1.

Uvod

Greene Vardiman Black, poznat kao G.V. Black, poznat je kao jedan od osnivača moderne
stomatologije u Sjedinjenim Državama. Poznat je i kao otac operativne stomatologije. Rođen je u
blizini Winchestera u državi Illinois 3. avgusta 1836. godine od Williama i Mary Black.

G.V. Black je prema tada dostupnim informacijama o karijesu 1908. Godine podijelio karijesne
lezije prema lokalizaciji u pet klasa, na osnovu njih će poslije nastati Blekovi principi preparacije
kaviteta, koji osim što se i dan danas primjenjuju, predstavljaju jedan od postulate restaurativne
stomatologije.

Kada je Blek postavio svoja pravila preparacije kaviteta, karijes je bio rasprostanjen i aktivan, a
etiopatogeneza karijesa nije bila poznata. Osim toga, značaj fluorida i preventivnih mjera nije bio
shvatan, nisu postojali adhezivni materijali,

G.V. Blek je na osnovu tadašnjeg znanja o karijesu i na osnovu raspoloživog materijala smatrao
da:

 Pri preparaciji treba da bude dobar pristup i dobra vidljivost karijesne lezije
 Da se karijes mora ukloniti u potpunosti
 Da kavitet ima dovoljnu dubinu
 Da materijal ima dovoljnu debljinu
 Da kavitet ima retencioni dizajn, tj. Da obezbjeđuje makromehaničku vezu
 Da treba ukloniti svu podminiranu gleđ
 Da ekstenzija kaviteta treba da bude do mjesta gdje je obezbjeđeno samočišćenje da bi se
izbjegao nastanak sekundarnog karijesa
 Da preventivno u preparaciju treba uključiti sva karijes predilekciona mjesta
2. Analiza Blekovih principa

Blek je na osnovu u uvodu navedenih zahtjeva 1908. godine postavio smjernice, tj. Osnovne
principe preparacije kaviteta. Ovi principi obuhvatraju sedam osnovnih zahtjeva:

1. Otvaranje kaviteta sa preventivnom ekstenzijom

2. Forma otpora
3. Forma retencije
4. Forma olakšanja
5. Potpuno uklanjanje karijesno promijenjenog tkiva
6. Obrada rubova kaviteta
7. Toaleta kaviteta – završna obrada kaviteta

Iako su brojni istraživači kritikovali ovaj koncept preparacije, prije svega zbog toga što se gubi
velika količina zubnog tkiva i vrlo oštrih uglova, ovaj princip se i dalje izučava kao osnov
preparacije na skoro svim stomatološkim fakultetima u svijetu.

2.1 Otvaranje kaviteta sa preventivnom ekstenzijom

Otvaranje kaviteta sa preventivnom ekstenzijom znači da se u preparaciju uključuju sva karijes

predilekciona mjesta, bez obzira da li su zahvaćena karijesom ili nisu. Obris kaviteta ide do
karijes imunih mjesta, odnosno do mjesta gdje postoji fiziološko samočišćenje.

Tako po bleku na griznoj površini premolara i molara treba uključiti sve fisure i jamice,
zaobilazeći kvržice, a rubovi kaviteta se nalaze na manje strmim padinama kvržica gdje postoji
samočišćenje. Kod karijesa na aproksimalnim površinama, rubove kaviteta treba ispreparisati do
karijes imunih mjesta odnosno van interdentalnog prostora i 0.5 mm subgingivalno. Kod
aproksimalnih kaviteta na bočnim zubima, ekstenzija se radi i okluzalno, radi retencije i
prevncije.

Prema današnjim standardima ovaj tip preparacije je preekstendiran i širok. Pored ekstenzije radi
prevencije i retencije, uklanja se i sva podminirana gleđ čime se oslabi zubno tkivo. Poznavanje i
korištenje procesa remineralizacije i preventivnih mjera danas ne uključuje predilekciona mjesta
za karijes u preparaciji. Naravno, odnosi se samo na pacijente sa dobrom oralnom higijenom.

