Mặt đất như phủ sương. Ngẩng đầu nhìn trăng sáng, Cúi đầu nhớ cố hương. -Lý Bạch- Từ xưa đến nay,trăng đã là đề tài muôn thuở,là nguồn cảm hứng vô tận cho biết bao nhà văn,nhà thơ.Ánh trăng bước vào nền văn học một cách giản dị,mềm mại mà sâu lắng vô cùng khiến cho ta mỗi lần đọc lại cảm thấy có cái gì thân thương,quen thuộc đến lạ. Nếu như Lý Bạch đã gửi gắm nỗi nhớ quê hương da diết của mình vào bức tranh đêm có vầng trăng sáng tuyệt đẹp trong “Tĩnh dạ tứ”,hay Bác Hồ kính yêu với bài thơ “Vọng Nguyệt” -thể hiện phong thái ung dung,tâm hồn lạc quan,yêu thiên nhiên của người chiến sĩ thì đến với Nguyễn Duy,ta lại nhìn trăng dưới một góc độ khác:Triết lý,sâu lắng nhưng lại rất đỗi gần gũi,thân quen.Qua đó,tác giả mượn hình ảnh ánh trăng để nhắc nhở ta nhớ về cội nguồn của mình.Cứ như thế “Ánh Trăng” đã đi vào lòng người đọc với bao xao xuyến! Bài thơ ra đời năm 1978,thuộc tập thơ Ánh Trăng của Nguyễn Duy đã được tặng giải A của hội nhà văn Việt Nam năm 1984.Với một hồn thơ sâu lắng,lại thấm đẫm cái hồn của ca dao,dân ca Việt Nam,những tác phẩm của ông không cố gắng tìm kiếm những hình thức mới mà đi sâu vào cái nghĩa,cái tình muôn đời của người con nước Việt.Tuy “Ánh Trăng”chỉ có vỏn vẹn sáu khổ nhưng cảm xúc và suy ngẫm của tác giả về vầng trăng như được bộc lộ một cách trọn vẹn.Bài thơ mang dáng dấp một câu chuyện nhỏ được kể theo trình tự thời gian,tựa một cuốn phim quay chậm,đưa người đọc đi ngược về từng hồi ức đáng nhớ của tác giả với ánh trăng nghĩa tình.Đặc biệt,bài thơ lại có một nét mới:Chữ đầu của dòng thơ,câu thơ không viết hoa.Phải chăng nhà thơ muốn cho cảm xúc được dạt dào trôi theo dòng chày của từng trang kỷ niệm? Bài thơ mở đầu bằng những ki ức trong quá khứ của tác giả về thiên nhiên: “Hồi nhỏ sống với đồng với sông rồi với bể hồi chiến tranh ở rừng vầng trăng thành tri kỉ” Thoạt đầu,câu thơ như dẫn dắt người đọc trở về thời ấu thơ của tác giả qua khung cảnh miền đồng quê giản dị,thanh bình.Bằng biện pháp nghệ thuật liệt kê tăng cấp:”đồng,sông,bể,”,bức tranh thiên nhiên dần mở rộng và ngày càng sinh động hơn.Điệp từ “với” giàu có biết bao như một mối ân tình,là sự kết nối quấn quít sẻ chia,thông cảm dìu đỡ con người.Sở dĩ tác giả không dùng từ “ở” để nói đến nơi mình từng sống thuở ấu thơ,bởi lẽ,nếu chỉ là ở,thì con người sẽ chỉ biết đến nơi đây.Thay vào đó,Nguyễn Duy lại vô cùng tinh tế,chọn từ “với” để thể hiện một điều rằng,dường như từng khung cảnh mà ta được sống,được hòa mình vào đều gắn bó với tâm hồn ta.Vậy là,ở hai câu thơ đầu,tác giả đã mở ra cả một bầu trời tuổi thơ hạnh phúc,được tận măt ngắm nhìn vẻ đẹp kỳ thú của thiên nhiên.Lời thơ dịu nhẹ tựa giọng nói thủ thỉ,tâm tình,như chìm đắm trong không gian cổ tích sống động,nên thơ.