FİİLDE ÇATI

Cümlede, eylemin nesne alabilip alamamasına ya da öznenin,

eylemde bildirilen işle ilgili olarak gösterdiği özelliğe eylem çatısı
denir. Dolayısıyla, yüklemi eylem olmayan cümlelerde çatı aranmaz.
Eylemler çatısı bakımından iki grupta incelenir:

 A. Nesnesine Göre Fiiller

 1. Geçişli Fiil
 2. Geçişsiz Fiil

 B. Öznesine Göre Fiiller

 1. Etken Fiil
 2. Edilgen Fiil
 3. Dönüşlü Fiil
 4. İşteş Fiil

A. Nesnesine Göre Fiiller

1. Geçişli Fiil
Nesnesi olan ya da nesne alabilen eylemlere “geçişli eylem” denir.
Nesneyi, yükleme sorduğumuz “neyi, kimi, ne” sorularıyla
bulduğumuz için, bu sorulara cevap veren eylemler geçişlidir.
Ben bu kitabı geçen yaz okumuştum.

Askerdeki arkadaşıma mektup yazdım.

Bu cümlelerde “okumuştum” eylemi “bu kitabı” nesnesini, “yazdım”

eylemi “mektup” nesnesini aldığından geçişli bir eylemdir.
Aşağıdaki cümlelerde eylemler, altı çizili nesneleri aldığı için geçişlidir.
Topladığı çiçekleri vazoya yerleştirdi.

Babam, pazar sabahları gazete alırdı.

Diploma törenine kuzenini de davet etti.

Öğretmenimiz derste bize fıkra anlatırdı.

1
Not: Geçişli eyleme sahip olan cümlelerde kimi zaman nesne
bulunmaz. Bu eylemler nesne almasalar da geçişlidir. Önemli olan,
o eylemin nesne alabilmesidir.
Öğretmen çok güzel anlattı.

Öğretmen konuyu çok güzel anlattı.

Bu cümlede nesne bulunmamasına rağmen, istenirse cümleye nesne

getirilebildiği için “anlatmak” eylemi geçişlidir.
2. Geçişsiz Fiil
Nesne alamayan eylemlerdir. Geçişsiz eylemler, “neyi, kimi, ne”
sorularına cevap veremez. Geçişsiz eylemlerin yüklem olduğu
cümlelere dışarıdan herhangi bir nesne getirilemez.
Onun anlattığı fıkraya hepimiz güldük.

Babamla hafta sonları balık tutmaya gideriz.

Bu cümlelerde yüklem olan “güldük” ve “gideriz” eylemleri nesne

alamadığı için, geçişsiz bir eylemdir.
Aşağıdaki cümlelerde eylemler, nesne alamadıkları için geçişsizdir.
Dün gece televizyondaki film çok geç başladı.

Küçük kardeşim bugün erkenden uyandı.

Geleceğe her zaman umutla baktık.

Okul sonrası annesine ev işlerinde yardım ediyordu.

Not: Nesneyi bulmak için yükleme sorduğumuz “neyi, kimi, ne”

sorularına “onu” sözcüğünü ortak bir cevap olarak verebiliriz. Cümleyi
“onu” sözcüğü ile birlikte okuyarak cümledeki eylemin geçişli olup
olmadığını kolayca anlayabiliriz.
Sabahtan beri burada (onu) bekliyorum.

Balonu uçan çocuk bir süre (onu) ağladı.

2
Bu cümlelerde nesne yoktur. Cümlelere “onu” sözcüğünü
getirdiğimizde “beklemek” eyleminin geçişli, “ağlamak” eyleminin
geçişsiz olduğunu görürüz.
Not: Türkçede bazı eylemler yeni anlamlar kazanarak hem geçişli,
hem geçişsiz olarak kullanılabilmektedir. Bir cümledeki eylemin
geçişli olup olmadığı sorulduğunda sadece eylemi değil, cümleyi
bütünüyle okumak gerekir.
Bütün gün çarşıda boş boş gezmiş. (geçişsiz)

Sınıfça ilçemizdeki müzeyi gezdik. (geçişli)

Arkadaşım az önce buradan geçti. (geçişsiz)

Afrikalı atlet sporcuların hepsini geçti. (geçişli)

