‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬

‫ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺮﺗﯿﺐ‪:‬‬
‫ﭘﻮﻫﻨﻤﻞ دوﮐﺘﻮر ﻋﺒﺪاﻟﻘﺪس »راﺟﯽ«‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب‪:‬‬
‫ﭘﻮﻫﻨﻤﻞ دوﮐﺘﻮر ﻋﺒﺪاﻟﻘﺪس »راﺟﯽ«‬ ‫ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺮﺗﯿﺐ‪:‬‬
‫ﻋﻘﺎﯾﺪ ﮐﻼم ‪ -‬اﺳﻼم و ﻋﻠﻮم و ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت ﻓﮑﺮی‪...‬‬ ‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬
‫اﺳﻼم و اﺟﺘﻤﺎع‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪:‬‬
‫اول )دﯾﺠﯿﺘﺎل(‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬
‫آﺑﺎن )ﻋﻘﺮب( ‪١٣٩٤‬ﺷﻤﺴﯽ‪ ١٤٣٦ ،‬ﻫﺠﺮی‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از ﺳﺎﯾﺖ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮥ ﻋﻘﯿﺪه داﻧﻠﻮد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬

‫‪book@aqeedeh.com‬‬ ‫اﯾﻤﯿﻞ‪:‬‬

‫ﺳﺎﯾﺖﻫﺎی ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻮﺣﺪﯾﻦ‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬ ‫‪www.mowahedin.com‬‬
‫‪www.islamtxt.com‬‬ ‫‪www.videofarsi.com‬‬
‫‪www.shabnam.cc‬‬ ‫‪www.zekr.tv‬‬
‫‪www.sadaislam.com‬‬ ‫‪www.mowahed.com‬‬

‫‪contact@mowahedin.com‬‬
 ‫��ﻢ اﷲ ا����ﻦ ا����ﻢ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ‪ ...................... ................................‬أ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪١ .............................. ................................‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮم ﺳﯿﺎﺳﺖ ‪٣ ..................... ................................‬‬

‫ﻣﻔﮫﻮم ﺧﺎص ﺳﯿﺎﺳﺖ‪٣ ...........................................................:‬‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺷﺮﻋﯽ‪٣ ........................................................... :‬‬

‫ﻋﻼﻗﮥ اﺳﻼم ﺑﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ ‪٧ ............. ................................‬‬

‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم ‪٩ ...................................‬‬

‫‪ -١‬رﺑﺎﻧﯽ ﺑﻮدن‪٩ ...................................................................:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬رﺑﺎﻧﯽ ﺑﻮدن ﻣﻨﺒﻊ وﻣﺄﺧﺬ‪٩ ................................................... :‬‬
‫‪ -۱‬ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ از ﺗﻀﺎد‪١٠ ............................................................ :‬‬
‫‪ -۲‬ﺑﯽﻃﺮﻓﯽ‪١٠ ..................................................................... :‬‬
‫‪ -۳‬اﺣﺘﺮام واﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺎم‪١٠ ............................................... :‬‬
‫‪ -۴‬ﻧﺠﺎت از اﺳﺎرت وﺑﺮدﮔﯽ‪١١ .................................................... :‬‬
‫ب‪ -‬رﺑﺎﻧﯽ ﺑﻮدن ھﺪف‪١١ ...........................................................:‬‬
‫‪ -۲‬ﻧﻈﺎم ﺟﮫﺎن ﺷﻤﻮل وﻓﺮا زﻣﺎن‪١٢ ........................................... :‬‬
‫‪ -۳‬ﻧﻈﺎم ﻣﺘﻮازن وﻣﯿﺎﻧﻪ رو‪١٣ ...................................................:‬‬

‫ارﮐﺎن وﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ‪١٥ .................................‬‬

 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫ب‬

‫‪ - ۱‬ﺣﮑﻢ وﻗﺎﻧﻮن‪١٥ ...............................................................‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﻌﻨﯽ ﻗﺎﻧﻮن‪١٥ ............................................................... :‬‬
‫ب‪ -‬اھﻤﯿﺖ ﻗﺎﻧﻮن در ﺣﮑﻮﻣﺖ‪١٦ .................................................:‬‬
‫ج‪ -‬ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم‪١٧ ............................................... :‬‬
‫ھـ‪ -‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺸﺮ‪١٨ .........................................................:‬‬
‫‪ -۲‬ﺣﺎﮐﻢ )زﻣﺎﻣﺪار(‪٢٠ ............................................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬زﻋﺎﻣﺖ در اﺳﻼم‪٢٠ ..........................................................:‬‬
‫ب‪ -‬اھﻤﯿﺖ ﺧﻼﻓﺖ وزﻋﺎﻣﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪٢١ .........................................:‬‬
‫ب‪ -‬ﺧﻼﻓﺖ واﻣﺎﻣﺖ ﺳﻨﺖ ﻓﻌﻠﯽ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج اﺳﺖ؛ ‪٢٢ .......................‬‬
‫ج‪ -‬اﺟﻤﺎع واﺗﻔﺎق ﺻﺤﺎﺑﻪ‪٢٢ .......................................................:‬‬
‫د‪ -‬ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺷﺮﻋﯽ از ﻗﺒﯿﻞ‪٢٣ .........................................:‬‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﺮ ﻋﺼﺮ ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪٢٣ ............................. :‬‬
‫د‪ -‬ﻣﺪت ﺣﮑﻮﻣﺖ زﻣﺎﻣﺪار ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪٢٤ ..........................................:‬‬
‫ھـ‪ -‬ﻃﺮﯾﻖ ﺷﺮﻋﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ‪٢٥ ............................................... :‬‬
‫‪ -۱‬ﻣﺮﺣﻠﮥ ﻧﺎﻣﺰد ﺷﺪن‪٢٥ .......................................................... :‬‬
‫‪ -۲‬ﻣﺮﺣﻠﮥ اﻧﺘﺨﺎب و ﻗﺒﻮل ﻧﺎﻣﺰد‪٢٦ .............................................. :‬‬
‫‪ -۳‬ﻣﺮﺣﻠﮥ ﺑﯿﻌﺖ‪٢٧ ................................................................. :‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺑﯿﻌﺖ اﻧﻘﺎد‪٢٧ .................................................................:‬‬
‫ب‪ -‬ﺑﯿﻌﺖ اﻃﺎﻋﺖ‪٢٧ ................................................................:‬‬
‫و‪ -‬ﺻﻔﺎت ﻻزﻣﻪ ﺑﺮای زﻋﯿﻢ‪٢٨ .................................................... :‬‬
‫‪ -۱‬اﺳﻼم‪٢٨ ......................................................................... :‬‬
‫‪ -۲‬ﻣﺮد ﺑﻮدن‪٣٠ .....................................................................:‬‬
‫‪ -۳‬ﻋﺪاﻟﺖ‪٣٠ ........................................................................ :‬‬
‫‪ -۴‬ﮐﻔﺎﯾﺖ‪٣١ ........................................................................ :‬‬
‫‪ -۵‬ﻋﻠﻢ‪٣١ ............................................................................:‬‬
‫‪ -۶‬ﻗﺮﯾﺸﯽ ﺑﻮدن‪٣٢ .................................................................:‬‬
 ‫ج‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ز‪ -‬ﺣﻘﻮق وﻣﺴﺌﻮوﻟﯿﺖھﺎی اﻣﺎم‪٣٣ ............................................... :‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬ﻣﺴﺆﻟﯿﺖھﺎی اﻣﺎم‪٣٣ ..........................................................:‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺑﺮﻣﺮدم و ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل ‪٣٥ .............................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺣﻘﻮق ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺑﺮﻣﺮدم‪٣٥ .................................................... :‬‬
‫‪ -۲‬ﻧﺼﯿﯿﺤﺖ‪٣٦ ..................................................................... :‬‬
‫ب‪ -‬ﺣﻖ ﺧﻠﯿﻔﻪ درﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل‪٣٧ .................................................. :‬‬
‫‪ - ۳‬ﺳﺮزﻣﯿﻦ )وﻃﻦ( ‪٣٨ ..........................................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺳﺮ زﻣﯿﻦ اﺳﻼﻣﯽ‪٣٨ .........................................................:‬‬
‫ب‪ -‬دار اﺳﻼم ودار ﺣﺮب‪٤٠ .......................................................:‬‬
‫‪ -۱‬دار اﺳﻼم‪٤٠ .....................................................................:‬‬
‫‪ -۲‬دار ﺣﺮب‪٤٠ ..................................................................... :‬‬
‫‪ -۳‬دار ﻋﮫﺪ‪٤٠ .......................................................................:‬‬
‫‪ -٤‬رﻋﯿﺖ )اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ(‪٤١ .....................................................‬‬

‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ‪٤٥ ...................................‬‬

‫‪ -۱‬ﻣﺴﺎوات‪٤٥ .................................................................... :‬‬
‫ﻣﻔﮫﻮم ﻣﺴﺎوات از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم‪٤٥ ............................................... :‬‬
‫اﺻﻞ در اﺳﻼم‪٤٥ .................................................................... :‬‬
‫ﻣﻌﯿﺎر ارزش و ﺑﺮﺗﺮی در اﺳﻼم‪٤٧ .................................................:‬‬
‫‪ -۱‬ﺗﻘﻮی‪٤٧ ..........................................................................:‬‬
‫‪ -۲‬ﻋﻠﻢ وﺗﺨﺼﺺ‪٤٧ ................................................................ :‬‬
‫‪ -۳‬ﺗﻌﮫﺪ ﭘﺎک‪ ،‬ﻓﺪاﮐﺎری وﺳﺎﺑﻘﻪ داری در دﯾﻦ‪٤٨ .............................. :‬‬
‫‪ -۴‬ارزشھﺎی اﺧﻼﻗﯽ‪٤٨ .......................................................... :‬‬
‫ﻣﻈﺎھﺮ ﻣﺴﺎوات‪٤٩ ....................................................................‬‬
‫‪ -۱‬ﻣﺴﺎوات دراﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ‪٤٩ ...................................................:‬‬
‫‪ -۲‬وﺣﺪت وﻣﺴﺎوات دراﺟﺮای ﻗﺎﻧﻮن‪٤٩ .........................................:‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫د‬

‫‪ -۳‬ﻣﺴﺎوات در ﺑﺮﺧﻮرد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪٥١ ............................................. :‬‬

‫‪ -۴‬ﻣﺴﺎوات در ﻣﺴﺌﻮوﻟﯿﺖ ﭘﺬﯾﺮی‪٥١ ............................................ :‬‬
‫‪ -٢‬ﻋﺪاﻟﺖ در اﺳﻼم ‪٥٢ ...........................................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﻔﮫﻮم ﻋﺪاﻟﺖ‪٥٢ ............................................................. :‬‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻋﺪاﻟﺖ در ﻗﺮآن‪٥٣ ...........................................................‬‬
‫‪ -۱‬ﻋﺪل ﻣﺤﻮر ﻧﻈﺎم ھﺴﺘﯽ‪٥٣ ....................................................:‬‬
‫‪ -۲‬اﻗﺎﻣﮥ ﻋﺪاﻟﺖ ﯾﮑﯽ ازاھﺪاف ﺑﻌﺜﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪٥٤ .............................. :‬‬
‫‪ -۳‬ﻋﺪاﻟﺖ ﺷﺮط اﺳﺎﺳﯽ ﺷﮫﺎدت‪٥٥ ..............................................:‬‬
‫‪ -۴‬داوری دادﮔﺮاﻧﻪ اﺳﺎس ﺣﮑﻮﻣﺖ وﻗﻀﺎوت دراﺳﻼم‪٥٥ .....................:‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﮥ ازاﯾﻦ دادﮔﺮی ﺑﻪ ﺣﻖ‪٥٦ ..................................................:‬‬
‫‪ -۵‬ﻋﺪاﻟﺖ راه ﺗﻘﻮی‪٥٩ .............................................................:‬‬
‫ﻣﻈﺎھﺮ ﻋﺪاﻟﺖ‪٦٠ ......................................................................‬‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ در ﻣﻌﺎﻣﻼت‪٦٠ .............................................................. :‬‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ در اﻣﻮرﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‪٦١ ........................................................ :‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻋﺪاﻟﺖ درﺑﺎرۀ ھﻤﺴﺮان‪٦١ .................................................. :‬‬
‫ب‪ -‬ﻣﺴﺎوات ﻣﯿﺎن ﻓﺮزﻧﺪان‪٦٢ .................................................... :‬‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ در ﮔﻔﺘﺎر‪٦٢ .................................................................. :‬‬
‫ﻓﺮق ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺎ ﻣﺴﺎوات‪٦٣ .......................................................... :‬‬
‫‪ -۳‬ﺷﻮری‪٦٥ .......................................................................‬‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺷﻮرا‪٦٥ ........................................................................:‬‬
‫ﻓﻮاﯾﺪ ﺷﻮرا‪٦٥ .........................................................................:‬‬
‫‪ -۱‬ﻧﺠﺎت از ﻟﻐﺰش واﺷﺘﺒﺎه‪٦٥ .................................................... :‬‬
‫‪ -۲‬ﭘﺎﺳﺪاری از ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻓﮑﺮی اﻓﺮاد‪٦٦ ........................................... :‬‬
‫‪ -۳‬اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ اﻓﺮاد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ‪٦٦ .............................. :‬‬
‫‪ -۴‬ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ ﺑﺮﻋﮫﺪۀ ھﻤﻪ اﻓﺮاد ‪٦٦ ...................................... :‬‬
‫‪ -۵‬ﺗﺸﺨﯿﺺ اﺷﺨﺎص ﻣﺨﻠﺺ‪٦٦ ..................................................:‬‬
 ‫ه‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫اھﻤﯿﺖ ﺷﻮرا در اﺳﻼم‪٦٧ .......................................................... :‬‬

‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺷﻮرا در اﺣﺎدﯾﺚ وﺳﯿﺮت ﻧﺒﻮی‪٦٨ ....................................... :‬‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺷﻮرا در ﺳﯿﺮت ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ‪٦٩ .......................................:‬‬
‫‪ -۴‬ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺸﺎورﯾﻦ‪٧١ .............................................................:‬‬
‫‪ -۱‬اﺳﻼم‪٧١ ......................................................................... :‬‬
‫‪ -۲‬اﻣﺎﻧﺖ داری‪٧٢ .................................................................. :‬‬
‫‪ -۳‬ﻋﻠﻢ و ﺑﺼﯿﺮت‪٧٢ ................................................................:‬‬
‫‪ -۴‬ﺷﺠﺎﻋﺖ وﺧﺮد ﻣﻨﺪی‪٧٣ .......................................................:‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺷﻮرا‪٧٣ ...................................................................... :‬‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﺷﻮرا ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری‪٧٤ .............................................‬‬
‫‪ -۱‬ﻣﺤﺪودۀ ﺷﻮرا‪٧٤ ................................................................:‬‬
‫‪ -۲‬ھﺪف ﺷﻮرا‪٧٦ ................................................................... :‬‬
‫‪ -۳‬اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺤﻮری‪٧٧ ............................................................. :‬‬

‫اﺳﻼم و ﺳﯿﮑﻮﻻرﯾﺰم ‪٧٩............... ................................‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﻌﻨﯽ ﺳﯿﮑﻮﻻرﯾﺰم‪٧٩ ......................................................:‬‬
‫ب‪ -‬ﺗﺄﺳﯿﺲ وﻋﻮاﻣﻞ اﯾﺠﺎد اﯾﻦ ﻓﮑﺮﯾﻪ‪٧٩ ...................................... :‬‬
‫‪ -۱‬رﺟﺎل دﯾﻦ )دﯾﻦ ﻣﺴﯿﺤﯽ(‪٧٩ .................................................:‬‬
‫‪ -۲‬اﯾﺠﺎد ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﻔﺘﯿﺶ ﻋﻘﺎﯾﺪ وﻗﯿﺎم ﮐﻠﯿﺴﺎ ﺑﺮﺿﺪ ﻋﻠﻢ‪٨١ ....................:‬‬
‫‪ -۳‬اﻧﻘﻼب ﮐﺒﯿﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ درﺳﺎل ‪۱۷۸۹‬م‪٨٢ ..................................... :‬‬
‫ج‪ -‬اھﺪاف واﻓﮑﺎر ﺳﯿﮑﻮﻻرﯾﺴﺖھﺎ‪٨٤ .......................................... :‬‬

‫اﺳﻼم وﺗﺌﻮﮐﺮاﺳﯽ ‪٨٧ ................. ................................‬‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﺌﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪٨٧ ............................... :‬‬

‫اﺳﻼم و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ‪٩١ ................ ................................‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‪٩١ ..............................................................:‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫و‬

‫ﻣﻌﻨﯽ اﺻﻄﻼﺣﯽ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‪٩١ ................................................. :‬‬

‫اﺻﻮل دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‪٩١ .............................................................. :‬‬
‫‪ -۱‬ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪٩١ .............................................................. :‬‬
‫‪ -۲‬ﺗﻘﻨﯿﻦ )ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری( از آن ﻣﻠﺖ‪٩٢ ........................................... :‬‬
‫‪ -۳‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ از ﻗﻮای ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ‪٩٢ ........................................ :‬‬
‫‪ -۴‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺣﻘﻮق زﻧﺎن و ﺣﻖ ﺗﺴﺎوی زن وﻣﺮد‪٩٢ ......................... :‬‬
‫‪ -۵‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از آزادی‪٩٢ ............................................................ :‬‬
‫‪ -۶‬ﺗﻌﺪد اﺣﺰاب‪٩٢ ..................................................................:‬‬
‫آﯾﺎ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻔﮫﻮم و اﺻﻮل ﺧﻮد ﺑﺎ اﺳﻼم ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ؟ ‪٩٣ ........‬‬
‫‪ -۱‬اﺳﻼم دﯾﻦ وآﯾﯿﻦ رﺑﺎﻧﯽ ودﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻗﺎﻧﻮن وﺿﻌﯽ‪٩٣ ..................... :‬‬
‫‪ -۲‬ﺗﻘﻨﯿﻦ وﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری از آن ﻣﻠﺖ‪٩٣ ............................................ :‬‬
‫‪ -۴‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از آزادی‪٩٦ ............................................................ :‬‬
‫‪ -۵‬ﺣﻖ ﺗﺴﺎوی ﻣﺮد وزن‪٩٦ ....................................................... :‬‬
‫‪ -۶‬ﺗﻌﺪد اﺣﺰاب‪٩٧ ..................................................................:‬‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫اﺳﻼم ﻧﺎم اﺳﺖ ﺑﺮای دﯾﻨﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﻣﺤﻤﺪ ج‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ رھﻨﻤﻮد ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﺴﻮی ﺳﻌﺎدت دوﺟﮫﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎن در اﯾﻦ رﺳﺎﻟﺖ ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ را ﺗﻌﯿﯿﻦ وﺗﺒﯿﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ھﻤﮥ ﺟﻮاﻧﺐ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن را از ھﺮﻟﺤﺎظ درﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮرات ﮐﻠﯽ و ﺑﺎ اﺣﮑﺎم ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﺧﻮد‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪیھﺎی زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن را از زﻣﺎن ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ رﺳﺎﻟﺖ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن درﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ودارای ﺑﺨﺶھﺎی ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ ﻣﺘﻌﺪدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﻨﺎﯾﺸﺎن ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻋﻘﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ وﻣﻼﯾﮏ وﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ‬
‫وﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻟﮫﯽ وﺟﮫﺎن ﭘﺲ از ﻣﺮگ و‪ ...‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺑﺨﺶ ﻋﺒﺎدات اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﮫﺖ ﺗﻘﺮب ھﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫وﻧﺸﺎﻧﻪای ﺑﺮﺻﺪاﻗﺖ در اﯾﻤﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ آن ﺑﺨﺶ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ واداری اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ آن ﺑﻪ ادارۀ‬
‫ھﺮﭼﻪ ﺑﮫﺘﺮ زﻧﺪﮔﯽ در ھﻤﮥ اﺑﻌﺎد آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ورواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪،‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدی و ‪ ....‬از ﻃﺮﯾﻖ آن وﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﺪاﻟﺖ وﺣﮑﻤﺖ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫ُ َ ُ‬ ‫� ۡم َو َ� ۡ� َم ۡم ُ َ َ ُ ۡ‬
‫ََۡۡ َ ۡ َ ۡ ُ َ ُ ۡ َ ُ‬
‫يت ل� ُم‬ ‫ت عل ۡي� ۡم ن ِع َم ِ� َو َر ِ‬
‫ض‬ ‫﴿ٱ�وم أ�ملت ل�م دِين‬
‫ۡ َ‬
‫ٱ� ۡس� ٰ َم د ِٗينا ۚ﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٣ :‬‬
‫ِ‬
‫»اﻣﺮوز دﯾﻦ را ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮدم‪ ،‬وﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ اﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮده‬
‫واﺳﻼم را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﯾﻦ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪم«‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﯾﮏ ﻣﺆﻣﻦ ﮔﻤﺎن ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ دﯾﻦ دارای ﻧﻘﺼﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻧﻘﺺ از ﻣﯿﺎن ﺑﺮﺧﯿﺰد‪ ،‬وﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ آﯾﯿﻦ ﯾﮏ آﯾﯿﻦ ﻣﺤﻠﯽ‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٢‬‬

‫وزﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮده‪ ،‬ﺗﺮﻗﯽ وﺗﺤﻮل ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪ .‬وﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ آﯾﯿﻦ ﺑﻌﺪ وﯾﺎ اﺑﻌﺎدی از‬
‫زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن را درﺑﺮ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ودر اﺑﻌﺎد دﯾﮕﺮ از ﻧﻈﺎمھﺎ وﻗﺎﻧﻮنھﺎی دﯾﮕﺮ‬
‫اﻗﺘﺒﺎس ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻤﺎن ﺑﺮد‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﺑﻪ ﮐﻤﺎل اﯾﻦ دﯾﻦ اﯾﻤﺎن‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬وﻣﻌﺘﺮف ﺑﻪ ﺻﺪق وﺻﺪاﻗﺖ ﺧﺪا ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻪ را ﺗﺒﻌﯿﺾ ودو ﮔﺎﻧﮕﯽ در اﯾﻤﺎن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮده ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ َٰ َ َ ۡ ُ ُ َ‬
‫ون ب َب ۡ‬ ‫ََُۡ ُ َ‬
‫ون ب َب ۡ‬
‫ض﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[٨٥ :‬‬ ‫ع‬
‫ِ ٖ �‬ ‫ر‬ ‫ف‬ ‫�‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫ِ�‬
‫ك‬ ‫ٱل‬ ‫ض‬‫﴿أ�تؤمِن ِ ِ‬
‫ع‬
‫»آﯾﺎ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از دﺳﺘﻮرات ﮐﺘﺎب اﻟﮫﯽ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﯾﺪ‪ ،‬وﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﮐﺎﻓﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ؟«‬
 ‫ﻣﻔﻬﻮم ﺳﯿﺎﺳﺖ‬

‫ﺳﯿﺎﺳﺖ واژۀ ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﺻﻞ آن » ﹶﺳ ﹾﻮس« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ‪ :‬ﻧﮕﮫﺪاری ﮐﺮدن‪،‬‬

‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ‪ ،‬اﺻﻼح وارﺷﺎد ﻣﺮدم ﺑﺮاه رﺳﺘﮕﺎری‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ داری‪ ،‬ادارۀ اﻣﻮر‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﻤﻠﮑﺖ‪ ،‬ﻓﻦ ﮐﺸﻮر داری وادارۀ اﻣﻮر داﺧﻠﯽ وﺧﺎرﺟﯽ آن‪.‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺎص ﺳﯿﺎﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺳﯿﺎﺳﺖ درﻣﻔﮫﻮم ﺧﺎص‪ ،‬ﺗﺪاﺑﯿﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎ‪ ،‬درﺑﺎرۀ ادارۀ اﻣﻮر‬
‫ﮐﺸﻮر وﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﮑﻞ وﻣﺤﺘﻮای ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮد اﺗﺨﺎذ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬واﯾﻦ ﺗﺪاﺑﯿﺮ در دو‬
‫ﻣﺠﺮای داﺧﻠﯽ وﺣﺎرﺟﯽ ﻣﻌﻤﻮل ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺠﺮای داﺧﻠﯽ‪ :‬ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎ ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﺗﺪاﺑﯿﺮ ﺳﻨﺠﯿﺪه وﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺎدی وﻣﻌﻨﻮی ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬اﻣﻮر ﮐﺸﻮر را اداره ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﻋﻀﺎی ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﻣﺠﺮای ﺧﺎرﺟﯽ‪ :‬ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎ ﺑﺎ دوﻟﺖھﺎی‬
‫‪٢‬‬
‫دﯾﮕﺮ ﮐﻪ آن را ﻣﺮﺑﻮط ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺷﺮﻋﯽ‪:‬‬

‫ﻋﻠﻤﺎی اﺳﻼم ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﮫﻮم ﻋﺎم وﺧﺎص اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺒﺎط از‬
‫دﻻﯾﻞ ﺷﺮﻋﯽ وﺳﯿﺮت ﻧﺒﻮی در ﻧﺤﻮۀ ﺣﮑﻮﻣﺖ داری ﻣﻌﻨﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺷﺮﻋﯽ را‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻗﺎﻣﻮس اﻟﻤﺤﯿﻂ‪ ،‬ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ دھﺨﺪا‬

‫‪ -٢‬؟؟‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٤‬‬

‫»الﺴﻴﺎﺳﺔ الﺮﺸﻋﻴﺔ � ﺗﺪﺑ� الﺸﺌﻮن اﻟﻌﺎﻣﺔ ل�وﻟﺔ اﻹﺳﻼﻣﻴﻪ ﺑﻤﺎ ﻳ�ﻔﻞ‬

‫‪١‬‬
‫ﺤﺗﻘﻴﻖ اﻤﻟﺼﺎﻟﺢ ورﻓﻊ اﻤﻟﻀﺎر‪ ،‬مﺎ ﻻ ﻳﺘﻌﺪي ﺣﺪود الﺮﺸ�ﻌﺔ وأﺻﻮﻬﻟﺎ الﻠﻜﻴﺔ«‪.‬‬
‫»ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺷﺮﻋﯽ ﻋﺒﺎرت از‪ :‬ادارۀ اﻣﻮر داﺧﻠﯽ وﺧﺎرﺟﯽ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ در ﭘﺮﺗﻮ‬
‫اﺣﮑﺎم وﻣﻘﺮرات وﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻠﯽ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﮐﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﻠﯿﺎ ی دوﻟﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ وازﺧﻄﺮ ﻣﺼﻮن ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ج در ﯾﮏ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺨﺘﺼﺮ ‪ -‬وﻟﯽ ﭘﺮ ﻣﺤﺘﻮی‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫وﺧﻄﻮط ﮐﻠﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺷﺮﻋﯽ اﺷﺎره ﻧﻤﻮده ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺎﻛﻧﺖ ﺑﻨﻮ إﺮﺳاﺋﻴﻞ �ﺴﻮﺳﻬﻢ اﻷﻧبﻴﺎء ﻠﻛﻤﺎ ﻫﻠﻚ ﻧﻲﺒ ﺧﻠﻔﻪ ﻧﻲﺒ‪ ،‬و�ﻧﻪ ﻻ‬
‫ﻧﻲﺒ ﺑﻌﺪي‪ ،‬وﺳﻴﻜﻮن ﺧﻠﻔﺎء ﻓﻴﻜﺮﺜون«‪ .‬ﻗﺎلﻮا ﻓﻤﺎ ﺗﺄمﺮﻧﺎ؟ ﻗﺎل‪» :‬ﻓﻮا ﺑبﻴﻌﺔ‬
‫‪٢‬‬
‫اﻷول ﻓﺎﻷول‪ ،‬أﻋﻄﻮﻫﻢ ﺣﻘﻬﻢ ﻓﺈن اﷲ ﺳﺎﺋﻠﻬﻢ ﻋﻤﺎ اﺳﺮﺘﺎﻋﻫﻢ«‪.‬‬
‫»اﻣﻮر‪ -‬دﯾﻨﯽ وﻣﻌﺎﺷﺮﺗﯽ‪ ،‬داﺧﻠﯽ وﺧﺎرﺟﯽ‪ -‬ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ را ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اداره‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ھﺮﮔﺎه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی در ﻣﯽﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ دﯾﮕﺮی ﺑﻪ ﺟﺎی آن ﻣﯽآﻣﺪ‪ ،‬وھﯿﭻ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﻧﺨﻮاھﺪ آﻣﺪ‪ ،‬وﻟﯽ – زﻣﺎﻣﺪاران ﺳﯿﺎﺳﯽ واﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‪-‬‬
‫ﺧﻠﯿﻔﻪھﺎی ﻓﺮاواﻧﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ آﻣﺪ«‪.‬‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎ را در ﻗﺒﺎل آنھﺎ ﭼﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدھﯿﺪ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﺑﯿﻌﺖ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﮐﻪ ﺑﯿﻌﺖ ﺷﺪه وﻓﺎ دار ﺑﻮه ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬وﺣﻖ آنھﺎ را‬
‫ادا ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬آنھﺎ ﻧﯿﺰ ﻧﺰد ﺧﺪا در ﻗﺒﺎل رﻋﯿﺖ ﺧﻮد ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ازﺳﺨﻨﺎن ﺟﺎﻣﻊ وﭘﺮ ﻣﺤﺘﻮای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﻣﮫﻢ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﮕﻮﻧﮥ زﯾﺮ اﺷﺎره ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -١‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اداره واﺻﻼح اﻣﻮر را ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬اﻟﻨﻈﺎم اﻟﺴﯿﺎﺳﯽ ﻓﯽ اﻹﺳﻼم از دﮐﺘﻮر ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻋﯿﺪ‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
 ‫‪٥‬‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم ﺳﯿﺎﺳﺖ‬

‫‪ -٢‬ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ -‬ﻧﻪ ﺗﻨﮫﺎ در اﺳﻼم ﺑﻠﮑﻪ‪ -‬در ﺗﻤﺎم ادﯾﺎن ﺳﻤﺎوی ﺑﺨﺸﯽ از‬
‫دﯾﻦ‪ ،‬وﺑﺮﻋﮫﺪۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺟﻤﻠﮥ‪» :‬ﻻ ﻧﺒﻲ ﺑﻌﺪي« اﻓﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ج ھﯿﭻ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -٤‬روﻧﺪ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺗﺎ ﻣﺪﺗﯿﮑﻪ زﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﻮر‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺮ ﻋﮫﺪه داﺷﺖ‪ ،‬وﺟﺎﻧﺸﯿﻦ آن ﺧﻠﻔﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ﻧﻪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﭼﻮن اوﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﺟﻤﻠﮥ‪» :‬ﺳﻴﻜﻮن ﺧﻠﻔﺎء ﻓﻴﻜﺜﺮون« از ﯾﮑﺴﻮ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻧﺤﻮۀ ﺣﮑﻮﻣﺖ در‬
‫اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم »ﺧﻼﻓﺖ« اﺳﺖ ﻧﻪ ﻏﯿﺮ‪ ،‬واز ﺳﻮی دﯾﮕﺮ واﺿﺢ‬
‫ﻣﯽﺳﺎزد ﮐﻪ ﺧﻠﻔﺎ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -٦‬ازﺟﻤﻠﮥ‪» :‬ﻓﻮا ﺑﺒﻴﻌﺔ اﻷول ﻓﺎﻷول« ﻣﺴﺎﯾﻞ آﺗﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬از ﺣﻘﻮق واﺟﺒﮥ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺑﺮ ﺑﺎﻻی رﻋﯿﺖ ﺑﯿﻌﺖ ﮐﺮدن ﺑﺎ اوﺳﺖ‪.‬‬
‫ب‪ -‬درﯾﮏ زﻣﺎن ﺗﻨﮫﺎ ﯾﮏ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺣﻖ ﺑﯿﻌﺖ را دارد ﮐﻪ اوﺧﻠﯿﻔﮥ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﻻزم وﻓﺎداری ﺑﻪ ﺑﯿﻌﺖ اﺑﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ رﻋﯿﺖ ﺑﻪ ﺑﯿﻌﺖ ﺧﻮد ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻠﯿﻔﻪ اداﻣﻪ ﺑﺪھﺪ‪ ،‬ھﯿﭻ ﯾﮑﯽ ﺣﻖ ﻣﻌﺰول ﮐﺮدن وﯾﺎ ﻧﻘﺾ ﺑﯿﻌﺖ را‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -٧‬از ﺟﻤﻠﮥ‪» :‬أﻋﻄﻮﻫﻢ ﺣﻘﻬﻢ« ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻟﺰوم اﻃﺎﻋﺖ‪،‬‬
‫ھﻤﮑﺎری ﺑﺎوی در ادارۀ اﻣﻮر‪ ،‬ﻧﺼﯿﺤﺖ وﻣﺸﻮرۀ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺮای ﺧﻠﯿﻔﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -٨‬آﺧﺮﯾﻦ ﺟﻤﻠﮥ ﺣﺪﯾﺚ اﺷﺎره ﺑﻪ دو ﻣﻮﺿﻮع ﻣﮫﻢ دارد‪:‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٦‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﺮ ﺑﺎﻻی رﻋﯿﺖ دارد‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎن ﺣﻘﻮﻗﯽ‬

‫از رﻋﯿﺖ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ادارۀ ﺷﺌﻮن دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺳﺎﻟﻢ و ﻋﺎدﻻﻧﻪ‪.‬‬
‫ب‪ -‬در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﺧﻠﯿﻔﻪ در ادای اﯾﻦ ﺣﻘﻮق ﺗﻘﺼﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫آن ﺷﻮرش ﺑﺮﭘﺎﻧﻤﻮد‪ ،‬وراه آﺷﻮﺑﮕﺮی را در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ اﻣﻮر را ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻮاﻟﻪ ﮐﺮد‪.‬‬
 ‫ﻋﻼﻗﮥ اﺳﻼم ﺑﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ‬

‫ھﺮ ﮐﺲ ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ‪ ،‬اﺣﺎدﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ج‪ ،‬ﺳﯿﺮت ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ‬

‫وﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دھﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺑﻪ وﺿﻮح در ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺟﺪا ﮐﺮدن ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺳﯿﺎﺳﺖ از اﺳﻼم اﻣﺮی ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ وﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ اﺳﻼم را از اﺳﻼم ﺟﺪا ﮐﻨﺪ!‬
‫ﺷﺎھﺪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻗﺒﻞ از ھﺮ ﭼﯿﺰ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺎری‬
‫ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮا ﺳﻼم ج ﺑﻌﺪ از ھﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ اﻧﺠﺎم داد ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد‪ ،‬او ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﯽداﻧﺴﺖ اھﺪاف ﻧﺒﻮت وﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﯿﺎء‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻌﻠﯿﻢ‬
‫وﺗﺮﺑﯿﺖ‪ ،‬واﻗﺎﻣﮥ ﻗﺴﻂ وﻋﺪل وﺳﻌﺎدت وﺗﻌﺎﻟﯽ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﭘﺎﯾﻪھﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﺑﻨﺎ ﻧﮫﺎد‪.‬‬
‫ارﺗﺸﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ داد ﮐﻪ ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ و اﻧﺼﺎر در آن ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وھﺮﮐﺲ‬
‫در ھﺮﺳﻦ وﺳﺎل ودر ھﺮﺷﺮاﯾﻂ )ﺟﺰ زﻧﺎن وﮐﻮدﮐﺎن وﺑﯿﻤﺎران واز ﮐﺎراﻓﺘﺎدﮔﺎن(‬
‫ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺖ در آن ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﮫﯿﻪ ﺳﻼح وﻣﺮﮐﺐ وآذوﻗﮥ اﯾﻦ ارﺗﺶ ﮐﻮﭼﮏ‬
‫وﺳﺎده ﻗﺴﻤﺘﯽ ﺑﺮﻋﮫﺪۀ ﺧﻮد ﻣﺮدم ﺑﻮد‪ ،‬وﻗﺴﻤﺘﯽ ﺑﺮﻋﮫﺪۀ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬
‫وھﺮ ﻗﺪر داﻣﻨﮥ ﭘﯿﮑﺎر ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺳﺮﺳﺨﺖ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻼت‬
‫ارﺗﺶ اﺳﻼم وﺳﯿﻊﺗﺮ وﻣﻨﻈﻢﺗﺮ ﻣﯽﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺣﮑﻢ زﮐﺎت ﻧﺎزل ﺷﺪ وﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮای ﺗﺄﻣﯿﻦ‬
‫ھﺰﯾﻨﻪھﺎی ﺟﮫﺎد‪ ،‬وﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪیھﺎی ﻣﺤﺮوﻣﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﻗﻀﺎﺋﯽ وﻣﺠﺎزاتھﺎی ﺟﺮاﯾﻢ وﺗﺨﻠﻔﺎت‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﭘﺲ از دﯾﮕﺮی ﻧﺎزل ﺷﺪ‬
‫وﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ وارد ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺎزهای ﮔﺸﺖ‪.‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٨‬‬

‫اﮔﺮ اﺳﻼم ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ وﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ارﺗﺶ وﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل ودﺳﺘﮕﺎه‬
‫ﻗﻀﺎﺋﯽ وﻣﺠﺎزات ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن ﭼﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫اﯾﻦ وﺿﻊ ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ج در دوران ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ‪ ،‬وھﻤﭽﻨﺎن در‬
‫زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ اﻣﻮیھﺎ‪ ،‬ﻋﺒﺎﺳﯽھﺎ و ﺗﺎ ﺳﻘﻮط ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽھﺎ اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ازﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﺑﺴﯿﺎری از اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ در ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‬
‫ﺑﺎ ﺻﺪای رﺳﺎ ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽزﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﺎ در ﭼﮫﺎر ﭼﻮﺑﮥ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﯾﻦ اﺣﮑﺎم ﭘﯿﺎده ﺷﻮد‪ ،‬وﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺣﮑﺎم‪ ،‬اﺣﮑﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬وﺧﻂ اﺳﻼﻣﯽ ﺟﺎﻣﻌﮥ اﺳﻼﻣﯽ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫آﯾﺎت زﯾﺎدی از ﻗﺮآن درﺑﺎرۀ ﻣﺴﺄﻟﮥ ﺟﮫﺎد‪ ،‬وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺠﺎھﺪﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﮥ ﻏﻨﺎﺋﻢ‬
‫ﺟﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺷﮫﺪا و اﺳﺮا اﺳﺖ‪ ،‬آﯾﺎ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ از اﺣﮑﺎم در ﺑﯿﺮون داﯾﺮۀ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﯿﻪ اﺳﺖ؟‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از آﯾﺎت ﻗﺮآن‪ ،‬ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻒ ﻗﺎﺿﯽ واﺣﮑﺎم ﻗﻀﺎ واﺟﺮای ﺣﺪود‬
‫وﻗﺼﺎص وﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ وﺑﺴﯿﺎری ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ اﻣﻮال ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺄﻟﮥ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف وﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ در ﻣﺤﺪودۀ ﺗﺬﮐﺮات واواﻣﺮ وﻧﻮاھﯽ‬
‫زﺑﺎﻧﯽ وﻇﯿﻔﮥ ھﻤﻪ ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺮاﺣﻞ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف وﻧﮫﯽ از‬
‫ﻣﻨﮑﺮ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺷﺪت ﻋﻤﻞ وﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ زور‪ ،‬وﺣﺘﯽ ﻗﯿﺎم ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ دارد ﮐﻪ‬
‫ﺟﺰ از ﻃﺮﯾﻖ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﯿﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﺟﺮای ﻋﺪاﻟﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ واﻗﺎﻣﮥ ﻗﺴﻂ وﻋﺪل وﮔﺸﻮدن راه ﺑﺮای آزادی‬
‫ﺗﺒﻠﯿﻎ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﮫﺎن‪ ،‬ھﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺻﯿﻪ وﻧﺼﯿﺤﺖ واﻧﺪرزھﺎی اﺧﻼﻗﯽ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﯿﺪان آﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻨﮕﺎل ﻇﺎﻟﻤﺎن را از‬
‫ﮔﺮﯾﺒﺎن ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن ﺟﺪا ﺳﺎزد‪ ،‬وﺣﻘﻮق ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن را ﺑﺎزﺳﺘﺎﻧﺪ وﻧﺪای ﺗﻮﺣﯿﺪ را‬
‫‪١‬‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ رﺳﺎﻧﻪھﺎی ﻣﻮﺟﻮد در ھﺮ زﻣﺎن ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﺮدم ﺟﮫﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﭘﯿﺎم ﻗﺮآن‬
 ‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬

‫‪ -١‬رﺑﺎﻧﯽ ﺑﻮدن‪:‬‬
‫ﯾﮑﯽ از وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم رﺑﺎﻧﯽ ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻧﻈﺎم اﺳﺖ‪ ،‬واﯾﻦ‬
‫دوﻣﻔﮫﻮم را درﺑﺮدارد‪:‬‬
‫‪ -‬رﺑﺎﻧﯽ ﺑﻮدن ﻣﻨﺒﻊ وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪.‬‬
‫‪ -‬رﺑﺎﻧﯽ ﺑﻮدن ھﺪف‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬رﺑﺎﻧﯽ ﺑﻮدن ﻣﻨﺒﻊ وﻣﺄﺧﺬ‪:‬‬

‫ﻣﻨﻈﻮر از رﺑﺎﻧﯽ ﻣﻨﺒﻊ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪھﺎی آن‪ ،‬آﯾﯿﻦ رﺑﺎﻧﯽ وﭘﯿﺎم اﻟﮫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺒﺮﯾﻞ اﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﺗﻢ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﭘﺎﺳﺦ وﻧﺘﯿﺠﮥ ﺧﻮاﺳﺖ ﯾﮏ ﻓﺮد‪ ،‬ﯾﮏ ﺧﺎﻧﺪان‪ ،‬ﯾﮏ ﮔﺮوه‪ ،‬ﯾﮏ‬
‫ﺣﺰب وﻣﻠﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺧﻮاﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﮫﺎن وﺟﮫﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻻﯾﻞ آﺗﯽ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ راﺗﺄ ﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫ُۡ َ‬ ‫ََ ُ ۡ ۡ َ‬
‫ون﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪» .[٥٠ :‬آﯾﺎ آنھﺎ ﺑﺎ ﺳﺮ ﭘﯿﭽﯽ از ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫﴿أفح� َم ٱل�ٰ ِهل َِّيةِ َ�بغ ۚ‬
‫اﻟﮫﯽ ﺟﻮﯾﺎی ﺣﮑﻢ ﺟﺎھﻠﯿﺖ ھﺴﺘﻨﺪ؟«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َ َّ ۡ َ ۡ ُ َ ٓ َ َ َ َّ ُ َ َ َ ُ ۡ َ‬
‫ُ‬
‫ٱ� فأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم ٱل�ٰفِ ُرون ‪] ﴾٤٤‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٤٤ :‬‬ ‫﴿ومن لم ��م بِما أنزل‬
‫»ھﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده ﺣﮑﻢ ﻧﮑﻨﺪ ﺑﯿﮕﻤﺎن ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ َّ ۡ َ ۡ ُ َ ٓ َ َ َ َّ ُ َ ُ َ َ ُ ۡ َ ُ َ‬
‫ٱ� فأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم ٱل�ٰسِقون ‪] ﴾٤٧‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٤٧ :‬‬ ‫﴿ومن لم ��م بِما أنزل‬
‫»ھﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده ﺣﮑﻢ ﻧﮑﻨﺪ ﺑﯿﮕﻤﺎن ﻓﺎﺳﻖ وﻧﺎ ﻓﺮﻣﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َ َّ ۡ َ ۡ ُ َ ٓ َ َ َ َّ ُ َ ُ َ َ ُ َّ‬
‫ٱ� فأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم ٱل�ٰل ُِمون ‪] ﴾٤٥‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٤٥ :‬‬ ‫﴿ومن لم ��م بِما أنزل‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪١٠‬‬

‫»ھﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده ﺣﮑﻢ ﻧﮑﻨﺪ ﺑﯿﮕﻤﺎن ﻇﺎﻟﻢ وﺳﺘﻤﮕﺮﺑﺸﻤﺎر‬
‫ﻣﯽرود«‪.‬‬
‫َ َ ۡ ُ َ ۡ َ ُ َ ٓ َ َ َ َّ ُ َ َ َّ َ ۡ ٓ ُ‬
‫ٱ� َو� تتب ِ ۡع أه َوا َءه ۡم﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٤٩ :‬‬ ‫﴿وأ ِن ٱح�م بينهم بِما أنزل‬
‫»در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺣﮑﻢ ﮐﻦ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬واز ھﻮی‬
‫وھﻮس ﻣﺮدم ﭘﯿﺮوی ﻣﮑﻦ‪.«...‬‬
‫ازﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﮫﻢ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﻣﯽﺗﻮان اﻣﻮر آﺗﯽ را ﺷﻤﺮد‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ از ﺗﻀﺎد‪:‬‬
‫از ﻟﻮازم اﯾﻦ ﻧﻈﺎم اﻟﮫﯽ وﻗﺎﻧﻮن آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺧﺎﻟﯽ ﺑﻮدن از ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻀﺎد‪،‬‬
‫ﺗﻨﺎﻗﺾ وﻧﺎﻣﻮزوﻧﯽ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ٱخت ِ َ� ٰ ٗفا َكث ِ ٗ‬
‫ۡ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬
‫�� ‪] ﴾٨٢‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[٨٢ :‬‬ ‫﴿ َول ۡو �ن م ِۡن عِن ِد � ۡ�ِ ٱ�ِ ل َو َج ُدوا �ِيهِ‬
‫»اﮔﺮ اﯾﻦ ﻗﺮآن ازﻃﺮف ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻓﺮاواﻧﯽ درآن ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﺑﯽﻃﺮﻓﯽ‪:‬‬
‫در ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﮥ دﺳﺖ ﺑﺸﺮ‪ -‬آ ﮔﺎھﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﻧﺎ آ ﮔﺎھﺎﻧﻪ‪ -‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﯽ‪،‬‬
‫ﻧﮋادی وﮔﺮوھﯽ ﺑﻪ ﻧﺤﻮی در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻟﮫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺪون ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﮫﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮدی واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺑﻄﻮر ﯾﮑﺴﺎن ﺗﻨﻈﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -۳‬اﺣﺘﺮام واﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺎم‪:‬‬

