Podstawy Konstrukcji Maszyn

Wykład 12

Połączenia kształtowe

Dr inŜ. Jacek Czarnigowski

Połączenia w konstrukcji maszyn

Połączenia

Spoczynkowe
Ruchowe
Połączenie w którym
Połączenie w którym
elementy nie poruszają
elementy mogą się poruszać
się względem siebie w
względem siebie w czasie
czasie obciąŜenia
obciąŜenia

1
 Połączenia w konstrukcji maszyn

Połączenia

Pośrednie
Bezpośrednie
Połączenie z elementem
Połączenie bez elementów
dodatkowym pomiędzy
dodatkowych pomiędzy
elementami łączonymi
elementami łączonymi

Połączenia w konstrukcji maszyn

Połączenia

Rozłączne
Nierozłączne
Połączenie moŜliwe do
Połączenie bez moŜliwości
rozdzielenia i połączenia
rozdzielenia i ponownego
ponownego
połączenia bez niszczenia
elementów

2
 Połączenia w konstrukcji maszyn

Połączenia

Rozłączne Nierozłączne

Pośrednie Kształtowe:
- wpustowe, Nitowe
- klinowe,
- kołkowe

Kształtowe: Spawane
Bezpośrednie - wielokątne, Zgrzewane
- wielowypustowe, Klejone
- śrubowe.

Połączenia wpustowe

Połączenie rozłączne pośrednie

Do połączenia piasty z wałem i

zabezpieczenia przed względnym
obrotem stosuje się dodatkowy
element – wpust.

W większości przypadków są to
połączenia spoczynkowe choć
istnieje moŜliwość pracy tych
połączeń jako ruchowych.

3
 Połączenia wpustowe

Wpust jest elementem pryzmatycznym

(bez zbieŜności).

Nie ma nacisku promieniowego na

wał i piastę oraz nie ma
centrowania piasty względem
wałka (istnieje luz pomiędzy
wpustem a rowkiem piasty).

Wpusty pasowane są ciasno na

powierzchniach bocznych
Połączenie ruchowe: Połączenie spoczynkowe:
Wpust – h6 Piasta – D10, wałek – H9 Piasta i wałek – P9

Połączenia wpustowe
Rodzaje wpustów pryzmatycznych

zaokrąglone pełne ścięte pełne

zaokrąglone jednootworowe ścięte jednootworowe

zaokrąglone dwuotworowe ścięte dwuotworowe

pełne zaokrąglone zaokrąglone pełne

jednostronnie wyciskowe
zaokrąglone ścięte
dwuotworowe dwuotworowe
wyciskowe wyciskowe2

PN-M-85005:1970

4
Połączenia wpustowe

Wpusty czółenkowe
PN-M-85008:1988

Połączenia wpustowe

Obliczenia wytrzymałościowe

Ścinanie

Nacisk powierzchniowy

Przy zastosowaniu wpustów znormalizownych

naciski powierzchniowe są decydujące w
wytrzymałości złącza dlatego teŜ obliczenia na
ścinanie jest pomijane.

5
Połączenia wpustowe

Obliczenia wytrzymałościowe
Nacisk powierzchniowy

P 2⋅ P
p= = ≤ pdop
h
⋅ l0 h ⋅ l0
2
Gdzie:
l0 – długość części pryzmatycznej wpustu

l0 = l − 2 ⋅ r = l − b

Połączenia wpustowe

Obliczenia wytrzymałościowe
Jeden wpust
Dwa wpusty

P
P

d
d

Ms 2⋅ Ms
P= = Ms
d d P=
2 d

6
 Połączenia wpustowe
NapręŜenia dopuszczalne

Rodzaj materiału NapręŜenia dopuszczalne

Wpust Piasta/wałek Połączenia spoczynkowe Połączenia ruchowe

E295 śeliwo 30 – 50 MPa 20 – 40 MPa

E360

E295
Stal, staliwo 60 – 90 MPa 20 – 40 MPa
E360
C45

E360 Stal utwardzona 200 – 300 MPa 120 – 200 MPa

C45

Połączenia w konstrukcji maszyn

Połączenia

Rozłączne Nierozłączne

Pośrednie Kształtowe:
- wpustowe, Nitowe
- klinowe,
- kołkowe

Kształtowe: Spawane
Bezpośrednie - wielokątne, Zgrzewane
- wielowypustowe, Klejone
- śrubowe.

