ANCOL- PHENOL- ETE

Khi thay thế nguyên tử hydrogen trong phân tử hydrocarbons bằng nhóm hydroxyl
(OH-), ta được những dẫn xuất hydroxyl gọi là ancol hoặc phenol, tùy theo nguyên tử
nối với nhóm hydroxyl là carbon no (ancol), hoặc carbon thơm (phenol). Thí dụ:

CH3CH2OH (ethanol)

Xiclohex-3-en-1-ol

Ancol

Phenol
Tùy theo số lượng nhóm hydroxyl trong phân tử, ta phân biệt dẫn xuất mono hydroxyl
(mono ancol và mono phenol), dẫn xuất di-hydroxyl (diol và di-phenol), dẫn xuất tri-
hydroxyl (tri-ol và tri-phenol), … vã dẫn xuất poly-hydroxyl (polyol và polyphenol).
Thí dụ:
CH3CH2OH HOCH2CH2OH HOCH2CH(OH)CH2OH
Etanol etan-1,2-diol propan-1,2,3-triol

Khi thay thế nguyên tử hydro trong nhóm hydroxyl của ancol và phenol bằng gốc
hydrocarbons ta được ether. Thí dụ :
CH3CH2-O-CH3 C6H5-O-CH3 CH3-O-CH2CH2-O-CH3

Trong số 3 loại hợp chất trên, ancol là phổ biến rộng rãi nhất trong thiên nhiên và
cũng có nhiều ứng dụng trong công nghiệp và trong nhiều lĩnh vực đời sống. Chẳng
hạn etanol là một trong những chất hữu cơ đơn giản nhất được dùng làm chất phụ gia
cho nhiên liệu, làm dung môi công nghiệp và pha chế đồ uống (có cồn). Lưu ý: phần
lớn các ancol không thể sử dụng như đồ uống vì độc tính của nó. VD: methanol rất
độc, chỉ một lượng nhỏ xâm nhập vào cơ thể có thể gây mù lòa, lượng lớn có thể gây
tử vong. Có thể ngăn chặn ngộ độc methanol bằng cách cho người nhiễm sử dụng
ethanol, ethanol sẽ liên kết với các enzyme khử hydro và ngăn không cho methanol
liên kết với các enzyme này. Geraniol có trong tinh dầu hoa hồng dùng làm hương
liệu. Menthol (C10H20O) là ancol mạch vòng có trong tinh dầu bạc hà vừa là chất tạo
hương vừa là dược phẩm. Retinol (vitamin A1) rất cần cho thị giác. Cholesterol, là một
ancol thuộc loại steroid, có vai trò đáng kể đối với bệnh tim mạch:

Geraniol Menthol Retinol

Cholesterol
Phenol cũng có rải rác trong thiên nhiên. Nhiều phenol là những chất trung gian trong
công nghiệp tổng hợp các sản phẩm khác nhau, đặc biệt là keo dán và thuốc sát trùng.
Bản thân phenol thường C6H5OH là một chất tẩy uế, có trong nhựa than mỏ. Nhiều
dẫn xuất của phenol được tổng hợp ra để làm thuốc sát trùng như Hexylresorcinol
(pha chế thuốc xúc miệng mà họng), hexachlorophene
(dùng làm chất diệt khuẩn cho xà phồng tắm và kem đánh răng)…
Hexylresorcinol hexachlorophene
Trong giới thực vật, có nhiều phenol quen thuộc như eugenol ( có trong tinh dầu
hương nhu), thymol (tinh dầu xạ hương), methyl salicylate (dầu lộc đề), các urushiol
(dầu cây sợ độc)…

Eugenol Thymol Methyl salicylate Urushiol

Trong số các ether, quen thuộc nhất là diethyl ether (C2H5)2O vì nó vừa là dung môi thông
dụng lại là chất gây mê quen thuộc tuy rằng một số dẫn xuất halogen của ether như
CH3-O-CF2-CHCl2, F2CH-O-CF2-CHClF có ưu điểm hơn vì chúng có khả năng gây tê song
lại khó cháy. tert-Butyl methyl ether (CH3)3-O-CH3, và tert-butyl ethyl ether (CH3)3-O-C2H5
là những chất phụ gia cho xăng ô tô. Anisole hay methyl phenyl ether có mùi thơm dễ chịu
dùng làm hương liệu; còn tetrahydrofuran (THF)- một ether vòng 5 cạnh, là một dung môi
quan trọng và rất hay dùng.

MONOANCOL
Theo định nghĩa, mono-ancol là những hợp chất hữu cơ có một nhóm hydroxyl liên
kết với nguyên tử hydrocarbons no trong phân tử.
Nếu gốc hydrocarbons là một gốc no, ancol tương ứng được gọi là ancol no, Ancol
ethylic và các ancol no khác như CH3OH, C4H9OH,… hợp thành dãy đồng đẳng các
ancol no đơn chức, gọi là mono-ancol no, có công thức chung CnH2n+1OH (n>=1)
Nếu gốc hydrocarbons không no, ta có ancol không no, thí dụ CH2=CH-CH2OH; còn
khi khi gốc đó là gốc thơm ta các ancol thơm, thí dụ C6H5CH2OH.
Tùy theo nhóm OH liên kết với nguyên tử carbon bậc một, bậc hay hay bậc ba, ta
phân biệt: ancol bậc một, bậc hai, bậc ba.
1. Danh pháp, đồng phân
a. Danh pháp
 - Theo danh pháp thay thế, tên của ancol là tổ hợp tên của hydride nền (chứa
mạch chính, vòng chính…) với hậu tố -ol, kèm theo chỉ số về vị trí (locant) cho
nhóm OH nếu cần thiết. Thí dụ:
CH3CH2OH CH3CH2CH2OH
Ethanol propan-1-ol

Cyclohexanol
Mạch chính trong phân tử ancol là mạch có nhóm OH mà dài nhất (ancol no) và
chứa liên kết pi (ancol không no); mạch đó được đánh số từ đầu nào gần nhóm
OH hơn.
- Theo danh pháp loại chức, tên của ancol là tổ hợp của từ “ancol” với tên của
gốc hydrocarbons tương ứng. Thí dụ:
CH3OH CH3CH2CH2-OH CH3-CHOH-CH3
Methyl ancol propyl ancol iso-propyl ancol
CH2=CH-CH2-OH C6H5-CH2-OH
Allyl ancol benzyl ancol
- Tên thường hay thông thường của một số ancol thiên nhiên được IUPAC lưu
dùng. Thí dụ

Geraniol

Menthol

phytol
- Tên của các gốc R-O- (hình thành bằng cách tách nguyên tử hydro của OH) là
tổ hợp tên của gốc R và hậu tố oxi. Thí dụ:
CH2-[CH2]-CH2-O- C6H5-CH2-O-
Hexyloxi- benzyloxi-

Trong trường hợp R chỉ chứa từ 1 đến 5 carbon, người ta phải dùng tên rút gọn bằng
cách bỏ bớt –yl- ở giữa. Thí dụ:

CH3-O- (CH3)2CHO- CH3[CH2]2CH2O- CH3[CH2]3CH2O-

Metoxi- isopropoxi- butoxi- pentoxi-