Not: Geçişsiz iken -r, -t, -tır” eklerinden uygun olanını alarak geçişli
hale gelen eylemlere oldurgan eylem denir.
Komik hareketleriyle hepimizi güldürdü.
Daha önce kullandığımız geçişsiz “gülmek” eylemine “-dür” eki
getirilerek geçişli “güldürmek” eylemi elde edilmiştir. Aşağıdaki
örneklerde geçişli ve geçişsiz eylemler bir arada verilmiştir.
Geçişsiz Eylem Oldurgan Eylem

dolmak dol – dur – mak

ağlamak ağla -t – mak

düşmek düş – ür – mek

Not: Geçişli iken -r, -t, -tır” eklerinden uygun olanını alarak tekrar
geçişli yapılan eylemlere ettirgen eylem denir. Bu fiillerde işi, bir
başkasına yaptırma anlamı vardır.
Yaşlı kadın askerdeki oğluna mektup yazdırdı.
Daha önce kullandığımız geçişli “yazmak” eylemine “-dır” eki
getirilerek yine geçişli “yazdırmak” eylemi elde edilmiştir. Aşağıda,

3
geçişliyken “-r, -t, -tır” eklerinden biriyle geçişlilik derecesi artırılıp
ettirgen yapılmış eylemler verilmiştir.
Geçişli Eylem Ettirgen Eylem

açmak aç – tır – mak

okudu oku -t -tu

duymak duy – ur – mak

B. Öznesine Göre Fiiller

Türkçede eylemler, öznenin eylemle ilgili olarak gösterdiği özelliğe göre dörde
ayrılır.
1. Etken Fiil
Yüklemde belirtilen eylemi, öznenin kendisi yapıyorsa bu tür eylemlere “etken
eylem”, özneye de “gerçek özne” denir.
Çocuk, yaramazlık yapan küçük kardeşini dövdü.
Bu cümlede “dövmek” eylemi etkendir; çünkü “dövme” işini doğrudan özne
(çocuk) gerçekleştirmektedir.
Aşağıdaki cümlelerde eylemler, altı çizili özneler tarafından doğrudan yapıldığı
için etken çatılıdır.
Babam, evimize yeni mobilyalar almış.

Bulutlar, ağır ağır geçti üzerimizden.

Dün gece aniden kar yağdı.

İhtiyar, deniz kenarında gemileri seyrediyordu.

Kuşlar, gün batmadan yuvalarına dönüyordu.

Ünlü şair, daha çok, aşk şiirleri yazıyormuş.

Öğretmenimiz, derste güzel şiirler okurdu.

Not: Cümlede, gizli özne, yüklemde bildirilen işi doğrudan kendisi yaptığından
aynı zamanda gerçek öznedir.
Ödevlerini bir an önce yapmalısın. (sen)

4
Bu cümlenin yüklemi, gizli özne olan “sen sözcüğüdür. Eylem özne tarafından
yapıldığı için, “yapmak” eylemi etkendir.
2. Edilgen Fiil
Edilgen eylemin yüklem olduğu cümlelerde özne, yüklemde bildirilen işi
yapmaz; başkasının yaptığı işten etkilenir. Edilgen eylem, “-n” ve “-l” ekiyle
türetilir ve cümleye “başkası tarafından yapılma” anlamı katar. Edilgen eylemin
yüklem olduğu cümlede özne “sözde özne” olarak adlandırılır.
Küçük kardeş, yaramazlık yaptığı için dövüldü.
Bu cümlede yükleme “Dövülen kim?” sorusunu sorarsak öznenin “küçük kardeş”
olduğunu görürüz. Ancak “-I” ekini alan “dövüldü” eylemi, özne tarafından değil,
başkası tarafından yapılmıştır. Yani burada özne, işi yapan öğe değil; başkasının
yaptığı işten etkilenen öğe durumundadır. Dolayısıyla burada gerçek özne değil,
“sözde özne” vardır.
Aşağıdaki cümleleri incelediğimizde, eylemlerin başkaları tarafından yapıldığını,
dolayısıyla bu eylemlerin edilgen çatılı olduğunu görüyoruz.
Sınıfımıza yeni bir başkan seçildi.

Okulumuza yeni bilgisayarlar alınmış.

Bayram öncesi caddeler güzelce temizlendi.

Kasabamıza yeni parklar yapılacak.

Sınavda birinci olan öğrenci ödüllendirildi.

Sınavı bitirmeden çıkmamamız gerektiği söylendi.

Bu yazarımızın yapıtları dili yalın olduğu için çok okunur.

Cadde ve sokaklar bayraklarla süslendi.