7
 Połączenia klinowe

Połączenie rozłączne pośrednie

Do połączenia piasty z wałem i

zabezpieczenia przed względnym
obrotem stosuje się dodatkowy
element – klin.

Tylko połączenie spoczynkowe

Połączenia klinowe

Rodzaje klinów PN-M-85031:1973

Odmiana N
Odmiana A

Odmiana B

8
 Połączenia klinowe

Obliczenia wytrzymałościowe

Obliczenia identyczne jak dla

połączenia wpustowego

Obliczenia nacisków na
powierzchnię boczną klina

Połączenia w konstrukcji maszyn

Połączenia

Rozłączne Nierozłączne

Pośrednie Kształtowe:
- wpustowe, Nitowe
- klinowe,
- kołkowe

Kształtowe: Spawane
Bezpośrednie - wielokątne, Zgrzewane
- wielowypustowe, Klejone
- śrubowe.

9
 Połączenia kołkowe

Połączenie rozłączne pośrednie

Kołki są to elementy walcowe lub stoŜkowe montowane we

współśrodkowy otwór w dwóch częściach w celu ich
połączenia lub ustalenia.

Tylko połączenie spoczynkowe

Połączenia kołkowe
Rodzaje kołków

PN-EN 22339:2000 Kołki stoŜkowe niehartowane

PN-EN 28736:2001 Kołki stoŜkowe z gwintem

wewnętrznym niehartowane

PN-EN 28737:2001 Kołki stoŜkowe z czopem

gwintowanym niehartowane

PN-EN ISO 2338:2003 Kołki walcowe ze stali,

niehartowane lub z austenitycznej stali nierdzewnej

10
 Połączenia kołkowe
Rodzaje kołków

PN-EN ISO 8734:2003 Kołki walcowe ze stali, hartowane lub z martenzytycznej

stali nierdzewnej (kołki ustalające)

PN-EN ISO 8739:2002 Kołki z karbami - Kołki z karbami

równoległymi na całej długości, z pilotem

PN-EN ISO 8750:2007 (U) Kołki spręŜyste zwijane zwykłe

PN-EN ISO 13337:2002 Kołki spręŜyste rozcięte lekkie

Połączenia kołkowe

Rodzaje połączeń kołkowych

Poprzeczne WzdłuŜne Styczne

11
Połączenia kołkowe poprzeczne
Obliczenia wytrzymałościowe – połączenie
promieniowe wałka i piasty

2
Ms = P⋅ d
3
P Siła przenoszona jest przez
nacisk:

pmax d
P= ⋅ ⋅ dk
P 2 2
4⋅ P 6⋅Ms
p= = ≤ pdop
Nacisk powierzchniowy d ⋅ dk d 2 ⋅ dk

Połączenia kołkowe poprzeczne

Obliczenia wytrzymałościowe – połączenie
promieniowe wałka i piasty

Ms = P⋅d

P 4⋅ Ms
P
τt = = ≤ kt
π ⋅ d k π ⋅ d ⋅ d k2
2

P 4
Aby wytrzymałość na ścinanie była zbliŜona do
wytrzymałości na naciski kołek powinien mieć średnicę:
Ścinanie d k ≈ 0,21 ⋅ d

12
 Połączenia kołkowe poprzeczne
Obliczenia wytrzymałościowe – połączenie
poprzeczne płyt

P 4⋅ P
τt = = ≤ kt
π ⋅ d k2 π ⋅ d k2
4

Ścinanie

Połączenia kołkowe poprzeczne

Obliczenia wytrzymałościowe – połączenie
poprzeczne płyt

Nacisk stały Nacisk od zginania Nacisk całkowity

Naciski powierzchniowe p’ p’’

13
 Połączenia kołkowe poprzeczne
Obliczenia wytrzymałościowe – połączenie
poprzeczne płyt

Nacisk stały

P
p' =
dk ⋅ a

Połączenia kołkowe poprzeczne

Obliczenia wytrzymałościowe – połączenie
poprzeczne płyt

Nacisk od zginania
2
M g = P"⋅ ⋅ a
3
p"max 1
P" = ⋅ a ⋅ dk
2 2

4 ⋅ P" 6 ⋅ M g
p"max = =
a ⋅ dk a2 ⋅ dk
2 6⋅M g 3⋅ P
P = Mg ⋅ p"max = =
a a ⋅ dk
2
a ⋅ dk

