BAB Indeks

1
Apakah yang akan anda pelajari?

1.1 Tatatanda Indeks

1.2 Hukum Indeks

Kenapa Belajar Bab Ini?

• Penulisan suatu nombor dalam bentuk indeks
membolehkan nombor tersebut dinyatakan
dalam bentuk yang ringkas dan mudah difahami.
Pelbagai operasi matematik yang melibatkan
nombor dalam bentuk indeks dapat dijalankan
dengan menggunakan hukum-hukum indeks.
• Konsep indeks digunakan dalam bidang sains,
kejuruteraan, perakaunan, kewangan, astronomi,
perkomputeraan dan sebagainya.

T asik Kenyir yang terletak di daerah Hulu Terengganu,

Terengganu, merupakan tasik buatan manusia yang
terbesar di Asia Tenggara. Tasik Kenyir terkenal sebagai
satu destinasi pelancongan dunia kerana keindahan alam
semula jadi yang unik. Tasik Kenyir juga merupakan
kawasan tadahan air yang penting. Empangan Kenyir
yang dibina pada tahun 1985, membekalkan air
kepada Stesen Jana Kuasa Sultan Mahmud. Anggaran
keluasan kawasan tadahan air di empangan utama
ialah 2 600 km² dengan isi padu takungan sebanyak
13 600 juta meter padu. Pada musim tengkujuh, isi padu
tadahan air akan meningkat secara mendadak. Apakah
tindakan yang harus diambil dalam situasi sebegini?
 Eksplorasi Zaman

Tatatanda indeks merupakan elemen penting dalam

perkembangan dunia matematik dan pengaturcaraan
komputer. Penggunaan tatatanda bagi indeks integer
positif telah diperkenalkan oleh Rene Descartes,
seorang tokoh matematik berbangsa Perancis (1637).
Sir Issac Newton, seorang lagi tokoh matematik
berbangsa Inggeris telah memperkembangkan lagi
bidang penggunaan tatatanda indeks serta
memperkenalkan indeks negatif dan indeks pecahan.

http://yakin-pelajar.com/Eksplorasi%20Zaman/Bab%201/

GERBANG K A T A

• asas • base
• faktor • factor
• indeks • index
• indeks pecahan • fractional index
• kuasa • power
• punca kuasa • root
• tatatanda indeks • index notation

Saiz sebenar

1
 1.1 Tatatanda Indeks
1

Apakah itu pendaraban berulang dalam bentuk indeks? STANDARD

BAB

PEMBELAJARAN
Perkembangan bidang teknologi bukan sahaja memudahkan kebanyakan
Mewakilkan pendaraban
tugas harian kita, malah turut menjimatkan kos perbelanjaan dalam berulang dalam bentuk indeks
pelbagai bidang. Misalnya, penggunaan kad memori di dalam kamera dan menghuraikan maksudnya.
digital membolehkan pengguna menyimpan gambar dalam bilangan
yang banyak serta memadam atau mengubah suai gambar yang kurang
sesuai sebelum dicetak. SUDUT DISKUSI
Bincang nilai kapasiti
pemacu pena yang
anda tahu.

BULETIN
Penguraian nuklear bagi
uranium U–320 adalah
mengikut pola 30, 31, 32,…

Pada peringkat awal, kad memori dikeluarkan dengan kapasiti 4MB. Nilai kapasiti ini ditambah
mengikut peredaran zaman dan kehendak pengguna. Tahukah anda, nilai kapasiti kad memori
dihitung dalam satu bentuk khas iaitu 2n?
Di Tingkatan 1, anda telah mempelajari bahawa 43 = 4 × 4 × 4. Nombor 43 ditulis dalam tatatanda
indeks iaitu 4 ialah asas dan 3 ialah indeks atau eksponen. Nombor ini dibaca sebagai ‘4 kuasa 3’.
Maka, nombor dalam tatatanda indeks atau bentuk indeks boleh ditulis sebagai;

an Indeks
Asas
Anda sedia tahu bahawa 42 = 4 × 4 dan 43 = 4 × 4 × 4. Misalnya;
4 × 4 = 4 2 Nilai indeks ialah 2
Berulang dua kali Nilai indeks sama dengan bilangan kali 4 didarab secara berulang.

4 × 4 × 4 = 4 3 Nilai indeks ialah 3

Berulang tiga kali Nilai indeks sama dengan bilangan kali 4 didarab secara berulang.

Contoh 1
Tulis pendaraban berulang berikut dalam bentuk indeks an. PERINGATAN
(a) 5 × 5 × 5 × 5 × 5 × 5 (b) 0.3 × 0.3 × 0.3 × 0.3 25 ≠ 2 × 5 43 ≠ 4 × 3
1 1 1 1 1 an ≠ a × n
(c) (–2) × (–2) × (–2) (d) — × — × — × — × —
4 4 4 4 4
Saiz sebenar
(e) m × m × m × m × m × m × m (f) n × n × n × n × n × n × n × n

2
 Bab 1 Indeks

Penyelesaian:
(a) 5 × 5 × 5 × 5 × 5 × 5 = 56 (b) 0.3 × 0.3 × 0.3 × 0.3 = (0.3)4

1
berulang enam kali berulang empat kali

( )

BAB
1 1 1 1 1 1 5
(c) (–2) × (–2) × (–2) = (–2)3 (d) — × — × — × — × — = —
4 4 4 4 4 4
berulang tiga kali
berulang lima kali
(e) m × m × m × m × m × m × m = m7 (f) n × n × n × n × n × n × n × n = n8
berulang tujuh kali berulang lapan kali

Daripada penyelesaian Contoh 1, didapati bahawa nilai indeks dalam suatu bentuk indeks adalah
sama dengan bilangan kali asas didarab secara berulang. Secara generalisasi,
an = a × a × a × … × a ; a ≠ 0
n faktor
UJI MINDA 1.1a
1. Lengkapkan jadual di bawah dengan asas atau indeks bagi nombor atau sebutan algebra yang
diberi.

53 (– 4)7 Asas Indeks

5
( —21 ) 10
m6 – —
7
3
( ) 4
1
—
2
7

n0 (0.2)9 6
n
9
x20 ( )
1
2—
3
2
x
4
2
8 8

2. Nyatakan pendaraban berulang berikut dalam bentuk indeks an.

(a) 6 × 6 × 6 × 6 × 6 × 6 (b) 0.5 × 0.5 × 0.5 × 0.5 × 0.5 × 0.5 × 0.5
1 1 1 1
(c) — × — × — × — (d) (–m) × (–m) × (–m) × (–m) × (–m)
2 2 2 2
2 2 2 1 1 1 1 1 1
(e) 1— × 1— × 1— (f) – – × – – × – – × – – × – – × – –
3 3 3 n n n n n n

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
3. Tukarkan nombor atau sebutan algebra dalam bentuk indeks kepada pendaraban berulang.

(a) (–3)3
( )(b) (2.5)4
2
(c) —
5

3 4
1 3
(d) – 2 — ( )
(g) (—)
6 1 7
8
(e)
k (f) (–p) (h) (3n)5
m

Saiz sebenar

3
 Bagaimanakah anda boleh menukar suatu nombor kepada
 STANDARD
nombor dalam bentuk indeks? PEMBELAJARAN
1

Menukar suatu nombor

Suatu nombor boleh ditulis dalam bentuk indeks jika suatu asas yang kepada nombor
sesuai dipilih. Anda boleh menggunakan kaedah pembahagian berulang
BAB

dalam bentuk indeks

atau kaedah pendaraban berulang untuk menukar suatu nombor kepada dan sebaliknya.
nombor dalam bentuk indeks.
Contoh 2 IMBAS KEMBALI
Tuliskan 64 dalam bentuk indeks dengan menggunakan asas 2, asas 4 4 × 4 × 4 = 43
dan asas 8.
Penyelesaian:
Kaedah Pembahagian Berulang

(a) Asas 2 (b) Asas 4 (c) Asas 8

• 64 dibahagi secara • 64 dibahagi secara • 64 dibahagi secara
berulang dengan 2. berulang dengan 4. berulang dengan 8.
2 ) 64 4 ) 64
2 ) 32 8 ) 64
n=3 4 ) 16 n=2
2 ) 16 8 ) 8
n=6 4 ) 4 1
2 ) 8 1
2 ) 4 Maka, 64 = 82
2 ) 2 Maka, 64 = 43
1
Pembahagian
diteruskan sehingga
mendapat nilai 1.
Maka, 64 = 26

Kaedah Pendaraban Berulang

(a) Asas 2 (b) Asas 4 (c) Asas 8

2×2×2×2×2×2 4×4×4 8 × 8 = 64
4 16
Maka, 64 = 82
8 64
16 SUDUT DISKUSI
Maka, 64 = 43
Antara kaedah
32 pembahagian berulang
dengan kaedah pendaraban
64 berulang, kaedah manakah
yang lebih mudah untuk
Maka, 64 = 26 menukar suatu nombor
kepada nombor dalam
Saiz sebenar bentuk indeks? Bincangkan.

