Sisa at Basilio Sisa: Diyos ko, Diyos ko. Iligtas Mo po siya!

(sa hapagkainan) Walang puso ang mga guardia civil. Hindi na nila inisip ang
magiging damdamin ng isang ina.
Sisa: Naku, darating na nga pala ang mga anak kong mababait. Tiyak
gutom na ang mga iyon. Kailangang maipaghanda ko ulit sila ng Basilio: Sabihin ninyong nahulog ako sa isang puno. Walang dapat
makakain. makaalam na hinabol ako.

(Umaawit siya ng kundiman habang muling naghihintay sa pagdating ng Sisa: Ang mabait kong si Crispin! Binintangan ang mabait kong si
mga anak.) Crispin! Dahil mahirap lang kami at kailangang tiisin lang mga
mahihirap ang lahat!
Basilio: Inang, buksan ninyo ang pinto! Buksan ninyo, Inang!

(Nang buksan ni Sisa ang pinto, bumagsak si Basilio sa mga bisig niya.
Napipilan siya ng lakas nang makita ang dugong umaagos sa noo.)

Sisa: Anak ko!

Basilio: Huwag kayong matakot, Inang. Naiwan sa kumbento si Crispin.

Sisa: Sa kumbento? Naiwan? At siya ba’y buhay?

Basilio: o-opo

Sisa: Buhay si Crispin! Iniwan mo sya sa kumbento… At bakit ka may

sugat, anak?

Basilio: Nang dalhin ng sakristan Mayor si Crispin, alas-diyes sabi niya ako
makakaalis. Dahil gabi na, tumakas ako. Nakasalubong ko sa
bayan ang ilang kawal at nang sigawan ako ng quien vive, ako’y
nagtatakbo. Pinaputukan nila ako at isang bala ang dumaplis sa
aking noo
Tiya Isabel, Kapitan Tiago, Maria Clara, at Andeng
(walang dialogue si Maria Clara)

(Walang patid ang pagluha ni Maria Clara sa kabila ng pag-alo ni Tiya

Isabel at ni Andeng. Pinagbawalan si Maria Clara na makipag-usap
kay Ibarra hanggang hindi ito naiibsan ng excomunion.)

Tiya: Huwag ka ang umiyak. Aalisin din ang excomunion. Susulatan

natin ang Santo Papa. Maglilimos tayo nang malaki. Nawalan lang
ng malay si Padre Damaso, hindi namatay.

Andeng: Tahan na. Ako naman ang gagawa ng paraan upang magkausap
kayo ni Ibarra. Bakit pa may kumpisalan kung walang
magkakasala? Pinatatawad and lahat sa pamamagitan ng
pagsasabi sa Kura.

(Dumating si Kapitan Tiago, hinahaplos ang noo at hindi makabigkas ng

kahit anong salita)

Tiya: Ano ka ba Santiago?

(Nagbuntong hininga habang pinapahid ang isang luha)

Tiya: Sa ngalan ng Diyos, magsalita ka! Ano ang nangyari?

Kapitan: Ang pinapangambahan ko! Wala na ang lahat. Inutos ni Padre

Damaso na sirain ang kasunduan sa kasal nina Maria Clara at
Ibarra. Kung hindi mapaparusahan ako. Ganoon din ang sinabi sa
akin ni Padre Sibyla! Hindi na makatutuntong sa bahay na ito si
Ibarra. Kahit sinabi kong may limampung libong pisong utang ako
rito. Kung hindi ako tatalima, pati ako ay lalapatan ng excomunion
at malamang na ipabitay pa.

(humikbi si Maria Clara)

Donya Consolacion, Sisa at Guwardiya

(Baliw na si Sisa, umaawit ng kundiman, inutusan ng Donya na dalhin si

Sisa ka kanya)

Donya: Papuntahin sya ditto ngayon din! (to guard)

Donya: Vamos, magcantar icau! (to Sisa)

(hindi naintindihan ni Sisa)

Donya: Asistente, abihin mo sa kaniya na sa Tgalog sya kumanta!

