Sieć kanalizacyjna

Kanalizacja kompleks urządezeń kanalizacyjnych służących do odprowadzania ścieków. Sieć kanalizacyjna

wyloty urządzeń służących do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi urządzenia podczyszczające i
oczuszczające ścieki, przepompowni9e ściekó.
Sieć kanalizacyjna układ połączonych ze sobą przewodów które służą do odprowadzania ścieków.
Przewody te w zależnościn od wielko9ści i funkcji zwane są kolektorami kanałami głównymi, kanałami
bocznymi i przyłączami domowymi.
POŁĄCZENIA system przyłączy kanalizacyjnych odcinków przewodów łączących wewn instalacjię kanalizac
w nieruchomościach odbiorców usług z siecią kanalizacyhną.
ŚCIEKI ODPROWADZANE ścieki bytowe lub mieszanina ścieków bytowych z wodami opadowymi lub
mieszanina ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi i wodami opadowymi
RODZAJE KANALIZACJI OGÓLNOSPŁAWNA ścieki bytowe przemysłowe oraz częściowo opadowe są
odprowadzane do oczyszczalni ścieków wspólnymi kanałami. Jest wyposażona w przelewy burzowe
umożliwiające odprowadzenie bezpośrednio do odbiornika mieszaniny ścieków po przekroczeniu
przyjętego stopnia rozcieńczenia . Stopien rozcieńczenia zależy od wymagań stawianych odbiornikowi
określenie tego stopnia nie jest proste gdyż zanieczyszczenie rozcieńczonych ścieków w okresie
intensywnych opadów zależy także od ilości osadów wymywanych przez te ścieki z kanalizacji szczególnie
z odcinków o małych spadkach. Część ścieków burzowych jest oczyszczana w urządzeniach oczyszczalni
komunalnej.
KANALIZACJIA ROZDZIELCZA system kanalizacyjny w którym występują dwie odrębne sieci kanalizacyjne tj
sieć ściekowa sanitarna odprowadzająca ściekowa sanitarna odprowadzająca do oczyszczalni ścieki
bytowe i przeysłowe oraz sieć deszczowa zbierająca i oczyszczająca ścieki opadowe i najczęściej
bezpośrednio do odbiornika.
Sieć kanalizacyjna prowadzi w czasie deszczu jedynie niewielkie obj ścieków opadowych w z wiązku z tym
wahania dopływu do oczyszczalni są niewielkie i wszystkie odprowadzane ścieki do oczyszczalni mogą być
przyjęte.
Sieć deszczowa powinna być wyposażona w osadniki deszczowe wykorzystywane periodycznie
KANALIZACJA PÓŁROZDZIELCZA składa się również z dwóch sieci ściekowej i deszczowej . Sieć ściekowa
przystosowana jest do przyjęcia pierwszych spływów deszczowych o określonym natężeniu z sieci
opadowej
METODY OCZYSZCZANIA ŚCIEKÓW MECHANICZNY polegający na rozdrobnieniu cedzeniu filtrowaniu sedymentacji
flotacji (wpływanie zanieczyszczeń na powierzchnię wody w postaci piany) do tych celów służą KRATY i SITA na
których oddziela się ciała stałe. PIASKOWNIKI w których opadają cząstki ciała stałego o wymiarach do 0,2mm
sedymentują one w ciągu 1min. ODTŁUSZCZANIE I URZĄDZENIA ROZDRABNIAJĄCE i osadniki wstępne w których
zatrzymywane są łat5wo opadające zawiesiny. Sedymentacja następuje w czasie 2h Drobniejsze zawiesiny
przechodzą do drugiego stopnia oczyszcznia.

BIOLOGICZNY POLEGA na rozkładzie zmineralizowaniu zanieczyszczeń przez mikroorganizmy występujące w

osadach czynnych= bakterie pierwotniaki, wrotki na błonach biologicznych. Na tym etapie oczyszczania usuwa się
rozpuszczone lub znajdujące się w postaci bardzo drobnej zawiesiny subst org tj tłuszcze białka i węglowodany.
Oczyszczanie na złożu biologicznym odbywa się w cylindrycznym zbiorniku wypełnionym żużlem hutniczym,
tłuczniem kamiennym, koksem kostkami ceramicznymi. Złoże jest równomiernie zraszane od góry ściekami za
pomocą obrotowego zraszacza mechanicznego. Bakterie i in organizmy żywe osadzają się na powierzchni
wypełnienia tworząc błonę biologiczną.

Oczyszczanie za pomocą osadu czynnego przeprowadza się w komorach napowietrzania lub bez napowietrzania w
których pływają skupiska bakterii i pierwotniaków tworzące zawiesinę kłaczkowatą w ciągu 8h oczyszczania
uzyskuje się obniżenie zawartości zanieczyszczeń substancjami o 85%.

Usuwanie związków biogennych azotu i fosforu Pozostałe azotany z oczyszczonych ścieków w warunkach
tlenowych usuwa się za pomocą mikroorganizmów w procesie denitryfikacji.

Azotany są redukowane do azotynów a następnie do azotu gazowego, który ulatnia się ze ścieków.

Związki fosforu można usunąć również za pomocą mikroorganizmów oraz poprzez dodanie siarczanu glinu chlorku
żelaza lub wodorotlenku wapnia. Ścieki po drugim stopniu oczyszczania zawierają zawiesiny kłaczkowate które są
oddzielane w osadnikach wtórnych.
1
Fizyko – chemiczne oczyszczanie ścieków
Występowanie w wodach zużytych dużej liczby trudno usuwalnych biol zanieczysz poch przemysłowego tzw.
(związki organiczne, metale ciężkie) i wzrost wymagań w zakresie oczyszcz śc przyczyniło się do stosowania metod
fizyko-chemicznych. Przez oczyszcz wód stopień oczyszcz wynosi często ponad 90%.główne procesy: neutralizacja,
utlenianie, redukcja chromu, koagulacja i strącanie chemiczne, wymiana jonowa, ekstrakcja, sorpcja, elektroliza i
destylacja. stosuje się:-do podczyszczania śc przemysł;-do końcowego lub pośred oczyszcz śc przemysł;-w Io
oczyszcz komunal w celu wspomagania procesu odtłuszczania i sedymentacji;-w IIo oczyszcz śc komunal,
równocześnie z procesem biol oczysz w celu jego wspomagania, uzupełnienia albo zamiast procesów
biologicznych;-w IIIo oczyszczenia ścieków komunalnych – doczyszczanie ścieków poprzez usunięcie substancji
biogennych, części pozostałych substancji organicznych oraz resztkowych zawiesin;-w procesie pełnej odnowy
wody w celu ponownego wykorzystania oczysz śc jako wody. Ogólne zasady postępowania ze śc przemysł:-maks
ograniczenie odprowadzania do śc surowców produkcyjnych; -odzysk i wykorzystanie produktów odpadowych
zawartych w śc; -stosow obiegów zamkniętych przez zawracanie podczyszczonych śc do procesów produkcyjnych;
-zapewnienie odpowiedniego rozdziału śc – optymalne warun oczysz śc; -wyrównanie jakoś i il śc w zb
wyrównawczych; -podczysz śc na terenie zakładu przemysł przed spustem do kanalizacji komunal.
Neutralizacja i chemiczne strącanie
Neutralizacja – jest to proces chem zoboj do wymaganego pH przy użyciu odpowiednich reagentów. Proces ten
stosowany jest w zależn od potrzeb jako proces wstępny wspomagający lub ostateczny przed odprowadzeniem śc
do odbiornika. W przypadku bezpośr odprowadzenia śc do odbiornika otw lub kanal miejskiej powinien mieścić się
w zakresie pH określonym Rozporządzeniem MOŚ.
Procesowi neutralizacji towarzyszy proces chem i strącania np. strącanie wodorotl metal ciężkich, nierozp soli. W
procesie neutralizacji biorą udział jony H+ i OH-. Neutral wolnych kw lub zasad zależy od stęż, pH roztw i rodzaju
czynnika neutral. Mocne kw i zasad wymagają większej dawki czynnika neutralizującego.
1. śc kw- wodorotl NaOH w postaci roztw o stęż 20-30%, wapniowy: Ca(OH) 2 (mleko wapienne) 5 -15 %, węglany:
sodowy Na2CO3 roztw i wapniowy CaCO3 złoże ziarniste, tl Mn złoża granulatu. 2. Śc alkal kw mineral H2SO4, HCl i
HNO3. kwasy: H3PO4, H2SO3. Śc alkal CO2 w postaci gazu czystego lub zawart w gazach spalinowych. 3. przez
wzajemne mieszanie śc kw i zasad.
Neutralizacja śc kw Jeżeli w zakł nie ma śc alkal, śc kw neutralizuje się przez odpowiednie reagenty HCI + NaOH 
NaCl + H2O|| H2SO4 + 2NaOH  Na2SO4 + 2H20 wodorotlenkiem wapniowym: 2HCl + Ca(OH) 2  CaCl2 + 2H2O ||
H2SO4 + Ca(OH)2 CaSO4 + 2H2O
Wybór sposobu neutralizacji zależy od wielu czynników:
-kwasowości śc, -zawart zanieczy zawieszonych, -stęż i rodzaju subst rozpusz, -il neutralizowanych ści.
Neutralizacja śc alkal
mocnymi kw: HCl, H2SO4. Przy stosowaniu H2SO4 wydziela się duża il ciepła, w śc wzrasta stęż siarczanów i wytrącają
się nierozpusz siarczany. Zneutralizowane śc przy znacznym zasoleniu mogą wykazywać agresywność. Konieczne
jest stosowanie instalacji odpornej na korozję oraz drogiej aparatury dawkowania kw przy jednoczesnej ścisłej
kontroli pH. Korzystne jest stosowanie CO 2.
Zaletą jest niemożliwość nadmiernego zakwaszenia śc, a tym samym nie trzeba instalować drogiej aparatury.
Przebieg procesu zależy od skł zneutral śc. Neutralizacja śc alkal za pomocą CO 2 nazywa się często rekarbonizacją.
Strącanie chemiczne
Podczas neutralizacji śc strącane są zawarte w nich metale ciężkie, w postaci trudno rozp wodorotl. Strącanie
poszczególnych metali rozpoczyna się w różnych zakresach pH. Podwyższając odczyn środowiska do pH 8,5
uzyskuje się znaczne strącan Fe3+, Cr3+, Cu podczas gdy stężenie Zn, Ni, Fe2+, Cd w ściekach jest w granicach 5-
10mg/l. Na strącalność metali z ich roztw wpływa wiele czynników jak np. rodzaj neutralizującego reagenta, skł i
stęż subst rozpusz, szybkość mieszania.
Dlatego stopień wytrącania wodorotl metali ze śc najczęściej nie odpowiada wartościom, wynikającym
z ich iloczynów rozp ani też zakresom pH określonym dla czystych roztw jednoskł. w przypadku występowania kilku
jonów metali, dawka rzeczywista reagenta jest większa od dawki teoretycznej o 10-15%. Usunięcie ze śc niektórych
jonów jak : Cr(VI), Fe(II), CN - wymaga dodatkowych operacji np. usuwając jony Fe 2+ niezbędne jest napowietrzenie
śc celem utlenienia Fe2+ do Fe3+
Chrom w śc występuje najczęściej w postaci anionu CrO 4-. Wymaga redukcji z Cr (VI) do Cr(III). Usuwanie cyjanków
wymaga ich utlenienia.
Koagulacja
Proces łączenia cząstek koloidalnych oraz drobnej zawiesiny w zespoły cząstek w wyniku zaistnienia destabilizacji
ukł, można uzyskać przez: -dodawanie do koloidalnego zawiesinowego roztw elektrolitu obniżającego potencjał
elektrokinetycznego; -wytworzenie wodorotl metali natural, na których absorbują się jony, koloidy i cząsteczki
zawieszone; -wzajemne przyciąganie się i aglomeracja cząsteczek o różnym ładun pow.
2
Zjawiska zachodzące na granicy faz w procesie koagulacji i współstrącania są ściśle związane z potencjałem
powierzchniowym cząstek koloidalnych i zawiesinowych, a więc z podwójną warstwą elektryczną. Potencjał
elektrokinetyczny stabilnych koloidów wynosi około 70 mV. Przy zmniejszeniu potencjału do około 30 mV
rozpoczyna się koagulacja cząstek, a szybka koagulacja ma miejsce, gdy potencjał ξ zbliża się do 0. Wielk potencjału
ξ stanowi o stabilności ukł rozproszonego. Im większy potencjał tym większe siły odpychające działają między
cząsteczkami. Koagulację prowadzi się z zastos soli hydrolizujących, zachodzą wtedy procesy: -absorpcja
rozpuszczonych substancji na wytrącających się wodorotlenkach i podwójnej warstwie elektrycznej koagulowanych
cząstek; -elektrostatyczne przyciąganie wytrącających się wodorotl i rozp cząstek zanieczyszczeń stałych;
-współstrącanie chem i strącanie chem osadów spełniających w procesie koagulacji taką samą fun jaką pełnią
wytrącające się wodorotl

W procesie koagulacji mogą być stosowane różne substancje, które w postaci zdysocjowanej absorbując się na
cząsteczkach koloidalnych oraz zawiesinowych zmniejszają ich potencjał elektrokinetyczny do wartości, przy której
nie ma znaczącego odpychania elektrostatycznego i zachodzi aglomeracja cząsteczek. Otrzymane w ten sposób
aglomeraty, szczególnie przy dużym rozdrobnieniu cząstek mogą być jednak wciąż bardzo mało i wolno
sedymentowane. Dlatego dla koagulacji nie jest bez znaczenia występowanie procesów towarzyszących takich jak
wytrącanie wodorotlenków lub innych osadów. Jako koagulanty stosuje się przede wszystkim sole Al i Fe. Często
razem z koagulantami dozowane jest mleko wapienne, które podnosząc pH przyspiesza wytrącanie
wodorotlenków, współstrąca inne osady jak np. CaCO 3. Ponadto wodorotlenek wapniowy tworzy zawiesinę
ułatwiając koagulację i wykazuje właściwości adsorpcyjne.