4
 Bab 1 Indeks

Contoh 3
32 2
Tuliskan ——– dalam bentuk indeks dengan menggunakan asas —.

1
3 125 5

Penyelesaian:

BAB
Kaedah Pembahagian Berulang Kaedah Pendaraban Berulang
—
2 2 2 2 2
×—×—×—×—
2 ) 32 5 ) 3 125
5 5 5 5 5
2 ) 16 5 ) 625
4
n = 5 2 ) 8 n = 5 5 ) 125 —–
2 ) 4 25
5 ) 25
2 ) 2 5 ) 5 8
—–
1 1 125
16
—–
32
Maka, ——– = —

3 125 ( )
2
5
5 625
32
——–
3 125
32
Maka, ——– = —
3 125 5 ( )
2 5

UJI MINDA 1.1b

1. Tuliskan setiap nombor berikut dalam bentuk indeks dengan menggunakan asas yang
dinyatakan dalam kurungan.
64
(a) 81
125
[asas 3] (b) 15 625 [asas 5] ] 4
(c) —– asas —
5 [
(f) — [asas (– —)]
1 1
(d) 0.00032 [asas 0.2] (e) – 16 384 [asas (– 4)]
16 4
Bagaimanakah anda boleh menentukan nilai bagi nombor dalam bentuk indeks, an ?
Nilai an boleh ditentukan dengan kaedah pendaraban berulang atau dengan menggunakan kalkulator
saintifik.

Contoh 4
Hitung nilai bagi nombor dalam bentuk indeks yang diberi. K U I Z
(a) 25 (b) (0.6)3 (m)4 = 16
Apakah nilai-nilai yang
2 × 2 × 2 × 2 × 2 0.6 × 0.6 × 0.6 mungkin bagi m?
4 × 2 0.36 × 0.6
8 × 2 0.216
16 × 2 0.63 = 0.216
32
Maka, 25 = 32 Maka, 0.63 = 0.216
Saiz sebenar

5
 Contoh 5 PINTAR JARI
1,234567.89
7 8
4 5
1 2
AC 0
9 ÷
6 x
3 -
. +
PERINGATAN
(a) 54 = 625 5 ^ 4 = Asas bernilai negatif dan
1

pecahan mesti ditekan

(b) (–7)3 = –343 ( (–) 7 ) ^ 3 = bersama tanda kurung
BAB

semasa menggunakan

( )
2 4 16
(c) — = —–
3 81
( 2 ab/c 3 ) ^ 4 =
kalkulator untuk menentukan
nilai nombor tersebut.

(d) (1—) = —–
3 64
2
( 1 ab/c 3 ab/c 5 ) ^ 2 = SUDUT DISKUSI
5 25
Hitung soalan (c), (d)
(e) (– 0.5)6 = 0.015625
( (–) 0 . 5 ) ^ 6 =
dan (e) contoh 5 tanpa
menggunakan tanda
kurung. Adakah jawapan
UJI MINDA 1.1c sama? Bincangkan.

1. Hitung nilai bagi setiap nombor dalam bentuk indeks di bawah.

(a) 94 (b) (– 4)5 (c) (2.5)3 (d) (– 3.2)3


(e)
( )
3
—
5

8 6 3 3 ( ) 1
(f) – —
4 2
(g) 1 —
2
( ) 1
(h) – 2 —
3
( )
1.2 Hukum Indeks


Apakah kaitan antara pendaraban nombor dalam STANDARD
bentuk indeks yang mempunyai asas yang sama dengan PEMBELAJARAN
pendaraban berulang? Menghubung kait
pendaraban nombor
Cetusan Minda 1 Berpasangan
dalam bentuk indeks yang
mempunyai asas yang
Tujuan: Mengenal pasti hubungan antara pendaraban nombor dalam sama dengan pendaraban
bentuk indeks yang mempunyai asas yang sama dengan berulang, dan seterusnya
membuat generalisasi.
pendaraban berulang.
Langkah:
1. Teliti contoh (a) dan lengkapkan contoh (b) dan (c).
2. Bincang bersama rakan anda dan nyatakan tiga contoh lain.
3. Tampal tiga contoh tersebut di sudut matematik supaya kumpulan lain dapat memberi ulasan.
Pendaraban nombor Pendaraban berulang
dalam bentuk indeks
3 faktor 4 faktor 7 faktor (keseluruhan)
(a) 23 × 24
(2 × 2 × 2) × (2 × 2 × 2 × 2) = 2 × 2 × 2 × 2 × 2 × 2 × 2 = 27
23 × 24 = 2 7 7=3+4
23 × 24 = 2 3 + 4
2 faktor 3 faktor 5 faktor (keseluruhan)
(b) 32 × 33
(3 × 3) × (3 × 3 × 3) = 3 × 3 × 3 × 3 × 3 = 35
32 × 33 = 3
Saiz sebenar 32 × 33 = 3

6
 Bab 1 Indeks

Pendaraban nombor Pendaraban berulang

dalam bentuk indeks
4 faktor 2 faktor 6 faktor (keseluruhan)

1
(c) 54 × 52
(5 × 5 × 5 × 5) × (5 × 5) = 5 × 5 × 5 × 5 × 5 × 5 = 56

BAB
54 × 52 = 5
54 × 52 = 5
Perbincangan:
Apakah kesimpulan anda berkaitan hubungan antara pendaraban nombor dalam bentuk indeks
dengan pendaraban berulang?

Hasil daripada Cetusan Minda 1, didapati bahawa;

23 × 24 = 23 + 4 SUDUT DISKUSI
32 × 33 = 32 + 3 Diberi,
54 × 52 = 54 + 2 am × an = bm × bn.
Adakah a = b? Bincangkan.
Secara generalisasi, am × an = a m + n

Contoh 6
Ringkaskan setiap yang berikut.
1
(a) 72 × 73 (b) (0.2)2 × (0.2)4 × (0.2)5 (c) 2k2 × 4k3 (d) 3m4 × —m5 × 12m
6
Penyelesaian:
(a) 72 × 73 (b) (0.2)2 × (0.2)4 × (0.2)5 PERINGATAN
=7 2 + 3 = (0.2)2 + 4 + 5
a = a1
= 75 = (0.2)11
1
(c) 2k2 × 4k3 (d) 3m4 × —m5 × 12m
6
= (2 × 4)(k2 × k3) 1
= (3 × — × 12) (m4 × m5 × m1)
Operasi 6
= 8k2 + 3 untuk pekali. = 6m4 + 5 + 1 BIJAK MINDA
= 8k 5
= 6m10 Jika ma × mb = m8,
dengan keadaan a > 0
UJI MINDA 1.2a dan b > 0, apakah
nilai-nilai yang mungkin
1. Permudahkan setiap yang berikut. bagi a dan b?

(a) 32 × 3 × 34 (b) (– 0.4)4 × (– 0.4)3 × (– 0.4)

4
( ) ( ) ( )
4 3 4 5
(c) — × — × — (d)
7 7 7
2 2 2 3 2 5
– 1— × – 1— × – 1—
5 5 5 ( ) ( ) ( )
1 4 5
(e) 4m2 × — m3 × (– 3)m4 (f) n6 × — n2 × — n3 × n
2 25 4
25 12 1 1
(g) –x4 × — x × — x2 (h) – — y5 × (– 6)y3 × — y4
4 5 2 3 Saiz sebenar

7
  Bagaimanakah anda boleh permudahkan nombor atau sebutan TIP
algebra dalam bentuk indeks yang mempunyai asas yang Kumpulkan nombor
berlainan? atau sebutan algebra
1

dengan asas yang sama

BAB

terlebih dahulu. Kemudian,

Contoh 7 tambahkan indeks bagi
asas yang sama.
Ringkaskan setiap yang berikut.
(a) m3 × n2 × m4 × n5 (b) (0.3)2 × (0.2)2 × 0.3 × (0.2)5 × (0.3)3
4 1
(c) p2 × m3 × p4 × n3 × m4 × n2 (d) –m × 2n5 × 3m × — n2
4
Penyelesaian:
(a) m3 × n2 × m4 × n5 (b) (0.3)2 × (0.2)2 × 0.3 × (0.2)5 × (0.3)3
= m3 × m4 × n2 × n5 Kumpulkan = (0.3)2 × (0.3)1 × (0.3)3 × (0.2)2 × (0.2)5
asas yang sama.
= m3 + 4 × n2 + 5 = (0.3)(2 + 1 + 3) × (0.2)(2 + 5)
= m7 × n7 Tambahkan indeks = (0.3)6 × (0.2)7
bagi asas yang sama.
= m7n7
1
(c) p2 × m3 × p4 × n3 × m4 × n2 (d) –m4 × 2n5 × 3m × —n2
4
= m3 × m4 × n3 × n2 × p2 × p4 1
= (–1 × 2 × 3 × —) m4 × m1 × n5 × n2
= m 3 + 4 ×n3 + 2 × p2 + 4 4
3 4 + 1 5 + 2
= m7 n5 p6 = – —m n
2 PERINGATAN
3 5 7 –an ≠ (–a)n
= – —m n
2 Contoh:
–32 ≠ (–3)2
UJI MINDA 1.2b –9 ≠ 9

