Professional Documents
Culture Documents
4106 - Kompjutersko Upravuvawe Ispitna Programa
4106 - Kompjutersko Upravuvawe Ispitna Programa
Скопје, 2013
ИСПИТНА
ПРОГРАМА
КОМПЈУТЕРСКО УПРАВУВАЊЕ
ОБРАЗОВАНИЕ
СРЕДНО СТРУЧНО
ИСПИТНА ПРОГРАМА
КОМПЈУТЕРСКО УПРАВУВАЊЕ
1
1. ВОВЕД
ФАРЕ програмата за реформа на средното стручно образование и обука во Република Македонија (која почна да се
реализира од учебната 1999/2000 година) резултираше со промени во начинот на следење и оценување на постигањата
на учениците и дефинирање Концепција за матура и за завршен испит во јавното средно образование.
Согласно Концепцијата, предметот компјутерско управување спаѓа во изборниот дел од државната матура и
изборниот дел од завршниот испит и е во листата на стручни предмети фундаментални за струката, од која
ученикот избира еден (1) наставен предмет кој го полага интерно.
Оваа програма е заснована на наставните програми по компјутерско управување од III и IV година за средното
стручно образование за занимањето техничар за компјутерско управување. Матурската испитна програма не ги содржи
сите елементи од наставните програми од компјутерско управување од III и IV година, а оние кои ги содржи ги
исполнуваат општите цели на испитот.
Во рамките на матурскиот испит нема да бидат проверувани знаењата и способностите од содржини кои не се
вклучени во испитната програма.
3
3. СОДРЖИНА НА ИСПИТОТ
Подолу групирано се дадени способностите (од C1 до C4) кои ученикот треба да ги поседува за успешно решавање на
испитните задачи.
Ученикот треба:
(C1) да знае поими, факти и постапки (искажува, препознава, пресметува и користи инструменти и техники);
(C2) да користи поими, факти и постапки (познава, класифицира, претставува, формулира, разликува и
применува);
(C3) да решава едноставни проблеми (избира ефикасен метод, применува знаење на поими, факти и постапки, како и
проверува коректност на избрана постапка или модел за решавање и вреднува точност-разумност на добиено решение);
4
ПОДРАЧЈЕ 1: ЕЛЕКТРИЧНО УПРАВУВАЊЕ ВО КЛАСИЧНИ АВТОМАТСКИ СИСТЕМИ
Содржина Знаења и способности
- Струјно коло, основни компоненти на струјно коло; Ученикот треба да:
- Прекинувачки елементи во струјните кола; С1
- Контакти, тастери, прекинувачи, преклопници; - Опишува струјно коло;
- Нормално отворени, нормално затворени тастери, - Набројува и именува основни компоненти на струјно коло;
прекинувачи; - Набројува и именува прекинувачки елементи во струјните кола:
- Сензори; контакти, тастери, прекинувачи, преклопници, релеи, гранични
- Контактни (механички) сензори прекинувачи;
- Безконтктни (близински) сензори; - Опишува управувачки електрични кола;
- Оптички сензори; - Опишува работни управувачки електрични кола;
- Индуктивни сензори; - Набројува и именува елементи на контакт: погонски, извршен и
- Капацитативни сензори; контактен склоп;
- Електромагнетни сензори; - Разликува тастери и прекинувачи;
- Утврдување на градивото - Познава начини на активирање на рачните контекти;
- Релеи; - Познава нормално отворени контакти;
- Обично електромагнетно реле; - Познава норамално затворени контакти;
- Временски релеи; - Опишува примена на нормално отворените и нормално
- Временско реле со каснење при старт; затворените контакти;
- Временско реле со каснење при стоп; - Идентификува ознаки прекинувачките елементи;
- Контактори; - Познава улога на релеи во струјните кола;
- Релејни шеми; - Набројува и именува видови релеи;
- Конфигурирање релејни шеми, управувачки кола, работни - Набројува и именува временски релеи;
кола во релејните шеми; - Познава симболи за релеи и релејни контакти;