Od primjene Blekovih principa se odstupa kod primjene estetskih materijala.

2.1.1 Koncept obrisa kaviteta na okluzalnoj površini bočnih zuba

Obris kaviteta na okluzalnoj površini predstavlja ukjučivanje u preparaciju svih fisura i jamica i
zaobilaženje kvržica, a istmus treba da iznosi 1/3 ili ¼ razmaka između vrhova naspramnih
kvržica.
Kod okluzalnog karijesa, rubovi kaviteta treba da budu na čvrstoj podlozi. Gleđ mora da bude
poduprta dentinom zbog jakog okluzalnog opterećenja. Zubi antagonisiti diktiraju specifičnu
ekstenziju rubova kaviteta. Pri preparaciji ne treba koristiti velika svrdla, a pogotovo ne
upotrebljavati obrnuto konična svrdla. Najbolje je koristiti mala fisurna ili fisurno konična
svrdla. Podminirana gleđ se uklanja, a izbjegava se da se rub kaviteta završi na vrhu krvržice, a
oslabljene kvržice se uključuju u preparaciju. Artikulacioni papir će omogućiti da se odredi
koliko će se podminirane gleđi ukloniti.

Obris okluzalnog kaviteta ovisi od anatomsko-morfološkog oblika grizne površine. Ako je

karijesni proces zahvatio jamice, one se posebno obrade a fisure se zaliju. Ako između dvije
jamice postoji manje od 0,5 mm zubne supstance , treba ih spojiti da bi se eliminirala oslabljena
caklina.

Obrada kaviteta ovisi od materijala kojim se radi definitivno zatvaranje. Obrada fisura se
sprovodi zaljevanjem fisura ili pretvaranjem fisura iz oblika „V“ u oblik „U“ i fisurektomijom
(proširenje uskih fisura)

2.1.1 Obris kaviteta na aproksimalnim površinama bočnih zuba

Karijes na aproksimalnim površinama započinje cervikalno ispod kontaktne tačke, jer se tu

najčešće zadržava hrana. Aproksimalnoj površini se najčešće pristupa sa okluzalne strane, a
rubovi kaviteta se preparišu van interdentalnog prostora, dok ekstenzija gingivnog stepenika ide
0.5 mm ispod gingive.

Okluzalno se kavitet ekstendira radi prevencije i retencije, uključujući u preparaciju sva karijes
predilekciona mjesta na okluzalnoj površini. Podmirirana gleđ se uklanja samo djelimično jer na
aproksimalnim površinama nema jakog okluzalnog opterećenja.

Ekstenzija vestibularnog i oralnog ruba aproksimalnog kaviteta treba da ide do granice dostupne
pacijentu za održavanje higijene.

Ekstenzija kaviteta 0.5 mm ispod gingive potrebna je kada se ispunjava amalgamom.

Obris kaviteta na okluzalnoj površini zavisi od toga da li ima karijesa ili nema. Naročito treba
voditi računa da se rubovi kaviteta ne završavaju na vrhovima kvržica a istmus ne treba da bude
veći od ¼ razmaka naspramnih kvržica.

Ako su početni okluzalni i aproksimalni karijesi odvojeni čvrstim zubnim tkivom onda se ide na
preparaciju dva kaviteta.

Ako se kavitet preekstendira, dolazi do slabljenja zuba a i estetski kriterijumi bivaju ugroženi.

Slot preparacija je oblik preparacije koji se izvodi kod postojanja karijesa aproksimalne plohe, a
pristupa mu se s vestibularne ili oralne strane.
Tunel preparacija se izvodi kod terapije karijesa na aproksimalnoj plohi uz postojanje okluzalnog
karijesa s ciljem očuvanja zdravog zubnog tkiva. Indicirana je kada je očuvani dio marginalnog
brida deblji od 1,5 mm. Ovaj oblik preparacije usmjeren je na očuvanje marginalnog grebena i
kontaktne toĉke te, ako je moguće, cakline na aproksimalnoj plohi zuba.