Działanie wodorotlenku wapniowego:

 CO2 + Ca(OH)2  CaCO3 + H2O

 MgCO3 + Ca(OH)2  Mg(OH)2 + CaCO3
 2FeCl3 + 3Ca(OH)2  2Fe(OH)3 + 3CaCl2
 Al2(SO4)3 + 3Ca(OH)2  2Al(OH)3 + 3CaSO4

Z reakcji wynika, że wodorotlenek wapniowy może pełnić funkcję czynnika strącającego (3) i współstącającego
(1,2,4) osad. Wodorotlenek wapnia jak również strącony węglan wapnia (pH 9-11) mają ujemny powierzchniowy
potencjał elektryczny, dlatego pełni on funkcję czynnika wspomagającego proces koagulacji.

Czynniki wpływające na proces koagulacji:

 dawka i rodzaj koagulanta

 pH
 temperatura ścieków
 prędkość mieszania
 środki wspomagające

Bardzo ważny jest skład jakościowo – ilościowy ścieków tzn. ilość i rodzaj zanieczyszczeń rozpuszczonych,
koloidalnych i zawiesinowych. Proces koagulacji można prowadzić metodą konwencjonalną lub kontaktową. W
klasycznej metodzie kolejno wykonywane są operacje mieszania ścieków z koagulantami, koagulacji oraz
sedymentacji skoagulowanego osadu. Metoda kontaktowa polega na strącaniu osadu w obecności osadów
uprzednio wydzielonych i prowadzenie ich w filtrach kontaktowych lub urządzeniach zespolonych – akceleratorach.

Urządzenia w procesie koagulacji dzielimy na:

 dawkowniki
 komory szybkiego mieszania
 komory wolnego mieszania
 osadniki
 urządzenia zespolone

Utlenianie i redukcja w oczyszczaniu ścieków

1. Utlenianie
Proces utlenienia stosowany jest do unieszkodliwiania zanieczyszczeń organicznych takich jak: aminy, kwasy
humusowe, barwniki, silnie toksyczne cyjanki. Najczęściej stosowanymi środkami utleniającymi są: chlor, ozon,

3
nadtlenek wodoru. O wyborze utleniacza decydują czynniki takie jak: rodzaj utlenianej substancji, koszt i łatwość
prowadzenia procesu, wpływ i współdziałanie z innymi procesami utleniania.
Jedną z metod jest tzw. pogłębione chemicznie utlenianie (advance doxidation process - AOP). Metodą tą można
doprowadzić do redukcji licznych związków organicznych w ściekach.
Proces utleniania umożliwia przekształcenie substancji organicznych do dwutlenku węgla i wody, a stosowane
substancje rozkładają się na nieszkodliwe lub często pożądane produkty uboczne.
Przyspieszenie procesu utleniania można osiągnąć przez podwyższenie temperatury i dwa nowoczesne procesy –
utlenianie za pomocą powietrza na „mokro” – wet oxidation process oraz utlenianie wodą w stanie nadkrytycznym.
Można również uzyskać pogłębienie utlenienia za pomocą wysoko reaktywnych wolnych rodników szczególnie
hydroksylowych OH. W tym celu stosuje się substancje: ozon, nadtlenek wodoru, promieniowanie UV, dodatki
katalizatorów np. TiO2, MnO2, Fe2+, a często też ich kombinacje.

Utlenianie aktywnym chlorem

Aktywny chlor jest najczęściej stosowanym utleniaczem. Wykazuje on silne właściwości utleniające zarówno w
postaci gazowej jak i kwasu podchlorawego (HOCl), podchlorynu sodowego (NaOCl), podchlorynu wapniowego
(Ca(OCl)2) lub wapna chlorowanego (CaCl(OCl)). Utleniający potencjał chloru wynosi 1,36V. Typowym przykładem
zastosowania chloru jest utlenianie cyjanków, przy stężeniu w ściekach nie przekraczającym 1g CN -/dm3.
Chlorowanie przeprowadza się podchlorynem sodowym, chlorem gazowym, rzadziej wapnem chlorowanym. W
każdym przypadku czynnikiem utleniającym cyjanki jest jon OCl - . Użycie chloru gazowego wymaga zainstalowania
odpowiednich urządzeń dozujących (chloratorów) i jest ekonomicznie uzasadnione dla dużych ilości ścieków. Stosuje
się ciągłe utlenianie ścieków w przepływie. Użycie wapna chlorowanego jest mniej korzystne ze względu na duże
ilości powstałego osadu wapniowego. W Polsce najczęściej stosuje się podchloryn sodowy.

Reakcja utleniania cyjanków ma przebieg złożony. Początkowo tworzy się chlorocyjan, który dalej hydrolizuje i
powstają cyjaniany.
CN- + OCl- + H2O CNCl + 2OH-
CNCl + 2OH- CNO- + Cl- + H2O
Dla pierwszej reakcji odczyn pH nie ma znaczenia. Stosuje się jednak pH>10, bo takie jest wymagane dla drugiej
reakcji.
Powstający chlorocyjan CNCl jest gazem silnie trującym, dobrze rozpuszcza się w wodzie, ale jest lotny w
temperaturze 38oC.
Są to reakcje egzotermiczne, przy stężeniu CN - 1g/dm3 wzrost temperatury nie przekracza 5o C, lecz przy stężeniu
5g/dm3 temperatura może wzrosnąć o 20o C.
W praktyce stosuje się czas reakcji przy pH>11 i około 10% nadmiarze jonu OCl - w odniesieniu do ilości
stechiometrycznej nie przekracza 15 min.
Powstałe cyjany wykazują 1/1000 toksyczności cyjanków. Są nietrwałe i łatwo ulegają hydrolizie z wytworzeniem
związków amonowych.
CNO- + 2H2O + H+ NH4+ + HCO3-
Hydroliza przebiega w środowisku kwaśnym, a prędkość zależy od pH i temperatury (niższe pH= krótszy czas).
Ścieki cyjankowe po chlorowaniu w oczyszczalni łączone są ze ściekami kwaśno–alkalicznymi oraz chromowymi po
redukcji Cr6+ (o pH≤ 2,5) w celu przeprowadzenia wspólnej neutralizacji końcowej.
W razie potrzeby cyjaniany mogą być dalej utleniane do dwutlenku węgla, chlorków, wody i azotu:
2CNO- + 2H+ + 3OCl- 2CO2 + N2 + 3Cl- + H2O
Proces jednak jest długotrwały, a zużycie utleniacza praktycznie 3-krotnie większe niż przy utlenieniu do CNO - i
dodatkowo wymaga kwasu do obniżenia pH ścieków.

W roztworach zawierających jony cyjankowe i jony miedzi mogą tworzyć się kompleksowe związki cyjanków i miedzi
takich jak: [Cu(CN)3]2- i [Cu(CN)4]3-, których utlenienie przebiega wg reakcji:
2[Cu(CN)3]2- + 7OCl- + 2OH- + H2O  6CNO- + 7Cl- + 2Cu(OH)2
2[Cu(CN)4]3- + 9OCl- + 2OH- + H2O  8CNO- + 9Cl- + 2Cu(OH)2
Utlenianie kompleksowego cyjanku cynku przebiega zgodnie z reakcją:
[Zn(CN)4]2- + 4OCl- + 2OH- 4CNO- + 4Cl- + Zn(OH)2

4
Podczas chlorowania ścieków utlenieniu ulegają zasadniczo wszystkie cyjanki proste (np. sodu), a także związki
kompleksowe (np. miedzi czy cynku) za wyjątkiem kompleksowych cyjanków żelaza i niklu.
Ścieki zawierające cyjanki oraz kompleksowe związki żelaza zadaje się najpierw chlorem, a potem podgrzewa się je i
ponownie dodaje do nich chlor.
Aktywny chlor oraz jego związki stosuje się do utleniania związków siarki, które głównie spotykane są w ściekach
pochodzących z kopalni siarki, z przemysłu nawozów sztucznych, rafinerii ropy naftowej, a także przemysłu
celulozowego.
W środowisku alkalicznym chlor utlenia siarczki do siarczynów
H2S + 3Cl2 + 3H2O  H2SO3 + 6HCl
NaHS + 3Cl2 + 3H2O  NaHSO3 + 6HCl
Przy nadmiarze chloru, produktem utleniania są siarczany.
Utlenianie merkaptanu metylowego (tioalkoholu metylowego) przebiega wolniej niż utlenianie siarkowodoru, a
uzyskane produkty zależą od ilości dozowanego chloru:

2CH3SH + Cl2 CH3SSCH3 + 2HCl

CH3SH + 2Cl2 + H2O  CH3SOCl + 3HCl
CH3SH + 3Cl2 + 2H2O  CH3SO2CL + 5HCl

Utlenianie tlenem
Do utleniania ścieków zawierających związki siarki można stosować tlen zawarty w powietrzu. Proces prowadzi się
przy podwyższonej temperaturze i zwiększonym ciśnieniu. Potencjał utleniający tlenu wynosi 1,23V.
Utlenienie wodorosiarczku i siarczynu zachodzi stopniowo, a wartościowość siarki zmienia się z -2 do +6.
S2- S  S4O62- S2O32- SO32- SO42-
Jeżeli reakcja zachodzi w środowisku wodnym o pH 7 - 13,8 to ostatecznym produktem utleniania siarkowodoru,
wodorosiarczku i siarczynu jest tiosiarczan.
Proces utleniania tlenem merkaptanu metylu również przebiega stopniowo:
CH3SH  CH3SSCH3 CH3SO2H  CH3SO3H (kwas metylosulfonowy)
Przy utlenianiu ścieków o pH 9-9,5 proces zachodzi przy jednoczesnym obniżaniu się pH:
2HS- + 2O2  S2O32- + H2O
2HS + 3O2 +2OH-  2SO32- + 2H2O
-

2HS- + 4O2 +2OH-  SO42- + 2H2O

Natomiast utlenianie ścieków o pH 7-7,5 przebiega następująco:

2H2S- + 2O2  S2O32- + H2O+ 2H+

8H2S- + 9O2  2S4O62- + 6H2O+ 4H+
H2S + 2O2  SO42- + 2H+
2HS- + 2O2  S2O32- + H2O
2HS- + 4O2  2SO42- + 2H+
Również w tym procesie zmniejsza się pH roztworu.

Gdy utlenia się ścieki mające pH 12,2-12,8 reakcja utlenia przebiega:

2HS- + 2O2  S2O32- + H2O

2S + 2O2 + H2O  S2O32- + 2OH-
2-

2HS- + 3O2 +2OH-  2SO32- + 2H2O

2S2- + 3O2  2SO32-
HS + 2O2 + OH-  SO42- + H2O
-

S2- + 2O2  SO42-

Prędkość utleniania wzrasta wraz ze wzrostem temperatury i ciśnienia.