‫وﻗﺘﯿﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﻓﮫﻤﯿﺪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ اﺟﺮا ﻣﯽﺷﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﻟﮫﯽ اﺳﺖ اﻃﻤﺌﻨﺎن‬
‫دارد ﮐﻪ ﺑﻪ زﯾﺎن دﺳﺘﻪای وﻧﻔﻊ دﺳﺘﻪ دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻓﺮد‬
‫وﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪١١‬‬ ‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬

‫اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎد واﻋﺘﻤﺎد ﺧﻮد ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻟﮫﯽ اﻃﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫آﯾﺪ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ اﻃﺎﻋﺖ از آن‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺧﺸﻨﻮدی ﺧﺪا وﺳﺮﭘﯿﭽﯽ از آن ﺑﺎﻋﺚ ﺧﺸﻢ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ وﻣﺠﺎزات دﻧﯿﺎﺋﯽ واﺧﺮوی ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ در آﯾﺎت ﻓﺮاواﻧﯽ اﯾﻦ ﺧﺼﻠﺖ را اﻋﻼم داﺷﺘﻪ وآن را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬وارزش واﺣﺘﺮام ھﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ در ﺟﮫﺎن ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان اﻃﺎﻋﺖ واﻋﺘﻤﺎد‬
‫واﻋﺘﻘﺎد ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن دارد‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﻧﺠﺎت از اﺳﺎرت وﺑﺮدﮔﯽ‪:‬‬

‫ﻧﻈﺎمھﺎی وﺿﻌﯽ‪ -‬اﻋﻢ از ﻧﻈﺎمھﺎی اﺳﺘﺒﺪای‪ ،‬دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ و ‪ ...‬ھﻢ از‬
‫ﻟﺤﺎظ ﺗﺸﺮﯾﻊ وﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری‪ ،‬وھﻢ از ﻟﺤﺎظ اﺟﺮاﯾﯽ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﮥ اﻓﮑﺎر ﺑﺸﺮ ﺑﺮ‬
‫ﺑﺎﻻی رﻋﯿﺖ ﺑﻮده‪ ،‬اﻧﺴﺎن را ﺑﺮده وﺑﻨﺪۀ اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺳﻼم ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری را از ﺷﺌﻮن ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺷﻤﺮده از آن‬
‫آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر ﺟﮫﺎن ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎن اﯾﻦ ﭘﯿﺎم را دارد ﮐﻪ ﺑﺎ اﺟﺮای ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻟﮫﯽ‬
‫‪١‬‬
‫در زﻣﯿﻦ ﺧﺪا‪ ،‬اﻧﺴﺎنھﺎ را از ﭼﻨﮕﺎل اﺳﺎرت اﻧﺴﺎنھﺎی دﯾﮕﺮ ﻧﺠﺎت ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬

‫ب‪ -‬رﺑﺎﻧﯽ ﺑﻮدن ھﺪف‪:‬‬

‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم ﺑﻌﺪی از اﺑﻌﺎد ﺳﻌﺎدت آﻓﺮﯾﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ آرﻣﺎن‬
‫ﻋﻠﯿﺎ وھﺪف ﻧﮫﺎﺋﯽاش را ‪ -‬ﺑﺎ اﺟﺮای ﻗﻮاﻧﯿﻦ او ‪ -‬ﺑﺮ ﻗﺮاری ﭘﯿﻮﻧﺪ وراﺑﻄﮥ ﻧﯿﮑﻮ‬
‫ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ودﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ رﺿﺎﯾﺖ وﺧﻮﺷﻨﻮدی او ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬واﯾﻦ ھﺪف‬
‫در آﯾﺎت ورواﯾﺎت ذﯾﻞ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎزﺗﺎب ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫اي َو َم َما� ِ َّ�ِ َر ّ َ َ َ‬ ‫َ َۡ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ۡ َّ َ‬
‫��ك‬‫ب ٱل�ٰل ِم� ‪ِ � ١٦٢‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫� َي َ‬ ‫• ﴿قل إِن َص� ِ� َو� ُس ِ� و‬
‫� ‪] ﴾١٦٣‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٦٣-١٦٢ :‬‬‫ت َو َ�نَا ۠ أَ َّو ُل ٱل ۡ ُم ۡسلِم َ‬
‫َ ُ�ۥ َو� َ�ٰل َِك أُم ِۡر ُ‬
‫ِ‬ ‫ۖ ِ‬

‫‪ -١‬اﻟﻨﻈﺎم اﻟﺴﯿﺎﺳﯽ ﻓﯽ اﻹﺳﻼم از دﮐﺘﻮر ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻋﯿﺪ‬

 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪١٢‬‬

‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻋﺒﺎدت‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ وﻣﺮگ ﻣﻦ ھﻤﻪ ﺑﺮای ﺧﺪاوﻧﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ ھﯿﭻ‬
‫ﺷﺮﯾﮏ وھﻤﺘﺎ ﻧﺪارد‪ ،‬وﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﻢ«‪.‬‬
‫• »ﻋﻦ ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﺳﻴﺎر ﻗﺎل ﺳﻤﻌﺖ اﻨﻟﻲﺒ ج ﻳﻘﻮل‪ :‬ﻣﺎ ﻣﻦ ﻋﺒﺪ اﺳﺮﺘﺎﻋه اﷲ‬
‫رﻋﻴﺔ ﻓﻠﻢ �ﻄﻬﺎ ﺑﻨﺼﺤﻪ إﻻ لﻢ �ﺪ راﺤﺋﺔ اﺠﻟﻨﺔ«‪ .‬رواه اﻟﺒﺨﺎری‬
‫»ﮐﺴﯿﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﻣﺎﻣﺪار اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﺑﺮاﺑﺮ رﻋﯿﺖ‬
‫ﺧﻮد ﺧﯿﺮ اﻧﺪﯾﺶ ﻧﺒﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﻮی ﺟﻨﺖ را در ﻣﺸﺎم ﺧﻮد ﻧﺨﻮاھﺪ دﯾﺪ«‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎن ﺷﻤﻮل وﻓﺮا زﻣﺎن‪:‬‬

‫ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ اﺳﻼم ھﻤﻪ ﮔﯿﺮ وﺟﮫﺎن ﺷﻤﻮل اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﮔﺮوهھﺎ‪ ،‬ﻧﮋادھﺎ‪،‬‬
‫ﻣﻠﺖھﺎ وﻃﺒﻘﺎت را ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﺑﺮای ﺗﻤﺎﻣﯽ دورانھﺎ وﻧﺴﻞھﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ دورۀ ﻣﻌﯿﻨﯽ ﯾﺎ زﻣﺎن‬
‫وﯾﮋهای ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻦ آن‪ ،‬ﮐﺎر آﻣﺪی اﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﺮ آﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم ﮐﻪ ﺟﺰء ﺟﺪاﺋﯽ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮا زﻣﺎﻧﯽ‬
‫وﺟﮫﺎن ﺷﻤﻮﻟﯽاش اﯾﻦ ﻧﻈﺎم را از ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻈﺎمھﺎ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻈﺎم‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻠﺘﯽ وﯾﮋه‪ ،‬وﯾﺎ ﮐﺸﻮر ﺧﺎص‪ ،‬وﯾﺎ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ زﻣﺎن ج وﺧﻠﻔﺎی‬
‫راﺷﺪﯾﻦ و‪ . ..‬ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻠﯿﻔﮥ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻠﯿﻔﻪ وزﻋﯿﻢ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﮫﺎن‬
‫اﺳﻼم ﻓﺮاﺗﺮ از ﻣﺮزھﺎی ﺳﺎﺧﺘﮥ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺟﮫﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ رﻋﯿﺖ آن وﻣﻠﺰم ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ وی ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﺷﮥ از دﻻﯾﻞ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫ُ ۡ َ ٰٓ َ ُّ َ َّ ُ ّ َ ُ ُ َّ ۡ ُ‬
‫� ۡم َ� ً‬ ‫َ‬
‫ِيعا‪] ﴾...‬اﻷﻋﺮاف‪.[١٥٨ :‬‬ ‫• ﴿قل ���ها ٱ�اس إ ِ ِ� رسول ٱ�ِ إِ�‬
‫»ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ! ﺑﮕﻮ‪ :‬ای ﻣﺮدﻣﺎن‪ ،‬ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدۀ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ھﻤﮥ ﺷﻤﺎھﺴﺘﻢ«‪.‬‬
‫ََ‬ ‫َُ َ َ َ َ ُۡ ُ ُ ُ‬
‫و� إ ِ َّ� �ٰذا ٱلق ۡر َءان ِ�نذ َِر�م بِهِۦ َو َم ۢن بَلغۚ﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٩ :‬‬
‫• ﴿وأ ِ‬
 ‫‪١٣‬‬ ‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬

‫»اﯾﻦ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺷﻤﺎ وﺗﻤﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﭘﯿﺎم ﻗﺮآن ﺑﻪ‬
‫آنھﺎ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ آن ھﺸﺪار ﺑﺪھﻢ«‪.‬‬
‫و�ﻌ ُ‬
‫ﺜﺖ إﻰﻟ اﻨﻟﺎس‬ ‫ُ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺎﺑﺮ‪» :‬و�ن اﻨﻟﻲﺒ ﻳﺒﻌﺚ اﻰﻟ ﻗﻮﻣﻪ ﺧﺎﺻﺔ ِ‬ ‫•‬
‫‪١‬‬ ‫ّ‬
‫ﺎﻋﻣﺔ«‬
‫»ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻣﺸﺨﺼﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻦ ﺑﻪ ھﻤﮥ‬
‫ﻣﺮدم ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪم«‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری از رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬إذا ﺑﻮ�ﻊ‬ ‫•‬
‫‪۲‬‬
‫ﺨﻟﻠﻴﻔﺘ� ﻓﺎﻗﺘﻠﻮا اﻵﺧﺮﻣﻨﻬﻤﺎ«‪.‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﺑﺎ دو ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺑﯿﻌﺖ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺷﺨﺺ دوﻣﯽ ﻗﺘﻞ ﮐﺮده ﺷﻮد«‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﻧﻈﺎم ﻣﺘﻮازن وﻣﯿﺎﻧﻪ رو‪:‬‬

‫ﯾﮑﯽ از ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﯾﻦ ﺧﺼﺎﯾﺺ دﯾﻦ اﺳﻼم ﺗﻮازن وﻣﯿﺎﻧﻪ روی اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َ َ َ َ َ ۡ َ ُ ۡ ُ َّ ٗ َ َ ٗ ّ َ ُ ُ ْ ُ ٓ َ َ‬
‫�كونوا ش َه َدا َء � ٱ�َّ ِ‬
‫اس﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٤٣ :‬‬ ‫﴿و��ٰل ِك جعل�ٰ�م أمة وسطا ِ‬
‫»ھﻤﭽﻨﺎن ﺷﻤﺎ را اﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﻪای ﻗﺮار دادﯾﻢ ﺗﺎ ﮔﻮاه ﺑﺮﻣﺮدم ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﺳﻼم دﯾﻦ ﻣﻌﺘﺪل اﺳﺖ از ﻧﻈﺮ ﻋﻘﯿﺪه‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ارزشھﺎی ﻣﺎدی وﻣﻌﻨﻮی‪،‬‬
‫از ﻧﻈﺮ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬از ﻧﻈﺮﺷﯿﻮهھﺎی اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻋﺒﺎدت وﻃﺮز ﺗﻔﮑﺮ‬
‫واز ﻧﻈﺮ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم ﻣﻌﺘﺪل وﻣﺘﻮازن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﻧﻈﺎمھﺎی وﺿﻌﯽ ﮐﻪ‬
‫اﻓﺮاط وﺗﻔﺮﯾﻂ ھﻤﺰاد وﺟﺰء ﺟﺪاﺋﯽ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪١٤‬‬
‫ً‬
‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم ﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺎمھﺎی دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری رﻋﯿﺖ را ﮐﺎﻣﻼ ﺳﻠﺐ‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬وﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺎمھﺎی دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻣﺮدم را ﻣﺼﺪر ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺮدم را ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﺗﻌﯿﯿﻦ زﻋﯿﻢ ﺳﯿﺎﺳﯽ را ﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺣﻖ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﺑﺪون‬
‫ﻗﯿﺪ وﺷﺮط ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬وﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺎمھﺎی اﺳﺘﺒﺪادی وﻣﯿﺮاﺛﯽ ﺑﺮﻣﺤﻮر ارادۀ ﻓﺮد‬
‫ﺑﺎ ﮔﺮوه دور ﻣﯽزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم زﻋﯿﻢ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻮرای اھﻞ‬
‫ﺣﻞ وﻋﻘﺪ ‪-‬ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺗﻘﻮی‪ ،‬ﺗﺨﺼﺺ وﻓﺪا ﮐﺎری‪ -‬اﻓﺮاد ﻧﺨﺒﮥ‬
‫‪١‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -١‬اﻟﻨﻈﺎم اﻟﺴﯿﺎﺳﯽ ﻓﯽ اﻹﺳﻼم از دﮐﺘﻮر ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻋﯿﺪ و دﮐﺘﻮر ﺳﻌﻮد آل ﺳﻌﻮد‬

 ‫ارﮐﺎن و ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼ ﻣﯽدارای ﻗﺎﻧﻮن وﺷﺮﯾﻌﺖ واﺿﺢ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ اﻗﺘﺼﺎدی ﻋﺎدﻻﻧﻪ‪،‬‬

‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻋﺴﮑﺮی ﺑﺎ ارزشھﺎی ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ ﻣﻔﯿﺪ وﮐﺎر آﻣﺪ‬
‫وﺳﯿﺎﺳﺖ اﻋﻼﻣﯽ وﻧﺸﺮاﺗﯽ ﺑﺎ اھﺪاف ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ را‪ ،‬دا را ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺟﺎﯾﺐ و ﻣﮑﻠﻔﯿﺖھﺎی داﺧﻠﯽ وﺧﺎرﺟﯽ دارد‪ ،‬ارﮔﺎنھﺎ‬
‫ودﺳﺘﮕﺎهھﺎﯾﯽ دارد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در اﻧﺴﺠﺎم ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖھﺎ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭼﮫﺎرﮔﺎﻧﮥ زﯾﺮ‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪھﺎی اﺳﺎﺳﯽ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدھﺪ‪،‬‬
‫درﺻﻮرت وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻦ ھﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺨﻮاھﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮھﺎی ﺑﻨﯿﺎدی دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫ﺣﮑﻢ )ﻗﺎﻧﻮن(‬ ‫•‬
‫ﺣﺎﮐﻢ )زﻣﺎﻣﺪار(‬ ‫•‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ )ﺟﮫﺎن اﺳﻼم(‬ ‫•‬
‫رﻋﯿﺖ )اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ(‬ ‫•‬

‫‪ - ۱‬ﺣﮑﻢ وﻗﺎﻧﻮن‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﻌﻨﯽ ﻗﺎﻧﻮن‪:‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ‪ :‬ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻗﺪرت وﺻﻼﺣﯿﺖ دوﻟﺖ را ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻧﻤﻮده‪،‬‬
‫وارﺗﺒﺎﻃﺎت دوﻟﺖ را ﺑﺎ اﻓﺮاد ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻮق و وﺟﺎﯾﺐ دوﻟﺖ را در ﻗﺒﺎل‬
‫اﻓﺮاد‪ ،‬وﺣﻘﻮق و وﺟﺎﯾﺐ اﻓﺮاد را در ﻗﺒﺎل دوﻟﺖ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد‪.‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪١٦‬‬

‫اﯾﻦ را دﺳﺘﻮر ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﺑﺮﺧﯽ در ﻣﯿﺎن ﻗﺎﻧﻮن ودﺳﺘﻮر ﺑﮕﻮﻧﮥ زﯾﺮ‬
‫ﻓﺮق ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»اﺣﮑﺎﻣﯿﮑﻪ ازﻃﺮف دوﻟﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬درﺻﻮرﺗﯽ دﺳﺘﻮر ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ اﺣﮑﺎم ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬واﮔﺮ از اﺣﮑﺎم ﺧﺎﺻﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﻣﻔﮫﻮم واژهھﺎی ﻗﺎﻧﻮن ودﺳﺘﻮر در اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬وﻣﺼﺎدر‬
‫اﺳﻼﻣﯽ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮانھﺎی‪» :‬ﺣﮑﻢ« و »ﺷﺮع« ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ۡ ُ ۡ َّ َّ‬
‫ٱ�� ُم إِ� ِ�ِ﴾ ]ﯾﻮﺳﻒ‪» .[٤٠ :‬ﻓﺮﻣﺎن وﻗﺎﻧﻮن ﮔﺰاری ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪا‬ ‫﴿إ ِ ِن‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫� ُعوا ْ ل َ ُهم ّم َِن ّ‬ ‫َۡ َُ ۡ ُ َ َ‬
‫ٱ�ِين َما ل َ ۡم يَأ َذ ۢن بهِ َّ ُ‬
‫ٱ�ۚ﴾ ]اﻟﺸﻮری‪.[٢١ :‬‬ ‫� ٰٓ ُؤا ْ َ َ‬ ‫﴿أم لهم �‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»آﯾﺎ ﺑﺮای آﻧﺎن ﺷﺮﯾﮑﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺑﺪان اﺟﺎزه ﻧﺪاده ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﻨﯿﺎد‬
‫آﯾﯿﻨﯽ ﻧﮫﺎدهاﻧﺪ«‬

‫ب‪ -‬اھﻤﯿﺖ ﻗﺎﻧﻮن در ﺣﮑﻮﻣﺖ‪:‬‬

‫ﺣﮑﻢ وﻗﺎﻧﻮن از ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪھﺎی دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻣﺮدم‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ھﺪفھﺎی ﻣﺸﺘﺮک دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ از ﻃﺮف دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﺑﺪرﺳﺘﯽ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪھﯽ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻗﻮاﻋﺪ ﻣﻌﯿﻦ ﻃﺮز اﻟﻌﻤﻞ را ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ؛ زﯾﺮا اوﻟﯿﻦ‬
‫اﺳﺎس وﭘﺎﯾﻪای ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﺣﮑﻮﻣﺖ در اﺳﻼم ﺑﺮآن اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ۡ ُ ۡ َّ َّ‬
‫ٱ�� ُم إِ� ِ� ِ﴾‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن وﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری از آن ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪﴿ :‬إ ِ ِن‬
‫]ﯾﻮﺳﻒ‪ .[٤٠ :‬و ھﯿﭻ اﻧﺴﺎﻧﯽ درھﺮﻣﻘﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫و ﻣﻨﺒﻊ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮای ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ ھﯿﭻ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﺪارد‪ ،‬و ﻧﻪ ﮐﺪام ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم زﻣﯿﻨﻪھﺎ اﻋﻢ‬
‫ازﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺟﻨﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻣﻼت‪ ،‬اﺣﻮال ﺷﺨﺼﯽ‪ ،‬وﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ از ﻗﺮآن وﺳﻨﺖ‬
‫اﻟﮫﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬واورا ﺑﻪ اﺟﺮا ﺑﮕﺬارد‪.‬‬
 ‫‪١٧‬‬ ‫ارﮐﺎن و ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫درﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺸﺮﯾﻊ اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ‪ -‬ﻃﻮرﯾﮑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮔﺮدﯾﺪ‪ -‬ﻗﺮآن‬

‫وﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ اﻧﮑﺸﺎف وﮔﺴﺘﺮش در زﻧﺪﮔﯽ آﻧﺎن‪ ،‬وﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪن‬
‫ﻣﺴﺎﯾﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن وﺗﺠﺪد ﺣﻮادث‪ ،‬ﺑﺎ اﻣﻮر وﻣﺴﺎﯾﻠﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﺣﮑﺎم آن‬
‫از ﻧﺼﻮص ﺻﺮﯾﺢ ﻗﺮآن واﺣﺎدﯾﺚ ﻧﺒﻮی ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ داﻧﺴﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬در ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻋﻠﻤﺎ وداﻧﺸﻤﻨﺪان اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ اﻟﮫﺎم از روح ﺷﺮﯾﻌﺖ وﺷﻨﺎﺧﺘﯿﮑﻪ از‬
‫اھﺪاف وﻣﻘﺎﺻﺪ آن داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﻮاﻋﺪ وﺿﻮاﺑﻂ ﮐﻠﯽ دﯾﻦ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﺼﺪر ﺑﻮدن ﺑﺮای ﺗﺸﺮﯾﻊ ﺑﻤﻨﺰﻟﮥ ﻧﺼﻮص واﺿﺤﻪ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫واﺟﺘﮫﺎد ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﺮ ھﺮ ﻓﺮد از اﯾﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪان اﺳﻼﻣﯽ را در ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﺣﮑﻢ واﻧﻄﺒﺎق ﺟﺰﺋﯿﺎت ﺑﺮ ﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻠﯽ ﻗﯿﺎس واﺟﺘﮫﺎد‪ ،‬واﺗﻔﺎق ﺟﻤﻌﯽ‬
‫از اﯾﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪان را اﺟﻤﺎع ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آرا وﻧﻈﺮﯾﺎت آنھﺎ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺨﺼﺼﯿﮑﻪ در ﻋﻠﻮم دﯾﻨﯽ وﺿﻮاﺑﻂ ﮐﻠﯽ دﯾﻦ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺷﻤﺮده ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ج‪ -‬ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم‪:‬‬

‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺮﺗﺮی ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﻗﻮاﻧﯿﻦ‪ ،‬اﻋﻢ از ﻗﺪﯾﻢ‬
‫وﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺮﻗﯽ وﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬ﻟﯿﺒﺮاﻟﯽ وﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ھﻤﯿﻦ رﺑﺎﻧﯽ ﺑﻮدن آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺎس آن ﭘﯿﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ واﺣﮑﺎم‬
‫راﺳﺘﯿﻦ وﻋﺎدﻻﻧﮥ وی ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫يع ۡٱل َعل ُ‬
‫ِيم‬ ‫ص ۡد ٗقا َو َع ۡد ٗ� َّ� ُم َب ّد َِل ل َِ� َِ�ٰتِهِۦ َو ُه َو َّ‬
‫ٱلس ِم ُ‬ ‫َ َ َّ ۡ َ َ ُ ّ َ‬
‫ت َر�ِك ِ‬ ‫﴿و�مت � ِم‬
‫ۚ‬ ‫ۚ‬
‫‪] ﴾١١٥‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[١١٥ :‬‬
‫»ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرت‪ ،‬ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ وﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﯿﺪ‪ .‬ھﯿﭻ ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻓﺮاﻣﯿﻦ وﻗﻮاﻧﯿﻦ اورا دﮔﺮﮔﻮن ﮐﻨﺪ‪ .‬واو ﺷﻨﻮا وآ ﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺮھﻤﯿﻦ اﺳﺎس ازﺟﻤﻠﻪ اﺻﻮل اﺳﺘﻮار وﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪۀ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰار وﺗﺸﺮﯾﻊ ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎی‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪١٨‬‬

‫رﺑﻮﺑﯿﺖ‪ ،‬اﻟﻮھﯿﺖ وﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺧﻮد ﺑﺮﺗﻤﺎﻣﯽ آﻓﺮﯾﺪهھﺎی ﺧﻮد‪ ،‬اﻣﺮ وﻧﮫﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻼل وﺣﺮام ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ووﻇﯿﻔﻪ وﺗﮑﻠﯿﻒ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎر‪،‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﺧﺘﯿﺎر وﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا وﻓﺮﯾﺎدرس ﻣﺮدﻣﺎن اوﺳﺖ‪ ،‬آﻓﺮﯾﻨﺶ وﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ وﺣﻖ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری از آن اوﺳﺖ‪ ،‬ﺣﮑﻢ وﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ در اﺧﺘﯿﺎر اوﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺣﺪی ﻏﯿﺮ از او‪ -‬ﻧﻪ ﻓﺮد وﻧﻪ ھﯿﺄت‪ -‬ﺣﻖ ﺗﺸﺮﯾﻊ وﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری را ﻧﺪارد‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ در زﻣﯿﻨﻪای ﮐﻪ ﻧﺺ ﻗﺎﻃﻊ درآن زﻣﯿﻨﻪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﮐﺎری درﺣﻘﯿﻘﺖ اﺟﺘﮫﺎد واﺳﺘﻨﺒﺎط وﺷﯿﻮه ﮔﺰﯾﻨﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﺸﺮﯾﻊ ﯾﺎ‬
‫ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺧﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ھﻢ ﺗﺸﺮﯾﻊ ﮐﻨﻨﺪه وﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰار ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺒﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ اﻃﺎﻋﺖ از وی ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ واﺟﺐ ﺷﺪه ﮐﻪ وی ﭘﯿﺎم آور وﭘﯿﺎم رﺳﺎن‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ وﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن وی ﻧﺎﺷﯽ از ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا اﺳﺖ‪َّ ﴿ :‬من‬
‫َّ ُ َ َ َ ۡ َ َ َ‬
‫اع َّ َ‬
‫ٱ�ۖ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[٨٠ :‬‬ ‫يُطِعِ ٱلرسول �قد أط‬
‫»ھﺮ ﮐﻪ از ﭘﯿﻐﻤﺒﺮاﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬درﺣﻘﯿﻘﺖ از ﺧﺪا اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن وﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ‪ -‬ﺑﺎ آن ﭼﻪ از وﺟﻮب‪ ،‬اﺳﺘﺤﺒﺎب‪ ،‬ﺗﺤﺮﯾﻢ‪،‬‬
‫ً‬
‫ﮐﺮاھﺖ‪ ،‬ﯾﺎ إﺑﺎﺣﺖ ﺑﻪ ھﻤﺮاه دارد‪ -‬ﻣﻨﺤﺼﺮا از آن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮده وﻏﯿﺮ از او‪،‬‬
‫‪١‬‬
‫اﺣﺪی ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﯾﻦ ﺣﻘﯽ دراﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ھـ‪ -‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺸﺮ‪:‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰار واﻗﻌﯽ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ واﺟﺪ ﺻﻔﺎت زﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -١ -١‬اﻧﺴﺎن وﺗﻤﺎم وﯾﮋﮔﯽھﺎی او را از ﻧﻈﺮ ﺟﺴﻢ وﺟﺎن ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎس ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ و از ﺗﻤﺎم اﺳﺮار وﺟﻮد او‪،‬‬
‫ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬اﻣﯿﺎل‪ ،‬ﻏﺮاﯾﺰ‪ ،‬ﺷﮫﻮات‪ ،‬ھﻮسھﺎ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻄﺮی او ﺑﺎﺧﺒﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻧﯿﺰ از ﺗﻤﺎم اﺳﺘﻌﺪادھﺎ وﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ‬

‫‪ -١‬ھﻤﺎم ﻣﺂﺧﺬ‬
 ‫‪١٩‬‬ ‫ارﮐﺎن و ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﻧﮫﻔﺘﻪ‪ ،‬وﮐﻤﺎﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﻣﮑﺎن ﺑﺮای او ﻣﯿﺴﺮ اﺳﺖ ﻣﻄﻠﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫وﺧﻼﺻﻪ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ در ﺳﺎﺧﺘﺎر وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﺑﺮاو ﻣﺨﻔﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬از ﺗﻤﺎم آﺛﺎر اﺷﯿﺎی ﺟﮫﺎن وﺧﻮاص و وﯾﮋﮔﯽھﺎی آنھﺎ از ﻧﻈﺮ‬
‫ً‬
‫ھﻤﺎھﻨﮕﯽ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻧﺴﺎن وﻧﺎھﻤﺎھﻨﮕﯽ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ودﻗﯿﻘﺎ ﻣﺼﺎﻟﺢ‬
‫وﻣﻔﺎﺳﺪ ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎل وﮐﺎرھﺎی ﻓﺮدی واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ وﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی آنھﺎ را‬
‫ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬از ﺗﻤﺎم ﺣﻮادﺛﯽ ﮐﻪ در آﯾﻨﺪۀ دور ﯾﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ روی دھﺪ وﺑﻪ‬
‫ﺷﮑﻠﯽ در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬آ ﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺰار واﻗﻌﯽ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ھﺮ ﻟﻐﺰش وﮔﻨﺎه وﺧﻄﺎ واﺷﺘﺒﺎھﯽ‬
‫ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺑﺎﺷﺪ ودرﻋﯿﻦ ﺣﺎل دﻟﺴﻮز وﻣﮫﺮﺑﺎن‪ ،‬ﻗﻮی اﻻراده و ﺑﺎﺷﮫﺎﻣﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ واز ھﯿﭻ ﻗﺪرﺗﯽ در اﺟﺘﻤﺎع ﻧﺘﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫‪ -٥‬ھﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﻨﺎﻓﻌﯽ در اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺒﺎدا ﻣﺤﻮر‬
‫اﻓﮑﺎر اوھﻨﮕﺎم ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻗﻮاﻧﯿﻦ‪ -‬آ ﮔﺎھﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﻧﺎ آ ﮔﺎھﺎﻧﻪ‪ -‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺟﮫﺘﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﯽ اوﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮدد‪ ،‬وﻣﺼﺎﻟﺢ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻓﺪای ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫ﺧﻮدش ﯾﺎ ﮔﺮوھﺶ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫آﯾﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺻﻔﺎﺗﯽ ﺟﺰ در ﺧﺪاوﻧﺪ وﺟﻮد دارد؟ آﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ اﻧﺴﺎن را ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﯾﮋﮔﯽھﺎﯾﺶ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪام؟ درﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪ درﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ ﺳﺆال‪ ،‬اﻇﮫﺎرﻋﺠﺰ وﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ً‬
‫اﻧﺴﺎن را رﺳﻤﺎ ﻣﻮﺟﻮدی ﻧﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮده وﺣﺘﯽ اﯾﻦ ﻋﻨﻮان را ﺑﺮای‬
‫ﮐﺘﺎبھﺎی ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدهاﻧﺪ؟ آﯾﺎ ﮐﺴﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد از ﮔﺬﺷﺘﻪ وآﯾﻨﺪه‬
‫ورواﺑﻂ دﻗﯿﻖ آن ﺑﺎ زﻣﺎن ﺣﺎل ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫آﯾﺎ ﮐﺴﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﺳﺮار وآﺛﺎر ھﻤﮥ ﻣﻮﺟﻮدات را ﺑﺪاﻧﺪ وﺑﺎﻵﺧﺮه از‬
‫ً‬
‫ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﻟﻐﺰش وﮔﻨﺎه وﺧﻄﺎ دراﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻣﺴﻠﻤﺎ ھﯿﭻ ﮐﺲ ﺟﺰ ﺧﺪا دارای‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺻﻔﺎﺗﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٢٠‬‬

‫از اﯾﻦ اﺷﺎرۀ ﮐﻮﺗﺎه ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺰار واﻗﻌﯽ ﺧﺪا‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را آﻓﺮﯾﺪه و از ﺗﻤﺎم اﺳﺮار وﺟﻮد او ﺑﺎ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬واﺳﺮار ھﻤﮥ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات را ﻣﯽداﻧﺪ واز ﺣﻮادث آﯾﻨﺪه وﮔﺬﺷﺘﻪ ورواﺑﻂ آنھﺎ ﺑﺎﺣﻮادث اﻣﺮوز‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ آ ﮔﺎه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺧﻄﺎ واﺷﺘﺒﺎه در ذات ﭘﺎک او راه ﻧﺪارد واز ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﺮﺳﺪ‪،‬‬
‫ﮐﻤﺒﻮدی ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ آن را از ﻃﺮﯾﻖ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫در ﺗﺸﺮﯾﻌﺎت ﺧﻮد ﺗﻨﮫﺎ ﻧﻔﻊ اﻧﺴﺎنھﺎ را ﻣﻠﺤﻮظ ﻣﯽدارد‪.‬‬
‫اﻓﺰون ﺑﺮھﻤﮥ اﯾﻦھﺎ ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﮫﺎن ﻗﻠﻤﺮو ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اوﺳﺖ‪،‬‬
‫وﻣﻌﻨﯽ ﻧﺪارد در ﭼﻨﯿﻦ ﻗﻠﻤﺮوی ﮐﺴﯽ ﺟﺰ او اﻣﺮ وﻧﮫﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ اﻣﺮ‬
‫وﻧﮫﯽ دﯾﮕﺮان و ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮن او ﻧﻮﻋﯽ ﺷﺮک و‬
‫‪١‬‬
‫ﮔﻤﺮاھﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﺣﺎﮐﻢ )زﻣﺎﻣﺪار(‬

‫اﻟﻒ‪ -‬زﻋﺎﻣﺖ در اﺳﻼم‪:‬‬

‫ﻧﻈﺎﻣﯿﮑﻪ اﺳﻼم ﺑﺮای زﻋﺎﻣﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﺎ ﻧﻈﺎم ﺧﻼﻓﺖ‬
‫و اﻣﺎرت اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﯿﻌﺖ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد ﻧﻪ ﻏﯿﺮ‪ ،‬واز زﻋﯿﻢ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫ُ ُ‬
‫اﺳﻼم ﺑﻪ ﻟﻘﺐھﺎی‪ :‬ﺧﻠﯿﻔﻪ‪ ،‬اﻣﺎم واﻣﯿﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪َ » :‬ﺳﻴﻜﻮن ِﻣﻦ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ِّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫‪َُ ٢‬‬ ‫َ َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫‪٣‬‬
‫ﺮﺸ ﺧ ِﻠﻴﻔﺔ ‪» «....‬وأو� اﻷمﺮ ِﻣﻨ�ﻢ ‪» .«....‬أﻷﺋﻤﺔ ِﻣﻦ ﻗﺮ�ﺶ«‪.‬‬‫ﻌﺪی إِﺛﻨﺎ ﻋ‬
‫ﺑ ِ‬

‫‪ -١‬ﭘﯿﺎم ﻗﺮآن‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫‪ -٣‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‬
 ‫‪٢١‬‬ ‫ارﮐﺎن و ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﺧﻼﻓﺖ ﯾﺎ اﻣﺎﻣﺖ ﮐﺒﺮی ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺟﮫﺎﻧﯽ اﺳﻼم ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را‬

‫در ﻋﺮﺻﻪھﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدی‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ وﻓﺮھﻨﮕﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ داﺧﻠﯽ وﺑﯿﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺎ اﻟﮫﺎم از آﯾﯿﻦ اﻟﮫﯽ رھﺒﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻋﺎﻣﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺗﺄﯾﯿﺪ و ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ازﻟﺤﺎظ ﻧﺤﻮۀ ﮔﺰﯾﻨﺶ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ و ﺷﺮوط از ﺗﻤﺎم ﻧﻈﺎمھﺎی ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﮐﻪ در ﺟﮫﺎن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪-‬‬
‫اﻋﻢ از دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪادی و‪ -....‬ﺗﻔﺎوت ﮐﺎﻣﻞ دارد‪ ،‬واﮔﺮ در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد‬
‫وﺟﺰﺋﯿﺎت ﺑﺎ ﻧﻈﺎمھﺎی دﯾﮕﺮ ﺷﺒﺎھﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺼﻮرت ﮐﻠﯽ از اﺳﺎس ﺑﺎ‬
‫آنھﺎ اﺧﺘﻼف دارد‪.‬‬

‫ب‪ -‬اھﻤﯿﺖ ﺧﻼﻓﺖ وزﻋﺎﻣﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪:‬‬

‫داﺷﺘﻦ ﯾﮏ زﻋﺎﻣﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ وﺑﯿﻌﺖ ﺑﻪ آن ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺟﮫﺎد‪ ،‬ﻗﻀﺎ و‪...‬از ﺟﻤﻠﮥ‬
‫ﻓﺮاﯾﺾ ﮐﻔﺎﺋﯽ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻋﮫﺪۀ اﻣﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرت ﺗﻘﺼﯿﺮﮔﻨﺎه آن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد‬
‫اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا وﺟﻮد ﯾﮏ زﻋﯿﻢ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﯿﺮ وﯾﺎ ﺧﻠﯿﻔﮥ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺮﮐﺰ ﻗﻮت و رﻣﺰ وﺣﺪت ﻣﺴﻠﻤﺎنھﺎ و ﻣﻈﮫﺮ ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ‬
‫اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﯿﺮ وﯾﺎ ﺧﻠﯿﻔﮥ ﺷﺮﻋﯽ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﻮر ﻣﺮدم را اداره‪،‬‬
‫ودﺳﺘﻮرات اﻟﮫﯽ را ﺑﺠﺎ ﻣﯿﮕﺰارد‪ ،‬وﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در اﻣﻮر داﺧﻠﯽ وﺧﺎرﺟﯽ‬
‫رھﺒﺮی ﻧﻤﻮده‪ ،‬وﻗﯿﺎدت ﺟﮫﺎد را ﺑﺮﻋﮫﺪه دارد‪.‬‬
‫ازﺟﻤﻠﮥ دﻻﯾﻞ وﺟﻮب زﻋﺎﻣﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ وﺑﯿﻌﺖ ﺑﻪ آن‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬در اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺘﻌﺪی ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮات ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ اھﻤﯿﺖ ﺧﻼﻓﺖ واﻣﺎﻣﺖ‪،‬‬
‫و وﺟﻮب ﺑﯿﻌﺖ ﺑﺎﻗﯿﺎدت اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺄ ﮐﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫ُُ َ ٌَ‬
‫ﻴﻌﺔ َﻣﺎت َﻣﻴﺘَﺔ‬ ‫ﺎت َوﻟَ َ‬
‫یﺲ ِﻰﻓ �ﻨ ِﻘ ِﻪ ﺑ‬
‫َ َ َ‬
‫• ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﻤﺮب »ﻣﻦ ﻣ‬
‫‪١‬‬
‫َﺟﺎ ِﻫ ِﻠﻴﺔ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٢٢‬‬

‫»ﺷﺨﺼﯽ درﺣﺎﻟﺘﯽ ﺑﻤﯿﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ھﯿﭻ اﻣﯿﺮی ﺑﯿﻌﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺮگ او ﻣﺮگ ﺟﺎھﻠﯿﺖ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺎدة ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ‪» :‬وأن ﻻﻧﻨﺎزع اﻷمﺮأﻫﻠﻪ‪ ،‬إﻻ أن ﺗﺮوا‬ ‫•‬
‫‪١‬‬
‫�ﻔﺮا ﺑﻮاﺣﺎ ﻋﻨﺪ�ﻢ ﻣﻦ اﷲ ﻓﻴﻪ ﺑﺮﻫﺎن«‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﺧﻼﻓﺖ واﻣﺎﻣﺖ ﺳﻨﺖ ﻓﻌﻠﯽ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج اﺳﺖ؛‬

‫زﯾﺮا ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺎ اﯾﺠﺎد وﺣﺪت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬از ﻣﺠﻤﻮع آنھﺎ‬
‫اﺳﺎس دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ را ﮔﺬاﺷﺖ ﮐﻪ در رأس آن ﺧﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻗﺮار داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﺗﺄﺳﯽ از ﺳﻨﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ وﺣﺪت ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫داﺷﺘﻪ‪ ،‬وﺑﺮای ﺣﻔﻆ وﺣﺪت وﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ ﺧﻮد دوﻟﺘﯽ را اﯾﺠﺎد ﮐﺮده‪ ،‬ودر رأس‬
‫آن ﻓﺮدی را ﻣﻘﺮر ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎاﺣﮑﺎم اﻟﮫﯽ را اﺟﺮا ﻧﻤﻮده‪ ،‬و رھﺒﺮی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را‬
‫در ھﻤﮥ اﻣﻮر داﺧﻠﯽ وﺧﺎرﺟﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎاﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﮫﺪه ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬

‫ج‪ -‬اﺟﻤﺎع واﺗﻔﺎق ﺻﺤﺎﺑﻪ‪:‬‬

‫اﻧﺘﺨﺎب اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖس ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﯿﻔﻪ و رھﺒﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬واوﻟﻮﯾﺖ دادن‬
‫ﺑﻪ آن اﻧﺘﺨﺎب از ﻃﺮف ﺻﺤﺎﺑﻪش در ﺑﺮاﺑﺮ دﻓﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫از ھﺮ ﭼﯿﺰ ﻣﮫﻤﺘﺮﺑﻮد‪ -‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮﻧﻘﺶ واھﻤﯿﺖ وﺟﻮد ﺣﺎﮐﻢ وﺧﻠﯿﻔﮥ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺮای‬
‫‪۲‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺒﻞ از ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اھﻤﯿﺖ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﺷﮑﻞ درﺳﺖ درک ﮐﺮدﻧﺪ؛‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮآن ﺑﻪ اﺟﺮای آن ﻗﺒﻞ از ھﺮ ﭼﯿﺰ ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫‪ -٢‬ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ از ﺧﻼﻓﺖ ﺗﺎ وﻓﺎت‬
 ‫‪٢٣‬‬ ‫ارﮐﺎن و ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫د‪ -‬ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺷﺮﻋﯽ از ﻗﺒﯿﻞ‪:‬‬

‫اﺟﺮای ﺣﺪود‪ ،‬ﻗﺼﺎص‪ ،‬رھﺒﺮی ﺟﮫﺎد و‪...‬ﻣﻮﻗﻮف ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ اﻣﺎم اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﺟﺐ« اﻗﺎﻣﮥ ﺧﻼﻓﺖ وﻗﯿﺎدت‬‫ﺐ إﹺ ﹼﻻ ﺑﹺ ﹺﻪ ﹶﻓ ﹸﻬ ﹶﻮ ﹶو ﹺ‬
‫اﺟ ﹸ‬
‫اﻟﻮ ﹸ‬
‫ﹺ‬
‫وﻃﺒﻖ ﻗﺎﻋﺪۀ‪ » :‬ﹶﻣﺎ ﻻ ﻳﺘ ﱡﻢ ﹶ‬
‫‪١‬‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﺮ ﻋﺼﺮ ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪:‬‬

‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ‪» :‬ﺧﻼﻓﺔ اﻨﻟﺒﻮة ﺛﻼﺛﻮن ﺳﻨﺔ‪ ،‬ﺛﻢ ﻳﺆ�‬
‫اﷲ اﻤﻟﻠﻚ ﻣﻦ �ﺸﺎء‪.«...‬‬
‫‪٢‬‬

‫ﻣﺼﺪاق وﻋﺪۀ ﺗﺤﻘﻖ ﺧﻼﻓﺖ را در آﯾﮥ ﻧﻮر دورۀ ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ‪ ،‬وﻣﺪت‬
‫ﺧﻼﻓﺖ را ﺳﯽ ﺳﺎل ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﺧﺘﻢ دورۀ ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ ﻣﺪت آن ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺷﮏ وﺗﺮدﯾﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺪاق ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺤﻘﻖ ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﻋﺼﺮﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ھﯿﭻ ﻣﺎﻧﻌﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺣﺪﯾﺚ‬
‫ﻣﻔﮫﻮم ﻋﺎم وﮔﺴﺘﺮدهای داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ درﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﮐﻪ اﻣﺎم‬
‫ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﺪت ﺧﻼﻓﺖ وﺗﻌﺪاد‬
‫ﺧﻠﻔﺎ را ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮده ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻻ ﻳﺰال اﻹﺳﻼم ﻋﺰ�ﺰا إﻰﻟ إﺛ� ﻋﺮﺸ‬
‫ﺧﻠﻴﻔﺔ‪ .‬ﻠﻛﻬﻢ ﻣﻦ ﻗﺮ�ﺶ«‪.‬‬
‫»اﺳﻼم ﺗﺎ دوازده ﺧﻠﯿﻔﻪ ﮐﻪ ھﻤﻪ از ﻗﺮﯾﺶاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺰز وﻏﺎﻟﺐ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ دورۀ ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ وھﻤﭽﻨﺎن دورۀ ﺧﻠﻔﺎی اﻣﻮی را ﮐﻪ‪ -‬ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻋﺼﺮ ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻋﺼﺮ ﺧﻼﻓﺖ‪ -‬وﻋﺼﺮﻗﻮت وﻓﺘﻮﺣﺎت اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﯿﺰ در ﺑﺮدارد‪.‬‬