Not: Edilgen çatılı cümlelerde işi yapan, cümle içinde geçse bile eylem yine
“edilgen”dir. Kimlerce, kim tarafından soruları örtülü özneyi verir. Örtülü
öznelerde cümle ögelerinden zarf tümlecini verdiği için gerçek özne yok
sayılır. Bu nedenle edilgen çatılıdırlar.
Suçlu, polis tarafından Bursa’da yakalandı.
Bu cümlede, “yakalanma” işinin “polis tarafından” yapıldığı görülüyor. Ancak yükleme
sorulan “Yakalanan kim?” sorusuyla,”suçlu” sözcüğünün özne olduğunu görürüz.
Dolayısıyla “yakalandı” eylemi, “-n” ekini alıp “başkası tarafından yapılma” anlamı taşıdığı
için edilgen bir eylemdir.

5
3. Dönüşlü Fiil
Özne, yüklemde belirtilen eylemi hem yapıyor hem de yaptığı bu eylemden
etkileniyorsa bu tür eylemlere “dönüşlü eylem” denir. Dönüşlü eylemler de
edilgen fiiller gibi “-I” ve “-n” ekiyle türetilir. Dönüşlü eylemin yüklem olduğu
cümlede “kendi kendine yapma” anlamı vardır. Dönüşlü fiillerde özne gerçek
öznedir.
Çocuk, yaptığı hata nedeniyle dövündü.
Bu cümlede öznenin (çocuk) “dövünme” işini kendisinin yaptığını ve bu işten yine
kendisinin etkilendiğini görüyoruz. Dolayısıyla cümlenin yüklemi dönüşlü bir
eylemdir.
Aşağıdaki cümlelerin yüklemlerini incelediğimizde, öznelerin, yüklemde bildirilen
işi “kendi kendilerine yaptıklarını ve yaptıkları işten yine kendilerinin
etkilendiklerini” görüyoruz.
Sınavı kazandığımı duyunca çok sevindim.

Babam, uzun yıllar çalıştığı işyerinden ayrıldı.

Sarsıntıyı duyunca hemen telefona sarıldı.

Prova saati yaklaşınca elbiselerini giyindi.

Dedesi her zaman madalyasıyla övünürdü.

Not: Edilgen eylem ve dönüşlü eylem; aynı eklerle oluşturulduğundan

karıştırılabilir. Edilgen çatılı eylemlerin öznesi sözde öznedir, yani eylemi
gerçekleştiren belli değildir. Dönüşlü fiillerin öznesi ise gerçek öznedir, yani
eylemi gerçekleştiren öznenin kendisidir.
Onu aramadığım için bana kırılmış.
Bu cümlede “kırılma” eylemini öznenin kendisi yapmış, yaptığı işten de kendisi
etkilenmiştir. Yani yüklem dönüşlü bir eylemdir.
Öğrenciler bahçedeyken sınıfın camı kırılmış.
Bu cümlede bildirilen “kırılma” eylemini öznenin kendisi değil, bir başkası
yapmıştır. Dolayısıyla eylem edilgen çatılıdır.
4. İşteş Fiil
Yapılması için birden fazla öznenin gerektiği eylemlerdir, işteş çatılı eylemler “-
ş” ekini alır. Bazı fiiller ise kök olarak “-ş” ile bitmiştir ve işteş özellik gösterir.
Çocuk, arkadaşıyla yok yere dövüştü.

6
Bu cümlede “dövüştü” eylemi, “-ş” ekini aldığı ve birden fazla kişi tarafından
yapılmayı gerektirdiği için işteş bir eylemdir, işteş eylemlerde özne tekil bile olsa
yüklemde bildirilen iş, birden fazla kişiyi gerektirir.
İşteş eylemler, öznelerin işi yapma durumuna göre ikiye ayrılır:
a. Karşılıklı İşteş Fiil:
Özneleri bir işi karşılıklı olarak yapan işteş eylemlerdir.
Ünlü yazarla geçen yıl bir kitap fuarında tanıştık.
Bu cümlede iki kişinin karşılıklı olarak birbirini tanıması anlatıldığı için “tanışmak”
eylemi karşılıklı işteş bir eylemdir.
Aşağıdaki cümlelerin yüklemleri, karşılıklı işteş eylemlerdir.
Toplantıda yeni projeyi uzun uzun tartıştık.

Onunla en son geçen ay görüşmüştüm.