5
Teoretycznie do utleniania 1g siarki potrzeba 1 g tlenu. Proces utleniania siarczków o stężeniu 6g/dm 3, prowadzony
w temperaturze 80 -100oC, przy ciśnieniu 0,1 – 0,8MPa wymaga 5,4 kg tlenu, czyli 28m 3 powietrza na 1m3 ścieków i
trwa 1 min.
Przeważnie ścieki kierowane są do zbiornika wyrównawczego, następnie podgrzewane w przepływowym
podgrzewaczu, pompowane do kolumny utleniania, do której od dołu poprzez dyfuzor wprowadzone jest sprężone
powietrze.
Powstająca w kolumnie para wodna skraplana jest w separatorze.
Utlenione ścieki po schłodzeniu poddawane są dalszym procesom oczyszczania.
Utlenianie ozonem
Ozon jest silnym utleniaczem, reagującym w temperaturze otoczenia z większością związków organicznych. Jest on
gazem o niebieskiej barwie i charakterystycznym zapachu.
Masa 1dm3 ozonu w temperaturze 0o C, pod ciśnieniem 760mmHg wynosi 2,144g.
Potencjał oksydacyjno – redukcyjny ozonu mierzony względem elektrody wodorowej wynosi 2,07 V. Rozpuszczalność
ozonu w wodzie jest 10 razy większa od rozpuszczalności tlenu.
Ozon jest gazem toksycznym, a jego zawartość w powietrzu pomieszczeń, w których przebywają ludzie nie może
przekraczać 0,1mg/dm3.
Ze względu na swoją silną toksyczność jest również środkiem odkażającym. Właściwości dezynfekcyjne ozonu
zwiększają produkty jego rozkładu, takie jak: wolne rodniki HO 3•, HO2•, HO•, O2 i inne.
Ozon oddziałuje na substancje zawarte w ściekach bezpośrednio albo pośrednio poprzez reakcje wolnorodnikowe,
które powstają w obecności HO• lub innych substancji.
Bezpośrednio i stosunkowo szybko reaguje on z siarczynami, siarczkami, cyjankami, alkenami, węglowodorami
aromatycznymi , aminami.
Zdolna do szybkiej dysocjacji cząstka ozonu jest nietrwała. Rozkład ozonu w wodzie zależy od wartości pH,
temperatury, rodzaju i stężenia zanieczyszczeń w ściekach, a jego rozpuszczalność zależy od składu ścieków.
Rozpuszczalność ozonu w wodzie o temperaturze 0 oC i przy ciśnieniu 0,1MPa wynosi 0,4g/dm3.
Ze względu na nietrwałość ozonu, wytwarza się go z oczyszczonego i osuszonego powietrza lub z tlenu
przepuszczonego między dwiema elektrodami wysokiego napięcia (6000 – 20000V) w generatorze ozonu.
Ozon można stosować łączenie z promieniowaniem UV, które również prowadzi w wyniku fotolizy do powstania
wolnych rodników. Układ ozon/UV uważany jest za jeden ze skuteczniejszych do unieszkodliwiania substancji, które
praktycznie nie ulegają degradacji przy użyciu wyłącznie ozonu.
Ozon wprowadza się do ścieków w postaci mieszaniny powietrzno – ozonowej. Wymieszanie ścieków z ozonem
najczęściej odbywa się metodą adsorpcyjną przez wprowadzenie cieczy do gazu i przez wprowadzenie gazu do
cieczy.
Metoda adsorpcyjna polega na mieszaniu ozonu ze ściekami w kolumnach wypełnionych odpowiednim materiałem
o dużej powierzchni zwilżania, np. pierścieniami Raschiga. Gaz i ciecz są względem siebie w przeciw prądzie, przy
czym gaz płynie od dołu kolumny kontaktowej do góry.
Metoda mieszania przez wprowadzanie gazu do cieczy odbywa się w układzie podciśnienia i nadciśnienia.
W metodzie podciśnienia najczęściej całą dawkę ozonu rozpuszcza się w niewielkiej ilości cieczy, a następnie miesza
się z całą objętością ścieków. Rozpuszczanie ozonu w cieczy odbywa się przy ciśnieniu 0,3 - 0,7MPa i pozwala na
rozpuszczenie ok. 85 – 95% ozonu. Czas przebywania cieczy w komorze wynosi zwykle 5 -10 min.

Zastosowanie nadtlenku wodoru

Czysty nadtlenek wodoru jest syropowatą cieczą o lekkim, niebieskim zabarwieniu, rozpuszczającą się w wodzie w
każdym stosunku. Jest on związkiem silnie endotermicznym i łatwo rozkładającym się do wody i tlenu. Jest silnym
środkiem utleniającym. W wodnych roztworach ulega dysocjacji:
H2O2 + H2O  H3O+ + HO2-
Nadtlenek wodoru można stosować do unieszkodliwiania różnych ścieków przemysłowych.
Stosuje się go do utlenienia cyjanków i cyjanowodoru:
CN- + H2O2  CNO- + H2O
Następnie zachodzi hydroliza cyjanianów, w wyniku której otrzymuje się amoniak i węglany:
CNO- + H2O + OH -  CO32- + NH3
W podwyższonej temperaturze część cyjanków bez udziału nadtlenku wodoru może przekształcić się do amoniaku i
mrówczanów:
CN- + 2H2O  HCOO- + NH3

6
Reakcja utleniania cyjanków nadtlenkiem wodoru jest egzotermiczna, dlatego dopuszczalne stężenie utlenianych
cyjanków w roztworze wynosi 2,5 gCN-/dm3.
Teoretyczne zapotrzebowanie tlenu wynosi 1 mol aktywnego tlenu na 1 mol jonów CN -.
W praktyce wymagany jest pewien nadmiar czynnika utleniającego rzędu 5-20%. Przy czym nawet przy trzykrotnym
nadmiarze czas reakcji wynosi ponad 15 godzin, a utlenienie cyjanków jest niepełne i ich resztkowe stężenie
kształtuje się w przedziale 0,7 – 1,0 mgCN -/dm3.
Proces ten można przyspieszyć stosując katalizatory, np. siarczan miedzi.

2. Redukcja
Chemiczna redukcja chromu
Chrom sześciowartościowy jest silnie toksyczny. Jego dopuszczalne stężenie w ściekach wprowadzanych do wód i do
ziemi wynosi 0,2 mg/dm3 i jest 2,5 krotnie mniejsze niż dopuszczalne stężenie chromu trójwartościowego.
Z drugiej strony chrom trójwartościowy jest łatwo strącalny w postaci wodorotlenku Cr(OH) 3. Dlatego w praktyce
ścieki zawierające Cr6+ poddawane są procesowi redukcji Cr(VI) do Cr(III), a następnie celem strącenia Cr(OH) 3 są
alkalizowane.
Redukcję chromu prowadzi się najczęściej przy użyciu SO 2, kwasu siarkowego (IV), pirosiarczynu sodowego, siarczanu
żelazawego, siarczynu sodowego.
Dwutlenek siarki wprowadzany do ścieków tworzy kwas siarkowy (IV)
SO2 + H2O  H2SO3
który dysocjuje:
H2SO3↔ H+ + HSO3-
Pirosiarczyn sodowy dysocjuje do czynnego jonu S2O52-
Na2S2O5↔ 2Na+ + S2O52-
hydrolizującego według reakcji:
S2O52- + H2O ↔ 2HSO3-
Siarczyn sodowy dysocjuje do jonu siarczynowego:
Na2SO3↔ 2Na+ + SO32-
który wymaga zakwaszenia roztworu i z jonem wodorowym tworzy jon redukujący:
SO32- + H+↔ HSO3-
Redukcja z udziałem jonu redukującego HSO 3- przebiega w środowisku kwaśnym i na przykładzie kwasu chromowego
oraz pirosiarczynu sodowego można ją przedstawić w sposób następujący:
Na2S2O5 + H2O 2NaHSO3
2H2CrO4 + 3NaHSO3 + 3H2SO4 Cr2(SO4)3 + 3NaHSO4 + 5H2O
Chrom trójwartościowy jest następnie strącany wapnem w postaci wodorotlenku:
Cr2(SO4)3 + 3Ca(OH)2 2Cr(OH)3 + 3CaSO4
Przebieg i czas trwania reakcji zależy od odczynu. Przy nadmiarze jonów redukujących i przy
pH< 2,5 całkowita redukcja chromianów zachodzi w czasie 2 minut.
Proces redukcji chromu sześciowartościowego i strącanie wodorotlenku chromu(III) można prowadzić w
urządzeniach o dzianiu ciągłym.

Wymiana jonowa
Wymieniacze jonowe (tzw. jonity) są to substancje najczęściej wielkocząsteczkowe o strukturze przestrzennie
usieciowanej, wykazujące zdolność do wymiany własnych jonów na jony znajdujące się w otaczającym je roztworze.
W zależności od tego czy są wymieniane aniony, czy kationy rozróżniamy anionity i kationity.
Wymianę jonową można przedstawić następującymi prostymi równaniami reakcji:
M-A1 + K+A2- = M-A2 + K+A1-
M-K1 + K2+A- = M-K2 + K1+A-
gdzie :
M - szkielet wielkocząsteczkowy
A, A1, A2 – aniony
K, K1, K2 – kationy
7
Proces jest odwracalny, a wymiana zachodzi w ilościach równoważnych, stechiometrycznych.
Ilość wymienianych jonów zależy od wielu czynników, przy czym znacząca ilość grup jonowymiennych jest związana z
ruchomymi jonami oraz na stałe ze szkieletem wielkocząsteczkowym, tworzącym trójwymiarową sieć.
Wymieniacze jonowe jako polikwasy lub polizasady, w wyniku procesu wymiany jonowej przechodzą w odpowiednie
polisole.
Rozwój technologii wytwarzania wymieniaczy jonowych przez wiele lat wynikał z potrzeby uzdatniania wody.
Jednakże w ostatnich latach zaczęto stosować wymieniacze jonowe również do oczyszczania ścieków
przemysłowych, z których odzyskiwana jest nie tylko woda, ale także inne cenne składniki, jak: kwas z zużytej kąpieli
trawiącej, cenne metale – w tym szlachetne (uran, miedź, złoto, platyna, srebro),zatężone sole itd.

Jonity można klasyfikować ze względu na:

 pochodzenie i sposób otrzymywania
 rodzaj grup jonowymiennych (charakter grup funkcyjnych)

Klasyfikację ze względu na pochodzenie i sposób otrzymywania można przedstawić następująco:

JONITY

NIEORGANICZNE ORGANICZNE syntetyczne

naturalne syntetyczne półsyntetyczne naturalne

Jonity nieorganiczne naturalne – jest to grupa jonitów o niewielkim znaczeniu praktycznym, głównie ze względu na
małą pojemność sorpcyjną. Do tej grupy należą pewne minerały i tlenki metali (np. Al 2O3, Fe2O3), które w zależności
od pH roztworu wymieniają aniony lub kationy.
Jonity nieorganiczne syntetyczne – są to produkty syntetyczne wytwarzane do specjalnych celów, np. stosowane są
w technologii reaktorowej, jako bardzo odporne na działanie promieniowania jądrowego i wysoką temperaturę (np.
związek antymonu i fosforu).
Jonity organiczne naturalne – do tej grupy należą celuloza, lignina, torf i węgiel. Substancje humusowe torfu
bitumicznego mogą wymieniać jony poprzez grupy karboksylowe i hydroksylowe. Wykazują jednak słabe właściwości
jonowymienne i nie mają większego praktycznego zastosowania.
Jonity organiczne półsyntetyczne – są to jonity naturalne, organiczne poddane obróbce chemicznej, takiej jak :
fosforylowanie, sulfonowanie, utlenianie itp. Otrzymuje się wtedy substancje o własnościach głównie wymienno –
adsorpcyjnych (jonito – sorbenty) stosowane do rozdzielania i wyodrębnienia substancji biologicznie czynnych (np.
Eskarbo – sulfonowany węgiel stosowany do odsalania wody).
Jonity organiczne syntetyczne – stanowią największą grupę wymieniaczy jonowych, są to związki organiczne
wielkocząsteczkowe z wbudowanymi grupami jonowymiennymi, zdolnymi do dysocjacji elektrolitycznej. Otrzymuje
się je przez polimeryzację monomerów zawierających grupy jonowymienne lub na drodze reakcji addycyjnej, przez
wprowadzenie grup jonowymiennych do uprzednio uzyskanych polimerów.
Klasyfikacje jonitów ze względu na rodzaje grup jonowymiennych można przedstawić następująco:
JONITY

KATIONITY ANIONITY słabo zasadowe

silnie kwaśne słabo kwaśne silnie zasadowe średnio zasadowe

Kationity silnie kwaśne – są to jonity z ujemną grupą jonowymienną i ruchomym kationem. Najczęściej spotykaną
grupą jonowymienną jest grupa sulfonowa –SO 3-, która w zależności od rodzaju ruchomego kationu przyjmuje różne
formy, np. sodową – SO3Na, wodorową –SO3H.
Kationity silnie kwaśne są mocnymi kwasami lub solami mocnych kwasów, występują w postaci zdysocjowanej w
całym zakresie zmian pH, dlatego mogą być stosowane w roztworach o różnym odczynie.