‫‪ -١‬اﻟﻨﻈﺎم اﻟﺴﯿﺎﺳﯽ ﻓﯽ اﻻﺳﻼم‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٢٤‬‬
‫ﻮن ُﺧﻠَﻔﺎء ﻓَ ُ ُ‬
‫ﻴﻜﺮﺜون‪ ١ «...‬وﻃﺒﻖ‬
‫ََ ُ ُ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ وﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺣﺪﯾﺚ‪» :‬وﺳﻴﻜ‬
‫دﻻﯾﻞ اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﺑﺨﺶ اھﻤﯿﺖ زﻋﺎﻣﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬دورۀﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ زﻣﺎن‬
‫ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ ﻣﻨﺤﺼﺮﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎرت از وﺣﺪت ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻣﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ھﺮ ﻋﺼﺮ وﻣﺤﯿﻂ ﺑﻪ آن ﻧﯿﺎز ﻣﺒﺮﻣﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫وھﺮﮔﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺤﻘﻖ ﺧﻼﻓﺖ را ﮐﻪ در ﺳﻮرۀ ﻧﻮر ﺗﺬﮐﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺨﻮد ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻖ وﻋﺪۀ اﻟﮫﯽ از ﺧﻼﻓﺖ ﻧﯿﺮو ﻣﻨﺪی ﺑﺮ ﺧﻮردار‬
‫ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺠﺎی ﺳﺮ دادن ﺷﻌﺎرھﺎی ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬درﺑﺎرۀ ﺷﺮاﯾﻂ آن‬
‫ﺑﯿﺎﻧﺪﯾﺸﻨﺪ‪ ،‬ودر ﺗﺤﻘﻖ آن ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﮑﻮﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫د‪ -‬ﻣﺪت ﺣﮑﻮﻣﺖ زﻣﺎﻣﺪار ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪:‬‬

‫ﺧﻠﯿﻔﻪ ﯾﺎ ﺣﺎﮐﻢ وزﻣﺎﻣﺪار ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻧﻈﺮاﺳﻼم در اﺟﺮای ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻟﮫﯽ‪،‬‬
‫وادارۀ اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺎﯾﺐ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﯿﺎﺑﺖ ﺧﻠﯿﻔﻪ ازﺟﺎﻧﺐ‬
‫اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺪت ﻣﻌﯿﻨﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺎ آﺧﺮ ﻋﻤﺮﺧﻠﯿﻔﻪ اداﻣﻪ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬وﺗﺎزﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽھﺎی ﻻزم را ﺑﺮای ﭘﯿﺸﺒﺮد اﻣﻮر دارد‪ ،‬وﻣﺮﺗﮑﺐ ﻋﻤﻠﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺰل اوﮔﺮدد‪ ،‬ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﻘﺎم ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﯽ ‪ -‬ﺑﺎﺷﻤﻮل ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ‪ -‬در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ‬
‫روش ﺟﺮﯾﺎن داﺷﺘﻪ‪ ،‬وﺧﻠﯿﻔﻪ ﺗﺎ آﺧﺮ ﺣﯿﺎت ﺧﻮد درھﻤﯿﻦ ﻣﻨﺼﺐ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﺣﺪﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺑﺮای ﻋﺜﻤﺎنس‪» :‬ﻳﺎ ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬إن وﻻك اﷲ ﻫﺬا اﻷمﺮ‬
‫‪۲‬‬
‫ﻳﻮﻣﺎ ﻓﺄرادك اﻤﻟﻨﺎﻓﻘﻮن أن ﺨﺗﻠﻊ ﻗﻤﻴﺼﻚ اﺬﻟي ﻗﻤﺼﻚ اﷲ ﻓﻼ ﺨﺗﻠﻌﻪ«‪.‬‬
‫اﺟﻤﺎع ﻋﻤﻠﯽ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ را در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬رواﯾﺖ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬی واﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ‬
 ‫‪٢٥‬‬ ‫ارﮐﺎن و ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺧﻠﯿﻔﮥ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻨﮫﺎ در ﺳﻪ ﺻﻮرت‪ :‬وﻓﺎت ﺧﻠﯿﻔﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺰول ﺷﺪن و ﯾﺎ‬
‫اﺳﺘﻌﻔﺎی او از ﻣﻨﺼﺐ ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺠﺎرب ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪن ﺧﻠﯿﻔﻪ در‬
‫ﻣﻨﺼﺐ ﺧﻮد ﺳﺒﺐ اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻈﻢ در اﻣﺖ ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮوز اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﺎﻻی‬
‫ﺷﺨﺺ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬و زﻣﯿﻨﮥ رﻗﺎﺑﺖھﺎی ﺧﻮد ﺧﻮاھﺎﻧﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد را از‬
‫ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫وھﻢ ﭼﻨﺎن ﺗﺠﺎرب ﺗﻠﺦ از رﻗﺎﺑﺖھﺎی ﻧﺎﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ﺗﻌﺼﺐھﺎی‬
‫ﻧﮋادی‪ ،‬ﻟﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺰﺑﯽ‪ ،‬ﺧﺮﯾﺪ وﻓﺮوش اﻧﺴﺎنھﺎ وﺷﺨﺼﯿﺖھﺎ و‪....‬در ﮐﺸﻮرھﺎی‬
‫ﮐﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﺮض اﻧﺘﺨﺎب زﻋﯿﻢ و رھﺒﺮﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪن زﻋﯿﻢ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﻮد ﺗﺎ وﻓﺎت در ﺑﺮﻗﺮاری ﻧﻈﻢ و ﺛﺒﺎت‬
‫ﮐﺸﻮر‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮار اﻣﻮر‪ ،‬ﺑﮫﺒﻮدی وﺿﻊ اﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﻮر‪ ،‬و در وﺣﺪت و ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ‬
‫ﻣﻠﺖ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ از ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻣﺪت ﻣﻌﯿﻦ ﺑﺮای ﺣﮑﻤﺮواﺋﯽ زﻋﯿﻢ؛ زﯾﺮا‬
‫ﺑﺎ اﺟﺮای اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻧﻮﻏﺮض ﺗﻌﯿﻦ زﻋﯿﻢ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻤﺎم ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯽھﺎی آن ﻧﯿﺰ‬
‫ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ھـ‪ -‬ﻃﺮﯾﻖ ﺷﺮﻋﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ‪:‬‬

‫ﻃﺮﯾﻘﮥ ﺷﺮﻋﯽ اﻧﻌﻘﺎد ﺧﻼﻓﺖ در اﺳﻼم اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺑﻌﺪ از ﻃﯽ‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﮥ ذﯾﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻤﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻣﺮﺣﻠﮥ ﻧﺎﻣﺰد ﺷﺪن‪:‬‬

‫ﻓﺮدی از ﻃﺮف ﺧﻠﯿﻔﮥ ﻗﺒﻠﯽ ﯾﺎ اھﻞ اﻟﺮأی ﺑﺮای ﺗﺼﺪی ﻣﻨﺼﺐ ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﻧﺎﻣﺰد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮﺻﺪﯾﻖ‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﯿﺪه وﻋﻤﺮ را در ﺛﻘﯿﻔﻪ ﺑﻨﯽ ﺳﺎﻋﺪه‬
‫ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﻧﻤﻮد‪ .‬وﻋﻤﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ را ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد از ﻃﺮف آنھﺎ در ﺻﻮرﺗﯽ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﺣﺎﺿﺮﯾﻦ‬
‫آن ﻣﺠﻠﺲ از ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮐﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ را ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﯿﻔﻪ‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٢٦‬‬

‫ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﻃﻼﻋﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ؛ ﭼﻮن ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در‬
‫رواﯾﺖھﺎی ﻋﺎﯾﺸﻪ‪ ،‬اﻧﺲ و‪ ...‬وارد ﺷﺪه ﮐﻪ آنھﺎ در ﻣﺠﻠﺲ ﺛﻘﯿﻔﮥ ﺑﻨﯽ ﺳﺎﻋﺪه‬
‫ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ھﻤﭽﻨﺎن اﺑﻮﺑﮑﺮ در وﻗﺖ وﻓﺎت ﺧﻮد ﻋﻤﺮ را ﻧﺎﻣﺰد اﯾﻦ ﻣﻘﺎم ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﻋﻤﺮ‬
‫در وﻗﺖ وﻓﺎت ﺧﻮد ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ ﺷﻮرای ﺷﺶ ﻧﻔﺮی ﺣﻮاﻟﻪ ﮐﺮی ﮐﻪ از ﻣﯿﺎن‬
‫ﺧﻮد ﯾﮑﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﻣﺎﻣﺪار اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ ﮔﺰﯾﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﻣﺮﺣﻠﮥ اﻧﺘﺨﺎب و ﻗﺒﻮل ﻧﺎﻣﺰد‪:‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اھﻞ ﺷﻮری‪ ،‬در ﺻﻮرت ﺗﻌﺪد ﻧﺎﻣﺰدھﺎ ﯾﮑﯽ را اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬واﮔﺮ ﯾﮏ ﻧﻔﺮﻧﺎﻣﺰد ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﺨﺺ ﻣﺬﮐﻮر‬
‫اﻋﻼم ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل آن ﻣﻮاﻓﻘﺖ اھﻞ ﺷﻮری ﺑﺎ ﻋﻤﺮس ﺷﺨﺺ ﭘﯿﺸﻨﮫﺎدی اﺑﻮﺑﮑﺮﺻﺪﯾﻖ‪،‬‬
‫واﻧﺘﺨﺎب ﻋﺜﻤﺎن در ﺑﯿﻦ ﺷﺶ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﯿﻔﻪ‪ ،‬وﻣﻮاﻓﻘﺖ اھﻞ ﺷﻮری‬
‫ﺑﺮآن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮای اھﻞ ﺷﻮری ﻻزم اﺳﺖ ﻓﺮدی را ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎرﺧﻼﻓﺖ ﺑﻮده‪ ،‬وﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آوردن آن ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻧﮑﺮده‪ ،‬وﺑﺎ وی ﺑﯿﻌﺖ ﻧﮑﻨﻨﺪ؛ زﯾﺮا‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺐ وﺣﺮص ﺑﺮ آن ﺣﺮام اﺳﺖ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ زﯾﺮ‪:‬‬
‫‪١‬‬ ‫• »واﷲ ﻻ ﻧﻮ� ﻰﻠﻋ ﻫﺬاﻟﻌﻤﻞ أﺣﺪاﺳﺄﻪﻟ‪ ،‬وﻻ أﺣﺪا ً ﺣ َ‬
‫ﺮص ﻋﻠﻴﻪ«‪.‬‬ ‫ِ‬
‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺎﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎرﻣﻨﺼﺐ وﯾﺎ ﺑﺮآن ﺣﺮص داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮآن ﻧﻤﯽﮔﻤﺎرﯾﻢ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٢٧‬‬ ‫ارﮐﺎن و ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫»ﻋﻦ ﻋﺒﺪ الﺮﻤﺣﻦ ﺑﻦ ﺳﻤﺮة ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل ﻰﻟ اﻨﻟﻰﺒ ج‪ :‬ﻳﺎ ﻋﺒﺪ الﺮﻤﺣﻦ‪ ،‬ﻻ‬ ‫•‬
‫�ﺴﺄل اﻷﻣﺎرة؛ ﻓﺈﻧﻚ إن أﻋﻄﻴﺘﻬﺎ ﻋﻦ مﺴﺄﻪﻟ و�ﺖ اﻴﻟﻬﺎ‪ ،‬و�ن أﻋﻄﻴﺘﻬﺎ ﻋﻦ‬
‫‪۱‬‬
‫ﻏ� مﺴﺄﻟﺔ أﻋﻨﺖ ﻋﻠﻴﻬﺎ«‪.‬‬
‫از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺳﻤﺮه رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺮاﯾﺶ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ای‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﭘﺴﺮ ﺳﻤﺮه‪ :‬اﻣﺎرت)وﻣﻨﺼﺐ( را ﻃﻠﺐ ﻣﮑﻦ؛ زﯾﺮا اﯾﻦ ﻣﻘﺎم در ﻧﺘﯿﺠﮥ‬
‫ﻃﻠﺐ ﺑﺘﻮ داده ﺷﻮد‪) ،‬دراﺟﺮای آن ﺑﺎ ﺗﻮﮐﻤﮏ ﻧﺸﺪه( وﺑﻪ آن ﮐﺎرﺳﭙﺮده ﻣﯿﺸﻮی‪،‬‬
‫واﮔﺮ ﺑﺪون ﻃﻠﺐ ﺑﺮاﯾﺖ ﻣﯿﺴﺮ ﺷﻮد‪ ،‬در اﺟﺮای آن)از ﻃﺮف اﻟﻠﻪ( ﺑﺎ ﺗﻮ ﮐﻤﮏ ﮐﺮده‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﻣﺮﺣﻠﮥ ﺑﯿﻌﺖ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﺑﯿﻌﺖ اﻧﻘﺎد‪:‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﯿﻌﺖ اھﻞ ﺣﻞ وﻋﻘﺪ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮد‪ ،‬وﺧﻼﻓﺖ ﺧﻠﯿﻔﻪ را ﺣﯿﺜﯿﺖ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﺑﯿﻌﺖ اﻃﺎﻋﺖ‪:‬‬

‫ھﺮﮔﺎه ﻋﻘﺪ ﺑﯿﻌﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﯿﻌﺖ اھﻞ ﺣﻞ وﻋﻘﺪ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﺑﯿﻌﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه‪ ،‬وﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ وی ﺑﯿﻌﺖ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﯽ اﻣﺮ ﺑﻮده‪،‬‬
‫اﻃﺎﻋﺖ از وی واﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﺑﻌﺪ از آن ﺑﯿﻌﺖ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺮدم ﺑﺎوی ﺑﯿﻌﺖ ﺑﺮ اﻃﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮای ﻋﻘﺪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاﯾﺶ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه را ﺑﻪ ﺑﯿﻌﺖ‬
‫ﮐﺮدن ﻣﺠﺒﻮر ﺳﺎزد؛ زﯾﺮا اﯾﻦ در واﻗﻊ ﻣﺠﺒﻮر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺮ اﻃﺎﻋﺖ از ﺣﺎﮐﻢ‬
‫ً‬
‫ﺷﺮﻋﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻃﺎﻋﺖ از وی ﺑﺮﻣﺮدم ﺷﺮﻋﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٢٨‬‬

‫دﻟﯿﻞ اﯾﻦ دو ﻧﻮع ﺑﯿﻌﺖ‪ ،‬ﺑﯿﻌﺖ ﺑﺎ ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ وﻧﺤﻮۀ ﮔﺰﯾﻨﺶ آﻧﺎن‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ وﺑﺮرﺳﯽ رواﯾﺎت در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ﻧﺤﻮۀ اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻠﻔﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﯿﻌﺖ اھﻞ ﺣﻞ وﻋﻘﺪ ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫)ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ( ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺳﺎﯾﺮ اھﻞ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﯿﻌﺖ ﺑﺮ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ‪ ،‬واﺗﻔﺎق ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮآن ﺣﯿﺜﯿﺖ‬
‫‪١‬‬
‫اﺟﻤﺎع را در اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ دارد‪.‬‬

‫و‪ -‬ﺻﻔﺎت ﻻزﻣﻪ ﺑﺮای زﻋﯿﻢ‪:‬‬

‫ھﺮﻓﺮدی ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻣﻘﺎم ﺧﻼﻓﺖ واﻣﺎﻣﺖ ﮐﺒﺮای ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﺪارد؛ ﭼﻮن‬
‫ﻣﻘﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﻣﺴﺌﻮوﻟﯿﺖ ﺑﺰرگ‪ ،‬واھﻤﯿﺖ وﯾﮋهای دارد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮآن ﻋﻠﻤﺎی اﺳﻼم‬
‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﺷﺮﻋﯽ ﺷﺮوط وﺻﻔﺎت ذﯾﻞ را ﺑﺮای ﮐﺴﯿﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﯿﻔﻪ‬
‫ﯾﺎ اﻣﺎم ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺿﺮوری داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -۱‬اﺳﻼم‪:‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ ﺷﺮط ﮐﺎﻓﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ زﻣﺎﻣﺪار اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ‬
‫ذﯾﻞ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ُ ْ َّ َ َ ُ ْ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُّ َ َّ َ َ َ ْ‬ ‫َ‬
‫ٱلر ُسول َوأ ْو ِ� ٱ� ۡم ِر مِن� ۡمۖ﴾‬ ‫ام ُن ٓوا أطِيعوا ٱ� وأطِيعوا‬ ‫���ها ٱ�ِين ء‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫]اﻟﻨﺴﺎء‪.[٥٩ :‬‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن از اﻟﻠﻪ واز رﺳﻮﻟﺶ وازﻣﺘﻮﻟﯿﺎن اﻣﺮﮐﻪ از ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻃﺎﻋﺖ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫از ﻋﺒﺎرت‪» :‬ﻣﻨﻜﻢ« اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‪ :‬ﮐﺎﻓﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻮﻟﯽ وزﻣﺎﻣﺪار‬
‫اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬اﺳﻼم دﯾﻦ ﻓﻄﺮت‬

 ‫‪٢٩‬‬ ‫ارﮐﺎن و ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫َ َ ٓ َ ُ ۡ َ ۡ ‪ْ ُ َ َ ۡ َۡ َ ۡ َ ۡ َ ّ ٞ‬‬
‫اعوا بِهِۖۦ‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪�﴿ :‬ذا جاءهم أمر مِن ٱ�م ِن أوِ ٱ�و ِف أذ‬
‫َۡ‬ ‫َ ُ‬
‫ۡ‬
‫�� أ ْو ِ� ٱ� ۡم ِر مِن ُه ۡم﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[٨٣ :‬‬ ‫َول َ ۡو َر ُّدوهُ إ ِ َ� َّ‬
‫ٱلر ُسو ِل ٰٓ‬
‫»وھﺮﮔﺎه ﺧﺒﺮی از اﻣﻦ وﯾﺎﺧﻮف ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪) ،‬ﺑﺪون ﺗﺤﻘﯿﻖ( ﺑﻪ اﺷﺎﻋﮥ آن‬
‫ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬واﮔﺮ آن را ﺑﻪ ﺳﻮی رﺳﻮل وﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺘﻮﻟﯿﺎن اﻣﻮر ﺧﻮﯾﺶ واﮔﺬار‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ )وﺧﺒﺮھﺎ را ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮوﻻن اﻣﺮ ﮔﺰارش ﻣﯽدادﻧﺪ( وﺗﻨﮫﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اھﻞ‬
‫ﺣﻞ وﻋﻘﺪ ھﺴﺘﻨﺪ ازآن ﺧﺒﺮ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ وﻻزم ﺑﻮد‪ ،‬از اﯾﻦ‬
‫ﺧﺒﺮاﺳﺘﻔﺎده ودرک ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ )واﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﺪ(«‪.‬‬
‫در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ھﯿﭻ ﺟﺎ ﮐﻠﻤﻪ »أوﻟﯽ اﻷﻣﺮ« ﻧﯿﺎﻣﺪه‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ آن را ﻣﻘﯿﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻮدﻧﺶ از ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﻮد دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در‬
‫ﻣﺘﻮﻟﯽ اﻣﺮ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن ﺷﺮط اﺳﺖ‪ ،‬وﭼﻮن ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻣﺘﻮﻟﯽ اﻣﺮ اﺳﺖ واوﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺘﻮﻟﯿﺎن اﻣﻮر دﯾﮕﺮ را از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﻌﺎوﻧﯿﻦ‪ ،‬واﻟﯿﺎن وﮐﺎرداران‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛‬
‫ﻟﺬا ﺷﺮط اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫وھﻤﭽﻨﺎن ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺻﺮﯾﺢ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا اﯾﻦ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺧﺮوج وﺷﻮرش را ﻋﻠﯿﻪ زﻣﺎﻣﺪار ﮐﺎﻓﺮ اﺟﺎزه ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬واﯾﻦ ﺑﯿﺎﻧﻄﺮ‬
‫آﻧﺴﺖ ﮐﻪ زﻣﺎمﯾﺎری ﮐﺎﻓﺮ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻣﯽداﺷﺖ‪ ،‬ھﯿﭽﮕﺎه‬
‫اﺳﻠﻢ ﺷﻮرش را ﻋﻠﯿﻪ آن ﻣﺠﺎز ﻗﺮار ﻧﻤﯽداد‪.‬‬
‫»دﺎﻋﻧﺎ رﺳﻮل اﷲ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺒﺎﻳﻌﻨﺎه‪ ،‬ﻓﺎﻜن ﻓﻴﻤﺎ أﺧﺬ ﻋﻠﻴﻨﺎ‪ :‬أن‬
‫ﺑﺎﻳﻌﻨﺎ ﻰﻠﻋ الﺴﻤﻊ واﻟﻄﺎﻋﺔ ﻲﻓ ﻣنﺸﻄﻨﺎ ومﻜﺮﻫﻨﺎ وﻋﺮﺴﻧﺎ و�ﺮﺴﻧﺎ وأﺛﺮة ﻋﻠﻴﻨﺎ‪،‬‬
‫وأن ﻻ ﻧﻨﺎزع اﻷمﺮ أﻫﻠﻪ‪ .‬ﻗﺎل‪ :‬إﻻ أن ﺗﺮوا �ﻔﺮا ﺑﻮاﺣﺎ ﻋﻨﺪ�ﻢ ﻣﻦ اﷲ‬
‫‪١‬‬
‫ﻓﻴﻪ ﺑﺮﻫﺎن«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٣٠‬‬

‫»رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺑﯿﻌﺖ ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎوی ﺑﯿﻌﺖ ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﮐﻪ در ھﻤﻪ‬
‫اوﻗﺎت اﻋﻢ از ﺣﺎﻟﺖ رﺿﺎﯾﺖ وﻏﯿﺮ رﺿﺎﯾﺖ‪ ،‬دﺷﻮاری و آﺳﺎﯾﺶ‪ ،‬و در ﺣﺎﻟﺘﯿﮑﻪ‬
‫زﻣﺎﻣﺪاران ﻋﺪاﻟﺖ را رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‘ از اﯾﺸﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ از آنھﺎ‬
‫ﮐﻔﺮ ﻋﻠﻨﯽ را ﻣﺸﺎھﺪه ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﭼﻨﺎن ﮐﻔﺮﯾﮑﻪ دﻟﯿﻞ ﺻﺮﯾﺢ ﺑﺮ آن دارﯾﺪ«‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﻣﺮد ﺑﻮدن‪:‬‬
‫اﻣﺎم و ﯾﺎ زﻣﺎﻣﺪار ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮد ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا زن ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺟﺴﻤﯽ ورواﻧﯽای‬
‫ﮐﻪ دارد‪ ،‬ﺑﺮای رﯾﺎﺳﺖ دوﻟﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻦ وﻇﯿﻔﮥ ﻣﮫﻢ را‬
‫ﮐﻪ ﮐﺎر و ﭘﯿﮑﺎر ﻣﺴﺘﻤﺮ‪ ،‬ﻗﯿﺎدت ورھﺒﺮی ﻟﺸﮑﺮ در ﺟﻨﮓھﺎ وﺗﺪﺑﯿﺮ اﻣﻮر دوﻟﺖ‬
‫از ﺟﻤﻠﮥ آﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﮫﺪه ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎء اﺳﻼم‪ ،‬وﻻﯾﺖ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ زن را ﻣﻤﻨﻮع ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬ ‫ً‬
‫ّ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻟﻦ ﻳﻔﻠﺢ ﻗﻮم ولﻮا أمﺮﻫﻢ امﺮأة«‪ ۱ .‬ودررواﯾﺖ اﺣﻤﺪ »ﻟﻦ ﻳﻔﻠﺢ ﻗﻮم‬
‫أﺳﻨﺪوا أمﺮﻫﻢ إﻰﻟ امﺮأة«‪.‬‬
‫»ھﺮﮔﺰ ﮐﺎﻣﯿﺎب ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻗﻮﻣﯽ ﮐﻪ زﻣﺎم اﻣﻮر ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻋﮫﺪۀ زن ﺳﭙﺮد«‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ رواﯾﺖ اﺣﻤﺪ‪» :‬ھﺮﮔﺰ ﮐﺎﻣﯿﺎب ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻗﻮﻣﯽ ﮐﻪ اﻣﺎرت ﺧﻮد را ﺑﻪ زن‬
‫ﺳﭙﺮد«‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﻋﺪاﻟﺖ‪:‬‬
‫وﺟﻮد ﻋﺪاﻟﺖ در ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺷﺮط ﻣﮫﻤﯽ ﺑﺤﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‪ ،‬ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺷﺨﺺ ﻓﺎﺳﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻋﺪاﻟﺖ ﺷﺮط ﻻزﻣﯽ در اﻧﻌﻘﺎد‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫زﯾﺮا اﻟﻠﻪ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﻪ در ﺷﺎھﺪ ﺷﺮط ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﻋﺎدل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎری‬
 ‫‪٣١‬‬ ‫ارﮐﺎن و ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َۡ‬

‫﴿ َوأشهِ ُدوا ذ َو ۡي ع ۡد ٖل ّمِن� ۡم﴾ ]اﻟﻄﻼق‪.[٢ :‬‬
‫»از ﻣﯿﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻋﺎدﻻن را ﮔﻮاه ﮔﯿﺮﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺮط ﺻﺤﺖ ﺷﮫﺎدت ﺷﺎھﺪ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬وﻣﻨﺼﺐ ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺰرگﺗﺮ از ﺷﮫﺎدت اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷﺮط ﺑﻮدن آن در ﺧﻠﯿﻔﻪ از ﺑﺎب‬
‫اوﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺎده ‪ -‬ﮐﻪ در ﺷﺮط اول ﺧﻼﻓﺖ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪ -‬داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ‬
‫در اﺳﺘﻤﺮار ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺪاﻟﺖ ﺷﺮط ﻧﯿﺴﺖ؛ ﭼﻮن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻋﻠﯿﻪ زﻣﺎﻣﺪاران ﻏﯿﺮ‬
‫ﻋﺎدل )و أﺛﺮة ﻋﻠﻴﻨﺎ( اﺟﺎزۀ ﺧﺮ وج وﻗﯿﺎم ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ را ﻧﺪاده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﮐﻔﺎﯾﺖ‪:‬‬
‫در اﻣﺎم وﺧﻠﯿﻔﻪ ﺷﺮط اﺳﺖ ﮐﻪ از ﮐﻔﺎﯾﺖ وﺗﻮاﻧﺎﺋﯽھﺎی ﻻزم ﺑﺮای ﭘﯿﺸﺒﺮد‬
‫اﻣﻮر وﺗﻮﺟﯿﻪ و رھﺒﺮی ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺻﻮرت درﺳﺖ آن ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻋﺪاﻟﺖ را‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﺮده ﺑﺘﻮاﻧﺪ وﻓﺮدی ﮐﻪ ﺗﻮان وﻗﺪرت ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻋﺪاﻟﺖ راداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺌﻮوﻟﯿﺖھﺎی ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﺪرﺳﺘﯽ اﻧﺠﺎم دھﺪ‪.‬‬

‫‪ -۵‬ﻋﻠﻢ‪:‬‬
‫اﻣﺎم ﯾﺎ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واوﻟﯿﻦ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آن ﻋﻠﻢ واﻓﺮ وﮐﺎﻓﯽ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ ﺗﺎ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ را‬
‫ﻧﺎﻓﺬ ﮐﺮده و دوﻟﺖ را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﺪود ﺷﺮﻋﯽ رھﺒﺮی ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ درﯾﻦ ﺑﺨﺶ‬
‫ﻋﻠﻢ ﺟﺎﻣﻊ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﮑﻠﻔﯿﺖ را ﺑﻪ ھﯿﭻ ﺻﻮرت ادا ﮐﺮده ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ و‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺷﺪن را ﻧﺪارد‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺑﻌﻀﯽ از ﻓﻘﮫﺎ ﺑﺮاﯾﻦ ﻧﻈﺮاﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﻋﻠﻢ‬
‫داﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺗﻘﻠﯿﺪ ﺑﺮای ﺧﻠﯿﻔﻪ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا ﺗﻘﻠﯿﺪ‬
‫)از ﻧﻈﺮ آنھﺎ( درﺣﻘﯿﻘﺖ ﯾﮏ ﻧﻮع ﻧﻘﺺ وﮐﻤﺒﻮد ﺑﺤﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻻزم‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻠﻢ اﻣﺎم درﺣﺪ اﺟﺘﮫﺎد ﺑﺎﺷﺪ وﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٣٢‬‬

‫ﭼﻮن ﻣﻨﺼﺐ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﻣﻨﺼﺐ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﺼﺪی آن ﮐﺎﻣﻠﺘﺮﯾﻦ‬

‫ﺷﺨﺺ درﺗﻤﺎم ﺻﻔﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫وﺟﻤﺎﻋﺖ دﯾﮕﺮی از ﻓﻘﮫﺎ ﻋﻠﻢ ﮐﺎﻓﯽ را ﺷﺮط داﻧﺴﺘﻪ وﻣﻘﻠﺪ ﺑﻮدن اﻣﺎم را‬
‫ﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽداﻧﻨﺪ وﺿﺮورﺗﯽ ﺑﻪ ﻟﺰوم ﻣﺠﺘﮫﺪ ﺑﻮدن ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮای اﻣﺎم ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫از ﺛﻘﺎﻓﺖ ﻋﺎﻟﯽ ﺑﮫﺮه ﻣﻨﺪ ﺑﻮده ﺑﻪ ﻋﻠﻮم ﻣﺮوج ﻋﺼﺮ ﺧﻮد دﺳﺘﺮﺳﯽ ﮐﺎﻓﯽ داﺷﺘﻪ‬
‫و از ﺗﺎرﯾﺦ ُد َول و ﺳﯿﺎﺳﺖھﺎی ﺟﺎری واز ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﯿﻦ اﻟﺪول‪ ،‬ﻣﻌﺎھﺪات و‬
‫ﭘﯿﻤﺎنھﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺨﯽ وﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺑﯿﻦ دوﻟﺖھﺎ آ ﮔﺎھﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -۶‬ﻗﺮﯾﺸﯽ ﺑﻮدن‪:‬‬
‫ﻗﺮﯾﺸﯽ ﺑﻮدن ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽھﺎ اﯾﻦ ﺷﺮط را ﺷﺮط‬
‫اوﻟﻮﯾﺖ وﺑﮫﺘﺮی ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ‪ ،‬وﺗﻌﺪادی ھﻢ ﺷﺮط اﻧﻌﻘﺎد ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬دﻻﯾﻞ دﯾﺪﮔﺎه‬
‫دوم را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ واز دﻻﯾﻞ ﻟﺰوم اﯾﻦ ﺷﺮط ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎری از‬
‫َّ َ َ ْ َ ْ‬
‫ﻣﻌﺎوﯾﻪس رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ او از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭼﻨﯿﻦ ﺷﻨﯿﺪه اﺳﺖ‪ِ » :‬إن ﻫﺬا اﻷم َﺮ‬
‫ِّ َ ‪٢ ١‬‬ ‫ُ‬ ‫ْ َ َ ٌ َّ َ َّ ُ َّ ُ َ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫َُْ َ َُ‬
‫ﻳﻬﻢ أﺣﺪ إِﻻ ﻛﺒﻪ ا� ﻰﻠﻋ وﺟ ِﻬ ِﻪ ﻣﺎ أﻗﺎمﻮا اﺪﻟﻳﻦ« ‪. -‬‬‫ِﻲﻓ ﻗﺮ� ٍﺶ ﻻ �ﻌﺎ ِد ِ‬
‫»زﻣﺎﻣﺪاری ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺨﺼﻮص ﻗﺮﯾﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ دﯾﻦ را ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽدارﻧﺪ‪،‬‬
‫وھﺮﮐﻪ ﺑﺎ آنھﺎ دﺷﻤﻨﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ اورا ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺧﻮاھﺪ ﻧﻤﻮد«‪.‬‬
‫َ َ َ ُ َ َ ْ َْ‬
‫و رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ ﺑﺨﺎری از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪» :‬ﻻ ﻳﺰال ﻫﺬا اﻷم ُﺮ ِﻲﻓ‬
‫َُ ْ َ َ َ ُْ ْ َْ‬
‫‪٣‬‬
‫ﺎن«‪.‬‬
‫ﻲﻘ ِﻣﻨﻬﻢ ا�ﻨ ِ‬
‫ﻗﺮ� ٍﺶ ﻣﺎ ﺑ ِ‬
‫»ھﻤﻮاره اﯾﻦ اﻣﺮ)زﻋﺎﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن( ﻣﺨﺼﻮص ﻗﺮﯾﺶ اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ‬
‫دوﺷﺨﺼﯽ از آنھﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎری ج‪ ٩‬ص‪١٢‬‬

‫‪ -٢‬ھﻤﺎن ﻣﺎﺧﺬ ج ‪٢‬ص ‪١٢٨٩‬‬
‫‪ -٣‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎری ت ج‪٩‬ص‪١٣‬‬
 ‫‪٣٣‬‬ ‫ارﮐﺎن و ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ز‪ -‬ﺣﻘﻮق وﻣﺴﺌﻮوﻟﯿﺖھﺎی اﻣﺎم‪:‬‬

‫زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ اھﻞ ﺷﻮری اﻣﺎم را ﺑﺮ ﮔﺰﯾﺪﻧﺪ و ﯾﺎ او ﺑﯿﻌﺖ ﮐﺮدﻧﺪ واﻣﺎﻣﺖ او ﺑﻌﺪ‬
‫از ﺑﯿﻌﺖ ﻋﺎم ﻣﺮدم‪ ،‬ﺗﺜﺒﯿﺖ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖھﺎی زﯾﺎدی ﺑﻌﮫﺪۀ او ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ادای آن ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ودر ﺻﻮرت ﺗﻘﺼﯿﺮ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺎزﭘﺮس ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ودر ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖھﺎ او ﻧﯿﺰ ﺑﺎﻻی ﺗﻤﺎم اﻣﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ دارد وﺗﺎ‬
‫وﻗﺘﯿﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖھﺎی ﺧﻮد ﺑﻪ درﺳﺖ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﮐﺮده ودر اﻧﺠﺎم آن‬
‫ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ھﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﻘﻮق او را ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬ﻣﺴﺆﻟﯿﺖھﺎی اﻣﺎم‪:‬‬

‫ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺌﻮوﻟﯿﺖھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻣﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان در دو ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﮐﻠﯽ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪ -١‬اﻗﺎﻣﮥ اﺳﻼم‪.‬‬
‫‪ -٢‬ادارۀ اﻣﻮر دوﻟﺖ درﺣﺪود ﻣﻘﺮرات ﺷﺮﻋﯽ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖھﺎ اﻣﺎم را در ﻣﻮارد ذﯾﻞ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ دادهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﺣﻔﺎﻇﺖ از دﯾﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت درﺳﺖ آن‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﺻﺪار وﺗﻨﻔﯿﺬ اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ ﺑﯿﻦ اﻃﺮاف ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ وﻗﻄﻊ ﻣﺸﺎﺟﺮه‬
‫واﺧﺘﻼف اﯾﺸﺎن‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﻗﺎﻣﮥ ﻋﺪل ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم وﺗﻨﻔﯿﺬ اﺣﮑﺎم‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺣﻔﺎﻇﺖ وﻧﮕﮫﺪاﺷﺖ راهھﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ وﺗﺄﻣﯿﻦ اﻣﻨﯿﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﺗﺎ ﻣﺮدم‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ آراﻣﯽ ﺑﺴﺮ ﺑﺮده وﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻣﺸﻐﻮل ﮐﺎر‬
‫وﮐﺴﺐ ﺧﻮد ﺷﻮﻧﺪ وﺑﻪ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺳﻔﺮھﺎی ﺧﻮد ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻣﻨﯿﺖ داﺧﻠﯽ‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﻗﺎﻣﮥ ﺣﺪود وﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﺠﺎزات ﺑﺮﻣﺠﺮﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺤﺎرم اﻟﻠﻪ ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز‬
‫ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد وﺣﻘﻮق ﻣﺮدم از ﺗﻠﻒ ﺷﺪن ﻧﮕﮫﺪاری ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻨﻔﯿﺬ‬
‫ﻋﻘﻮﺑﺎت‪ ،‬ﻣﺠﺎزات‪ ،‬ﺣﺪود وﻗﺼﺎص‪.‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٣٤‬‬

‫‪ -٥‬ﺗﺤﮑﯿﻢ ﺳﺮﺣﺪات وﺗﻘﻮﯾﮥ ﻧﯿﺮوھﺎی دﻓﺎﻋﯽ ﺑﺎ آﻣﺎدﮔﯽھﺎی ﻻزم و وﺳﺎﯾﻞ‬

‫ﻣﻮرد ﺿﺮورت‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ دﺷﻤﻦ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﻌﻒ ﯾﺎ ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮﺣﺪات‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داﺧﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺤﺮﻣﺎت وﻧﻮاﻣﯿﺲ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ را ﻣﻮرد دﺳﺘﺒﺮد ﻗﺮار دھﻨﺪ وﺧﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وذﻣﯿﮫﺎ را‬
‫ﺑﺮﯾﺰﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وﺣﻔﻆ اﻣﻨﯿﺖ از ﺧﻄﺮات‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺎ وﺳﺎﯾﻞ واﻣﮑﺎﻧﺎت ﮐﺎﻓﯽ وآﻣﺎدﮔﯽ داﯾﻤﯽ‪.‬‬
‫‪ -٦‬ﺟﮫﺎد ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن وﻣﻌﺎﻧﺪﯾﻦ اﺳﻼم ﺑﻌﺪ از دﻋﻮت اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻮی‬
‫اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ذﻣﮥ ﻣﺴﻠﻤﺎن داﺧﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -٧‬ﺟﻤﻊ آوری ﻏﻨﺎﯾﻢ‪ ،‬ﺧﺮاج وﻣﺤﺎﺳﺒﻪ واﺧﺬ زﮐﺎت وﺳﺎﯾﺮ ﺻﺪﻗﺎت ﻓﺮﺿﯽ‬
‫واﻣﻮال ﻣﻠﮑﯿﺖ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺪون ﻇﻠﻢ وزور ﮔﻮﯾﯽ‬
‫ودرﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﺪون ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ وﺳﮫﻞ اﻧﮕﺎری‪.‬‬
‫‪ -٨‬ﺗﻌﯿﯿﻦ اﻧﺪازۀ ﻣﻌﺎﺷﺎت ﺑﺮای ﻣﺴﺘﺤﻘﯿﻦ از ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل‪ ،‬ﺑﺪون اﺳﺮاف‬
‫وﺗﻘﺼﯿﺮ‪ ،‬وﭘﺮداﺧﺖ آن ﺑﺪون ﺗﻘﺪﯾﻢ وﺗﺄﺧﯿﺮ‪.‬‬
‫‪ -٩‬اﻧﺘﺨﺎب وﺗﻘﺮر اﻓﺮاد اﻣﯿﻦ وﺑﺎ ﮐﻔﺎﯾﺖ در ﭘﺴﺖھﺎی دوﻟﺘﯽ‪.‬‬
‫‪ -١٠‬ﺑﺮرﺳﯽ وادارۀ اﻣﻮر ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺒﺎﺷﺮ وﻣﺴﺘﻘﯿﻢ از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺨﺺ‬
‫ﺧﻠﯿﻔﻪ‪ ،‬وﮐﺸﻒ اوﺿﺎع واﺣﻮال دﺳﺘﮕﺎھﺎی ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺎ ادارۀ اﻣﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت درﺳﺖ وﻣﻨﻈﻢ ﺟﺮﯾﺎن وﻓﻌﺎﻟﯿﺖ داﺷﺘﻪ واز ﻣﻠﺖ ﺣﺮاﺳﺖ ﮐﺎﻣﻞ‬
‫وﺷﺎﻣﻞ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫اﯾﻦھﺎ ﻣﻮاردیاﻧﺪ ﮐﻪ وﺟﺎﯾﺐ ﺧﻠﯿﻔﻪ را ﺑﺼﻮرت ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺎﻧﺪھﯽ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬واﮔﺮ ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﻨﮕﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻣﻮارد ﺗﺤﺖ ھﻤﺎن دوﮐﻠﻤﮥ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ‬
‫ﻣﺘﺬﮐﺮﺷﺪﯾﻢ داﺧﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﻗﺎﻣﮥ دﯾﻦ و ادارۀ دوﻟﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ دﺳﺘﻮر‬
‫اﺣﮑﺎم دﯾﻦ‪.‬‬
 ‫‪٣٥‬‬ ‫ارﮐﺎن و ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﺣﻘﻮق ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺑﺮﻣﺮدم و ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل‬

‫اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖھﺎی ﮐﻪ دارد‪ ،‬از ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺪوﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ -‬ﺣﻖ او ﺑﺮﻣﺮدم‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻖ اﻣﺎم درﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﺣﻘﻮق ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺑﺮﻣﺮدم‪:‬‬

‫اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ ﺣﻖ اﻣﺎم ﺑﺮﻣﺮدم‪ ،‬ﺳﻤﻊ واﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﺣﻖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻄﻠﻖ ﻧﺒﻮده و ﺣﺪودی دارد ﮐﻪ درﯾﻦ آﯾﺖ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﻌﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ِيعوا ْ َّ َ ُ ْ ۡ َ ۡ‬ ‫ٱ� َوأَط ُ‬ ‫ام ُن ٓوا ْ أَط ُ‬ ‫َ َ‬
‫ُ‬
‫ٱلر ُسول َوأو ِ� ٱ�م ِر مِن� ۡمۖ‬ ‫ِيعوا ْ َّ َ‬ ‫�� ُّ� َها َّٱ� َ‬
‫ِين َء َ‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫ُ ُ ُ ۡ َ َّ ۡ‬ ‫َ ۡ َ ُ ُّ ُ َ َّ‬ ‫َ َ ۡ‬
‫نت ۡم تؤم ُِنون ب ِٱ�ِ َوٱ�َ ۡو ِم‬‫ٱلر ُسو ِل إِن ك‬
‫ٱ�ِ َو َّ‬ ‫فإِن ت َ�ٰ َز� ُت ۡم ِ� �ءٖ فردوه إِ�‬
‫َۡ ً‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬
‫ٱ�خ ِِر� �ٰل ِك خ ۡ�‪َ ٞ‬وأ ۡح َس ُن تأوِ�� ‪] ﴾٥٩‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[٥٩ :‬‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن از اﻟﻠﻪ ورﺳﻮل وی اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ واز ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﻮرﺗﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬
‫واﮔﺮ درﭼﯿﺰی ﺑﺎھﻢ اﺧﺘﻼف وﻧﺰاع ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ورﺳﻮل وی )ﻗﺮآن وﺳﻨﺖ(‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ ،‬اﮔﺮاﯾﻤﺎن دارﯾﺪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ وروز آﺧﺮت‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر ازﻧﮕﺎه ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﮫﺘﺮ وﻧﮑﻮﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻃﺎﻋﺖ از اﻣﯿﺮ درﺣﺪودی اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ؛‬
‫زﯾﺮا اﻟﻠﻪ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ درﺻﻮرت ﺑﺮوز اﺧﺘﻼف‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ‬
‫اﻟﻠﻪ ورﺳﻮل وی رﺟﻌﺖ دھﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮاﻣﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اواﻣﺮی ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫اواﻣﺮاﻟﻠﻪ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﻪ ﺻﺎدر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ از آن واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬واﮔﺮ اواﻣﺮ او‬
‫ﺧﻼف دﺳﺎﺗﯿﺮ اﻟﮫﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درآن ﺻﻮرت ﺳﻤﻊ واﻃﺎﻋﺖ ازوی ﺣﺮام وﺷﺮک‬
‫ﺑﺤﺴﺎب ﻣﯿﺂﯾﺪ‪.‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٣٦‬‬
‫َ َ ََ‬
‫ﺎﻋﺔ ِﻰﻓ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺣﺪود اﻃﺎﻋﺖ از اﻣﺎم را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮده ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻻ ﻃ‬
‫َْ ْ‬ ‫َ ْ َ َّ َّ َ َّ َ ُ‬
‫وف« ‪» ۲ .۱‬ﻃﺎﻋﺖ از اﻣﯿﺮ و‪ ...‬درﻣﻌﺼﯿﺖ اﻟﻠﻪ‬ ‫ا� إِ�ﻤﺎ اﻟﻄﺎﻋﺔ ِﻰﻓ الﻤﻌ ُﺮ ِ‬ ‫ﻣﻌ ِﺼﻴ ِﺔ ِ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻃﺎﻋﺖ ﻓﻘﻂ درﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫َّ ْ ُ َ َّ َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ ْ‬ ‫» َﻋﻦ اﺑْﻦ ُ� َﻤ َﺮ َﻋﻦ َّ‬
‫ﺎﻋﺔ‬ ‫ﻰﺒ ج �ﻧﻪ ﻗﺎل‪َ :‬ﻰﻠﻋ ال َﻤ ْﺮ ِء ال ُﻤ ْﺴ ِﻠ ِﻢ الﺴﻤﻊ واﻟﻄ‬ ‫اﻨﻟ ِّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ َ َ َّ َ َ َ َّ َ ْ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ‬
‫ِ�ﻴﻤﺎ أﺣﺐ و� ِﺮه إِﻻ أن ﻳﺆمﺮ ﺑِﻤﻌ ِﺼﻴ ٍﺔ ﻓ ِﺈن أ ِمﺮ ﺑِﻤﻌ ِﺼﻴ ٍﺔ ﻓﻼ ﺳﻤﻊ وﻻ‬
‫َ َ ‪۳‬‬
‫َﻃﺎﻋﺔ«‪.‬‬
‫»از ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮاﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ اﻣﯿﺮ ﺧﻮد را ﺑﺸﻨﻮد واز او اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ در ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد‬
‫ﭘﺴﻨﺪ او اﺳﺖ وﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪش ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﯿﮑﻪ او را ﺑﻪ ﮔﻨﺎه دﺳﺘﻮر‬
‫ﻧﺪھﺪ‪ ،‬اﮔﺮ او را ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﻪ اﻃﺎﻋﺖ وی واﺟﺐ اﺳﺖ وﻧﻪ‬
‫ﺷﻨﯿﯿﻦ ﺳﺨﻨﺎن وی«‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﻧﺼﯿﯿﺤﺖ‪:‬‬
‫از ﺣﻘﻮق واﺟﺒﮥ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺑﺎﻻی رﻋﯿﺖ ﻧﺼﯿﺤﺖ‪ ،‬ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ و رھﻨﻤﺎﺋﯽ‬
‫اﻣﯿﺮ در اﻣﻮر ﺧﯿﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج اﺻﻞ واﺳﺎس دﯾﻦ را ﻧﺼﯿﺤﺖ وﺳﻌﺎدت‬
‫ﻃﻠﺒﯽ ﺑﺮای دﯾﮕﺮان ﻗﺮار داده ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬
‫ﻴﺤ ُﺔ ﻗُﻠْﻨَﺎ ل َﻤ ْﻦ ﻗَ َﺎل َّ� َوﻟﻜﺘَﺎﺑﻪ َول َﺮ ُﺳﻮﻪﻟ َوﻷﺋ َّﻤﺔ ال ْ ُﻤ ْﺴﻠﻤ َ‬
‫اﻨﻟﺼ َ‬ ‫ِّ ُ‬
‫�‬ ‫ِِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ ِِ ِ ِِ‬ ‫ِ‬ ‫»اﺪﻟﻳﻦ َّ ِ‬
‫َو َﺎﻋ َّﻣ ِﺘ ِﻬﻢ«‪.‬‬
‫ْ ‪٤‬‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ج‪ ٦‬ص‪١٢‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫‪ -٤‬رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٣٧‬‬ ‫ارﮐﺎن و ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫»ﻧﺼﯿﺤﺖ وﺧﯿﺮ اﻧﺪﯾﺸﯽ اﺻﻞ واﺳﺎس دﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﺑﺮای ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺼﯿﺤﺖ‬
‫ﻧﻤﻮد؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮای اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب وی‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ وی‪ ،‬ﺑﺮای زﻣﺎﻣﺪاران ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫وﻋﺎﻣﮥ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن«‪.‬‬
‫ﻧﺼﯿﺤﺖ درﺣﻖ زﻣﺎﻣﺪاران اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬آنھﺎ را ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺻﻼح وﺳﻌﺎدت دﯾﻦ‬
‫ودﻧﯿﺎ وﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ ،‬رھﻨﻤﺎﺋﯽ ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻧﺼﯿﺤﺖ زﻣﺎﻣﺪاران‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ زﯾﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﺑﺎ ﺧﻠﻮص ﻧﯿﺖ – ﻗﺪرﺗﻮان‪ -‬ﺑﺎ آنھﺎ در ادارۀ اﻣﻮر‪ ،‬وﭘﯿﺸﺒﺮد اﻣﻮر‬
‫ﻣﻤﻠﮑﺖ ﯾﺎری داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺧﻠﯿﻔﻪ را‪ -‬در ﺻﻮرت اﺷﺘﺒﺎه‪ -‬از اﺷﺘﺒﺎھﺎﺗﺶ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﯿﺰ‬
‫آ ﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -٣‬درﺣﺎﻟﺖ اﺧﺘﻼف وﯾﺎ ﺷﻮرش ﻋﻠﯿﻪ وی‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ از وی وادار‬
‫ﻧﻤﻮدن‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﮔﺮﻓﺘﻦ دﺳﺖ ﺣﺎﮐﻢ از ﻇﻠﻢ و ﺑﯽﻋﺪاﻟﺘﯽ از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻣﺼﺪاق‬
‫ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﺣﻖ ﺧﻠﯿﻔﻪ درﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﺣﻖ ﺑﺮای ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺑﺮای اﯾﻦ داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ او ﻣﺼﺮوف اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﻮده‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﺴﺐ وﮐﺎری ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ در زﻣﺎن اﺑﻮﺑﮑﺮ وﻋﻤﺮ اﺟﻤﺎع ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺨﺎرج‬
‫ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺘﻮﺳﻄﯽ از ﻗﺒﯿﻠﮥ ﺧﻮد‬
‫وی – ﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺛﺮوت ﻣﻨﺪ وﻧﻪ ﻓﻘﯿﺮ‪ -‬ازﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٣٨‬‬

‫‪ - ۳‬ﺳﺮزﻣﯿﻦ )وﻃﻦ(‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﺳﻼﻣﯽ‪:‬‬

‫ﺗﻤﺎم ﮐﺮۀ زﻣﯿﻦ وﻃﻦ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺗﻤﺎم زﻣﯿﻦ در ﻣﻠﮑﯿﺖ اﻟﻠﻪ و‬
‫َۡ‬ ‫ك َّ َ َ‬ ‫َ َّ ُ ۡ ُ‬
‫�ض﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪» .[١٨٩ :‬ﻣﻠﮑﯿﺖ‬ ‫ت َوٱ� �ِ‬ ‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫از آن او اﺳﺖ‪﴿ .‬و ِ�ِ مل‬
‫آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ از آن اﻟﻠﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ۡ َ‬ ‫ُ ۡ َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ َ‬ ‫َ َ َ َّ ُ َّ َ َ ُ ْ‬
‫ت ليَ ۡس َتخل ِف َّن ُه ۡم ِ�‬
‫ِين َءامنوا مِن�م وع ِملوا ٱل�ل ِ� ِ‬ ‫﴿وعد ٱ� ٱ�‬
‫َۡ‬
‫ٱ� ِ‬
‫�ض﴾ ]اﻟﻨﻮر‪.[٥٥:‬‬
‫»اﻟﻠﻪ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﻪ ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ وﻋﻤﻞ ﻧﯿﮑﻮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ وﻋﺪه‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ اﯾﺸﺎن را در زﻣﯿﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺑﮕﺮداﻧﺪ«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ّ‬ ‫﴿ َولَ َق ۡد َك َت ۡب َنا � َّ‬
‫ٱلز ُ�ورِ مِ ۢن َ� ۡع ِد ٱ�ِكرِ أن ٱ��ض يَ ِر� َها ع َِباد َِي‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َّ‬
‫ٱل�ٰل ُِحون ‪] ﴾١٠٥‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[١٠٥ :‬‬
‫»ھﺮآﺋﯿﻨﻪ ﻧﻮﺷﺘﯿﻢ درزﺑﻮر ﺑﻌﺪاز ﺗﻮرات ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ﻣﻦ زﻣﯿﻦ را ﺑﻪ ﻣﯿﺮاث‬
‫ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﺮد«‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻟﻠﻪ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﻪ ﺣﻖ ﺗﻤﻠﮏ زﻣﯿﻦ را ﺑﺮای ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﻤﺎم زﻣﯿﻦ وﻃﻦﺷﺎن ﺑﺎﺷﺪ واﺧﺬ اﯾﻦ ﺣﻖ را ﺑﻌﮫﺪۀﺷﺎن ﻓﺮض‬
‫ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ادای اﯾﻦ ﻓﺮﯾﻀﻪ را ﻣﻘﯿﺪ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ وﻗﺪرت اﯾﺸﺎن‬
‫ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻤﺎم ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺧﻮد را ﺑﮑﺎرﮔﺮﻓﺘﻪ در ﻓﮑﺮ ﻃﺮح ﭘﻼنھﺎ وآﻣﺎد‬
‫َ َ‬
‫ام ُنوا ْ َ�ٰتِلُوا ْ َّٱ� َ‬
‫ِين‬ ‫�� ُّ� َها َّٱ� َ‬
‫ِين َء َ‬ ‫ﮔﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮای اﺣﻘﺎق اﯾﻦ ﺣﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ٰٓ ﴿ .‬‬
‫َۡ ٗ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ َ ُ ّ َ ۡ ُ َّ َ ۡ‬
‫ج ُدوا �ِي� ۡم غِلظة ۚ﴾ ]اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[١٢٣ :‬‬
‫يلون�م مِن ٱلكفارِ و�َ ِ‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ ﺑﺎ ﮐﺎﻓﺮاﻧﯿﮑﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻤﺎاﻧﺪ وﺑﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺎﺑﻨﺪ درﺷﻤﺎ‬
‫درﺷﺘﯽ را«‪.‬‬
‫َ َ ٰ ُ ُ ۡ َ َّ ٰ َ َ ُ َ ۡ َ ‪َّ ُّ ُ ُ ّ َ ُ َ َ ٞ‬‬
‫ِين � ُهۥ ِ�ِۚ﴾ ]اﻷﻧﻔﺎل‪.[٣٩ :‬‬ ‫﴿و�تِلوهم ح� � ت�ون ف ِتنة و��ون ٱ�‬
 ‫‪٣٩‬‬ ‫ارﮐﺎن و ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫»و ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ھﯿﭻ ﻓﺘﻨﮥ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ و دﯾﻦ )ﻋﺒﺎدت( ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮای‬
‫اﻟﻠﻪ ﮔﺮدد«‪.‬‬
‫و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻏﯿﺮاﻟﻠﻪ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺘﻨﻪ در زﻣﯿﻦ ﺑﺎﻗﯽ‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬وﺗﻨﮫﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﺻﻠﺢ وﺳﻼم ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﺗﺴﻠﯿﻢ وﻣﻨﻘﺎد ﺷﺮﯾﻌﺖ اﻟﻠﻪ ﮔﺮدﻧﺪ؛ زﯾﺮا اﺳﻼم ﻋﺒﺎرت از ﺻﻠﺢ وﺳﻼم اﺳﺖ‬
‫وﺑﺪون آن ﺻﻠﺤﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫واﻟﻠﻪ ﻋﺰوﺟﻞ وﻋﺪۀ ﺑﺮﺣﻖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ دﯾﻨﺶ را ﭘﯿﺮوز ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ وﺷﺮﯾﻌﺘﺶ‬
‫را ﻏﺎﻟﺐ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬واﯾﻦ وﻋﺪه اﯾﺴﺖ ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪھﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ودرآﯾﻨﺪه‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫َ‬ ‫َّ ُۡ َُ َ ّ ُّ‬
‫ِين �ِهِۦ َول ۡو‬
‫ٱ�‬ ‫�‬ ‫ۥ‬ ‫ه‬‫ر‬ ‫ه‬ ‫ظ‬‫�‬‫ِ‬ ‫ق‬ ‫ٱ�‬ ‫ِين‬ ‫د‬‫و‬‫ى َ‬
‫ٰ‬ ‫د‬
‫ۡ‬ ‫َ‬
‫و�ۥ بٱل ُه َ‬ ‫﴿ ُه َو َّٱ� ٓ‬
‫ِي أ ۡر َس َل َر ُس ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُۡ ۡ ُ َ‬
‫��ون ‪] ﴾٩‬اﻟﺼﻒ‪.[٩ :‬‬ ‫ك ِره ٱلم ِ‬
‫»واوﺳﺖ آﻧﮑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد را ھﻤﺮاه ﺑﺎ ھﺪاﯾﺖ ودﯾﻦ ﺣﻖ ﺗﺎ ﭘﯿﺮوز ﮔﺮداﻧﺪ‬
‫دﯾﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮﺗﻤﺎم ادﯾﺎن‪،‬ﮔﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﺪ ﭘﻨﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﭘﯿﺮوزی اﯾﻦ دﯾﻦ ﺧﺒﺮ داده ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ّ‬
‫ﻴﻟﺒﻠﻐﻦ ﻫﺬا اﻷمﺮ ﻣﺎ ﺑﻠﻎ الﻠﻴﻞ واﻨﻟﻬﺎر‪ ،‬وﻻ ﻳﺮﺘك اﷲ ﺑﻴﺖ ﻣﺪر وﻻ و�ﺮ‬‫»‬
‫ً‬
‫إﻻ أدﺧﻠﻪ اﷲ ﻫﺬا اﺪﻟﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻌﺰﻋﺰ�ﺰ أو ﺑﺬل ذﻴﻟﻞ ﻋﺰا ﻳﻌﺰ اﷲ ﺑﻪ اﻹﺳﻼم‬
‫‪١‬‬
‫وأﻫﻠﻪ وذﻻ ﻳﺬل ﺑﻪ الﻜﻔﺎر«‪.‬‬
‫ً‬
‫»ازﺗﻤﯿﻢ داریس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺣﺘﻤﺎ اﯾﻦ دﯾﻦ ﺑﻪ‬
‫ھﺮﻧﻘﻄﮥ ﮐﻪ درآن ﺷﺐ وروز ﻣﯽآﯾﺪ رﺳﯿﺪﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬و اﻟﻠﻪ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﻪ اﯾﻦ دﯾﻦ را ﺑﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺧﺎﻧﻪھﺎ وﺧﯿﻤﻪھﺎ داﺧﻞ ﻣﯽﺳﺎزد و اﻧﺴﺎن ﻋﺰﯾﺰ ﺑﻮﺳﯿﻠﮥ اﯾﻦ دﯾﻦ ﻋﺰﺗﻤﻨﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد واﻧﺴﺎن ذﻟﯿﻞ‪ ،‬ذﻟﯿﻠﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺰﺗﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﻪ ﺑﻮﺳﻠﮥ آن اھﻞ‬

‫‪ -١‬رواﯾﺖ اﺣﻤﺪ وﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ‬

 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٤٠‬‬

‫اﺳﻼم را ﻋﺰﯾﺰ ﻣﯽﺳﺎزد وذﻟﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﻪ اھﻞ ﮐﻔﺮ را ﺑﻪ آن ذﻟﯿﻞ‬

‫ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ«‪.‬‬
‫واﯾﻦ وﻋﺪه ﺣﺘﻤﺎ روزی ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ وﺑﻪ اذن اﻟﻠﻪ ﻋﺰوﺟﻞ ﺗﻤﺎم روی‬
‫زﻣﯿﻦ وﻃﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ودر آن روزاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن‬
‫وﺳﻌﺎدت ﺑﻪ ﺣﯿﺎت ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﯽدھﻨﺪ‪.‬‬

‫ب‪ -‬دار اﺳﻼم ودار ﺣﺮب‪:‬‬

‫ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﯿﺎد ﺗﻤﺎم ﺟﮫﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﮑﻢ اﻟﻠﻪ زﻣﯿﻦ ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬دار اﺳﻼم ودار ﺣﺮب‪.‬‬

‫‪ -۱‬دار اﺳﻼم‪:‬‬
‫دار اﺳﻼم آﻧﺴﺖ ﮐﻪ درآن ﺳﻠﻄﻪ وﻗﺪرت ﺑﺪﺳﺖ اﺳﻼم وﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن درھﺮ ﺟﺎﯾﯿﮑﻪ ﻗﺮار دارد‪ ،‬و از ھﺮ ﻧﮋادی ﮐﻪ ھﺴﺖ‪ ،‬وﻃﻦ دﯾﻨﯽ وی‬
‫دار اﺳﻼم اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﮔﻞ وﺧﺎک ﯾﮏ ﻣﻨﻄﻘﻪ ارﺗﺒﺎط ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻋﻘﯿﺪۀ ﺧﻮد ووﻃﻨﯽ ﮐﻪ در آن ﻋﻘﯿﺪهﺷﺎن ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -۲‬دار ﺣﺮب‪:‬‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻨﮑﻪ درآن ﺗﺴﻠﻂ وﻗﺪرت ﺑﺪﺳﺖ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﻪ‪ ،‬وﻣﻨﻘﺎد‬
‫دﯾﻦ اﻟﻠﻪ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ودر ﻣﯿﺎن دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ وآن ﮐﺸﻮر ﻋﮫﺪ وﭘﯿﻤﺎﻧﯽ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ -۳‬دار ﻋﮫﺪ‪:‬‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮐﻔﺮی‪ ،‬وﻟﯽ در ﻣﯿﺎن آنھﺎ وﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﮫﺪ و ﭘﯿﻤﺎن وﺟﻮد دارد‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﭘﯿﻤﺎن آﺗﺶ ﺑﻨﺪ وﺑﺎ ﭘﯿﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ آن آﻣﺎدۀ ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺰﯾﻪ ﺑﺮای‬
‫دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٤١‬‬ ‫ارﮐﺎن و ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد اﺣﮑﺎم ھﺮﯾﮏ از اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎ از ھﻢ ﺗﻔﺎوت دارد‪،‬‬

‫ﺗﻔﺼﯿﻼت آن درﮐﺘﺎبھﺎی ﻓﻘﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺮوﺣﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -٤‬رﻋﯿﺖ )اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ(‬

‫ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ ﻣﺤﻤﺪ ج رﺳﺎﻟﺖھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺤﻠﯽ وﻗﻮﻣﯽ ﻇﺎھﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻟﮫﯽ ھﺮﮐﺪام ﺑﻪ ﺳﻮی ﻗﻮم ﺧﻮدش وﯾﺎ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﮥ ﺧﺎﺻﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وھﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﻓﻘﻂ ﻗﻮم ﺧﻮد را ﻣﺨﺎﻃﺐ‬
‫ﻗﺮار داده وﺑﻪ ﺳﻮی اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ داﺳﺘﺎنھﺎی‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از اﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ واز ﺑﻌﺾ دﯾﮕﺮی ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ ذﮐﺮ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ از ﻧﻮح‪ ،‬ھﻮد‪ ،‬ﺷﻌﯿﺐ‪ ،‬ﺻﺎﻟﺢ وﺳﺎﯾﺮ اﻧﺒﯿﺎء† داﺳﺘﺎنھﺎﯾﯽ‬
‫را ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ھﺮﮐﺪام ﻗﻮم ﺧﻮد را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار داده وﻧﺪای )ﯾﺎﻗﻮﻣﯽ( را‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ً َ‬
‫� إ ِ ۡس َ�ٰٓءِيل‪] ﴾...‬آل ﻋﻤﺮان‪» [٤٩ :‬ﻣﻦ‬
‫وﻋﯿﺴﯽ÷ ﻓﺮﻣﻮد‪َ ﴿ :‬و َر ُسو� إ ِ ٰ� بَ ِ ٓ‬
‫ﺑﺴﻮی ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﯾﯿﻞ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪم«‪.‬‬
‫َ َّ ً‬ ‫َ َ َ َّ ُّ ُ ُ َ َ‬
‫ﺎﺻﺔ‬ ‫ﻲﺒ �ﺒْ َﻌﺚ ِإﻰﻟ ﻗ ْﻮ ِﻣ ِﻪ ﺧ‬
‫اﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ...» :‬و�ن اﻨﻟ ِ‬
‫َ َّ ً‬
‫ﺎس ﺎﻛﻓﺔ‪. «...‬‬ ‫ﺖ إ َﻰﻟ َّ‬
‫اﻨﻟ ِ‬
‫َُ ْ ُ‬
‫و� ِﻌﺜ ِ‬
‫‪۲ ۱‬‬

‫»وھﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﺧﺎص ﺑﺮای ﻗﻮم ﺧﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﯽﺷﺪ وﻣﻦ ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم‬
‫ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪهام ‪.«...‬‬
‫و ﺑﺎ ﺑﻌﺜﺖ ﻣﺤﻤﺪ ج دﻋﻮت اﺳﻼﻣﯽ از داﯾﺮۀ ﻗﻮﻣﯽ وﻣﺤﻠﯽ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ‬
‫وﺗﻤﺎم داﯾﺮۀ ﺟﺎﻣﻌﮥ اﻧﺴﺎﻧﯽ را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬وﻧﺪای دﻋﻮت اﺳﻼم از‪ -‬ﯾﺎﻗﻮﻣﯽ ‪،-‬‬
‫ﺑﻪ – ﹶأ ﹶﳞﺎ اﻟﻨ ﹸ‬
‫ﱠﺎس – )ای اﻧﺴﺎن ‪ (....‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬وﺗﻤﺎم ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻣﮑﻠﻒ‬

‫‪ -١‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٤٢‬‬

‫ﮔﺮدﯾﺪ ﺗﺎ ازﯾﮏ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ دﯾﮕﺮی ﺑﻌﺪ از وی ﻧﻤﯽآﯾﺪ و‬
‫در ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺷﺮﯾﻌﺖ او‪ ،‬ﭘﯿﺮوی از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻗﺒﻠﯽ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ّ‬ ‫َ َّ َ َ‬ ‫َ‬
‫�ن َّر ُسول ٱ�ِ َوخا� َم ٱ�َّب ِ ِ ۧ‬
‫� َنۗ﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪.[٤٠ :‬‬ ‫﴿ َو� ٰ ِ‬
‫»وﻟﯽ او ﻓﺮﺳﺘﺎده اﻟﻠﻪ وﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ«‪.‬‬
‫وﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﺪا‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﺎ اﺧﺘﻼف ﻧﮋادی‪ ،‬زﺑﺎﻧﯽ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﺋﯽ و‪ ...‬ﮐﻪ‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﯿﺎه اﺳﺖ ﯾﺎﺳﻔﯿﺪ ﯾﺎﺳﺮخ‪ ،‬در آﺳﯿﺎ اﺳﺖ ﯾﺎ در اﻓﺮﯾﻘﺎ و اﻣﺮﯾﮑﺎ ‪ ...‬ھﻤﻪ‬
‫اﻣﺖ ﯾﮏ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ وﺑﺮ اﯾﺸﺎن ﻓﺮض ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻓﻘﻂ از ﯾﮏ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﻨﺪ وﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﺮﯾﻌﺖ ودﯾﻦ وی‪ ،‬ﻣﻨﻘﺎد ﺣﮑﻢ اﻟﻠﻪ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﻪ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه از ﭘﯿﺮوی ادﯾﺎن دﯾﮕﺮ ﺧﻮد داری ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس وﺣﺪت ﻋﻘﯿﺪه‪ ،‬وﺣﺪت ﻋﺒﺎرت‪ ،‬وﺣﺪت ﺳﻠﻮک‪،‬‬
‫وﺣﺪت ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬وﺣﺪت زﺑﺎن‪ ،‬وﺣﺪت ﺗﺸﺮﯾﻊ وﻗﺎﻧﻮن و وﺣﺪت ﻗﯿﺎدت و رھﺒﺮی‪،‬‬
‫اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ وھﻤﯿﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪھﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ آنھﺎ را ﺑﻪ ﯾﮏ اﻣﺖ‬
‫ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻋﻈﻤﺖ وﺑﺎ وﻗﺎر ﻣﺒﺪل ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬اﻣﺘﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎی آن‬
‫َّ ۡ ۡ ُ َ ۡ ‪ٞ‬‬
‫ﺑﺎھﻢ ﺑﺮادر وﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪﴿ :‬إِ� َما ٱل ُمؤمِنون إِخ َوة﴾ ]اﻟﺤﺠﺮات‪» .[١٠ :‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎھﻢ ﺑﺮادراﻧﺪ«‪.‬‬
‫• ﺗﻌﺎون‪ ،‬دوﺳﺘﯽ ووﻻﯾﺖﺷﺎن ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ض﴾ ]اﻟﺘﻮﺑﺔ‪» .[٧١ :‬ﻣﺮدان‬
‫ت َ� ۡع ُض ُه ۡم أَ ۡو ِ�َا ٓ ُء َ� ۡ‬
‫ع‬ ‫ون َوٱل ۡ ُم ۡؤم َِ�ٰ ُ‬
‫َ ُۡ ۡ ُ َ‬
‫﴿وٱلمؤمِن‬
‫ٖ �‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن وزﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻌﻀﯽﺷﺎن دوﺳﺘﺎن ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮاﻧﺪ«‪.‬‬
‫• ھﻤﻪ ﺑﻤﺜﺎﺑﮥ ﯾﮏ ﺟﺴﺪ و ﯾﮏ روح ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫َ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ادﻫ ْﻢ َو َ� َﻌ ُ‬
‫َ َ ُ ْ َ َ ِّ‬ ‫ُْ ْ َ‬ ‫َ‬
‫ﺎﻃ ِﻔ ِﻬ ْﻢ ﻛ َﻤﺜ ِﻞ اﺠﻟ َ َﺴ ِﺪ ِإذا اﺷﺘَﻰﻜ‬ ‫اﻤﺣ ِﻬﻢ َوﺗﻮ ِ‬
‫»ﺗ َﺮى الﻤﺆ ِﻣﻨِ� ِﻲﻓ ﺗﺮ ِ‬
‫ْ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ َ‬ ‫اﻰﻋ َ ُ َ‬
‫ُ ْ ً ََ َ‬
‫‪١‬‬
‫ﻪﻟ ﺳﺎﺋِ ُﺮ ﺟﺴ ِﺪهِ ﺑِﺎلﺴﻬ ِﺮ َواﺤﻟ ُ َّ�«‪) .‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ(‬ ‫ﻋﻀﻮا ﺗﺪ‬

‫‪ -١‬رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٤٣‬‬ ‫ارﮐﺎن و ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ازﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ ج ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺜﺎل ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ‬

‫در دوﺳﺘﯽ وﻣﺮﺣﻤﺖ ﮐﺮدن وﻋﻄﻮﻓﺖ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﺟﺴﺪ واﺣﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﭼﻮن ﯾﮏ ﻋﻀﻮی از آن ﺑﯿﻤﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺎﯾﺮ اﻋﻀﺎء ﺑﺎ ﺑﯿﺪار ﺧﻮاﺑﯽ وﺗﺐ ﮐﺮدن ﺑﺎ‬
‫اوھﻤﺮاھﯽ وھﻤﺪردی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫• اھﻞ اﯾﻤﺎن ھﯿﭻ ﻧﻮع دوﺳﺘﯽ و وﻻء و ﺑﺮادری ﺑﺎ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ٱ� َو َر ُس َ ُ‬
‫ون َم ۡن َحا ٓ َّد َّ َ‬
‫ُ َ ٓ ُّ َ‬ ‫َ َّ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َ َ‬
‫و�ۥ‬ ‫� ُد ق ۡو ٗما يُؤم ُِنون ب ِٱ�ِ َوٱ�َ ۡو ِم ٱ�خِرِ يواد‬ ‫﴿� ِ‬
‫َ‬
‫ك ك َت َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ ۡ َ ُ ٓ ْ َ َ َ ُ ۡ ۡ ۡ َ َ ُ ۡ ۡ ۡ َ ٰ َ ُ ۡ ۡ َ َ َ ُ ۡ ْ ٰٓ َ‬
‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ٓ‬
‫ب ِ�‬ ‫ولو �نوا ءاباءهم أو ��ناءهم أو إِخ��هم أو عشِ ��ه ۚم أو�� ِ‬
‫ۡ‬ ‫َ ُ‬ ‫قُلُو�ه ُم ۡٱ� َ‬
‫ي� ٰ َن َو�يَّ َدهم ب ِ ُروحٖ ّمِن ُهۖ﴾ ]اﻟﻤﺠﺎدﻟﺔ‪.[٢٢ :‬‬ ‫ِِ ِ‬
‫»ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﯽ ﻗﻮﻣﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ و روز آﺧﺮت اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز دوﺳﺘﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ دﺷﻤﻨﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ اﻟﻠﻪ ورﺳﻮل وی‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﭘﺪران ﺷﺎن‪ ،‬ﺑﺮادرانﺷﺎن‬
‫وﻗﺒﯿﻠﻪ آنھﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه ﮐﺴﺎﻧﯽاﻧﺪ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ اﯾﻤﺎن را در ﻗﻠﺐھﺎیﺷﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ )ﺟﺎی داده اﺳﺖ( واﯾﺸﺎن را ﺑﺎ روﺣﯽ ازﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﺗﺄﯾﯿﺪ وﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﺮده«‪.‬‬
‫از ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﺑﺨﻮﺑﯽ داﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻧﮕﺎه ﻋﺎﻃﻔﻪ‪،‬‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮد‪ ،‬اﺣﺴﺎس و ﻣﻮاﻻت‪ ،‬ﺗﻨﮫﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮋاد‬
‫وﻣﻠﯿﺖ ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ ﺧﻮد را ازھﻤﯿﻦ ارﺗﺒﺎط ﮐﺴﺐ ﻧﻤﻮده ﺗﻤﺎم ﻗﺪرت وﺗﻮان ﺧﻮد را‬
‫درھﻤﯿﻦ راه ﺑﮑﺎر ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ارﺗﺒﺎط ﻗﺒﯿﻠﻮی‪ ،‬ﻧﮋادی‪ ،‬وﻃﻨﯽ وﻗﻮﻣﯽ‬
‫و ﻣﺮزی‪.‬‬
 ‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫‪ -۱‬ﻣﺴﺎوات‪:‬‬
‫ﻣﺴﺎوات در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ‪ :‬ﺑﺮاﺑﺮی در ﻣﯿﺎن دوﭼﯿﺰ‪ ،‬ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮی ﺣﻖ‪،‬‬
‫ﺗﺴﺎوی ﺣﻘﻮق وھﻤﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻔﮫﻮم ﻣﺴﺎوات از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم‪:‬‬

‫ﻣﺴﺎوات از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬اﺟﺮای ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺼﻮرت ﯾﮑﺴﺎن‬
‫وارزش ﺑﻪ ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺆوﻟﺘﯽھﺎی ھﺮاﻧﺴﺎن ﺑﺪون درﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻧﮋاد‪ ،‬ﻣﺎل و‬
‫ﺛﺮوت‪ ،‬ﻣﻮاﻗﻊ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﺋﯽ وﻣﻮﻗﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آن‪.‬‬

‫اﺻﻞ در اﺳﻼم‪:‬‬
‫ﻣﺴﺎوات ﯾﮑﯽ از ﭘﺎﯾﻪھﺎی اﺳﺎﺳﯽ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﻼم ھﻤﻪ‬
‫ﻣﺮدم را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺎوی وﯾﮑﺴﺎن ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺎن را درﺣﻘﻮق‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ وﻏﯿﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﮑﺴﺎن ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ھﯿﭻ ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺑﺮﺗﺮی ﺑﺮای ﻋﺮب‬
‫ﺑﺮﻏﯿﺮﻋﺮب‪ ،‬ﺳﻔﯿﺪ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺮﺳﯿﺎه ﭘﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺑﺮﻓﻘﯿﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎ رو ﺑﺮ زﺷﺖ رو‪،‬‬
‫درﻧﻈﺮﻧﻤﯽ ﮔﯿﺮد‪ ،‬وﺑﺪﯾﻨﻮﺳﯿﻠﻪ اﺳﻼم ﺗﻤﺎم ﻧﻈﺎمھﺎی ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ وﻧﮋاد ﮔﺮاﺋﯽ‬
‫وﺗﻔﺎوت ﻗﺮار دادن در ﺑﯿﻦ ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را درﺣﻘﻮق وواﺟﺒﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﮫﺪه دارﻧﺪ ﻣﺤﻮﮐﺮده وﺗﻤﺎم اﻣﺘﯿﺎزات ﻧﺎروا را ﺑﺎﻃﻞ اﻋﻼم داﺷﺘﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ ُ َّ َ َ ۡ َ ٰ ُ ّ َ َ َ ُ َ ٰ َ َ َ ۡ َ ٰ ُ ۡ ُ ُ ٗ َ ٓ َ‬
‫و�ا َو� َبا�ِل‬ ‫﴿���ها ٱ�اس إِنا خلق��م مِن ذكرٖ وأن� وجعل��م شع‬
‫َ َ َ ُ ۚ ٓ ْ َّ َ ۡ َ َ ُ ۡ َ َّ َ ۡ َ ُ‬
‫ِند ٱ�ِ ��قٮٰ� ۡ ۚم﴾ ]اﻟﺤﺠﺮات‪.[١٣ :‬‬
‫�ِ عارفوا إِن أ�رم�م ع‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٤٦‬‬

‫»ای ﻣﺮدم ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را ازﻣﺮد وزﻧﯽ)ﺑﻨﺎم آدم وﺣﻮاء( آﻓﺮﯾﺪهاﯾﻢ وﺷﻤﺎرا ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻗﺒﯿﻠﻪ‬
‫ﮐﺮدهاﯾﻢ ﺗﺎھﻤﺪﯾﮕﺮ ِراﺑﺸﻨﺎﺳﯿﺪ)وھﻤﻪ ﺧﻮاھﺮ وﺑﺮادر ھﻢ ھﺴﺘﯿﺪ وﮐﺴﯽ ﺑﺮﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺑﺮﺗﺮی ﻧﺪارد( ﺑﯿﮕﻤﺎن ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﺧﺪا ﺑﺎ ﺗﻘﻮاﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻧﺪک دﻗﺖ ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ آﯾﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ را ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻃﺒﻘﻪ‬
‫وﮔﺮوه ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ را‪ ،‬وآﻧﺎن را دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﺻﻞ وﻣﻨﺸﺎء وﭘﺪر وﻣﺎدر ھﻤﻪ‬
‫اﯾﺸﺎن ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬وﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﯾﮏ اﺻﻞ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺳﺰاوار ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن ﺑﺮﺑﻌﺾ دﯾﮕﺮ از ﺟﻨﺒﻪ ﻧﮋادی ادﻋﺎی ﺑﺮﺗﺮی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬وھﺮﭼﻨﺪ‬
‫در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﺮاﮔﻨﺪه ﺷﺪه‪ ،‬وازﻟﺤﺎظ ﺟﻨﺲ ورﻧﮓ وزﺑﺎن ﺑﺎھﻢ اﺧﺘﻼف‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﯿﭻ وﺟﻪ اﯾﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻋﺎرﺿﯽ ﺑﺎﻋﺚ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن راﺑﻄﻪ‬
‫ﺑﺮادری آﻧﺎن ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ج درﺧﻄﺒﮥ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺧﻮد درﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﻣﺮدم را از اﺳﺎرت‪:‬‬
‫»ﺧﻮن« »زﺑﺎن« »رﻧﮓ« »ﻗﺒﯿﻠﻪ« و »ﻧﮋاد« آزاد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎوات وﻋﺪاﻟﺖ‬
‫دﻋﻮت داده ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﻳﺎ أﻳﻬﺎ اﻨﻟﺎس‪ ،‬أﻻ إن ر��ﻢ واﺣﺪ‪ ،‬و�ن أﺑﺎ�ﻢ واﺣﺪ‪ ،‬أﻻ ﻻ ﻓﻀﻞ‬
‫ﻟﻌﺮ� ﻰﻠﻋ أﻋﺠ�‪ ،‬وﻻ ﻟﻌﺠ� ﻰﻠﻋ ﻋﺮ�‪ ،‬وﻻ ِﻷﻤﺣﺮ ﻰﻠﻋ أﺳﻮد‪ ،‬وﻻ ِﻷﺳﻮد‬
‫‪١‬‬
‫ﻰﻠﻋ أﻤﺣﺮ إﻻ ﺑﺎﺘﻟﻘﻮی«‪.‬‬
‫»ای ﻣﺮدم ﺑﺪاﻧﯿﺪ‪ :‬ﺧﺪای ﺷﻤﺎ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬وﭘﺪرﺗﺎن ﯾﮑﯽ‪ ،‬ﻧﻪ ﻋﺮب ﺑﺮﻋﺠﻢ ﺑﺮﺗﺮی‬
‫دارد‪ ،‬وﻧﻪ ﻋﺠﻢ ﺑﺮﻋﺮب‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﯿﺎه ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺮﮔﻨﺪ ﻣﮕﻮن‪ ،‬وﻧﻪ ﮔﻨﺪﻣﮕﻮن ﺑﺮﺳﯿﺎه ﭘﻮﺳﺖ‬
‫ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﻘﻮی«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺴﻨﯽ اﺣﻤﺪ ﺑﺎﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ‬

 ‫‪٤٧‬‬ ‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﻣﻌﯿﺎر ارزش و ﺑﺮﺗﺮی در اﺳﻼم‪:‬‬

‫ﻧﻪ ﺗﻨﮫﺎ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻠﺖھﺎ وﻓﺮھﻨﮓھﺎی دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ارزش وﺑﺮﺗﺮی اﻓﺮاد‬
‫ً‬
‫را دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﯿﺎر ارزش وﺑﺮﺗﺮی ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت ﻓﺮھﻨﮓھﺎ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺘﻔﺎوات اﺳﺖ‪ ،‬وﮔﺎه‬
‫ارزشھﺎی ﮐﺎذب ﺟﺎی ارزشھﺎی راﺳﺘﯿﻦ را ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﻣﻼ ک اﺣﺘﺮام وﺷﺨﺼﯿﺖ اﻧﺴﺎنھﺎ را درﺻﻔﺎت آﺗﯽ ﻣﯽﺷﻤﺎرد‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﺗﻘﻮی‪:‬‬
‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ارزش واﻗﻌﯽ اﻧﺴﺎن را در ﺗﻘﻮی وﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری اوﻗﺮار داده‬
‫َّ َ ۡ َ َ ُ ۡ َ َّ َ ۡ َ ُ‬
‫ِند ٱ� ِ ��قٮٰ� ۡ ۚم﴾‪.‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن أ�رم�م ع‬
‫»ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎرﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻘﻮی وﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ دﯾﻦ‪ ،‬وﻇﯿﻔﻪ وﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺆﻟﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫واﯾﻦ ﺗﻘﻮی اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻮﺳﯿﻠﮥ آن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﮫﻮت اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ ﮐﺮده واو‬
‫را ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ودرﺳﺘﯽ وﻋﺪاﻟﺖ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﻋﻠﻢ وﺗﺨﺼﺺ‪:‬‬
‫از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﻣﻘﺎم ﻋﻠﻢ وﻋﺎﻟﻤﺎن ﺑﺎ ﺟﮫﻞ وﺟﺎھﻼن ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻗﺮآن‬
‫ُۡ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ ﻋﻠﻢ‪ ،‬و ﺑﺮﺗﺮی اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﺳﺎس ﻋﻠﻢ اﺷﺎره ﻧﻤﻮده ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل‬
‫َ َ‬ ‫َّ َ َ ۡ َ ُ َ َ َّ َ َ‬ ‫َۡ‬
‫ِين � َ� ۡعل ُمونۗ﴾ ]اﻟﺰﻣﺮ‪.[٩ :‬‬‫هل � َ ۡس َتوِي ٱ�ِين �علمون وٱ�‬
‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬آﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ! ﺑﺎﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮑﺴﺎﻧﻨﺪ؟«‪.‬‬
‫ﺑﺨﺼﻮص ﻋﻠﻢ ﻗﺮآن‪:‬‬
‫»ﺧ��ﻢ ﻣﻦ ﺗﻌﻠﻢ اﻟﻘﺮآن وﻋﻠﻤﻪ«‪» .‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮآن را ﯾﺎد‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬وﺑﻪ دﯾﮕﺮام ﻣﯽآﻣﻮزد«‪.‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٤٨‬‬

‫‪ -۳‬ﺗﻌﮫﺪ ﭘﺎک‪ ،‬ﻓﺪاﮐﺎری وﺳﺎﺑﻘﻪ داری در دﯾﻦ‪:‬‬

‫دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﺑﺮﺗﺮی آﯾﮥ ‪ ١٠‬ﺳﻮرۀ ﺣﺪﯾﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬
‫َ ۡ ۡ َ ۡ َ َ ٰ َ َ ُ ْ َ ٰٓ َ ۡ َ ُ َ َ َ ٗ‬ ‫ُ َّ ۡ َ َ‬ ‫َ‬
‫﴿� � َ ۡس َتوِي مِن�م من أنفق مِن �ب ِل ٱلفتحِ و�تل ۚ أو��ِك أ�ظم درجة‬
‫َ‬
‫َ ُ َ‬ ‫� � َو َّ ُ‬ ‫ٱ� ۡ ُ‬ ‫َ ۡ ُ َ َ َ ُ ْ َ ُ ّٗ‬
‫� َو َع َد َّ ُ‬ ‫ّ َ َّ َ َ َ ُ ْ‬
‫ٱ� ب ِ َما � ۡع َملون‬ ‫ٱ� ۡس َ ٰ‬ ‫ِين أنفقوا مِ ۢن �عد و�ٰتل ۚوا و‬ ‫مِن ٱ�‬
‫َ‬
‫خبِ�‪] ﴾١٠ ٞ‬اﻟﺤﺪﯾﺪ‪.[١٠ :‬‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﻓﺘﺢ ]ﻣﮑﻪ[ اﻧﻔﺎق و ﺟﮫﺎد ﮐﺮدهاﻧﺪ ]ﺑﺎ دﯾﮕﺮان[‬
‫ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ آﻧﺎن از ]ﺣﯿﺚ[ درﺟﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ از ﮐﺴﺎﻧﯽاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪا ﺑﻪ اﻧﻔﺎق و ﺟﮫﺎد‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ھﺮ ﮐﺪام وﻋﺪه ﻧﯿﮑﻮ داده اﺳﺖ و ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‬
‫آ ﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -۴‬ارزشھﺎی اﺧﻼﻗﯽ‪:‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎری از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‪ ،‬رواﯾﺖ ﮐﺮده‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ارزشھﺎی اﺧﻼﻗﯽ را ﯾﮑﯽ از ﻣﻼکھﺎی ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺷﻤﺮده‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫ْ َ ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ ْ َ ِّ ُ ْ َ َّ ْ َ ُ‬
‫ﻲﻟ أﺣ َﺴﻨ� ْﻢ أﺧﻼﻗﺎ«‪» .‬ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﺎ‬ ‫» ِإن ِﻣﻦ أﺣﺒ�ﻢ ِإ‬
‫اﺧﻼقﺗﺮﯾﻦﺗﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻋﻤﻠﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج وﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ‪ ،‬در‬
‫ﻋﺼﺮ ﻧﺒﻮت اﻧﺘﺨﺎب اﻓﺮاد ﺑﺮھﻤﯿﻦ اﺻﻮل ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب اﺑﻮﺑﮑﺮ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ ﻋﻮان ﺧﻠﯿﻔﻪ وﺟﺎﻧﺸﯿﻦ وی ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت‪ ،‬از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﺼﺪاق آﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫وھﻢ ﭼﻨﺎن اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﻣﻌﯿﺎرھﺎی ﻓﻮق را درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‬
‫را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺸﺎور ارﺷﺪ‪ ،‬وﭘﺲ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻧﺎﻣﺰد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻠﯿﻔﮥ دوم دو ﺷﻮرا داﺷﺖ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﺷﻮرای ﻋﺎﻟﯽ ﮐﻪ از ﻗﺮاء )داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم ﻗﺮآﻧﯽ( ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫‪٤٩‬‬ ‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫‪ -٢‬ﺷﻮرای ﻧﺨﺒﮕﺎن‪ ،‬ﮐﻪ اﻋﻀﺎی اﯾﻦ ﺷﻮرا اﺻﺤﺎب ﺑﺪر‪) ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺪاﮐﺎری‬
‫وﺳﺎﺑﻘﻪ داریﺷﺎن دراﺳﻼم( ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻈﺎھﺮ ﻣﺴﺎوات‬

‫‪ -۱‬ﻣﺴﺎوات دراﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ‪:‬‬

‫اﺳﻼم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ھﺮﻧﮋاد‪ ،‬از ھﺮ رﻧﮓ‪ ،‬از ھﺮﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖھﺎی ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺑﺎ اﺧﺘﻼف وﺿﻊ اﻗﺘﺼﺎدی وﺳﯿﺎﺳﯽ آن‬
‫زﯾﺮ ﭘﺮﭼﻢ واﺣﺪی ﺟﻤﻊ آوری ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﮑﻠﻒ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻤﮕﯽ ﺧﺪای‬
‫واﺣﺪ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬واز ﮐﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﯽ واﺣﺪ‪ ،‬وﭘﯿﺎﻣﺒﺮ واﺣﺪ اﻃﺎﻋﺖ ﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻤﺎم اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ھﻤﮕﯽ‪ -‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از رﻧﮓ وﻗﺒﯿﻠﻪ و‪-...‬‬
‫ﻣﮑﻠﻔﯿﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬در وﻗﺖ ﻓﺮارﺳﯿﺪن ﻧﻤﺎز ھﻤﮕﯽ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻓﺮﯾﻀﮥ اﻟﮫﯽ را ادا‬
‫ﺑﮑﻨﺪ‪ ،‬ودر ﯾﮏ ﻣﺎه ودر ﯾﮏ وﻗﺖ ھﻤﻪ روزه ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻣﻈﺎھﺮ اﯾﻦ وﺣﺪت ﻓﺮﯾﻀﮥ ﺣﺞ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص در ﻣﯿﺪان ﻋﺮﻓﺎت‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺎط ﺟﮫﺎن در اﯾﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪ ھﻤﻪ‬
‫درﯾﮏ ﻧﻮع ﻟﺒﺎس وﺑﺎﺳﺮوﭘﺎی ﺑﺮھﻨﻪ‪ -‬ﮐﻪ ﺷﺎھﯽ ﺑﺮﮔﺪاﺋﯽ اﻣﺘﯿﺎزی ﻧﺪارد‪ -‬در‬
‫ﻧﮫﺎﯾﺖ ﺧﺸﻮع وﺑﺎ ﻗﻠﺒﯽ ﺳﺮﺷﺎر از ﺻﻔﺎ واﺧﻼص در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا راز وﻧﯿﺎز‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -۲‬وﺣﺪت وﻣﺴﺎوات دراﺟﺮای ﻗﺎﻧﻮن‪:‬‬

