Professional Documents
Culture Documents
Talasli Imalat Ve Makinalari
Talasli Imalat Ve Makinalari
TESVİYECİLİK
Metaller üzerinde aletler (eğe, matkap ucu, kılavuz, rayba vb.) ve makineler
(torna, freze, vargel, taşlama vb.) yardımıyla talaş kaldırarak onları istenilen şekil
ve ölçülere getirmeye tesviyecilik denir.
Tesviyecilikte, alet, makine ve takımların kullanılması teknolojik kurallara
uygun çalışmayı gerektirir. Tesviyeci, torna, freze, matkap, taşlama, vargel, planya
gibi tezgahlarda iyi çalışabilmeli, eğe, rayba, pafta-kılavuz, raspa vb. temel el
aletlerini ustalıkla kullanabilmelidir.
Tesviyeci çok iyi teknik resim bilgisine sahip olmalı, iş parçasına imalat
resmindeki ölçü ve toleranslar dahilinde işleyebilmeli, yapabilmelidir.Aynı
zamanda teknik resime dayalı iş yapmayı alışkanlık haline getirmelidir. Tesviyeci
çalıştığı atölyede bulunan tezgahları tanımalı, gerektiğinde onarımlarını
yapabilmelidir.
Üzerine mengeneler bağlanan sağlam yapılı ağır bir masadır. Üst kısmı 6-8 cm
kalınlığında gürgen, meşe, v.b. sert ağaçtan tabla şeklinde yapılmıştır. Tesviyeci
tezgahının ayakları ağaçtan veya fonttan yapılır. çalışırken tezgahın yerinden
oynamaması için önlem alınmalıdır. Tezgah yükseklikleri 80-85 cm civarındadır.
Tezgahlar atölyenin durumuna göre ya yan duvar boylarına, pencere önlerine ya da
arka arkaya bağlanarak atölyenin ortasına gruplar halinde yerleştirilir.
İki mengene bağlamak üzere yapılmış bir tesviyeci tezgahının boyu yaklaşık
olarak 2,5 m eni ise 70 cm’ dir. Her tezgahın iki ayağı arasına raf, çekmece veya
dolap konur.
Tesviyeci Tezgahları:
EĞELEME
Eğeleme işlemi bir parçaya şekil vermek için yapılan yontma işlemidir.
Parçalara uygulanacak eğeleme işlemleri ile, kaba işlenmiş, ince işlenmiş, çok ince
işlenmiş v.b. yüzeyler elde edilebilir. Bunu sağlamak için kaba, ince veya çok ince
bir eğe seçmek gerekir.
Eğe Çeşitleri :
Sivri uçlu yassı eğe : Kesiti dikdörtgen biçiminde olup hafif bir koniklikle uca
doğru daralır ve incelir.
Küt uçlu yassı eğe : Bu eğenin kenarları paralel ve yüzeyleri hafif dışbükeydir.
Kalem izlerini yok etmek ve yüzeyleri ölçüsüne çok yakın getirmek için gayet iyi
bir eğedir.
Yarım yuvarlak eğe : Çok kullanılan eğelerden biridir. Her boyda ve her diş
yapısında olanları vardır.
Hızar eğesi : Tesviye atölyelerinde kullanılan eğelerin hemen hepsi çift sıra
dişlidir. Hızar eğeleri ise, yassı eğe biçiminde tek sıra dişli olup en çok
kullanılanlarının boyları 10 veya 12 parmaktır. Bu eğe ile torna işlerinde daha iyi
yüz elde edilir.
RASPALAMA
Raspa ve Çeşitleri :
Düz Raspalar :
Üçgen Raspalar :
RAYBALAMA
Raybalama, deliği hassas bir yüzey kalitesi ile istenilen ölçüye getirmek için
yapılan bir işlemdir. Matkapla delinen delik tam ölçüsünde olmadığı gibi hassas bir
iş için yüzeyi de gerekli düzgünlükte elde edilemez. Hassas ve düzgün bir yüzey
elde edilmek istenirse önce delik , ölçüsünden biraz küçük olarak delinir sonra tam
ölçüsüne getirmek üzere raybalanır.
Rayba Çeşitleri :
El Raybaları :
Genişlemeli Raybalar :
KILAVUZ ÇEKME
Dış merkez : Buna kılavuz ucu da denir ve kılavuzun koni biçimli ucudur.
