9-13 October 2018, TURKESTAN

ULUSLARARASI AVRASYA GÖÇ SEMPOZYUMU

TAM METİN BİLDİRİ KİTABİ

INTERNATIONAL EURASIA MIGRATION

CONFERENCE PROCEEDINGS BOOK
Internation Eurasia Migration Conference
9-13 October 2018, Turkestan, Kazakhstan
Proceedings Book

IEMC 2018
International Eurasia Migration
Conference

PROCEEDINGS BOOK

IEMC 2018
Uluslararası Avrasya Göç
Sempozyumu

TAM METİN BİLDİRİ KİTABI

9-13 October 2018 Turkestan,

Kazakhstan

2
Uluslararası Avrasya Göç Sempozyumu
9-13 Ekim 2018, Türkistan/Kazakistan
Tam Bildiri Kitabı

KÜNYE

Editörler:
Prof. Dr. Hamza Ateş

Genel Koordinasyon:
Prof. Dr. Ahmet Cihan

Düzenleme:
İstanbul Medeniyet Üniversitesi Kurumsal İletişim Koordinatörlüğü

Yayın:
İSMAM (İstanbul Medeniyet Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi)

Uluslararası Avrasya Göç Sempozyumu 2018

International Eurasia Migration Conference 2018
First Edition, December 2018
İlk Edisyon, Aralık 2018

3
Internation Eurasia Migration Conference
9-13 October 2018, Turkestan, Kazakhstan
Proceedings Book

Contents
CONFERENCE CHAIRS / DÜZENLEME KURULU BAŞKANLARI ....................... 7
HONORARY BOARD / ONUR KURULU ..................................................................... 8
ORGANIZERS / DÜZENLEYENLER ............................................................................. 9
IEMC 2018 ORGANIZING COMMITTEE / DÜZENLEME KURULU .................... 10
IEMC 2018 SCIENCE COMMITTEE / BİLİM KURULU ............................................ 11
Türkiye’nin Beyin Göçü Meselesi ................................................................................... 14
İsmail ERMAĞAN ............................................................................................................ 14
Geopolitical Reflections of Turning the Western Balkan Migrant Route towards
Bosnia and Herzegovina .................................................................................................. 34
Jurica BOTİĆ ..........................................................................................................................
Almanya’nın Göç Politikası ve Suriyeli Göçmenler .................................................... 60
Duygu BULKAN - İsmail ERMAĞAN ..............................................................................
Sosyo-Politik İkna Aracı Olarak Cuma Hutbelerinde Göç ......................................... 85
Işıl ARPACI ............................................................................................................................
Dadaloğlu Şiirlerinde Göç Temi ................................................................................... 109
Ebru IŞIKYOL ........................................................................................................................
Disiplinlerarası Göç ve Beraberinde Getirdiği Kimlik Bunalımı (Doğu Türkistan
Örneği) .............................................................................................................................. 122
Mehmet RUZİBAKİ ..............................................................................................................
Avrasya’da Turizm Hareketliliği ve Kapasite Kullanımının Veri Zarflama Analizi
ile Değerlendirilmesi: Kırgızistan Örneği ................................................................... 143
Erkan AKGÖZ .......................................................................................................................
Ramazan GÖRAL..................................................................................................................
Ermahmat CENBEKOV .......................................................................................................
Uluslararası Niteliğe Sahip Üniversitelerin Tercih Edilmesine Yönelik Bir
Araştırma: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Örneği .................................... 164
Erkan AKGÖZ .......................................................................................................................
Zarina SEİDALİEVA ............................................................................................................
Türkiye’de Büyükşehir Belediyelerinin Suriyeli Göçmenlere Yönelik Politika ve
Uygulamaları ................................................................................................................... 192
Ethem Kadri PEKTAŞ ..........................................................................................................
Osmanlı Şairinin Elinde Göç Kösü Nasıl Bir Ses Verir? ............................................ 234
Kamile ÇETİN .......................................................................................................................
Göç Hareketlerinin Küreselleşme Üzerinde Olumlu Etkileri................................... 248