Ấy thế mà,năm tháng qua đi,những kỉ ức tuổi thơ dần trở thành hoài niệm đẹp đẽ nhưng xa xôi,chỉ đến khi phải xa cách quê hương,cái ánh trăng mơ hồ ấy mới neo đậu vào trí nhớ con người.Thế mới thấy được ngòi bút vô cùng tinh tế của tác giả:ông đã khéo léo luồn từ “hồi” vào câu một ở hai câu trên,để rồi lặp lại ở câu ba,khiến cho câu thơ như có chỗ dừng chân.Phải,đó chính là cái dừng chân giữa ranh giới của thuở ấu thơ và lúc trưởng thành,dẫn lối soi đường cho dòng suy nghĩ ấy không gì khác chính là ánh trăng.Tác giả nhớ lại về thời chiến tranh khói lửa,có lẽ,trong những đêm canh gác nơi biên ải,vầng trăng đã cùng các chiến sĩ bầu bạn,là nơi các anh trút những tâm sự,tình cảm của mình,gửi gắm nỗi cô đơn hay nỗi nhớ quê hương tha thiết vào trăng.Trăng đã cùng người lính vượt lên mọi tàn phá của bom đạn quân thù nơi chiến trường hiểm ác để rồi trở thành tri kỉ.Trong những ngày tháng chiến đấu chốn rừng xanh xa thẳm,nẻo đường hành quân của người lính đã có ánh trăng cao khiết ấy soi sáng,nhiều đêm dần trở thành”nẻo đường”.Trăng chia ngọt sẻ bùi,trăng đồng cam cộng khổ với người chiến sĩ trong những đêm “rừng hoang sương muối”-Đầu súng trăng treo (Đồng Chí-Chính Hữu),hay thậm chí kể cả trong giấc ngủ: “Người chiến sĩ nằm ngủ dưới trăng Gối khuya ngon giấc bên song trăng nhòm” -Hồ Chí Minh- Hơn nữa,ánh trăng còn đại diện cho lý tưởng chiến đấu của cách mạng,trăng cùng với anh lính kiên cường vươn lên,hướng đến một tương lai tươi sáng,hòa bình: “Và vầng trăng,vầng trăng đất nước Vượt qua quầng lửa, mọc lên cao” -Phạm Tiến Duật- Nếu các tao nhân ngày xưa thường “đăng lâu vọng nguyệt”,thì nay anh bộ đội đứng trên đồi cao,hành quân vượt núi,cũng có thể ngắm trăng.Qua lăng kính của họ,trăng hiện hữu vô cùng dung dị,thân thương mà vẫn đậm nét hoang sơ,mộc mạc: “Trần trụi với thiên nhiên hồn nhiên như cây cỏ ngỡ không bao giờ quên cái vầng trăng tình nghĩa” Một vẻ đẹp nguyên sơ hiện lên thật bình dị,cách dùng từ sắc sảo của Nguyễn Duy khiến cho ánh trăng thêm phần gần gũi,khi đến với trăng,con người được là chính mình,không gì có thể ngăn cách họ hòa mình vào thiên nhiên bạt ngàn.Bản thân cụm từ “trần trụi”khi nói sẽ khiến cho người đọc liên tửng đến những điều không hay,nhưng dưới bút pháp tài tình của Nguyễn Duy,trăng đã trở nên giản đơn,thân quen biết nhường nào.”Tràn trụi”-một vẻ đẹp không trang sức,cầu kì.Ánh trăng soi sáng cuộc đời của mỗi người,khiến họ trở trên dịu dàng và “hồn nhiên” hơn bao giờ hết.Nhà thơ tưởng như không thể nào quên được những năm tháng đời mình gắn bó với thiên nhiên,đất nước,với vầng trăng trong chiến trường.Vầng trăng tri kỉ ngày nào giờ đã trở thành vầng trăng tình nghĩa mà tác giả “ngỡ” không bao giờ quên.Một ý thơ lay động đến tận đáy tâm hồn,từ ngữ như hồi chuông cảnh tỉnh,đánh thức lương tâm những kẻ vô tình.Giọng thơ thấm thía như trò chuyện,giãi bày tâm sự,nhà thơ như đang trò chuyện với mình.Từ “ngỡ” đi cùng với cụm từ “không bao giờ” như một lời đinh ninh,nói thêm vào cái gì đó đã đủ đầy,nặng sâu ở hai câu thơ trên,tựa chiếc cầu nối ngôn từ,vừa khép lại vừa mở ra,tạo sức bật cho khổ thơ thứ ba tiếp nối: “Từ hồi về thành phố quen ánh điện cửa gương Vầng trăng đi qua ngõ Như người dưng qua đường” Câu thơ đột ngột trở về hiện tại.Người đọc như bị cuốn vào mạch thơ đầy cảm xúc của tác giả và cảm thấy có chút gì đó bàng hoàng,nó bắt đầu bằng một khái niệm thời gian: “Từ hồi”,nhưng lần này lại chẳng phải những ký ức rong ruổi về miền quá khứ tuổi thơ hay thời chiến tranh ác liệt nữa mà đây là lúc mất mát đã qua đi,cuộc sống yên bình bắt đầu.Tác giả đang phiêu bạt chốn phố thị xa hoa,đèn màu,những no đủ,sung túc của cuộc