İmalat amacıyla yapılmış olup, daha ziyade küçük kılavuzların vidalı ucunda
bulunur.
Oluk : Vida veya dişlerin kesici yüzeylerini elde etmek, kesilen talaşların
çıkışını ve yağlamayı sağlamak için açılmış helis veya düz kanallardır.
İç merkez : Punta merkezi de denir. İmalat için kılavuzun alnına açılmış punta
deliğidir.
Kılavuzla vida açmak makine işlerinde çok yapılan bir işlemdir. Kılavuzla
mümkün olan en iyi kalitede diş açmak asıl amaçtır. Bununla birlikte talaşın dışarı
atılması, kesici kenarların yağlanması, hız ve ilerleme arasındaki bağıntının kılavuz
adımına göre tespiti gibi sorunlar kılavuz çekmeyi en zor tesviyecilik işlemlerinden
biri haline getirmiştir.
Böyle olmasına karşın dişi vida çekmede dikkat edilecek en önemli hususlar
kılavuzun tipi, kesme sıvılarının seçilmesi ve nihayet tesviyecinin kendi becerisidir.
Kılavuzlar kolay kesmeli ve dişleri aynı ölçüde vidalar açmalıdır. Kılavuzlar hiçbir
zaman deliğin içine doğru zorlanmamalıdır.
TORNALAMA
Parçaya kesici alet yönünde bir hareket vererek talaş kaldırmaya tornalamak,
bu işlemleri yapan tezgahlara da torna tezgahları denir.
Tornada genellikle eksenel hareketle dış iç kısımlarda silindirik ve konik
yüzeyler işlenir. Ayrıca çeşitli profillerde vida açma, matkapla delik delme, kılavuz
salma, işlemlerinin yanında taşlama, frezeleme, profil tornalama, yay sarma, demir,
çelik, ağaç, plastik alaşımlar ve yumuşak gereçlere istenilen şekil ve biçim verme
işlemleri uygulanabilir.
Endüstrinin gelişmesine paralel olarak ilk ilkel torna tezgahlarından günümüz
teknolojisi hidrolik kumandalı ve nümerik kontrollü takım tezgahlarını
geliştirmiştir.
TORNA ÇEŞİTLERİ
1. Saatçi Tornası
2. Masa Tornası
3. Üniversal Torna Tezgahı
4. Hidrolik Kumandalı Torna Tezgahları
5. Elektronik Kontrollü Torna Tezgahları
6. Özel Torna Tezgahları
1. Saatçi Tornası :
Genellikle dişli çark tertibatları yoktur. Dönen bir ayna ve bir kalemlikten
ibarettir. Oldukça küçük yapılı ve basit bir torna tezgahıdır. Mikro teknoloji
dediğimiz saat parçaları ve benzeri eşyaların yapımında kullanılır.
2. Masa Tornaları :
Küçük yapılı olup, masa üzerine montaj edilir. Küçük kapasiteli ve mikro
teknoloji işlemlerinde elverişli bir tezgahtır. Saatçi tornalarından biraz büyük
yapıdadır. Örneğin, teksir makine parçaları, çeşitli elektronik cihaz parçaları, vida
açma işlemleri için elverişlidir. Masa tornaları hassas olduklarından birçok
tornalama işlemleri için elverişlidir. Çalışma prensipleri açısından diğer tezgahların
aynısıdır.
Torna tezgahlarına bir çok işleri özel bir tertibat ve aygıtla yaptırıldığı zaman
özel tornalar adını alırlar.
a. Rovelver Torna Tezgahı :
Çok sayıdaki özdeş parçaları işlemek için bir imalat tezgahıdır. Üzerindeki
altıgen başlığın adından dolayı rovelver torna tezgahı denmiştir. Torna tezgahının
tedil edilmiş bir şeklidir. Üzerine altıgen bir başlık, gezer punta gövdesini yerine
konmuştur.
d. Hava Tornası :
Bu tornalarda sırt alınması sureti ile freze çakılarında gerekli kesme açısı elde
edilir. Sırt alınmış dişler usulüne göre bilenirse kesici ağızların biçimleri değişmez.
Freze çakılarına eksantrik olarak boşluk açısı vermek için kullanılan modül ve
profil freze çakılarının sırtı bu tornalarda boşaltılarak boşluk açısı verilir.