8
Kationity słabo kwaśne - podobnie jak silnie kwaśne mają ujemną grupą jonowymienną oraz ruchomy kation.
Najczęściej spotykaną grupą jonowymienną jest grupa karboksylowa – COO -. Jest to grupa słabego kwasu,
wykazująca duże powinowactwo do protonów i w odczynie kwaśnym nie występuje ona w formie zdysocjowanej.
Dlatego jonity słabo kwaśne mogą być stosowane tylko przy pH >7. Przy ich pomocy można przeprowadzić tylko
dealkalizację wody lub ścieków. Zaletą ich jest łatwość regeneracji za pomocą kwasów.
M – COOH + NaOH↔ M-COONa + H2O
M – COONa + HCl M-COOH + NaCl
M – szkielet wielkocząsteczkowy
Reakcja (2) zachodzi tylko w jedną stronę ze względu na duże powinowactwo grupy karboksylowej do protonów, nie
zachodzi reakcja odwrotna.
W formie soli może przejść tylko w obecności substancji zdolnych do wiązania protonów, tzn. w środowisku
zasadowym lub obojętnym
Anionity silnie zasadowe – są to czwartorzędowe związki amoniowe:

R2
|
M - CH2 - N- R3 - OH
|
R1

W zależności od podstawnika R3 wyróżnia się anionity silne zasadowe:

 typu I
R2
|
M – CH2 - N – CH2 – OH
|
R1
 typu II
R2
|
M – CH2 –N - C2H4 –OH
|
R1

Anionity typu I posiadają silną zasadowość i wykazują mniejsze powinowactwo do grup wodorotlenowych niż
anionity typu II.
Anionity typu I są bardziej stabilne chemicznie i usuwają z wody słabo zdysocjowane kwasy, jak np. kwas krzemowy.
Adsorbują one słabe kwasy, jak kwas węglowy i kwas cyjanowodorowy.
Anionity typu II są mniej zasadowe, przez to łatwiej są regenerowane i wymagają mniejszej dawki roztworu
regenerującego (zasady).
Mają one nieco większą pojemność wymienną niż anionity typu I.
Stosuje się je głównie do adsorpcji wszystkich anionów w ramach tylko jednego stopnia wymiany.
Anionity silnie zasadowe występują w postaci zdysocjowanej w całym zakresie pH – dlatego mogą być stosowane bez
względu na rodzaj odczynu.
Przykładowe reakcje wymiany jonowej można przedstawić następująco:
M – N(R)3+OH- + HCI M - N(R)3+ Cl- + H2O
M – N(R)3+OH- +H4SiO4  M - N(R)3 + H3SiO4- + H2O
M – N(R)3+OH- + NaCl ↔ M – N(R)3+ Cl- + NaOH
Anionit silnie zasadowy reaguje nawet z tak słabym kwasem jak kwas krzemowy H 4SiO4, a także solami mocnych
zasad.

9
Anionity słabo zasadowe – są to jonity, które posiadają jako grupy jonowymienne (funkcyjne):

 pierwszorzędowe grupy aminowe

H
|
M-N
|
H

 drugorzędowe grupy aminowe

R
|
M-N
|
H
 trzeciorzędowe grupy aminowe
R1
|
M-N
|
R2
 grupy iminowe
M-N-M
|
H
Anionity słabo zasadowe charakteryzują się dużym powinowactwem do grup wodorotlenowych. Dlatego jonity te nie
są zdolne do wymiany jonowej w środowisku alkalicznym, gdzie nie są w postaci zjonizowanej.
Wymiana jonowa na jonitach słabo zasadowych może zachodzić tylko przy pH < 7. Może on reagować z substancjami
łatwo oddającymi protony, a więc mocnymi kwasami.
R- N(CH3)2 + HCl R – N (CH3)2∙ HCl
R – N(CH3)2H+∙OH- + H+ + Cl- ----> R - N(CH3)2H+∙ Cl- + H2O
Anionity słabo zasadowe nie mogą być stosowane do usuwania z wody CO 2, SiO2, tj. anionów słabych kwasów. Duże
ich powinowactwo do jonów wodorotlenowych sprawia, że łatwo ulegają regeneracji i nie wymagają dużego
nadmiaru roztworu regenerującego. Wymagają jednak do wymywania roztworu reagującego dużych ilości wody.
Jest to wynikiem tego, że w czasie wyczerpywania zasadowy anionit utlenia się z wytworzeniem słabo kwaśnych grup
kwasowych, które w czasie regeneracji wodorotlenkiem sodowym obsadzają się sodem, ten z kolei hydrolizuje w
czasie przemywania wodą. Anionit słabo zasadowy może być regenerowany roztworem amoniaku.
Anionity średnio zasadowe - posiadają zarówno słabo, jak i silnie zasadowe grupy jonowymienne. Jonity te wykazują
mniejsze powinowactwo do jonów wodorotlenowych, są trudniejsze do regeneracji. Wykazują one właściwości
pośrednie między anionitami silnie zasadowymi i słabo zasadowymi.
Jonity specjalne (selektywne) - są to jonity, które wykazują selektywne zdolności do wymiany jonowej.
Praktyczne znaczenie maja tzw. jonity chelatujące.
Są to jonity, które bardzo silnie wiążą jony metali przejściowych i jednocześnie łatwo dają się regenerować za
pomocą roztworów kwasów mineralnych.
10
Do jonitów specjalnych można zaliczyć tzw. jonitosorbenty , nie posiadające grup funkcyjnych, służące do usuwania
substancji organicznych z wody i ścieków.
W środowisku bezwodnym stosowane są jonity makroporowate, wykazujące większe pęcznienie w
rozpuszczalnikach organicznych. Przylegającą do nich wodę usuwa się poprzez ostrożne suszenie lub wypieranie za
pomocą odpowiednich rozpuszczalników, takich jak: alkohole krótko łańcuchowe albo ketony. Regenerację można
przeprowadzić przy pomocy zasad lub kwasów organicznych. Przy czym rozpuszczalniki hydrofobowe wypierane są
przez hydrofilowe, a te z kolei przez wodę.

Charakterystyka procesu wymiany jonowej

Jeżeli suchy jonit zanurzony zostanie w roztworze silnego elektrolitu, to będą zachodziły następujące zjawiska:
 pęcznienie jonitu
 wnikanie elektrolitu w głąb ziarna jonitu
 wymiana jonowa

Pęcznienie jonitu
Syntetyczny jonit organiczny posiada w swojej strukturze apolarny szkielet węglowodorowy i silnie polarne grupy
jonowymienne. Apolarny szkielet wykazuje duże powinowactwo do rozpuszczalników apolarnych, a polarne grupy
jonowymienne powinowactwo do rozpuszczalników polarnych, w tym wody. To duże powinowactwo grup
jonowymiennych do rozpuszczalników polarnych powoduje, że cząsteczki wody łatwo są adsorbowane przez ziarno
jonitu – co objawia się jego pęcznieniem.
Pęcznienie jonitu zależy od szeregu czynników, takich jak: pojemność jonowymienna, stopień hydratacji grup
jonowymiennych i przeciwjonów, wartościowość przeciwjonów, stopień dysocjacji grup jonowymiennych i stężenie
roztworu zewnętrznego. Pęcznienie jonitu wzrasta wraz z jego pojemnością oraz hydratacją grup jonowymiennych i
przeciwjonów, a maleje wraz ze wzrostem usieciowania, stężeniem roztworu otaczającego jonit i wartościowością
przeciwjonów.

Wnikanie elektrolitu w głąb ziarna jonitu

Jeżeli umieści się w rozcieńczonym roztworze silnego elektrolitu ziarna kationitu, to między fazą jonitu, a
otaczającym go roztworem będzie występować różnica stężeń. Następuje więc wędrówka kationów do roztworu i
anionów do fazy jonitu, a z nimi przenoszenie ładunku elektrycznego. Powstaje potencjał międzyfazowy, zwany
potencjałem Donnana. Chwilowo w fazie jonitu tworzy się nadmiar ładunku dodatniego. Nastąpi więc zawracanie
anionów do roztworu, a kationów do fazy jonitu aż do ustalenia się stanu równowagi stężenia i potencjału w fazie
jonitu oraz w roztworze.

Wymiana jonowa
Jeżeli w roztworze są różne kationy i aniony to kierunek reakcji wymiany jonowej jest zawsze zgodny z
powinowactwem jonów do jonitu. Reakcja przebiega zawsze w kierunku sorpcji jonów wykazujących większe
powinowactwo do jonitu. Formalnie stan równowagi wymiany jonowej można opisać przy pomocy prawa działania
mas. Często stan równowagi opisuje się za pomocą współczynnika selektywności.
Dla reakcji wymiany jonowej, np.:
R – A + B+ = R – B + A +

Współczynnik selektywności będzie wynosił:

K s A /B =[ R−B ] ∙ ¿ ¿
[R-A], [R-B] – stężenie jonów A i B w fazie jonitu [val/dm 3], [val/g],
+¿ ¿ +¿¿
[A ],[ B ] stężenie jonów A i B w fazie roztworu [val/dm 3]

Dla reakcji typu:

2R – A + C2+ = R2 – C + 2A+

współczynnik selektywności przyjmuje postać:

K s A /B =[ R2−C ] ∙ ¿ ¿

11
Stan równowagi wymiany jonowej nie zawsze można opisać współczynnikiem selektywności, gdyż nie jest on
wielkością stałą. Jego wartość zależy od temperatury usieciowania jonitu itp.
Dlatego często stan równowagi wymiany jonowej przedstawia się graficznie, stosując tzw. ułamki równoważnikowe.
Ułamek równoważnikowy dla fazy roztworu wynosi:
X Ci
i=¿ ¿
∑ Ci
Xi - ułamek równoważnikowy jonu i
∑ C i- suma stężeń wszystkich jonów zawartych w roztworze, wyrażona w val/dm 3
roztworu
3
Ci - stężenie jonu i wyrażone w val/dm roztworu

Ułamek równoważnikowy dla fazy jonitu równa się:

qi
Y i=
∑ qi
Y i – ułamek równoważnikowy jonu i w fazie jonitu
∑ qi - teoretyczna pojemność jonowymienna [val/dm ], [val/g] 3

qi – stężenie jonu i w fazie jonitu [val/dm3],[val/g]

Wartości ułamków równoważnikowych zmieniają się w przedziale od 0 do 1.

Zasadniczo można wyróżnić trzy rodzaje izoterm: liniowe, wypukłe i wklęsłe.

Na podstawie współczynników selektywności ustalono szeregi przedstawiające wzrost powinowactwa

poszczególnych jonów do określonych grup jonowymiennych.
Dla kationitu silnie kwaśnego z sulfonową grupą jonowymienną, taki szereg przedstawia się:
2+ ¿¿
+ ¿<Ca ¿
+¿ ≈N H +¿ < Ag ¿¿
4
+¿ <K ¿
+ ¿< Na ¿
+¿< H ¿
Li
Dla kationitów słabo kwaśnych z grupą R-COO - wynosi:
+¿ ¿
2+¿ <H ¿
2+ ¿<Ca ¿

Na +¿<Mg ¿

Powinowactwo anionitów silnie zasadowych typu I do wybranych jonów jest następujące:

−¿ ¿
−¿ <N O ¿
−¿ ≈H SO 3 ¿
−¿ <H SO 4 ¿
3
−¿ <N O ¿
2
−¿ <Cl ¿
−¿< HC O 3 ¿
−¿<OH ¿
F
Dla anionitów silnie zasadowych typu II szereg powinowactw przedstawia się wg kolejności:
−¿ ¿
−¿ < NO ¿
−¿ ≈H SO 3 ¿
−¿ <H SO 4 ¿
3
−¿< NO ¿
2
−¿ <Cl ¿
−¿<H CO −¿<OH ¿
¿
F 3

Wymiana jonów w procesie kolumnowym

W procesie kolumnowym ( dynamicznym) roztwór przesącza się przez nieruchome złoża umieszczone w kolumnie,
wprowadzając roztwór od góry kolumny. Roztwór wpływający do kolumny nazywa się wciekiem, a wypływający z
kolumny wyciekiem.

Wymiana jonów roztworu chlorku sodowego a złożem kationitu z grupami jonowymiennymi sulfonowymi w
formie wodorowej – SO3H
Po wprowadzeniu roztworu do złoża kolumny, już w pierwszym warstwach złoża następuje zatrzymanie jonów
sodowych i przechodzenie na ich miejsce do roztworu w ilościach równoważnych jonów wodorowych. W warunkach
idealnych reakcja ta przebiega aż do osiągnięcia stanu równowagi. Ponieważ roztwór przepływa z góry na dół,
napotyka na kolejne warstwy jonitu wysyconego jonami wodorowymi. Wymiana jonowa zachodzi dalej aż do
uzyskania nowego stanu równowagi. Po wprowadzeniu do kolumny pewnej ilości roztworu NaCl nastąpi wysycenie
górnych warstw jonitu jonami sodowymi.