Yurtdışındaki arkadaşımla birkaç yıl mektuplaştık.

Yıllar sonra gördüğüm arkadaşımla hasretle kucaklaştık.

Kazandığımız parayı akşamüstü paylaştık.

Not: Bazı eylemlerde “-ş” eki kalıplaştığı için sözcükten ayrılmaz.

Gerçekleştirilmesi için birden fazla kişi gerektiren yani anlamca işteşlik taşıyan bu
eylemler de işteş eylemdir.
İki dargın arkadaş bu bayramda barıştı.

Gençliğinde okul takımında güreşirmiş.

b. Birlikte İşteş Fiil:

Aynı işi hep birlikte yapma anlamı taşıyan işteş eylemlerdir.
Öğretmenin anlattığı fıkraya bütün sınıf gülüştü.
Bu cümlede, eylem, bir işi karşılıklı olarak yapma değil; hep birlikte yapma anlamı
taşıdığı için “gülüşmek” eylemi birlikte işteş bir eylemdir.
Aşağıdaki cümlelerin yüklemleri, birlikte işteş eylemdir.
Park görevlisini gören çocuklar sağa sola kaçıştı.

Yırtıcı kuşlar köyümüzün üzerinde uçuşuyordu.

7
Çocuklar heyecanla denize koşuştular.

Hepimiz küçücük bir odaya doluştuk.

Yolcular havalimanında bekleşiyordu.

Herkes yeni arabanın başına üşüştü.

Not: Bazı eylemler, aldığı ek nedeniyle işteş gibi gözükse de tek başına
yapılabildiğinden işteş değildir. Cümlede özne birden çok bile olsa, iş bir kişi
tarafından gerçekleştirilebiliyorsa o eylem işteş değildir.
Yolcular trene zor yetişti.( kim / o)
Bu cümlede “yetişmek” eylemi, birden fazla özne almasına rağmen işteş değildir.
Çünkü bu eylemde bildirilen iş, bir kişi tarafından da yapılabilir. Aşağıdaki
cümlelerde eylemler, bir kişi tarafından da yapılabildiği için işteş çatılı değildir.
Yorucu bir günün sonunda dağa ulaştık.

Otobüsten iner inmez kalabalığa karıştı.

Aylarca bu sınav için çalıştı.

Uzun süre geçmesine rağmen buraya alışamadı.

Fiil Çatısıyla İlgili Cümle İncelemeleri

Çocukların boyları bu yıl çok uzamış.

Öznesine göre: Etken eylem Nesnesine göre: Geçişsiz eylem

Onunla yarın buluşmak üzere sözleştik.

Öznesine göre: İşteş eylem Nesnesine göre: Geçişsiz eylem

Dağın tepesine bir saat sonra çıkılacak.

Öznesine göre: Edilgen eylem Nesnesine göre: Geçişsiz eylem

Bu zor günlerimde anılarıma tutundum.

Öznesine göre: Dönüşlü eylem Nesnesine göre: Geçişsiz eylem

8
 Çözümlü Örnekler

Örnek 1:

Nesne alıp almadıklarına göre fiiller “geçişli” ve “geçişsiz” diye ikiye ayrılır. Neyi ve
kimi sorularına cevap veren fiiller geçişli, bu sorulara cevap vermeyenler
geçişsizdir.

Bu tanıma göre aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi geçişli bir fiildir?

A) Onun sözlerine, arkadaşı sinirli sinirli gülüyordu.

B) Çocuklar, hava güzel olursa yarın maça gidecekler.

C) Babasıyla İstanbul’a gideceğine çok seviniyor.

D) Siz de bizimle sinemaya gelmez misiniz?

E) Televizyondaki yeni diziyi izliyor musunuz? (1987-ÖSS)

Çözüm:

Seçenekleri incelediğimizde A’da “gülmek”, B’de “gitmek”, C’de “sevinmek”, D’de

“gelmek” eylemlerinin “neyi” ve “kimi” sorularına cevap vermediklerini görüyoruz.
E’de ise “izlemek” eyleminin bu sorulara “Televizyondaki yeni diziyi” söz öbeğiyle
cevap verdiğini görüyoruz. Cevap E

Örnek 2:

Yüklemi geçişli fiil olduğu halde nesne kullanılmamış cümle,

aşağıdakilerden hangisidir?

A) Dikkatli bakmayınca fark göremezsiniz.

B) Dikkatli bakmayınca fark bulamazsınız.