14
 Połączenia kołkowe poprzeczne

Obliczenia wytrzymałościowe – połączenie

poprzeczne płyt
Nacisk całkowity
P
p' =
dk ⋅ a
3⋅ P
p"max =
a ⋅ dk

P 3⋅ P 4⋅ P
pmax = + = ≤ pdop
a ⋅ dk a ⋅ dk a ⋅ dk

Połączenia kołkowe poprzeczne

Obliczenia wytrzymałościowe – połączenie
poprzeczne płyt

Aby wytrzymałość kołka na naciski

i ścinanie była podobnie
wykorzystana powinno się przyjąć:

a ≈ 3⋅ dk

Ścinanie

15
 Połączenia kołkowe wzdłuŜne
Obliczenia wytrzymałościowe
Kołek wzdłuŜny działa tak ja wpust

Naciski

Ścinanie

Połączenia kołkowe wzdłuŜne

Obliczenia wytrzymałościowe
Obliczenia na naciski
powierzchniowe:

Ms 2⋅ Ms
P= =
d d
2
P 2⋅ P
p= = ≤ pdop
dk
⋅l dk ⋅ l
2
NapręŜenia dopuszczalne wynikają z rodzaju materiału.
Przyjmuje się, Ŝe kołek wykonany jest z najsłabszego materiały w połączeniu

16
 Połączenia kołkowe wzdłuŜne
Obliczenia wytrzymałościowe
Obliczenia na ścinanie:

Ms 2⋅ Ms
P= =
d d
2

P
τt = ≤ kt
dk ⋅ l
NapręŜenia dopuszczalne wynikają z rodzaju materiału.
Przyjmuje się, Ŝe kołek wykonany jest z najsłabszego materiały w połączeniu

Połączenia w konstrukcji maszyn

Połączenia

Rozłączne Nierozłączne

Pośrednie Kształtowe:
- wpustowe, Nitowe
- klinowe,
- kołkowe

Kształtowe: Spawane
Bezpośrednie - wielokątne, Zgrzewane
- wielowypustowe, Klejone
- śrubowe.

17
 Połączenia wielokątne
Połączenie kształtowe bezpośrednie rozłączne

Powstaje poprzez współpracę kształtu czopu i otworu w piaście

Rodzaje kształtu połączeń

Czworokątne Sześciokątne Ośmiokątne

Trójkątne

Połączenia wielokątne
Obliczenia wytrzymałościowe
Obliczenia są tylko na naciski powierzchniowe

Dwa przeciwległe boki

przenoszą obciąŜenie:

2
M g1 = P ⋅ b
3
Siła wynika z nacisku powierzchni

pmax b
P= ⋅ ⋅l
2 2

18
 Połączenia wielokątne
Obliczenia wytrzymałościowe
Obliczenia są tylko na naciski powierzchniowe
Zatem nacisk maksymalny wynosi:

4 ⋅ P 6 ⋅ M g1
pmax = = 2
b ⋅l b ⋅l
Zakładając, Ŝe współpracują 2 pary powierzchni:
1
M g1 = Ms
2
Stąd ostatecznie:

3⋅ M s NapręŜenia dopuszczalne
pmax = ≤ pdop dla słabszego materiału
b2 ⋅ l w połączeniu

Połączenia w konstrukcji maszyn

Połączenia

Rozłączne Nierozłączne

Pośrednie Kształtowe:
- wpustowe, Nitowe
- klinowe,
- kołkowe

Kształtowe: Spawane
Bezpośrednie - wielokątne, Zgrzewane
- wielowypustowe, Klejone
- śrubowe.

19
 Połączenia wielowypustowe
Połączenie kształtowe bezpośrednie rozłączne

Powstaje poprzez współpracę kształtu czopu i otworu w piaście

Często stosowane jako połączenia ruchowe

Połączenia wielowypustowe
Połączenie kształtowe bezpośrednie rozłączne

Rodzaje kształtów wielowypustów

PN-ISO 14:1994

Prostokątne Ewolwentowe Trójkątne

20
 Połączenia wielowypustowe
Połączenie kształtowe bezpośrednie rozłączne

Centrowanie piast na wale moŜe odbywać się na:

1. Powierzchniach bocznych wielowypystu (zmienny moment obrotowy,

zarys ewolwentowy)

2. Powierzchni zewnętrznej wielowypustu (mniej dokładne połączenia

ruchowe, powierzchnie nieutwardzone)

3. Powierzchni wewnętrznej (połączenia dokładne, powierzchnie

utwardzone)