sông mới đầy hấp dẫn đã lôi cuón ông theo cuộc sống xoay vòng. “quen ánh điện,cửa gương”- ý thơ đánh vào tâm lý tự nhiên của con người,luồng hào quang rực rỡ đã vô tình làm phai nhòa đi vầng trăng tri kỉ năm xưa.Nếu như ở khổ thơ trước,tác giả đã tâm niệm rằng sẽ không bao giờ quên người bạn thiên nhiên này, thì nay sự quên lãng dã dần được lộ rõ.Hai hình ảnh đối lập mới thật tinh tế,khiến lòng ta không khỏi nhói đau.Vầng trăng từ “tri kỉ” trở thành “người dưng”,biện pháp nhân hóa và so sánh được tận dụng một cách triệt để,ánh sáng lung linh nơi đô thị đã vô tình khiến cho con người ta không còn nhận ra người bạn thân thương của mình ngày xưa nữa.Vầng trăng vẫn gần gũi và thân quen như vậy,ngày ngày đi qua “ngõ” nhà ai,nhưng dưới con măt của kẻ vô tình thì chẳng khác nào người dưng xa lạ,không một chút quan tâm,để ý.Có lẽ nào,vào thời khắc ấm no đủ đầy nhất,con người lại vội quay lưng lạnh nhạt với thiên nhiên?Một sự bạc bẽo đến phũ phàng,những ký ức tuổi thơ,tháng năm đấu tranh gian khổ cùng ánh trăng huyền ảo cứ dần mai một đi dưới ánh sáng chói lóa.Vì vậy,lời thơ tuy có chút như một lời thú tội nhưng lại chân thành và đầy dũng cảm: Thình lình đèn điện tắt Phòng building tối om Vội bật tung cửa sổ Đột ngột vầng trăng tròn Tựa như một dòng sông,đôi lúc sẽ gặp phải thác ghềnh,quanh co,uốn khúc,cuộc đời cũng sẽ có nhiều biến động.Mạch cảm xúc đã đến lúc cao trào,nhân vật trữ tình đã trực tiếp bước vào bài thơ.Thật bất ngờ và không hề có dự tính trước “đèn điện tắt”.Thứ ánh sáng hiện đại,lấp lánh,tưởng chừng như vĩnh cửu hóa ra chỉ là nhân tạo,nhất thời,có thể dập tắt bất cứ lúc nào,nhấn chìm con người trong bóng đêm tăm tối.Khi thế giới xung quanh chẳng còn chút ánh sáng,con người mới vội vã,hoảng loạn để tìm cách thoát ra khỏi cái không khí ngột ngạt,”tối om” này.Hành động theo bản năng,con người “vội bật tung cửa sổ”,một cách mạnh mẽ,dứt khoát tức thì như đang kiếm tìm hơi thở tự do,một cơn gió trong lành chẳng hạn để xua tan cái bí bách nơi phòng kín.Nhưng con người ấy đâu có ngờ,chính vi cơ duyên này mà anh đã có dịp gặp lại người bạn xưa.Vốn ban đàu chỉ muốn thoát khỏi sự ngột ngạt,”vội bật tung cửa sổ”là hành động theo bản năng bình thường,thế nhưng “đột ngột vầng trăng tròn” lại là một biến cố.Có ngỡ ngàng như thế,bối rối như thế thì vầng trăng mới làm xuất hiện trong tâm trí con người biết bao nhiêu cảm xúc.Vẫn tràn đầy vẹn ngyên là tình cảm chứa chan năm nào,chẳng mảy may sứt mẻ.Hình ảnh trăng tròn tượng trưng cho mối liên kết giữa người và trăng vẫn sâu đậm,thủy chung như ngày nào.Chính ánh sáng tinh khôi êm dịu của ánh trăng như ùa vào căn phòng,rọi về những ký ức tươi đẹp,hay rọi vào chính những điều lắng đọng nhất trong tâm hồn của con người: Ngửa mặt lên nhìn mặt có cái gì rưng rưng như là đồng là bể như là sông là rừng Hai từ “mặt” gợi lên tư thế đối diện đàm tâm,mặt nhìn mặt:mặt người đối diện vơi mặt trăng hay như đối diện với chính tâm hồn mình,làm cho ta nhớ lại khi xưa Bác Hồ đã từng viết: “Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ’ Người ngắm trăng- trăng ngắm người.Trăng và thi nhân có mối giao cảm của những người tri kỉ,bởi thế song săt nhà tù trở nên mong manh.Nhưng ở đây,không có song sắt hiện hữu,chỉ có hai tâm hồn đang đối diện.