Fiil (Eylem) Haber (Bildirme) Kipleri

İş, oluş veya durum bildiren sözcüklerdir. Zaman anlamı taşıyan kiplerdir. Bu kiplerle
çekimlenen eylemlerin gerçekleşme zamanı
Örnek:
bellidir.
 Kuşlar uçuyor.
Geniş Zaman (-r)
 Haftaya, Samsun’a gideceğiz.
Fiilin herhangi bir zamanda yapılabildiğini gösterir.
Eğer bir kelimenin sonuna –ma ,-me olumsuzluk
ekini ya da –mak ,-mek mastar ekini Tekil Çoğul
getirebiliyorsak o kelime fiil demektir.
Getiremiyorsak o kelime isim soylu bir kelimedir.
giderim gideriz
Eylemler yalın haldeyken mastar ekini (-mek, -
mak) alır: koş-mak, gül-mek, ara-mak, uyu-mak gidersin gidersiniz

Eylem Kipleri
gider giderler
Kip: Eylemlerin bir işi, durumu veya oluşu ortaya
koyuş biçimleridir.
Şimdiki Zaman (-yor)
Haber (Bildirme) Kipleri
Eylemin söylendiği anda yapılmakta olduğunu
1) Geniş Zaman (-r) bildirir. Eylemin yapılışı ile anlatım aynı anda
gerçekleşmektedir.
2) Şimdiki Zaman (-yor)
Tekil Çoğul

3) Gelecek Zaman (-ecek, -acak)

gidiyorum gidiyoruz

4) Di’li Geçmiş (-di, -dı, -du, -dü, -ti, -tı, -

gidiyorsun gidiyorsunuz
Zaman tu, tü)

gidiyor gidiyorlar
5) Miş’li Geçmiş
(-miş, -mış, -muş, -müş)
Zaman

Uyarı!
Dilek (Tasarlama) Kipleri “-makta, -mekte” ve “-mada, -mede”
ekleri de cümleye şimdiki zaman anlamı
1) İstek Kipi (-e, -a) katar.

2) Dilek-Koşul Kipi (-se, -sa) - Yağmur yağmakta.

- Rüzgar esmede.
3) Gereklilik Kipi (-meli, -malı)

4) Emir Kipi (-)

1
Gelecek Zaman (-ecek, -acak)
Eylemin gelecek zamanda yapılacağını bildirir. Uyarı!
Anlatım önce, eylem sonra gerçekleşir.  Cümleye sonradan farkına varma
anlamı katabilir:
Tekil Çoğul
- Dün çok yorulmuşum.
gideceğim gideceğiz
- Kanepede uyuyakalmışız.

gideceksin gideceksiniz  Bir durumu tespit etme anlamı da

katar:
gidecek gidecekler
- Yine gözlerin kanlanmış.
- Saçın çok uzamış.
Di’li Geçmiş Zaman (Görülen / Bilinen Geçmiş
Zaman)
(-di, -dı, -du, -dü, -ti, -tı, -tu, tü) Dilek (Tasarlama) Kipleri
Fiilin söylenme anından önce yapıldığını bildirir.
Zaman anlamı taşımayan fiillerdir. Bu kiplerle
Anlatan kişinin, eylemin yapılışını gördüğünü ya da
çekimlenen fiiller, bir tasarı halinde olduğundan
bildiğini ifade eder.
zaman kavramı taşımaz.
Tekil Çoğul İstek Kipi (-e, -a)
Cümleye istek, dilek, temenni anlamı katar.
gittim gittik
Tekil Çoğul
gittin gittiniz
gideyim gidelim
gitti gittiler
gidesin gidesiniz

gide gideler
Miş’li Geçmiş Zaman (Öğrenilen / Duyulan
Geçmiş Zaman)
(-miş, -mış, -muş, -müş)
Eylemin söylenme anından önce yapıldığını Örnek Soru (1986 -ÖYS):
bildirir. Anlatan kişinin, eylemin yapılışını
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, eylem istek
başkasından duyduğunu, öğrendiğini ifade eder.
kipindedir?
Tekil Çoğul A) Yarın öğleden sonra bize gelsin.
B) Bu güzel havada biraz yürümeliyim.
gitmişim gitmişiz C) Bugün İngilizce çalışalım.
D) Ödevlerinizi zamanında yapınız.
gitmişsin gitmişsiniz E) Yarın sabah erken kalk.