4
Uluslararası Avrasya Göç Sempozyumu
9-13 Ekim 2018, Türkistan/Kazakistan
Tam Bildiri Kitabı
Kemal Yavuz ATAMAN ......................................................................................................
Göç Unsurlarından Keçe Yurdun Leksikolojik İncelemesi ....................................... 273
Tuğçe Nur KESİN .................................................................................................................
Azerbaycan’da Mültecilerin Maddi ve Manevi Durumlarının İyileştirilmesi için
Atılan Adımlar ................................................................................................................ 282
Huseyn MUSAYEV...............................................................................................................
Etnik Göç Siyasetini Yürüten Ülkeler ve Kazakistan’ın Etnik Göçmen Politikası 295
Nursulu ÇETİN .....................................................................................................................
Refik Halid Karay’ın ‘’Eskici’’ Adlı Hikâyesinde Göç İzleği .................................... 317
Güzel SATIK ..........................................................................................................................
Refugee Law in Europe and Turkey: Recent Issues ................................................... 334
Murat TUMAY ......................................................................................................................
Sanat Eserleriyle Göçlere Tanıklık ................................................................................ 346
Özlem ÜNER .........................................................................................................................
Sarı Saltuk ve Blagay Tekkesi ........................................................................................ 376
Asuman ŞENEL .....................................................................................................................
Osman Emir ŞENEL .............................................................................................................
Türk Dünyasında Diaspora Faaliyetleri Bağlamında Türk Keneşi Ve Türksoy
Üzerine Bir Değerlendirme............................................................................................ 397
Esra Banu SİPAHİ .................................................................................................................
Bahar ÖZSOY ........................................................................................................................
Stalin’in Acı Mirası: Yurtsuz Ahıska Türkleri ............................................................ 420
Gülnihal KARAKOL, Hamza ÇAKIR, Ahmet CİHAN ...................................................
Suriyeli Sığınmacılar ve Türkiye’de Anomi Algısı .................................................... 432
Derya TEKİN .........................................................................................................................
Savaş Sonrası Göçmenlerin Suriye’ye Dönmesinde Türkiye ile Kültürel
Entegrasyonun Sağlanması: 2020 Perspektifi ............................................................. 446
Mehmet Levent KOCAALAN.............................................................................................
Türk Topluluklarında Kültür Göçünün Sosyo-Kültürel Açıdan Karşılaştırmalı
Olarak Değerlendirilmesi .............................................................................................. 458
Halil ÇETİN ...........................................................................................................................
Türk Ve Kazakistan Ceza Hukukunda İnsan Ticareti Suçu ..................................... 468
Ümmügülsüm KILIÇ............................................................................................................
Türkiye’de Kırdan Kente Göçlerin Nedenleri ve Sonuçları ..................................... 496
Hamza ATEŞ, Harun KIRILMAZ, Selma KILIÇ KIRILMAZ .........................................

5
Internation Eurasia Migration Conference
9-13 October 2018, Turkestan, Kazakhstan
Proceedings Book
Osmanli’nın Son Döneminde Anadolu’ya Yönelik Göçlerin Siyasi, Kültürel ve
İktisadi Etkileri: Bir Değerlendirme ............................................................................. 509
Hamza ATEŞ..........................................................................................................................

