Professional Documents
Culture Documents
Cilt 11 Sayi 1 Makale 7 Organik Kanatlı Besleme
Cilt 11 Sayi 1 Makale 7 Organik Kanatlı Besleme
ÖZET: Gelişmiş ülkelerde sağlıklı beslenmeye olan duyarlılığın artması ve hayvansal gıda güvenliğinin sağlanması insanları
organik hayvansal ürünlerin tüketimine yöneltmiştir. Konvansiyonel üretimde besleme ve yetiştiricilik konusunda karşılaşılan bazı
olumsuzluklar getirilen kısıtlamalar birlikte organik üretimde daha fazla yaşanmaktadır. Organik üretimin temelini hayvan refahı
oluşturmaktadır. Tüy çekme ve kanibalizm gibi davranışların temelinde aminoasit ya da mineral bakımından dengesiz, düşük protein
düzeyi rasyonların da bulunduğu bilinmektedir. 2015 yılı itibariyle Türkiye’de organik kanatlı yeminin %95’nin organik sertifikalı
olması koşulu dengeli rasyon oluşturabilme (özellikle amino asit düzeyini sağlama) ve yem hijyeninin korunmasındaki ciddi zorlukları
beraberinde getirmektedir. Organik kanatlı beslemede karma yemleri oluşturan yem hammaddelerin kalitesi, miktarı ve veriliş şekilleri
ile izin verilen katkı maddeleri kanatlı sağlığını önemli derecede etkilemektedir. Kaliteli kanatlı ürünleri üretimin sağlanabilmesi için
hayvanın muhtelif fizyolojik evrelerindeki besin madde gereksinimleri, organik olarak üretilmiş ve içerikleri ile yarayışlılıkları çok
iyi bilinen yem ham maddelerinden karşılanması gerekmektedir. Hayvan refahı dikkate alınarak ekonomik üretim için beslemede
karşılaşılan sorunların ortadan kaldırılabileceği dengeli ve yeterli organik rasyon hazırlama ve yem ham maddelerin geliştirilerek
üretilmesi gibi konular irdelenmiştir.
Anahtar kelimeler: Organik hayvancılık, kanatlı, organik besleme, yem, katkı maddesi
Keywords: Organic animal breeding, poultry, organic feeding, feed, feed additives
GİRİŞ
Organik hayvancılık; yüksek kaliteli, sağlıklı ve organik yemler iyi kalitede ve besleyici özellikte olmalıdır.
risksiz ürünler talep eden tüketici kitlesine yönelik, Ayrıca hayvanların bakımı, barınakları, aydınlatma,
çevre dostu üretim teknikleriyle kontrollü ve sertifikalı temizlik, yemlerin kalitesi verime büyük ölçüde etkili
olarak gerçekleştirilen bir üretim faaliyetidir. Organik olmaktadır.
çiftliklerde kavramsal ve uygulamalı olarak hayvanların Organik Kanatlı Üretimin Temeli, Yem Temini
sağlıklı olması, hayvan haklarına uygun davranma ve Kanatlı Besleme Kuralları
ve bu hayvanların refahı önemlidir. Organik hayvan Organik tavuk eti ve yumurta üretimi için gereksinim
yetiştiriciliğinde toprak, bitki, hayvan ve insanlar arasında duyulan hayvan materyali, civciv veya yarka olarak,
bir uyum vardır. organik üretim yapan damızlık işletmeden veya organik
“Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin üretim için kabul edilebilir bir damızlıkçı işletmeden temin
Yönetmelik” kapsamında Organik yetiştiricilikte etlik edilmelidir.
piliçlerin kesim yaşı 81 gün olarak belirtilmiştir. Yumurta Organik kanatlı üretime yönelik organik, çevre
yönlü piliçler 18 haftalık yaştan daha büyük olmalıdır. koşullarına adaptasyon kabiliyeti yüksek olan ve
Etlik civcivler organik hayvansal üretime alındıkların hastalıklara dayanıklı ırklar seçilir. Bunun için o bölgeye
3 günlük yaştan daha büyük olmamalıdır (1). Organik adapte olmuş yerli ırklar ve melezlerine öncelik verilmelidir.
kanatlı beslenmesinde hayvanların türü, yaşı, verim yönü, Nitekim yerli, melez ya da yavaş gelişen genotiplerin
metabolik ve fizyolojik açıdan besin madde ihtiyaçların ileri aşamalarda %100 organik karma yemlerle optimum
dikkate alındığı dengeli ve yeterli organik yem, yem katkı besin madde ihtiyaçlarının karşılanabileceği araştırmalara
maddeleri, mera ve yemleme teknikleri kullanılmaktadır. gereksinim vardır.