1. Nyatakan dalam bentuk indeks paling ringkas.

(a) 54 × 93 × 5 × 92 (b) (0.4)2 × (1.2)3 × (0.4) × (1.2)5 × (1.2)
5 3 1 2 1
(c) 12x × y × — x × — y4 (d) –2k5 × p6 × — p5 × 3k
2 3 4

Apakah kaitan antara pembahagian nombor dalam bentuk STANDARD

indeks yang mempunyai asas yang sama dengan pendaraban PEMBELAJARAN
berulang? Menghubung kait
pembahagian nombor
Cetusan Minda 2 dalam bentuk indeks
Berpasangan yang mempunyai asas
Tujuan: Mengenal pasti hubungan antara pembahagian nombor yang sama dengan
pendaraban berulang,
dalam bentuk indeks yang mempunyai asas yang sama dan seterusnya
dengan pendaraban berulang. membuat generalisasi.
Langkah:
1. Teliti contoh (a) dan lengkapkan contoh (b) dan (c).
Saiz sebenar
2. Beri tiga contoh lain dan bentangkan hasil dapatan anda.

8
 Bab 1 Indeks

Pembahagian nombor Pendaraban berulang

dalam bentuk indeks

1
5 faktor
(a) 45 ÷ 42
—

BAB
4 5 4 × 4 × 4 × 4 × 4 = 4 × 4 × 4 = 43
= —————––––
42 4×4 3 faktor (Baki)
2 faktor
45 ÷ 42 = 4 3 3=5–2
45 ÷ 42 = 4 5–2
6 faktor
(b) 26 ÷ 22
—
2 6 2 × 2 × 2 × 2 × 2 × 2 = 2 × 2 × 2 × 2 = 24
= —————––––—–
22 2×2 4 faktor (Baki)
2 faktor
26 ÷ 22 = 2
26 ÷ 22 = 2
5 faktor
(c) (–3)5 ÷ (–3)3
( —
–3)5 (–3) × (–3) × (–3) × (–3) × (–3) = (–3) × (–3) = (–3)2
— = —————––––—–––——––
(–3)3 (–3) × (–3)× (–3) 2 faktor (Baki)
3 faktor
(–3)5 ÷ (–3)3 = (–3)
(–3)5 ÷ (–3)3 = (–3)

Perbincangan:
Apakah perkaitan antara pembahagian nombor dalam bentuk indeks dengan pendaraban
berulang?

Hasil daripada Cetusan Minda 2, didapati bahawa; BIJAK MINDA

45 ÷ 42 = 45 – 2 Diberi ma – b = m7 dan
26 ÷ 22 = 26 – 2 0 < a < 10. Jika a > b,
nyatakan nilai-nilai yang
(–3)5 ÷ (–3)3 = (–3)5 – 3 mungkin bagi a dan b.

Secara generalisasi, am ÷ an = a m – n

Contoh 8
Ringkaskan setiap yang berikut.
(a) 54 ÷ 52 (b) (–3)4 ÷ (–3)2 ÷ (–3) (c) m4n3 ÷ m2n

(d) 25x2y3 ÷ 5xy (e) 12m10 ÷ 4m5 ÷ m2 (f) –16p8 ÷ 2p5 ÷ 4p2
Penyelesaian:
(a) 54 ÷ 52 (b) (–3)4 ÷ (–3)2 ÷ (–3) (c) m4n3 ÷ m2n
= 5 4 – 2 4 2
= (–3) ÷ (–3) ÷ (–3) 1 = m4n3 ÷ m2n1
2
= 5 = (–3) 4 – 2 – 1 = m4 – 2 n3 – 1
= (–3)1 = m2 n2

Saiz sebenar
= –3

9

(d) 25x2y3 ÷ 5xy (e) 12m10 ÷ 4m5 ÷ m2 (f) –16p8 ÷ 2p5 ÷ 4p2
12 –16
= 25x2y3 ÷ 5x1y1
= — (m10 ÷ m5 ÷ m2) = —– (p8 ÷ p5) ÷ 4p2
4 2
1

25 2 – 1 3 – 1
=—x y = 3(m10–5) ÷ m2 = –8p8–5 ÷ 4p2

5
BAB

Operasi untuk pekali.

1y2
= 3m5 – 2 = –8p3 ÷ 4p2
= 5x
= 3m3 8
= 5xy2 = – — (p3 ÷ p2)
4
= –2p3 – 2
= –2p1
= –2p

UJI MINDA 1.2c

1. Permudahkan setiap yang berikut.

(a) 45 ÷ 44 (b) 710 ÷ 76 ÷ 72 m8n6
(c) ——
m4n
27x4 y5 7
(d) ——––
3 2
(e) m ÷ m2 ÷ m4 (f) –25h4 ÷ 5h2 ÷ h
9x y
2. Salin dan lengkapkan setiap persamaan di bawah.
(a) 8 ÷ 84 ÷ 83 = 8 (b) m4n ÷m n5 = m2n
m10 n4 × m n2 27x3y6 × xy
(c) ——————
7
= m5n (d) —————– = 3x y5
m n x2y3

2x × 3y
3. Jika ——— = 6, tentukan nilai x + y.
4 2
2 × 3


Apakah kaitan antara nombor dalam bentuk indeks yang STANDARD
dikuasakan dengan pendaraban berulang? PEMBELAJARAN
Menghubung kait
Cetusan Minda 3 Berpasangan
nombor dalam bentuk
indeks yang dikuasakan
dengan pendaraban
Tujuan: Mengenal pasti hubungan antara nombor dalam bentuk berulang, dan seterusnya
indeks yang dikuasakan dengan pendaraban berulang. membuat generalisasi.
Langkah:
1. Teliti contoh (a) dan lengkapkan contoh (b) dan (c).
2. Nyatakan tiga contoh lain dan bentangkan hasil dapatan anda.
Bentuk indeks Pendaraban berulang dalam bentuk indeks Kesimpulan
yang dikuasakan

(a) (32)4 4 faktor

32 × 32 × 32 × 32 (32)4 = 32(4)
= 32 + 2 + 2 + 2 =
4 kali 2 ditambah 4 kali 38

Saiz sebenar = 32(4)

10
 Bab 1 Indeks

Bentuk indeks Pendaraban berulang dalam bentuk indeks Kesimpulan

yang dikuasakan

1
3 faktor
(b) (54)3

BAB
54 × 54 × 54 (54)3 = 5
= 54 + 4 + 4
3 kali 4 ditambah 3 kali = 5
= 54(3)
6 faktor
(c) (43)6
43 × × 43 × 43 × 43 × 43
43 (43)6 = 4
= 43 + 3 + 3 + 3 + 3 + 3
6 kali 3 ditambah 6 kali
= 4
= 43(6)

Perbincangan:
Apakah kesimpulan anda tentang bentuk indeks yang dikuasakan dengan pendaraban berulang
dalam bentuk indeks?

Kesimpulan daripada Cetusan Minda 3, boleh disemak dengan kaedah berikut.

Contoh (a) Contoh (b) Contoh (c)

(32)4 = 32 × 32 × 32 × 32 (54)3 = 54 × 54 × 54 (43)6 = 43 × 43 × 43 × 43 × 43 × 43

= 32 + 2 + 2 + 2 = 54 + 4 + 4 = 43 + 3 + 3 + 3 + 3 + 3
= 38 = 512 = 418
32(4) = 32 × 4 54(3) = 54 × 3 43(6) = 43 × 6
= 38 = 512 = 418

Daripada bahagian kesimpulan Cetusan Minda 3, kita dapati bahawa;

BIJAK MINDA
(32)4 = 32(4)
Diberi,
(54)3 = 54(3) mrt = 312
(43)6 = 43(6) Apakah nilai-nilai yang
mungkin bagi m, r dan t
Secara generalisasi, (am)n = amn jika r > t ?