6
Uluslararası Avrasya Göç Sempozyumu
9-13 Ekim 2018, Türkistan/Kazakistan
Tam Bildiri Kitabı

CONFERENCE CHAIRS / DÜZENLEME

KURULU BAŞKANLARI

Professor Ahmet CİHAN, Istanbul Medeniyet University

Professor Hamza ATEŞ, Istanbul Medeniyet University

Assistant Professor Eftal Şükrü Batmaz, Khoja Ahmed Yesevi

International Turkish-Kazakh University, Social Sciences
Faculty Dean

7
Internation Eurasia Migration Conference
9-13 October 2018, Turkestan, Kazakhstan
Proceedings Book

HONORARY BOARD / ONUR KURULU

Professor Musa YILDIZ, Ahmet Yesevi International Turkish-
Kazakh University Board of Trustees Chair

Professor M. İhsan KARAMAN, Istanbul Medeniyet University

Chancellor

Professor Bolatbek Abdraasilov - Khoja Ahmed Yesevi

International Turkish-Kazakh University, Chancellor

Professor Cengiz Tomar - Khoja Ahmed Yesevi International

Turkish-Kazakh University, Chancellor

Bibigül ASILOVA, Kazakistan Republic Education and Science

Deputy-Minister, AYU Board of Trustees Vice-Chair

Professor Derya ÖRS, Atatürk Supreme Council for Culture,

Language and History, Chairman

Professor Refik TURAN, Turkish Historical Society President

Dr. Serdar ÇAM, Turkish Cooperation and Coordination

Agency President

Ibrahim KARAOSMANOĞLU, President of the Union of

Turkish World Municipalities

8
Uluslararası Avrasya Göç Sempozyumu
9-13 Ekim 2018, Türkistan/Kazakistan
Tam Metin Bildiri Kitabı

ORGANIZERS / DÜZENLEYENLER

Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu (Atatürk Supreme

Council for Culture, Language and History)

Istanbul Medeniyet University

Khoja Ahmed Yesevi International Turkish-Kazakh University

Türk Dünyası Belediyeler Birliği (Union of Turkish World

Municipalities)

TIKA (Turkish Cooperation and Coordination Agency)

Türk Tarih Kurumu (Turkish Historical Society)

Internation Eurasia Migration Conference
9-13 October 2018, Turkestan, Kazakhstan
Proceedings Book

IEMC 2018 ORGANIZING COMMITTEE

/ DÜZENLEME KURULU
Professor Ahmet CİHAN, Istanbul Medeniyet University Vice-Chancellor

Professor Hamza ATEŞ, Istanbul Medeniyet University, Centre for Civilization Studies

Assistant Professor Eftal Şükrü Batmaz, Khoja Ahmed Yesevi International Turkish-Kazakh
University

Prof. Dr. Güray KIRPIK, Turkish Historical Society, Vice-President

Professor Ahmet NOHUTCU, Istanbul Medeniyet University

Professor Salih YILMAZ, Yıldırım Beyazıt University

Associate Professor Akmaral BALDIBEK, Khoja Ahmed Yesevi International Turkish-

Kazakh University

Associate Professor Zeynep GÜVEN, Istanbul Medeniyet University

Associate Professor Ahmet KOCAK, Istanbul Medeniyet University

Assistant Professor Mustafa EREN, Kocaeli University

Assistant Professor Dinmukhamed KELESBAYEV, Khoja Ahmed Yesevi International

Turkish-Kazakh University

Assistant Professor Sultanmurad ABZHALOV, Khoja Ahmed Yesevi International Turkish-

Kazakh University

Assistant Professor Fahri Solak, Marmara University

Dr. Mesut Malik Yavuz, Istanbul Medeniyet University

Research Assistant Gülnihal KARAKOL, Istanbul Medeniyet University

10
Uluslararası Avrasya Göç Sempozyumu
9-13 Ekim 2018, Türkistan/Kazakistan
Tam Metin Bildiri Kitabı

IEMC 2018 SCIENCE COMMITTEE /

BİLİM KURULU
Professor Ahmet CİHAN, Istanbul Medeniyet University

Professor Mustafa ÇİÇEKLER, Istanbul Medeniyet University

Assistant Professor Eftal Şükrü Batmaz, Khoja Ahmed Yesevi International Turkish-
Kazakh University