Połączenia wielowypustowe
Obliczenia wytrzymałościowe
Oblicza się tylko na naciski powierzchniowe

d sr D+d
Ms = P⋅ = P⋅
2 4
P
p=
D−d
⋅ l ⋅ z ⋅ϕ
2
Współczynnik
niedokładności
Długość połączenia wykonania

Liczba wypustów (4 do 12) ϕ = 0,75

21
 Połączenia wielowypustowe
Obliczenia wytrzymałościowe
Oblicza się tylko na naciski powierzchniowe

8⋅ M s
p= ≤p
(D − d )2 ⋅ l ⋅ z ⋅ ϕ dop

NapręŜenia dopuszczane są identyczne

jak w przypadku połączeń wpustowych

Przykład 12.1
Połączenia kształtowe
Dobrać i obliczyć wymiary połączeń kształtowych dla połączenia
wałka i piasty. Wymagana średnica rdzenia d = 22 mm,
przenoszący moment obrotowy Ms = 70Nm.
Piasta i wałek wykonane są ze stali C45.

Połączenia do analizy:
- Wpustowe (1 i 2 wpusty)
- Wielowypystowe
- Kołek wzdłuŜny
- Czworokąt

22
 Przykład 12.1
Połączenia kształtowe
Wymagana średnica rdzenia d = 22 mm,
Przenoszący moment obrotowy Ms = 70Nm

Połączenie wpustowe

Ze względu na konieczność pozostawienia

rdzenia nienaruszonego średnica wałka
musi być zwiększona tak aby rowki pod
wpusty znajdowały się ponad tą średnicą.

Wg normy dla średnic od 22 do 30 mm

przyjmuje się wpusty (bxh) 8x7

Zatem średnica zewnętrzna powinna wynosić minimum:

d = d rdzenia + h = 22 + 7 = 29

Przykład 12.1
Połączenia kształtowe
Wymagana średnica rdzenia d = 22 mm,
Przenoszący moment obrotowy Ms = 70Nm
Jeden wpust
Dwa wpusty

P
P

d
d

M s 2 ⋅ M s 2 ⋅ 70000 M s M s 70000
P= = = = 4827,6 N P= = = = 2413,7 N
d d 29 d d 29
2

23
 Przykład 12.1
Połączenia kształtowe
Wymagana średnica rdzenia d = 22 mm,
Przenoszący moment obrotowy Ms = 10Nm

Obliczenia długości – nacisk powierzchniowy

P 2⋅ P Przyjmijmy połączenie spoczynkowe

p= = ≤ pdop
⋅ l0 h ⋅ l0
h pdop = 40MPa
2
2⋅ P 2 ⋅ 4827,6
l0 ≥ Jeden wpust l0 ≥ = 34,5 mm
h ⋅ pdop 7 ⋅ 40

2 ⋅ 2413,8
Dwa wpusty l0 ≥ = 17,2 mm
7 ⋅ 40

Przykład 12.1
Połączenia kształtowe
Wymagana średnica rdzenia d = 22 mm,
Przenoszący moment obrotowy Ms = 10Nm

Przyjmując zastosowanie wpustów pryzmatycznych zaokrąglonych

Jeden wpust l ≥ l0 + b = 34,5 + 8 = 42,5 mm = 45 mm

Dwa wpusty l ≥ l0 + b = 17,2 + 8 = 25,2 mm = 28 mm

Wymiary
znormalizowane

24
Przykład 12.1
Połączenia kształtowe
Wymagana średnica rdzenia d = 22 mm,
Przenoszący moment obrotowy Ms = 70Nm

Połączenie wielowypustowe

Ze względu na konieczność pozostawienia

rdzenia nienaruszonego średnica wałka
musi być zwiększona tak aby rowki pod
wpusty znajdowały się ponad tą średnicą.

Wg normy mamy do wyboru dwa wielowypusty:

6x23x26
6x23x28
Przyjmijmy: 6x23x28 (z x d x D)

Przykład 12.1
Połączenia kształtowe
Wymagana średnica rdzenia d = 22 mm,
Przenoszący moment obrotowy Ms = 70Nm

Siła działająca na wypusty:

4 ⋅ M s 4 ⋅ 70000
P= = = 5490,2 N
D+d 28 + 23
Obliczenia prowadzone są dla nacisków.
Naciski dopuszczalne wynoszą pdop = 40 MPa