Contoh 9

1. Permudahkan setiap yang berikut.

(a) (34)2 (b) (h3)10 (c) ((–y)6)3
2. Tentukan sama ada persamaan berikut benar atau palsu.
(a) (42)3 = (43)2 (b) (23)4 = (22)6 (c) (32)6 = (272)4 Saiz sebenar

11
 Penyelesaian:
1. (a) (34)2 (b) (h3)10 (c) ((–y)6)3
= (–y)6(3)
1

= 34(2)
= h3(10)
= (–y)18
BAB

= 38 = h30
2. (a) (42)3 = (43)2 (b) (23)4 = (22)6 (c) (32)6 = (272)4
kiri kanan kiri kanan kiri kanan
Kiri: Kiri: Kiri:
(42)3 = 42(3) = 46 (23)4 = 23(4) = 212
(32)6 = 32(6) = 312
Sama Sama
Kanan: Kanan: Kanan:
(43)2 = 43(2) = 46 (22)6 = 22(6) = 212 (272)4 = (33(2))4 Tidak
sama

Maka, (42)3= (43)2
Maka, (23)4 = (22)6
= 36(4)
adalah benar. adalah benar. = 324
Maka, (32)6 = (272)4
adalah palsu.

UJI MINDA 1.2d

1. Gunakan hukum indeks untuk meringkaskan setiap pernyataan berikut.
(a) (125)2 (b) (310)2 (c) (72)3 (d) ((– 4)3)7
(e) (k8)3 (f) (g2)13 (g) ((–m)4)3 (h) ((–c)7)3
2. Tentukan sama ada persamaan berikut benar atau palsu.
(a) (24)5 = (22)10 (b) (33)7 = (272)4 (c) (52)5 = (1252)3 (d) – (72)4 = (– 492)3

B
 agaimanakah anda menggunakan hukum indeks untuk operasi pendaraban dan
pembahagian?

(am × bn)q
= (am)q × (bn)q (ambn)q = amq bnq
= amq × bnq

(am ÷ bn)q
( )
am q amq
= (am)q ÷ (bn)q —–n
= —nq–
b b
= amq ÷ bnq

Contoh 10

1. Permudahkan setiap yang berikut.

(a) (73 × 54)3 (b) (24 × 53 × 112)5 (c) (p2q3r)4 (d) (5m4n3)2

(e)

25
4
—2
3
Saiz sebenar

( )
2x3
4
(f) —–7
3y
(3m2n3)3
(g) ———– ( )
(2x3y4)4 × (3xy2)3
(h) ———————
6m3n 36x10y12

12
 Bab 1 Indeks

Penyelesaian:
IMBAS KEMBALI
(a) (73 × 54)3 (b) (24 × 53 × 112)5
am × an = am + n

1
= 73(3) × 54(3) = 24(5) × 53(5) × 112(5) am ÷ an = am – n

BAB
(am)n = amn
= 79 × 512 = 220 × 515 × 1110
(c) (p2q3r)4 (d) (5m4n3)2 K U I Z
= p2(4) q3(4)r1(4) = 52m4(2)n3(2) mm = 256.
= p8q12r4 = 25m8n6 Berapakah nilai m?

(e)
( )
25
4
—2
3
2x3 4
(f) —–7
3y ( )
SUDUT DISKUSI
25(4)
24 x3(4)
= —– = —–––
32(4)
34y7(4) Mengapakah 1n = 1
bagi semua nilai n?
220
16x12
= —– = —––– Bincangkan.
38
81y28
(3m2n3)3 (2x3y4)4 × (3xy2)3
(g) ———– (h) ———————
6m3n 36x10y12
33m2(3)n3(3) 24x3(4)y4(4) × 33x1(3)y2(3)
= ———— =
————————–––
6m3n1 36x10y12
27m6n9 16x12y16 × 27x3y6
= ——— = ———————
6m3n1 36x10y12

= ———– x12 + 3 – 10y16 + 6 – 12

( )
9 16 × 27
= — m6 – 3 n9 – 1
2 36
9 = 12x5 y10
= — m3 n8
2

UJI MINDA 1.2e

1. Ringkaskan setiap yang berikut.
(a) (2 × 34)2 (b) (113 × 95)3 (c) (133 ÷ 76)2 (d) (53 × 34)5

(e) (m3n4p2)5
b4 3b4
(f) (2w2 x 3)4 (g) (
–3a5 6
——– )
2a5 3
(h) —–– ( )
2. Permudahkan setiap yang berikut.

(a)
11(
113 × 42 2
——–— )
2

33 × (62)3
(b) ————
6 4
( )
42 3 42
(c) —–
6 3
÷ —–
6

3
((– 4)6)2 × (–52)3
(d) ———————
(– 4)6 × (–5)2
x2y6 × x3 (h3k2)4 (m5 n7)3 (b2d4)3
(e) ————
2
(f) ——— 2
(g) ———– (h) ———
xy (hk) (m2n3)2 (b2d3)2
3. Permudahkan setiap yang berikut.
(2m2n4)3 × (3mn4)2 (5xy4)2 × 6x10y 24d 3e 5 × (3d 3e 4)2
(a) ———————–
7 12
(b) ——————
4 6
(c) ——————––
12m n 15x y (d 5e 6) × (6de 2)3 Saiz sebenar

13
 1 STANDARD
Bagaimanakah anda menentusahkan a0 = 1 dan a–n = — ; a ≠ 0?
an PEMBELAJARAN
1

Menentusahkan a0 = 1
Cetusan Minda 4 1
dan a–n = ––
BAB

Berkumpulan n ; a ≠ 0.
a
Tujuan: Menentukan nilai bagi nombor atau sebutan algebra yang
mempunyai indeks sifar.
Langkah:
1. Teliti dan lengkapkan jadual di bawah.
2. Bincang dalam kumpulan berkaitan hasil dapatan anda.

Pembahagian dalam Penyelesaian Kesimpulan

daripada
bentuk indeks Hukum indeks Pendaraban berulang penyelesaian
2×2×2
———––
(a) 23 ÷ 23 23 – 3 = 20 =1 20 = 1
2×2×2

m×m×m×m×m
(d) m5 ÷ m5 m5 – 5 = m0 ———————––– =1 m0 = 1
m×m×m×m×m

(c) 54 ÷ 54

(d) (–7)2 ÷ (–7)2

(e) n6 ÷ n6

Perbincangan:
1. Adakah dapatan kumpulan anda sama dengan kumpulan lain?
2. Apakah kesimpulan anda berkaitan indeks sifar?

Hasil daripada Cetusan Minda 4, didapati bahawa;

20 = 1
m0 = 1
Iaitu suatu nombor atau sebutan algebra yang mempunyai indeks sifar akan memberi nilai 1.
Secara generalisasi, a0 = 1 ; a ≠ 0

1
Bagaimanakah anda menentusahkan a–n = ––– ?
an

Cetusan Minda 5 Berkumpulan

1
Tujuan: Menentusahkan a–n = —n .
a
Langkah:
1. Teliti dan lengkapkan jadual di sebelah.
Saiz sebenar

14
 Bab 1 Indeks

Pembahagian Penyelesaian Kesimpulan

dalam bentuk daripada
Hukum indeks Pendaraban berulang

1
indeks penyelesaian

BAB
2×2×2 1 1 1
(a) 23 ÷ 25 23 – 5 = 2–2 —————–––– = –––– = –– 2 –2 = ––2
2 × 2 × 2 × 2 × 2 2 × 2 22 2
m×m 1 1 1
(b) m2 ÷ m5 m2 – 5 = m–3 –––——————— = ——––––– = ––3 m –3 = –––
m×m×m×m×m m×m×m m m3

(c) 32 ÷ 36

(d) (– 4)3 ÷ (– 4)7

(e) p4 ÷ p8

Perbincangan:
1. Adakah dapatan anda sama dengan kumpulan lain?
2. Apakah kesimpulan anda?