Professor Fatih ANDI, Fatih Sultan Mehmet Vakıf University

Professor Hamza ATEŞ, Istanbul Medeniyet University

Professor Ahmet NOHUTCU, Istanbul Medeniyet University

Professor Andrej BISTYGA, Katowice School of Economics

Professor Farid Sufian SHUAIB, International Islamic University of Malaysia

Professor Sandra THOMPSON, The University of Houston

Professor Yakup BULUT, Mustafa Kemal University

Professor Talip KÜÇÜKCAN, Marmara University, TBMM

Professor Veysel EREN, Mustafa Kemal University

Professor Tarkan OKTAY, Istanbul Medeniyet University

Professor Salih YILMAZ, Yıldırım Beyazıt University

Professor Dosay KENJETAY, Ahmet Yesevi International Turkish Kazakh University

Associate Professor Anna XHEKA, Institute for Progress Albania

Associate Professor Aisha HANİF, University of the Punjab

Associate Professor Roula MASOU, Université Paris-Est Marne-la-Vallée

Associate Professor Selim KARAHASANOĞLU, Istanbul Medeniyet University

Associate Professor Zeynep GÜVEN, Istanbul Medeniyet University

Associate Professor Murat ERDOĞAN, Hacettepe University

11
Internation Eurasia Migration Conference
9-13 October 2018, Turkestan, Kazakhstan
Proceedings Book

Associate Professor Akmaral BALDIBEK, Ahmet Yesevi International Turkish

Kazakh University

Assistant Professor Edil TULEGENOV Ahmet Yesevi International Turkish Kazakh

University

Assistant Professor Sultanmurad ABZHALOV, Ahmet Yesevi International Turkish

Kazakh University

Assistant Professor Ahmet KOÇAK, Istanbul Medeniyet University

Assistant Professor Dinmukhamed KELESBAYEV, Ahmet Yesevi International

Turkish Kazak University

Assistant Professor Wadim ATNASHEV, North-West Academy of Public

Administration, St. Petersburg

Dr. Aydarbek AMİRBEK, Ahmet Yesevi International Turkish Kazakh University

Dr. Sabit BAYMAGANBETOV, Ahmet Yesevi International Turkish Kazakh

University

Dr. Makpal ANLAMASOVA, Ahmet Yesevi International Turkish Kazakh

University

12
Uluslararası Avrasya Göç Sempozyumu
9-13 Ekim 2018, Türkistan/Kazakistan
Tam Metin Bildiri Kitabı

Göç Unsurlarından Keçe Yurdun Leksikolojik İncelemesi

Tuğçe Nur KESİN1

Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi

Özet
Göç, insanlığın var olduğu günden bugüne devam eden toplumsal bir hareketliliktir.
Ekonomik, kültürel, sosyal ve siyasi sebeplere bağlı olarak gerçekleşen göç sonucunda,
bazı kültürel ögeler ortaya çıkmıştır. Bunların başında barınma ihtiyacını karşılamak
için kurulan çadırlar gelmektedir. Çadır hayatı eski Türk toplumlarının vazgeçilmez
unsurlarının başında yer almaktadır. Günümüzde hâla göçebe yaşayan ve bu çadır
kültürünü devam ettiren topluluklar vardır. Çadır için Kazakçada kiyiz üy (Киіз үй)
"keçe ev, keçe yurt" kelimesi kullanılmaktadır. Leksikoloji, bir dilin söz varlığını
oluşturan birimleri ve bu birimlerin yapılarını ve anlamlarını, birbirleriyle ilişkilerini,
zaman içinde yaşadığı değişim ve gelişmeleri araştıran dil bilimi dalıdır. Bu çalışmada
göç unsurlarından keçe yurdun leksikolojik incelemesi yapılarak Kazak kültürü
içerisindeki önemi üzerinde durulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Göç, keçe yurt, Kazaklar, leksikoloji