C) Dikkatli bakmayınca farkına varamazsınız.

D) Dikkatli bakmayınca farkında olamazsınız.

E) Dikkatli bakmayınca fark edemezsiniz.

(1987-ÖYS)

9
Çözüm:

Seçenekleri incelediğimizde A’da “görmek” ve B’de “bulmak” eylemlerinin “fark”

nesnesini aldığını görüyoruz. C’de “farkına varmak” ve D’de “farkında olmak”
eylemlerinin “neyi, kimi” sorularına cevap vermediğinden geçişsiz olduğunu
görüyoruz. E’de “fark etmek” eyleminin “neyi, kimi” sorularına cevap verdiği, yani
geçişli olduğu halde cümlede nesne kullanılmadığını görüyoruz. Cevap E

Örnek 3:

(I) İçine kapanmış olan Anadolu dağları, sessizliğini, bilge dalgınlığında sürdürür
zamanın akışı içinde. (II) Kendi dilince söyler türküsünü, kendi gönlünce sürer
yaşamını. (III) Dağlar vardır, yüreğinden eski uygarlıklar gülümser çağımıza. (IV)
İşte bundan dolayı birçok efsaneyi bağrında yaşatır bizim Anadolu dağları. (V)
Anadolu’nun en eski sahiplerinden şimdikilere değin olanları anlatır bize.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisinin yüklemi, çatısı

bakımından geçişsizdir?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. (2005-ÖSS)

Çözüm:

Parçadaki cümlelerin yüklemlerini incelediğimizde; I.de Neyi sürdürür?

“sessizliğini”, II.de Neyi söyler? “türküsünü”, IV.de Neyi yaşatır? “birçok efsaneyi”,
V.de Neyi anlatır? “Anadolu’nun en eski sahiplerinden şimdikilere değin olanları”
nesnelerini görüyoruz. III.de Neyi gülümser? sorusuna cevap alamadığımızdan
“gülümsemek” eyleminin geçişsiz olduğunu görüyoruz. Cevap C

Örnek 4:

“Karikatür” kelimesi, aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde özne göreviyle

kullanılmıştır?

A) Karikatür, yirminci yüzyılın etkin sanatlarındandır

B) Karikatür, sanatların en dinamik olanıdır.

C) Karikatür, iletişim gücünün yüksekliği nedeniyle sevilir.

D) Karikatür, toplumsal değişimlerin aynasıdır.

E) Karikatür, güldürmekten çok düşündürmelidir. (1983-ÖYS)

10
Çözüm:

Sözde özne, yüklemi edilgen olan cümlelerde bulunur. Seçenekleri

incelediğimizde A, B ve D’de yüklemlerin eylem olmadığını görüyoruz. Dolayısıyla
bu cümlelerin yüklemlerinde çatı özelliği aranmaz. E’de “karikatür” sözcüğü
gerçek öznedir. C’de ise “sevilmek” işi başkası tarafından yapıldığından yüklem
edilgen, “karikatür” sözcüğü sözde öznedir. Cevap C

Örnek 5:

(I) Köşedeki masaya oturdu. (II) Eldivenlerini çıkarıp yanına koydu. (III) Usulca
çantasını açtı. (IV) Küçük el aynasını çıkardı. (V) Yüzünü uzun uzun inceledi.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangisinin yüklemi geçişsiz bir

fiildir?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. (1997-ÖSS)

Çözüm:

Parçadaki cümlelerin yüklemlerini incelediğimizde; II. de Neyi koydu?

“Eldivenlerini”, III. de Neyi açtı? “çantasını”, IV.de Neyi çıkardı? “Küçük el aynasını”,
V.de Neyi inceledi? “Yüzünü” nesnelerini görüyoruz. I.de Neyi oturdu? sorusuna
cevap alamadığımızdan “oturmak” eyleminin geçişsiz oldu-ğunu görüyoruz.
Cevap A

Örnek 6:

Anneleri yaramazlık yapan çocuklara söylendi.

Bu cümlenin yüklemiyle aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi

arasında çatı yönünden benzerlik vardır?

A) Toplantıda önemli kararlar alındı.

B) Bayram bu yıl daha coşkulu kutlandı.

C) Okul arkadaşını karşısında görünce çok sevindi.

D) Üyelere verilen kartların tümü yenilendi.

E) Törende çağdaş ozanlardan şiirler okundu.