Açıklama: A, D ve E seçeneklerindeki “gelsin”,

gitmiş gitmişler “yapınız”, “kalk” eylemleri emir kipiyle çekimlen-
miştir. B seçeneğindeki “yürümeliyim” eylemi

2
gereklilik kipiyle çekimlenmiştir. C seçeneğindeki Açıklama: A seçeneğindeki “bakmalıyım” eyle•. mi
“çalışalım” eylemi ise istek kipiyle çekimlenmiştir. gereklilik kipiyle çekimlenmiştir. B seçeneğini deki
Cevap C seçeneğidir. “örter” eylemi geniş zaman kipiyle, C seçe-
neğindeki “duruyor” eylemi şimdiki zaman kipiyle,
Dilek-Koşul Kipi (-se, -sa)
D ve E seçeneklerindeki “dikmişim” ve “dizdim”
Cümleye genellikle şart anlamı katar.
eylemleri geçmiş zaman kipiyle çekimlenmiştir.
Cevap A seçeneğidir.
Tekil Çoğul
Emir Kipi (-)
gitsem gitsek Eylemin yapılması gerektiğini buyruk şeklinde
bildirir.
gitsen gitseniz
Tekil Çoğul

gitse gitseler
— —

git gidin, gidiniz

Gereklilik Kipi (-meli, -malı)
Eylemin yapılmasının gerekli, zorunlu olduğunu
gitsin gitsinler
ifade eder.

Tekil Çoğul
Uyarı!
gitmeliyim gitmeliyiz
Haber (bildirme) kiplerinde zaman ve kesinlik var-
dır. Dilek (tasarlama) kiplerinde ise zaman ve ke-
gitmelisin gitmelisiniz sinlik yoktur. Tasarı ve niyet vardır.
Cümlede zaman ve kesinlik bildiren sözcüklerin
gitmeli gitmeliler olup olmaması eylemi etkilemez.

Yağmur yağıyor. (haber kipi)

Yağmur yağsa. (dilek kipi)
Örnek Soru (1992 -ÖSS): Dün sinemaya gittik. (haber kipi)
Bugün sinemaya gitmeliyim. (dilek kipi)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yüklem ge-
reklilik kipindedir? Çekimli Eylem
A) Çınar yeşili sundurmamda Eylemlerin, kip ve kişi eki alarak kullanılmasıdır.
Bakmalıyım ayçiçeği tarlasına
B) Akçakavaklar ıslanırken Örnek:
Örter bizi güz ananın yaprakları
EYLEM KÖK / GÖVDE + KİP + KİŞİ EKİ
C) İşte duruyor bir çocuk
Mürdüm eriği gözleriyle gel – di – m (geçmiş zaman + 1. tekil kişi)
D) Bir yüce dağdan bir yüce dağa gel – di (geçmiş zaman + 3. tekil kişi)
Dikmişim ışıklı direklerimi gel (emir kipi + 2. tekil kişi)
E) Kırmızı alıç boncuğunu
Alıp dizdim sevginin ipliğine

3
Eylemlerde Olumsuzluk Aşağıdakilerden hangisinde, yukarıda sözü edilen
fiillerin tümü örneklendirilmektedir?
Eylemlerde olumsuzluk, eylem kök ya da
gövdelerine olumsuzluk eki (-ma, -me) getirilerek A) delmek, dizmek, ezmek
yapılır. B) solmak, susmak, acıkmak
C) ağlamak, oturmak, büyümek
Örnek: D) yolmak, kırmak, saçmak
EYLEM KÖKÜ / GÖVDESİ + (-ma, -me) + KİP EKİ + E) atmak, kalkmak, sararmak
KİŞİ EKİ Açıklama: E seçeneğinde bulunan “atmak” eylemi,
gelmiyorum (gel-me-yor-um) gerçekleştirilebilmesi için nesne gerektirdiğinden
gelmeyeceğim (ge/-me-y-ecek-im) “kılış” eylemidir. Aynı seçenekteki “kalkmak”
eylemi, başka bir nesneyi etkilemeyen bir hareketi
Eylemler anlam bakımından üçe ayrılır:
karşıladığından “durum” eylemi; “sararmak”
1) İş (Kılış) Eylemleri eylemi ise herhangi bir hareket bildirmeyip
öznenin yapısındaki değişmeyi karşıladığından
Yapılan işten etkilenen bir nesnenin bulunduğu “oluş” eylemidir. Cevap E seçeneğidir.
eylemlerdir.