- Конфигурирање релејни шеми, управувачки кола, работни - Опишува контактори;
кола во релејните шеми; - Познава улога на сензорите;
- Утврдување на градивото; - Набројува видови сензори: контактни (механички), безконтктни
- Извршни елементи во струјните кола; (близински) сензори;
- Електромагнет како извршен елемент; - Набројува и именува видови оптички сензори;
- Електромотори; - Познава карактеристики на безконтактните сензори;
- Електромотори без и со регулација на бројот на вртежи; - Идентификува ознаки на сензори;
- Логичките функции во електричните кола И, ИЛИ, НЕ; - Набројува предности и недостатоци на различните видови
- Конфигурира функционални електрични управувачки кола ; сензори;
- Конфигурира функционални електрични управувачки кола - Набројува и именува извршни органи во струјните кола;
; - Опишува електромагнет како извршен орган;
- Конфигурира функционални електрични управувачки кола ; - Познава електромотори;
- Конфигурира функционални електрични управувачки кола ; - Набројува и именува видови електромотори како извршни
- Мерки и прописи на електрозаштита; органи;
5 - Познава мерки и прописи на електрозаштита;
С2
- Објаснува улога на прекинувачки елементи во струјните кола;
- Класифицира влезни и излезни уреди во системите за
електрично управување;
- Објаснува начини на активирање на контактите: рачно,
електромагнетно, електромоторно, крајно;
- Толкува работа на преклопниците;
- Објаснува крајни прекинувачи;
- Објаснува примена на крајните прекинувачи
- Класифицира електромагнетни релеи според моќноста на
управување;
- Објаснува начин на работа на обично електромагнетно реле со
NO контакти;
- Толкува релејни контакти;
- Објаснува поларизирано реле;
- Објаснува електромагнетно реле на наизменична струја;
- Толкува временско реле со каснење при старт;
- Толкува временско реле со каснење при стоп;
- Дефинира преклопно растојание на безконтактните сензори;
- Објаснува начин на работа на механички, индуктивни,
капацитативни, електромагнетни сензори;
- Објаснува принцип на работа на оптичките сензори;
- Класифицира сензори според видовите материјали што ги
детектираат;
- Класифицира сензори според прелопното растојание;
- Објаснува улога на извршните елементи-актуатори во
електричното управување;
С3
- Елаборира секвенционално управување како посебна класа на
дискретното управување;
- Споредува контактни склопови со рамни и топчести контакти;
- Разликува нормално отворени, нормално затворени тастери,
прекинувачи;
- Применува логичките функции во електричните кола И, ИЛИ,
НЕ;
- Чита електрични шеми;
- Конфигурира електрични кола;
6
- Конфигурира функционални електрични управувачки кола ;
- Изложува примена на временските релеи;
- Чита ознаки во релејните шеми;
- Означува компоненти во релејни шеми;
- Конфигурира релејни шеми, управувачки кола, работни кола во
релејните шеми;
- Споредува аналогни и дигитални сензори;
- Споредува контактни (механички), безконтктни (близински)
сензори;
- Изложува области на примена на соодветните видови сензори;
- Конфигурира електрични кола со сензори;
- Споредува електромотори без и со регулација на бројот на
вртежи;
С4
- Анализира електрично управување (систем на работа на
управувачко и работно електрично коло);
- Анализира работа на извршен склоп на контактите;
- Анализира управувачки е работни електрични кола;
- Анализира конструкција на обично електромагнетно реле;
- Анализира релејни шеми;
- Анализира конструкција на сензори: механички, индуктивни,
капацитативни, оптички, електромагнети;
- Анализира врска помеѓу управувачки сигнал, засилувач,
извршен орган, процес;