12
Stężenie jonów sodowych (c) w roztworze przepływającym przez górne warstwy jonitu nie będzie ulegało zmianie i
będzie równe stężeniu początkowemu wcieku (Co), podczas gdy w dolnej części kolumny będzie równe zeru. W
strefie pośredniej złoża obydwa rodzaje jonów, sodowe i wodorowe, obecne są zarówno w roztworze jak i w jonicie.
Można więc wyrazić trzy strefy:
1. strefa jonitu wyczerpanego
2. strefa pracy
3. strefa jonitu zregenerowanego

Strefy pracy
kolumny jonitowej

CNa=0

Praktycznie wymiana jonowa zachodzi tylko w strefie pracy. Jonit strefy 1 pozostaje w równowadze z wciekiem, a
strefa 3 w równowadze z wyciekiem, a więc dolne warstwy złoża decydują o jakości otrzymywanego wycieku.
Minimalna grubość warstwy jonitu, niezbędna do usunięcia określonych jonów z roztworu musi posiadać grubość
strefy pracy. W czasie przepływu wcieku przez kolumnę strefa pracy przesuwa się w dół.
Po przepuszczeniu przez złoże odpowiedniej ilości roztworu, początek strefy pracy osiąga wylot kolumny. Pozostaje
tzw. przebicie kolumny.
Od tego momentu gwałtownie wzrasta w wycieku stężenie jonów sodowych aż do stężenia wyjściowego (stężenia
wycieku). W praktyce, w pełnym cyklu wymiany jonowej, po przebiciu kolumny rozpoczyna się regenerację złoża.
Szybkość reakcji i wymiany jonowej zależy od rodzaju jonitu i rodzaju jonów biorących udział w procesie wymiany
jonowej.
Przykładowo - reakcje i czasy potrzebne do uzyskania 90% stanu równowagi:
1. Kationit sulfonowy – 2 min:
R -SO3H + KOH = R – SO3K + H2O
2. Anionit silnie zasadowy – 2-3 min.
2RCl + Na2SO4 = R2SO4 + 2NaCl
3. Kationit karboksylowy – 1-3 min.
2R - COONa + CaCl2 = (R-COO)2Ca + 2NaCl

Regeneracja jonitów
Po uzyskaniu przebicia kolumny, złoże jonitowe poddawane jest regeneracji. Istnieją dwie metody, powszechne
stosowane współprądowa i trudniejsza technicznie do przeprowadzenia metodą przeciwprądową (ze względu na
kierunek przepływu roztworu regenerującego w stosunku do procesu wymiany jonowej). Otrzymany wyciek
nazywany jest roztworem poregeneracyjnym.

Eksploatacje wymienników jonowych

Proces wymiany jonowej prowadzi się w wymiennikach jonitowych. Wymiennik jonitowy składa się ze zbiornika
filtracyjnego ze złożem jonitowym i osprzętu. Zbiornik filtracyjny wykonany jest z blachy stalowej w kształcie cylindra
pionowego zamkniętego elipsoidalnymi dnami przyspawanymi do płaszcza. Osprzęt wymiennika jonitowego stanowi
układ rurociągów i armatury związanej ze zbiornikiem filtracyjnym. Wysokość złoża jonitowego wynosi od 0,75 do
2,5m. Złoże spoczywa na systemie drenażowym wyposażonym w dysze szczelinowe. Roztwór poddawany procesowi

13
wymiany jonowej doprowadzony jest z góry przez urządzenie rozprowadzające dany roztworów równomiernie na
całą powierzchnię przekroju (jonitu).
Po wyczerpaniu pojemności jonowymiennej złoże jonitu jest regenerowane.
Pełny cykl pracy wymiennika jonitowego składa się z następujących operacji:
 spulchnianie złoża
 regeneracja
 płukanie
 wyczerpywanie
Spulchnianie prowadzi się przed regeneracja złoża. Celem jest usunięcie zawiesiny i pęcherzyków powietrza,
właściwe rozluźnienie i ułożenie warstwy złoża. Do spulchniania używa się wody o takiej jakości, jaka kierowana jest
na wymieniacz w cyklu pracy wymiennika . Wodę uzdatnioną surową przepuszcza się przez złoże z dołu do góry, w
przeciągu 5- 10 min. Prędkość przepływu powinna być tak dobraną, aby uzyskać 40 -50% ekspansji złoża. Prędkość
przepływu zależy od temperatury, ciężaru właściwego i wielkości ziarna. Znajduje się w granicach od 3 do 12 m/h.
Ze względu na ekspansję złoża, w każdym wymienniku jonitowym powinna być przewidziana wolna przestrzeń
wynosząca od 50 do 100% objętości złoża. Częstotliwość spulchnienia zależy od stosowanej metody regeneracji. Przy
metodzie współprądowej złoże spulchnione jest przed każdą regeneracją. Przy metodzie przeciwprądowej
spulchnienie odbywa się w większych odstępach czasu, przy czym stosuje się także specyficzne technologie
spulchniania.
Regeneracja – zużycie odczynników regeneracyjnych wynosi od 105 do 400% teoretycznej ilości – w zależności od
rodzaju stosowanego jonitu, wymaganej ilości uzdatnianego roztworu, składu chemicznego roztworu, układu
instalacji i stosowanej technologii regeneracji. Kationity zazwyczaj regenerowane są 5% roztworami kwasów solnego
i siarkowego. Anionity silnie zasadowe regeneruje się 4-6% NaOH w ilości 200-350% ilości teoretycznej. Stosuje się
także 4-10% węglan sodowy. Anionity słabo zasadowe mogą być regenerowane zasadą sodową, węglanem sodowym
lub wodą amoniakalną.
Czas regeneracji wynosi 45 – 60 min, prędkość przepływu 2-10m/h, temperatura 35 – 50 oC, ale nie może być wyższa
od granicznej temperatury odporności wymieniacza.
Płukanie – po regeneracji złoża wypłukuje się z niego nadmiar roztworu regenerującego. Proces prowadzi się do
momentu uzyskania wody o wymaganej jakości.
Prędkość przepływu wody płuczącej wynosi do 15m/h. Czynnikiem świadczącym o zakończeniu przemywania są
poniższe wymagania:
 dla kationitów w formie sodowej – stężenie jonów Cl - jest bliskie zawartości tych jonów w wodzie surowej
kierowanej na kationit, twardość ogólna równa jest 0,03val/m 3
 dla kationitów w formie wodorowej – kwasowość = 1val/m 3, tw. ogólna ≤0,05 val/m3
 dla anionitów słabo i mocno zasadowych - zasadowość ≤ 0,2 val/m3
Wyczerpywanie – z chwilą osiągnięcia po płukaniu złoża wymaganej jakości wycieku, rozpoczyna się okres pracy.
Prędkość przepływu roztworu poddawanego procesowi wymiany jonowej powinna być w granicach od 5 do 75 m/h.
Okres pracy jest zakończony z chwilą, gdy stężenie usuwanych jonów przekroczy dopuszczalną wartość. Długość
czasu pracy jonitu zależy od ilości wymienianych jonów, roboczej pojemności wymiennej danego złoża oraz jego
przygotowania do procesu wymiany jonowej.

ZŁOŻA MIESZANE
Często w układach technologicznych, szczególnie przy uzdatnianiu wody, stosowane są kolumny jonitowe ze złożem
mieszanym. Wypełnienie takiej kolumny składa się z mieszaniny kationity w formie wodorowej i anionitu w formie
wodorotlenowej. W takim złożu zachodzą równocześnie 2 reakcje:
R- SO3H + Me+ = R-SO3Me + H+
H2O
- -
R – OH + X = R – X + OH
W wyniku, których otrzymuje się wodę o dużej czystości - o dużym stopniu zdejonizowania. Prędkość przepływu
przez złoże mieszane przyjmuje się najczęściej w granicach 15-20.

Schemat wymiennika jonitowego z rozwarstwionym złożem mieszanym

Adsorpcja

14
Adsorpcja jest to zagęszczanie substancji na powierzchni ciała stałego lub w objętości jego mikroporów – wskutek
działania sil przyciągających.
W procesie adsorpcji uczestniczą co najmniej dwa składniki: ciało stale, na którego powierzchni powstaje lub w
objętości jego porów następuje zagęszczanie substancji nazywane adsorbentem i substancja zaadsorbowana, którą
nazywa się adsorbatem. W przypadku układów wieloskładnikowych proces adsorpcji zachodzi do momentu ustalenia
się stanu lokalnej równowagi adsorpcyjnej między adsorbentem i roztworem adsorbatu.
Proces adsorpcji w takiej równowadze można zapisać w postaci ogólnej równania:
a = f(c,T)
a – jest to ilość zaadsorbowanej substancji, czyli ilość substancji w warstwie powierzchniowej 1 g adsorbentu [mol/g]
c - stężenie równowagowe mol/dm3
T – temperatura
Jest li T = const to otrzymamy:
a = f(c)T
Zgodnie z większością teorii adsorpcja jest zjawiskiem powierzchniowym, mogącym być wywołanym jedynie z trzech
rodzajów oddziaływań między adsorbentem i adsorbatem: przyciąganiem elektrostatycznym, działaniem sił Van der
Waalsa oraz reakcją chemiczną.
Rodzaje adsorpcji ( w zależności od oddziaływań, które ją wywołują):
 jonowymienna – często określana jako wymiana jonowa. W procesie tym jony koncentrują się na
powierzchni adsorbentu, jako wynik elektrostatycznego przyciągania do wyznaczanych miejsc na
powierzchni lub w jego porach. Następuje wymiana między jonami adsorbatu a jonami uprzednio
zajmującymi miejsca aktywne. Wymiana ta zachodzi w ilościach równoważnych.
 fizyczna – która zaistniała jako wynik działania międzycząsteczkowych sił Van der Waalsa. Jest to proces
odwracalny i przebiega z wydzieleniem niewielkiej ilości ciepła
 chemiczna – jest wówczas, gdy między powierzchnią adsorbentu i adsorbatem zachodzi reakcja chemiczna.
Jest to proces na ogół nieodwracalny, przy czym desorpcja zachodzi z dużą trudnością. Adsorpcja chemiczna
związana jest z przejściem elektronów pomiędzy ciałem stałym (adsorbentem) a adsorbatem
 sitowa – która zachodzi w wyniku rozdziału wg mechanizmu, zwanego sitem molekularnym, w którym
podstawową rolę odgrywa wielkość porów usieciowanego polimeru, pozwalająca na zasadach
mechanicznej selekcji zatrzymać cząstki większe a przepuścić mniejsze.
Rozróżnienie czystej adsorpcji fizycznej i chemicznej nie nastręcza zazwyczaj większych trudności. Najważniejszymi
kryteriami, na których można oprzeć porównanie obu rodzajów adsorpcji są:
 ciepło adsorpcji – niewielkie w przypadku adsorpcji fizycznej, duże - tego samego rzędu co ciepło
odpowiedniej reakcji chemicznej w przypadku chemisorpcji
 odwracalności procesu– substancję zaadsorbowaną można, w przypadku adsorpcji fizycznej, dość łatwo
usunąć z powierzchni adsorbentu; usuniecie chemisorbowanej warstwy jest bardzo trudne i wymaga
drastycznych środków
 grubość warstw adsorpcyjnych – w przypadku adsorpcji fizycznej w odpowiednich warunkach tworzy się
warstwa adsorpcyjna o grubości odpowiadającej kilku średnicom cząsteczek adsorbatu, w toku chemisorpcji
powstają warstwy jednocząsteczkowe
Często adsorpcja chemiczna i fizyczna następują po sobie lub zachodzą równocześnie.

Kinetyka adsorpcji z roztworu i orientacja zaadsorbowanych cząsteczek

Szybkość procesu adsorpcji substancji z roztworu zależy przede wszystkich od wielkości i budowy adsorbowanych
cząsteczek, rodzaju stosowanego rozpuszczalnika, porowatości adsorbentu, temperatury i innych czynników. W
procesie adsorpcji można wyróżnić dwa występujące po sobie etapy:
 transportu adsorbatu z fazy objętościowej do powierzchni adsorbentu
 adsorpcja na powierzchni adsorbentupierwszym etapie należy wyróżnić dyfuzję adsorbatu do tzw.
zewnętrznej powierzchni adsorbentu oraz dyfuzję do wnętrza jego kapilar. Proces adsorpcji jest ściśle
związany z wielkością powierzchni właściwej adsorbentu, charakterem jonowym powierzchni,
porowatością, wielkością rozmiarów kapilar, pH roztworu. Wraz ze zmniejszaniem się rozmiarów kapilar
adsorbentu wzrasta adsorpcja danej substancji. Jeżeli jednak rozmiary kanałów adsorbentu są mniejsze niż
rozmiary cząsteczek adsorbatu, to cząsteczki te nie mogą przenikać w głąb tych kanałów, pomimo dużego
powinowactwa adsorpcyjnego do powierzchni adsorbentu.
Orientacja zaadsorbowanych cząsteczek na powierzchni adsorbentu:

15
 a) adsorpcja cząsteczek polarnych o dużym stężeniu
b) adsorpcja cząsteczek polarnych o małym stężeniu
c) adsorpcja cząsteczek apolarnych na polarnej powierzchni
Orientacja zaadsorbowanych cząsteczek zależy zarówno od natury oddziaływań pomiędzy powierzchnią adsorbentu
a tymi cząsteczkami, jak też od natury oddziaływań pomiędzy cząsteczkami składników roztworu obojętnego oraz
stężenia adsorbentu.
W zależności od rodzaju aktywnych miejsc na powierzchni adsorbentu, będzie zachodzić adsorpcja fizyczna, typu
wymiany jonowej lub sita molekularnego.