Organik çiftliklerde hayvanların beslenmesinde kullanılan
Günlük yaşta etlik civcivlerin 12 haftalık organik tarım veya açık alanlara erişebilmelidir. Yeşil otları tüketecek
standartlarına uygun bakım ve besleme uygulamaları olan tavuklar başta beta karoten olmak üzere birçok
ile yaklaşık 3-4.5 yemden yararlanma oranı ile 2-3 kg vitamin gereksinimleri de karşılayabileceklerdir.
Günlük yaflta etlik civcivlerin 12 haftal›k organik tar›m Hayvanlar, meralara veya aç›k hava gezinti alanlar›na
pazarlanabilir canlı ağırlığa ulaşmaları hedeflenir (2). Bu açık hava barınakları çoğunlukla bitki örtüsü ile
standartlar›na uygun bak›m ve besleme uygulamalar› ile veya aç›k alanlara eriflebilmelidir. Yeflil otlar› tüketecek
Günlük3-4.5
yaklafl›k yaştayemden
temin edilen yumurtacıoran›
yararlanma civcivile
veya2-3daha
kg kaplanmalı,
olan tavuklarkoruyucu tesisler
baflta beta bulunmalı
karoten olmakveüzerehayvanların
birçok
ileri yaşta temin edilen yarkalar, organik hayvan
pazarlanabilir canl› a€›rl›€a ulaflmalar› hedeflenir (2). bakım ve yeterli sayıda suluk ve yemliklere
vitamin gereksinimleri de karfl›layabileceklerdir. erişmelerine imkân
besleme
Günlükilkelerine göreedilen
yaflta temin yapılacak büyütme
yumurtac› civcivve yumurta
veya daha vermelidir.
Bu aç›k hava bar›naklar› ço€unlukla bitki örtüsü ile
dönemi
ileri yafltabeslemesi ile 72
temin edilen haftalık
yarkalar, yaşa kadar
organik hayvanyaklaşık
bak›m ve 3 Kanatlılarda
kaplanmal›, besi aşamasında
koruyucu kullanılan
tesisler bulunmal› ve yem formülü
hayvanlar›n
civarında bir yemden
besleme ilkelerine göreyararlanma
yap›lacak oranı ile tavuk
büyütme başına
ve yumurta asgari
yeterli % 65 tahıl
say›da içermelidir.
suluk Kanatlıeriflmelerine
ve yemliklere rasyonlarınaimkân kaba
dönemi beslemesi
yaklaşık 250-270 ileadet 72 haftal›k
yumurtayafla kadar hedeflenir.
üretimi yaklafl›k 3 vermelidir.
yem, taze veya kuru ot veya silaj eklenebilir (1, 2).
civar›ndayumurta
Organik bir yemden yararlanma
üretiminde, oran› ile bir
konvansiyonel tavuk bafl›na
damızlıkçı Kanatl›larda
Başlıca besi protein
bitkisel aflamas›nda kullan›lan
kaynağı olarakyem ısılformülü
işlem
yaklafl›k 250-270
işletmeden temin adet
edilenyumurta üretimi
yarkaların hedeflenir.
ürettikleri Organik
yumurtalar, asgari % 65soya,
uygulanmış tah›l içermelidir.
kolza ve ayçiçeğiKanatl› rasyonlar›na
tohumu küspeleri kaba
yumurta
en üretiminde,
az 6 haftalık bir geçiş konvansiyonel
döneminden bir sonradam›zl›kç›
“organik yem, taze veya kuru otEkspeller
kullanılabilmektedir. veya silaj küspeler
eklenebilirarasında
(1, 2). lisin/
iflletmeden temin edilen yarkalar›n ürettikleri yumurtalar, Bafll›ca bitkisel protein kayna€› olarak ›s›l ifllem
yumurta” olarak nitelendirilebilir (2). kükürtlü amino asitler dengesizliğine rağmen en uygun
en az 6 haftal›k bir geçifl döneminden sonra “organik uygulanm›fl soya, kolza ve ayçiçe€i tohumu küspeleri
Kanatlı hayvanlar için, 31/12/2014 tarihine kadar
yumurta” olarak nitelendirilebilir (2).
olanı soya küspesidir. Ekspeller
kullan›labilmektedir.