İyi düşünülmüş önemli bir tertibat yardımı ile kalem, kesme anında parçaya
düzgün olarak ilerler ve geriye hareket eder.kesme esnasındaki ileri hareket, diş
boşluğu sonunda nihayete erer. Bundan sonra yay kuvveti ile kalem ilk konumuna
gelmek üzere geriye itilir.
g. Kam Tornası :
Kam torna tezgahında talaş, torna kalemleri ile kaldırılır. Çeşitli kam profilleri
ve değişik işlemleri sonraya bırakılmadan kam tornalarında işlemek mümkündür.
Üzerine çok sayıda kalem bağlanabilir. Siper ve kopya mastarının eğrileri
tarafından kumanda edilir. Her torna kalemi otomatik olarak tornalama işine göre
parçaya uzaklaşıp yaklaşmak suretiyle hareket eder. Birkaç ara yatak kullanılırsa
kam millerinin eğilmesi önlenmiş olur. Bu tornalarda sadece kam milleri
işlendiğinden fener milinin yapısı basit yapılmış ve hızları sabittir.
h. Üretim Tornası :
Çelik, pirinç, font, hafif madenden yapılmış parçaların seri halinde yapılması
için kullanılan kullanışlı bir tezgahtır. Fener mili dönme sayısı dakikada 3000
dev/dk. dır.
Bu tezgahlar sıra ile veya aynı zamanda birbirine paralel, dik veya eğik siperli
olarak yapılır. Böylece parçayı sökmeden bir bağlamada, çeşitli biçim ve ölçüde
işlenecek yerleri olan parçalar ile, bilhassa karışık biçimli alüminyum parçaların
yapımı mümkün olmaktadır.
1) Gövde
2) Fener mili ve kutusu
3) Hareketli punta
4) Ayna (veya sabit punta)
5) Talaş mili
6) Ana mil
7) Norton kutusu
8) Araba
9)Kalemlik
10) Elektrik Motoru
11) Avadanlıklar
• Aynalar
• Sabit yataklar
• Gezer yataklar
• Pensler
• Mandren
• Katerler
• Fırdöndü
Fener Mili ve Kutusu : Fener mili kutusu, torna tezgahının sol tarafında sabit
bir şekilde montaj edilmiştir. Dişli çark tertibatları ile dönen fener milini taşır.
Fener mili, fener kutusunun uçlarında bulunan iki yatak üzerinde dönen bir mildir.
Fener milinin ön kısmına çeşitli aynaların bağlanmasına imkan verecek şekilde
biçim verilmiş veya bir kısmına üçgen profilli vida çekilmiştir. Fener milinin
salgısız dönmesi, ekseninin gövde kayıtlarına paralel olması ve yataklarının
ayarlanmış olması gerekir. Aksi halde torna tezgahından düzgün bir iş elde
edilemez.
Talaş mili : Üzerinde boydan boya bir kama yuvası açılmış bulunan ve
kızaklar boyunca devam eden uzun bir milden ibarettir. Milin dönmesi kama yuvası
sayesinde, hareketin araba üzerindeki tahrik tertibatına geçmesini sağlar.
Ana Mil : Üzerinde boydan boya vida açılmış bulunan ve talaş milin paralel
uzanan bir mildir.Ana milin vazifesi torna üzerinde vida açmayı sağlamaktır, yani
vida açma sırasında gerekli ilerlemeyi verir.
Elektrik Motoru : Tezgah ilk hareketini elektrik motorundan alır. Daha sonra
diğer işlemler çeşitli mekanizmalar aracılığı ile yaptırılır. Hidrolik sistemle çalışan
torna tezgahlarından dönme hareketi ve hız ayarlamaları hidrolik güç ile
sağlanmaktadır.
Avadanlıklar :
3) İnce talaş kalemi : Bu kalemler kaba talaş kalemlerine çok benzer. Yalnız
uç yuvarlağı daha fazladır.
2) İki punta arasına bağlama : Uzun parçaları boyuna torna etmede iş parçaları
iki punta arasına sıkıştırılır. Fener mili ucuna sabit bir puta bir kovanla geçirilir. İş
parçasına açılan punta delikleriyle iki punta arasına alınır. Fener mili hareketinin iş
parçasına iletilmesi için fırdöndü kullanılır.