‫ﯾﮑﯽ از اﻣﺘﯿﺎزات ﺷﺮﯾﻌﺖ وﻗﺎﻧﻮن اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﺷﺮﯾﻌﺖھﺎی ﻗﺪﯾﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺎوات‬
‫در ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻗﺎﻧﻮن )ﻣﺠﺎزات( ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎء وﺗﻔﺎوت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬واﯾﻦ اﻣﺮ ﺧﻮد‬
‫ﮔﻮاھﯽ اﺳﺖ ﺑﺮای ﻋﺪاﻟﺖ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ درﺑﯿﻦ روﻣﯽھﺎ ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﺸﺎن آﻣﺪه ﺑﻮد‪:‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٥٠‬‬

‫»ﮐﺴﯿﮑﻪ ﺑﯿﻮه زن درﺳﺘﮑﺎر ﯾﺎ دوﺷﯿﺰهای را ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز ﻗﺮار دھﺪ‪ ،‬اﮔﺮ‬

‫ﺑﯿﻮه زن ﯾﺎ دوﺷﯿﺰه ازﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﺮﯾﻒ وﻣﺤﺘﺮم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺼﻒ ﺛﺮوت ﻣﺘﺠﺎوز‬
‫ﻣﺼﺎدره ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ،‬واﮔﺮ ازﺧﺎﻧﻮادۀ ﭘﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺎزاﺗﺶ ﺷﻼق و ﺗﺒﻌﯿﺪ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫وﻟﯽ اﺳﻼم در ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات واﺟﺮای آن ﺑﺮﻣﺠﺮم ﻣﺴﺎوات ﻗﺮار‬
‫داده اﺳﺖ و در ﺑﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﺗﻔﺎوت وﻓﺮق ﻗﺎﯾﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ازﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ‬
‫ھﻤﺴﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ج رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ »ﻣﻮﺿﻮع ﻗﻄﻊ دﺳﺖ زﻧﯽ از ﻗﺒﯿﻠﮥ‬
‫ﻣﺨﺰوﻣﯽ )ﻓﺎﻃﻤﻪ( ﮐﻪ دزدی ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮای ﻗﺮﯾﺶ ﺧﯿﻠﯽ ﻣﮫﻢ ﺑﻮد واز‬
‫ﻣﺠﺎزات او ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎراﺣﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺟﺮأت دارد در اﯾﻦ ﻣﻮرد‬
‫ﭘﯿﺶ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ج ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ھﯿﭻ ﮐﺴﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺮأت را ﻧﺪارد‬
‫ﻣﮕﺮ اﺳﺎﻣﻪ ﭘﺴﺮ زﯾﺪ ﮐﻪ ﻋﺰﯾﺰ وﻣﺤﺒﻮب ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‬
‫ﺑﺤﺚ ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫َّ ُ َّ َ َ َ ْ َ َ َ ُ َ َ َّ‬
‫ﺐ � َّﻢ ﻗﺎل ِإ� َﻤﺎ‬ ‫ا�‪� ،‬ﻢ ﻗﺎم ﻓﺎﺧﺘﻄ‬ ‫د‬‫و‬‫ﺪ‬‫»ﻳﺎ أﺳﺎﻣﻪ أَ� َ ْﺸ َﻔ ُﻊ ﻰﻓ َﺣ ٍّﺪ ﻣ ْﻦ ُﺣ ُ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َّ ُ َ َ ُ ُ َ َ َ َ َ‬ ‫َ ْ َ َ َّ َ َ ْ َ ُ ْ َ َّ ُ ْ َ ُ َ َ َ َ‬
‫الﺮﺸ�ﻒ ﺗﺮ�ﻮه و ِ�ذا ﺮﺳق‬ ‫ِ‬ ‫ﻴﻬﻢ‬ ‫اﺬﻟﻳﻦ �ﺒﻠ�ﻢ ��ﻬﻢ ﺎﻛﻧﻮا ِإذا ﺮﺳق ِ� ِ‬ ‫أﻫﻠﻚ ِ‬
‫ﺮﺳﻗَ ْ‬ ‫َ‬
‫ا� ل َ ْﻮ أ َّن ﻓَﺎﻃ َﻤ َﺔ ﺑﻨْ َ‬
‫ﺖ ُ�َ َّﻤ ٍﺪ َ َ‬ ‫َّ َ ْ ُ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫� ْ َّ ُ َ ُ َ َ ْ‬
‫ﺖ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﻴﻬﻢ الﻀ ِﻌﻴﻒ أﻗﺎمﻮا ﻋﻠﻴ ِﻪ اﺤﻟَﺪ وا�ﻢ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ََ َ ْ ُ ََ َ‬
‫‪١‬‬
‫ﻟﻘﻄﻌﺖ ﻳﺪﻫﺎ«‪ .‬ﺑﺨﺎری وﻣﺴﻠﻢ‬
‫»ای اﺳﺎﻣﻪ‪ ،‬درﺑﺎرۀ اﺟﺮای ﺣﺪی ازﺣﺪود ﺧﺪا ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﯽ و ﻣﯽﺧﻮاھﯽ‬
‫اﺟﺮا ﻧﺸﻮد؟! ﺳﭙﺲ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﺧﻄﺒﻪای را ﺧﻮاﻧﺪ وﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻠﺖھﺎی ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﺑﻪ ھﻼ ﮐﺖ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از اﺷﺮاف دزدی ﻣﯽﮐﺮد او را رھﺎ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬واﮔﺮ ﯾﮑﻨﻔﺮ ﺿﻌﯿﻒ دزدی ﻣﯽﮐﺮد اورا ﻣﺠﺎزات ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫اﮔﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ دزدی ﮐﻨﺪ دﺳﺘﺶ را ﻗﻄﻊ ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
 ‫‪٥١‬‬ ‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ج ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽﺧﻮرد ﮐﻪ ﻣﺠﺎزات ﺷﺮﻋﯽ را ﺑﺮھﺮ ﮐﺴﯽ‬

‫ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺟﺮا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ھﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮدﺧﺘﺮش ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ھﯿﭻ ﺷﮏ و ﺷﺒﮫﻪای درآن ﻧﯿﺴﺖ؛ ﭼﻮن ھﺮ وﻗﺖ ﻗﺎﻧﻮن در ﻣﻮرد ﻗﻮی‬
‫وﺿﻌﯿﻒ ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﮑﺴﺎن اﺟﺮا ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤﺮﯾﮏ وﺗﺸﻮﯾﻖ ﻗﻮی ﺑﺮای ﺗﺠﺎوز‬
‫ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺿﻌﯿﻒ ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز ﻗﻮی ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد وﻗﻮی در‬
‫اﻣﻦ واﻣﺎن ﺑﺴﺮﺧﻮاھﺪ ﺑﺮد‪ ،‬واﯾﻦ اﻣﺮ ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯽﻧﻈﻤﯽھﺎ وھﺮج‬
‫وﻣﺮجھﺎﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺎس ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ وﺗﻤﺪن را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﻣﺴﺎوات در ﺑﺮﺧﻮرد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪:‬‬

‫اﺳﻼم وﺣﺪت وﻣﺴﺎوات را درھﻤﮥ اﺑﻌﺎد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺗﺄ ﮐﯿﺪ‬
‫ﮐﺮده‪ ،‬وﺗﻤﺎم ﻣﻈﺎھﺮ ﺗﻔﺮﻗﻪ وﭘﺮاﮔﻨﺪﮔﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ وﭘﺮداﺧﺘﮥ ﺑﺸﺮﯾﺖ را ﺑﺎﻃﻞ اﻋﻼم‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﺪﯾﺜﯽ از اﺑﻮذر ﻏﻔﺎری ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ ﮐﻪ‪ :‬ﯾﮑﺒﺎر اﺑﻮذر ﺑﺎ ﺑﺮدۀ ﺳﯿﺎھﯽ‬
‫اﺧﺘﻼف ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ ،‬واﺑﻮذر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺑﺮده ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻮھﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ای ﭘﺴﺮ‬
‫زن ﺳﯿﺎه ﭘﻮﺳﺖ«‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻋﺼﺒﺎﻧﯽ ﺷﺪ واﺑﻮ ذر را ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار داده‬
‫ﻚإ َ ٌ َ َ‬
‫مﺮؤ ِ�ﻴﻚ ﺟﺎ ِﻫﻠﻴﺔ«‪» ۱ .‬در ﺗﻮ ﺗﻌﺼﺐ ﺟﺎھﻠﯿﺖ وﺟﻮد دارد«‪.‬‬
‫َّ َ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬إِﻧ ِ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﻣﺒﺪأ ﻣﺴﺎوات را ﺗﺄﯾﯿﺪ وﺗﺜﺒﯿﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ھﺮﻧﻮع‬
‫ﺗﻌﺼﺐ و ﺗﺒﻌﯿﺾ را از ﺷﻌﺎر ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﺷﻤﺮد‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﻣﺴﺎوات در ﻣﺴﺌﻮوﻟﯿﺖ ﭘﺬﯾﺮی‪:‬‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻈﺎھﺮ ﻣﺴﺎوات در اﺳﻼم‪ ،‬وﺣﺪت وﻣﺴﺎوات در ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ ﭘﺬﯾﺮی‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﺮ ﻋﮫﺪۀ ھﺮﯾﮑﯽ ‪ -‬ﻗﺪر ﺗﻮاﻧﺶ‪ -‬ﮐﺎری ﮔﺬاﺷﺘﻪ ودر ﻗﺒﺎل آن اورا‬
‫ﻣﺴﺆول ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٥٢‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﺤﺪودۀ ﮐﺎر وﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ ھﺮﯾﮏ را ﺗﺤﺪﯾﺪ ﻧﻤﻮده ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫ٌ َ‬ ‫ُ ُّ ُ ْ َ ٍ َ َ ْ ُ ٌ َ ْ َ َّ َ ْ َ ُ َ ٍ ُ‬
‫اع َوﻫ َﻮ َم ْﺴﺌُﻮل � ْﻦ َر ِ� َّﻴ ِﺘ ِﻪ‬ ‫ﺎﻹﻣﺎم ر‬ ‫»ﻠﻛ�ﻢ راع ومﺴﺌﻮل �ﻦ ر ِ�ﻴ ِﺘ ِﻪ ﻓ ِ‬
‫ٌ‬ ‫َْ ْ ُ َْ‬ ‫َ‬ ‫الﺮ ُﺟ ُﻞ ﻲﻓ أَ ْﻫﻠﻪ َر ٍ ُ َ َ ْ ُ ٌ َ ْ َ َّ‬
‫ﺖ َز ْو ِﺟ َﻬﺎ َرا ِ�ﻴَﺔ‬‫اع َوﻫﻮ مﺴﺌﻮل �ﻦ ر ِ�ﻴ ِﺘ ِﻪ َوالﻤﺮأة ِﻲﻓ �ﻴ ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫َو َّ‬
‫ٌ َ‬ ‫َ ِّ َ ٍ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ ٌ َ ْ َ َّ َ َ ْ‬
‫اع َوﻫ َﻮ َم ْﺴﺌُﻮل � ْﻦ‬ ‫ﺎل ﺳﻴ ِﺪهِ ر‬‫ِ‬
‫اﺨﻟَﺎد ُم ﻲﻓ َ‬
‫ﻣ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫و ِ� مﺴﺌﻮﻟﺔ �ﻦ ر ِ�ﻴ ِﺘﻬﺎ و‬
‫‪۱‬‬
‫َر ِ� َّﻴ ِﺘ ِﻪ«‪.‬‬
‫»ھﺮ ﮐﺪام از ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ‪ ،‬و از ھﺮﯾﮏ از ﺷﻤﺎ‪ ،‬درﻣﻮرد زﯾﺮ دﺳﺘﺎﻧﺶ ﺳﺆال‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬رھﺒﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل رﻋﯿﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮد‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل ﺧﺎﻧﻮاده و زﯾﺮ‬
‫دﺳﺘﺎﻧﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زن در ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮھﺮ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل زﯾﺮ دﺳﺘﺎن ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪﻣﺘﮕﺬار‪،‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ و از او در ﻣﻮرد اﻣﻮال ﺻﺎﺣﺒﺶ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی دﯾﮕﺮش‪ ،‬ﺳﺌﻮال‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻋﺪاﻟﺖ در اﺳﻼم‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﻔﮫﻮم ﻋﺪاﻟﺖ‪:‬‬

‫ﻋﺪاﻟﺖ واژۀ ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ ﺿﺪ ﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺟﻮر وﺑﯿﺪاد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ‪ :‬اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ‪،‬‬
‫ﺳﻤﺖ‬
‫ِ‬ ‫دادﮔﺮی‪ ،‬داوری ﺑﻪ ﺣﻖ‪ ،‬ﻣﯿﺎﻧﻪ روی و ﺗﻮازن درﮐﺎرھﺎ ﺑﺪون ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ‬
‫زﯾﺎده روی وﮐﻮﺗﺎھﯽ‪ .‬ﻋﺪل‪ :‬اﻣﺮ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﯿﺎن اﻓﺮاط وﺗﻔﺮﯾﻂ راﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺒﯿﺮ دﯾﮕﺮی ﮐﻪ ﻗﺮآن از ﻣﻔﮫﻮم ﻋﺪاﻟﺖ دارد‪ ،‬واژۀ »ﻗﺴﻂ« اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻨﺪ‬
‫ازﻟﺤﺎظ ﻟﻐﻮی ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻣﯿﺎن ﻋﺪاﻟﺖ وﻗﺴﻂ وﺟﻮد دارد‪ ،‬وﻟﯽ در ﻣﻔﮫﻮم ﻋﺎم ﮐﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت از‪ :‬رﻋﺎﯾﺖ اﻋﺘﺪال درھﻤﻪ ﭼﯿﺰ وھﻤﻪ ﮐﺎر‪ ،‬وھﺮﭼﯿﺰ را ﺑﻪ ﺟﺎی ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻗﺮاردادن اﺳﺖ‪،‬ﺑﺎھﻢ ﻣﺴﺎویاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺪل وﻋﺪاﻟﺖ دراﺻﻄﻼح ﻓﻘﮫﯽ‪ :‬اﺟﺘﻨﺎب ﮐﺮدن از ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﺒﯿﺮه‪ ،‬واﺻﺮار‬
‫ﻧﮑﺮدن ﺑﺮﮔﻨﺎھﺎن ﺻﻐﯿﺮه‪ ،‬واﻧﺼﺮاف از ﮐﺎرھﺎی ﭘﺴﺖ وﺧﻼف ﻣﺮوت‪.‬‬

‫‪ -١‬رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٥٣‬‬ ‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻋﺪاﻟﺖ در ﻗﺮآن‬

‫‪ -۱‬ﻋﺪل ﻣﺤﻮر ﻧﻈﺎم ھﺴﺘﯽ‪:‬‬

‫ﻋﺪل ھﻤﺎن ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻈﺎم ھﺴﺘﯽ ﺑﺮﻣﺤﻮر آن ﻣﯽﮔﺮدد‪،‬‬
‫َ َّ ٓ َ‬
‫ٱلس َما َء َر� َع َها‬‫آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ وھﻤﮥ ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﺮﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺮﭘﺎھﺴﺘﻨﺪ‪﴿ :‬و‬
‫ََ‬ ‫ۡ‬ ‫ََ ُ ْ َۡ ۡ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َّ َ ۡ َ ۡ ْ‬ ‫ََ َ َ ۡ َ َ‬
‫ان ‪ ٨‬وأ�ِيموا ٱلوزن ب ِٱلقِس ِط و�‬ ‫ووضع ٱل ِم�ان ‪� �� ٧‬طغوا ِ� ٱل ِم� ِ‬
‫ُۡ ُ ْ ۡ َ َ‬
‫�ان ‪] ﴾٩‬اﻟﺮﺣﻤﻦ‪.[٩-٧ :‬‬ ‫� ِ�وا ٱل ِم‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ آﺳﻤﺎن را ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ وﺿﻮاﺑﻄﯽ راﮔﺬاﺷﺖ ﺗﺎاﯾﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎھﻢ ازﺣﺪ‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺗﺠﺎوزﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬در وزن‪ ،‬داد ﮔﺮاﻧﻪ رﻓﺘﺎرﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬وازﺗﺮازو ﻣﮑﺎھﯿﺪ«‪.‬‬
‫در اﯾﻦ آﯾﺎت اﺷﺎره اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬اﺳﺎس ﺟﮫﺎن ﺑﺮﺿﻮاﺑﻂ وﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺣﺴﺎب‬
‫ﺷﺪۀ ﺑﺴﯿﺎر دﻗﯿﻘﯽ ﮐﻪ ھﻤﺎن ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻮار ﺑﻮده‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﮥاﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﮔﻮﺷﮥ ﮐﻮﭼﮑﯽ از اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﭘﮫﻨﺎور اﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ از اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﺷﻤﻮل‪ ،‬ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺪون ﻋﺪل ﺑﻪ ﺣﯿﺎت ﺳﺎﻟﻢ ﺧﻮد اداﻣﻪ دھﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺪل ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ واﻗﻌﯽ ﮐﻠﻤﻪ آﻧﺴﺖ ﮐﻪ ھﺮﭼﯿﺰی در ﺟﺎی ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ھﺮﮔﻮﻧﻪ اﻧﺤﺮاف‪ ،‬اﻓﺮاط‪ ،‬ﺗﻔﺮﯾﻂ‪ ،‬ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪ‪ ،‬ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان‬
‫ﺑﺮﺧﻼف اﺻﻞ ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دﺳﺘﮕﺎهھﺎی ﺑﺪن اوھﺮ ﯾﮏ‪ ،‬ﮐﺎر ﺧﻮدش را‬
‫ﺑﺪون ﮐﻢ و زﯾﺎد اﻧﺠﺎم دھﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ دﺳﺘﮕﺎه در اﻧﺠﺎم وﻇﯿﻔﻪ ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﮐﺮد ﯾﺎ در‬
‫ﻣﺴﯿﺮﺗﺠﺎوز ﮔﺎم ﻧﮫﺎد‪ ،‬ﻓﻮرا آﺛﺎراﺧﺘﻼل درﺗﻤﺎم ﺑﺪن ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﺑﯿﻤﺎری‬
‫ﺣﺘﻤﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﻞ ﺟﺎﻣﻌﮥ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺪن ﯾﮏ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون رﻋﺎﯾﺖ اﺻﻞ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﯿﻤﺎرﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٥٤‬‬

‫ﺷﯿﺦ اﻻﺳﻼم اﻣﺎم اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬إن اﷲ ﻳﻘﻴﻢ اﻟﺪوﻟﺔ اﻟﻌﺎدﻟﺔ وإن‬
‫ﻛﺎﻧﺖ ﻛﺎﻓﺮة‪ ،‬وﻻ ﻳﻘﻴﻢ اﻟﻈﺎﳌﺔ وإن ﻛﺎﻧﺖ ﻣﺴﻠﻤﺔ«‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺎﻓﺮﻋﺎدل اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻇﺎﻟﻢ‬
‫ﺑﻘﺎ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ -۲‬اﻗﺎﻣﮥ ﻋﺪاﻟﺖ ﯾﮑﯽ ازاھﺪاف ﺑﻌﺜﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪:‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺮاﻋﺎت ﻋﺪاﻟﺖ را در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ودر ھﻤﮥ اﺑﻌﺎد زﻧﺪﮔﯽ‬
‫واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﯿﺪه‪ ،‬و آن را ﯾﮑﯽ از اھﺪاف اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻌﺜﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان وﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎدن‬
‫اﺣﮑﺎم وﺗﻌﺎﻟﯿﻢ اﻟﮫﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬
‫َ َ َۡ َ َ ُ ُ ۡ َٰ َ َ ۡ َ َ‬
‫ان ِ�َ ُق َ‬ ‫ََ ۡ َ‬ ‫ََ ۡ َ َۡ‬
‫وم‬ ‫ت وأنز�ا معهم ٱلكِ�ب وٱل ِم�‬ ‫﴿لقد أ ۡر َسلنا ُر ُسلنا ب ِٱ�َ ّيِ�ٰ ِ‬
‫َّ ُ ۡ‬
‫ط‪] ﴾...‬اﻟﺤﺪﯾﺪ‪.[٢٥ :‬‬ ‫اس ب ِٱلقِ ۡس ِ �‬‫ٱ�‬
‫»ﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد را ھﻤﺮاه ﺑﺎ دﻻﯾﻞ وﻣﻌﺠﺰات روﺷﻦ )ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم( رواﻧﻪ‬
‫ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮐﺘﺎبھﺎ و ﻣﻮازﯾﻦ )ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﺣﻖ وﻋﺪاﻟﺖ( ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮدﯾﻢ ﺗﺎ ﻣﺮدم‬
‫داد ﮔﺮاﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ اﻋﻼم ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از اھﺪاف ﻣﮫﻢ ﺑﻌﺜﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬
‫اﻗﺎﻣﮥ ﻋﺪل در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬وﺑﻪ ﺳﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﮥ اﻗﺎﻣﮥﻋﺪل‬
‫اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﯿﻨﺎت« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ دﻻﯾﻞ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬وﺷﺎﻣﻞ ﻣﻌﺠﺰات ودﻻﯾﻞ ﻋﻘﻠﯽ‬
‫ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ دﻋﻮت اﻧﺒﯿﺎ واﺧﺒﺎر اﻧﺒﯿﺎی ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫»ﮐﺘﺎب« اﺷﺎره ﺑﻪ ﮐﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ وﺷﺎﻣﻞ ﺑﯿﺎن ﻣﻌﺎرف وﻋﻘﺎﯾﺪ واﺣﮑﺎم‬
‫واﺧﻼق اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﻣﯿﺰان« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﯿﺎر ﺳﻨﺠﺶ ﻧﯿﮑﯽھﺎ از ﺑﺪیھﺎ‪ ،‬و‬
‫ارزشھﺎ از ﺿﺪ ارزشھﺎ وﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٥٥‬‬ ‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﺗﺠﮫﯿﺰ اﻧﺒﯿﺎی اﻟﮫﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﻪ ﻧﯿﺮو ﺑﻪ آنھﺎ اﻣﮑﺎن ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‬

‫اﻧﺴﺎنھﺎ را ﺑﺮای اﻗﺎﻣﮥ ﻋﺪل ﺑﺴﯿﺞ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﻋﺪاﻟﺖ ﺷﺮط اﺳﺎﺳﯽ ﺷﮫﺎدت‪:‬‬

‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺷﺮط اﺳﺎﺳﯽ ﭘﺬﯾﺮش ﺷﮫﺎدت ﺷﺎھﺪ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺷﮫﺎدت ﻓﺮد‬
‫ﻏﯿﺮﻋﺎدل ﻣﺮدود وﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﭘﺬﯾﺮش اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺮط ﺑﺨﺎﻃﺮاﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﯾﻞ‬
‫ﻗﻠﺒﯽ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از دوﻃﺮف ﻣﺎﻧﻊ ﺷﮫﺎدت ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﮕﺮدد‪ ،‬و اﯾﻦ ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ او‬
‫را ﺑﻪ ﺷﮫﺎدت ﺑﻪ ﺣﻖ وﺑﺮای رﺿﺎی ﺧﺪا وا ﻣﯽدارد‪ .‬ﻗﺮآن در ﻣﻮرد ﻃﻼق‬
‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َۡ‬
‫ورﺟﻮع ﻋﺪاﻟﺖ را ﺷﺮط ﺷﮫﺎدت ﻗﺮار داده ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وأش ِه ُدوا ذ َو ۡي ع ۡد ٖل‬
‫ُ‬
‫ّمِن� ۡم‪] ﴾...‬اﻟﻄﻼق‪.[٢ :‬‬
‫»دوﻣﺮد ﻋﺎدل ازﺧﻮدﺗﺎن )ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن( را ﺷﺎھﺪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ«‪.‬‬
‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ‬
‫���ها ٱ�ِين ءامنوا‬‫ودر ﻣﻮرد ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق واﻣﻮال ﻣﺮدم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫ۡ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ َّ ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ُ َۡ ُ ۡ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ ۡ‬
‫ان ذوا عد ٖل‬
‫صيةِ ٱ�ن ِ‬‫ش�ٰدة بين ِ�م إِذا ح� أحد�م ٱلموت حِ� ٱلو ِ‬
‫ُ‬
‫ّمِن� ۡم﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[١٠٦ :‬‬
‫»ای ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! ھﻨﮕﺎﻣﯿﮑﻪ ﻣﺮگ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﻓﺮا رﺳﯿﺪ در ﻣﻮﻗﻊ وﺻﯿﺖ دو ﻧﻔﺮ‬
‫ﻋﺎدل از ﻣﯿﺎن ﺧﻮدﺗﺎن را ﮔﻮاه ﮔﯿﺮﯾﺪ‪.«...‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻋﺪاﻟﺖ در ﺷﮫﺎدت اﯾﻨﺴﺖ‪ :‬ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ھﺮ اﻋﺘﺒﺎر واﻣﺘﯿﺎزی از‬
‫ﻗﺒﯿﻞ‪ :‬رﻧﮓ‪ ،‬ﻧﮋاد‪ ،‬ﺛﺮوت‪ ،‬ﻣﻘﺎم‪ ،‬ﻧﺴﺐ و‪ ...‬در ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم‪ ،‬دادﮔﺮاﻧﻪ ﺗﻨﮫﺎ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮﺧﺪا ﺑﺪون اﻧﺪکﺗﺮﯾﻦ ﻣﯿﻞ واﻧﺤﺮاف‪ ،‬ﺷﮫﺎدت اﻧﺠﺎم ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪ -۴‬داوری دادﮔﺮاﻧﻪ اﺳﺎس ﺣﮑﻮﻣﺖ وﻗﻀﺎوت دراﺳﻼم‪:‬‬

‫ﻗﺮآن ﻋﺪاﻟﺖ ودادﮔﺮی را ﯾﮑﯽ از ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﮫﻢ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬و زﯾﺮﺑﻨﺎی ﺟﺎﻣﻌﮥ‬
‫ﺳﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎﻧﯽ وﭘﺎﯾﮥ اﺳﺎﺳﯽ دوﻟﺖ در اﺳﻼم اﻋﻢ ازﻗﻀﺎﯾﯽ واﺟﺮاﺋﯽ ﻗﺮارداده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٥٦‬‬
‫َ َ َ‬
‫ك ۡم ُتم َ� ۡ�َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٰٓ َ ۡ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ َّ َ َ ۡ ُ ُ ُ ۡ َ ُ َ ُّ ْ ۡ َ َ‬
‫ت إِ� أهل ِها �ذا ح‬ ‫﴿۞إِن ٱ� يأمر�م أن تؤدوا ٱ��� ِ‬
‫َ َۡ ُ ْ ۡ‬
‫اس أن �ك ُموا ب ِٱل َع ۡد ِل �﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[٥٨ :‬‬
‫ٱ�َّ ِ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ اﻣﺎﻧﺖھﺎ را ﺑﻪ اھﻞ آن ﺑﺴﭙﺎرﯾﺪ‪ ،‬وھﺮﮔﺎه در‬
‫ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم داوری ﮐﺮدﯾﺪ داد ﮔﺮاﻧﻪ داوری ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ داوری داد ﮔﺮاﻧﻪ ﮐﻪ ﻧﺺ ﻗﺮآﻧﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻄﻠﻖ ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫داوری داد ﮔﺮاﻧﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ درﻣﯿﺎن ﺟﻤﻠﮕﯽ ﻣﺮدﻣﺎن اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬وھﻤﮕﺎن‬
‫را ﻓﺮا ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺗﻨﮫﺎ دادﮔﺮی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺣﻖ ھﻤﺪﯾﮓ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ دادﮔﺮی‬
‫ﺣﻖ ھﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ واژۀ »اﻟﻨﺎس« ﺑﺮاو اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬واﯾﻦ واژه ھﻤﮥ‬
‫اﻧﺴﺎنھﺎ را درﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﺆﻣﻨﺎن وﮐﺎﻓﺮان‪ ،‬دوﺳﺘﺎن ودﺷﻤﻨﺎن‪ ،‬ﺳﯿﺎھﺎن‬
‫وﺳﻔﯿﺪان‪ ،‬ﻋﺮبھﺎ و ﻏﯿﺮﻋﺮبھﺎ‪.‬‬
‫َ َ‬
‫ُ‬ ‫َۡ‬ ‫َ‬
‫ط َو� � ِر َم َّن� ۡم‬
‫ۡ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ‬ ‫ام ُنوا ْ ُكونُوا قَ َّ�ٰم َ‬
‫ِ� ِ َّ�ِ ش َه َدا َء ب ِٱلقِ ۡس ِ �‬
‫ْ‬ ‫�� ُّ� َها َّٱ� َ‬
‫ِين َء َ‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫�ۢ‬‫ٱ� َخب ُ‬ ‫ٱعدِلُوا ْ ُه َو أَ ۡق َر ُب ل َِّلت ۡق َو ٰ َ َّ ُ ْ َّ َ‬
‫ٱ� إ َّن َّ َ‬ ‫َ َ َ ُ َ ۡ َ َ ٰٓ َ َّ َ ۡ ُ ْ ۡ‬
‫ش�ٔان قو ٍ� � �� �عدِل ۚوا‬
‫ِ‬ ‫ىۖ وٱ�قوا ۚ ِ‬
‫َ ُ َ‬
‫ب ِ َما � ۡع َملون ‪] ﴾٨‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٨ :‬‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن! داد ﮔﺮاﻧﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﺪا ﮔﻮاھﯽ دھﯿﺪ‪ ،‬ودﺷﻤﻨﯽ ﻗﻮﻣﯽ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ آن‬
‫ﻧﺪارد ﮐﻪ دادﮔﺮی ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬دادﮔﺮی ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﮐﻮﺗﺎهﺗﺮﯾﻦ راه ﺑﻪ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری اﺳﺖ واز‬
‫ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪا از اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫آﯾﮥ ﻓﻮق اﻗﺎﻣﻪ وﮔﺴﺘﺮش ﻋﺪل ودادﮔﺮی راﺣﺘﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن ﮐﯿﻨﻪ ﺗﻮز‬
‫اﺳﻼم ﻻزم ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﮥ ازاﯾﻦ دادﮔﺮی ﺑﻪ ﺣﻖ‪:‬‬

‫‪ -١‬ھﻨﮕﺎﻣﯿﮑﻪ ﺗﻌﺪادی ازﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﺮﭘﯿﮑﺮ ﻧﺎزﯾﺒﺎی ﺧﻮد ﻟﺒﺎس زﯾﺒﺎی اﯾﻤﺎن‬
‫وﺗﻘﻮی را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎ روا ﺷﺨﺼﯽ ﯾﮫﻮدی را ﺑﻪ‬
‫دزدی ﻣﺘﮫﻢ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ودر واﻗﻊ ﺧﻮد ﺗﮫﻤﺖ ﮔﺮان ﻣﺮﺗﮑﺐ دزدی ﺷﺪه‬
 ‫‪٥٧‬‬ ‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻧﻪ آﯾﺎت ازﺳﻮرۀ ﻧﺴﺎء)‪ (١١٢-١٠٤‬را‬

‫ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج را ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬اﯾﻦ دﯾﻦ‬
‫وﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﺮای اﺟﺮای اﺻﻮل ﺣﻖ وﻋﺪاﻟﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﺒﺎﯾﺪ از‬
‫ﺧﺎﯾﻨﺎن ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:١٠) .‬ص‪(٦٢٠‬‬
‫اﮔﺮ اﻋﺘﺒﺎرات زﻣﯿﻦ ﻗﺎﺿﯽ وﺣﺎﮐﻢ ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬واﮔﺮ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻧﺴﺎنھﺎ‬
‫وﻣﻌﯿﺎرھﺎی آﻧﺎن ﻣﺮﺟﻊ اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺒﺐھﺎی ﺑﯿﺸﻤﺎری‪ ،‬وﺑﮫﺎﻧﻪھﺎی‬
‫ﻓﺮاواﻧﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ ھﻤﯿﻦ ﯾﮏ ﺳﺒﺐ وﺑﮫﺎﻧﮥ روﺷﻦ وﺑﺰرگ ﺑﺲ ﺑﻮد‬
‫ﮐﻪ‪ :‬ﻣﺘﮫﻢ ﯾﮏ ﯾﮫﻮدی اﺳﺖ‪ .‬وﯾﮫﻮدﯾﺎن ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ؟‬
‫‪ -٢‬ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﮑﺘﺐ ﻗﺮآن وﻣﺪرﺳﮥ ﻧﺒﻮت ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ ﻧﺼﻮص را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫واﻗﻌﯽ درک ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﺪاﻟﺖ واﻗﻌﯿﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬واز ﻣﺜﺎلھﺎی‬
‫واﻗﻌﯽ وﻧﻤﻮﻧﻪھﺎی ﺑﺎرز آن در زﻣﺎن ﺧﻠﯿﻔﻪ دوم داﺳﺘﺎن ﺷﮫﺮوﻧﺪ‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻣﺼﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻓﺴﻄﺎط ﻣﺼﺮ ﺑﻪ ﺣﺠﺎز ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻓﺎع از‬
‫ﺣﻖ ﺧﻮد اﯾﻦ ﺳﻔﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽ وﻣﺸﻘﺖ ﺑﺎر را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﯾﺎﻣﯿﮑﻪ ﻋﻤﺮوﺑﻦ اﻟﻌﺎصس ازﻃﺮف ﻋﻤﺮس واﻟﯽ وﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫ﻣﺼﺮﺑﻮد‪ ،‬در ﯾﮑﯽ از ﻣﯽداﻧﮫﺎی ﺷﮫﺮ ﮐﻪ ﻣﻘﺮﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽاش ﺑﻮد ﻣﺴﺎﺑﻘﮥ اﺳﭗ‬
‫دواﻧﯽ ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻮارﮐﺎران ﻣﺎھﺮﻣﺴﯿﺤﯽ ﻣﺼﺮی وﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻋﺮب در اﯾﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﺳﭗھﺎی ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺪان آورده‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﺳﭗ اﺻﯿﻞ ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﻤﺮوﺑﻦ اﻟﻌﺎص ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﯾﮑﯽ‬
‫ازﺳﻮارﮐﺎران ﻋﺮب وارد ﻣﯿﺪان ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد؛ ﭼﻮن ﯾﮑﯽ از اﺳﭗھﺎ ﺷﺒﺎھﺘﯽ‬
‫زﯾﺎدی ﺑﺎ اﺳﭗ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو داﺷﺖ‪ ،‬درﺳﺖ در ﮔﺮﻣﺎﮔﺮم ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ از ﺑﻘﯿﮥ‬
‫اﺳﭗھﺎ ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺟﻠﻮ ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻪ ﺗﺼﻮر اﯾﻨﮑﻪ اﺳﭙﺶ‬
‫ﺑﺮﻧﺪه ﺷﺪه از ﻓﺮط ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ از ﺟﺎی ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻓﺮﳼ ورب‬
‫اﻟﻜﻌﺒﻪ« ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﮐﻌﺒﻪ اﯾﻦ اﺳﭗ ﻣﻦ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٥٨‬‬

‫وﻟﯽ ھﻤﯿﻦ ﮐﻪ اﺳﭗ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد آن اﺳﭗ‪ ،‬اﺳﭗ ﯾﮑﯽ‬
‫ازﻣﺴﯿﺤﯿﺎن اﺳﺖ وﭼﺸﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮوﺧﻄﺎ دﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﺬا از ﺷﺪت ﺷﺮﻣﻨﺪﮔﯽ وﺑﺮای ﻓﺮوﻧﺸﺎﻧﺪن ﺧﺸﻤﺶ ﻗﺒﻄﯽ ﺻﺎﺣﺐ اﺳﭗ‬
‫ﺑﺮﻧﺪۀ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ را ﺑﺎ ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪ ﻣﯽزﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﮕﯿﺮ اﯾﻦ ﺿﺮﺑﺖھﺎ را از دﺳﺖ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ اﺷﺮاف‪.‬‬
‫ﺧﺒﺮ اﯾﻦ ﻣﺎ ﺟﺮا ﺑﻪ ﮔﻮش ﻋﻤﺮوﺑﻦ اﻟﻌﺎص ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬او ﺑﻪ ﺟﺎی اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪش را ادب ﮐﻨﺪ واز ﻗﺒﻄﯽ ﻋﺬر ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ زﻧﺪان ﻣﯽاﻓﮕﻨﺪ ﺗﺎﻣﺒﺎدا‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺮود و ﺑﻪ ﺣﻀﻮرﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﺪﺗﯽ از اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮوﺑﻦ اﻟﻌﺎص ﺗﺼﻮر ﮐﺮد ﮐﻪ ﻗﻀﯿﻪ‬
‫ﮐﮫﻨﻪ ﺷﺪه وﻗﺒﻄﯽ اﻗﺪام ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ؛ ﻟﺬا او را آزاد ﻧﻤﻮد وﻟﯽ ﻗﺒﻄﯽ ﮐﻪ از اﻋﯿﺎن‬
‫واﺷﺮاف ﺷﮫﺮ ﺑﻮد ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ زﺷﺘﯽ اﯾﻦ ﺿﺮﺑﺖھﺎ را ﮐﻪ در اﻧﻈﺎر ﻣﺮدم‬
‫ﺧﻮرده ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﻨﺪ؛ ﻟﺬا راه ﻣﺪﯾﻨﻪ درﭘﯿﺶ ﻣﯽﮔﯿﺮد وﺷﮑﺎﯾﺘﺶ را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر‬
‫ﻋﻤﺮس ﻋﺮض ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ راوی داﺳﺘﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮس ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻗﺒﻄﯽ را اﺳﺘﻤﺎع‬
‫ﻧﻤﻮد وﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻤﺎن«‪ .‬ﭼﻨﺪی ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻓﮫﻤﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﻤﺮس‬
‫ﻓﺮﻣﺎن داده ﺗﺎﻋﻤﺮوﺑﻦ اﻟﻌﺎص وﻓﺮزﻧﺪش از ﻣﺼﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ آﯾﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫ﻧﺎﮔﮫﺎن ھﺮدو آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮس آنھﺎ را ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻼﻓﺖ اﺣﻀﺎر وﻗﺒﻄﯽ ﺷﺎﮐﯽ را ﻧﯿﺰ در آﻧﺠﺎ‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺠﺪدا ﺷﮑﺎﯾﺘﺶ را در ﺣﻀﻮر آنھﺎ ﺗﮑﺮار ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو درﺣﻀﻮر ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺑﻪ ﺟﺮم ﺧﻮد اﻗﺮار ﻧﻤﻮد‪ ،‬آن‬
‫ﺣﻀﺮت ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪای را ﮐﻪ در دﺳﺖ داﺷﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻗﺒﻄﯽ داد وﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻦ ﺗﻮ‬
‫واﯾﻦ ﻓﺮزﻧﺪ اﺷﺮاف ﮐﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺗﻘﺼﯿﺮ زد‪ ،‬اﯾﻨﮏ او را ﺑﺎدﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺰن وﻗﺼﺎﺻﺖ را از او ﺑﮕﯿﺮ‪.‬‬
 ‫‪٥٩‬‬ ‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﻗﺒﻄﯽ ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪ را ﺑﺮداﺷﺖ ودرﺣﻀﻮرﺧﻠﯿﻔﻪ واھﻞ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‬

‫را زﯾﺮﺿﺮﺑﺖ ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮس ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺰن ﻓﺮزﻧﺪ اﺷﺮاف را«‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺰن ﺑﺮ ﻓﺮق ﺳﺮﺧﻮد ﻋﻤﺮوﺑﻦ اﻟﻌﺎص؛ ﭼﻪ ﻓﺮزﻧﺪش ﺗﻮرا ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺒﺐ‬
‫زد ﮐﻪ او در آﻧﺠﺎ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮوﺑﻦ اﻟﻌﺎص ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎاﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ! ﻋﻔﻮﺑﻔﺮﻣﺎ؛ ﺣﻘﺶ راﮔﺮﻓﺘﯽ‬
‫ووﺟﺪاﻧﺖ را از اﯾﻦ ﺑﺎﺑﺖ راﺣﺖ ﻓﺮﻣﻮدی‪.‬‬
‫ﻗﺒﻄﯽ ﻧﯿﺰﻋﺮض ﮐﺮد ﯾﺎ اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ! ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﻣﺮازده ﺑﻮد‪ ،‬زدم‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮس ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ اﮔﺮ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا را ﻣﯽزدی ﺗﻮ را ﺑﺎز ﻧﻤﯽداﺷﺘﻢ‬
‫ﺗﺎآﻧﮑﻪ ﺧﻮدت از زدﻧﺶ ﺑﺎز ﻣﯽاﺳﺘﺎدی‪ ،‬ﻋﻤﺮس ﭘﺲ از آن رو ﺑﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ‬
‫اﻟﻌﺎص ﻧﻤﻮده آن ﺳﺨﻦ ﺗﺎرﯾﺨﯽ وﻣﺎﻧﺪﮔﺎرﺧﻮد را ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻳﺎ ﻋﻤﺮو‪ ،‬ﻣﻰﺘ‬
‫ً‬
‫اﺳﺘﻌﺒﺪﺗﻢ اﻨﻟﺎس‪ ،‬وﻗﺪ وﺪﻟﺗﻬﻢ أﻣﻬﺎﺗﻬﻢ أﺣﺮارا؟«‪.‬‬
‫»ای ﻋﻤﺮو! ازﭼﻪ وﻗﺖ ﻣﺮدﻣﯽ را ﮐﻪ ﻣﺎدرﺷﺎن آﻧﺎن را آزاد ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫ﺑﺮدﮔﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪاﯾﺪ؟«‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﻋﺪاﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﻗﺮآن از ﭘﯿﺮوان ﺧﻮد ﻣﯽﺧﻮاھﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ‬
‫ﺧﻄﺎب دﺳﺘﻮر ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص‪ ،‬ﻓﺮد ﻋﺮب و ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﭘﺴﺮﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬واﻟﯽ و ﻓﺎﺗﺢ ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮﺿﺮب وﺷﺘﻢ ﺷﮫﺮوﻧﺪ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻣﺼﺮی‬
‫ﻗﺼﺎص ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪،‬؟!‬

‫‪ -۵‬ﻋﺪاﻟﺖ راه ﺗﻘﻮی‪:‬‬

‫ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮﺣﯿﺪ در ﺗﻤﺎم اﺻﻮل و ﻓﺮوع اﺳﻼم اﻋﻢ از ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻓﺮدی‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﺧﻼﻗﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ رﯾﺸﻪ دواﻧﺪه‪ ،‬وھﯿﭻ ﯾﮏ از آنھﺎ را‬
‫ﺧﺎﻟﯽ از روح ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﺨﻮاھﯿﻢ ﯾﺎﻓﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﺎی ﺗﻌﺠﺐ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻗﺮآن‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ را ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ راه ﺑﻪ ﺗﻘﻮی وﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٦٠‬‬
‫َ ُ َ‬ ‫ٱ� إ َّن َّ َ‬
‫ٱ� َخب ُ‬
‫� ۢ ب ِ َما � ۡع َملون ‪﴾٨‬‬ ‫ٱعدِلُوا ْ ُه َو أَ ۡق َر ُ‬
‫ب ل َِّلت ۡق َو ٰ َ َّ ُ ْ َّ َ‬ ‫ۡ‬
‫ِ‬ ‫ىۖ وٱ�قوا ۚ ِ‬ ‫﴿‬
‫]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٨ :‬‬
‫»دادﮔﺮی ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﮐﻮﺗﺎهﺗﺮﯾﻦ راه ﺑﻪ ﺗﻘﻮی‪ ،‬و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ ﺑﺮای دوری از‬
‫ﺧﺸﻢ ﺧﺪا اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻣﻈﺎھﺮ ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺪاﻟﺖ را ﺣﻠﻘﮥ ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن ھﻤﮥ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ورھﻨﻤﻮدھﺎی دﻋﻮﺗﯽ‬
‫واﺻﻼﺣﯽ رﺳﺎﻟﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا در ﺗﻤﺎم اﺑﻌﺎد زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺸﺮ ﻗﺮار داده و ﺑﻪ اﺟﺮای‬
‫آن ﻓﺮﻣﺎن اﮐﯿﺪ داده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ٰ‬ ‫َّ َّ َ َ ۡ ُ ُ ۡ َ ۡ َ ۡ ۡ َ‬
‫ٱ�ح� ِن﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪.[٩٠ :‬‬ ‫﴿۞إِن ٱ� يأمر ب ِٱلعد ِل و ِ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دادﮔﺮی وﻧﯿﮑﯽ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدھﺪ‪.«...‬‬
‫ُ‬ ‫َُ ۡ ُ َۡ َ‬
‫ت ِ�عدِل بَ ۡي َن� ُمۖ﴾ ]اﻟﺸﻮری‪.[١٥ :‬‬‫﴿وأمِر‬
‫»و ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه ﺗﺎ در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ داد ﮔﺮی ﮐﻨﻢ«‪.‬‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ در ﻗﺮآن ﺻﻮرتھﺎ و ﻣﻈﺎھﺮ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ دارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺪاﻟﺖ در ﮔﻔﺘﺎر‪،‬‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ در ﻣﻌﺎﻣﻼت‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ در اﻣﻮرﺧﺎص‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ در ﻗﻀﺎوت ﺣﺘﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن و‪.....‬‬