(2002-ÖSS)

11
Çözüm: Örnek cümlenin yüklemini incelediğimizde yüklemin “kendi kendine yapma”
özelliği gösterdiğinden dönüşlü olduğunu görüyoruz. Seçenekleri incelediğimizde A, B, D
ve E’de eylemlerin “başkası tarafından” yapılma özelliği gösterdiğini görüyoruz.
Dolayısıyla bu eylemler edilgendir. C’de ise “sevinmek” eylemi örnek cümledeki
“söylenmek” eylemiyle aynı özelliği taşıdığından dönüşlüdür. Cevap C

Örnek 7: Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, çatı bakımından

öbürlerinden farklıdır?

A) Beğendiğim halı Kayseri’de dokunmuş.

B) Yılbaşı için bütün vitrinler süslenmiş.

C) Yerler daha yeni silinmiş.

D) Bulaşıklar çok iyi temizlenmiş.

E) Kardeşim yatmadan önce yıkanmış. (1987-ÖYS)

Çözüm: Seçenekleri incelediğimizde A, B, C ve D’de yüklemlerin “başkası tarafından”

yapılma özelliği gösterdiğini ve edilgen olduğunu görüyoruz. E de ise “yıkanmak”
eyleminin “kendi kendine yapma” özelliği gösterdiğini ve dönüşlü bir eylem olduğunu
görüyoruz. Cevap E

Örnek 8: “İnsan yutan kumsallarda tam üç yıl vatan için dövüştüler.” cümlesinde
görülen özne-yüklem ilişkisi aşağıdakilerden hangisinde vardır?

A) Bir süre sonra onlar da kalabalığa karıştılar.

B) Korkularından beton duvara iyice yapıştılar.

C) Sonunda bir küçük oda bulup oraya sığıştılar.

D) Tren kalkmak üzereyken soluk soluğa yetiştiler.

E) Sabaha değin bu sorunu uzun uzun tartıştılar. (1982-ÖYS)

Çözüm:

Örnek cümlede “dövüşmek” eyleminin yapılması için birden fazla özne gerektiğinden
işteş olduğunu anlıyoruz. Bu cümledeki özne-yüklem ilişkisinin benzerinin E
seçeneğindeki “tartışmak” eyleminde olduğunu görüyoruz. Çünkü bu eylemin
gerçekleşmesi için birden fazla özne gerekmektedir. Oysa A, B, C ve D seçeneklerinin
yüklemlerini incelediğimizde, eylemler birden fazla özne tarafından yapılmış görünse de
bir özneyle yapılabildiğinden işteş değildir. Cevap E

12
 KONU TESTLERİ

1. Gemimiz açıkta (I)demirlemişti. Yolcuları karaya çıkarmak için bir sandal

kalabalığı etrafımızda (II)kaynaşıyordu. Biz annem, dadım ve iki aylık kardeşimle
bir sandala binip karaya doğru (III)yollandık. Fakat bu denizde yol almak pek
güç (IV)oluyordu. Denizin dibi acayip bitkilerle dolu bir ormana (V)benziyordu.
Yukarıdaki parçada numaralanmış eylemlerden hangi ikisi "dönüşlü"
eylemdir?
A) I. ile II. B) II. ile III. C) III. ile IV. D) IV. ile V. E) I. ile V.

2. Zeyno, hıçkırıklarını (I)sıklaştırıyordu; bu bir kriz (II)başlangıcıydı. Hemen hasta

bakıcıyı (III)çağırttım, bayılmak üzere olan çocuğu revire (IV)kaldırttım. Orada
gözlerimden yaşlar akarak hasta bakıcıya (V)yardım ettim.
Yukarıdaki parçada numaralanmış yüklemlerin hangi ikisinde "eylemi bir
başkasına yaptırma" anlamı vardır?
A) I. ile II. B) II. ile III. C) III. ile IV. D) IV. ile V. E) I. ile IV.

3. Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi geçişsiz bir eylemdir?

A) Sessizce alıyorlar benden habersiz
B) Gecenin geç saatinde işimden dönüyorum
C) Gördüm zifir sarısı dükkân vitrinlerinde
D) Şeytanca bulur fosforlu camları akşamları
E) Bir devrin neşesini taşıyor gözlerin

4. Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi işteş çatılı bir eylemdir?