Hasil daripada Cetusan Minda 5, didapati bahawa; Imbas QR Code atau layari
http://youto.be/or-mJ85J2i8
1 untuk menonton video
2–2 = — yang memerihal kaedah
22 alternatif untuk
1 menentusahkan a–1 = —. 1
m–3 = —3 an
m
1 BULETIN
Secara generalisasi, a–n = ––n ; a ≠ 0
a Indeks negatif ialah suatu
nombor atau sebutan
Contoh 11 algebra yang mempunyai
indeks bernilai negatif.
1. Nyatakan setiap sebutan berikut dalam bentuk indeks positif.
1 TIP
(a) a –2 (b) x – 4 (c) –––
8–5 1
♦ a–n = ––
1 3 an
(d) ––– (e) 2m –3 (f) — n – 8 1
–9 5 ♦ an = –––
y
a–n

(g)

2
–10
( )
–– (h)
3
x –7
––
y ( ) ( ) ( )
a –n
♦ –– = ––
b a
b n

2. Nyatakan setiap sebutan berikut dalam bentuk indeks negatif.

1 1 PERINGATAN
(a) — (b) — (c) 75 1
34 m5 2a –n ≠ —–
2an

n20
(d)

4
8 m 15
(e) –– (f)
5
––
n ( ) ( ) BIJAK MINDA
3. Permudahkan setiap yang berikut.
(2 4)2 × (35)3 (4xy2)2 × x5y
( )
4 – 6
–—
9
=x
y

(a) 32 × 34 ÷ 38 (b) ————— (c) ————— Berapakah nilai x dan

(2 × 3 ) 8 6 2 (2x3y)5 nilai y? Saiz sebenar

15
 Penyelesaian:
–2 1 – 4 1 1 1
1. (a) a = ––
a2
(b) x = –– (c) ––– = 85 (d) ––– = y9
x4 8–5 y –9
1

( ) ( ) ( ) ( )
BAB

2 3 – 8 3 2 –10 3 10 x –7 y 7
(e) 2m–3 = ­—3 (f) — n = —– (g) –– = –– (h) –– = ––
m 5 5n8 3 2 y x
1 1 1 20 1
2. (a) —4 = 3– 4 = m–5
(b) —5 (c) 75 = — –5
(d) n = —– –20
3 m 7 n
4 8
( ) ( )
5
–8 m 15 n
(e) –– = –– (f) –– = ––
5 4 n m ( ) ( ) –15

TIP
(24)2 × (35)3 (4xy2)2 × x5y
3. (a) 32 × 34 ÷ 38 (b) ————— (c) —————
(28 × 36)2 (2x3y)5 y0 = 1
= 32 + 4 – 8
–2
28 × 315 42x2y4 × x5y1 y1 = y
= 3 = ———– = —————
1 216 × 312 25x15y5
= —2
3 = 28 – 16 × 315 – 12

16
= — x2 + 5 – 15 y4 + 1 – 5
= 2– 8 × 33 32
3
3 1
= —8 = — x– 8 y0
2 2
1
= —–8
2x

UJI MINDA 1.2f

1. Nyatakan setiap sebutan berikut dalam bentuk indeks positif.
1
(a) 5–3 (b) 8– 4 (c)
x– 8 (e) —– (d) y–16
a– 4
1 2
(f) —–– (g) 3n– 4
20–2
(h) –5n– 6
7 8 ( )
(i) — m–5 (j)
3 m– 4
–—

(k)

­­­­
( —) (l)
5 (
2 3
– —) (m)
–12

7 ( —) (n)
x 2x
y
–14
( —–) (o) (—)
1
3y 2x
–10

– 4 –5

2. Nyatakan setiap sebutan berikut dalam bentuk indeks negatif.

1 1 1 1
(a) — 4
(b) — (c)
3
— (d)
7
—9 (e) 102
5 8 m n

(f) (– 4)3 (g)
m12 (h) n16 ( )4
9
(i) — (j)
7 y ( ) x 10
—
3. Permudahkan setiap yang berikut.
(42)3 × 45 (23 × 32)3 (52)5
(a) ———– 6 2
(b) ———–– 4 5
(c) ———–––
(4 ) (2 × 3 ) (2 )–2 × (54)2
3

3m2n4 × (mn3)–2 (2m2n2)–3 × (3mn2)4 (4m2n4)2

(d) ——————– (e) ——————–––– (f) ——————–––
9m3n5 (9m3n)2 (2m–2n)5 × (3m4n)2
Saiz sebenar

16
 Bab 1 Indeks

Bagaimanakah anda menentu dan menyatakan hubungan

 STANDARD
antara indeks pecahan dengan punca kuasa dan kuasa? PEMBELAJARAN

1
1
—
Menentu dan menyatakan
Hubungan antara n√a dengan a n hubungan antara indeks

BAB
pecahan dengan punca
Di Tingkatan 1, anda telah belajar tentang kuasa dua dan punca kuasa dua kuasa dan kuasa.
serta kuasa tiga dan punca kuasa tiga. Tentukan nilai x bagi
x2 = 9
(a) (b) x3 = 64 TIP
Penyelesaian: ♦ 9 = 32 ♦ 64 = 43
x2 = 9
(a) Punca kuasa dua (b) x3 = 64
digunakan untuk
√x2 = √32 3
penghapusan kuasa dua. √x3 = 3√43 Punca kuasa tiga
digunakan untuk
x = 3 x = 4 penghapusan kuasa tiga.

Tahukah anda, nilai bagi x dalam contoh (a) dan (b) di atas boleh ditentukan dengan indeks yang
dikuasakan dengan nilai salingannya?

(a) x2 = 9 Salingan bagi 2 (b) x3 = 64 BULETIN

1
x2(—2 ) = 9 x3 (—3 ) = 64(—3 )
1 1
— ialah — . 1 1 1
2 2 — merupakan salingan
Salingan bagi a
x1 = 32 (—2 ) x1 = 43( 3 )
1 —1
1 untuk a.
3 ialah — .
3
x = 3 x = 4
Daripada dua kaedah penyelesaian bagi menentukan nilai x pada BIJAK MINDA
contoh di atas didapati bahawa;
Apakah penyelesaian
2 –1
√x = x 21 untuk √– 4 ? Bincangkan.
3 x = x–3
√
1
–n
Secara generalisasi, √a = a ; a ≠ 0
n

Contoh 12
1
—
1. Tukarkan setiap sebutan berikut kepada bentuk a n .
2√36
(a) (b) 3√–27 (c) 5√m (d) 7√n
2. Tukarkan setiap sebutan berikut kepada bentuk n√a .
1 1 1 1
— — — —
(a) 125 5 (b) 256 8 (c) (–1 000) 3 (d) n 12
3. Hitung nilai setiap sebutan berikut.
1 1
— —
5√–32
(a) (b) 6√729 (c) 512 3 (d) (–243)5
Penyelesaian:
1 1 1 1
— — — —
1. (a) 2√36 = 36 2 (b) 3√–27 = (– 27) 3 (c) 5√m = m 5 (d) 7√n = n 7
1 1
– 1 1
— — —
2. (a) 125 5 = 5√125 (b) 2568 = 8√256 (c) (–1 000) 3 = 3√(–1 000) (d) n12 = 12√n
Saiz sebenar

17
 (c) 512 3 = 83(–3) (d) (–243) 5 = (–3)5 (—5 )
1 1 1– 1 1
— 1
(b) 6√729 = 729 6
— —
3. (a) 5√–32 = (–32) 5
= (–3)1
(—5 ) = 36 (—6 )
1
= (–2)5
1
= 81
1

= –3
=8
= (–2)1 = 31
BAB

= –2 =3 TIP
Anda boleh
menggunakan
UJI MINDA 1.2g kalkulator saintifik untuk
menyemak jawapan.

1. Tukarkan setiap sebutan berikut kepada bentuk a–n .

1

3 125 (b)
(a) 7 2 187 (c) 5√–1 024 (d) 10
√ √ √n
2. Tukarkan setiap sebutan berikut kepada bentuk n√a.
1 1 1 1
— — — ––
(a) 4 2 (b) 32 5 (c) (–729) 3 (d) n 15
3. Hitung nilai setiap sebutan berikut.
1 1
3 343 (b)
5 –7 776 — —
(a) √ √ (c) 262 144 6 (d) (–32 768) 5

m 1 1
Apakah hubungan antara a—n dengan (am)—n , (a—n )m, n√am dan (n√a)m?

Anda telah pelajari bahawa;

1
amn = (am)n dan n√a1 = a—n

m 1 1
Daripada dua hukum di atas, kita boleh menukarkan a—n kepada (am)—n , (a—
n )m, n am dan (n a)m.
√ √
Hitung nilai setiap yang berikut. Lengkapkan jadual seperti contoh (a).
m 1 1
a—n (am)—n (a—n )m n
√a
m (n√a)m
1 1 3√642
(a) 64—3
2
(642) 1 —
3 (64 ) —3 2 (3√64)2
(—3 )
=4( ) 3— 1
(2) 3
= √4 096 = 42
= 4 096 3

= 163 ( 3 )
1
—
= 42 = 16 = 16
= 16 = 16
3
(b) 16—4
2
(c) 243—5

Adakah jawapan anda untuk contoh (b) dan (c) sama dengan menggunakan kaedah yang berlainan?
Bincangkan.

Daripada aktiviti di atas, didapati bahawa;

m 1 1
a—n = (am)—n = (a­—n )m
m
a—n = n√am = (n√a)m
Saiz sebenar

18
 Bab 1 Indeks

Contoh 13
–1 –1
1. Tukarkan setiap sebutan berikut kepada bentuk (am) n dan (a n )m.