‫ﻋﺪاﻟﺖ در ﻣﻌﺎﻣﻼت‪:‬‬
‫ﻗﺮآن روﻧﺪ ﻣﻌﺎﻣﻼت وﻣﺒﺎدﻻت ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه رﺑﻂ و ﭘﯿﻮﻧﺪ داده‪،‬‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ودادﮔﺮی را در آن ﻻزم ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ؛ ﭼﺮاﮐﻪ ﻣﻌﺎﻣﻼت در اﯾﻦ آﯾﯿﻦ‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻣﺤﮑﻢ وﭘﯿﻮﻧﺪ اﺳﺘﻮاری ﺑﺎ ﻋﻘﯿﺪه دارد‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﻈﺎمھﺎی ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﮐﻪ‬
‫در ﻣﯿﺎن ﻋﻘﯿﺪه‪ ،‬ﻋﺒﺎدات‪ ،‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ وﻣﻌﺎﻣﻼت ﻓﺮق ﮔﺬاﺷﺘﻪ و آنھﺎ را از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﺟﺪا ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٦١‬‬ ‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ََۡ ُ ْ ۡ َ َۡ َ ۡ َ َ‬
‫�ان‬ ‫در ﻣﻮرد ﻣﺒﺎدﻻت ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ‪﴿ :‬وأوفوا ٱلكيل وٱل ِم‬
‫ۡ‬
‫ب ِٱلقِ ۡس ِ �‬
‫ط﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٥٢ :‬‬
‫»ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ وﺗﺮازو را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم وﮐﻤﺎل ودادﮔﺮاﻧﻪ ﻣﺮاﻋﺎت ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﮐﻢ وزﯾﺎد ﺑﺪھﯿﺪ‪،‬‬
‫وﻧﻪ ﮐﻢ وزﯾﺎد درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ودرﺑﺎرۀ ﮐﺘﺎﺑﺖ وﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻌﺎﻣﻼت‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ را ﺷﺮط ﻗﺮارداده ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ۡ َ ۡ ُ َّ ۡ َ ُ ۡ َ ُ ۢ ۡ‬
‫ِب ب ِٱل َع ۡد ِل �﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٨٢ :‬‬ ‫﴿و�كتب بين�م �ت‬
‫»ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪهای دادﮔﺮاﻧﻪ آن وام را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ در ﮐﺘﺎﺑﺖ اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﻃﺒﻖ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ ،‬وﺟﺎﻧﺐ ھﯿﭻ ﯾﮏ از‬
‫ﻃﺮﻓﯿﻦ را ﻧﮕﯿﺮد‪ ،‬وﺑﺮﻣﺘﻨﯽ ﮐﻪ دﯾﮑﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﯿﺰی ﻧﯿﻔﺰاﯾﺪ‪ ،‬وازآن ﭼﯿﺰی‬
‫ﻧﮑﺎھﺪ‪.‬‬
‫وھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﺪاﻟﺖ در ﺷﮫﺎدت را واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ در آن ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎی ادای ﺷﮫﺎدت ﺑﺪون زﯾﺎدت وﮐﻤﯽ‪ ،‬وﺑﺪون ﺗﺤﺮﯾﻒ وﺗﺒﺪﯾﻞ آن اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ ُ َ‬ ‫َ َ َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ ٰ َ َ َ َ َ ۡ‬
‫� ُت ۡم َها فَإنَّ ُه ٓۥ َءاث ‪ِٞ‬م قَ ۡل ُب ُه ۗۥ َو َّ ُ‬
‫ٱ� ب ِ َما � ۡع َملون‬ ‫ِ‬ ‫﴿و� ت�تموا ٱلش�دة ۚ ومن ي‬
‫َعل ‪ٞ‬‬
‫ِيم ‪] ﴾٢٨٣‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٢٨٣ :‬‬
‫»از دادن ﺷﮫﺎدت ﺑﻪ ﺻﻮرت واﻗﻌﯽ آن ﮐﺘﻤﺎن ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬وھﺮﮐﺲ اورا ﮐﺘﻤﺎن ﮐﻨﺪ‬
‫دل او ﺑﯿﻤﺎر اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻋﺪاﻟﺖ در اﻣﻮرﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻋﺪاﻟﺖ درﺑﺎرۀ ھﻤﺴﺮان‪:‬‬

‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم وھﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﻪ اﺟﺮای ﻋﺪاﻟﺖ دﺳﺘﻮر‬
‫داده‪ ،‬ودر اﻣﻮرﺧﺎص وﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻧﯿﺰ در ﻣﻮرد ﻣﺮاﻋﺎت آن ﺳﻔﺎرش داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت ﻣﺮاﻋﺎت ﻋﺪاﻟﺖ را ﺷﺮط اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ آن‬
‫ً‬ ‫َ ۡ ۡ َ َّ َ ُ ْ َ‬
‫ﻗﺮارداده ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فإِن خِف ُت ۡم �� � ۡعدِلوا ف َ�ٰح َِدة﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[٣ :‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٦٢‬‬

‫»اﮔﺮﻧﮕﺮان ھﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﺪاﻟﺖ را ﺑﺮﭘﺎ ﮐﺮده ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮏ ھﻤﺴﺮ‬

‫اﮐﺘﻔﺎﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻋﺪاﻟﺖ درﺑﺎرۀ ھﻤﺴﺮان رﻋﺎﯾﺖ دادﮔﺮی در اﻣﻮر زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬از‬
‫ﻗﺒﯿﻞ دادﮔﺮی در ﻧﻔﻘﻪ‪ ،‬ﺗﻘﺴﯿﻢ اوﻗﺎت ھﻢ ﺧﻮاﺑﮕﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ‪ ،‬ودﯾﮕﺮﻣﺴﺎﯾﻞ زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ آن را دارد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻋﺪاﻟﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺤﺒﺖ ﻗﻠﺒﯽ وﻋﻼﻗﮥ دروﻧﯽ اﻧﺴﺎن ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﺗﻤﺎﯾﻞ‬
‫ﻗﻠﺒﯽ وﻋﻼﻗﮥ ﺑﯿﺸﺘﺮ دروﻧﯽ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎرج از‬
‫َ َ َۡ َ ُ ْٓ َ َ ۡ ُ ْ َۡ َ ّ ٓ َ‬
‫� ٱلن ِ َساءِ َول ۡو َح َر ۡص ُت ۡمۖ﴾‬ ‫ﻗﺪرت اﻧﺴﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪﴿ :‬ولن �ست ِطيعوا أن �عدِلوا �‬
‫]اﻟﻨﺴﺎء‪.[١٢٩ :‬‬
‫»ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺒﺖ ﻣﯿﺎن زﻧﺎن دادﮔﺮی ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮﻗﺮارﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫رﻏﺒﺖ وﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ دادﮔﺮی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﻣﺴﺎوات ﻣﯿﺎن ﻓﺮزﻧﺪان‪:‬‬

‫اﺳﻼم ﭘﺪر وﻣﺎدر را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﻣﺴﺌﻮول ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮزﻧﺪانﺷﺎن اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ ودادﮔﺮی را در ﻣﯿﺎن‬
‫آنھﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬وﻧﺒﺎﯾﺪ ﯾﮑﯽ را ﺑﺮ دﯾﮕﺮی ﺑﺮﺗﺮی دھﻨﺪ‪:‬‬
‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎری ازﺻﺤﺎﺑﯽ ﺟﻠﯿﻞ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬اﺗﻘﻮا�‪ ،‬واﻋﺪلﻮا ﺑ� أوﻻد�ﻢ«‪» .‬ازﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬ودر ﻣﯿﺎن‬
‫ﻓﺮزﻧﺪانﺗﺎن ﻋﺪاﻟﺖ وﻣﺴﺎوات ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﻋﺪاﻟﺖ در ﮔﻔﺘﺎر‪:‬‬
‫ﻗﺮآن ﺑﻪ ﭘﯿﺮوان ﺧﻮد دﺳﺘﻮر ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ در ﮔﻔﺘﺎرﺷﺎن ﻧﯿﺰ ﻋﺪاﻟﺖ را‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُُۡۡ َ ۡ‬
‫ٱعدِلوا َول ۡو � َن ذا قُ ۡر َ ٰ‬
‫��﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٥٢ :‬‬ ‫﴿�ذا قلتم ف‬
 ‫‪٦٣‬‬ ‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫»ھﻨﮕﺎﻣﯿﮑﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ‪ :‬دادﮔﺮی ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻨﺪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﯾﺎ ﺑﻪ‬
‫زﯾﺎن اوﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ازﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪانﺗﺎن ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ھﻨﮕﺎم داوری ﺑﺎﺷﮫﺎدت وﺑﺎھﺮ ﻣﻮرد دﯾﮕﺮی ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﯿﺪ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺨﻦ ﺣﻖ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ ،‬دادﮔﺮاﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬در ﮐﺮدار وﮔﻔﺘﺎر‬
‫از ﺣﻖ ﺟﺎﻧﺒﺪاری ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺣﻖ وﺣﻘﻮق ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن را ﻓﺪای ﺣﻖ وﺣﻘﻮق‬
‫ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﻋﺪاﻟﺖ در ﺷﮫﺎدت را‪ -‬ﮐﻪ از واﺿﺢﺗﺮﯾﻦ ﻣﺼﺪاق ﻋﺪاﻟﺖ درﮔﻔﺘﺎر‬
‫اﺳﺖ ‪ -‬ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽدھﺪ‪:‬‬
‫ُ َ َ ٓ َ َّ َ َ ۡ َ َٰٓ‬ ‫َ َ‬
‫ِ� ب ِٱلقِ ۡس ِط شهداء ِ�ِ ولو �‬
‫ۡ‬ ‫ام ُنوا ْ كونُوا قَ َّ�ٰم َ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ِين َء َ‬ ‫۞�� ُّ� َها َّٱ� َ‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫ََ‬ ‫َ ُ ۡ َ ًّ َ ۡ َ ٗ َ َّ ُ َ َ‬
‫ٱ� أ ۡو ٰ� ب ِ ِه َماۖ ف�‬ ‫� ۚ إِن ي�ن غن ِيا أو فقِ�� ف‬ ‫ِ� ۡم أَو ٱلۡ َ� ٰ ِ َ�يۡن َو ۡٱ�َ ۡق َر� َ‬ ‫ُ‬
‫س‬
‫َ ُ‬
‫نف‬ ‫أ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ُ َ‬ ‫َ ۡ ُ ٓ ْ ۡ ُ ۡ ُ ْ َ َّ َّ َ َ َ‬
‫ٱ� �ن ب ِ َما � ۡع َملون‬
‫َ ُ ْ‬
‫ى أن � ۡعدِل ۚوا �ن تلوۥا أو �ع ِرضوا فإِن‬ ‫تَ َّتب ِ ُعوا ْ ٱل ۡ َه َو ٰٓ‬

‫�� ‪] ﴾١٣٥‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١٣٥ :‬‬ ‫َخب ٗ‬

‫ِ‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن! داد ﮔﺮاﻧﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﺪا ﮔﻮاھﯽ دھﯿﺪ ‪،‬ھﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﮫﺎدتﺗﺎن ﺑﻪ‬
‫زﯾﺎن ﺧﻮد ﺗﺎن‪ ،‬ﭘﺪر وﻣﺎدر و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪانﺗﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯿﮑﻪ ﺑﻪ زﯾﺎن او ﺷﮫﺎدت داده‬
‫ﻣﯽﺷﻮد دارا وﯾﺎ ﻧﺎ دار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ آن دو آ ﮔﺎهﺗﺮ از ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫ھﻮا وھﻮس ﭘﯿﺮوی ﻧﮑﻨﯿﺪ ﮐﻪ از ﺣﻖ ﻣﻨﺤﺮف ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬واﮔﺮ زﺑﺎن از ﺷﮫﺎدت ﺑﻪ ﺣﻖ‬
‫ﺑﭙﯿﭽﺎﻧﯿﺪ ﯾﺎ از آن روی ﺑﮕﺮداﻧﯿﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ آ ﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﻋﺪاﻟﺖ در ﺷﮫﺎدت ﮐﻪ ﻗﺮآن ﻣﯽﺧﻮاھﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﻼﺣﻈﮥ ﺛﺮوت‬
‫ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان وﻧﻪ ﻓﻘﺮ ﻓﻘﯿﺮان ﻣﺎﻧﻊ اﺟﺮای آن ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺘﯽ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫وﺑﺴﺘﮕﺎن ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺟﺮای آن ﻧﺎدﯾﺪه ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﻓﺮق ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺎ ﻣﺴﺎوات‪:‬‬

‫ﻋﺪهای واژۀ »ﻣﺴﺎوات« و ﯾﺎ »ﺗﺴﺎوی« را ﺷﺒﯿﻪ و ردﯾﻒ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪،‬‬
‫وﻟﯽ در واﻗﻊ در ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو واژه ﺗﻔﺎوﺗﯽ وﺟﻮد دارد؛ زﯾﺮا ﻣﺴﺎوات ﻣﻄﻠﻖ‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٦٤‬‬

‫ﺑﺮاﺑﺮی راﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ -‬اﻋﻢ از اﯾﻨﮑﻪ در ﻣﯿﺎن اﺷﯿﺎی ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ وﯾﺎ‬
‫ﻣﺘﻐﺎﯾﺮ‪ .-‬وﻋﺪاﻟﺖ ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺮاﺑﺮی در ﻣﯿﺎن اﺷﯿﺎی ھﻢ ﺟﻨﺲ را درﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺴﺎوات ھﻤﻪ وﻗﺖ ودرھﻤﻪ ﻣﻮارد دادﮔﺮی ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ھﯿﭽﮕﺎه اﻧﺴﺎن زﺣﻤﺖ‬
‫ﮐﺶ وﺗﻼش ﮔﺮ ﺑﺎ ﺷﺨﺺ ﮐﺴﻮل وﺗﻨﺒﻞ ﯾﮑﺴﺎن ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻓﺮاد ﺻﺎدق‪ ،‬وﻓﺎ دار واﻣﺎﻧﺖ ﮐﺎر را ﺑﺎ اﻓﺮاد ﺧﺎﯾﻦ وﻓﺮﯾﺐ ﮐﺎر‪ ،‬ازﻟﺤﺎظ‬
‫ارزش وﭘﺎداش ﯾﮑﺴﺎن داﻧﺴﺘﻦ ﻋﯿﻦ ﻇﻠﻢ وﺑﯽ ﻋﺪاﻟﺘﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺪﯾﻦ ﺗﻔﺎوت اﺷﺎره ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪای درﻣﯿﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ﺑﺎ‬
‫ﮐﺎﻓﺮ ﺑﺪﮐﺎر ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮده وﻣﺴﺎوات در ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ھﺮدو را دور از ﻋﺪاﻟﺖ ﺷﻤﺮده‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ِ� ‪َ ٣٥‬ما ل� ۡم ك ۡيف �ك ُمون ‪﴾٣٦‬‬ ‫جرم َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫﴿أَ َ� َن ۡج َع ُل ٱل ُم ۡسلِم َ‬
‫� كٱل ُم ۡ‬ ‫ۡ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫]اﻟﻘﻠﻢ‪.[٣٦-٣٥ :‬‬
‫»آﯾﺎﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮدار را ھﻤﭽﻮن ﮔﻨﮫﮕﺎران ﯾﮑﺴﺎن ﻣﯽﺷﻤﺎرﯾﻢ‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎﭼﮕﻮﻧﻪ ﻗﻀﺎوت ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮرﻣﺜﺎل‪ :‬اﺳﻼم ﺑﺮای ھﺮﯾﮏ از ﻣﺮد و زن ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻋﺎدﻻﻧﻪ ودادﮔﺮاﻧﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ وﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﺰﯾﮑﯽ آنھﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﺮد و زن درھﻤﻪ ﻣﻮارد ﻣﺴﺎوﯾﺎﻧﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻧﻪ ﻣﺴﺎوات در ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﺮد و زن در ھﻤﻪ اﻣﻮر ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﮑﻠﻒ ﺳﺎﺧﺘﻦ زن ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﻗﻪ وﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎ وﻣﺴﺆوﻟﯿﺖھﺎی ﺳﻨﮕﯿﻦ‪ ،‬ﻧﻪ ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ وﻧﻪ‬
‫ﺑﺎﻃﺒﯿﻌﺖ ﻟﻄﯿﻒ آن ﺳﺎزﮔﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺳﭙﺮدن ﮐﺎرھﺎی ﺣﻀﺎﻧﺖ وﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪان و‪ -...‬ﮐﻪ رﻣﺰ‬
‫ﻣﻮﻓﻘﯿﺖھﺎی اﯾﻦ ﮐﺎرھﺎ ﻧﮫﻔﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻮھﺒﻪھﺎی ﻋﺎﻃﻔﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺮدان‪،‬‬
‫وﺳﻠﺐ آن از زﻧﺎن ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻓﻄﺮت و ﺑﯽﻋﺪاﻟﺘﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷﻌﺎر »ﺣﻖ ﺗﺴﺎوی ﻣﺮد وزن« ﮐﻪ از اﺻﻮل دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺑﺸﻤﺎر‬
‫ﻣﯽرود‪ ،‬وھﻮا دارن دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ زﻣﺰﻣﻪ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬وﺗﻌﺪادی ھﻢ‪ -‬آ ﮔﺎھﺎﻧﻪ وﯾﺎﻏﯿﺮ‬
 ‫‪٦٥‬‬ ‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫آ ﮔﺎھﺎﻧﻪ‪ -‬آن را ﺗﻮﺟﯿﻪ وﺻﺒﻐﮥ ﺳﺎزﮔﺎری ﺑﺎ ﺷﺮﯾﻌﺖ را ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺷﻌﺎر ﺑﺎ‬
‫اﺻﻮل اﺳﻼم ﻣﺘﻀﺎد و ﺑﺎﻧﺼﻮص ﺻﺮﯾﺢ وﺻﺤﯿﺢ ﺷﺮﻋﯽ ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد؛ زﯾﺮا‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺮد وزن در اﺳﻼم ﻋﺎدﻻﻧﻪ ودادﮔﺮاﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺴﺎوﯾﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫ودر ﻣﻮاردی ﭼﻮن‪ :‬ﺷﮫﺎدت‪ ،‬ﻣﯿﺮاث‪ ،‬اﻣﺎﻣﺖ‪ ،‬زﻋﺎﻣﺖ‪ّ ،‬ﻗﻮاﻣﯿﺖ‪ ،‬ﺣﻖ ﻃﻼق‪،‬‬
‫ﺣﻖ رﺟﻮع از ﻃﻼق‪ ،‬ﻣﮑﻠﻔﯿﺖ ﺟﮫﺎد وﺟﻤﻌﻪ و‪ ...‬ﺣﻖ ﻣﺮد ﺑﺎزن ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫وﻟﯽ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوتھﺎ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﻃﺒﯿﻌﺖ ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ ﺑﻮده ﻋﯿﻦ ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﺷﻮری‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﺷﻮرا‪:‬‬
‫»ﺷﻮرا« و »ﻣﺸﺎوره« واژۀ ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ‪ :‬اﺑﺮاز رأی‪ ،‬ﻧﻈﺮﺧﻮاھﯽ‪،‬‬
‫ﻣﺸﻮره و راﯾﺰﻧﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫ﺷﻮرا از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺗﺒﺎدل آرا وﻧﻈﺮﯾﺎت ﻏﺮض ﺗﺸﺨﯿﺺ‬
‫رأی ﻣﻔﯿﺪ وﺳﺎزﻧﺪه در ﻣﻮردی از ﻣﻮارد‪ ،‬وﻣﺸﻮرت وراﯾﺰﻧﯽ ﺑﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪان‬
‫دﯾﻨﯽ‪ ،‬وﻣﺘﺨﺼﺼﺎن اﻣﻮر در ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ دﻟﯿﻞ ﺻﺮﯾﺢ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﻓﻮاﯾﺪ ﺷﻮرا‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻧﺠﺎت از ﻟﻐﺰش واﺷﺘﺒﺎه‪:‬‬

‫ﺷﻮرا زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎز ﺟﻠﻮۀ ﺣﻖ وﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ورﺷﺪ اﺳﺘﻌﺪادھﺎ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻣﺮدﻣﯽ‬
‫ﮐﻪ ﮐﺎرھﺎی ﻣﮫﻢ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﺸﻮرت وﺻﻼح اﻧﺪﯾﺸﯽ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﻨﺪ‬
‫وﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان آنھﺎ ﺑﻪ ﻣﺸﻮرت ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻟﻐﺰش ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﮑﺲ اﻓﺮادﯾﮑﻪ‪ :‬ﮔﺮﻓﺘﺎر اﺳﺘﺒﺪاد رأی ھﺴﺘﻨﺪ وﺧﻮد را ﺑﯽﻧﯿﺎز از اﻓﮑﺎر دﯾﮕﺮان‬
‫ً‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ -‬ھﺮﭼﻨﺪ از ﻧﻈﺮ ﻓﮑﺮی ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ -‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎر اﺷﺘﺒﺎھﺎت‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎک ودردﻧﺎﮐﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٦٦‬‬

‫از اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺘﺒﺪاد رأی‪ ،‬ﺷﺨﺼﯿﺖ را در ﺗﻮدۀ ﻣﺮدم ﻣﯽﮐﺸﺪ‪ ،‬واﻓﮑﺎر را‬
‫ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬واﺳﺘﻌﺪادھﺎی آﻣﺎده را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺰر‬
‫ﮔﺘﺮﯾﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪھﺎی اﻧﺴﺎﻧﯽ ﯾﮏ ﻣﻠﺖ از دﺳﺖ ﻣﯽرود‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﭘﺎﺳﺪاری از ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻓﮑﺮی اﻓﺮاد‪:‬‬

‫اﺻﻞ ﺷﻮرا درﺣﻘﯿﻘﺖ ﭘﺎﺳﺪاری از ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻓﮑﺮی اﻓﺮاد‪ ،‬وﺣﻖ ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ در ادارۀ اﻣﻮر وﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﺒﺪاد وﺧﻮد ﮐﺎﻣﮕﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۳‬اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ اﻓﺮاد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ‪:‬‬

‫در ﺻﻮرت ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺷﻮرای اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ھﺮ ﻓﺮدی از اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد را‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺆﺛﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ودر ﺑﺮاﺑﺮ آن اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫وﺣﻤﺎﯾﺖ آن را وﺟﯿﺒﮥ دﯾﻨﯽ واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ ﺑﺮﻋﮫﺪۀ ھﻤﻪ اﻓﺮاد ‪:‬‬

‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در اﻧﺠﺎم ﮐﺎرھﺎی ﺧﻮد ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﻣﺸﻮرت ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ‬
‫ﭘﯿﺮوزی ﺷﻮد ﮐﻤﺘﺮ ﻣﻮرد ﺣﺴﺪ واﻗﻊ ﻣﯽﮔﺮدد؛ زﯾﺮا دﯾﮕﺮان ﭘﯿﺮوزی وی را از‬
‫ً‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﯽداﻧﻨﺪ وﻣﻌﻤﻮﻻ اﻧﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺎری ﮐﻪ ﺧﻮدش اﻧﺠﺎم داده‬
‫ً‬
‫ﺣﺴﺪ ﻧﻤﯽورزد‪ ،‬واﮔﺮ اﺣﯿﺎﻧﺎ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎﺷﮑﺴﺖ ﮔﺮدد‪ ،‬زﺑﺎن اﻋﺘﺮاض وﻣﻼﻣﺖ‬
‫وﺷﻤﺎﺗﺖ ﻣﺮدم ﺑﺮاو ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﮐﺎر ﺧﻮدش اﻋﺘﺮاض‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﮫﺎ اﻋﺘﺮاض ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد ﺑﻠﮑﻪ دﻟﺴﻮزی وﻏﻤﺨﻮاری ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -۵‬ﺗﺸﺨﯿﺺ اﺷﺨﺎص ﻣﺨﻠﺺ‪:‬‬

‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻓﻮاﯾﺪ ﻣﺸﻮرت اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ارزش ﺷﺨﺼﯿﺖ اﻓﺮاد‬
‫وﻣﯿﺰان دوﺳﺘﯽ ودﺷﻤﻨﯽ آنھﺎ را ﺑﺎﺧﻮد درک ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ ،‬واﯾﻦ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ راه‬
‫را ﺑﺮای ﭘﯿﺮوزی او ھﻤﻮار ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٦٧‬‬ ‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫اھﻤﯿﺖ ﺷﻮرا در اﺳﻼم‪:‬‬

‫ﺷﻮرا ﯾﮑﯽ ازﺑﺮﻧﺎﻣﻪھﺎی ﻣﺆﮐﺪ اﺳﻼم در اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ وﺣﮑﻮﻣﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﺳﻼم آن را در اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ وآﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻨﺒﮥ‬
‫اﺟﺮاﯾﯽ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻟﮫﯽ وﻣﺼﺎﻟﺢ ﺟﺎﻣﻌﮥ اﺳﻼﻣﯽ را دارد‪ -‬ﻧﻪ ﺟﻨﺒﮥ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری‪-‬‬
‫درھﻤﭽﻮ ﻣﺴﺎﯾﻞ اﺻﻞ ﺷﻮرا را ﺑﺎ دﻗﺖ واھﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﻣﻄﺮح ﮐﺮده ﺣﺘﯽ در‬
‫ﻗﺮآن ﯾﮑﯽ از ﺳﻮرهھﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺳﻮرة اﻟﺸﻮرا« ﻧﺎﻣﮕﺰاری ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ؛ زﯾﺮا‬
‫ﺗﻨﮫﺎ ﺳﻮرهای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻮرا وﻣﺸﻮرت را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ ازﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﺆﻣﻨﺎن‬
‫ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﺳﻼم ج ﺑﺎ آﻧﮑﻪ از وﺣﯽ آﺳﻤﺎﻧﯽ اﻟﮫﺎم ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬واز ﺳﻮی دﯾﮕﺮ‬
‫ﻓﮑﺮ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪی داﺷﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺎز آن ﺑﻪ ﻣﺸﻮره ﮐﻤﺘﺮ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺻﻒ‬
‫اﯾﻦ ﺑﺮای آﻧﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ اھﻤﯿﺖ ﺷﻮرا ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ وﻧﯿﺮوی ﻓﮑﺮی‬
‫واﻧﺪﯾﺸﮥﺷﺎن را ﭘﺮورش داده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرا ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽداد‪ ،‬وﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮاﺻﺤﺎب وﯾﺎران ﺧﻮد ارزش ﺧﺎﺻﯽ ﻗﺎﯾﻞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ۡ َۡ‬ ‫َ ُ‬
‫آﯾﻪ ‪ ١٥٩‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان‪َ ﴿ :‬وشاوِ ۡره ۡم ِ� ٱ�مرِ�﴾ »ودرﮐﺎرھﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺸﻮرت‬
‫وراﯾﺰﻧﯽ ﮐﻦ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﺺ ﻗﻄﻌﯽ وﺟﺰﻣﯽ اﺻﻞ ﺷﻮرا را درﮐﺎرھﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ وﻧﻈﺎم ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﺑﻨﯿﺎن ﻣﯽﮔﺬارد‪ ،‬ﺣﺘﯽ در آن زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ھﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ اﺻﻠﯽ ﺑﺎﯾﺪ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ودرﺳﻮرۀ ﺷﻮرا ھﻨﮕﺎم ﺑﯿﺎن اوﺻﺎف ﺑﺮﺟﺴﺘﮥ ﻣﺆﻣﻨﺎن راﺳﺘﯿﻦ اﺻﻞ ﺷﻮرا را‬
‫َ َّ َ ۡ َ َ ْ‬
‫جابُوا ل َِر ّ� ِ ِه ۡم‬ ‫در ردﯾﻒ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا وﻧﻤﺎز ﻗﺮار داده ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�ِين ٱست‬
‫ى بَ ۡي َن ُه ۡم﴾ ]اﻟﺸﻮری‪.[٣٨ :‬‬ ‫ٱلصلَ ٰوةَ َوأَ ۡم ُر ُه ۡم ُش َ‬
‫ور ٰ‬ ‫َوأَقَ ُ‬
‫اموا ْ َّ‬
‫»ﻣﺆﻣﻨﺎن راﺳﺘﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽاﻧﺪ ﮐﻪ دﻋﻮت ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬وﻧﻤﺎز را‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﯿﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬وﮐﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﺷﯿﻮۀ راﯾﺰﻧﯽ وﺑﺮﭘﺎﯾﮥ ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٦٨‬‬

‫از اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮐﺎر ﺷﻮرا در زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺴﻤﺎﻧﺎن‬
‫ژرفﺗﺮ وﻣﮫﻢﺗﺮ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺳﻼﻣﯽ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﺑﺲ‪ .‬ﭼﻪ ﺷﻮرا ﻗﺎﻟﺐ اﺳﺎﺳﯽ وﭘﯿﮑﺮۀ اﺻﻠﯽ ﺟﻤﻠﮕﯽ ﮔﺮوه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎر‬
‫وﺑﺎر ﮔﺮوھﯽ اﯾﺸﺎن ﺑﺮﺷﻮرا اﺳﺘﻮار وﭘﺎﯾﺪار ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬آﻧﮕﺎه از ﮔﺮوه ﺑﻪ دوﻟﺖ‬
‫ﺳﺮاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ھﻢ ﮔﺮوه وھﻢ دوﻟﺖ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﯾﮥ ﺷﻮرا‬
‫اﺳﺘﻮار وﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫وھﻤﭽﻨﺎن درﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮی ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺳﯿﺮت ﻋﻤﻠﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج وﺧﻠﻔﺎی‬
‫راﺷﺪﯾﻦ اﺻﻞ ﺷﻮرا ﺑﺎ اھﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺷﻮرا در اﺣﺎدﯾﺚ وﺳﯿﺮت ﻧﺒﻮی‪:‬‬

‫ﺷﻮرا در اﺣﺎدﯾﺚ ﻧﺒﻮی‪ -‬ﭼﻪ اﺣﺎدﯾﺚ ﻗﻮﻟﯽ وﭼﻪ ﺳﯿﺮت ﻋﻤﻠﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ‪-‬‬
‫اھﻤﯿﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده وﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋهای دارد‪ .‬در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ اﻣﺎم ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺘﯽ را‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﻧﻘﻞ ﮐﺮده ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اھﻤﯿﺖ ﺷﻮرا در ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺎ‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫رأﻳﺖ أﺣﺪا أ�ﺮﺜ مﺸﻮرة ﻷﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻮل اﷲ ج«‪.‬‬
‫»ھﯿﭻ ﯾﮑﯽ را ﻧﺪﯾﺪم ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺎ اﺻﺤﺎب وﯾﺎران ﺧﻮد ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﻮرت‬
‫ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ودرﻣﻮرد ﻣﺸﻮرت در اﻣﻮر ﺳﯿﺎﺳﺖ و زﻋﺎﻣﺖ‪ ،‬اﻣﺎم ﺑﺨﺎری ﭼﻨﯿﻦ رواﯾﺖ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ ْ َ َ َ َ ُ ً َ ْ َ ْ َ ُ َ ْ ْ ُ ْ َ َ َ ُ َ َ ُ ُ َ َ َ َّ‬
‫اﺬﻟي‬
‫� مﺸﻮر ٍة ِﻣﻦ الﻤﺴ ِﻠ ِﻤ� ﻓﻼ �ﺒﺎ�ﻊ ﻫﻮ وﻻ ِ‬ ‫»ﻣﻦ ﺑﺎ� َﻊ رﺟﻼ �ﻦ � ِ‬
‫ََُ َ ً ْ ََُْ‬
‫ﺑَﺎ�ﻌﻪ ﺗ ِﻐ َّﺮة أن �ﻘﺘﻼ«‪) .‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎری(‬
‫»ﮐﺴﯽ ﺑﺎ ﻣﺮدی ﺑﺪون ﻣﺸﻮرۀ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﯿﻌﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ از او وﻧﻪ ازﺷﺨﺼﯿﮑﻪ‬
‫ﺑﺎ اوﺑﯿﻌﺖ ﺷﺪه اﻃﺎﻋﺖ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺒﺎدا اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺘﻞ آن ھﺮدو ﻧﮕﺮدد«‪.‬‬
 ‫‪٦٩‬‬ ‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫وھﻢ ﭼﻨﺎن از ﺳﯿﺮت ﻋﻤﻠﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ او در ﻣﻮاردی‬

‫ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﺧﺎﺻﯽ ازﺳﻮی ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎزل ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ ،‬ازﻗﺒﯿﻞ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺟﻨﮕﯽ و‪..‬‬
‫ﻣﺸﻮرت ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬وﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﺻﺤﺎب اﺣﺘﺮام داﺷﺘﻪ ورأی ﻣﻌﻘﻮل وﻣﻨﻄﻘﯽ آﻧﺎن را‬
‫ﻣﻮرد اﺟﺮاء ﻗﺮار ﻣﯽداد‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎورۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﻣﻮرد ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻘﻄﮥ اردوﮔﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﯿﺪان ﺑﺪر‪،‬‬
‫وﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﺣﺒﺎب ﺑﻦ ﻣﻨﺬر وﻋﻤﻠﯽ ﮐﺮدن ﺑﻪ آن‪ ،‬و ﻣﺸﺎورۀ وی ﺑﺎ‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ وﻋﻤﺮ ﻓﺎروق درﺑﺎرۀ اﺳﯿﺮان ﺑﺪر‪ ،‬وﺗﻤﺎﯾﻞ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ رأی اﺑﻮﺑﮑﺮ‬
‫و ‪ ..‬را ﻣﯽﺗﻮان از ﻣﺜﺎلھﺎی اﯾﻦ اﺻﻞ اﺳﻼﻣﯽ ﺷﻤﺮد‪.‬‬
‫ودرﺟﻨﮓ اﺣﺪ در ﻣﻮرد ﻣﺎﻧﺪن درﻣﺪﯾﻨﻪ ﯾﺎ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ وﺟﻨﮕﯿﺪن در‬
‫ﺧﺎرج ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺸﻮرت ﮐﺮد‪ ،‬وﺗﺮﺟﯿﺢ دادﻧﺪ ﮐﻪ در ﺧﺎرج از ﺷﮫﺮ ﺑﺎ‬
‫دﺷﻤﻦ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻪ ﺑﯿﺮون ﺷﮫﺮ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ودرﻏﺰوۀ ﺧﻨﺪق ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺎ ﯾﺎران ﺧﻮد در ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﺳﭙﺎه اﺣﺰاب‬
‫ﻣﺸﺎوره ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻈﺮ داد ﮐﻪ در اﻃﺮاف ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺧﻨﺪق ﮐﻨﺪه ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻮن ﻧﻈﺮ او در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺳﺎزﻧﺪه وﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج واﻗﻊ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬وﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺷﻮرا در ﺳﯿﺮت ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ‪:‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﺳﯿﺮت ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﺼﺮ آنھﺎ ﺑﻪ ﺷﮫﺎدت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ‬
‫ادوار ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬وراه وروش آﻧﺎن ﻻزم اﻻﺗﺒﺎع ﺑﺮای اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ ﺑﻪ وﯾﮋه اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﯿﻔﻪ ورھﺒﺮ‬
‫ﻣﺴﻤﺎﻧﺎن اھﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻪ ﺷﻮرا ﻗﺎﯾﻞ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎم ﺑﺨﺎری راﺟﻊ ﺑﻪ اھﻤﯿﺖ ﺷﻮرا‬
‫در ﻋﺼﺮ ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫»و�ﻧﺖ اﻷ ﺋﻤﺔ ﺑﻌﺪ اﻨﻟﻲﺒ ج �ﺴتﺸ�ون اﻷﻣﻨﺎء ﻣﻦ أﻫﻞ اﻟﻌﻠﻢ ﻲﻓ اﻷمﻮر‬
‫اﻤﻟﺒﺎﺣﺔ‪ ،‬ﻴﻟﺄﺧﺬوا ﺑﺄﺳﻬﻠﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺈذا وﺿﺢ الﻜﺘﺎب والﺴﻨﺔ لﻢ ﻳﺘﻌﺪوه إﻰﻟ ﻏ�ه«‪.‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٧٠‬‬

‫»ﺧﻠﻔﺎ وزﻣﺎﻣﺪاران ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺲ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺎ ﻋﻠﻤﺎ وداﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﻌﺘﻤﺪ در‬

‫ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ در آن وﺟﻮد ﻧﻤﯽداﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺸﻮرت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﭽﻪ‬
‫ﺳﮫﻞ وآﺳﺎن و ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻋﻤﻠﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﺣﮑﻢ آن‬
‫از ﮐﺘﺎب و ﯾﺎﺳﻨﺖ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬در ﺗﻼش ﺣﮑﻢ آن از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﻮرا ﻧﻤﯽﺷﺪﻧﺪ واز‬
‫آن ﺣﮑﻢ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ازﯾﻦ رواﯾﺖ اھﻤﯿﺖ ﺷﻮرا ﻧﺰد ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ وھﻢ ﻣﻮرد وﻣﺤﺪودۀ آن‬
‫وھﻢ ﺷﺮوط اھﻞ ﺷﻮرا داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎورۀ ﺧﻠﯿﻔﻪ اول ﺑﺎ ﻋﻤﺮس در ﻣﻮرد ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻌﯿﻦ زﮐﺎت‪،‬‬
‫وﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﺟﻤﻊ ﮐﺮدن ﻗﺮآن از ﺻﺤﯿﻔﻪھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﯾﮏ ﻧﺴﺨﻪ از ﺳﻮی‬
‫ﻋﻤﺮس ﺑﺮای اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬وﭘﺲ از ﺗﺒﺎدﻟﮥ ﻧﻈﺮ وﺑﺮرﺳﯽ آن‪ ،‬ﭘﺬﯾﺮش اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد از‬
‫ﺳﻮی اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬وھﻤﭽﻨﺎن ﻣﺸﺎورۀ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف درﺑﺎرۀ‬
‫اﺳﺘﺨﻼف ﻋﻤﺮ ﻧﺸﺎن دھﻨﺪۀ اھﻤﯿﺖ اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ اﺳﻼﻣﯽ در ﻋﮫﺪ ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﺻﺪﯾﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫واﻣﺎﺧﻠﯿﻔﮥ دوم ﻋﻤﺮﻓﺎروقس ﺑﯿﺶ از ھﻤﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ دﺳﺘﻮر اﺳﻼﻣﯽ ارج‬
‫ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ اﺻﺤﺎب ﮐﺮام ﻣﺸﻮرت ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ وی ﺑﺼﻮرت ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ دو ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرا وﺟﻮد داﺷﺖ‬
‫ﮐﻪ ﯾﮑﯽ آن ا زﻧﺨﺒﻪﺗﺮﯾﻦ اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج وﭘﯿﺸﺘﺎزان اﺳﻼم ﮐﻪ اھﻞ ﺑﺪراﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬واﻋﻀﺎی ﻣﺠﻠﺲ دوم را ﻗﺎرﯾﺎن ﻗﺮآن‪ -‬اﻋﻢ ازﺟﻮاﻧﺎن و ﺑﺰرگ‬
‫ﺳﺎﻻن‪ -‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽداد‪ .‬در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎری رواﯾﺘﯽ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده ﮐﻪ ﺑﺎھﻢ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ‪» :‬و�ن اﻟﻘﺮاء أﺻﺤﺎب مﺸﻮرة ﻋﻤﺮ ﻛﻬﻮﻻ ﺎﻛﻧﻮا أوﺷﺒﺎﻧﺎ«‪.‬‬
‫»اﻋﻀﺎی ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای ﻋﻤﺮ را ﻗﺎرﯾﺎن ﻗﺮآن‪ -‬ﭼﻪ ﺟﻮاﻧﺎن وﭼﻪ ﺑﺰرگ ﺳﺎﻻن‪-‬‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدادﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫‪٧١‬‬ ‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫‪ -۴‬ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺸﺎورﯾﻦ‪:‬‬

‫‪ -۱‬اﺳﻼم‪:‬‬
‫از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم ھﺮﺷﺨﺼﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻀﻮﯾﺖ ﺷﻮرای اﺳﻼﻣﯽ را ﮐﺴﺐ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻀﻮ اﯾﻦ ﺷﻮرا ﺑﺎﯾﺪ دارای ﺻﻔﺎت وﯾﮋهای ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اورا ﺻﺎﻟﺢ ﺑﺮای‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﮑﻨﺪ‪ ،‬ودر رأس آن ﺻﻔﺎت ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﻮر وﺷﺮﮐﺖ ﮐﺎﻓﺮ‪ -‬ﮔﺮﭼﻨﺪ ﺗﺒﻌﮥ ﮐﺸﻮر اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬در ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺷﻮرا ﻧﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺎ روح اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﻧﺼﻮص ﺷﺮﻋﯽ ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد؛ زﯾﺮا اﻣﺎﻧﺖ‬
‫داری وﺧﯿﺮ ﺧﻮاه ﺑﻮدن ﻣﺸﺎور از ﺷﺮاﯾﻂ اﺳﺎﺳﯽ ﺷﻮرا اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺮآن ﮐﺎﻓﺮان را‬
‫دﺷﻤﻦ اﺳﻼم ودﺷﻤﻦ ﺧﺪا ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ َّ ُ ْ َ‬
‫خذوا ع ُد ّوِي َوع ُد َّو� ۡم أ ۡو ِ�َا َء﴾ ]اﻟﻤﻤﺘﺤﻨﺔ‪.[١ :‬‬
‫﴿���ها ٱ�ِين ءامنوا � �ت ِ‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن! دﺷﻤﻨﺎن ﻣﻦ ودﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮدرا دوﺳﺖ ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ«‪.‬‬
‫ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ آﯾﮥ ‪ ١١٩‬ﺳﻮرۀ آل ﻋﻤﺮان ﮔﻤﺎﺷﺘﻦ ﮐﻔﺎر را درﮐﺎرھﺎی ﻣﮫﻢ از‬
‫َ َ‬
‫�� ُّ� َها َّٱ� َ‬
‫ِين‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺸﺎور ورازدار ﮔﺮﻓﺘﻦ آنھﺎ را ﺣﺮام ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ٰٓ ﴿ :‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ُ ْ َ َ َّ ُ ْ َ ٗ‬
‫خذوا ب ِ َطانة ّمِن دون ِ� ۡم﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪.[١١٨ :‬‬
‫ءامنوا � �ت ِ‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮐﺎﻓﺮان وﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن را ﻣﺤﺮم اﺳﺮار ﺧﻮد ﻗﺮار ﻧﺪھﯿﺪ«‪.‬‬
‫از رواﯾﺖھﺎی‪» :‬إذا اﺳﺘﺸﺎر أﺣﺪﻛﻢ أﺧﺎه ‪ «.....‬و »ﻣﻦ اﺳﺘﺸﺎر أﺧﺎه ‪«....‬‬
‫و‪ ...‬ﻧﯿﺰ ﻟﺰوم ﺷﺮط اﯾﻤﺎن در ﻣﺸﺎوره داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﭼﻮن ﻣﻨﻈﻮر از اﺧﻮت‬
‫در اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ اﺧﻮت اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬واز دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﮐﺎﻓﺮ را ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﺮادر‬
‫َّ ۡ ۡ َ ۡ ‪ٞ‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪ‪﴿ :‬إِ� َما ٱل ُمؤم ُِنون إِخ َوة‪] ﴾...‬اﻟﺤﺠﺮات‪.[١٠ :‬‬
‫ﺗﻌﻤﻖ وﺗﺄﻣﻞ در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺷﻮرای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج و ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ھﯿﭽﮕﺎه ھﯿﭻ ﮐﺎﻓﺮی در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺷﻮرای آنھﺎ ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٧٢‬‬