Lexicologic Examination of Felt Home as One of the Migration Elements

Abstract
Migration is a social movement that continues since the present day of humanity. Due
to economic, cultural, social and political reasons, some cultural elements emerged as
a result of migration. At the beginning of these tents are established to meet the need
for shelter. Tent life is one of the indispensable elements of old Turkish societies.
Today, there are communities that still live nomadic and continue this tent culture. For
the tent, the word kiyiz üy (Киіз үй) "felt home, felt tend" is used in Kazakh.
Lexicology is a branch of linguistics which investigates the units that make up the
vocabulary of a language and the structures and meanings of these units, their
relations with each other, the changes and developments they have experienced over
time. In this study, the importance of felt home in Kazakh culture will be emphasized
by the lexicologic examination of the migration factors.
Keywords: Migration, felt home, Kazakhs, lexicology

1. GİRİŞ

Göç, insanlığın var olduğu günden bugüne devam eden toplumsal bir hareketliliktir.
Ekonomik, kültürel, sosyal ve siyasi sebeplere bağlı olarak gerçekleşen göç sonucunda,

1 Öğretim Görevlisi, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, Hazırlık Fakültesi, Türk
Dili Bölümü, tnkesin@ayu.edu.kz
Internation Eurasia Migration Conference
9-13 October 2018, Turkestan, Kazakhstan
Proceedings Book

bazı kültürel ögeler ortaya çıkmıştır. Bunların başında barınma ihtiyacını karşılamak
için kurulan çadırlar gelmektedir. Maslow'un ihtiyaçlar hiyerarşisinin temelini,
fiziksel ihtiyaçları oluşturan beslenme ve barınma oluşturmaktadır. Hayatta kalmak
yiyeceğin yanında korunaklı bir yerde barınmaya da bağlıdır. Bu sebeple çeşitli
barınaklar ortaya çıkmıştır. Bunların en eskisi çadırlar olmuştur. Kelime, Asyalı
milletler tarafından çeşitli lehçelerde çatur, çatır, çâçır, çâşır, şatır şeklinde telaffuz
edilmektedir. Kelimenin kökeni hakkında Eski Türkçe "çat-" (birleştirmek, birbirine
tutturmak) fiili ve Sanskritçe çhattra (şemsiye, gölgelik) kelimesinden Farsçaya geçen
"çetr" olduğu görüşleri ileri sürülmektedir. Kelimenin kökenini Poppe, Farsçaya;
Vambery, Nemeth ve Gülensoy Türkçeye dayandırmaktadır. Eren, Doerfer, Menges
ve Nişanyan konu hakkında çekimser kalmıştır. Türkçe sözlükte ise kelime hakkında
Farsça "çāder" ifadesi yer almaktadır. Bizce de ağaçları çatarak kurulması yönüyle ve
tüm boylarda kullanılması sebebiyle Türkçe olma ihtimali yüksektir. Gülensoy'un
görüşü de bu yöndedir (Gülensoy, 2007: 209-210).

Çadır, göçebelerin, çobanların ve askerlerin taşıması ve kurması kolay

barınaklarıdır. Kur'an'da bu özelliği sebebiyle şükrü gerektiren nimetlerden
sayılmıştır. "Allah, hayvanların derilerinden, gerek göç gününüzde gerekse
konaklama zamanında sizin için taşınması kolay evler yarattı" (en-Nahl 16/ 80).
Konargöçer toplumlar gerçekleşebilecek iklim değişiklikleri ya da herhangi bir ani
tehlike karşısında her an harekete hazır olmalıdır. Hayvanlarını otlatmak için gittikleri
bölgelerde de barınaklarını kısa sürede hazır hale getirebilmelidirler (Diyarbekirli,
1972: 48).

Orta Asya'da yaşayan Türk ve Moğol kavimleri arasında en yaygın olan çadır
tipi "yurt", "topak ev" veya "kiyiz üy" (keçe ev) denilen ve çok eski bir geçmişi olan
kubbeli çadırlardır. Bu çadırlar biri çevre duvarı, diğeri üst örtüsü olmak üzere iki
kısımdan meydana gelir.