Đó là nỗi xúc động không một ngôn từ nào có thể diễn tả cho bằng hết được,một tình cảm kìm nèn bấy lâu cứ thế tuông ra đến xót xa.Phải,bản thân tác giả cũng đã từng là một người lính ấy vậy mà bao thổn thức giờ đây cô đọng lại nơi hàng mi,một sự kiềm chế nghẹn ngào.Giọt nước mắt làm cho lòng người như thuần khiết và trong sáng hơn bao giờ hết.”Có cái gì” được chêm vào như muốn nói,xúc cảm ùa đến dồn dập quá,chính tác giả cũn chưa rõ vì sao lại như vậy,để rồi hai câu thơ sau đã giải đáp tất cả:Bao kỷ niệm bỗng chốc ùa về,tâm hồn thanh khiết quyện hòa cùg thiên nhiên từ đồng,bể,sông rừng cứ thế len lỏi vào trong nỗi niềm nhà thơ,những tháng ngày dấu yêu lần lượt hiện về trong ký ức của tác giả,đây cũng chính là những hình ảnh ta bắt gặp ở đầu bài thơ.Điệp từ “là” giúp ta hình dung được mảnh quá khứ ấy quay về như thước phim tua chậm.Từ đó,khi đang đắm mình cùng kỷ niệm xưa,nhà thơ lại thấy người bạn ngày ấy của mình,qa bao thăng trầm của cuộc sống,vẫn chẳng hề đổi thay: Trăng cứ tròn vành vạnh Kể chi người vô tình Trăng cứ im phăng phăc Đủ cho ta giấc mình Trăng đêm nay thật đặc biệt,”tròn vành vạnh” là đêm trăng rằm-một vẻ đẹp tràn đầy viên mãn.Im phăng phắc là im như tờ không một tiếng động nhỏ.Vầng trăng cứ tròn đầy và lặng lẽ.Trăng bao dung,hiền hậu,không oán hận,trách móc kẻ vô tình.Trăng hiền từ,vị tha.Nhưng đôi khi,sự lặng lẽ ấy lại chính là sự trừng phạt nặng nề nhất với lương tâm day dứt khôn nguôi của con người.Lời nhắc nhở lặng lẽ mà nghiêm khắc cũng đủ làm cho nhà thơ giật mình.Cái giật mình ở đây không phải là tự giật mình của phản xạ mà là cái giậc mình lương tâm,giậc mình hướng thiện.Giật mình để thức tỉnh trước một quá khứ đầy bất diệt,khiến cho ta cảm động.Thật vậy,con người không thể sống thiếu quá khứ,không thể không biết đứng trên quá khứ để vươn tới tương lai.Ánh trăng chính là mối giao thoa đẹp đẽ nhất giữa hai hời khắc này.Phải nhớ về cội nguồn để từ đó mà bước lên phí trước,đó mới là cách sống của một con người. Học bài thơ Ánh Trăng của Nguyễn Duy,ta lại nhớ đến một mảnh tâm tình của Tố Hữu,như thấu hiểu tâm hồn của ông: “Mình về thành thị xa xôi Nhà cao còn thấy núi đồi nữa chăng Phố đông còn nhớ bản làng Sáng đèn còn nhớ ánh răng giữ rừng” Quả thật “Văn học sinh ra là để phục vụ cho cuộc đời,xuất phát từ cuộc đời,nhưng trang thơ đượm hơi thở cuộc sống luôn mang đến cho người đọc những cảm xúc thảm mỹ”Với Ánh Trăng,ta được dịp trở về quá khứ đầy hoài niệm,gợi cho ta những ấn tượng khó phai,qua đó làm bừng sáng lên đạo lý ;”Uống nước nhớ nguồn” muôn thuở của dân tộc Tóm lại,qua dòng chảy đầy cảm xúc của Ánh Trăng,dưới bút pháp tài tình của Nguyễn Duy,ta cảm nhận được một trái tim tinh tế rung động trước những đổi thay dù là nhỏ nhất.Ngôn ngữ trong sáng,giọng thơ tâm tình dưới dạng một câu chuyện tự bạch đã bộc lộ về mộ triết lý sâu sắc về cuộc sống.Người đọc như một lần được đối diện với chính mình và đồng thời giao cảm với một tâm hồn đáng trân trọng.Cảm ơn nhà thơ Nguyễn Duy vì đã cho ra đời một tác phẩm mang đậm tính nhân văn và vô cùng ý nghĩa,góp phần truyền cho mọi người bài học về lẽ sống trọn vẹn,nghĩa tình.