2.2 Forma otpora kaviteta

Forma otpora znači da kavitet treba da bude tako oblikovan da preostali zidovi budu dovoljno
otporni da izdrže pritisake koji se stvaraju pri mastikaciji. Isto važi i za materijal, treba da bude
dovoljno debeo da bi izdržao ove sile.

2.2.1 Otpornost zidova kaviteta

Imajući u vidu pravac djelovanja sila kojima su izloženi zidovi kaviteta i sam ispun
(aksijalna,meziodistalna te vestibuloralna), kavitet treba oblikovati tako da se suprotstavi ovim
silama. Tako oblik kaviteta treba da bude kockast, dno i gingivalni stepenik vodoravni, a
naspramni zidovi paralelni sa dnom.

Pri preparaciji kaviteta I klase po Bleku kvržice se zaobilaze i vodi se računa da ostanu što
masivnije. Ako se radi sa amalgamom podminirana gleđ se mora u potpunosti ukloniti ako nije
poduprta zdravim dentinom. Ako se koriste adhezivni materijalni na bočnim zubima gleđ se ne
mora u potpunosti ukloniti zbog toga što ovi materijali obezbjeđuju dobru vezu za zubna tkiva i
podupiru podminiranu gleđ. Kod kaviteta II klase po bleku na aproksimalnoj strani se samo
djelimično ukloni podminirana gleđ jer ove površine nisu izložene direktnom pritisku kod
mastikacije.Kod III, IV i V klase po bleku koriste se adhezivni materijali pa se podminirana gleđ
ne uklanja

Kada je forma otpora u pitanju , moraju se uzeti u obzir sljedeći faktori koji su vezani za
otpornost zidova kaviteta:

 Vrlo je važno da kvržice budu što masivnije da bi se oduprle silama mastikacije

 Ekstenzija lastinog repa u bukolingvalnom pravcu ne smije biti veća od 1/3 razmaka
između dvije naspramne kvržice
 Ako zidovi, koji padaju na dno pod uglom od 90 stepeni , zaklapaju međusobno ištre
uglove i linije , onda će ispun djelovati kao klin koji će da lomi zidove,
 Ako je više površina zahvaćeno preparacijom, zubno tkivo slabi
 Kod osoba sa jačim zagrizom ili poremećaja tipa bruksizma zubi su manje otporni.
 Kod endodontski tretiranih zuba potrebno je skratiti kvržice i rekonstruirati
odgovarajućim materijalom
 Kod velikih amalgamskih ispuna dolazi do ekspanzie i pojave korozije koja može
izazvati frakture istanjenih kvržica.
2.2.2 Otpornost materijala

Kao i zubno tkivo, tako i restaurativni materijali treba da imaju odgovarajuću debljinu koja može
da izdrži mastikatorne sile.

Amalgam je krt tankom sloju i ima slabu otpornost na ivicama. Zato je minimalna debljina
amalgamskog ispuna 2 mm da bi izdržao sile mastikacije. Kada je izložen dejstvu direktnih
mastikatornih sila, kao i kod depulpisanih zuba, potrebna je veća debljina.

Za razliku od amalgama zlato je itekako otporno na pritisak i u tankom sloju ima dobru ivičnu
otpornost. Na mjestima izloženim okluzalnim silama dovljna je debljina od 1 mm

Porcelan je isto krt, poput amalgama pa je potrebno 2 mm.

Kompozit je relativno otporan i ima relativno jaku ivičnu otpornost, tako da je debljina 1-2 mm
dovoljna da se suprotstavi pritisku.