Barınaklara, görev ve fonksiyonlarına göre değişik isimler verilmiştir. Bu da

Türklerin yaşadıkları mekâna verdikleri önemi, dil zenginliklerini ve düşünce
derinliklerini göstermektedir. Barınaklara verilen başlıca isimler kiyiz üy, alaçuk,

274
Uluslararası Avrasya Göç Sempozyumu
9-13 Ekim 2018, Türkistan/Kazakistan
Tam Metin Bildiri Kitabı

alapçik, şâmî, çuvaç, alayik, değilmi üy, yurt, çadra, tekerlekli üy, kon, çadur, alaçu, keregi,
kurıkan, çaşır, çatır, çetir, oda, çaçır, iv ve otağdır (Duman, 1999).

Çadır için Türkiye Türkçesinde çerge, oba ve otağ isimleri kullanılmaktadır.

Kazakça şatır ( Шатыр ), kiyiz üy (Киіз үй), Kırgızca boz üy (боз үй ), Rusça yurta
(ю́рта) isimleriyle anılmaktadır.

Çadırlar, kışın sıcak, yazın serin olması; bir ailenin yaşayabileceği bir mekân
olması; kolayca kurulup toplanabilmesi; toplandığında sadece bir develik yük olması
gibi özelliklerle hayatı kolaylaştırmıştır. Türk çadırı sahip olduğu işlevsel özelliklerle
sadece Türk devletlerinin hayatlarını kolaylaştırmakla kalmamış onların yerleşik
komşularının da oldukça dikkatini çekmiştir. Örneğin, Çinli devlet adamlarının kışın
büyük bir kısmını saraylarının avlularına kurdukları çadırlarda geçirmeleri, yedinci
yüzyılda Çin’de bir Türk çadırı modası başlatmıştır (Gumilev, 2007: 224).

Kiyiz üy; Kazak üy (Қазақ үй), kara üy (қара үй), boz üy (боз үй) diye üçe
ayrılmıştır. Bunun sebebi Kazakistan topraklarının doğudan batıya binlerce
kilometreye kadar uzanması ve çadır yapımında kullanılan malzemelerin
farklılaşmadır.

Dayanıklı olması için mimari yapısı silindir şeklinde tasarlanmıştır. Bu sayede

rüzgârın şiddeti azaltılmıştır. Kiyiz üyün girişi doğuya bakacak şekilde tasarlanarak
hem soğuktan korunmak hem de güneşi görebilmek amaçlanmıştır.

Bir dilin söz varlığını oluşturan birimleri, bu birimlerin yapılarını ve anlamlarını,

birbirleriyle ilişkilerini, zaman içinde yaşadığı değişim ve gelişmeleri araştıran dil
bilimi dalına leksikoloji (sözcük bilimi) denir (Richards 1985: 165).

Yaklaşık üç bin yıllık tarihe sahip olan kiyiz üyü, diğer göçebe toplumlar gibi
Kazakistan halkı da yaşamlarının her alanında kullanmışlardır. Toy merasimlerinde
kiyiz üyde oyunlar ve eğlenceler düzenlemişler, çocuklarını evlendirmişler, ölüyü son
yolculuğuna uğurlamışlar, önemli misafirlerini karşılamışlar ve kiyiz üyü çeyiz olarak
vermişlerdir.

275
Internation Eurasia Migration Conference
9-13 October 2018, Turkestan, Kazakhstan
Proceedings Book

Bu çalışmada kiyiz üyün leksikolojik incelemesi gerçekleştirilecek ve kiyiz üylerin

Kazakça sözvarlığındaki yeri üzerinde durulacaktır.

2. KİYİZ ÜYÜN BÖLÜMLERİ

Kiyiz üy, ağaç sırıklar, keçe ve ip malzemelerden oluşmaktadır. Aşağıda kiyiz evin
bölümleri incelenmiştir.