(Inawit niya ang “Kundiman ng Gabi.” Nang una’y nakangisi si Doña

Consolacion ngunit unti-unti napalis. Waring tinablan siya sa awit)

Donya: Tigil! Nakahahapis sa akin ang kantang iyan!

(hinarap nito si Sisa at hinutok ng latigo)

Donya: Baila, baila! Ngayon, ikaw naman ang sumayaw, sayaw!”

(Aliw na aliw si Doña Consolacion sa kaniyang kalapastanganan. Hindi niya

namalayan ang pagdating ng Alperes gayong pasikad na binuksan nito ang
pinto. Putlang-putla ang Alperes at nanga ngatal sa galit.)

Donya: Ano ang nangyayari sa iyo? Hindi ka man lamang nagmagandang

gabi sa akin

(hindi nya kinibo di Donya Consolacion, kinausap nya ang guwardiya)

Alperes: Dalhin mo ang babaeng ito. Pabihisan mo siya kay Marta at

gamutin. Pakanin siyang mabuti at bigyan ng mabuting hihigan.
Ingatan siya at huwag lapasta nganin. Bukas ay ihahatid siya sa
bahay ni Ginoong Ibarra
Donya Victorina, Donya Consolacion, Alferez, at Tiburcio
(ang mag-asawa ay magka-akbay na namamasyal sa mga lansangan upang
tingnan ang bahay ng mga Indiyo. Panay ang pintas ni Doña
Victorina sa mga bahay )
Victorina: Ang papangit ng mga bahay. Talagang isang Indiyo lamang ang
maaaring tumira! Napakasama ng pinag-aralan at
napakayayabang! Nasusulubong tayo pero di lamang
nagpupugay! Hampasain mo sila ng sombrero gaya ng ginagawa
ng mga gwardya sibil!
Tiburcio: At kung ha-hampasin ako?
Victorina: Bakit ka ba naging lalaki?
Tiburcio: Pe-pero pilay ako!
(nakasalubong nila si Alferez)
Alferez: Buenos días, señora señor.
(shake hands si Alferez at Tiburcio, nainis si Victorina dahil hindi pinuri
ang kanyang suot at sinuri pa ng may panunuya)
Victorina: Hindi ka dapat makipagkamay sa simpleng Alferez
Tiburcio: He-hepe sya rito
Victorina: Eh ano sa atin? Mga Indio ba tayo?
Alferez: Me katwiran ka
(Umalis na si Alferez, ayaw makipag talo)
(napadaan sila sa bahay ni Donya Consolacion kung saan nakadungaw sya
sa bintana)
Victorina: Bakit ganyan kayo makatingin? Naiingit ba kayo?
Consolacion: Kayo? Kaiinggitan ko? At bakit? A, kinaiinggitan ko nga pala
ang inyong kulot
Tiburcio: Tayo na! Hu-huwag mo nang patulan
Victorina: Bayaan mo at bibigyan ko ng isang leksiyon ang kaladkaring ito.
Hoy! Tingnan mo sinong kinakausap mo! Huwag mo akong
akalaing isa akong probinsiyana, sa bahay ko sa Maynila, hindi
nakakapasok ang mga Alferez, naghihintay lang sa pinto!
Consolacion: Aba! Excelentisima señora. Puput! Hindi nga nakapapasok
ang mga Alferez kundi ang mga pilay (Tiburcio) na tulad niya. Ha,
ha, ha!
Victorina: Makinig ka! Gusto mo banag maglaba ng damit ko? Babayaran
kitang mabuti! Akala mob a hindi ko alam na nagging labandera
ka!
(Dumating si Aferez)
Alferez: Pero señoras.. Don Tiburcio
Victorina: Turan mo nang mabuti ang iyong asawa! Ibili mo ng disenteng
damit at kung wala kayong pera, magnakaw kayo sa taong-
bayan… may mga sundalo naman kayo!
Alferez: Señora! Magpasalamat kayo’t naalala kong babae kayo, kung
hindi baka pinasabog ko kayo ng sipa pati ang lahat ng iyong
kulot!
Tiburcio: Se-senyor Alferez!