1
3 2 3
­— — —
(a) 81 2 (b) 27 3 (c) h 5

BAB
2. Tukarkan setiap sebutan berikut kepada bentuk n√am dan (n√a)m.
2 5 2
— — (c) m—
(a) 343 3 (b) 4 096 6 5

Penyelesaian:
­— — 3 1 2
— 1
— 3
— 1
—
1. (a) 81 2 = (813) 2 (b) 27 3 = (272) 3 (c) h 5 = (h3) 5
3 1 2 1 3 1
­— — — — — —
81 2 = (81 2 )3
27 3 = (27 3 )2 h 5 = (h 5 )3
2
— 5
—
2. (a) 343 3 = 3√3432 (b) 4 096 6 = 6√4 0965 (c) m—25 = 5√m2
2 5
— — 2
343 3 = (3√343)2 4 096 6 = (6√ 4 096)5 m—5 = (5√m)2

UJI MINDA 1.2h

1. Lengkapkan jadual di bawah.

(—1681) (—hk )
3 2
m
— 5
— 3
— 3
— 2
— — —
an 729 6 121 2 w7 x5 4 3

1
—
(am) n
1
—
(a n )m

n m
√a

( n√ a ) m

Contoh 14

1. Hitung nilai setiap sebutan berikut.

5 5
(a) 9—2 (b) 16—4
Penyelesaian:
5 5
1. (a) 9—2 (b) 16—4
5 5

Kaedah 1 9—2 = (√9)5 = (3)5 = 243 —
Kaedah 1 16 4 = (4√16)5 = 25 = 32
5 5

Kaedah 2 9—2 = √95 = √59 049 = 243
Kaedah 2 16—
4
= 4√165 = 4√1 048 576 = 32

Saiz sebenar

19
 UJI MINDA 1.2i
1

1. Hitung nilai setiap yang berikut.

2 2 2 3
BAB

— — — —
(a) 27 3 (b) 32 5 (c) 128 7 (d) 256 8
4
— 2
— —3 —3
(e) 64 3 (f) 1 024 5 (g) 1 296 4 (h) 49 2
1
— 3
— —2 3
—
(i) 2 401 4 (j) 121 2 (k) 2 197 3 (l) 10 000 4
2. Lengkapkan rajah berikut dengan nilai yang betul.
(a) (b) 3
�√6 561� —
25�
�
— 3� 5� 125�
27 3

81 125
3 �
9�
4 —
— —
243� 3 125� 625 4

81� �√15 625�

Bagaimanakah anda melaksanakan operasi yang

 STANDARD
melibatkan hukum indeks? PEMBELAJARAN
Hukum Indeks Melaksanakan operasi yang
1
melibatkan hukum indeks.
am × =an am + n a0 = 1 a––n = n a
√ 1
a mn = am(—n ) = (a—n )m
m 1
––
a ÷ an = am – n
m
1
a–n = —
(am)n = amn an a––n = n√am = (n√a)m

Contoh 15
1. Permudahkan setiap yang berikut. 3 1 1
— — —
(–3x)3 × (2x3y– 4)2 √ m n 4 × (mn3) 3 (2h)2 × (16h8) 4
(a) ——————––– (b) ——————–– 1 (c) ——————–
1
108x4 y3 (m–1 √n3)—6 (8— 3 h)–2

Penyelesaian:
3
— 1
— 1
(–3x)3 × (2x3y– 4)2 √m n 4 × (mn3) 3 (2h)2 × (16h8) 4
—
(a) ——————––– (b) ——————–– 1 (c) ——————–
108x4 y3 (m–1 √n3)— 6 (8—
1
3 h)
–2

2 n 4× m3 n ( 3)
1 3 1 1
3x3 × 22x3(2)y– 4(2) m— — — 3—
(–3) 22h2 × 16—4 h8(—4 )
1 1

= ——————–—–– = ——————–– = —
—————–
m–1(–6 )n—2 (–6 )
1 3 1
108x4 y3 8—(–2) 1
3 h(–2)
1
22h2 × 24(—4 )h8(— 4 )
—1 — 3 — 1 1
3 6
–27x × 4x y –8 2 n 4
m × m 3 n1
= —————— = ——————– = ——————–
108x y 4 3 –
m 6 n 4 —1 1
— 2 3 3( 1
– ) (–2)h (–2)

( )
— –27 × 4 — — – (– –6 ) —
1 1 1 3 1 2h2 × 21h2
= m 2 +3 3
–— 2————–
= —— x3 + 6 – 4 y – 8 – 3 n4 +1 4 =
108 1
= m n2
—
2–2 h–2
3
= –1 x5 y–11 = mn 2
—
= 22 + 1 – (–2) h2 + 2 – (–2)
x 5 = 25 h6
Saiz sebenar
= – —–
y 11 = 32 h6

20
 Bab 1 Indeks

Contoh 16
1. Hitung nilai setiap yang berikut.

1
1 1 3
— 1
–— 4
— 3
—
49—2 × 125– —3 16 4 × 81 4 (243 5 × 5 2 )2

BAB
(a) ———————– (b) —————– (c) —————–
4√2 401 × 5√3 125 1
(26 × 34)—2 4√81 × √254

Penyelesaian:
1 1 3
— 1
–— 4
— 3
—
49—2 × 125– —3 16 4 × 81 4 (243 5 × 5 2 )2
(a) ——————— (b) —————– (c) —————
4
√2 401 × 5√3 125 1
(26 × 34)—2 4√81 × √254

24 ( 4 ) × 34 ( 4 )
2(—) 13(– —) 1 4 (2) 3 (2)
7 2 × 5
3 1
— –— — —
= ——————–
3 243 5 × 5 2
4 —1 5 1
— = —————–– = ————––––––
(7 ) 4 × (5 ) 5 26 (—2 ) × 34 (—2 )
3 1 2 1 1
— 4
—
81 4 × 25 2
71 × 5–1 23 × 3–1
3 ( 5 )× 5
8
= ———– = ———–
5— 3
71 × 51 23 × 32 = ————––
3 (4) ×5 (2)
4—1 2—4

= 71–1 × 5–1 –1 = 23 – 3 × 3–1 – 2

= 70 × 5–2 38 × 53
= 20 × 3–3 = ———
1 31 × 54
= 1 × —2 1
5 =1×— = 38 – 1 × 53 – 4
33
1
=— 1 = 37 × 5–1
25 =—
27
37
=—
5
2 187
= ——–
5
2
= 437 —
5

UJI MINDA 1.2j

1. Permudahkan setiap yang berikut.
3 2 3 1 2
√c d e × c—3 d 2e—
(a) ———————–
3 (mn2)3 × (√mn)4
(b) ——————– √25x3yz2 × 4x2z
(c) ——————–
–3 2 2 2
(c d e) (m6n3)—3 √36x5yz8

2. Hitung nilai setiap yang berikut.

1
— 3
√7– 4 × 114 (5–3 × 36) 3 × 4√16 (26 × 34 × 52)—2
(a) ———— (b) ———————–– (c) —————————
49 × 121 (125 × 729 × 64)– —13 4 256 × 729 × 3 125
√ √ √
1
— 2 1
9 512 × 3 343 × 121
√ √ √ (24 × 36) 2 × 3√8 × √81 64—3 × 3√125 × (2 × —
5)
–3
(d) ————————–––––– (e)

———————–—–
3
— 1
—
(f) —————————–
1 3 1
(64)—3 × (81)—4 × (14 641)—4 16 4 × 27 3 42 × 4√625

3. Diberi bahawa m = 2 dan n = –3. Hitung nilai bagi 64 3 × 512 n ÷ 812m .

m 1 n
— (– —) —

2 Hitung nilai bagi 144a ÷ 64b × 256—ab .

1 dan b = —.
4. Diberi bahawa a = —
2 3 Saiz sebenar

21
  agaimanakah anda boleh menyelesaikan masalah yang
B STANDARD
melibatkan hukum indeks? PEMBELAJARAN
Menyelesaikan masalah yang
1

melibatkan hukum indeks.