Metody pomiaru adsorpcji roztworu

Badając proces adsorpcji z roztworów można zmierzyć jedynie adsorpcję nadmiarową, którą wyznacza się metodą
statyczną lub dynamiczną.
Metoda statyczna polega na pomiarze różnicy stężeń roztworu wyjściowego i roztworu będącego w równowadze z
adsorbentem.
Metoda dynamiczna, często nazywana chromatograficzną, polega na przepuszczeniu badanego roztworu przez złoże
adsorpcyjne. W metodzie tej najczęściej stosuje się analizę czołową, opartą o ocenę jakości otrzymywanego w
określonym czasie wycieku.
Dobór sorbentu o optymalnych właściwościach jest zagadnieniem bardzo istotnym dla procesu oczyszczania wody i
ścieków. Dokonuje się go na podstawie umownych wskaźników, takich jak:
 liczba metylenowa – ilość 0,12% wodnego roztworu błękitu metylenowego odbarwionego przez 0,2g
sorbentu
 liczba jodowa – ilość mg jodu zaadsorbowanego przez 1g sorbentu
 liczba fenolowa – ilość mg sorbentu potrzebnego do obniżenia stężenia laurylosiarczanu sodowego z 1,0 do
0,2mg/dm3 w 1 litrze roztworu
 liczba melasowa – ilość mg sorbentu potrzebnego do takiego odbarwienia 200 ml wzorcowego roztworu
melasy jakie uzyskuje się przy użyciu 500mg węgla wzorcowego
 liczba zieleni trwalej FCF (wskaźnik własności adsorpcyjnych sorbentów syntetycznych) - %
zaadsorbowanego barwnika o stężeniu początkowym około 70mg/dm 3
 powierzchnia właściwa – obliczona powierzchnia badanego sorbentu

Rodzaje adsorbentów przemysłowych

 Węgle aktywne
Otrzymuje się je z surowca organicznego, takiego jak: torf, węgiel brunatny i kamienny, antracyt, materiał
drzewny (drewno, trociny, odpady przemysłu papierniczego), z substancji pochodzenia zwierzęcego, np. z
kości, ze skorup orzechów oraz pestek owoców. Wytwarzanie węgla aktywnego polega na poddaniu
surowca obróbce cieplnej bez dostępu powietrza, wskutek czego uchodzą z niego części lotne (wilgoć,
częściowo żywice). Następnie celem uzyskania porowatej struktury, przeprowadza się aktywację gazem lub
obróbkę chemiczną.
Kształt oraz wymiary porów są różne i zależą od surowca z jakiego produkowany jest adsorbent, a także od
sposobu otrzymywania. Rozmiary porów w zasadzie limitują mechanizm zachodzących w nich zjawisk
kapilarnych i adsorpcyjnych.
Węgle aktywne można podzielić na 3 rodzaje:
 makroporowate – R > 100 Ȧ
 przejściowe – w granicach 15 - 100 Ȧ
 mikroporowate – R<15 – 20 Ȧ
Powierzchnia właściwa mieści się w granicach od 200 – 1400m 2/g. Jej wartość dla różnych odmian węgli
aktywnych jest różna.
Zużyty węgiel aktywny poddaje się regeneracji. Prowadzi się 2 sposoby regeneracji – termiczną i chemiczną.
Regeneracja chemiczna polega na przemywaniu węgla aktywnego rozpuszczalnikami organicznymi, np.
dwumetyloforamidem lub też wodą utlenioną. Sprawność tego sposobu wynosi 80%. Regeneracja
termiczna składa się z 3 etapów: suszenie w temperaturze 20 -50 oC, wypalanie w temperaturze 100-800oC,
aktywacja w temperaturze > 800oC
 Żele kwasu krzemowego (silica gel)

16
 Są to twarde ziarna przezroczyste lub matowe, bezbarwne, jasnobrązowe lub specjalnie zabarwione
(niebieskie, fioletowe, różowe). Żel kwasu krzemowego pod względem chemicznym jest uwodnioną,
bezpostaciową krzemionką (SiO2∙ nH2O). Jest to związek o zmiennym składzie, a jego przekształcenia
przebiegają według mechanizmu polikondensacji:
nSi(OH)4 SinO2n-m + (2n-m)H2O
Amorficzny szkielet żelu kwasu krzemowego wypełniony jest wodą, która usuwa się w piecu w czasie
suszenia. W wyniku zachodzenia powierzchniowej reakcji przemiany otrzymuje się powierzchnię
rzeczywistą, na której zamiast wolnego tlenu są grupy -OH, które decydują o własnościach adsorpcyjnych
żelu. W zależności od pH roztworu zachodzi dysocjacja grup -OH i otrzymuje się aktywną powierzchnię
rzeczywistą charakteryzującą się nadmiarem ujemnego ładunku.
 Aktywny tlenek glinowy
Terminem tlenek glinowy określa się dużą liczbę substancji zawierających oprócz Al 2O3 wodę oraz w
niewielkich ilościach niektóre tlenki metali alkalicznych. Tlenek glinowy otrzymuje się w procesie
dehydratacji wodorotlenków, która może być prowadzona w powietrzu lub w próżni. W zależności od
warunków prowadzenia dehydratacji wodorotlenków otrzymuje się różne odmiany tlenku glinowego, np.
gibbsyt y-Al(OH)3, boehmit y-AlOOH. Odmiana tlenku glinowego y – Al 2O3 wykazuje największe właściwości
adsorpcyjne, jego powierzchnia właściwa jest w granicach 100-200m 2/g.
 Sita molekularne
Są to kryształy będące sitami cząsteczkowymi. Najbardziej rozpowszechnione są zeolity. Charakteryzują się
one dużą odpornością mechaniczną i dobrymi własnościami sorpcyjnymi. Zeolity są to krystaliczne
glinokrzemiany metali alkalicznych lub ziem alkalicznych, składające się z przestrzennie ułożonych
tetraedrów SiO4 i AlO4. Stosunek Al : Si jest w granicach 1:5-1:1, a O : Al 2O3 = 1:1.
Do znanych zeolitów należy klinoptylolit . Materiał ten posiada właściwości sorpcyjne i jonowymienne.
Stosowany jest do usuwania z roztworów jonu amonowego, do oczyszczania emulsji, np. oleju napędowego.
Zaleta zeolitów jest możliwość dokonywania wielokrotnej ich regeneracji (powyżej 2000 cykli) bez
znacznego uszczerbku dla ich własności sorpcyjnych.
 Naturalne skały ilaste
Najbardziej popularne są montmoryllonity (smektyty) – składnik bentonitu, kaolinit, illity. Naturalne
adsorbenty są wielomineralnymi układami o dużym stopniu rozproszenia i skomplikowanym składzie
chemicznym. Stosuje się je m.in. w przemyśle przerobu ropy naftowej.

Sposoby prowadzenia procesu adsorpcji

Proces adsorpcji prowadzi się w warunkach dynamicznych lub statycznych. Adsorpcja statyczna polega na tzw.
adsorpcji porcjowej w kąpieli, tzn. na dozowaniu adsorbentu do określonej porcji roztworu i mieszaniu całości.
Szybkość adsorpcji z roztworów zależy od wielkości cząstek adsorbentu. Im cząstki są mniejsze, tym krótsza droga i
szybsza adsorpcja. Dlatego wskazane jest dozowanie adsorbentu pylistego. Wymaga to jednak procesów
umożliwiających jego usunięcie z oczyszczanego roztworu (np. filtracja, koagulacja, flotacja). Problemy związane z
usunięciem adsorbentu z roztworu można uniknąć stosując adsorpcję na złożu - w tzw. układzie dynamicznym. Wadą
tej metody jest zmniejszanie się wraz z czasem pracy złoża i jego pojemności adsorpcyjnej, a tym samym pogarszanie
się jakości otrzymywanego filtratu. Adsorpcję na nieruchomym złożu adsorpcyjnym prowadzi się w adsorberach
różnej konstrukcji.

Dwustopniowy układ adsorpcji porcjowej:

17
Flotacja
Jest to metoda rozdziału faz, polegająca na wynoszeniu ze ścieków do warstwy piany przez pęcherzyki powietrza (lub
innego gazu) zanieczyszczeń hydrofobowych. W wyniku flotacji uzyskuje się na powierzchni ścieków pianę, w której
stężenie zanieczyszczeń jest wielokrotnie wyższe niż w całej objętości tych ścieków. Usunięcie piany łączy się z
ostatecznym usunięciem zanieczyszczeń ze ścieków. Pęcherzyki powietrza mogą przyłączać się do powierzchni
hydrofobowej (niezwilżalnej), natomiast nie przyłączają się do powierzchni hydrofilnej (zwilżalnej).
Zdolność zwilżająca jest uzależniona od polarności powierzchni. Powierzchnie polarne są zwilżalne, a powierzchnie
apolarne są nie zwilżalne przez wodę. Ze zwilżalnością powierzchni związana jest wartość napięcia
powierzchniowego na granicy faz ciecz - ciało stałe. Im mniejsze jest napięcie powierzchniowe i mniejsza jest różnica
polarności, tym lepiej ciało stałe jest zwilżalne przez daną ciecz. Stopień zwilżania określa tzw. skrajny kąt zwilżania θ
- im jest on mniejszy, tym większa jest zwilżalność powierzchni.
a) flotacja cząstki hydrofobowej

a) sedymentacja cząstki hydrofilnej

Flotacja jako fizyko-chemiczny proces rozdziału faz stosowana jest do wzbogacania kopalin, utylizacji odpadów, a
także oczyszczania ścieków.
Odczynniki stosowane w procesie flotacji:
Do modyfikowania własności powierzchniowych cząstek ciała stałego i optymalizowania procesu flotacji stosowane
są odczynniki flotacyjne, które można podzielić na:
1. spieniacze (odczynniki pianotwórcze)
2. zbieracze (odczynniki zbierające)
3. regulatory (odczynniki modyfikujące):
a. flokulanty
b. aktywatory
c. depresory
d. regulatory pH
e. peptyzatory

18
Odczynniki pianotwórcze (spieniacze) - ich zadaniem jest zwiększenie pienienia się roztworów flotacyjnych,
zwiększenie powierzchni styku gaz - ciecz i wytworzenie niezbyt obfitej piany, lecz na tyle trwałej, aby można ją było
swobodnie zbierać z powierzchni. Mogą być kwasowe, zasadowe i obojętne. W procesie flotacji warstwa piany jest
ośrodkiem, w którym następuje zatężanie zanieczyszczeń. Usunięcie piany jest równoznaczne z usunięciem z
roztworu (ścieków) zanieczyszczeń. Po usunięciu piana powinna łatwo ulegać rozpadowi. Działanie spieniaczy
związane jest z ich adsorpcją na granicy faz. Spieniacze zwiększają dyspersję powietrza przez zmniejszenie wielkości
baniek powietrza w wyniku znacznego zwiększenia powierzchni międzyfazowej gaz - ciecz.
Odczynniki zbierające (zbieracze) gromadzą się na granicy faz ciało stałe - ciecz selektywnie zwiększając
hydrofobowość powierzchni cząstek ciała stałego. Mogą być jonowe (anionowe, kationowe, amfoteryczne) i
niejonowe (węglowodory).

Odczynniki modyfikujące (regulatory):

Aktywatory - to substancje zwiększające adsorpcję zbieracza na powierzchni ciała stałego. Mogą nimi być nimi kwas
siarkowy, kwas solny, których zadaniem jest oczyszczenie flotowanej powierzchni, np. przez rozpuszczenie tlenków
żelaza.
Depresory - określenie odnosi się do każdej substancji, która uniemożliwia lub ogranicza flotację minerału. W
technologii ścieków, przy konieczności wyflotowania wszystkich zanieczyszczeń depresory nie znajdują praktycznego
zastosowania. Działanie depresorów jest dokładnie odwrotne niż zbieraczy.

Regulatory pH – ich zadaniem jest ustalenie wymaganego w roztworze, optymalnego dla procesu stężenia jonów
wodorowych i wodorotlenowych. Regulatorami pH są najczęściej kwasy i zasady a także niektóre sole.

Peptyzatory i flokulanty – zadaniem peptyzatorów jest zdyspergowanie zanieczyszczeń znajdujących się w ściekach,
celem oddzielenia cząstek flotujących od nieflotujących - co umożliwia prowadzenie flotacji selektywnej. Najbardziej
znanym peptyzatorem jest szkło wodne.

Flokulanty spełniają odwrotną niż peptyzatory funkcję. Ich zadaniem jest aglomeracja zanieczyszczeń stałych. Proces
ten, przy oczyszczaniu ścieków często prowadzi się łącznie z napowietrzaniem, w wyniku czego otrzymuje się kłaczki
z uwięzionymi pęcherzykami powierza co znacznie przyspiesza proces flotacji.