A) Bayram gelir kanlı kinli barışır.
B) Sanatçılar bize güzel anlar yaşattı.
C) Kuru Kadı'nın iri parlak gözleri yaşardı.
D) Üç şanlı harbin arşa asılmış silâhlan
E) Ne kara günlerde doğurmuş anam

13
5. Dedem bir gün (I)hastalandı, eve doktor (II)getirdiler, birkaç gün sonra
da (III)ağırlaştı, annem telâş ve üzüntü içinde ona canla başla (IV)bakıyordu,
bütün gereksinimlerini (V)karşılıyordu.
Yukarıdaki cümlede numaralanmış eylemlerden hangi ikisi "dönüşlü"dür?
A) I. ile II. B) II. ile III. C) III. ile IV. D) I. ile III. E) III. ile V.

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemi bir başkasına yaptırma anlamı

vardır?
A) Gazeteyi çoğunlukla o okurdu, bazen de bana okuturdu.
B) Gazetedeki tefrika romanlar çok hoşuma giderdi.
C) Hayatımın ilk büyük acısını da Acıbadem'deki köşkte tatmıştım.
D) Anneciğim oyuncak bebek yapmak konusunda da gerçek bir sanatkârdı.
E) Yaptığı oyuncak bebekleri görenler bayılırdı onlara.

7. Aşağıdakilerden hangisinde özne-yüklem ilişkisi diğerlerinden farklıdır?

A) Olayın bilincinde olmadığı da söylenebilirdi.
B) Böyle sonuçlanacağını hiç düşünmemişti.
C) Politika yeteneğini veya yeteneksizliğini örtüyordu.
D) Başına gelen ufak tefek gençlik belalarını da savmıştı.
E) Her düşü, her atılımı hamur gibi yoğuruyordu.

8. Geçişsiz bir eylem -dır, -r, -t eklerinden biri getirilerek geçişli hale getirilir. Buna
oldurgan eylem denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi bu kurala uygun bir eylemdir?
A) Hakkını böyle ciddi ciddi arayışı göğsümü kabarttı.
B) Hem kendi hem de arkadaşları saat dokuz buçukta geldiler.
C) Son evini de çocuklarına danışmadan kendisi yaptırdı.
D) Bahçe duvarının köşesine küçük bir pencere açtırdı.
E) O öfkeyle gidip evin cephesini kırmızıya boyattı.

14
9. Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi edilgen çatılı bir eylemdir?
A) Mevlânı seversen unutma beni
B) Cennet gülü gibi seni koklarım
C) Alnımıza kara yazı yazıldı.
D) Etrafını bütün dikenler almış
E) Vardım eşiğine yüzümü sürdüm.

10. Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi dönüşlü bir eylemdir?

A) Adımlarının sesini duydum dün akşam
B) Demin bir çayır kuşu havalandı gölden
C) Ağlamaklı bir gün ışığı girdi odama
D) Bakamam incecik dere yoluna bugün
E) Geçmiş uygarlıklara örnek diye gösterilir.

11. Aşağıdaki dizelerin hangisinde özne – yüklem İlişkisi

diğerlerinden farklıdır?
A) Sivas ellerinde sazım çalınır
B) Çamlıbeller bölük bölük bölünür.
C) Yâr için yüce dağlar bile delinir.
D) Yüreciğim yarık yarık yarılır.
E) Birkaç balta darbesiyle koca ağaç devrilir.

12. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yüklem edilgen çatılı bir eylemdir?

A) Bir bankın üstünde bulunur ölüsü
B) Kıvranır kapının eşiğinde evin kedisi
C) Cümbüşlü karşı kaldırımlarda kaybolur çocuk
D) Devirir mutfakta hırçın patileriyle süt şişelerini
E) Çöpleri karıştırır yeni kimliğiyle, anılarını kirletir.

15
13. Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi dönüşlü bir eylemdir?
A) Zamanla güzelleşir hatıralar insanda
B) Karanlık gecede yâre bakılmaz
C) Ufacık taşlarla bina yapılmaz
D) Hep güzel şeyler geçsin içinden
E) Etrafı okşuyor mayısın taze rüzgârı

14. Sabaha bıraksaydı, kör olurmuş gözleri Musa'nın,

ilâçlar (I)sürüldü, (II)bantlandı gözleri. Yirmi dört
saat (III)açılmayacak. (IV)İyileşti Musa'nın gözleri. Ne ki kuşkulandığım
için (V)bağışlanmadım.
Yukarıdaki parçada numaralanmış eylemlerden hangisi, özne – yüklem
ilişkisi bakımından diğerlerinden farklıdır?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yüklem geçişli bir eylem olduğu halde
nesne kullanılmamıştır?
A) Herkes odamda merakla bekliyordu.
B) Ancak, kurul beni görevden alabilir.
C) İlk toplantıda sizi görevden alacağına inanıyorum.
D) Makamında beni güler yüzle karşıladı.
E) Ben burada kendi ekibimle çalışacağım.