BAB

IMBAS KEMBALI
Contoh 17 Faktor perdana sepunya
3
— 6 dan 12 ialah 2 dan 3.
Hitung nilai bagi √3 × 12 ÷ 6 tanpa menggunakan kalkulator.
2

Memahami masalah Merancang strategi Melaksanakan strategi

Menghitung nilai bagi Tukar setiap asas kepada 3
—
√3 × 12 2 ÷ 6
nombor dalam bentuk faktor perdana dan hitung 1
— 3
—
= 3 2 × (2 × 2 × 3) 2 ÷ (2 × 3)
indeks yang diberi dalam nilai dengan mengaplikasi 1
— 3
— —3 —3

asas yang berlainan. hukum indeks. = 3 2 × 2 2 × 2 2 × 3 2 ÷ (21 × 31)

1 + —
— 3 – 1 3
—+— 3 – 1
= 3 2 2 ×22 2
= 31 × 22
Membuat kesimpulan = 12
3
—
√3 × 12 2 ÷ 6 = 12

PERINGATAN
Contoh 18 ♦ Jika am = an
maka, m = n
Hitung nilai x bagi persamaan 3x × 9x + 5 ÷ 34 = 1. ♦ Jika am = bm
maka, a = b
Memahami masalah Merancang strategi
Semak Jawapan
Menghitung nilai Soalan ini merupakan satu
bagi pemboleh ubah persamaan. Maka, nilai di kiri Anda boleh semak
x yang merupakan persamaan akan sama dengan jawapan dengan
sebahagian daripada nilai di kanan persamaan. menggantikan nilai x ke
dalam persamaan asal.
indeks. Tukarkan semua sebutan
kepada bentuk indeks dengan 3x × 9x + 5 ÷ 34 = 1
asas 3. Kiri Kanan

Gantikan x = –2
pada bahagian kiri
persamaan
Melaksanakan strategi Membuat kesimpulan 3–2 × 9–2 + 5 ÷ 34
3x × 9x + 5 ÷ 34 = 1 3x + 6 = 0 Jika 3x × 9x + 5 ÷ 34 = 1, = 3–2 × 93 ÷ 34
3x × 32(x + 5) ÷ 34 = 30 3x = – 6 maka, x = –2 = 3–2 × 32(3) ÷ 34
3x + 2(x + 5) – 4 = 30 – 6 = 3–2 + 6 – 4
x —–
3x + 2x + 10 – 4 = 30 = 3 = 30 Nilai yang
33x + 6 = 30 x = –2 sama dengan
= 1 bahagian kanan
Saiz sebenar am = an
m=n
persamaan.

22
 Bab 1 Indeks

Contoh 19 Semak Jawapan

Hitung nilai-nilai x yang mungkin bagi persamaan 3x2 × 32x = 315. Gantikan nilai-nilai x ke

1
dalam persamaan asal.

BAB
Memahami Merancang Melaksanakan strategi 2
3x × 32x = 315
masalah strategi m n
Kiri Kanan
3x2 × 32x = 315 Jika a = a , Gantikan x = 3
Menghitung Semua asas maka, m = n.
3x2 + 2x = 315
nilai x yang yang terlibat Selesaikan Kiri: Kanan:
merupakan dalam x2 + 2x = 15 persamaan 2
3(3) × 32(3) 315
x2 + 2x – 15 = 0 kuadratik
sebahagian persamaan dengan kaedah = 39 × 36
daripada adalah sama. (x – 3)(x + 5) = 0 pemfaktoran. = 39 + 6
indeks. x – 3 = 0 atau x + 5 = 0 = 315 Sama

x = 0 + 3 x = 0 – 5 Gantikan x = –5
Membuat kesimpulan x = 3 x = –5 Kiri: Kanan:
2
Nilai-nilai x yang mungkin 3(–5) × 32(–5) 315
2
bagi persamaan 3x × 32x= 315 = 325 × 3–10
ialah 3 dan –5. = 325 + (–10)
= 315 Sama

Contoh 20 IMBAS KEMBALI

Persamaan linear
Selesaikan persamaan serentak berikut. serentak dalam dua
1 pemboleh ubah boleh
25m × 5n = 58 dan 2m × —n = 2 diselesaikan dengan
2 kaedah peggantian atau
Penyelesaian: kaedah penghapusan.
1
25m × 5n = 58 2m × —n = 2
2
52(m) × 5n = 58 Semak Jawapan
52m + n = 58 2m × 2–n = 21 Gantikan m = 3 dan n = 2
2m + n = 8 1 2m + (–n) = 21 ke dalam persamaan
serentak yang asal.
m – n = 1 2
25m × 5n = 58
Persamaan 1 dan 2 boleh diselesaikan melalui kaedah penggantian. Kiri Kanan

Daripada 1 : Kiri: Kanan:

25m × 5n 58
2m + n = 8 = 52(m) × 5n
n = 8 – 2m 3 = 52(3) × 52
= 56 + 2
Gantikan 3 ke dalam 2 Gantikan m = 3 ke dalam 1 = 58 Sama
1
m – n = 1 2m + n = 8 2m × —n = 2
2
m – (8 – 2m) = 1 2(3) + n = 8 Anda juga Kiri Kanan
boleh gantikan
m – 8 + 2m = 1 6 + n = 8 m = 3 ke dalam Kiri: Kanan:
m + 2m = 1 + 8 persamaan 2 1
n = 8 – 6 atau 3 . 2m × —n 2
2
3m = 9 n = 2
1
9 = 2 × —2
3
m = — 2
3 Maka, m = 3 dan n = 2.
= 23 × 2–2
= 23 + (–2)
m = 3 = 21 Saiz sebenar
= 2 Sama

23
 Contoh 21
1
BAB

Persamaan
saya ialah
3(9x) = 27y.
Saya dapat persamaan
16(4x) = 16 y.

Nilai pemboleh ubah x dan

y boleh ditentukan jika anda
dapat menyelesaikan kedua-dua
persamaan tersebut.

Chong dan Navin menjalankan dua uji kaji untuk menentukan hubungan antara pemboleh ubah
x dan y. Persamaan yang diperoleh oleh Chong ialah 16(4x) = 16 y, sementara Navin mendapat
3(9 x ) = 27y sebagai dapatan uji kaji yang dijalankan. Hitung nilai x dan nilai y yang dapat memuaskan
kedua-dua uji kaji yang telah dijalankan oleh Chong dan Navin.
Penyelesaian:
16(4x) = 16y 3(9x) = 27y
Anda juga boleh
42(4x) = 42(y) 3(32x) = 33(y) gantikan y = 3
42 + x = 42y 31 + 2x = 33y dalam persamaan 2
atau 3 .
2 + x = 2y 1 1 + 2x = 3y 2

Persamaan 1 dan 2 boleh diselesaikan dengan Gantikan y = 3 dalam persamaan 1

kaedah penghapusan.
Darabkan persamaan 1 1 : 2 + x = 2y
dengan 2 untuk 2 + x = 2(3)
1 × 2 : 4 + 2x = 4y 3 menyamakan nilai pekali x = 6 – 2
pemboleh ubah x.
2 : 1 + 2x = 3y x = 4
3 – 2 :
3 + 0 = y Maka, x = 4, y = 3
y = 3

Cabaran Dinamis

Uji Diri
1. Nyatakan sama ada operasi yang melibatkan hukum indeks berikut benar atau palsu. Jika
palsu, nyatakan jawapan yang betul.
a5 = a × a × a × a × a
(a) (b) 52 = 10 (c) 30 = 0
(d) (2x3)5 = 2x15 (e)
m0n0 = 1 1
(f) 2a– 4 = —–
2a4
Saiz sebenar —2
(g) 32 5 = (2√32)5 m
(h) —
n( ) = (—mn )
–4 4 1 625
(i) (5m—4 )– 4 = —–
m

24
 Bab 1 Indeks

2. Salin dan lengkapkan rajah di bawah dengan nilai yang sesuai.

1
5□ × 55 53(□)

BAB
( )
1
—
5□
3
512 ÷ 5□

1
—
5□ 59 (√25)□

56 × 5□
——––
52 ( )
1
—
5
□

(5□)—2
3
(□√125)□

3. Salin dan lengkapkan rajah di bawah.

( )
3 –2
Operasi yang
melibatkan 1
–— —
20 3– 4 5 2 –3 (5–1 × √25)3
as 7 × 5 as
hukum indeks
as as
Nilai

Mahir Diri

1. Ringkaskan setiap yang berikut.

1
(a) (mn4)3 ÷ m4n5 (b) 3x × — y4 × (xy)3 (c) √xy × 3√xy2 × 6√xy5
6
2. Hitung nilai setiap yang berikut.
1 2 3
(a) 64—3 × 5–3 (b) 7–1 × 125—
3 (c) (256)—8 × 2–3
3 2 3 1
(d) 24 × 16– —4 (e)
√49 × 3–2 ÷ (√81)–1 (f) (125)—3 × (25)– —2 ÷ (625)– —4

3. Hitung nilai x bagi setiap persamaan berikut.

(a) 26 ÷ 2x = 8 (b) 3– 4 × 81 = 3x (c) axa8 = 1
210
(d) 4 × 8x + 1 = 22x (e) (ax)2 × a5 = a3x (f) 2x = —–x
16
1
(g) 36 ÷ 3x = 81(x – 1) (h) (m2)x × m(x + 1) = m–2 (i) 25x ÷ 125 = —
5x
Saiz sebenar