Kolza küspesi iştah ve aras›nda
küspeler
ayçiçeği
rasyon kuruhayvanlar
Kanatl› maddesinin %5’i,
için, organik olmayan
31/12/2014 tarihine yemin
kadar küspesi
lisin/kükürtlü amino asitler dengesizli€ine ra€mensınırlı
ise selüloz içeriği bakımından kullanımı en
kullanımına
rasyon kuru izin verilmektedir.
maddesinin AB ülkelerinde
%5’i, organik olmayan kanatlı
yemin olsa
uygun da olan›
kükürtlü
soya amino asitler bakımından
küspesidir. Kolza küspesi zengin profile
ifltah ve
yemleri
kullan›m›na 01/01/2012 tarihinden AB
izin verilmektedir. itibaren %100 organik
ülkelerinde kanatl› sahiptirler.
ayçiçe€i küspesi ise selüloz içeri€i bak›m›ndan kullan›m›
olması
yemleri zorunluluğu
01/01/2012vardır (3). Çizelge
tarihinden 1 ve%100
itibaren 2’de sırasıyla
organik Gelecekte
s›n›rl› olsa da kanatlı
kükürtlü yemlerinin
amino asitler %100 organik olması
bak›m›ndan zengin
etlik
olmas›piliçzorunlulu€u
ve yumurtacı tavuklar
vard›r için %95
(3). Çizelge 1 ve
ve %100 organik
2’de s›ras›yla durumunda yetersiz ve dengesiz düzeyde sınırlayıcı
profile sahiptirler.
etlik piliç
rasyon ve yumurtac›
profili verilmiştir.tavuklar için %95 ve %100 organik amino Gelecekte
asitleri kanatl› yemlerinin
içeren organik yem%100 ham organik olmas›
maddelerinden
rasyon profili verilmifltir.
Yetiştiricinin yemlerini yalnızca organik üretimden durumunda
rasyon yetersiz
hazırlama ve dengesiz
oldukça zor olacaktır. düzeyde
Organik s›n›rlay›c›
Tarımın
Yetifltiricinin yemlerini
sağlayamaması durumunda, yaln›zca organik üretimden
konvansiyonel yem amino asitleri
Esasları içeren organik yem
ve Uygulanmasına İlişkinham maddelerinden
Yönetmelik’te (1)
sa€layamamas› durumunda, konvansiyonel
maddelerinin sınırlı oranda kullanılmasına izin verilir. yem belirtildiği üzere izin verilen oranları geçmeyecekTar›m›n
rasyon haz›rlama oldukça zor olacakt›r. Organik şekilde
maddelerinin s›n›rl› oranda kullan›lmas›na izin verilir. Esaslar› ve Uygulanmas›na ‹liflkin Yönetmelik’te (1)
Rasyon kuru maddesinin maksimum % 25’i ise rasyonlarda amino asit dengesizliğini kapatabilecek mısır
Rasyon kuru maddesinin maksimum % 25’i ise belirtildi€i üzere izin verilen oranlar› geçmeyecek flekilde
konvansiyonel yemlerdenkarfl›lanabilir.
konvansiyonel yemlerden karşılanabilir. gluten unu ve
rasyonlarda patates
amino asit protein konsantresi
dengesizli€ini gibi yem m›s›r
kapatabilecek ham
Beslenmelerinde
Beslenmelerinde kullan›lankullanılan tümtüm yemleryemler
organikorganik
olmal› maddelerinden
gluten unu ve patates yararlanılabilir.
protein Çizelge
konsantresi 3’te gibi
örnekyem organik
ham
olmalı ve herhangi
ve herhangi bir antibiyotik,
bir antibiyotik, koksidiyostatik,
koksidiyostatik, tıbbi
t›bbi ürünler, etlik piliç rasyonları
maddelerinden ve Çizelge Çizelge
yararlan›labilir. 4’te etlik3’te
piliçlerin
örnekbesinsel
organik
ürünler,
hayvansal hayvansal
yan ürünyan ürün ya da ya da GDO’luyem
GDO’lu yem kaynağı
kayna€› gereksinimleri verilmiştir.
etlik piliç rasyonlar› ve Çizelge 4’te etlik piliçlerin besinsel
içermemelidir.
içermemelidir. Organik olarak
gereksinimleri elde edilen pamuk tohumu küspesi
verilmifltir.