Kada se koriste neadhezivni materijali , ugrožena je forma otpora pa se treba prdržavati sljedećih
pravila:

 Kockast oblik kaviteta

 Ravno dno(ravnati podlogom, ne svrdlom)
 Zaobljavanje oštrih uglova
 Sačuvati što deblje kvržice
 Ukloniti oslabljeni dentin
 Skratiti oslabljene kvržice
 Adekvatna debljina restaurativnog materijala

2.3 Forma retencije kaviteta

Pod formom retencije kaviteta podrazumjeva se da ispun stabilno stoji u isprepariranom kavitetu
tako da sile koje djeluju u različitim pravcima nisu u stanju da ga na bilo koji način pomjere.

Od oblika kaviteta zavisi opstanak ispuna. Ispreparirani kavitet treba da bude tako dizajniran da
njegov oblik omogućava stabilnost i otpornost ispuna, kao i da preostalo zubno tkivo bude
dovoljno otporno da se suprotstavi mastikatornim silama.

Zidovi kaviteta treba da se suprotstave silama koje djeluju u aksijalnom, meziodistalnom i

vestibulooralnom smijeru.Zato je bitno da postoje zidovi koji će se odupirati ovim silama, a
ukoliko neki zid nedostaje, onda treba tražiti drugi vid retencije.
Aksijalne sile koje djeluju na dno kaviteta , i one su pozitivne jer priljubljuju ispun za dno.
Aksijalne sile suprotnog smijera su negativne jer izbacuju ispun iz kaviteta i njima se
suprotstavljaju zidovi kaviteta i dubina.

Meziodistalnim silama se odupiru odgovarajući zidovi mezijalni i distalni, a ako neki nedostaje
po bleku se radi ekstenzija radi retencije u formi npr. Lastinog repa.

Silama koje djeluju vestibulooralno se suprotstavljau takođe odgovarajući zidovi.

2.4 Forma olakšanja

Od lokalizacije karijesa zavisi da li su neke lezije pristupačne za obradu ili to nisu. Lezijama koje
nisu pristupačne za obradu, potrebno je omogućiti pristup da bi se olakšalo potpuno uklanjanje
karijesnih masa i obrada kaviteta. Da bi se to postiglo nekad je potrebno uklanjanje zdravog
zubnog tkiva.

Kod karijesa I klase pristup je direktan pa ne predstavlja problem, ali problem predstavljaju II III
i IV klasa.

Lezijama na bočnim zubima se može pristupiti na više načina:

 Direktno ( ako nema susjednog zuba)

 Sa oralne ili bukalne površine
 Sa okluzalne površine ne uklanjajući gleđno dentinski nabor
 Sa okluzalne površine uklanjajući gleđno dentinski nabor

Ukoliko se radi o sekundarnom karijesu, pristupa se uklanjanjem ispuna.

2.5 Bezuslovno uklanjanje karijesa

Operativna procedura se bez ovog principa ne može ni zamisliti. Prije svega treba ukloniti
podminiranu gleđ izloženu pritsicima te demineralizovanu gleđ koja je promijenila boju.

U terapijskoj proceduri ne postijiu precizan kriterijum za ocjenu karijesno promijenjenog

dentina.

Kako klinički razlikovati karijesno promijenjeni dentin od zdravog?

Akutni karijes je svjetlije boje, a hronični tamnije. Međutim i tercijarni dentin, kao i razne
pigmentacije, takođe su tamnije boje, pa se boja ne uzima kao glavni kriterijum za uklanjanje
karijesno izmjenjenog dentina. Danas se kao kriterijum najčešće uzima kozistencija zahvaćenog
tkiva . Razmekšani dentin je inficiran i uklanja se dok se čvrsti dentin ostavlja bez obzira na
boju.

Konzistenciju ispitujemo sondom bez pritiska. Zidove treba temeljno očistiti da bi se postigla
željena preparacija. Za razlikovanje razmekšalog dentina mogu se koristiti i kolorimetrijske
metode, za bojenje s ekorsite fast green, metilcrveno, ... Razmekšali dentin se boji jače ili
slabije.Ako je u pitanju sekundarni karijes, potrebno je ukoniti i sav ispun.