2⋅ P
l≥
(D − d )⋅ pdop ⋅ z ⋅ ϕ ϕ = 0,75

25
 Przykład 12.1
Połączenia kształtowe
Wymagana średnica rdzenia d = 22 mm,
Przenoszący moment obrotowy Ms = 70Nm

Zatem:

2⋅ P 2 ⋅ 5490,2
l≥ = = 12,2 mm
(D − d )⋅ pdop ⋅ z ⋅ ϕ (28 − 23)⋅ 40 ⋅ 6 ⋅ 0,75
Z warunku dobrego prowadzenia przyjmuje się, Ŝe:

l ≥ d = 23 mm

Przykład 12.1
Połączenia kształtowe
Wymagana średnica rdzenia d = 22 mm,
Przenoszący moment obrotowy Ms = 70Nm

Połączenie kołkiem wzdłuŜnym

Ze względu na konieczność pozostawienia

rdzenia nienaruszonego dobieramy
średnicę zewnętrzną tak aby nie naruszyć
rdzenia po wykonaniu nawiertu pod kołek

Przyjmijmy kołek o średnicy dk=5 mm.

Zatem średnica połączenia powinna wynosić:

d = d rdzenia + d k = 22 + 5 = 27 mm

26
Przykład 12.1
Połączenia kształtowe
Wymagana średnica rdzenia d = 22 mm,
Przenoszący moment obrotowy Ms = 70Nm

Połączenie kołkiem wzdłuŜnym

Siła działająca na kołek:

2 ⋅ M s 2 ⋅ 70000
P= = = 5185,2 N
d 27

Przyjmujemy, Ŝe kołek wykonany jest ze stali S235JR

pdop = 95 MPa
kt = 78 MPa

Przykład 12.1
Połączenia kształtowe
Wymagana średnica rdzenia d = 22 mm,
Przenoszący moment obrotowy Ms = 70Nm

Połączenie kołkiem wzdłuŜnym

Obliczenia ze ścinania:

P 5185,2
l≥ = = 13,3 mm
d k ⋅ kt 5 ⋅ 78

Obliczenia z nacisków:

2⋅ P 2 ⋅ 5185,2
l≥ = = 21,8 mm
d k ⋅ pdop 5 ⋅ 95

27
Przykład 12.1
Połączenia kształtowe
Wymagana średnica rdzenia d = 22 mm,
Przenoszący moment obrotowy Ms = 70Nm

Połączenie kołkiem wzdłuŜnym

Zatem długość musi spełniać oba warunki zatem:

l ≥ 21,8 mm = 25 mm

Długość znormalizowana

Przykład 12.1
Połączenia kształtowe
Wymagana średnica rdzenia d = 22 mm,
Przenoszący moment obrotowy Ms = 70Nm

Połączenie czworokątne

Ze względu na konieczność pozostawienia

rdzenia nienaruszonego dobieramy wymiar
boku kwadratu równy średnicy rdzenia

b = d rdzenia = 22 mm

28
 Przykład 12.1
Połączenia kształtowe
Wymagana średnica rdzenia d = 22 mm,
Przenoszący moment obrotowy Ms = 70Nm

Połączenie czworokątne
Długość obliczana jest z nacisków powierzchniowych:
3⋅ M s
l≥
b 2 ⋅ pdop
Oba elementy wykonane są z tego samego materiały dla którego

pdop = 175 MPa

Przykład 12.1
Połączenia kształtowe
Wymagana średnica rdzenia d = 22 mm,
Przenoszący moment obrotowy Ms = 70Nm

Połączenie czworokątne
Zatem długość wynosi:

3⋅ M s 3 ⋅ 70000
l≥ = = 2,5 mm
b 2 ⋅ pdop 22 2 ⋅175

Podobnie jak dla wielowypustów warunek dobrego prowadzenia

wymusza długość większą niŜ wysokość boku kwadratu:

l = 22 mm

29
 Przykład 12.1
Połączenia kształtowe
Wymagana średnica rdzenia d = 22 mm,
Przenoszący moment obrotowy Ms = 70Nm

Długość Długość
Rodzaj Wymiar
nominalna dobrana
połączenia osadzenia

1 wpust d = 29 mm l = 42,5 mm l = 45 mm

2 wpust d = 29 mm l = 25,2 mm l = 28 mm

Wielowypust 6x23x28 l = 12,0 mm l = 23 mm

1 kołek d = 27 mm l = 21,8 mm l = 25 mm

Czworokąt a = 22 mm l = 2,5 mm l = 22 mm

30