4) Malafa ile tornalama : Bütün iş parçaları iki punta arasına torna edilemez.
Bazı parçalar malafa denilen çubuklar üzerine alınarak torna edilirler.Malafalar iki
punta arasında iş bağlamaya yaradıkları gibi aynalar ile puntalar arasına bağlanarak
da kullanılabilir. Çeşitli dişliler, ortası delik parçalar, rondela, kasnak gibi iş
parçaları ortalarındaki deliklerle bu malafalara geçirilerek torna edilir.
Çeşitli tip ve ölçülerde pek çok freze tezgahları varsa da bunların çoğu
birbirine benzer. Sütunlu ve konsollu olanlar çoğunlukla okul ve endüstri
atölyelerinde kullanılır. Sütunlu ve konsollu denmesinin sebebi, fener milinin bir
sütun içine yerleştirilmiş olmasındandır.
Freze tezgahlarını yapılarına göre dört grupta incelemek doğru olur:
1. Sütunlu ve konsollu tip freze tezgahları
• Yatay freze tezgahı
• Düşey freze tezgahı
• Üniversal freze tezgahı
2. İmalat ve gövde tipi freze tezgahları
3. Planya tipi freze tezgahları
4. Özel freze tezgahları
• Kopya freze tezgahları
• Elektronik ve hidrolik kumandalı freze tezgahları
Freze çakılarının takıldığı malaya milli yataya paraleldir. Bunlar tek tek
işlenen parçaların yapımında olduğu kadar, seri imalat için de elverişli tezgahlardır.
Tezgahın tablası el veya otomatik olarak ilerletilir. Tabla aşağı yukarı ve sağa sola
hareket ettirilir. Elektrik motorundan aldığı hareket, hız kutusu vasıtası ile malafa
miline iletilir ve çeşitli devir sayılarında işlemler yapılır. büyük yapılı tezgahlarda
tablanın rahat hareketi için ayrıca bir elektrik motoru daha vardır.
Bu tip freze tezgahı, en ağır cinsten işler için kullanılır. Bu bir dereceye kadar
planya tezgahına benzer. Fakat bunun yatay ve yan sütunları üzerinde bağlanmış
freze tezgahı başlıkları vardır. Büyük veya oldukça uzun iç parçaları üzerine aynı
zamanda birçok işlemleri uygulamak için kullanılır.
Kopya freze tezgahlarında freze çakısı, bir şablon veya mastar kalıbı özel
hazırlanmış bir pimle, hidrolik güç yardımıyla izlemesidir. Kopya tezgahlarında
düzenli ve güçlü ilerleme, sonsuz ayar imkanı ancak hidrolik güçle sağlanabilir.
Endüstride belirli profilde çok sayıdaki iş parçasını özdeş olarak işleyebilmek için
kopya tezgahlarından yararlanılır. Dikiş makinesi, silah ve çeşitli makine parçaları
ile kalıp parçaları ile kalıp yapımında elverişlidir.
e. Yardımcı aygıtlar:
FREZE TAKIMLARI
Frezelerde kullanılan kesici takımlara freze çakısı veya kısaca freze denir.
Freze tezgahlarında kullanılan başlıca freze çakıları şunlardır: Silindirik
frezeler kanal frezeleri, alın frezeleri, açı frezeleri, parmak frezeler, t frezeler,
modül frezeler profil frezeler, testere frezeler.
Diş biçimlerine göre:
1) Sivri dişli freze çakıları
2) Sırtı eksantrik torna edilmiş freze çakıları
3) Takma dişli freze çakıları
Kanal frezeler : Kanal açmak veya mevcut kanalı genişletmek için kullanılır.
Alın frezeleri: Hem çevre hem de bir alın yüzüne diş açılmıştır. Bunlara aynı
anda iş parçasında birbirine dik iki yüzeyi işlemek mümkündür.
Parmak frezeler :Saplı olan silindirik frezelerdir. Kama kanalı, çeşitli kanallar
herhangi bir biçimdeki delikleri işlemek için kullanılırlar.