Mezbaha artıkları
art›klar› (et-kemik
(et-kemik unu, unu, kan
kan unu,
unu, etet unu vb.), tavuk Organik olarak elde
rasyonlarının edilen damızlık
%10’nu, pamuk tohumu küspesi
yumurtacılarda
Heksan gibi
Heksan gibi solventler
solventler veya
veya diğer
di€er kimyasallarla
kimyasallarla ekstrakte tavukrasyonun
ise rasyonlar›n›n
%5'ni%10’nu, dam›zl›k
aşmamalıdır (2).yumurtac›larda
Pratikte kanatlı ise
edilmifl yağlı
edilmiş ya€l› tohum
tohum küspeleri,
küspeleri, üre üre veve hayvan
hayvan gübresi
gübresi rasyonun %5'ni
rasyonlarında aflmamal›d›r
özellikle etlik piliçler(2).içinPratikte
kükürtlü kanatl›
amino
kullan›m› yasaklanm›flt›r.
kullanımı yasaklanmıştır. rasyonlar›nda
asitleri (metiyoninözellikle etlik piliçler
ve sistin) için karşılamak
yeterince kükürtlü amino güç
Organik bitkisel üretim kurallar›na göre elde edilmifl asitleri (metiyonin ve sistin) yeterince karfl›lamak güç
Organik bitkisel üretim kurallarına göre elde edilmiş olabilir. Özellikle başlangıç rasyonlarında aşırı düzeylerde
yem materyallerinin yan›nda hayvansal kaynakl› organik olabilir. Özellikle bafllang›ç rasyonlar›nda afl›r› düzeylerde
yem
veya materyallerinin
konvansiyonel yanında hayvansal
olarak üretilmifl süt kaynaklı organik
ve süt ürünleri, protein
protein içermesinden
içermesinden kaçınılmalı sınırlayıcı bu
kaç›n›lmal› s›n›rlay›c› bu besin
besin
veya konvansiyonel olarak üretilmiş süt
okyanus kaynakl› bal›k, deniz hayvanlar› ve bunlar›n yan ve süt ürünleri, maddelerin karşılanmasına dikkat edilmelidir.
maddelerin karfl›lanmas›na dikkat edilmelidir. Zira amino Zira amino
okyanus
ürünlerinin kaynaklı balık,izin
kullan›m›na deniz hayvanları ve bunların yan
verilmektedir. asitler
asitler arasındaki
aras›ndaki dengeyi
dengeyi sağlamak
sa€lamak kanatlı
kanatl› hayvanların
hayvanlar›n
ürünlerinin kullanımına izin verilmektedir. sağlıklı
sa€l›kl› gelişmelerine katkıdabulunacakt›r.
geliflmelerine katk›da bulunacaktır.
Hayvanlar, meralara veya açık hava gezinti alanlarına
Çizelge 1. Etlik piliçler için %95 ve %100 organik rasyon profili, % (3)
Çizelge 2. Yumurtac› tavuklar için %95 ve %100 organik rasyon profili, % (3)
Yem ham maddeleri %95 organik %100 organik
M›s›r 26 42 40.5 30
Bu€day/Tritikale 21 4 3 10
Bakla 8 0 5 5
Bezelye 0 0 0 0
Kolza küspesi 2 3 3 0
Soya küspesi 10.5 20.5 19 24
Ayçiçe€i tohumu küspesi 13 13.5 12.5 14
Yulaf 1 0 0 0
Kuru yonca 3 5 5 5
41
Çizelge 5. Organik yumurtac› piliç ile tavuklar›n enerji ve besin madde ihtiyaçlar› (6)
Yüksek verimliler Orta verimliler
Yemdeki besin madde 0-6 hafta 7-20/23 hafta 20-42 hafta >42 hafta 20-42 hafta >42 hafta
Metabolik enerji, kcal/kg 2750-2850 2600-2800 2700-2900 2650-2750 2700-2900 2650-2750
Ham protein, maksimum % 21 18 20 19 18 18
Ham ya€, % 2-5 2-7 4-7 4-7 4-7 4-7
Sindirilebilir lisin, minimum % 0.85 0.62 0.65 0.62 0.60 0.55
Sindirilebilir metiyonin, minimum % 0.32 0.24 0.30 0.29 0.28 0.25
Sindirilebilir triptofan, minimum % - - 0.14 0.14 0.14 0.14
Ham selüloz, maksimum % 5 7 7 7 7 7
Kalsiyum, % 1 1 3.5 3.5 3.5 3.5
Yararlan›labilir fosfor, % 0.4 0.35 0.31 0.31 0.31 0.31
Sodyum, % 0.15 0.12 0.13 0.13 0.13 0.13
Yumurtacı piliç ve tavukların rasyonlarında sindirilebilir soğuk, kuru direkt güneş ışığı görmeyen depoda
Yumurtac› piliç ve tavuklar›n rasyonlar›nda sindirilebilir M›s›r gluten unu metiyonin bak›m›ndan çok yo€un, fakat
lisin/ME, metiyonin/lisin ve triptofan/lisin esansiyel depolanmalıdır (2).