2.1. Şañıraḳ / Шаңырақ

Şañırak kiyiz evin en tepesinde yer almaktadır. Çadırın temeli sayılmıştır. Ağırlık
merkezidir. Güneşi temsil eder. Göğe yakın olması sebebiyle de Göktanrı inancında
kutsal sayılmıştır. Göç zamanında ve kurulup kaldırılmasında diğer malzemelerden
ayrı olarak tek başına bir deveye yüklenmektedir. Yere bırakılmaz ve göğüs
seviyesinden üstte tutulur. Şañırak kurulurken kimse konuşmaz.

Şañıraḳ (Шаңырақ): Evin baş parçası.

Toġın (Тоғын): Şanırağın yuvarlak çemberi (1).

Küldireüiş (Күлдіреуіш): Ağaçtan yay yapılmış kısım (2).

Üzerine atılan keçeyi tutmaya yarar ve pusula görevi görmektedir.

Kepildik / Kepil Aġaş (Кепілдік / кепіл ағаш): Küldireüişleri biriktirip tutan

ağaç (3).

Şañıraktıñ közi (шаңырақтың көзі): Uık adı verilen bölümün kalem kısmı ile
birleştiği noktadır (4).

276
Uluslararası Avrasya Göç Sempozyumu
9-13 Ekim 2018, Türkistan/Kazakistan
Tam Metin Bildiri Kitabı

2.2. Uıḳ / Уық

Uık 60 tane çubuktan meydana gelmektedir. Otağın büyüklüğü ne olursa olsun temel
olan uık sayısı 60'tır. Bu aynı zamanda vaktin hesaplanmasını sağlamaktadır.

Uıḳ (Уық): Şanırak ile keregeyi birleştiren ağaç çubuklardır.

Uıktın Alaḳanı / Doġalay (Уықтың Алақаны / Доғалай): Uığın kerege ile

birleştiği nokta. (1-2)

Uıktın İini ( Уықтың Иіні): Uığın bükülen kısmı (2)

Uıktın Ḳarını (Уықтың Қарыны): Uığın alakan ile karı arasındaki bölümü (1-
3)

Uıktın Ḳarı (Уықтың Қары): Uığın kalam bölümüne kadar uzanan kısmı (3-
4).

Uıktın Ḳalamı (Қаламы): Uığın şanırak tarafındaki ucu (4)

Uık Bau (Уық Бау): Uık ile keregeyi bağlayan ip (5).

2.3. Kerege / Кереге

277
Internation Eurasia Migration Conference
9-13 October 2018, Turkestan, Kazakhstan
Proceedings Book

Kerege (Кереге): Evin kaburgasıdır, kiyiz üyün gövdesini oluşturan kafes

biçimindeki ağaç çubuklardır.

Keregenin Başı (Керегенің басы): Keregenin yukarı tarafı.

Keregenin Ayaġı (Керегенің аяғы): Keregenin yere değen tarafı.

Köz (Көз): Keregenin gözleri.

Azat Köz (Азат көз): Keregenin ışık görmeyen yerleri.

Jeli (Желі): Keregeyi oluşturan her bir ağaç.

Keregenin erisi (Ерісі): Jelinin en uzunu, keregenin "erisi"dir.

Balaşık (балашық): Kerege'de erisiden biraz kısa olan ağaç.

Saġanaḳ (Сағанақ): Jeli'nin en kısası saġanak olarak adlandırılmaktadır.

Keregenin erisi > balaşık > saġanak

2.4. Kiyiz Evin Kapısı / Киіз Үйдін Есігі

Kiyiz üy, kapısı doğuya bakacak şekilde kurulmaktadır. İçeri giren kişilerin saygı ile
girmesi düşünülerek kapı boyu alçak yapılmıştır.