- Проверува исправност на релејни конфигурации;
С2
- Поврзува електрично и пневматско управување;
- Објаснува користење на сензори во електро-пневматски
управувачки кола;
- Споредува управување на едностран цилиндар со и без
реле;
- Споредува управување на двостран цилиндер со и без
реле;
- Објаснува управување на едностран и двостран цилиндер
со тастер со самодржење;
- Разликува паралелна врска и сериска врска;
С3
- Избира компоненти за конфигурирање на електро-
пневматска инсталација;
- Испитува и отстранува грешки во електро-пневматски
инсталации;
- Применува логичките функции во електро-пневмаските
кола И, ИЛИ, НЕ;
- Изработува распоредувачки чекорен дијаграм за дадена
електро-пневматска инсталација;
- Скицира и толкува дијаграми пат-чекор, пат-време за
дадена електро-пневматска инсталација;
С4
8
- Конфигурира електро-пневматски инсталации без релеи;
- Конфигурира електро-пневматски инсталации сообични
релеи;
- Конфигурира електро-пневматски инсталации со
временски релеи;
- Конфигурира електро-пневматски инсталации со сензори;
- Конфигурира функционални електро-пневматски
инсталации
ПОДРАЧЈЕ 3: ПРОГРАМАБИЛНИ ЛОГИЧКИ КОНТРОЛЕРИ
- PLC; Ученикот треба да:
- Управувачки систем со PLC;
- Архитектура на надзорно управувачки систем со PLC; С1
- Основни карактеристики на PLC, робусност, модуларност; - Набројува предности на PLC;
- Структура на PLC, хардверска конфигурација;
- Опишува управувачки систем со PLC;
- Процесор, меморија, влезно излезен систем, електрично
напојување; - Објаснува архитектура на надзорно управувачки систем
- Видови мемории ROM, RAM, EPROM, EEPROM; со PLC;
- Архитектура на PLC, изглед, интерфејс, RS232 конектор; - Набројува основни карактеристики на PLC, робусност,
- Влезно-излезен систем на PLC (I/O); модуларност;
- Влезни и излезни уреди на PLC; - Идентификува елементи на структурта на PLC;
- Аналогни и дигитални уреди што се приклучуваат на PLC; - Опишува: процесор, меморија, влезно излезен систем,
- Дигитални влезно/излезни модули и аналогни влезно/излезни електрично напојување кај PLC;
модули; - Разликува ситемска и корисничка меморија кај PLC;
- Начини на поврзување на модулите со PLC-то; - Лоцира модули кај конкретен PLC;
- Оперативен систем на PLC; - Познава архитектура на PLC, изглед, интерфејс, RS232
- Управувачки програм на PLC;
конектор;
- Инструкции за програмирање, Контакти и намотки;
- Начин на работа на PLC; - Набројува елементи на процесорски модул: регистри,
- Скен циклус, чекори на скен циклус; аритметичко-логичка единица, управувачка единица;
- Адресирање на PLC; - Идентификува влезни и излезни уреди на PLC;
- Видови адреси: адреси на влезно Излезна опрема, адреси на - Опишува начини на поврзување на модулите со PLC-то;
системски одатоци; - Опишува поврзување на контролери во Profibus мрежа и
- Начин на адресирање на влезно Излезните порти на PLC-то; поврзување на контролери во индустриска Ethernet
- Мемориска мапа на PLC; мрежа;
- Мемориски локации: IR, SR, TR, NR, AR,LR, DM, област на - Познава инструкции за програмирање, контакти и
тајмери и бројачи; намотки;
- Набројува и именува чекори на скен циклус;
- Набројува видови адреси: адреси на влезно излезна
9
опрема, адреси на системски одатоци;
- Познава мемориска мапа на PLC;
- Опишува мемориски локации: IR, SR, TR, NR, AR,LR, DM,
област на тајмери и бројачи;
С2
- Дефинира PLC;
- Објаснува PLC;
- Објаснува модули кај конкретен PLC: електрично
напојување, процесорски модул, backup батерија
конекција за 24 V , вртлив прекинувач за избор на
подрачја на работа, статусни LED диоди, приклучок за