İş Parçasının Bağlanması
Mengene ile bağlama : Mengene, tablaya mengene gövdesinden geçen uygun
cıvatalara, tabla üzerindeki T kanallarından yararlanılarak bağlanır. Mengene vidası
döndürüldüğü zaman hareketli çene kızak üzerinde sağa ve sola hareket ederek iş
parçasının bağlanıp, sökülmesini sağlar iş parçasının bağlanmasında iş parçası
altında uygun bir altlık konur. İş parçasının altlık üzerine iyi oturmasını sağlamak
için pirinç bir malzemeyle iş parçası üzerine vurulurken iş parçası kuvvetlice sıkılır.
Ayna punta arasına bağlama : Freze tablasının ortasına gelecek şekilde gezer
punta ve divizör yerleştirilir. Divizör ve punta yatay konumda değillerse
ayarlanırlar. Gezer punta ve divizörün punta yükseklikleri kontrol edilir. Divizöre
üç ayaklı üniversal ayna takılır. İş parçası ayna ayakları arasına alınır. Gezer punta
iş parçasının diğer ucuna uygun mesafede tespit edilir.
Takımların Bağlanması
MATKAPLAMA
Kendi ekseni etrafında dönen matkap ucuyla veya başka bir takımla, matkap
tezgahında takımın düşey hareket ettirilmesiyle yapılan talaş kaldırma işlemidir.
1. El Breyizleri
2. Masa tipi sütunlu matkap tezgahları
3. Sütunlu matkap tezgahları
4. Radyal matkap tezgahı
5. Yatay delik delme tezgahı
6. Çok milli matkap tezgahları
7. Hidrolik kumandalı matkap tezgahları
El Breyizleri
Sütunlu matkap tezgahında, sütun ile matkap mili arasındaki mesafe büyük
işler için yeterli olamaz. Ayrıca ağır parçaları eksenli olarak delmek daha güç, hatta
imkansızdır. Bu elverişsizlikler, radyal matkap tezgahları ile giderilmiştir.
Büyük ve ağır parçalar üzerine birden fazla delikler delmek için elverişlidirler.
Radyal matkap tezgahının geniş bir çalışma alnı vardır. Büyük iş kapasitesi ve ayar
kolaylığı bakımından çok daha büyük ölçülü tezgahlarının yerini almıştır.
Bu tezgahlar genel olarak bir sütun etrafında 360° dönebilen ve üzerinde yatay
kayıt bulunan bir kol ve bu kolun yatay kaydı üzerinde ileri geri hareket edebilen
bir matkap durumundadır. Çok çeşitli devir sayılarına sahip oluşu hem büyük hem
de küçük matkaplarla delmeyi mümkün kılar. 300-400 mm. derinliğe kadar delikler
delinebilir.
Bu tezgahlarda kesici alet yatay bir eksen etrafında döner. Kesici aleti taşıyan
fener mili kendi taşıyıcısı içerisinde yatay olarak ilerlemektedir. Fener milinin
düşey hareketleri de mümkündür. Delme işleminden başka frezeleme, tornalama ve
raybalama işleri de yapmak mümkündür.
Yatay delik delme tezgahlarında, diğer tezgahlarda işlenmesi zor, ağır ve
büyük gövdeli parçalar üzerine delikler açmak mümkün olmaktadır.
MATKAP ÇEŞİTLERİ
Dönen ve eksenel bir hareketle iki ağza sahip bir kesiciye iş parçası üzerinde
silindirik boşluklar elde etmek üzere yapılan işleme delme, bu delikleri açan
kesiciye de matkap adı verilir. Teknikte ve imalat atölyesinde en çok kullanılanları
helisel matkaplarıdır. Çeşitleri :
a. Helisel matkaplar
b. Doğrusal oluklu matkaplar
c. Düz (namlu) matkabı
d. Yağ delikli matkaplar
e. Havşa veya yuva matkapları
c. Düz Namlulu Matkaplar : Derin veya uzun delikleri açmak için kullanılır.
Talaşları dışarı çıkarmak için matkap sık sık dışarı çıkarılır. Düz matkaplar kolay
ve çabuk yapılırlar. Uçlarına punta açılarak sap kısmı istenilen şekilde silindirik
olarak işlenir.
d. Yağ Delikli Matkaplar : Büyük çaptaki delik parçalar üzerine seri halde
delikler açmak için matkapların gövdesine boydan boya helisel yağ delikleri
açılarak kesici ağızların yağlanması sağlanır.
e. Havşa veya Yuva Matkabı : Delinmiş deliklerin ağız kısımlarına havşa veya
silindirik yuva açar. Bu matkaplar delik delmez. Punta matkapları da bu gruba
girer.