Czynniki wpływające na proces flotacji:

Na flotację wpływa bardzo duża ilość czynników, dlatego proces ten należy do procesów złożonych i wymagających
wielu badań laboratoryjnych. Praktycznie dla każdego rodzaju ścieków, celem określenia warunków prowadzenia
procesu, muszą być wykonane oddzielne badania laboratoryjne.

Czynniki wpływające na proces flotacji można podzielić na:

 Czynniki charakteryzujące powierzchnię flotowanych cząstek, są to: potencjał powierzchniowy i potencjał

elektrokinetyczny oraz związany z nimi charakter powierzchni- hydrofilowy lub hydrofobowy;
 Czynniki charakteryzujące męty flotacyjne to: zagęszczenie, pH roztworu, temperatura ścieków, wielkość i
kształt flotowanych cząstek oraz ich gęstość właściwa.
 Czynniki technologiczne to: czynniki określające warunki prowadzenia procesu, rodzaj odczynników, czas
kontaktu, ilość i wielkość pęcherzyków powietrza. Im pęcherzyki powietrza są mniejsze tym lepiej przebiega
proces flotacji. Czynniki techniczne zależą od konstrukcji flotownika i jest to intensywność mieszania,
sposób napowietrzania.

Czas flotacji zwykle określa się w warunkach laboratoryjnych, przy czym zależy on od czynników takich jak: rodzaj
flotowanej substancji, zagęszczenie, pH ścieków, temperatura, rodzaj i ilość dozowanych odczynników flotacyjnych
oraz stopień dyspersji powietrza. Czas flotacji w flotowniku przemysłowym jest co najmniej dwukrotnie większy od
czas laboratoryjnego.

Sposoby prowadzenia procesu flotacji: ze względu na sposób napowietrzania mętów flotacyjnych, stosowane są
różne flotowniki. Dobór sposobu i urządzenia ściśle związany jest z zagęszczeniem, wielkością i rodzajem
flotowanych cząstek. W każdym przypadku proces polega na wynoszeniu przez pęcherzyki powietrza gazu, na
powierzchnię mętów flotacyjnych, przyłączonych do nich cząstek stanowiących najczęściej produkt odpadowy.
Gazem w procesie flotacji może być azot, tlen, metan, chlor lub inny – najczęściej jest nim powietrze.

19
Pęcherzyki gazu mogą być do mętów wprowadzane poprzez specjalne dyfuzory, dysze, saturatory lub inne.
Pęcherzyki mogą być wydzielone w mętach flotacyjnych w wyniku zmniejszania ciśnienia powietrza. Flotujący gaz
może wydzielać się w procesie elektrolizy, biochemicznych procesów rozkładu lub w czasie reakcji chemicznych.

1. Flotacja mechaniczna dyspersją powietrza - przeprowadza się poprzez intensywne mieszanie strugi
powietrza ze ściekami. Uzyskuje się rozbicie tej strugi na drobne pęcherzyki. Aerację ścieków uzyskuje się za
pomocą wirnika. Urządzenia stosowane są do ścieków o dużym zagęszczeniu β >1,2g/dm 3
2. Flotacja próżniowa – może być stosowana do rozdziału drobnych zawiesin o zagęszczeniu do 250mg/dm 3.
Flotownik stanowi szczelne zamknięty zbiornik, w którym utrzymuje się próżnię za pomocą pompy
próżniowej. Wcześniej ścieki napowietrza się do uzyskania nasycenia ich powietrzem i potem wprowadza
się do flotownika poprzez rurę centralną. Rozpuszczone pod ciśnieniem atmosferycznym powietrze
wydziela się w komorze w formie drobnych pęcherzyków. Wyflotowaną pianę można usuwać za pomocą
ssania próżniowego. Wadą flotowników próżniowych są trudności z utrzymaniem odpowiedniego
podciśnienia zapewnienie szczelności)
3. Flotacja ciśnieniowa – ścieki są napowietrzane przy podwyższonym ciśnieniu. Wydzielanie pęcherzyków
zachodzi przy ciśnieniu atmosferycznym. Ilość niezbędnego powietrza wyznacza się doświadczalnie dla
każdego rodzaju ścieków. Ze wzrostem ciśnienia substancji maleje średnica tworzących się pęcherzyków
powietrza co jest korzystne dla procesów flotacji. Stosuje się ciśnienie do 0,45 MPa. Ważnym czynnikiem
wpływającym na proces flotacji jest prędkość wznoszenia strugi ścieków w komorze flotownika od 3-8m/h.
w szczególnych przypadkach nawet 15m/h. Potem ścieki są napowietrzane od 67 do70% nasycenia
powietrzem, przy podwyższonym ciśnieniu w tzw. Komorze szybowej, o głębokości do 10 m, potem
przepływają do komory rozprężenia, w której z wysokością komory zmniejsza się ciśnienie hydrostatyczne i
wydzielają się pęcherzyki powietrza. Równocześnie zachodzi flokulacja i część pęcherzyków powietrza
zostaje uwięziona w powstających kłaczkach i zachodzi flotacja.
4. Flotacja sprężonym powietrzem –dyspersję powietrza uzyskuje się przez wprowadzenie do komory flotacji
sprężonego powietrza przez porowaty lub perforowany materiał. Natężenie przepływu sprężonego
powietrza waha się od 0,2 do 0,3 na m3 ścieków. Urządzenia mają prostą konstrukcję, są łatwe w obsłudze.
Wadą jest możliwość zatykania się dyfuzorów. Odmianą flotacji sprężonym powietrzem jest mikroflotacja,
stosowana do oczyszczania ścieków komunalnych i przemysłowych. Przed procesem flotacji prowadzi się
koagulację.
5. Elektroflotacja– polega na doprowadzeniu prądu stałego do elektrod zanurzonych w danych ściekach. Na
jednej z elektrod wydziela się gaz np. wodór, na katodzie. W wyniku działania prądu elektrycznego oprócz
typowej flotacji zachodzą inne procesy, takie jak: utlenianie, redukcja, polaryzacja cząstek ciała stałego,
reakcje między produktami elektrolizy z zanieczyszczeniami występującymi w ściekach.
6. Flotacja biologiczna i chemiczna – biologiczna stosowana jest przy oczyszczaniu ścieków komunalnych do
zagęszczenia osadów wtórnych lub do flotacji osadów z osadników wstępnych. Osad podgrzewany jest
przez kilka dni parą wodną do temp 35-65 stopni. W wyniku biochemicznych procesów zachodzących
podczas rozwoju mikroorganizmów wydzielają się pęcherzyki gazu, które adsorbując się do osadu
wypływają z nim na powierzchnię ścieków. W ten sposób można zagęścić osad do 20% suchej masy.
Dodając do ścieków odpowiednich reagentów, może zachodzić między nimi a substancjami zawartymi w
ściekach reakcja chemiczna, połączona z wydzielaniem się gazów, takich jak: azot, chlor, dwutlenek węgla.
Powstający gaz w postaci drobnych pęcherzyków może przyłączyć się do zanieczyszczeń występujących w
ściekach i wypływać z nimi na powierzchnię - zachodzi flotacja.
7. Flotacja jonowa – polega na koncentracji i rozdziale jonów zawartych w rozcieńczonych ściekach wodnych.
Stosuje się substancje powierzchniowo czynne wykazujące jednocześnie własności zbierające i spieniające.
Substancje te adsorbują się do pęcherzyków powietrza, a także wchodzą w reakcje z jonami będącymi w
roztworze.

Procesy membranowe
Polegają na rozdziale składników mieszaniny w wyniku jej przepływu przez warstwę porowatą (przepuszczalną), tzw.
Membranę. Każda membrana jest filtrem o ściśle określonej porowatości, a o wielkości porów decyduje wielkość
zatrzymywanych i przepuszczanych cząstek. Rozdział przebiega w sposób czysto fizyczny tzn. w otrzymywanych
produktach zachodzą zmiany tylko ilościowe. Siłą napędową wywołującą przepływ może być różnica ciśnień lub
różnica potencjału elektrochemicznego po obu stronach membrany.
Procesy membranowe stosuje się jako samodzielne operacje jednostkowe, a także w połączeniu z innymi
konwencjonalnymi metodami oczyszczania wody i ścieków. Mają szerokie zastosowania do oczyszczania ścieków
przemysłowych, szczególnie pod kątem zamykania obiegów wodno-ściekowych. Za pomocą membran można
zarówno rozdzielać mieszaniny małocząsteczkowe, jak i oddzielać z zawiesiny rozdrobnione ciała stałe

20
Membrany – można podzielić ze względu na ich pochodzenie, materiał, strukturę i sposób napowietrzania.
Ze względu na pochodzenie rozróżnia się membrany: naturalne – biologiczne, będące membranami komórkowymi
oraz syntetyczne. Membrany syntetyczne stałe można otrzymywać z materiałów organicznych i nieorganicznych.
Coraz większą popularność zdobywają membrany, które charakteryzują się odpornością chemiczną, wytrzymałością
na wysokie temperatury, możliwością regeneracji.

Podział membran:

Otrzymywane są ze stali szlachetnej, szkła o strukturze gąbczastej, z past i tkanin węglowych, gruboziarnistego
proszku ceramicznego itp. Pod względem struktury membrany dzielimy na porowate i nieporowate.

Wydajność procesów membranowych jest odwrotnie proporcjonalna do grubości membrany. Ekstremalnie cienkie
membrany można wytworzyć stosując struktury asymetryczne. Membrana taka składa się z cienkiej warstwy
aktywnej i porowatej warstwy nośnej – wytwarzanej kompozytowo lub przez inwersje fal. Membrany wytwarzane za
pomocą inwersji fazowej powstają w wyniku wytrącenia polimeru z roztworu homogenicznego. Surowcem do
otrzymywania membran jest octan lub tri octan celulozowy oraz poliamid. Membrany kompozytowe otrzymuje się
przez nakładanie cienkiej warstwy polimeru na strukturę makroporowatą.

Membrany z octanem celulozowym ulegają hydrolizie w wyniku której powstaje kwas octowy i reakcja zachodzi
szybciej w wyższej temperaturze, w środowisku kwasowym jak i alkaicznym. Przykładowo membrana pracująca przy
pH 4-5 cechuje się trwałością czteroletnią, a tak samo pracująca przy pH 1 i 9 jest trwała tylko kilka dni. Negatywnie
na membrany wpływa wolny chlor i środki utleniające (szczególnie ozon). Na wydajność membran wpływa kilka
czynników, są to czynniki uszkadzające, blokujące i zmniejszające wydajność. Do czynników uszkadzających należą
substancje obniżające lub podwyższające pH roztworu, substancje utleniające, rozpuszczalniki organiczne i bakterie.
Czynniki blokujące są to: tworzenie się osadu (tlenki metali, koloidy, koloidy, substancje biologiczne) i powstawanie
kamienia (siarczan wapniowy, węglan wapniowy, krzemionka, wodorotlenek magnezowy). Czynniki zmniejszające
wydajność to ciśnienie osmotyczne i lepkość roztworu.

Odwrócona osmoza (RO) – podstawą procesu odwróconej osmozy jest zjawisko osmozy, występujące w środowisku
naturalnym w procesach komórkowych. Polega ona na przenikaniu przez membranę półprzepuszczalną
rozpuszczalnika o mniejszym stężeniu do roztworu o stężeniu wyższym. Siłą napędową przepływu jest różnica
aktywności rozpuszczalnika w roztworach rozgraniczonych przez membranę. Trwa to do momentu przywrócenia
równowagi potencjału chemicznego. Stan równowagi otrzymuje się wtedy, gdy różnica ciśnień po obu stronach
membrany odpowiada ciśnieniu osmotycznemu, które jest charakterystyczne dla danego roztworu i nie zależy od
rodzaju membrany.

21
Dany stan równowagi można uzyskać również przykładając po stronie roztworu stężonego o zmienne ciśnienie
odpowiadające ciśnieniu osmotycznemu. Zwiększenie ciśnienia powyżej ciśnienia osmotycznego zwiększy potencjał
chemiczny rozpuszczalnika w roztworze w wyniku czego nastąpi odwrotny przepływ rozpuszczalnika tzn. z roztworu
stężonego do rozcieńczonego. Proces ten nazywa się odwróconą osmozą. Ciśnienie wywołujące przepływ
odwróconej osmozy jest rzędu 1 do 10 MPa. Wielkość tego ciśnienia wynika z konieczności pokonania ciśnienia
osmotycznego.

Odwrócona osmoza jest stosowana do oddzielenia rozpuszczalnika (wody) od substancji rozpuszczonych o

stosunkowo małej masie cząstkowej (np. soli). Można go stosować do odzysku barwników z ich wodnych roztworów.
Przed procesem roztwór poddawany jest odpowiedniej wstępnej obróbce – usunięcie ciał stałych, substancji
wytwarzających kamień, zanieczyszczeń biologicznych. Można zastosować przy odsalaniu wód.