2.6 Obrada rubova kaviteta

Obrada rubova je bitna da bi se postigla efikasnost i trajnost restaurativnog materijala.

Obrada rubova je neophodna iz više razloga:

 Da bi se postiglno dobro ručno zatvaranje između restaurativnog materijala i zubne

strukture
 Da bi se postigao postepen kontinuirani prelaz između ispuna i zubne supstance
 Da bi se postigla maksimalna otprnost kako materijala, tako i zubnog tkiva na rubovima
kaviteta

Da bi se Blekov princip pravilno realizovao neophodno je voditi računa o sljedećem:

 Pravcu pružanja gleđnih prizmi

 Podminiranosti gleđi
 Tipu restaurativnog materijala
 Lokalizaciji ruba kaviteta
 Stepenu glatkoće koji želimo da postignemo

Oblikovanje rubova je potrebno jer se gleđne prizme koje nemaju dentinsku podlogu lome pod
pritiskom i stvaraju pukotine između ivica kaviteta i restaurativnog materijala te dolazi do
sekundarnog karijesa. Zakošavanje gleđnih prizmi vrši se fisurno-koničnim karbidnim ili
dijamantskim svrdlima ili ručnim instrumentima.

Pri obradi ruba kaviteta treba voditi računa o pružanju gleđnih prizmi , tako da su zidovi
paralelni sa gleđnim prizmama.

Kada se koristi amalgam ivice kaviteta trebaju da budu obrađene pod uglom od 90 stepeni zbog
najveće stabilnosti

Kod preparacije kompozitima gleđ se zakošava pod oštrim uglom, tako da se povećava površina
za jetkanje, i tako doprinosi stabilnosti ispuna.To je u biti mikromehanička retencija.

Kada se koriste glas jonomer cementi, zakožavanje nije potrebno zbog adhezivnosti materijala.
2.7 Završna procedura- Toaleta kaviteta

Završna procedura se sastoji od toalete, inspekcije, kondicioniranja i zaštite kaviteta. Ova faza je
bitna jer pored svega u njoj se vrši krucijalan dio pripreme za sljedeće postupke.

Ispiranje se vrši mlazom mlake vode iz šprice, ili sprejom da se uklone opiljci dentina i gleđi
pomiješani sa pljuvačkom i krvlju.

Posušivanje se može vršiti pusterom ili komadićem vate ovisno o tome šta situacija dozvoljava.
Korištenje pustera može dovesti do dehidratacije dentina ili u blizini pulpe do bolne reakcije kod
pacijenta.

2.8. Mehanizmi iritacije i oštećenja pulpo-denitinskog kompleksa pri operativnoj proceduri

S obzirom na kompleksnost i delikatnost ove strukture, pri neadektatnim tretmanima lako dolazi
do oštećenja.

Pri samoj preparaciji kaviteta razvija se toplota, a toplota može značajno oštetiti ovaj kompleks.
Zbog toga je sistem hlađenja svrdla veoma bitan kod prevencije ovih oštećenja.

Takođe, pretjerano sušenje djeluje negativno na pulpu , tako da ne trebamo sušiti duže od 5
sekundi. A i upotreba jakih antiseptika za toaletu može izazvati hemijska oštećenja pulpe.

Zbog svega ovoga treba voditi računa o sljedećem:

 Raditi preparaciju kaviteta bez pritiska, sa pauzama a brzinom od preko 5000 obrtaja u
minuti uz odgovarajuće hlađenje
 Ne presušivati konstantno kavitet
 Toaletu je dovoljno uraditi mlazom mlake vode
 Kod amalgama i inleja koristiti podloge, medikamentozne i zaštitne lakove,
 Kod adhezivnih materijala tretirati dentin po uputstvu proizvođača