Örnek:
Eylemde Anlam (Zaman) Kayması
Bir eylem kipinin kendi anlamı dışında, başka bir
Adam parayı şoföre uzattı.
kip yerine kullanılmasıdır.
Çocuklar, oynarken camı kırdı.
Örnekler:
2) Durum Eylemleri
 Yarın okullar açılıyor. (açılacak)
Yapılan işten etkilenen bir nesnenin bulunmadığı
(şimdiki zaman gelecek zaman yerine kullanılmış)
eylemlerdir.
 Akşamları sahile iniyorum. (inerim)
Örnek: (şimdiki zaman geniş zaman yerine kullanılmış)
 Okulu geçen yıl bitiriyor. (bitirmiş)
Babam, çok yorgun, kanepede uzanıyor.
(şimdiki zaman geçmiş zaman yerine kullanılmış)
Çocuk mışıl mışıl uyuyor.
 Şair bir eylül akşamı ölür. (ölmüş)
3) Oluş Eylemleri (geniş zaman geçmiş zaman yerine kullanılmış)
 Yarın okulda buluşuruz. (buluşacağız)
Zamanla meydana gelen değişmeyi gösteren (geniş zaman gelecek zaman yerine kullanılmış)
eylemlerdir. Bu eylemlerde, eylem genellikle  Çocuk çok susamış olacak. (olmalı)
kendiliğinden gerçekleşir. (gelecek zaman gereklilik kipi yerine kullanılmış)
Örnek:  Çocuklar, birazcık susalım. (susun)
(istek kipi emir kipi yerine)
Çocuğun saçı uzamış.
Yapraklar eylülde sararır. Örnek Soru (1985 -ÖSS):

Örnek Soru (1983-ÖYS): Aşağıdakilerden hangisinde, yapılmakta olan bir

“Anlattıkları şeylerin niteliğine göre fiiller;
kılış fiilleri (almak, taşımak, kazmak … gibi),
durum fiilleri (yatmak, susmak, durmak … gibi),
oluş fiilleri (doymak, uzamak, kararmak … gibi)
diye adlandırılır.”
iş bildirilmektedir?
A) Yarın erkenden yola çıkıyoruz.
B) Küçük halam öbür gün bize geliyor.
C) Verdiğin kitabı büyük bir zevkle okuyorum.
D) Savaşta ölen dayımın adını, bana koyuyorlar.
E) Çarşamba günü ölüyor, perşembe günü de
gömüyorlar.

4
Açıklama: A ve B seçeneklerindeki şimdiki zaman
kipi (-yor) gelecekte yapılacak eylemleri
karşılamaktadır. D ve E seçeneklerindeki şimdiki
zaman kipi de geçmişte yapılan eylemleri kar-
şılamıştır. C seçeneğinde kullanılan “-yor” eki ise
yapılmakta olan bir işi bildirmektedir. Cevap C
seçeneğidir.
Basit Çekimli Eylem
Sadece bir kip eki alan eylemdir.
Örnek:
Eylem + KİP EKİ + Kişi eki
gel – di – ler (di’li geçmiş zaman)
git – meli – yim (gereklilik kipi)
2) Rivayet Birleşik Çekimi (i -miş)
Basit çekimli eylemlere “miş’li geçmiş zaman” kipi
eki getirilerek yapılır.
Örnekler:
Çocuk uyuyormuş.
uyu – yor + i – miş (şimdiki zamanın rivayeti)
uyurmuş (geniş zamanın rivayeti)
uyuyacakmış (gelecek zamanın rivayeti)
uyumuşmuş (miş’li geçmiş zamanın rivayeti)
uyuyaymış (istek kipinin rivayeti)
uyusaymış (şart kipinin rivayeti)
uyumalıymış (gereklilik kipinin rivayeti)
3) Şart Birleşik Çekimi

Birleşik Çekimli (Zamanlı) Eylem
İki tane kip eki alan eylemdir.
Örnek:
Eylem + KİP EKİ + ekeylem + KİP EKİ (-di -miş -se)
+ kişi eki
tanı – yor + i – di – m
(şimdiki zaman + di’li geçmiş zaman)
Birleşik çekimli eylemler ikinci kipine göre üçe
ayrılır:
Basit çekimli eylemlere “dilek-koşul” kipi eki getiri-
lerek yapılır.
Örnekler:
Çocuk uyuyorsa gelmeyin.
uyu – yor + i – se (şimdiki zamanın şartı)
uyursa (geniş zamanın şartı)
uyuyacaksa (gelecek zamanın şartı)
uyumuşsa (miş’li geçmiş zamanın şartı)
uyuduysa (di’li geçmiş zamanın şartı)

1) Hikaye Birleşik Çekimi (i -di)

Uyarı!
Basit çekimli eylemlere “di’li geçmiş zaman” kipi
eki getirilerek yapılır. Dilek kiplerinin şart birleşik çekimi
yoktur. Emir kipinin hiçbir birleşik
Örnekler: çekimi yoktur.
Çocuk uyuyordu.
uyu – yor + i – di (şimdiki zamanın hikayesi)

uyurdu (geniş zamanın hikayesi)

uyuyacaktı (gelecek zamanın hikayesi)
uyumuştu (miş’li geçmiş zamanın hikayesi)
uyuduydu (di’li geçmiş zamanın hikayesi)
uyuyaydı (istek kipinin hikayesi)
uyusaydı (şart kipinin hikayesi)
uyumalıydı (gereklilik kipinin hikayesi)