‫ﺑﻠﮑﻪ اﺳﻼم ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﻋﮫﺪ« و »ذﻣﻪ« دارد ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺼﺎﻟﺢ اﻗﻠﯿﺖ‬
‫ﮐﻔﺎر درآن درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از اﺣﺎدﯾﺚ ﻗﻮﻟﯽ وﻓﻌﻠﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج وﻋﻤﻠﮑﺮد ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن ﻣﺸﺎور ﺷﺮاﯾﻂ دﯾﮕﺮی ازﻗﺒﯿﻞ‪ :‬ھﻮﺷﻤﻨﺪی‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری‪،‬‬
‫ﻋﻠﻢ‪ ،‬اﻣﺎﻧﺖ داری وﺧﯿﺮﺧﻮاه ﺑﻮدن ﻣﺸﺎور اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -۲‬اﻣﺎﻧﺖ داری‪:‬‬
‫ﺷﺨﺺ ﻣﺸﺎور ﺑﺎﯾﺪ »اﻣﯿﻦ« ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺣﻖ اﻣﺎﻧﺖ را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬آﻧﭽﻪ‬
‫را ﺧﯿﺮ و ﺻﻼح ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﺷﺮط ﺣﺪﯾﺚ آﺗﯽ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫»اﺪﻟﻳﻦ اﻨﻟﺼﻴﺤﺔ‪ ،‬ﻗﻠﻨﺎ ﻤﻟﻦ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﷲ ولﻜﺘﺎﺑﻪ ولﺮﺳﻮﻪﻟ وﻷﺋﻤﺔ اﻤﻟﺴﻠﻤ�‬
‫وﺎﻋﻣﺘﻬﻢ«‪.‬‬
‫»ﻧﺼﯿﺤﺖ وﺧﯿﺮ اﻧﺪﯾﺸﯽ اﺻﻞ واﺳﺎس دﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﺑﺮای ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺼﯿﺤﺖ‬
‫ﻧﻤﻮد؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮای اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب وی‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ وی وﺑﺮای ھﻤﮥ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن«‪.‬‬
‫ً‬
‫وھﻢ ﭼﻨﺎن رواﯾﺖ اﻣﺎم ﺑﺨﺎری– ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﮔﺬﺷﺖ‪ -‬در ﻣﻮرد ﺷﺮط ﻗﺮار دادن‬
‫اﻣﺎﻧﺖ داری‪ ،‬ﻋﻠﻢ وﺗﺨﺼﺺ ﻣﺸﺎور ﺻﺮاﺣﺖ دارد‪» :‬و�ﻧﺖ اﻷﺋﻤﺔ ﺑﻌﺪ اﻨﻟﻲﺒج‬
‫�ﺴتﺸ�ون اﻷﻣﻨﺎء ﻣﻦ أﻫﻞ اﻟﻌﻠﻢ ﻲﻓ اﻷمﻮر اﻤﻟﺒﺎﺣﺔ‪.«...‬‬

‫‪ -۳‬ﻋﻠﻢ و ﺑﺼﯿﺮت‪:‬‬
‫اﻋﻀﺎی ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرا ﺑﺎﯾﺪ اﻓﺮاد ھﻮﺷﻤﻨﺪ وداﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﻓﺮاد‬
‫َۡ َ‬ ‫َ ٓ ُ َ‬
‫ﺟﺎھﻞ‪ ،‬دراﯾﻦ ﻣﻮرد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ذا َجا َءه ۡم أ ۡم ‪ٞ‬ر ّم َِن ٱ� ۡم ِن أ ِو‬
‫َۡ‬ ‫َ ُ‬ ‫ٱ� ۡوف أَذَ ُ‬
‫ۡ‬
‫ۡ‬
‫�� أ ْو ِ� ٱ� ۡمرِ مِن ُه ۡم﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[٨٣ :‬‬ ‫اعوا ْ بهِۦ َول َ ۡو َر ُّدوهُ إ ِ َ� َّ‬
‫ٱلر ُسو ِل ٰٓ‬ ‫َ ِ‬
‫ِۖ‬
‫»وھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ )ﺧﺒﺮی ﯾﺎ( ﮐﺎری ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻣﻦ و ﺗﺮس )از ﻗﺒﯿﻞ ﻗﻮت وﺿﻌﻒ‪،‬‬
‫ً‬
‫وﭘﯿﺮوزی وﺷﮑﺴﺖ و ‪ (..‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﯽرﺳﺪ آن را ﺳﺮﯾﻌﺎ درﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ﭘﺨﺶ وﺷﺎﯾﻊ‬
 ‫‪٧٣‬‬ ‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ آنھﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﺑﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ وﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﺎن ﺧﻮد واﮔﺬار ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‬
‫)وﺧﺒﺮھﺎ را ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮوﻻن اﻣﺮ ﮔﺰارش ﻣﯽدادﻧﺪ( وﺗﻨﮫﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اھﻞ ﺣﻞ‬
‫وﻋﻘﺪ ھﺴﺘﻨﺪ ازآن ﺧﺒﺮ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ وﻻزم ﺑﻮد ازاﯾﻦ ﺧﺒﺮاﺳﺘﻔﺎده‬
‫ودرک ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ)واﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﺪ(«‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ارﺷﺎد ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﺗﺎ درﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﮫﻢ ﺑﻪ ﻣﺴﺆوﻟﯿﻦ وﺳﺮان‬
‫ﻋﺎﻟﻢ وﮐﺎردان ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ وﻣﺸﻮرت وﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی را ﺣﻖ ﻋﻠﻤﺎ‬
‫وﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان ﻣﯽداﻧﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻋﻠﻤﺎ وداﻧﺸﻤﻨﺪان واھﻞ ﺑﺼﯿﺮﺗﯽ ﮐﻪ آﺷﻨﺎﺋﯽ‬
‫ﺑﻪ اﻣﻮر دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺸﻮرت ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫َّ َ َ ۡ َ ُ َ َ َّ َ َ‬ ‫ُۡ َۡ‬
‫ِين � َ� ۡعل ُمونۗ﴾ ]اﻟﺰﻣﺮ‪.[٩ :‬‬‫﴿قل هل � َ ۡس َتوِي ٱ�ِين �علمون وٱ�‬
‫»ﺑﮕﻮ آﯾﺎ ﯾﮑﺴﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ داﻧﺎ واھﻞ ﻋﻠﻤﻨﺪ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺎدان وﺟﺎھﻠﻨﺪ؟«‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﺷﺠﺎﻋﺖ وﺧﺮد ﻣﻨﺪی‪:‬‬

‫ازﺳﯿﺮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج وﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ‪ -‬ﺑﺨﺼﻮص ﻧﺤﻮۀ اﻧﺘﺨﺎب اﻋﻀﺎی‬
‫ﺷﻮرای ﻧﺨﺒﮕﺎن‪ ،‬ﺷﻮرای ﻋﺎﻟﯽ وﺷﻮرای ﺷﺶ ﻧﻔﺮی ﻏﺮض ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺧﻠﯿﻔﮥ ﺑﻌﺪی‬
‫از ﺟﺎﻧﺐ ﻋﻤﺮ واز دﻻﯾﻠﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ اراﺋﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺨﻮﺑﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫اﻓﺮاد ﺟﺎھﻞ‪ ،‬راﺣﻤﻖ وﺗﺮﺳﻮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻋﻀﺎی ﺷﻮرا ‪ -‬ﺑﻪ وﯾﮋه درﮐﺎرھﺎی‬
‫ﻣﮫﻢ‪ -‬ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﻣﺸﺎور اﺣﻤﻖ‪ ،‬ﺣﻘﺎﯾﻖ را درﻧﻈﺮ اﻧﺴﺎن دﮔﺮﮔﻮن‬
‫ﻣﯽﺳﺎزد ﮔﺮﭼﻨﺪ ﻧﯿﺖ ﺧﯿﺮاﻧﺪﯾﺸﯽ را ھﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻣﺸﺎور ﺗﺮﺳﻮ ﻣﺎﻧﻊ‬
‫ازاﻗﺪام ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ وﻗﺎﻃﻌﯿﺖ در اﻣﻮر ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺷﻮرا‪:‬‬
‫اﺳﻼم رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻈﺎم ﺷﻮراﯾﯽ را – در ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﻧﺺ ﺷﺮﻋﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪-‬‬
‫ﺑﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺣﺮﯾﺖ وآزادی ﮐﺎﻣﻞ در ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﯾﻞ اﻇﮫﺎر رأی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٧٤‬‬

‫اﻣﺎ ﺷﮑﻞ ﺷﻮرا‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎوران‪ ،‬ﻧﺤﻮۀ ﺗﺪوﯾﺮ وزﻣﺎن ﺷﻮرا ووﺳﯿﻠﻪای ﮐﻪ‬
‫ﺷﻮرا ﺑﺪان ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬اﻣﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺤﺚ وﮔﻔﺘﮕﻮ در آن ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺮآن و رﺳﻮل ﺧﺪا ﺳﯿﺴﺘﻢ وﻧﻈﺎم ﺧﺎﺻﯽ را در اﯾﻦ ﻣﻮارد ﻣﻌﯿﻦ ﻧﻨﻤﻮدﻧﺪ؛‬
‫زﯾﺮا روش وﻧﻈﺎم ﻣﺸﻮرﺗﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺴﻞھﺎ و‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺑﺸﺮی وﺗﺤﻮﻻت زﻣﺎن وﻣﮑﺎن وﺗﻔﺎوت اﻣﮑﺎﻧﺎت دﭼﺎر دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫واﯾﻦ ﻋﺪم ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﺎص ﺑﺮای آن در اﺛﺮ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ً‬
‫دﻗﯿﻘﺎ در راﺳﺘﺎی ﺧﯿﺮ وﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﺮدم واﯾﺠﺎد ﻓﻀﺎی ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮای ﺑﺮﮔﺰﯾﺪن‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ دﺳﺖ آوردھﺎی ﺗﻼش ﻓﮑﺮی وﺗﺠﺮﺑﯽ ﭘﺨﺘﮥ ﺑﺸﺮی اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﺷﻮرا ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری‬

‫ً‬
‫اﺻﻮﻻ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ درﻣﯿﺎن اﻣﻮری ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺎھﻢ ﺷﺒﺎھﺖ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ودر‬
‫ﻣﻮاردی ھﻢ اﺧﺘﻼف وﺗﻔﺎوت وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺗﺎ ﺑﺎ اﺟﺮای ﻣﻘﺎرﻧﻪ وﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‬
‫وﺟﻮه ﻣﺸﺘﺮک وﺗﻔﺎوتھﺎی آن دو ﺷﺒﯿﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو ﻧﻮع ﻣﺠﺎﻟﺲ ھﯿﭻ ﺷﺒﺎھﺘﯽ ﺟﺰ ﺷﺒﺎھﺖ ﺷﮑﻠﯽ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺎ ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ روﺷﻦ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺷﻮرای اﺳﻼﻣﯽ از ھﯿﭻ ﻟﺤﺎظ ﻧﻪ در‬
‫اﺻﻞ واﺳﺎس‪ ،‬وﻧﻪ از ﻟﺤﺎظ ھﺪف وﻣﻮرد ﺑﺎ ﭘﺎرﻟﻤﺎن درﻧﻈﺎمھﺎی دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‬
‫ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻧﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺸﺎوران اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ اﻋﻀﺎی ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻣﻨﻄﺒﻖ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻣﺤﺪودۀ ﺷﻮرا‪:‬‬
‫از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﺗﻘﻨﯿﻦ )ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری( از آن ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺴﺄﻟﮥ ﺗﻘﻨﯿﻦ‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺷﺆون ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ واﺣﺪ ﻗﮫﺎر ھﯿﭻ ﮐﺴﯽ ﻧﻪ ﻓﺮد وﻧﻪ‬
‫ھﯿﺄت ﺣﻖ ﺗﺸﺮﯾﻊ وﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری را ﻧﺪارد‪.‬‬
 ‫‪٧٥‬‬ ‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫و ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ھﺮﻧﻈﺎم وﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺧﺪا ﺟﺎھﻠﯿﺖ‪ ،‬ﺷﺮک‬

‫ُۡ َ‬ ‫ََ ُ ۡ ۡ َ‬
‫وﮔﻤﺮاھﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪﴿ :‬أفح� َم ٱل�ٰ ِهل َِّيةِ َ�بغ ۚ‬
‫ون﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪» [٥٠ :‬آﯾﺎ‬
‫ﺟﻮﯾﺎی ﺣﮑﻢ ﺟﺎھﻠﯿﺘﯽ ﻧﺎﺷﯽ ازھﻮا وھﻮس ھﺴﺘﻨﺪ؟«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ َ َّ ۡ َ ۡ ُ َ ٓ َ َ َ َّ ُ َ ُ َ َ ُ ۡ َ‬
‫ٱ� فأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم ٱل�ٰفِ ُرون ‪] ﴾٤٤‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٤٤ :‬‬ ‫﴿ومن لم ��م بِما أنزل‬
‫»وﮐﺴﯿﮑﻪ ﺑﺪاﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﻧﺎزل ﮐﺮده ﺣﮑﻢ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬او واﻣﺜﺎل اوﮐﺎﻓﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ اﺻﻞ اﺳﻼﻣﯽ وﻇﯿﻔﻪ وﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﺗﺸﺮﯾﻊ وﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺷﻮرا در اﺳﻼم در ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ‬
‫ﺧﺎﺻﯽ در ﻣﻮرد ازﺳﻮی ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﺴﺎﯾﻠﯿﮑﻪ ﻧﺺ ﺷﺮﻋﯽ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭘﯿﺮوی ﺑﯽﻗﯿﺪ وﺷﺮط ﺣﮑﻢ ﺷﺎرع ﻻزم وﻓﺮض اﺳﺖ‪:‬‬
‫ُ َ َ‬ ‫َّ ُ َ َ ُ ُ ُ َ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ َ ۡ‬
‫و� ٓۥ أ ۡم ًرا أن يَ�ون ل ُه ُم‬‫﴿ َو َما �ن ل ُِمؤم ِٖن َو� ُمؤم َِن ٍة إِذا ق� ٱ� ورس‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ِ�ةُ م ِۡن أ ۡم ِره ِۡمۗ﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪.[٣٦ :‬‬
‫ٱ� َ َ‬
‫»ھﯿﭻ ﻣﺮد وزن ﻣﺆﻣﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎرﯾﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش داوری ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫اﺧﺘﯿﺎری ازﺧﻮد درآن ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﮐﺎر اﺻﻠﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای اﺳﻼﻣﯽ‪ -‬ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺠﻠﺲ را ﻋﻠﻤﺎ‬
‫وﻓﻘﮫﺎی ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ دھﻨﺪ‪ -‬ﻃﺮز اﺟﺮای دﺳﺘﻮرات‪ ،‬وﻧﺤﻮۀ ﭘﯿﺎده ﮐﺮدن‬
‫اﺣﮑﺎم وﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت وﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﭘﯿﭽﯿﺪۀ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺟﺎﻣﻌﮥ اﺳﻼﻣﯽ در اﻣﻮر‬
‫داﺧﻠﯽ وذات اﻟﺒﯿﻨﯽ واﻣﻮر ﺧﺎرﺟﯽ در ﭼﺎرﭼﻮب ﺿﻮاﺑﻂ وﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻠﯽ اﺳﻼم‪،‬‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج واﺳﺘﻨﺒﺎط اﺣﮑﺎم آن ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ا زﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻠﯽ‪ ،‬وﺗﻄﺒﯿﻖ ﻗﻮاﻋﺪ‬
‫ﺑﺮﻣﺼﺎدﯾﻖ آﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷﻮرا در اﺳﻼم در ﻣﺤﺪودۀ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت وﻃﺮز اﺟﺮای ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻧﻪ در ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری‪.‬‬
‫درﺳﯿﺮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج و ﯾﺎران ﮔﺮاﻣﯿﺶ ﺧﻮاﻧﺪﯾﻢ ﮐﻪ آنھﺎ ھﯿﭻ وﻗﺖ در‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری ﻣﺸﻮرت ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﺗﻨﮫﺎ در ﻃﺮز اﺟﺮای ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻈﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٧٦‬‬

‫ﻣﯿﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ؛ ﻟﺬا ھﻨﮕﺎﻣﯿﮑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﭘﯿﺸﻨﮫﺎدی را ﻃﺮح ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬

‫ﻧﺨﺴﺖ ﺳﻮال ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ اﯾﻦ ﺣﮑﻢ اﻟﮫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﻇﮫﺎر رأی‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬وﯾﺎﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ از ﻗﺒﯿﻞ دوم‬
‫ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬اﻇﮫﺎر ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬واﮔﺮ از ﻗﺒﯿﻞ اول ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫َ َ َ َ َ ْ َ ُ َ ْ ُّ َّ ُ َ َ َّ َ‬
‫الﺴﻨﺔ ل ْﻢ �ﺘَ َﻌﺪ ْو ُه ِإﻰﻟ‬ ‫ﻜﺘﺎب أو‬
‫و در رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری ﺧﻮاﻧﺪﯾﻢ‪» :‬ﻓ ِﺈذا وﺿﺢ اﻟ ِ‬
‫� ِه«‪.‬‬ ‫َ� ْ‬
‫ِ‬
‫»در ﺻﻮرت ﺑﻮدن ﺣﮑﻢ ﻗﺮآن وﺳﻨﺖ از آن ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﻮرد ﺷﻮرای ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ در ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺺ ﺷﺮﻋﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ آن از ﻧﺼﻮص ﻗﺮآن وﺣﺪﯾﺚ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬ھﯿﭽﮕﺎه ﻣﻮرد‬
‫ﺷﻮرا ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫واﻣﺎ ﭘﺎرﻟﻤﺎن درﻧﻈﺎم دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻋﺒﺎرات از »ﻗﻮۀ ﻣﻘﻨﻨﻪ« و »ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری« اﺳﺖ ﮐﻪ از وﻇﺎﯾﻒ ﻣﮫﻢ آن ﺗﺼﻮﯾﺐ‪ ،‬ﺗﻌﺪﯾﻞ ﯾﺎ ﻟﻐﻮﻗﻮاﻧﯿﻦ وﻓﺮاﻣﯿﻦ‬
‫ﺗﻘﻨﯿﻨﯽ ﺑﻪ اﺳﺎس اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺤﻮری اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ در اﯾﻦ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻗﻮاﻧﯿﻦ زﺷﺖ واﺣﻤﻘﺎﻧﻪای ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺠﺎز‬
‫ﺑﻮدن ھﻤﺠﻨﺲ ﮔﺮاﺋﯽ‪ ،‬وﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﻋﻘﺪ ازدواج درﻣﯿﺎن دوﻓﺮد‬
‫ﻣﺬﮐﺮ‪ ،‬وﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺟﻨﮓ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺸﻮر وﻣﻠﺘﯽ ﮐﻪ از اواﻣﺮ ﻃﺎﻏﻮﺗﯽ اﺳﺘﮑﺒﺎر‬
‫ﺟﮫﺎﻧﯽ ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ‪ .. ..‬ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -۲‬ھﺪف ﺷﻮرا‪:‬‬
‫در ﺷﻮرای اﺳﻼﻣﯽ ھﺪف ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ واﺻﻮل ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪۀ اﺳﻼم‪،‬‬
‫وﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎزھﺎ ﺑﺮای ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت‪ ،‬وﭘﯿﺸﺒﺮد اﻣﻮر ﺟﺎﻣﻌﮥ اﺳﻼﻣﯽ در ﺗﻤﺎم‬
‫زﻣﯿﻨﻪھﺎی ﻣﺜﺒﺖ در ﭼﺎرﭼﻮﺑﮥ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت اﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٧٧‬‬ ‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ھﺪف در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ)ﭘﺎرﻟﻤﺎن( دﻧﺒﺎﻟﻪ روی‬

‫ازﺧﻮاﺳﺘﻪھﺎی ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاه اﯾﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪھﺎ اﻧﺤﺮاﻓﯽ وﻣﻮﺟﺐ اﻧﺤﻄﺎط‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﯾﺎﻣﺜﺒﺖ وﺳﺎزﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -۳‬اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺤﻮری‪:‬‬
‫ﻣﻌﯿﺎر در ﭘﺎرﻟﻤﺎن وﻣﺠﺎﻟﺲ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻏﺮﺑﯽ رأی اﮐﺜﺮﯾﺖ اﺳﺖ‪،‬‬
‫وﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮیھﺎی اﯾﻦ ﻣﺠﺎﻟﺲ روی اﮐﺜﺮﯾﺖ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮ ﭼﻨﺪ اﯾﻦ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪھﺎ اﻧﺤﺮاﻓﯽ وﺿﺪ اﺧﻼﻗﯽ ھﻢ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯿﺒﻨﯿﻢ ﻇﻠﻢ واﻧﺤﺮاﻓﺎت از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺼﻮﯾﺐ اﯾﻦ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺷﮑﻞ‬
‫ً‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼ ھﻢ ﺟﻨﺲ ﺑﺎزی در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ‪ -‬ﮐﻪ از‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻋﻠﻤﺒﺮداران دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ در ﺟﮫﺎن اﺳﺖ‪ -‬ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺳﻘﻂ‬
‫ﺟﻨﯿﻦ وﻣﻔﺎﺳﺪ دﯾﮕﺮ در ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺸﻮرھﺎی ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎز‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺣﺪ زﻧﺎ در ﮐﺸﻮر اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﻪ اﺳﺎس ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﮐﺜﺮﯾﺖ‬
‫اﻋﻀﺎی ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻟﻐﻮ اﻋﻼم ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ودرﮐﺸﻮر اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺼﺮ‪ ،‬زن ھﻤﭽﻮن ﻣﺮد‬
‫از ﺣﻖ ﻃﻼق ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫و در اﯾﺮان ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ زﻣﺎم دوﻟﺖ ﺑﺪﺳﺖ روﺣﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻖ ﻣﯿﺮاث زن ﺑﺎ‬
‫ﻣﺮد ﺑﻪ اﮐﺜﺮﯾﺖ آرا ﯾﮑﺴﺎن ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ھﻤﻪ ﻣﻔﺎﺳﺪ از ﺑﺮﮐﺖ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ وﻣﺠﺎﻟﺲ ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺰاری آن ﮐﺸﻮرھﺎ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻮر اﮐﺜﺮﯾﺖ آرا ﻣﯿﭽﺮﺧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ازدﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺤﻮری ﻣﺮدود‪ ،‬ودر آﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪدی ﻣﻮرد‬
‫ﻧﮑﻮھﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ ِ ُ ُّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ َ ۡ َ‬
‫يل ٱ�ِۚ﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[١١٦ :‬‬
‫ضلوك عن سب ِ ِ‬ ‫﴿�ن ت ِطع أ�� من ِ� ٱ��ض ي ِ‬
‫»اﮔﺮ از ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻮ را ازراه ﺧﺪا دور ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٧٨‬‬

‫ھﺪف وﻣﺪار ﺷﻮرای اﺳﻼﻣﯽ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺣﻖ وﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ؛ ﻟﺬا ھﺮ رأی‬

‫ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺳﺎزﻧﺪه وﻣﻨﻄﻘﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎروح اﺳﻼم وﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺷﻮرای اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ھﺮﭼﻨﺪ رأی اﻏﻠﺐ اﻋﻀﺎی‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮﺧﻼف آن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﺳﯿﺮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج وﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ ودﻗﺖ در ﺷﻮراھﺎی آنھﺎ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج وﯾﺎران ﮔﺮاﻣﯽ او ﺑﺎ ﺗﺄﺳﯽ از اﯾﻦ اﺻﻞ ﮔﺎھﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ وﻣﻌﻘﻮل ﯾﮏ ﺗﻦ از اﻋﻀﺎی ﻣﺠﻠﺲ ھﻢ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﺑﺮآن اﻋﺘﻤﺎد‬
‫ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﻪ رأی ﺣﺒﺎب ﺑﻦ ﻣﻨﺬر درﺻﺤﻨﮥ ﺑﺪر‪ ،‬وﺑﻪ رأی ﺳﻠﻤﺎن‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ در ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق‪ ،‬وھﻢ ﭼﻨﺎن اﻋﺘﻤﺎد اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖس ﺑﻪ رأی ﻋﻤﺮس‬
‫در ﮔﺮد آوری ﻗﺮآن در ﯾﮏ ﻧﺴﺨﻪ‪ ،‬و اﻋﺘﻤﺎد وی ﺑﻪ رأی ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻮفس درﺑﺎرۀ اﺳﺘﺨﻼف ﻋﻤﺮ و‪ ...‬از ﻧﻤﻮﻧﻪھﺎی ﺑﺎرز اﯾﻦ اﺻﻞ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺳﻼم و ﺳﯿﮑﻮﻻرﯾﺰم‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﻌﻨﯽ ﺳﯿﮑﻮﻻرﯾﺰم‪:‬‬

‫ﻣﻌﻨﯽ درﺳﺖ ﮐﻠﻤﮥ ﺳﯿﮑﻮﻻرﯾﺰم ﻻ دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺣﻖ ھﺠﻮم ﺑﺮ دﯾﻦ وﻣﻔﺎھﯿﻢ‬
‫دﯾﻨﯽ‪ ،‬زدودن دﯾﻦ از واﻗﻌﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬وﻋﺪم دﺧﺎﻟﺖ دﯾﻦ درﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﺗﺄﺳﯿﺲ وﻋﻮاﻣﻞ اﯾﺠﺎد اﯾﻦ ﻓﮑﺮﯾﻪ‪:‬‬

‫اﯾﻦ دﻋﻮت ﺑﺮای اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر دراروﭘﺎ ﺷﺮوع ﺷﺪ وﺗﻮﺳﻂ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﺳﺘﻌﻤﺎر‪،‬‬
‫ﺗﺒﺸﯿﺮ‪ ،‬ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻃﺮاف ﺟﮫﺎن رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ زﯾﺎدی ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺳﺎل ‪١٧٨٩‬م وﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬در‬
‫ﮔﺴﺘﺮش وﺗﻮﺳﻌﮥ آن‪ ،‬ودر ﻇﮫﻮر ﻧﻈﺮﯾﺎت واﻓﮑﺎرش وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ آن‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ و واﻗﻌﺎت ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ آﺗﯽ روﻧﻤﺎ ﮔﺮدﯾﺪ‪:‬‬

‫‪ -۱‬رﺟﺎل دﯾﻦ )دﯾﻦ ﻣﺴﯿﺤﯽ(‪:‬‬

‫رﺟﺎل دﯾﻦ ﻣﺴﯿﺤﯽ زﯾﺮ ﭘﺮده اﮐﻠﯿﺮوس‪ ،‬رھﺒﺎﻧﯿﺖ وﻋﺸﺎی رﺑﺎﻧﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮاﻏﯿﺖ ﺣﺮﻓﻮی ﺳﯿﺎﺳﯽ واﺳﺘﺒﺪادﮔﺮان ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﺷﺮوع ﺑﻪ ﭼﮏھﺎی‬
‫ﻣﻐﻔﺮت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬دﯾﻦ ﺑﺮای اروﭘﺎﯾﯽھﺎ ﭼﯿﺰی ﺟﺰ ﻇﻠﻤﺖ‪ ،‬ﺟﮫﺎﻟﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪاد‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ ً‬
‫ﺑﯽﻋﺪاﻟﺘﯽ وروﮔﺮداﻧﯽ از ﻋﻤﺎرت زﻣﯿﻦ ﻧﺒﻮد‪َ ﴿ :‬و َره َبا� َِّية ۡٱ�تَ َد ُعوها َما ك َت ۡب َ�ٰ َها‬
‫ََ‬
‫عل ۡي ِه ۡم﴾ ]اﻟﺤﺪﯾﺪ‪.[٢٧ :‬‬
‫»رھﺒﺎﻧﯿﺘﯽ را ﮐﻪ ﺧﻮدﺷﺎن اﯾﺠﺎد ﮐﺮدﻧﺪ ﻣﺎ آن را ﺑﺮ اﯾﺸﺎن ﻻزم ﻧﮑﺮده ﺑﻮدﯾﻢ«‪.‬‬
‫در ﻃﯽ اﯾﻦ ﺗﺠﺎرب درﺣﻮاس واﻓﮑﺎر اروﭘﺎ اﯾﻦ اﻣﺮﻣﺴﺘﻘﺮ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ »دﯾﻦ«‬
‫ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﺪﯾﻢ‪.‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٨٠‬‬
‫ً‬
‫وﺑﺎ اﯾﻦ ﺑﺮداﺷﺖ از دﯾﻦ ﻣﺘﻨﻔﺮ ﮔﺮدﯾﺪه وﺑﻌﺪا ﺑﺮ آن ھﺠﻮم آورده واز‬
‫واﻗﻌﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد آن را ﮐﻨﺎر زدﻧﺪ‪ ،‬وﺑﺎﻵﺧﺮه آﻧﻘﺪر ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺎﺣﮥ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ »دﯾﻦ« را درﻣﺤﺪودۀ ﺗﻨﮓ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺷﺨﺼﯽ وﺿﻤﺎﯾﺮ اﺷﺨﺎص ﻣﺤﺪودد‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬وآﻧﮫﻢ درﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﺑﻌﺪ از ﻃﺮد ﺷﺪن دﯾﻦ از زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎزھﻢ ‪ -‬ﺑﺮای‬
‫ﻣﺮدم ‪ -‬ﺿﻤﯿﺮی ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اروﭘﺎ دﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻋﯿﺴﯽ÷ را ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﻪ ﻧﺎزل ﮐﺮده ﺑﻮد‬
‫ھﯿﭽﮕﺎھﯽ ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪ وﭘﯿﺮوی آن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﻨﺎم »دﯾﻦ‬
‫ﻋﯿﺴﻮﯾﺖ« ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺻﻮرت ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺷﺪۀ دﯾﻦ ﻋﯿﺴﯽ÷ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫»ﭘﻮﻟﺲ« ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدﯾﺪه ودر ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻣﯿﻦ ﺑﺨﺼﻮص اروﭘﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫»دراﺑﺮ« ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ درﮐﺘﺎﺑﺶ )دﯾﻦ وﻋﻠﻢ( ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫»ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺷﺮﮐﯽ وﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﯽ در ﻧﺼﺮاﻧﯿﺖ داﺧﻞ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫در دوﻟﺖ روﻣﺎﻧﯽ وﻇﺎﯾﻒ ﺑﺰرگ وﻣﻨﺎﺻﺐ ﺑﻠﻨﺪ دوﻟﺘﯽ را ﺑﺎ ﺗﻈﺎھﺮ ﺑﻪ ﻧﺼﺮاﻧﯽ‬
‫ﺑﻮدن ﮐﺴﺐ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦھﺎ ھﯿﭻ وﻗﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ دﯾﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ وھﯿﭻ ﮔﺎھﯽ‬
‫ھﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﻦ ﻣﺨﻠﺺ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﻤﭽﻨﺎن ﻗﺴﻄﻨﻄﯿﻦ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ ﺧﻮد را در ﺑﺪ ﮐﺎری وﻇﻠﻢ ﮔﺬﺷﺘﺎﻧﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﻘﻂ در آﺧﺮﯾﻦ اﯾﺎم زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺼﺮاﻧﯿﺖ ﮔﺮاﺋﯿﺪه ﺗﻈﺎھﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﺑﻨﺪی ﺑﻪ‬
‫اواﻣﺮ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﮐﺮد‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﭙﺮاﻃﻮر ﮐﻪ ﺑﻨﺪۀ دﻧﯿﺎ ﺑﻮده وﻋﻘﺎﯾﺪ دﯾﻨﯽ ھﯿﭻ ارزﺷﯽ‬
‫ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮﻣﺼﻠﺤﺖ ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮد وﻣﺼﻠﺤﺖ دوﺟﺒﮫﮥ وﺛﻨﯽ )ﺑﺖ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﯽ( وﻧﺼﺮاﻧﯽ ﺑﺮاﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ دودﯾﻦ را ﺑﺎھﻢ ﺧﻠﻂ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ‬
‫ﻋﯿﺴﻮﯾﺎن ﻣﺨﻠﺺ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﭘﻼن اورا ﻣﻮرد اﻧﮑﺎر ﻗﺮار ﻧﺪادﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺮاﯾﻦ ﮔﻤﺎن‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ دﯾﺎﻧﺖ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺠﺎ ﺷﺪن ﺑﺎ ﻋﻘﺎﯾﺪ وﺛﻨﯽ ﺷﮕﻮﻓﺎﯾﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﭘﯿﺪا‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬وآﺧﺮ اﻷﻣﺮ دﯾﻦ ﻧﺼﺮاﻧﯽ ﺑﺮﮐﺜﺎﻓﺖ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯽ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ درﮐﻨﺎر ﺳﻠﻄﮥ روﺣﯽ در دﺳﺖ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬
‫ﻃﻐﯿﺎن رﺟﺎل دﯾﻦ آﻏﺎز ﯾﺎﻓﺖ‪،‬‬
 ‫‪٨١‬‬ ‫اﺳﻼم و ﺳﯿﮑﻮﻻرﯾﺰم‬

‫و »ﭘﺎپ ﻧﯿﮑﻮﻻی اول« ﻓﺮﻣﺎﻧﯽ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺻﺎدر ﻧﻤﻮد ﮐﻪ‪» :‬ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫اﻟﻠﻪ ﮐﻠﯿﺴﺎ را ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﻮد وﭘﻄﺮس رﺳﻮل را اوﻟﯿﻦ رﺋﯿﺲ آن ﻣﻘﺮرﮐﺮد واﺳﻘﻔﮫﺎی‬
‫روم ﺗﻤﺎم ﺳﻠﻄﺎت وﻗﺪرت ﭘﻄﺮس را ﺑﺼﻮرت ﻣﺴﻠﺴﻞ ﯾﮑﯽ از دﯾﮕﺮی ﺑﻪ ﻣﯿﺮاث‬
‫ﺑﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﭘﺎپ ﻣﻤﺜﻞ اﻟﻠﻪ در روی زﻣﯿﻦ ﺑﻮده وﺑﺎﯾﺪ ﺗﻤﺎم ﺳﯿﺎدت وﺳﻠﻄﻨﺖ در‬
‫دﺳﺖ اوﻗﺮار ﮔﯿﺮد وﺑﺮﺗﻤﺎم ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن اﻋﻢ از ﺣﮑﺎم وﻣﺤﮑﻮﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ وﻣﺴﻠﻂ‬
‫‪١‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن‪ ،‬ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺰرﮔﯽ را ﺑﺮاﻣﻮال ﻣﺮدم ﻣﻘﺮر ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮآن‬
‫ﮐﻠﯿﺴﺎ ﮐﻪ درﺳﺎﯾﮥ ﻧﻈﺎم ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ زﻣﯿﻨﺪار ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدم‬
‫را ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻗﻪ وﺑﺪون ﻣﺰد درﮐﺸﺘﺰارھﺎی ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﻣﺠﺒﻮر ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و‬
‫اﯾﻦھﺎ ﺑﺮﻋﻼوۀ ﻣﺎﻟﯿﺎت وﺷﮑﺮاﻧﻪھﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﯿﻦ ﻧﻮﺷﺘﻦ وﺻﯿﺖ ﻧﺎﻣﻪ از اﻏﻨﯿﺎ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪاز اﯾﻦ ﺑﺮﻓﮑﺮ واﻧﺪﯾﺸﮥ ﻣﺮدم ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺸﺘﻨﺎﮐﯽ را اﻋﻤﺎل ﮐﺮده وﻋﻘﻞ‬
‫ﻣﺮدم را از اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن ﻣﻨﻊ وﻓﻘﻂ درھﻤﺎن ﻣﺤﺪودۀ اﺟﺎزه ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن را دادﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﻣﯿﺨﻮاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۲‬اﯾﺠﺎد ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﻔﺘﯿﺶ ﻋﻘﺎﯾﺪ وﻗﯿﺎم ﮐﻠﯿﺴﺎ ﺑﺮﺿﺪ ﻋﻠﻢ‪:‬‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﻮم ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺮﺟﻤﮥ ﮐﺘﺐ از دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ اروﭘﺎ راه‬
‫ً‬
‫ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﯾﮑﻨﻮع ﺟﻨﮓ ﻓﮑﺮی آﻏﺎز ﮔﺮدﯾﺪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﻌﺪ از ﺷﮑﺴﺖ ﻧﺼﺮاﻧﯽھﺎ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮﻣﺴﻠﻤﯿﻦ در ﺟﻨﮓھﺎی ﺻﻠﯿﺒﯽ‪ ،‬ﻧﺼﺮاﻧﯽھﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮد‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻮد ﮐﻪ دﯾﻮاﻧﮕﯽ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﺑﻪ اوج ﺧﻮد رﺳﯿﺪه و »ﻋﻠﻢ« را ﻣﻤﻨﻮع‬
‫ﻗﺮار داده ھﺮﮐﺴﯿﮑﻪ زﻣﯿﻦ را ﮐﺮوی ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺒﺎح اﻟﺪم ﻗﺮار داد‪.‬‬

‫‪ -١‬اﺳﻼم وﺳﯿﮑﻮﻻرﯾﺴﺘﯽ‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٨٢‬‬

‫واﯾﻦ ﻋﻠﻮم را داﻧﺸﻤﻨﺪان اروﭘﺎﯾﯽ از ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت ﻋﻠﻤﺎء ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻘﻞ ﮐﺮده‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺼﺎرا درﺻﺤﯿﺢ ﺑﻮدن ﻋﻘﯿﺪۀ ﮐﻪ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﮐﺮد‪،‬‬
‫ً‬
‫ﻣﺸﮑﻮک ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ وﻗﺘﯽ دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ھﺮ ﻧﻮع ﺗﻔﮑﺮ واﻧﺪﯾﺸﯿﺪن‬
‫را ﻣﻤﻨﻮع ﻗﺮار داده ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎور وﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻣﮑﻦ« و ﺗﻤﺮد‬
‫ﮔﺮوهھﺎی »آزاد اﻧﺪﯾﺶ« از اواﻣﺮ ﮐﻠﯿﺴﺎی ﺳﺘﻤﮕﺮ زﯾﺎد ﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‬
‫ﮐﻠﯿﺴﺎ ﺑﻪ اﺑﺪاع واﯾﺠﺎد دﺳﺘﮕﺎهھﺎی ﺷﮑﻨﺠﻪ وﺗﻌﺬﯾﺐ اﻗﺪام ﮐﺮده ﻣﺮدم را ﻣﻮرد‬
‫ھﺠﻮم ﻗﺮار داد‪ ،‬وﺑﺎ اﯾﺠﺎد »ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺗﻔﺘﯿﺶ ﻋﻘﺎﯾﺪ« ﻇﻠﻢ واﺳﺘﺒﺪاد‬
‫وﺷﮑﻨﺠﻪھﺎﯾﯽ را ﺑﺮ ﻣﺮدم روا داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﺎد آوری آن ﻣﻮی را ﺑﺮﺑﺪن اﻧﺴﺎن‬
‫اﯾﺴﺘﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ اﯾﻦ آﺧﺮﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾﺘﯽ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﺮدﯾﺪه ﻣﺮدم را از اﯾﻦ‬
‫دﯾﻦ ﻣﺘﻨﻔﺮ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ دﯾﻦ دردﺳﺖ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﺑﻪ ﺑﺰر ﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﺎﻧﻊ در ﺑﺮاﺑﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ودر ﺿﺪﯾﺖ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺗﻤﺪن‪ ،‬ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ وﺗﺮﻗﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن‬
‫واﻧﮕﯿﺰهھﺎ وﻏﺮﯾﺰهھﺎی ﺣﯿﺎﺗﯽ او را ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻗﺮار داده ﺣﯿﺎت دﻧﯿﺎ را ﻣﮫﻤﻞ‬
‫وﺑﯿﮫﻮده ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -۳‬اﻧﻘﻼب ﮐﺒﯿﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ درﺳﺎل ‪۱۷۸۹‬م‪:‬‬

‫ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬دﯾﻦ ﻧﺼﺮاﻧﯿﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﭘﺎپھﺎی ﮐﻠﯿﺴﺎ وﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫ﭘﺮدازان آن ﺑﻪ اﻏﻼل و ﻣﻮاﻧﻌﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﯿﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﻓﺴﺎد‬
‫ﮐﺸﺎﻧﺪه ﺗﻤﺎم زﻣﯿﻨﻪھﺎی رﺷﺪ وﻧﻤﻮی ﻓﻄﺮی وﻣﻌﺘﺪل آن را از ﺑﯿﻦ ﺑﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺷﺪه دﯾﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺪ ﮔﯽ دﻧﯿﺎ را ﻣﮫﻤﻞ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ؛‬
‫زﯾﺮا آن را ﺣﻘﯿﺮ و ﺑﯽارزش داﻧﺴﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ اھﺘﻤﺎم وﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ ،‬وﻣﺪﻋﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ذات ﺧﻮد ﺧﻄﺎﮐﺎر اﺳﺖ وھﯿﭻ راھﯽ ﺑﺮای اﺻﻼح و ﺧﻮد‬
 ‫‪٨٣‬‬ ‫اﺳﻼم و ﺳﯿﮑﻮﻻرﯾﺰم‬

‫داری از ﮔﻨﺎه ﻧﺪارد ﺑﻪ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ ازﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎل دﻧﯿﺎﯾﯽ دﺳﺖ ﺑﺮدار ﺷﺪه وﺑﻪ‬
‫داﻣﺎن رھﺒﺎﻧﯿﺖ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮد‪.‬‬
‫دﯾﻨﯽ ﮐﻪ از ﺟﺴﻢ ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺑﻮد واز ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﺸﺎط ﺟﺴﻤﯽ ﻧﻔﺮت داﺷﺖ؛ زﯾﺮا‬
‫ﻣﯿﮕﻔﺖ‪ :‬ھﻤﯿﻦ ﻧﺸﺎط وﺗﺤﺮﯾﮑﺎت ﺟﺴﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ارﺗﮑﺎب ﺧﻄﺎھﺎ‬
‫ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ وآﻧﭽﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺧﻄﺎ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬در ذات ﺧﻮد ﮔﻨﺎه اﺳﺖ‪،‬‬
‫وﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻋﻼج آن اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﮐﻮب ﮔﺮدﯾﺪه از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود‪.‬‬
‫دﯾﻨﯿﮑﻪ اﻧﺴﺎن را ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻣﯽﮐﺮد ﺗﺎ ﺗﻤﺠﯿﺪ ﭘﺮوردﮔﺎر را ﺑﺠﺎ آرد!! ﮔﻮﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﺗﻤﺠﯿﺪ وﺗﻌﻈﯿﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﺰ ﺑﺎ ﺗﺤﻘﯿﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮدش ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد!‬
‫وﻣﺪﻋﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ اﻧﺴﺎن در ﭘﯽ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺧﻮد ﺷﻮد درﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺮ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻤﺮد ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺴﺎن ﺗﺬﻟﯿﻞ وﺗﺤﻘﯿﺮ ﺷﺪه وﺳﺮﮐﻮب ﺷﻮد‬
‫ﺗﺎ ﺗﻤﺠﯿﺪ وﺗﻌﻈﯿﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر درﻗﻠﺒﺶ ﻧﻤﻮدار ﺷﻮد واو ﻧﺠﺎت ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫دﯾﻨﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را از ﻋﻤﺮان وآﺑﺎدی زﻣﯿﻦ ﻣﻨﻊ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬از ﺗﺮﻗﯽ وﺗﻌﺎﻟﯽ‬
‫وﺷﮕﻮﻓﺎﯾﯽ ﺑﺎزش ﻣﯽداﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ادﻋﺎ ﮐﻪ آﺑﺎدی وﻋﻤﺮان زﻣﯿﻦ اﻧﺴﺎن را از‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت ﺑﺎز داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺷﮫﻮاﺗﺶ را ﮐﻪ ﺳﺰاوار ﺳﺮﮐﻮب وﻧﺎﺑﻮدی اﺳﺖ‬
‫ﺑﺤﺮﮐﺖ ﻣﯽآرد وﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ﺟﺎلھﺎی ﮔﺴﺘﺮدۀ ﺧﻄﺎ ﮔﯿﺮ‬
‫ﺑﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫دﯾﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬دﯾﻨﯽ ﮐﻪ ھﺮﻧﻮع ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن را ﻣﻤﻨﻮع‬
‫وﻋﻘﻞ را ﻣﺘﺤﺠﺮ ﻣﯿﺴﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫دﯾﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم در ﺳﺎﯾﮥ آن اﺣﺴﺎس اﻣﻨﯿﺖ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ؛ زﯾﺮا آنھﺎ ھﻤﯿﺸﻪ‬
‫در ﺿﻤﯿﺮ ﺧﻮد ھﺮاس ودﻟﮫﺮه داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺒﺎدا درﺧﻄﺎ واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬واﯾﻦ ﺧﻮف‪،‬‬
‫آراﻣﺶ اﯾﺸﺎن را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮﯾﻦ ﺟﺎی ﺗﻌﺠﺐ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اروﭘﺎ از ﭼﻨﯿﻦ دﯾﻦ ﻣﺘﻨﻔﺮ ﮔﺮدﯾﺪه وﺑﺮ ﺿﺪ‬
‫آن ﻗﯿﺎم ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻌﺠﺐ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ارو ﭘﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻨﯿﻦ دﯾﻨﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٨٤‬‬