25
 Masteri Kendiri

1. Hitung nilai setiap yang berikut tanpa menggunakan kalkulator.

1

1
— 2
— 5
— 5
— 3
— 1
— 2
—
(a) 4 3 × 50 3 × 10 3 (b) 5 2 × 20 2 ÷ 10–2
BAB

(c) 60 2 × 125 3 ÷ √15

2. Hitung nilai x bagi setiap persamaan berikut.
—1 –—5 2 27
(b) 3x—3 = —
4
x– —3 (c) 25x – —23 5 —1
(a) 64x­2 = 27x 2 –—x3 =0
4 3
3. Hitung nilai-nilai x yang mungkin bagi setiap persamaan berikut.
2 2 2
ax ÷ a5x = a6
(a) (b) 2x × 26x = 27 (c) 5x ÷ 53x = 625

4. Selesaikan persamaan serentak berikut.

(a) 81(x + 1) × 9x = 35 dan 82x × 4(22y) = 128 (b) 4(4x) = 8y + 2 dan 9x × 27y = 1

5. Dalam satu eksperimen yang dijalankan oleh Susan,

didapati suhu sejenis logam meningkat daripada 25˚C
kepada T˚C mengikut persamaan T = 25(1.2)m apabila
logam tersebut dipanaskan selama m saat. Hitung beza
suhu di antara saat kelima dengan saat keenam, dalam
darjah Celsius terdekat.

6. Encik Azmi membeli sebuah kereta buatan tempatan

dengan harga RM55 000. Selepas 6 tahun Encik Azmi
ingin menjual kereta tersebut. Berdasarkan penerangan 00
55 0
pihak pembeli kereta terpakai, harga kereta Encik Azmi RM

akan dihitung dengan formula RM55 000 — ( )

8 n. Dalam
9
situasi ini, n ialah bilangan tahun yang dihitung selepas
sebuah kereta dibeli. Berapakah nilai pasaran kereta Encik
Azmi? Nyatakan jawapan anda dalam RM yang terdekat.

7. Puan Kiran Kaur menyimpan RM50 000 pada 1 Mac

2019 di sebuah bank tempatan dengan faedah 3.5%
setahun. Selepas t tahun, jumlah simpanan Puan Kiran
Kaur dalam RM ialah 50 000 (1.035)t. Hitung jumlah
simpanan pada 1 Mac 2025, jika Puan Kiran Kaur tidak
pernah mengeluarkan wang simpanannya.

Saiz sebenar

26
 Bab 1 Indeks

P R O J E K

1
Bahan: Kertas A4, gunting, pembaris panjang, pensel.

BAB
Arahan: (a) Lakukan projek ini dalam kumpulan kecil.
(b) Gunting kertas A4 untuk menghasilkan kertas berbentuk segi empat sama.
(Sebesar yang mungkin)
Langkah:
1. Lukis paksi simetri (menegak dan mengufuk sahaja) seperti Rajah 1.
2. Hitung bilangan segi empat sama yang terbentuk. Tuliskan jawapan anda di dalam
ruangan yang disediakan pada Lembaran A.
3. Lukis paksi simetri menegak dan mengufuk bagi setiap segi empat sama seperti Rajah 2.
4. Hitung bilangan segi empat sama yang terbentuk. Tuliskan jawapan anda di dalam
Lembaran A.
5. Ulangi langkah 3 dan langkah 4 sebanyak yang mungkin.
1 1 8

2 7

2

3 6

4 5
Rajah 1 Rajah 2

6. Bandingkan dapatan anda dengan kumpulan lain.

7. Apakah yang anda boleh nyatakan tentang pola pada ruangan
‘bentuk indeks’ dari Lembaran A? Imbas QR Code atau
layari http://yakin-pelajar.
8. Bincang pola yang anda kenal pasti. com/Bab%201/lemba-
ran%20A/Bab%201%20
lembaran%20A.pdf
untuk memuat turun
Lembaran A Lembaran A.

Bilangan paksi Bilangan segi

Bentuk indeks Bentuk indeks
simetri empat sama
0 – 1 20
2 21 4 22
8 16

Saiz sebenar

27
 PETA KONSEP
1

Indeks
BAB

an Indeks an =a×a×a×…×a 54 = 5 × 5 × 5 × 5
Asas n faktor m × m × m × m × m = m5

Pendaraban Pembahagian Kuasa

am × an = am + n am ÷ an = am – n (am)n = amn (am × an)p = amp × anp
23 × 25 = 23 + 5 36 ÷ 34 = 36 – 4 (34)2= 38 (3a4)3 = 27a12

Indeks pecahan Indeks negatif Indeks sifar

1
a­—n n
= √a
–13
8 = √8 3 1 a0 =1;a≠0
a–n = ­—n ; a ≠ 0
m 1 1 –2 –1 –1 a
a—n = (am)—n = (a—
n )m 8 3 = (82) 3 = (8 3)2 20 = 1
1
m
a—n = n√am = (n√a)m
–2
8 3 = 3√82 = (3√8)2 5–3 = —3
5 m0 = 1

IMBAS KENDIRI

Pada akhir bab ini, saya dapat:

1. Mewakilkan pendaraban berulang dalam bentuk indeks dan menghuraikan maksudnya.

2. Menukar suatu nombor kepada nombor dalam bentuk indeks dan sebaliknya.

3. M
 enghubung kait pendaraban nombor dalam bentuk indeks yang mempunyai asas yang
sama dengan pendaraban berulang, dan seterusnya membuat generalisasi.
4. M
 enghubung kait pembahagian nombor dalam bentuk indeks yang mempunyai asas yang
sama dengan pendaraban berulang, dan seterusnya membuat generalisasi.
 enghubung kait nombor dalam bentuk indeks yang dikuasakan dengan pendaraban
M
5.
berulang, dan seterusnya membuat generalisasi.
1 ; a ≠ 0.
6. Menentusahkan a0 = 1 dan a–n = —n a
7. Menentu dan menyatakan hubungan antara indeks pecahan dengan punca kuasa dan kuasa.

8. Melaksanakan operasi yang melibatkan hukum indeks.

9. Menyelesaikan masalah yang melibatkan hukum indeks.

Saiz sebenar

28
 Bab 1 Indeks

JELAJAH MATEMATIK

1
Adakah anda masih ingat tentang Segi Tiga Pascal yang dipelajari dalam bab Pola dan Jujukan

BAB
di Tingkatan 2?
Segi Tiga Pascal yang dicipta oleh Blaise Pascal, seorang ahli matematik Perancis mempunyai
banyak keunikan. Mari kita jelajah dua keunikan yang terdapat dalam Segi Tiga Pascal.
Aktiviti 1 Hasil Bentuk
tambah indeks
1 1 20
1 1 2 21
1 2 1 4 22
1 3 3 1
1 4
1 6 4
110 10 55 1
1 6 15 20 15 6 1
1 7 21 35 35 21 7 1
1 8 28 56 70 56 28 8 1
1 9 36 84 126 126 84 36 9 1
1 10 45 120 210 252 210 120 45 10 1
Lembaran 1 Lembaran 1(a)
Arahan:
1. Lakukan aktiviti ini secara berpasangan.
2. Bina satu Segi Tiga Pascal seperti di Lembaran 1.
3. Hitung hasil tambah nombor-nombor pada setiap baris. Tuliskan hasil tambah tersebut
dalam tatatanda indeks dengan asas 2.
4. Lengkapkan Lembaran 1(a). Bincang dengan rakan anda tentang pola jawapan yang wujud.
5. Kemukakan ulasan anda.
TIP
Aktiviti 2 115 = 161 051
1 5 10 10 5 1
11n Nilai
110 1 1 +1 +1
—
11

111 11 1 1 1 6 1 0 5 1
112 121 1 2 1
113 1 331 1 3 3 1
114 1 4 1 6 4
115 1 5
10 10 5 1
116 1 6 15 20 15 6 1
117 1 7 21 35 35 21 7 1
118 1 8 28 56 70 56 28 8 1
119 1 9 36 84 126 126 84 36 9 1
1110 1 10 45 120 210 252 210 120 45 10 1
Lembaran 2(a) Lembaran 2
Arahan:
1. Lakukan aktiviti ini dalam kumpulan kecil.
2. Bina satu Segi Tiga Pascal seperti di Lembaran 2.
3. Perhatikan nombor pada setiap baris. Ia merupakan nilai indeks asas 11.
4. Lengkapkan lembaran 2(a) dengan nilai indeks asas 11 tanpa menggunakan kalkulator.
5. Bentang hasil dapatan kumpulan anda. Saiz sebenar
6. Adakah jawapan anda sama dengan kumpulan lain?
29