278
Uluslararası Avrasya Göç Sempozyumu
9-13 Ekim 2018, Türkistan/Kazakistan
Tam Metin Bildiri Kitabı

Mañdayşa (Маңдайша): İki eşiği yukarı taraftan

tutan ağaç. (1)

Bosaġa (Босаға): Mañdayşa ile tabaldırığı birbirine

bağlayan dik duran ağaç. (2)

Sıḳırlauıḳ (Сықырлауық): Kiyiz üyün ahşap kapısı.

(3)

Jaḳtau (Жақтау): Kapıdaki çerçevelerden her biri. (4)

Tabaldırıḳ (табалдырық): Kapının yerdeki ağaç parçası. (5)

3. KİYİN EVİN YARDIMCI MALZEMELERİ

Tuırlıḳ (туырлық): Keregeyi çevreleyen keçe.

Küyeü Ḳazıḳ (Күйеу қазық): Şañırağı kaldırmaya yarayan uzun ağaç, asa.

279
Internation Eurasia Migration Conference
9-13 October 2018, Turkestan, Kazakhstan
Proceedings Book

Tündik (Тундук): Şañırağın üstünü kapatmak için kullanılan keçe bez.

Kiyiz Üy Bauları (Киіз үй баулары): Ahşaptan yapılan keregeyi

güçlendirmek ve çadırı süslemek için "bağ" adı verilen ipler ve bezler kullanılmıştır.

Beldeü (белдеу): Keregeyi bağlamak için kullanılan iplerdir.

Jelbau (Желбау): Keregeyi bağlamak ve kiyiz üyü süslemek için kullanılan

ipler.

SONUÇ

Göçebe yaşamın bir sonucu olarak ortaya çıkan çadır kültürü Türklerin hayat
şeklini yansıtan ve ona yardımcı olan önemli unsurlardan biridir. Hatta zaman zaman
yerleşik hayata sahip toplumlarda da Türklerden etkilenerek çadır kurma eğilimi
ortaya çıkmıştır. Çin hükümdarlarıyla ilgili kayıtlarda sarayların yanında bir de çadır
bulunduğu bilgisi buna örnektir. Modernleşen toplum yapısına rağmen günümüzde
hâlâ Orta Asya'nın bazı bölümlerinde keçe çadırları görmek mümkündür. Kırgızistan
bayrağı ve Kazakistan devlet armasında kullanılan "şañırak" örneğinde olduğu gibi
şehir hayatını sürdüren insanlar, geçmişini unutmayıp bayraklarında ve devlet
armasında çadır kültürüne ait unsurları kullanmıştır.

280
Uluslararası Avrasya Göç Sempozyumu
9-13 Ekim 2018, Türkistan/Kazakistan
Tam Metin Bildiri Kitabı

Dilin zenginliği kavramlara verilen isimler yoluyla anlaşılır. Türk dili bu açıdan
zengin bir dildir. Çalışmada leksikolojik açıdan kiyiz üyler ele alınırken Kazakçanın söz
varlığı, çadır kültürü üzerinden sürülmüştür. Keçe dokumaların Türk kültüründeki
önemli göstergelerinden olan çadırın her bir parçası ayrı ayrı bölümlere ayrılmış ve bu
bölümler de yine kendi içinde isimlendirilmiştir. Keregede kullanılan uzunlu kısalı üç
tür ağaç çubuk (keregenin erisi > balaşık > saġanak) bu isimlendirmenin önemli
göstergelerindendir.

KAYNAKÇA

Gülensoy, Tuncer (2007) Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken

Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Jack R. (1985) Longman Dictionary of Applied Linguistics, Essex.
Gumilev, L. N., Eski Türkler, (çev. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, (6.Baskı),
İstanbul 2007.
Diyarbekirli, Nejat (1972) Hun Sanatı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
Asiye Duman (1999) Türk Kültüründe Barınaklar Hacı Bektaş Velî Araştırma
Dergisi, Sayı:l0, s.203-209.

281