мемориска картичка, MPI (multi point interface) интерфејс
за поврзување со друга опрема, влезно/излезни модули;
- Објаснува елементи на процесорски модул: регистри,
аритметичко-логичка единица, управувачка единица;
- Споредува видови мемории FLASH, ROM, RAM, EPROM,
EEPROM;
- Споредува аналогни и дигитални уреди што се
приклучуваат на PLC;
- Идентификува дигитални влезно/излезни модули и
аналогни влезно/излезни модули;
- Објаснува управувачки програм на PLC;
- Објаснува начин на работа на PLC;
- Објаснува начин на адресирање на влезно излезните
порти на PLC-то;
С3
- Толкува „компјутерско ожичување“;
- Елаборира – влезно-излезен систем на PLC (I/O);
- Елаборира оперативен систем на PLC;
- Применува адресирање на PLC;
- Групира видови адреси на PLC: адреси на влезно излезна
опрема, адреси на системски одатоци;
С4
10
- Анализира структура на PLC, хардверска конфигурација;
- Анализира процесорски модул на PLC;
- Анализира скен циклус,
- Анализра структура на адреса кај PLC
С4
- Анализира програмирање во скалест дијаграм, LAD;
12
- Поврзува видови програмски јаизци за програмирање на
PLC: програмирање во скалест дијаграм,
LAD,програмирање во функционаолни блок дијаграми,
FBD, програмирање во секвенционални дијаграми, STL;
- Анализира функција за програмирање, ексклузивно ИЛИ
(XOR);
- Анализира графички симбол за часовник;
- Анализира графички симбол за бројач;
- Проценува програмски решенија за даден проблем;
13
4. СПЕЦИФИКАЦИСКА МРЕЖА НА ИСПИТОТ
ПОДРАЧЈА
СПОСОБНОСТИ
П1 П2 П3 П4 ЗАСТАПЕНОСТ
(%)
C1 40-45
C2 30-35
C3 15-20
C4 5-10
ЗАСТАПЕНОСТ (%) 25-30 30-35 30-35 5-10 100%
14
5. ОПИС НА ИСПИТОТ
Во тестот се застапени испитни задачи во кои ученикот треба да избере еден точен одговор од понудените
одговори, задачи во кои се бара да се поврзат понудените податоци на исправен начин и отворени задачи и тоа, задачи
во кои треба на означеното место да се запише краток одговор, и задачи во кои ученикот треба да ја покаже целата
постапка на решавање.
За време на испитот потребно е ученикот да има прибор за цртање, дозволено е користење на калкулатор, а по
процена на Државната предметна комисија, за дел од тестот можат да бидат понудени стандарди, таблици и техничка-
технолошка документација, како и користење на компјутер.
15
6.НАЧИН НА ОЦЕНУВАЊЕ
Максималниот број на бодови што може да се освојат по компјутерско управување е околу 100.
Точниот одговор на задачите со повеќечлен избор во кои се бара ученикот да избере еден или повеќе од одговорите
што се понудени се оценува со 1 бод. Доколку точно ги реши сите задачи од овој тип, ученикот може да освои околу 25
бода.
Задачите на кои се бара понудените податоци да се поврзат на исправен начин, се оценуваат со по 1 бод за точен
одговор. Со точно решавање ученикот може да освои околу 20 бода.
Точниот одговор во задачите на кои се бара директен кус одговор (со еден или неколку зборови) се оценува со 1
или 2 бода. Со точното решавање на ваквите задачи ученикот може да освои околу 30 бода.
Задачите на кои се бара да се покаже целосната постапка на решавање на задачата, решавање на проблемска
ситуација, да се дискутира, образложува и слично, се оценуваат така што одделно се оценува точното решавање во
секоја фаза ( чекор) од барањата на задачата. Зависно од бројот на барањата овие задачи се оценуваат со повеќе од три
(3) бода. Ученикот може да освои околу 25 бода.
За да се положи испитот по компјутерско управување не е неопходно да се освојат сите предвидени бодови. Сепак,
подготовката на ученикот, како и неговите амбиции треба да бидат насочени кон освојување на што е можно поголем број
бодови.
16