
Gitlapi – um, in
Hulapi – in, ay, an
 Morpemang Di-malaya at Salitang-ugat
Ito ay ang tambalan ng salitang-ugat at ng panlapi. Narito ang ilang mga

Halimbawa:

 binigay
 umulan
 kinumpuni
 lutuin
 alisin

MGA KATEGORYA NG GRAMATIKA

Ang kategorya ng gramatika ay isang klase ng mga yunit (tulad ng

pangngalan at pandiwa) o mga tampok (tulad ng bilang at kaso) na
nagbabahagi ng isang karaniwang hanay ng mga katangian.

Ang mga ito ang mga bloke ng wika, pinapayagan kaming makipag-usap
sa bawat isa. Walang mahirap at mabilis na mga patakaran para sa kung
ano ang tumutukoy sa mga nakabahaging katangian na ito, gayunpaman,
na ginagawang mahirap para sa mga linguist na sumang-ayon sa tiyak na
kung ano ang at hindi isang kategorya ng gramatika.

Tulad ng inilagay ng lingguwista at may akda na si R.L Trask, ang term na

kategorya sa linggwistika

"ay iba-iba kaya't walang pangkalahatang kahulugan na posible; sa

pagsasagawa, ang kategorya ay anumang klase ng mga kaugnay na
gramatikal na bagay na nais isaalang-alang ng isang tao."
Sinabi nito, mayroong ilang mga diskarte na maaari mong gamitin upang
i-grupo ang mga salita sa mga kategorya batay sa kung paano ito
gumana sa wikang Ingles. (Mag-isip ng mga bahagi ng pagsasalita.)

Pagkilala sa Mga Grupo ng Grammar

Isa sa pinakasimpleng paraan upang lumikha ng mga kategorya ng

gramatika ay sa pamamagitan ng pagpapangkat ng mga salita nang
magkasama batay sa kanilang klase. Ang mga klase ay mga set ng salita
na nagpapakita ng parehong pormal na mga katangian, tulad ng inflection
o tense ng pandiwa.

Maglagay ng ibang paraan, ang mga kategorya ng gramatika ay maaaring

tukuyin bilang mga hanay ng mga salita na may magkatulad na
kahulugan (tinatawag na semantika.)

Mayroong dalawang pamilya ng mga klase:

 leksikal
 nagagamit

Kasama sa klase ng leksikal ang:

 pangngalan
 pandiwa
 pang-uri
 pang-abay

Kasama sa functional class ang:

 tagatukoy
 mga maliit na butil
 pang-ukol
 mga modal
 mga kwalipikado
 mga salitang tanong
 pang-ugnay
 iba pang mga salita na nagsasaad ng mga relasyon sa posisyon o
spatial

Gamit ang kahulugan na ito, maaari kang lumikha ng mga kategorya ng

gramatika tulad nito:

 Pandiwa- ipahiwatig ang mga aksyon (pumunta, sirain, bumili,

kumain, atbp.)
 Pangngalan- ipahiwatig ang mga nilalang (kotse, pusa, burol,
John, atbp.)
 Pang-uri- ipahiwatig ang mga estado (may sakit, masaya,
mayaman, atbp.)
 Pang-abay- ipahiwatig ang paraan (masama, mabagal, masakit,
mapang-uyam, atbp.)
  Pang-ukol- ipahiwatig ang lokasyon (sa ilalim, higit, sa labas,
sa, sa, atbp.)

Ang mga pangkat ng gramatika ay maaaring higit na hatiin, nakasalalay

sa pagtukoy ng mga katangian ng isang salita. Ang mga pangngalan,
halimbawa, ay maaaring karagdagang nahahati sa bilang, kasarian, kaso,
at bilang ng bilang. Ang mga pandiwa ay maaaring nahahati sa
pamamagitan ng panahunan, aspeto, o boses.

Ang isang salita ay maaaring maiuri sa higit sa isang kategorya ng

gramatika. Halimbawa, ang isang salita ay maaaring parehong
maramihan at pambabae.

Mga Tip sa Grammar

Maliban kung ikaw ay isang dalubwika, marahil ay hindi ka gugugol ng

maraming oras sa pag-iisip tungkol sa kung paano maiuri ang mga salita
batay sa kung paano ito gumana sa wikang Ingles. Ngunit ang sinuman
ay maaaring makilala ang mga pangunahing bahagi ng pagsasalita.

Mag-ingat, bagaman. Ang ilang mga salita ay may maraming mga pag-
andar, tulad ng "relo," na maaaring gumana bilang kapwa isang pandiwa
("Magbantay doon!") At isang pangngalan ("Nasira ang relo ko.")

Ang ibang mga salita, tulad ng gerunds, ay maaaring lilitaw na isang

bahagi ng pagsasalita (isang pandiwa) at iba pa ang paggana (bilang
isang pangngalan.) ("Ang pagbili ng bahay ay mahirap sa ekonomiya na
ito.") Sa mga kasong ito, kakailanganin mo upang bigyang pansin ang
konteksto kung saan ginagamit ang mga nasabing salita sa pagsulat o
pagsasalita.
D. MGA BAHAGI NG PANGUNGUSAP
E. PARIRALA AT SUGNAY