‫ﺻﺒﺮﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎلھﺎﯾﯽ ﮐﻪ درﺗﺎرﯾﺦ ارو ﭘﺎ ﺑﻨﺎم »ﻗﺮون ﻇﻠﻤﺘﺒﺎر وﺳﻄﺎﯾﯽ«‬

‫ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ!!‪.‬‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﮥ ھﻤﯿﻦ ﻗﯿﺎم ﮐﻪ ﯾﮏ ﻃﺮف ﺻﻠﯿﺐ وﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﺟﺪﯾﺪ ﻗﺮار‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬درﺳﺎل ‪١٧٨٩‬م اﻧﻘﻼب ﺗﺠﺪد ﺧﻮاھﺎن درﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزی دﺳﺖ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬وﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬وآن ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﺳﯿﮑﻮﻻرﯾﺴﺘﯽ »ﺑﯽدﯾﻨﯽ« ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﻣﺮدم ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫اروﭘﺎ در اﻇﮫﺎرﻧﻔﺮت ازھﻤﺎن »دﯾﻦ« ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺷﺪه‪ ،‬وﺳﻌﯽ درﺟﮫﺖ ﮔﻢ‬
‫ﮐﺮدن ﺳﺎﺣﮥ ﻧﻔﻮذ‪ ،‬ﺳﻠﺐ ﻗﺪرت وﻣﻨﺰوی ﺳﺎﺧﺘﻦ آن از اﻣﻮر زﻧﺪﮔﯽ ﺗﺎﺣﺪی‬
‫ﻣﻌﺬور ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻋﻤﻮﻣﯿﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪن اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻒ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻤﺎم ادﯾﺎن‬
‫اﻟﮫﯽ‪ -‬ﺑﺨﺼﻮص اﺳﻼم‪ -‬وزدودن دﯾﻦ از واﻗﻌﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬وﮐﻨﺎر زدن آن از‬
‫ﺣﯿﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﺷﺘﺒﺎه و ﺑﯽاﻃﻼﻋﯽ آنھﺎ از ﻣﺎھﯿﺖ وﺣﻘﯿﻘﺖ دﯾﻦ‬
‫اﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ج‪ -‬اﻫﺪاف واﻓﮑﺎر ﺳﯿﮑﻮﻻرﯾﺴﺖﻫﺎ‪:‬‬

‫ﺑﻌﻀﯽ ازﺳﯿﮑﻮﻻرﯾﺴﺖھﺎ اﺻﻼ از وﺟﻮد ﺧﺪا ﻣﻨﮑﺮاﻧﺪ‪ ،‬وﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮﺷﺎن‬
‫وﺟﻮد ﺧﺪا را ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ وﻟﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﺧﺪا وزﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن ھﯿﭻ ﻧﻮع‬
‫ﻋﻼﻗﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اھﺪاف ﻋﻤﺪۀ ﺳﯿﮑﻮﻻرﯾﺴﺖھﺎ ﻗﺮار آﺗﯽ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -١‬زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻋﻠﻢ ﻣﻄﻠﻖ وﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﮥ ﻋﻘﻞ وﺗﺠﺮﺑﻪ اﺳﺘﻮار‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺑﺮ ﭘﺎ ﮐﺮدن ﺳﺪ ﻣﺤﮑﻤﯽ ﻣﯿﺎن ﺟﮫﺎن روح وﺟﮫﺎن ﻣﺎده‪ ،‬و ارزشھﺎی‬
‫روﺣﯽ ﻧﺰد آﻧﺎن اﻣﻮر ﺳﻠﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺟﺪاﺋﯽ دﯾﻦ از ﺳﯿﺎﺳﺖ وﺑﺮ ﭘﺎ ﮐﺮدن زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺎدﯾﺖ‪.‬‬
 ‫‪٨٥‬‬ ‫اﺳﻼم و ﺳﯿﮑﻮﻻرﯾﺰم‬

‫‪ -٤‬اﯾﻦ ﭘﻨﺪار ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﺎ ﺗﻤﺪن و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﺒﻮده وﺑﻪ ﻋﻘﺐ روی‬
‫دﻋﻮت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -٥‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی آزادی زن ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﻠﻮب وروش ﻏﺮب‪.‬‬
‫‪ -٦‬ﺑﺪ ﺟﻠﻮه دادن ﺗﻤﺪن و ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬وﺑﺰرگ ﺟﻠﻮه دادن ﺣﺠﻢ‬
‫ﺣﺮﮐﺎت وﯾﺮاﻧﮕﺮاﻧﮥ اﺳﺘﻌﻤﺎر‪ ،‬واﯾﻦ ﭘﻨﺪار ﮐﻪ آنھﺎ ﺣﺮﮐﺎت اﺻﻼﺣﯽ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﻼم و ﺗﺌﻮﮐﺮاﺳﯽ‬

‫ﺗﺌﻮﮐﺮاﺳﯽ‪ :‬ﮐﻠﻤﮥ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﻣﺄﺧﻮذ »ﺗﺌﻮس‪ «:‬ﺧﺪا‪ ،‬و »ﮐﺮاﺳﯽ« ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮﮐﺮاﺳﯽ‪ :‬در اﺑﺘﺪا ﺑﻤﻌﻨﺎی‪» :‬ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﻠﻪ« ﺑﮑﺎر ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬وﭼﻮن‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ از ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺎﻣﯽ را رﺟﺎل ﻣﻨﺤﺮف وﮔﻤﺮاه ﮐﻠﯿﺴﺎ ﺑﻌﮫﺪه داﺷﺘﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﺮ آن ﮐﻢ ﮐﻢ ﺑﻤﻌﻨﺎی »ﺣﮑﻮﻣﺖ رﺟﺎل دﯾﻨﯽ« و ﯾﺎ »ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﺘﺒﺪادی ﻣﻄﻠﻖ‬
‫اﻟﻌﻨﺎن« ﺑﺪل ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﺌﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪:‬‬

‫وﻗﺘﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن وﺷﺮﯾﻌﺖ اﻟﮫﯽ ﺟﺮﯾﺎن‬
‫دارد‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ )ﺗﺌﻮﮐﺮاﺳﯽ‪(:‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ )ﺗﺌﻮﮐﺮاﺳﯽ( ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺘﻪ از دﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺋﯿﺲ آن ﺧﻮاه ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﯾﺎ ﯾﮏ ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺪرت‬
‫ﺧﻮد را از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﻣﯽداﻧﺪ وﺧﻮد را ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﺧﺪا ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫اﺟﺎزه ﻣﯽدھﺪ‪،‬ھﺮ اﻣﺮی را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﺣﻼل ﯾﺎ ﺣﺮام ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻃﺮز ﺗﻔﮑﺮی ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ )ﺗﺌﻮﮐﺮاﺳﯽ( ﺑﺮ آن اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻐﺎﯾﺮ‬
‫وﻣﺘﻀﺎد ﺑﺎ اﺻﻮل‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪ وﻣﺒﺎدی اﺳﻼم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺣﮑﻮﻣﺖ رﯾﺸﻪاش‬
‫از اﻓﮑﺎر ﻗﺪﯾﻤﻪ آب ﻣﯽﺧﻮرد ﮐﻪ رھﺒﺮان ﻣﺬھﺒﯽ وﭘﺎدﺷﺎھﺎن درآن دوران ادﻋﺎ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺪرت ورﯾﺎﺳﺖ آﻧﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا اﺳﺖ واﯾﺸﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﺑﻼ‬
‫ﻣﻨﺎزع ﺧﺪا ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٨٨‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد ھﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﮐﻪ ﻣﯿﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺮای ﻣﺮدم وﺿﻊ‬

‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ در ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ دﯾﻨﯽ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﻘﺪاری اﻧﺪرز اﺧﻼﻗﯽ ﭼﯿﺰی‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺸﺎھﺪه ﻧﻤﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ اﺣﮑﺎم وﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮآن آنھﺎ را‬
‫اﻋﻼم داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و درﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ھﯿﭻ ﮐﺲ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺑﻪ ﺑﮫﺎﻧﮥ‬
‫داﺷﺘﻦ رھﺒﺮﯾﺖ دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ وﻣﺴﺘﺒﺪاﻧﻪ ﺑﻪ اﺟﺮای ﺣﮑﻢ اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮای ﻣﺮدم واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ از رھﺒﺮان ﺷﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮد اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪،‬‬
‫وﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از اﯾﻦ رھﺒﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »أوﻟﯽ اﻻﻣﺮ« ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻧﻤﻮده ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ‬
‫ِن�مۖۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ُ ْ َ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ ۡ َ‬
‫َّ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ‬
‫���ها ٱ�ِين ءامنوا أطِيعوا ٱ� وأطِيعوا ٱلرسول وأو ِ� ٱ�م ِر م‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫ُ ُ ُ ۡ َ َّ ۡ‬ ‫َ ۡ َ ُ ُّ ُ َ َّ‬ ‫َ َ ۡ‬
‫نت ۡم تؤم ُِنون ب ِٱ�ِ َوٱ�َ ۡو ِم‬‫ٱلر ُسو ِل إِن ك‬
‫ٱ�ِ َو َّ‬ ‫فإِن ت َ�ٰ َز� ُت ۡم ِ� �ءٖ فردوه إِ�‬
‫َۡ ً‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬
‫ٱ�خ ِِر� �ٰل ِك خ ۡ�‪َ ٞ‬وأ ۡح َس ُن تأوِ�� ‪] ﴾٥٩‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[٥٩ :‬‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺧﺪا را اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و اوﻟﯿﺎی اﻣﺮ ﺧﻮد را ]ﻧﯿﺰ[ اﻃﺎﻋﺖ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ ﭘﺲ ھﺮﮔﺎه در اﻣﺮی ]دﯾﻨﯽ[ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﯾﺎﻓﺘﯿﺪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز ﺑﺎزﭘﺴﯿﻦ‬
‫اﯾﻤﺎن دارﯾﺪ آن را ﺑﻪ ]ﮐﺘﺎب[ ﺧﺪا و ]ﺳﻨﺖ[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ]او[ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺪارﯾﺪ اﯾﻦ ﺑﮫﺘﺮ و‬
‫ﻧﯿﮏﻓﺮﺟﺎمﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﻘﺼﻮد از اوﻟﯽ اﻷﻣﺮ ﺟﻤﺎﻋﺖ اھﻞ ﺣﻞ وﻋﻘﺪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎناﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬
‫از‪ :‬اﻣﺮاء‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﺎن ﻟﺸﮑﺮ وﺳﺎﯾﺮ رؤﺳﺎ وﻣﺮدان ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻔﻮذ و‬
‫ﯾﺎ ﺷﺨﺼﯿﺖ وﻣﻘﺎﻣﮫﺎی ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺑﺮوز ﻣﺸﮑﻼت واﺣﺘﯿﺎج وﯾﺎ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﺑﺮای ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﺑﻪ آنھﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ‬
‫اﻓﺮاد وﺷﺨﺼﯿﺖھﺎ ھﺮﮔﺎه ﺑﺮﯾﮏ اﻣﺮ ﯾﺎ ﯾﮏ ﺣﮑﻢ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ اﻣﺮ از اﯾﺸﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ اﺷﺨﺎص‪ ،‬از ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ وﺑﺎ دﺳﺘﻮرات ﺧﺪا وﺳﻨﺖ ﺻﺤﯿﺤﮥ‬
‫رﺳﻮل اﮐﺮم ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻮرزﻧﺪ‪ ،‬وﺑﺪون اﮐﺮاه واﺟﺒﺎر وﺑﺎ آزادی ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ وﺑﺮﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع اﺗﻔﺎق ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬وﻣﺴﺌﻠﻪای ﮐﻪ ﺑﺮآن اﺗﻔﺎق ﺣﺎﺻﻞ‬
 ‫‪٨٩‬‬ ‫اﺳﻼم و ﺗﺌﻮﮐﺮاﺳﯽ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺰو ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﻤﻮﻣﯽ واﺟﺘﻤﺎﻋﯿﯽ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﻣﻮرد آن ﻧﺼﯽ‬

‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺟﺰو ﻋﻘﺎﯾﺪ و ﻋﺒﺎدات ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺣﻖ دارﻧﺪ درھﻤﭽﻮ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ وﺑﺮرﺳﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ وﻧﻈﺮ‬
‫ﺧﻮد را درآن اﻋﻤﺎل ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اھﻞ ﺣﻞ وﻋﻘﺪ ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﺷﺒﯿﻪ )ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرا ﯾﺎ ﻣﺠﻠﺲ اﻋﻠﯽ( ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻠﺖ ﻧﻈﺎرت دارﻧﺪ‪ ،‬ودر زﻣﺎن ﺻﻠﺢ وﺟﻨﮓ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﻠﺖ را رھﺒﺮی‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﻼم و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‪:‬‬
‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ از اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﻮﺿﻮﻋﮥ ﺗﻤﺪن ﯾﻮﻧﺎن ﻗﺪﯾﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن‬
‫ﭘﯿﺸﻮﻧﺪ »دﻣﻮس« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ وﻣﻔﮫﻮم »ادارۀ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﺸﻮر« ﺑﻌﺪھﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎی‪» :‬ﺗﮫﯿﺪﺳﺘﺎن وروﺳﺘﺎﺋﯿﺎن« وﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ »ﻣﺮدم« اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫واژۀ »ﮐﺮاﺳﯿﺎ« ﮐﻪ از رﯾﺸﮥ »ﮐﺮاﺗﻮس« ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه‪ ،‬وﻣﻌﻨﯽ‪ :‬اﻗﺘﺪار‪ ،‬اﺧﺘﯿﺎر‬
‫وﻧﯿﺰ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮدن وﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﯽ را اﻓﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻨﯽ اﺻﻄﻼﺣﯽ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‪:‬‬

‫»دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ« در اﺻﻄﻼح ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻣﻔﮫﻮم‪» :‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺮدم‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﺮدم و ﺑﺮای ﻣﺮدم« ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ارادۀ‬
‫اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺮدم ﻣﯽﭼﺮﺧﺪ‪.‬‬

‫اﺻﻮل دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‪:‬‬
‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ھﻢ ﺷﮑﻠﯽ از ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﺖ‪ ،‬وھﻢ ﻓﻠﺴﻔﮥ زﻧﺪﮔﯽ واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫وﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻪ از ﺧﻮد اﺻﻮل وﻣﻘﺮراﺗﯽ دارد ﮐﻪ از ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ اﺻﻮل آن‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪:‬‬
‫ﻣﺮدم از ﻃﺮﯾﻖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺎ اﮐﺜﺮﯾﺖ آرا ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮده‪،‬‬
‫وﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻠﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮای ﺳﺎلھﺎی ﻣﻌﯿﻨﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ آنھﺎ ﻣﯽﺳﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٩٢‬‬

‫‪ -۲‬ﺗﻘﻨﯿﻦ )ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری( از آن ﻣﻠﺖ‪:‬‬

‫از اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻠﺖ را از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎنﺷﺎن ﻣﺼﺪر ﺗﻤﺎم ﺳﻠﻄﻪھﺎی ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮔﺮداﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺣﻖ ﺗﺸﺮﯾﻊ و‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری را ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ از ﻗﻮای ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ‪:‬‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺖ از دﯾﺪﮔﺎه دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﻗﻮای ﺳﻪ ﮔﺎﻧﮥ زﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ‪» -‬ﻗﻮۀ ﻣﻘﻨﻨﻪ«‪ ،‬ﻋﮫﺪه دار وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺣﻔﻆ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ب‪» -‬ﻗﻮۀ ﻗﻀﺎﺋﯿﻪ« ﻣﺴﺆول ﻣﺠﺎزات ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن از ﻗﻮاﻧﯿﻦ وﺿﻊ ﺷﺪه‪،‬‬
‫وﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﯿﻔﺮ ﻣﺠﺮﻣﺎن وﻣﺘﺠﺎوزان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ج‪» -‬ﻗﻮۀ ﻣﺠﺮﯾﻪ« ﻧﯿﺮوﺋﯽ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻗﻮۀ ﻣﻘﻨﻨﻪ ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺟﺮا درآورد‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺣﻘﻮق زﻧﺎن و ﺣﻖ ﺗﺴﺎوی زن وﻣﺮد‪:‬‬

‫از اﺻﻮل ﻋﻤﺪۀ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺣﻘﻮق زﻧﺎن وﺟﻨﺪر)ﺣﻖ ﺗﺴﺎوی زن‬
‫وﻣﺮد در ﺣﻘﻮق ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدی واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و‪ (...‬اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺤﺚھﺎی‬
‫ﺑﻌﺪی ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ -۵‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از آزادی‪:‬‬
‫از اﺻﻮل دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﮑﻠﯽ از ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺣﻤﺎﯾﺖ از آزادیھﺎی‬
‫ﺷﺨﺼﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن آزادی ﺑﯿﺎن‪ ،‬آزادی دﯾﻦ وﻋﻘﯿﺪه آزادی ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ‪. ....‬‬

‫‪ -۶‬ﺗﻌﺪد اﺣﺰاب‪:‬‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ دادن ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﭼﻨﺪ ﺣﺰﺑﯽ‪ ،‬وﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آن اﺣﺰاب در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫وﭘﺎرﻟﻤﺎن وﺣﺼﻮل ﺣﮑﻮﻣﺖ از اﺳﺎﺳﺎت دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
 ‫‪٩٣‬‬ ‫اﺳﻼم و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‬

‫آﯾﺎ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم و اﺻﻮل ﺧﻮد ﺑﺎ اﺳﻼم ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ؟‬

‫ﺑﺮای ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ وﭘﺎﺳﺦ آن ﺑﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ زﯾﺮ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪:‬‬

‫‪ -۱‬اﺳﻼم دﯾﻦ وآﯾﯿﻦ رﺑﺎﻧﯽ ودﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻗﺎﻧﻮن وﺿﻌﯽ‪:‬‬

‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻓﺮق اﺳﻼم ﺑﺎ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ‪ :‬اﺳﻼم دﯾﻦ وآﯾﯿﻦ رﺑﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم ﻋﺮﺻﻪھﺎی زﻧﺪﮔﯽ‪ -‬اﻋﻢ از زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮدی‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪،‬‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدی‪ ،‬ﻓﺮھﻨﮕﯽ وﻋﻠﻤﯽ‪ -‬از ﺧﻮد ﻗﻮاﻧﯿﻦ وﻣﻘﺮرات ﻣﺸﺨﺼﯽ دارد‬
‫ﮐﻪ از وﺣﯽ اﻟﮫﯽ اﻟﮫﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬وھﯿﭻ ﻧﻮع ﺗﻌﺪﯾﻞ وﺗﻠﻔﯿﻖ را ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫ودﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻧﺎم اﺳﺖ ﺑﺮای ﻗﺎﻧﻮن وﺿﻌﯽ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﮥ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ وﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫ﮐﻪ ازﺳﺎﺧﺘﻪ وﭘﺮداﺧﺘﮥ اﻓﮑﺎر ﺑﺸﺮﺑﻮده‪ ،‬وﺑﻪ اﻓﮑﺎر‪ ،‬ھﻮا وھﻮسھﺎی ﺑﺸﺮ ﺑﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻗﺮآن از آن ﺑﻪ »ﺟﺎھﻠﯿﺖ« ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُۡ َ‬ ‫ََ ُ ۡ ۡ َ‬
‫﴿أفح� َم ٱل�ٰ ِهل َِّيةِ َ�بغ ۚ‬
‫ون﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[٥٠ :‬‬
‫»آﯾﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ از ﻗﺎﻧﻮن اﻟﮫﯽ ﺟﻮﯾﺎﺋﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺎھﻠﯿﺖاﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫﴿أَفَ َر َءيۡ َ‬
‫ت َم ِن ٱ�ذ إِ� ٰ َه ُهۥ ه َوٮ ٰ ُه﴾ ]اﻟﺠﺎﺛﯿﺔ‪.[٢٣ :‬‬
‫»آﯾﺎ دﯾﺪی ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ھﻮا و ھﻮسھﺎی ﺧﻮد را ﻣﻌﺒﻮد وﻣﺘﺒﻮع ﺧﻮد ﻗﺮار اده‬
‫اﺳﺖ؟«‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﺗﻘﻨﯿﻦ وﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری از آن ﻣﻠﺖ‪:‬‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺖ از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﻋﺒﺎرت از‪ :‬ﺗﺤﮑﯿﻢ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻟﮫﯽ ﮐﻪ ھﺪف از آن‬
‫ﮐﺴﺐ رﺿﺎی ﭘﺮوردﮔﺎر وﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺼﺎﻟﺢ واﻗﻌﯽ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ھﺮﻓﺮد‬
‫ھﺮﮔﺮوه وھﺮ ﻗﺸﺮ‪ ،‬ﺣﻘﻮق وآزادی ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎﻓﻄﺮت وﻃﺒﯿﻌﺖ آن ﻗﺎﯾﻞ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻃﻮرﯾﮑﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ آن ﮔﺬﺷﺖ‪» :‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺮدم ﺑﺪﺳﺖ‬
‫ﻣﺮدم و ﺑﺮای ﻣﺮدم«‪.‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٩٤‬‬

‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻣﺮدم )ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺮدم وﻣﺠﻠﺲ ﭘﺎرﻟﻤﺎن( را ﻗﻮۀ ﻣﻘﻨﻨﻪ‪ ،‬و‬

‫ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰار ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ وﺣﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺰاری وﺗﺸﺮﯾﻊ ﻗﺎﻧﻮن را ﺑﻪ آن ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻔﮫﻮم از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﻧﺎﻣﯽ ﺟﺰﺟﺎھﻠﯿﺖ ﻧﺪارد‪ .‬واز ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ھﯿﭻ ﯾﮑﯽ‬
‫ﻧﻪ ﻓﺮد وﻧﻪ ھﯿﺄت ﺣﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺰاری ووﺿﻊ ﻗﺎﻧﻮن را ﻧﺪارد‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن وﻗﺎﻧﻮن‬
‫ۡ ُ ۡ َّ َّ‬
‫ٱ�� ُم إِ� ِ�ِ﴾ »ﺣﮑﻢ وﻓﺮﻣﺎن از آن‬ ‫ﺳﺎزی ﻣﺨﺼﻮص اﻟﻠﻪ اﺳﺖ‪﴿ .‬إ ِ ِن‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪا اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺣﮑﻮﻣﺖ از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‪:‬‬

‫• ﺣﮑﻮﻣﺖ در اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﯿﻮۀ ﻣﺨﺼﻮص آن از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﯿﻌﺖ اھﻞ رأی‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬وﻟﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺟﻤﮫﻮری از ﻃﺮﯾﻖ اﮐﺜﺮﯾﺖ‬
‫ﻣﺤﻮری ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫• از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ھﯿﭻ ﺷﺨﺼﯽ ﺣﻖ ﮐﺎﻧﺪﯾﺪاﺗﻮری ﺧﻮد را ﻧﺪارد‪» :‬ﻻ ﺗﺴﺄل‬
‫اﻹﻣﺎرة ‪» «..‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﻘﺎﻣﯽ ﻣﺒﺎش‪«...‬‬
‫ﻰﻠﻋ َﻫ َﺬا اﻟْ َﻌ َﻤﻞ أَ َﺣ ًﺪا َﺳﺄَ َ ُ َ َ ً َ َ َ َ ْ‬
‫َ‬
‫ﻪﻟ َوﻻ أﺣﺪا ﺣ َﺮص ﻋﻠﻴ ِﻪ« )ﺻﺤﻴﺢ‬
‫َ َّ َ ُ َ ِّ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ا� ﻻ ﻧﻮ�‬ ‫»و ِ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ(‬
‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺎﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎرﻣﻨﺼﺐ وﯾﺎ ﺑﺮآن ﺣﺮص داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻧﻤﯽﮔﻤﺎرﯾﻢ«‪.‬‬
‫درﻧﻈﺎم دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﺷﺨﺺ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﻘﺎم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻼش‬
‫ﻣﯽورزد ﺗﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ھﺮ وﺳﯿﻠﮥ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻪ ارﯾﮑﻪ ﻗﺪرت ﺗﮑﯿﻪ زﻧﺪ‪.‬‬
‫• ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺎم دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺣﺘﯽ ﮐﺎﻓﺮ و زن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ زﻋﺎﻣﺖ ﮐﺸﻮر را‬
‫ﺑﺮﻋﮫﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ودر اﺳﻼم از ﺷﺮط اﺳﺎﺳﯽ زﻋﺎﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن وﻣﺮد‬
‫ﺑﻮدن اﺳﺖ‪» :‬ﻟﻦ ﻳﻔﻠﺢ ﻗﻮم ولﻮأ امﺮﻫﻢ امﺮأة«‪.‬‬
 ‫‪٩٥‬‬ ‫اﺳﻼم و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‬

‫• دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺮدم ﻣﯽﭼﺮﺧﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﮐﺜﺮﯾﺖ‬

‫ﻣﺤﻮری از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم وﻗﺮآن ﺑﯽاﯾﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮔﻤﺮاھﯽ‪ ،‬ﻧﺎداﻧﯽ‪ ،‬ﻋﮫﺪ‬
‫ﺷﮑﻨﯽ وﺟﮫﺎﻟﺖ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ ِ ُ ُّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ َ ۡ َ‬
‫يل ٱ�ِۚ﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[١١٧ :‬‬
‫ضلوك عن سب ِ ِ‬ ‫﴿�ن ت ِطع أ�� من ِ� ٱ��ض ي ِ‬
‫»اﮔﺮ از ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻮ را ازراه ﺧﺪا دور ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ«‪.‬‬
‫• ﻣﻌﯿﺎر ارزش در دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺑﻪ اﺳﺎس اﮐﺜﺮﯾﺖ ﮐﻤﯽ ﺑﻮده‪ ،‬و در اﺳﻼم‬
‫ﻣﻘﯿﺎس ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ ﮐﻤﯿﺖ‪.‬‬
‫• زﻋﯿﻢ ﺳﯿﺎﺳﯽ در دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺑﺮای ﻣﺪت ﻣﻌﯿﻦ ﭼﮫﺎر ﯾﺎ ﭘﻨﭻ ﺳﺎل ﺗﻌﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬وﻟﯽ زﻣﺎﻣﺪار ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻧﻈﺮاﺳﻼم در اﺟﺮای ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻟﮫﯽ‪،‬‬
‫وادارۀ اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺎﯾﺐ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﯿﺎﺑﺖ وی‬
‫ازﺟﺎﻧﺐ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺪت ﻣﻌﯿﻨﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺎ‬
‫آﺧﺮﻋﻤﺮآن اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬وﺗﺎزﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﺗﻮاﻧﺎیھﺎی ﻻزم ﺑﺮای ﭘﯿﺸﺒﺮد اﻣﻮ‬
‫ررا دارد‪ ،‬وﻣﺮﺗﮑﺐ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺰل اوﮔﺮدد‪ ،‬ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دراﯾﻦ‬
‫ﻣﻘﺎم ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫• ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﯽ ‪ -‬ﺑﺎﺷﻤﻮل ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﯾﻦ‪ -‬درﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ‬
‫ﻣﻨﮫﺞ ﺟﺮﯾﺎن داﺷﺘﻪ‪ ،‬وﺧﻠﯿﻔﻪ ﺗﺎ آﺧﺮﺣﯿﺎت ﺧﻮد درھﻤﯿﻦ ﻣﻨﺼﺐ ﺑﺎﻗﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﺣﺪﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﺳﻼم ج ﺑﺮای ﻋﺜﻤﺎن اﺟﻤﺎع ﻋﻤﻠﯽ اﻣﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ را در اﯾﻦ ﻣﻮردﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪» :‬إن أرادك اﻤﻟﻨﺎﻓﻘﻮن أن ﺨﺗﻠﻊ‬
‫ﻗﻤﻴﺼﻚ اﺬﻟي ﻗﻤﺼﻚ اﷲ ﻗﻼ ﺨﺗﻠﻌﻪ«‪» ١ .‬اﮔﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن از ﺗﻮ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫از ﻣﻘﺎم ﺧﻮد ﮐﻨﺎر ﺑﺮوی‪ ،‬ھﺮ ﮔﺰ ﮐﻨﺎر ﻣﺮو«‪.‬‬

‫‪ -١‬رواﯾﺖ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬی واﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ‬

 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٩٦‬‬

‫‪ -۴‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از آزادی‪:‬‬
‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ آزادی وﺣﻘﻮق ﺑﯽﺣﺪ وﻣﺮز و ﺑﺼﻮرت ﻟﺠﺎم ﮔﺴﯿﺨﺘﻪای را‪-‬‬
‫دور از رﻋﺎﯾﺖ اﺧﻼق و ارزشھﺎی دﯾﻨﯽ واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ -‬ﻗﺎﯾﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ‬
‫اﺳﻼم ﭼﻨﯿﻦ آزادیھﺎی ﻓﺴﺎد در ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺑﯽﺑﻨﺪوﺑﺎری ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وآزادی‬
‫در اﺳﻼم در ﭼﻮﮐﺎت ﻣﻘﺮرات وﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﻗﺮآن وﺳﻨﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ َ ُ ُ ُ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ َ ۡ‬
‫و� ٓۥ أ ۡم ًرا أن يَ�ون ل ُه ُم‬‫﴿ َو َما �ن ل ُِمؤم ِٖن َو� ُمؤم َِن ٍة إِذا ق� ٱ� ورس‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ِ�ةُ م ِۡن أ ۡم ِره ِۡمۗ﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪.[٣٦ :‬‬
‫ٱ� َ َ‬
‫»ھﯿﭻ ﻣﺮد وزن ﻣﺆﻣﻦ در ﺑﺮاﺑﺮی ﮐﺎرﯾﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ وﭘﯿﺎﻣﺒﺮش داوری ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫اﺧﺘﯿﺎری ازﺧﻮد درآن ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
‫• وھﻤﭽﻨﺎن از اﺻﻮل دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺣﻤﺎﯾﺖ از آزادیھﺎی ﺷﺨﺼﯽ ﭼﻮن‪:‬‬
‫آزادی ﺑﯿﺎن‪ ،‬آزادی دﯾﻦ وﻋﻘﯿﺪه وآزادی ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ِين�﴾‬
‫ٱ�‬‫اﺳﻼم ﮐﺴﯽ را ﺑﻪ ﭘﺬﯾﺮش اﺳﻼم ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻤﯽﺳﺎزد ﴿ َ�ٓ إ ۡك َراهَ � ّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫]اﻟﺒﻘﺮة‪ .[٢٥٦ :‬وﻟﯽ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﺮای اﻓﺮاد ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدھﺪ ﮐﻪ دﯾﻦ‬
‫اﺳﻼم را ﺗﺮک ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺮک آن را ارﺗﺪاد‪ ،‬ﺟﺮم و ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻓﺴﺎد در ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ّ‬
‫ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﺠﺎزات آن را ﻗﺘﻞ ﻣﯽداﻧﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﺪل دﻳﻨﻪ ﻓﺎﻗﺘﻠﻮه«‪» ١ .‬ھﺮ ﮐﻪ از دﯾﻦ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮ ﮔﺸﺖ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ«‪.‬‬

‫‪ -۵‬ﺣﻖ ﺗﺴﺎوی ﻣﺮد وزن‪:‬‬

‫ﯾﮑﯽ از اﺻﻮل دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق زن وﺣﻖ ﺗﺴﺎوی ﻣﺮد ﺑﺎ زن اﺳﺖ‪،‬‬
‫واﯾﻦ ﺷﻌﺎر )ﺣﻖ ﺗﺴﺎوی ﻣﺮد وزن( ﮐﻪ از اﺻﻮل دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽرود‪،‬‬
‫وھﻮا دارن دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ زﻣﺰﻣﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﺗﻌﺪادی ھﻢ‪ -‬آ ﮔﺎھﺎﻧﻪ و ﯾﺎ‬
‫ﻏﯿﺮآ ﮔﺎھﺎﻧﻪ‪ -‬آن را ﺗﻮﺟﯿﻪ وﺻﺒﻐﮥ ﺳﺎزﮔﺎری ﺑﺎ ﺷﺮﯾﻌﺖ را ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺷﻌﺎر‬

‫‪ -١‬رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری‬
 ‫‪٩٧‬‬ ‫اﺳﻼم و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‬

‫ﺑﺎ اﺻﻮل اﺳﻼم ﻣﺘﻀﺎد وﺑﺎﻧﺼﻮص ﺻﺮﯾﺢ وﺻﺤﯿﺢ ﺷﺮﻋﯽ ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد؛ زﯾﺮا‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺮد وزن در اﺳﻼم ﻋﺎدﻻﻧﻪ ودادﮔﺮاﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺴﺎوﯾﺎﻧﻪ‪ .‬ودر ﻣﻮاردی‬
‫ﭼﻮن‪ :‬ﺷﮫﺎدت‪ ،‬ﻣﯿﺮاث‪ ،‬اﻣﺎﻣﺖ‪ ،‬زﻋﺎﻣﺖ‪ّ ،‬ﻗﻮاﻣﯿﺖ‪ ،‬ﺣﻖ ﻃﻼق‪ ،‬ﺣﻖ رﺟﻮع‬
‫ازﻃﻼق‪ ،‬ﻣﮑﻠﻔﯿﺖ ﺟﮫﺎد‪ ،‬ﺟﻤﻌﻪ و‪ ...‬ﺣﻖ ﻣﺮد ﺑﺎزن ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ‬
‫ﺗﻔﺎوتھﺎ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﻃﺒﯿﻌﺖ ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ ﺑﻮده ﻋﯿﻦ ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۶‬ﺗﻌﺪد اﺣﺰاب‪:‬‬
‫ﻃﻮرﯾﮑﻪ درﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ دادن ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﭼﻨﺪ‬
‫ﺣﺰﺑﯽ‪ ،‬ووﺟﻮد اﭘﻮزﺳﯿﻮن وﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آن در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ورﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن‬
‫وﺣﺼﻮل ﺣﮑﻮﻣﺖ از اﺳﺎﺳﺎت دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺳﻼم آﯾﯿﻦ وﺣﺪت وﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﻣﺰ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ وﺳﻌﺎدت‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در اﺗﺤﺎد ووﺣﺪت ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬واز ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺮﻗﻪ وﭘﺮاﮔﻨﺪﮔﯽ وروی‬
‫ھﺮ اﻧﮕﯿﺰه و ﺑﮫﺮ ﻋﻨﻮاﻧﯽ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺰار اﺳﺖ‪.‬‬
‫از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺣﺘﻤﯽ واﻧﮑﺎر ﻧﺎ ﭘﺬﯾﺮ ﭼﻨﺪ ﺣﺰﺑﯽ ﺗﻌﺼﺐ ﮐﻮر ﮐﻮراﻧﻪ‬
‫ﺑﺮای ﺣﺰب‪ ،‬اﺧﺘﻼف وﺗﻔﺮﻗﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺻﻞ ﻣﺴﻠﻢ ﺷﺮﻋﯽ »اﺧﻮت اﺳﻼﻣﯽ«‬
‫و وﺣﺪت وﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد‪.‬‬
‫ََ‬
‫ﻗﺮآن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از اﺧﺘﻼاف وﺗﻔﺮﻗﻪ ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺘﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�‬
‫َۡ َ َ َٓ ُ ُ ََّۡ ُ ُ َ َ َ‬ ‫َ ُ ُ ْ َ َّ َ َ َ ُ ْ ۡ َ َ ُ ْ‬
‫ت َوأ ْو ٰٓ��ِك ل ُه ۡم‬
‫ِين �ف َّرقوا َوٱختلفوا ِم ۢن �ع ِد ما جاءهم ٱ�يِ�ٰ ۚ‬
‫ت�ونوا كٱ�‬
‫يم ‪] ﴾١٠٥‬آلﻋﻤﺮان‪.[١٠٥ :‬‬ ‫َع َذ ٌ‬
‫اب َع ِظ ‪ٞ‬‬
‫»ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻧﺒﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﭘﺮاﮔﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ و اﺧﺘﻼف ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ دﻻﯾﻞ‬
‫روﺷﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﯿﺪ«‪.‬‬
‫و در آﯾﮥ دﯾﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﻋﻮاﻗﺐ زﺷﺖ اﺧﺘﻼف وﺗﻔﺮﻗﻪ ھﺸﺪار داده‪،‬‬
‫ﻧﻔﺎق وﺗﻔﺮﻗﻪ را ردﯾﻒ ﻋﺬابھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺻﺎﻋﻘﻪھﺎ وزﻟﺰﻟﻪھﺎ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‬ ‫‪٩٨‬‬
‫َۡ‬ ‫ُۡ ُ َۡ ُ ََ َ َۡ َ َ َ ُ َ َ ّ َ ُ َ‬
‫� أن َ�بعث عل ۡي� ۡم عذ ٗابا مِن ف ۡوق ِ� ۡم أ ۡو مِن � ِ‬
‫ت‬ ‫﴿قل ه َو ٱلقادِر ٰٓ‬

‫ض﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[٦٥ :‬‬ ‫َۡ ُ ُ ۡ َۡ َۡ َ ُ ۡ َٗ َُ َ َۡ َ ُ َۡ َ َۡ‬

‫أرجل ِ�م أو يلبِس�م شِيعا و�ذِيق �عض�م بأس �ع ٍ �‬
‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬او ﻗﺎدر اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺑﺎﻻ ﯾﺎ از زﯾﺮ ﭘﺎی ﺷﻤﺎ ﻋﺬاﺑﯽ ﺑﺮﺷﻤﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺼﻮرت‬
‫دﺳﺘﻪھﺎی ﭘﺮاﮔﻨﺪه ﺷﻤﺎ را ﺑﺎھﻢ ﺑﯿﺎﻣﯿﺰد‪ ،‬وﻃﻌﻢ ﺟﻨﮓ وﺧﻮن رﯾﺰی را ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﮥ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﭽﺸﺎﻧﺪ ‪.«....‬‬
‫ﻗﺮآن ﻧﺘﯿﺠﮥ اﺧﺘﻼف وﺗﻔﺮﻗﻪ را ﺷﮑﺴﺖ‪ ،‬ذﻟﺖ‪ ،‬از ﻣﯿﺎن رﻓﺘﻦ ﻗﻮت وﻗﺪرت‪،‬‬
‫َ َ ُ ْ َّ َ َ َ ُ َ ُ َ َ َ َ َ ُ ْ‬
‫ھﯿﺒﺖ وﻋﻈﻤﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯽداﻧﺪ‪﴿ :‬وأطِيعوا ٱ� ورسو�ۥ و� ت�ٰزعوا‬
‫ُ ُ ۡ َ ۡ ُ ْ‬ ‫ََۡ َ ُ ْ ََۡ َ َ‬
‫� ۚٓوا﴾ ]اﻷﻧﻔﺎل‪.[٤٦ :‬‬
‫�تفشلوا وتذهب رِ�ح�مۖ وٱص ِ‬
‫»ﻧﺰاع وﮐﺸﻤﮑﺶ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺴﺖ ﻧﺸﻮﯾﺪ‪ ،‬وﻗﺪرت وﺷﻮﮐﺖ ﺷﻤﺎ از ﻣﯿﺎن ﻧﺮود‪،‬‬
‫ﺻﺒﺮ و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﭼﻨﺪ ﺣﺰﺑﯽ را ﻗﺮآن ﻣﺮادف ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﻧﻔﺎق ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ودر آﯾﺎت‬
‫ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺎ ﻋﺒﺎرات ﻣﺨﺘﻠﻒ از اوﺻﺎف ﮐﻔﺎر ﺷﻤﺮده ﻣﻮرد ﻧﮑﻮھﺶ ﻗﺮار داده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬
‫� ُف ۡر بهِۦ م َِن ۡٱ� ۡح َزاب فَٱ�َّ ُ‬
‫ََ َ ۡ‬
‫ار َم ۡوع ُِدهُ ۚۥ﴾ ]ﻫﻮد‪.[١٧ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿ومن ي‬
‫»ھﺮﮐﺲ از ﮔﺮوهھﺎ ﺑﻪ ﻗﺮآن اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورد‪ ،‬ﻣﯿﻌﺎدﮔﺎه او آﺗﺶ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ ُ ُ َۡ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َۡ‬
‫اب من ينكِر �عضه ۚۥ﴾ ]اﻟﺮﻋﺪ‪.[٣٦ :‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫﴿ومِن ٱ�حز ِ‬
‫»ازﻣﯿﺎن ﮔﺮوهھﺎی ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻗﺮآن را ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َََۡ َۡ‬
‫ۢ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬
‫﴿فٱختلف ٱ�حزاب من بينِهِمۖ﴾ ]ﻣﺮﯾﻢ‪.[٣٧ :‬‬
‫»ﮔﺮوهھﺎ درﻣﯿﺎن ﺧﻮد اﺧﺘﻼف ﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ك ۡٱ�َ ۡح َز ُ‬
‫اب ‪] ﴾١٣‬ص‪.[١٣ :‬‬
‫َ َ ُ ُ َ َ ۡ ُ ُ َ َ ۡ َ ٰ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ْ َ ٰٓ َ‬
‫�يك ِة� أو�� ِ‬
‫وط وأص�ب ٔ‬ ‫﴿و�مود وقوم ل ٖ‬
‫»ﻗﻮم ﺛﻤﻮد‪ ،‬ﻗﻮم ﻟﻮط وﻣﺮدﻣﺎن اﯾﮑﻪ اﯾﻦھﺎاﻧﺪ اﺣﺰاب ودﺳﺘﻪھﺎ«‪.‬‬
‫ون ۡٱ�َ ۡح َز َ‬
‫اب﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪.[٢٢ :‬‬
‫َ َ َّ َ َ ۡ ُ ۡ ُ َ‬
‫﴿ولما رءا ٱلمؤمِن‬
‫»ھﻨﮕﺎﻣﯿﮑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺣﺰاب وﮔﺮوه ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﻔﺎر را دﯾﺪﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫‪٩٩‬‬ ‫اﺳﻼم و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‬

‫در آﯾﻪ اول ودوم‪ ،‬ﮐﻔﺮ واﻧﮑﺎر را ﺻﻔﺖ اﺣﺰاب ﻗﺮار داده‪ ،‬ودر آﯾﮥ ﺳﻮم‬
‫اﺧﺘﻼف وﺗﻔﺮﯾﻖ را ﻧﺘﯿﺠﮥ ﮔﺮوه ﮔﺮاﯾﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ودر آﯾﻪ ﭼﮫﺎرم ﻗﻮم ﺛﻤﻮد‪ ،‬ﻗﻮم ﻟﻮط وﺑﺎ ﺷﻨﺪﮔﺎن اﯾﮑﻪ ﮐﻪ درﻧﺘﯿﺠﮥ ﮐﻔﺮ‬
‫وﺗﮑﺬﯾﺐﺷﺎن ھﻼ ک ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن از آنھﺎ ﺑﺎ ﺻﯿﻐﮥ ﺣﺼﺮ »اﺣﺰاب« ﺗﻌﺒﯿﺮ‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ھﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ آﯾﮥ ﺳﻮرۀ اﺣﺰاب ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮوه واﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﻔﺎر را در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺣﺰاب ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻧﻤﻮد؛ زﯾﺮا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ اﺧﺘﻼف ﻣﻮﻗﻌﯿﺖھﺎی‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی‪ ،‬وﺗﻔﺎوت رﻧﮓ‪ ،‬ﻧﮋاد‪ ،‬زﺑﺎن و ‪ ...‬ھﻤﻪ ﯾﮏ ﮔﺮوه ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫درﺣﺪﯾﺚھﺎی ﻣﺘﻌﺪدی ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﺳﻼم ج ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از‬
‫ﺗﻔﺮﻗﻪ وﭼﻨﺪ ﺣﺰﺑﯽ ﺑﺎﺷﺪت ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻪ‪ ،‬وﻣﺴﯿﺮ ﺗﺤﺰب وﻓﺮﻗﻪ ﮔﺮاﯾﯽ را‬
‫ﮔﻤﺮاھﯽ وآﺗﺶ دوزخ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»أن ﻫﺬه اﻷﻣﺔ ﺳﺘﻔﺮﺘق ﻰﻠﻋ ﺛﻼث وﺳﺒﻌ� ﻓﺮﻗﺔ ﻠﻛﻬﺎ ﻲﻓ اﻨﻟﺎر إﻻ واﺣﺪة«‪.‬‬
‫ﻗﺎلﻮا‪ :‬ﻣﻦ �؟ ﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ ﺎﻛن ﻰﻠﻋ ﻣﺜﻞ ﻣﺎ ﻋﻠﻴﻪ أﻧﺎ وأﺻﺤﺎﻲﺑ«‪.‬‬
‫»اﯾﻦ اﻣﺖ ﺑﺮھﻔﺘﺎد وﺳﻪ ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﮔﺮوهھﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎی‬
‫ﯾﮑﯽ آن ﻣﺴﺘﺤﻖ دوزخاﻧﺪ‪ ،‬واﯾﻦ ﮔﺮوه ﻧﺠﺎت ﯾﺎﺑﻨﺪه ﮔﺮوھﯽاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ راه وروش‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ وﯾﺎران ﮔﺮان وی ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