lisin/ME, metiyonin/lisin ve triptofan/lisin esansiyel güncel olarak Türkiye’de organik üretimi bulunmamaktad›r.
aminoasit
aminoasit oranlar› sırasıyla
oranları 2,4-3,1 ve
s›ras›yla 2,4-3,1 ve 2,3-2,4
2,3-2,4 g/Mcal;
g/Mcal; %38
%38 Yem hammaddelerinin ö€ütülmesi yada k›r›lmas›
ve %50; %18 ve %22 olarak önerilmektedir (6). Ekspeller Meranın Önemi
ve %50; %18 ve %22 olarak önerilmektedir (6). Ekspeller esnas›nda kullan›lan ekipman ve aletler kimyasal
susam,
susam, ayçiçeği
ayçiçe€itohumu,
tohumu,kolza
kolzaküspesi
küspesive ve
mısır gluten
m›s›r unu
gluten Organik tavuk
maddelerle merası
bulafl›k olarak da Yemlerin
olmamal›d›r. adlandırabileceğimiz
depolama
gibi
unubazı yem yem
gibi baz› hammaddeleri
hammaddelerisırasıyla %111,
s›ras›yla 66, 43
%111, 66,ve
43149
ve flartlar›
bu alanın iklime göre de€iflken
yönetimi, kanatlı oldu€undan, yem materyalleri
sağlığı, besleme ve üretimin
düzeyi ile önerilen
149 düzeyi orana yakın,
ile önerilen oranahatta yüksek
yak›n, “metiyonin/
hatta yüksek so€uk,
verimliliğikuru direktetki
üzerine günefl ›fl›€› görmeyen
etmektedir. Ekonomik depoda
organik
“metiyonin/lisin”
lisin” profili sunmaktad›r.
profili sunmaktadır. Buna karşılık Bunaekspellerkarfl›l›k
soya depolanmal›d›r (2).
yetiştiricilik kapsamında meradan yararlanma düzeyi de
ekspeller bezelye
küspesi, soya küspesi, bezelye
ve bakla ve baklagillerde
gibi bakla gibi baklagillerde
bu oran Meran›n Önemi
bu oran s›ras›yla %23, 13 ve 10 olup rasyonun
dikkate alınmalı, geliştirilecek besleme teknikleri içerisinde
sırasıyla %23, 13 ve 10 olup rasyonun dengelenmesi Organik tavuk meras›
değerlendirilmelidir. Bu olarak
amaçlada coğrafik
adland›rabilece€imiz
ve ekolojik
dengelenmesi aç›s›ndan düflüktür (6). Yem sektöründe
açısından düşüktür (6). Yem sektöründe susam ve kolza
susam ve kolza küspesinin temini göreceli olarak nadirdir. bu alan›nda
koşullar yönetimi,
dikkatekanatl› sa€l›€›,
alınarak tavukbesleme
merası veiçin
üretimin
uygun
küspesinin temini göreceli olarak nadirdir. Mısır gluten verimlili€i üzerine etki geliştirmeye
bitki kompozisyonunu etmektedir. yönelik
Ekonomik organik
çalışmalara
unu metiyonin bakımından çok yoğun, fakat güncel olarak da gereksinim duyulmaktadır. Diğer taraftan kullanılacak
Türkiye’de organik üretimi bulunmamaktadır. yem hammaddelerinin tamamının organik sertifikalı
Yem hammaddelerinin öğütülmesi yada kırılması olması koşulu, dengeli rasyon hazırlama konusunda bir
esnasında kullanılan ekipman ve aletler kimyasal takım zorlukları da beraberinde getirmektedir. Organik
maddelerle bulaşık olmamalıdır. Yemlerin depolama üretim için geliştirilen hatlara yönelik özel rasyonların
şartları iklime göre değişken olduğundan, yem materyalleri hazırlanması ve yerel yem kaynaklarının kullanılarak
ekonomik beslemenin yapılması gerekmektedir.
43