16. Aşağıdaki cümlelerin/dizelerin hangisinde özne-yüklem ilişkisi

diğerlerinden farklıdır?
A) Çocukların sessizliği dikkatimi çekti.
B) Gece sessizliği yayılır semtin her yerine.
C) Yıkmış ufkunda durup karşı koyan her şeddi.
D) Esen rüzgârlara sen neşeni ver.
E) Görüyor varlığının bir yere toplandığını

16
17. (I) Karahisarlı, bir vücut hareketiyle teli ileriye doğru bırakmıştı. (II)
Abdurrahman hızla bir yarım sağ döndü. (III) Arkadaşı Salih'i müthiş bir tekme ile
denize yuvarladı. (IV) Kendisi de ağzından kanlar boşanarak iskelenin üzerine
düştü. (V) Salih yüzme bilmediği için on dakika içinde boğuldu.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin hangisinin yüklemi
"dönüşlü" bir eylemdir?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

18. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi edilgen çatılı bir eylemdir?

A) Babayiğit, insanları yenen değil, öfkesini yenendir.
B) Baba çocuğunu sıkı bir terbiye altında yetiştirir.
C) İngiliz süvarilerini kovalarken ayağından vurulmuştu.
D) Bir zamanlar krallardan tâç aldık biz bu topraklarda
E) Gölgesinde koyunlar otlayan badem ağaçlarının altından geçtiler.

19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne–yüklem ilişkisi

diğerlerinden farklıdır?
A) Genç kadın dar bir sokağın başında ondan ayrıldı.
B) Onun için de sanki yalnız sesten ve musikiden kurmuştu.
C) Bütün çocukluğu bir kuş kafesi gibi bu ney sesleri içinde geçmişti.
D) Başlarının üstünde bir sokak feneri, büyük bir çınarı sanki içinden
aydınlatıyordu.
E) Bir daha buluşup buluşamayacaklarını sormadığına pişmandı.
20. Aşağıdaki dizelerin/cümlelerin hangisinde özne-yüklem ilişkisi
diğerlerinden farklıdır?
A) Şimşek gibi bir semte atıldık yedi koldan
B) Yüz atlı birden öne atıldık.
C) Beyazıt Camii, tohum gibi, İstanbul’un bereketli toprağına atılmıştı.
D) Kız kardeşi edalı bir tavırla hemen öne atıldı.
E) Babam da o yıllarda iş hayatına atıldı.

17
21. (I) Birbirlerinin varlığına sarılmış yürüyorlardı. (II) Biraz sonra genç kadının
ayağı bir taşa takıldı. (III) Delikanlı, genç kadının koluna girdi. (IV) Solda dar bir
sokağa saptılar. (V) Sonra küçük bir yokuş çıktılar.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerden hangisi, özne-yüklem
ilişkisi bakımından diğerlerinden farklıdır?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

22. Aşağıdakilerden hangisinin yüklemi edilgen bir fiildir?

A) Babasının parasını yiyen bir mirasyedi gibi görülmüştü.
B) Ailede kendisine pek iyi gözle bakmıyorlardı.
C) Sonra avukat olarak, doğduğu kente dönmüştü.
D) Sabır ve zahmetlerinin yemişini bir bir devşiriyordu.
E) Şehrin tanınmış ailelerinden birinin kızıyla evlenmişti.

23. En ufak bir serüveni bile (I)abartılıyor, pire deve (II)yapılıyor, ağızdan ağıza,
kulaktan kulağa (III)yayılıyordu.
Altı çizili fiiller için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) I. ve II. edilgen, III. dönüşlüdür.
B) II. ve III. dönüşlü, I. edilgendir.
C) Üçü de dönüşlüdür.
D) Üçü de edilgendir.
E) I. ve III. geçişli, II. geçişsizdir.

CEVAP ANAHTARI
1-B 2-C 3-B 4-A 5-D 6-A 7-A 8-A 9-C 10-B 11-D 12-A 13-A 14-D 15-A 16-B 17-E 18-
C 19-A 20-C 21-B 22-A 23-D

18
19