Ultrafiltracja – proces ten należy do membranowych metod ciśnieniowych. Ciśnienie robocze wynosi od 0,3 – 1 MPa.
W procesie tym można jednocześnie usuwać i zatężać substancje koloidalne oraz makrocząsteczki. Wielkość
zatrzymywanych cząstek zależy od rodzaju stosowanej membrany. Można go uszeregować go między mikrofiltracją i
nanofiltracją.

Ultrafiltracja stosowana jest do oczyszczania wód, wstępnego oczyszczania wód słonawych przed odsalaniem
metodą odwróconej osmozy, do zatężania i oczyszczania roztworów makrocząsteczkowych oraz do oczyszczania
ścieków przemysłowych. Proces ultrafiltracji można prowadzić w układnie statycznym i dynamicznym. W układzie
statycznym polega na przepływie roztworu w kierunku prostopadłym do powierzchni membrany, a wszystkie
zatrzymane cząsteczki gromadzą się na powierzchni membrany, tworząc narastający z czasem placek filtracyjny. W
ultrafiltracji dynamicznej roztwór przepływa równolegle do powierzchni membrany.

Powstająca na membranie warstwa osadu częściowo jest zrywana przez przepływający roztwór. Po pewnym czasie
ustala się równowaga pomiędzy ilością osadu zrywanego i ilością osadu sedymentującego.

Elektrodializa (ED)– jest procesem rozdziału jonów pod wpływem działania pola elektrycznego. Rozdział zachodzi w
obecności membran jonoselektywnych: anionowych przepuszczających aniony i kationowych przepuszczających
kationy. Membrany kationowe naładowane są ujemnie a anionowe dodatnio. Będące w roztworze aniony ( Cl -, NO3-
itd.) pod wpływem pola elektrycznego podążają w kierunku anody – elektrody dodatniej. Kationy (Na +, K+ itd.) w
kierunku ujemnej katody. Jony te na swojej drodze spotykają jonoselektywne membrany (kationowymienne,
anionowymienne).

Ujemnie naładowane membrany kationowymienne odpychają aniony, a przepuszczają kationy. Dodatnio

naładowane membrany anionowymienne odwrotnie, przepuszczają aniony a odpychają kationy. Tylko przeciw jony
mogą się swobodnie poruszać przez jonoselektywną membranę. Współ jony na zasadzie odpychania
elektrostatycznego są odpychane przez membranę.

Procesowi towarzyszą zjawiska elektrodowe. Na katodzie wydziela się wodór, a na anodzie w obecności chlorków
tworzą się jony podchlorynowe – przy pH< 7 może wydzielać się chlor.

Stosowane w procesie elektrolizy membrany charakteryzują się małą opornością elektrostatyczną, dużą odpornością
mechaniczną i chemiczną oraz wysoką jonoselektywnością.

Rozróżnia się dwie grupy membran : heterogeniczne i homogeniczne. Membrany heterogeniczne składają się z
drobnych o wielkości ok. 1 mikrometra cząstek żywic jonitowych osadzonych w obojętnej sieci polimerowej.
Membrany homogeniczne są usieciowanymi polielektrolitami otrzymanymi wskutek polikondensacji lub
polimeryzacji. Otrzymany polimer poddaje się modyfikacji polegającej na wprowadzeniu grup funkcyjnych, co
otrzymuje się przez sulfonowanie lub aminowanie.

Proces ten może być stosowany do usuwania związków organicznych, koloidalnych i krzemionki. Wydajność stacji
elektrodializy może wynosić do kilku tysięcy m3/d. proces ten stosuje się do otrzymywania wody z wód słonawych i
gruntowych, zatężanie wody morskiej, oczyszczanie ścieków z przemysłu chemicznego i popłuczyn z galwanizerii, a
także w niektórych procesach przemysły spożywczego.

Przydomowe biologiczne oczyszczalnie ścieków

Budowa i eksploatacja:
Zabudowa zwarta: - sieć kanalizacyjna
- zbiorcza oczyszczalnia ścieków.
Zabudowa kolonijna: - lokalna oczyszczalnia ścieków
22
Zabudowa rozproszona: - przydomowa oczyszczalnia ścieków.

Biologiczne oczyszczanie ścieków:

Oczyszczanie ścieków metodami biologicznymi polega na rozkładzie zanieczyszczeń w procesach biologicznego
utleniania, tzn. przy dominującym udziale mikroorganizmów (bakterii, pierwotniaków). Większość procesów
utleniania przebiega w warunkach tlenowych (aerobowych). Tlen zużywany jest przez mikroorganizmy w ich
procesach życiowych i dlatego musi być stale uzupełniany.

Etapy oczyszczania ścieków:

 Źródło ścieków – gospodarstwa domowe
 Etap I: osadnik gnilny – usuwanie części nierozpuszczonych w wodzie i ich utylizacja biologiczna (proces
beztlenowy).
 Etap II: oczyszczania biologiczna – usuwanie zanieczyszczeń rozpuszczonych w wodzie drogą utylizacji
biologicznej.
 Odbiornik (rzeka, staw, potok, grunt).

Rodzaje przydomowych oczyszczalni ścieków:

 Drenaż rozsączający,
 Filtr piaskowy,
 Hydrobotaniczne oczyszczanie ścieków,
 Kontenerowe oczyszczanie ścieków: ze złożem biologicznym, z komorą osadu czynnego.

Czynnikiem decydującym o możliwości budowy oczyszczalni z drenażem rozsączającym jest przepuszczalność gruntu.

Drenaż wykonany jest z tworzywa sztucznego, obsypany żwirem, by nie dochodziło do zapychania go przez ścieki.

Do zamontowania drenażu potrzebne są sprzyjające warunki:

 Działka nie może być mała – na ułożenie drenażu z zachowaniem zalecanych odległości potrzeba 60-90 m 2,
 Poziom wód gruntowych musi być niski, co najmniej 1,5m pod drenażem,
 Rodzaj gruntu musi zapewnić odpowiednie tempo przesiąkania ścieków -nie za szybkie, nie za wolne.

Odbiornikiem ścieków mogą być grunty klasy B i C.

Grunty klasy A – po zastosowaniu warstwy zabezpieczającej (z gruntu B i C). Grunty o klasie D dopiero po pozytywnej
opinii uprawnionego geotechnika lub hydrogeologa.

Lokalizując drenaż należy zachować minimalne odległości:

 Od studni (również na sąsiedniej działce) 70 m, (30 m gdy stanowi III etap oczyszczania).
 Od budynku 3 metry,
 Od granicy działki 2 metry,
 Od drzew i dużych krzewów 3 metry,
 Nie można zbudować oczyszczalni z drenażem na terenach okresowo zalewowych.

Drenaż rozsączający to najprostsze, najczęściej stosowane i bezpieczne rozwiązanie pod względem sanitarnym. Nie
wymaga zasilania w energię elektryczną ale potrzebuje dużej powierzchni.
Prawie nie wymaga obsługi. Trzeba jedynie średnio 4 razy w roku skontrolować studzienkę rozdzielczą i usunąć z niej
osady.
Drenażu tego praktycznie się nie czyści, nie da się go udrożnić, ponieważ to nie rury drenarskie się zapychają lecz
odbiornik ścieków czyli grunt.
Drenaż można naprawić tylko w jeden sposób – należy wymienić pod nim warstwę gruntu o grubości ok. 0,5 m.
Wcześniej jednak należy rozważyć możliwość położenia nowego drenażu w innym miejscu na działce.
Zaletą drenażu rozsączającego są niskie koszty instalacyjne i eksploatacyjne.

Filtr piaskowy działa podobnie jak drenaż rozsączający, ale stosuje się go zwykle tam, gdzie grunt jest
nieprzepuszczalny.

gospodarstwo  osadnik gnilny  studzienka rozdzielcza  drenaż rozsączający na górze, a pod nim drenaż
zbierający  studzienka zbiorcza, wentylacja złoża i regulator poziomu napełnienia złoża  grunt trudno
wodoprzepuszczalny ( iły, gliny).

23
Rury drenażowe układa się w warstwie piasku. Ścieki przepływają pionowo, przez piasek o miąższości 0,6 do 0,9m, a
następnie zbierane są specjalnym drenażem zbierającym i już oczyszczone odprowadzane są do wód
powierzchniowych.
Drenaż zbierający o rozstawie 1,2 do 2,0m umieszcza się w warstwie żwiru o miąższości 0,2m. Dno i boki filtra
powinny być uszczelnione.
Jednostkowa powierzchnia filtru piaskowego o pionowym przepływie ścieków powinna wynosić nie mniej niż
7,2m2/M, a jednostkowa objętość piasku do jej ułożenia powinna wynosić
vp = 4,3-6,5m3/M.
Zalety oczyszczalni z filtrem piaskowym:
 prosta konstrukcja,
 niskie koszty budowy oczyszczalni,
 duża odporność związana z nierównomiernością w dopływie ścieków,
 niskie koszty eksploatacji (ewentualne, o ile występuje przepompownia – koszty energii elektrycznej
związanej z pracą pompy pływakowej),
 możliwość gospodarczego wykorzystania ścieków oczyszczonych (np. do podlewania trawnika, mycia
samochodu, itp.).
Wady:
 stosunkowo duża powierzchnia niezbędna do jej instalacji (podobnie jak w przypadku drenażu
rozsączającego),
 wyższe koszty i większy nakład pracy związany z wykorzystaniem filtra piaskowego, wynikający głównie z
faktu, że filtry najczęściej wykonywane są jako napowierzchniowe, m.in. ze względu na konieczność
zachowania podstawowego warunku jakim jest 1,5m od dna drenów do powierzchni zwierciadła wód
gruntowych.
W związku z tym integralnym elementem takiego rozwiązania często bywa także przepompownia.

Istotnym kosztem jest także zakup folii uszczelniającej.

 konieczność wykonania zabezpieczeń przed uszkodzeniem filtra piaskowego przez czynniki atmosferyczne,
np. poprzez palikowanie obrzeży filtra lub czynniki mechaniczne (zwierzęta gospodarcze, itp.) poprzez
wykonanie ogrodzenia.

Hydrobotaniczne oczyszczalnie ścieków

Oczyszczalnie te wykorzystują do oczyszczania ścieków rośliny bagienne lub wodne (trzcina pospolita, turzyce, pałka
wodna, wierzba krzewiasta).
W oczyszczaniu ścieków mają zastosowanie procesy sorpcji, chemiczne reakcje utleniania – redukcji oraz biologiczna
aktywność roślin.
Wyróżnia się 2 podstawowe rodzaje oczyszczalni hydrofitowych.
 złoża z przepływem podpowierzchniowym, poziomym lub pionowym, porośnięte zakorzenioną roślinnością
bagienną lub wodną,
 stawy przepływowe o swobodnej powierzchni pokryte roślinnością zakorzenioną lub roślinnością pływającą.

Filtry gruntowo-roślinne zbudowane są podobnie jak filtry piaskowe, ale ich powierzchnia obsadzana jest
roślinnością (najczęściej trzciną). Rośliny pełnią 2 funkcje:

 system korzeniowy spulchnia glebę, dzięki czemu ścieki łatwiej przepływają przez filtr,
 korzenie doprowadzają powietrze do sączących się ścieków, co ułatwia utlenianie zawartych w nich
związków.

Przepływ ścieków przez filtr gruntowo-roślinny może odbywać się poziomo lub pionowo. Oczyszczone ścieki
doprowadzane są do wód powierzchniowych lub do gleby (gdy warunki na to pozwalają).

Przystępując do budowy oczyszczalni trzcinowej trzeba pamiętać, że:

 potrzebuje ona dużej powierzchni – ok. 5m2/M,

24
  czasami miejscowo gleba nie nadaje się do tworzenia się złóż,
 klimat musi zapewnić co najmniej 4-miesięczny okres wegetacji roślin,
 trzcina lepiej rośnie w miejscach nasłonecznionych.

Oczyszczalnia roślinna z recyrkulacją:

Oczyszczanie roślinne z przepływem powierzchniowym:

 z wynurzonymi makrofitami,
 z pływającymi makorfitami,
 z makrofitami zakorzenionymi o pływających liściach,
 z makrofitami tworzącymi pływające maty,
 z zanurzonymi makrofitami.

Zalety oczyszczalni hydrobotanicznych:

 prosta konstrukcja,
 bardzo wysoka sprawność (redukcja zanieczyszczeń),
 możliwość wykorzystania (zagospodarowania) filtra jako elementu dekoracyjnego na działce,
 możliwość wykorzystania lokalnej roślinności bagiennej,
 duża odporność na nierównomierność, a nawet okresowy brak w dopływie ścieków,
 możliwość gospodarczego wykorzystania oczyszczonych ścieków.

Wady:

 stosunkowo duża powierzchnia niezbędna do wykonania,

 wysoki koszt zakupu folii, pompy, wypełnienia filtra,
 konieczność zakupu roślin do nasadzeń,
 ograniczona sprawność w warunkach zimowych.

25