Delme : Parçadan talaş kaldırarak dairesel delik elde etme işlemine delme
denir. Kullanılan kesici alete matkap denir.
Raybalama : Üzerinde birden çok kesici ağız bulunan bir raybalama aleti ile
deliğin yüzeyini iyileştirme ve hassas yüzey elde etme işlemidir.
Delik büyütme : Yalnız bir kesici ucu bulunan ve ayarlanabilen bir kalemle
deliği büyütme işlemidir.
Matkapların Bakımları
PLANYA TEZGAHLARI
Her iki grup tezgahta da alternatif hareketin yalnız gitme hareketi anında talaş
alınır. Geri gelme hareketi kalemin ilk durumunu temin eder. Bunun içindir ki
planyaların verimi azdır. Bu çare olarak, geri gelme hareketinin hızı çoğaltılmışsa
da güçten kazanılmamış, bilakis hareket halindeki kütlenin ataletiyle enerji sarfı
çoğalmıştır. Ancak geri gelme hareketinin hızlı olması zamandan kazanmamızı
temin eder.
A. VARGEL TEZGAHI
Normal yapıda ve büyüklükteki vargel tezgahlarına ilave ile sağa sola, öne ve
arkaya eğilebilen üniversal tablası oldukça kullanışlıdır. Bununla eğik veya konik
yüzeyleri işlemek oldukça kolaydır. Bu tezgahların birçok modellerinde otomatik
siper ilerlemesi hızlı tabla ayarı vardır.
5. Tabla : Konsol üzerindedir. Değişik parçaları işlemek için, tabla konsol ile
birlikte aşarı ve yukarı doğru hareket ettirilebilir. Üzerine mengene ile iş parçası
bağlamaya yarar.
1.Malzemelerine Göre:
b. Seri Çelikli Kalemler : Kalem yapımında seri çelik kullanılır. Seri çelik
kalemler ısı tesiri ile sertliklerini korurlar. Seri çeliklerin kesme hızı, karbon
çeliklerinin en az iki katı olur. Seri çelik denmesinin nedeni de bundandır. Seri
çeliğin içinde %0,7 karbon, %18 volfram, %4 krom bulunur. Bu kalemler de
genellikle kare olurlar ve sertleştirilerek taşlanırlar.
2. Biçimlerine Göre:
a. Kaba Talaş Kalemleri : Parçalardan fazla talaş kaldırarak istenilen ölçüye
çabuk yaklaşmak amacı ile kullanılır. Bu kalem çok rahat keser ama düzgün bir
yüzey çıkarmaz. Kaba talaş kaleminin kesme yüzü düzdür ve ucu yuvarlatılmıştır.
Vargel kalemlerin kesici ağız kısmı gövdelerine nazaran iki farklı biçimde bulunur.
Bu ağız kısmı birinde düz, diğerinde ise bükük yapılmıştır. Düz olanlarda ağzın
eğikliği zımpara taşında bilenirken verilir, bükük olanlarda ise bu eğiklik dövülerek
elde edilir. Vargel kalemleri esas kesici ağızlarına göre sağ ve sol diye ikiye ayrılır.
b. Yan Kalemler : Vargel işlerinin çoğunda, her iki yönden kesmeyi gerektiren
çıkıntılı, kanallı ve eğik yüzeyler bulunur. Bu tip parçaların bir bağlanışta çabuk
olarak bütün yüzeylerinin işlenebilmesi için sağ ve sol yan kalemlerden
faydalanılır. Vargel kalemlerinde kullanılan bu sağ ve sol terimleri, benzer
biçimdeki torna kalemlerinden alınmıştır. Sağ kalem demek tablanın sağdan sola
doğru, sol kalem ise soldan sağa doğru ilerlemesinde kullanılır.
c. İnce Talaş Kalemleri : İnce talaş için kalemin ucu yuvarlatılır. Kaba talaş
kalemlerinden farkı, ucunun fazla yuvarlatılmış olmasıdır. Bu kalem eğer gaz taşı
ile yuvarlatılır ve ilerleme az olursa iş üzerinde çok düzgün bir yüzey elde edilir.