Składnia

języka
polskiego
w tabelach i
ćwiczeniach
Пропонований збірник містить:
1) узагальнюючі таблиці, завдання і вправи
для ознайомлення з основними поняттями і
термінами сучасного польського синтаксису
(zdanie, wypowiedzenie, równoważnik zdania,
zdanie współrzędne, zdanie podrzędne та ін.)
і формування практичних навичок синтак-
сичного аналізу;
Моклиця А. В.
Składnia języka polskiego w tabelach i
ćwiczeniach. Луцьк, 2020. Видання друге,
перероблене і доповнене.
Рецензенти:

2) завдання і вправи для удосконалення на- Зінчук Руслана, кандидат філологічних

вичок усного і писемного мовлення (особ­ наук, доцент кафедри української мови
ливості функціонування прийменників і Волинського національного університету
сполучників у реченні, синтаксичні вимоги імені Лесі Українки
різних частин мови, порядок слів у реченні
та ін.); Sojka-Masztalerz Helena, doktor
Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu
3) завдання і вправи порівняльно-зістав- Wrocławskiego
ного характеру, мета яких – сформувати
системне уявлення про подібність і відмін-
ність синтаксичної структури польської та
української мов.

Для студентів-філологів, які вивча-

ють польську мову як іноземну.

Моклиця А. В. (текст і верстка) ©

ВНУ імені Лесі Українки ©
#1
Składnia jako dział
językoznawstwa:
TABELE
 t1
Jednostki komunikacji

JEDNOSTKI KOMUNIKACJI

WYPOWIEDZENIE ZAWIADOMIENIE WYKRZYKNIENIE

Zbrodnia i kara Matko Boska!

ZDANIE RÓWNOWAŻNIK ZDANIA*
Wyjście Hej!
Artykuły spożywcze Ach!
„Kurier Lubelski” O!
Słowik śpiewa. Kto to?
Tak się nie mówi. Milczeć!**
Zobacz! Ojciec surowy.
Ten film warto Dobrze.
obejrzeć. Załatwiwszy sprawy
Podano sprawozdanie. wrócił do domu.

* Także używano terminu oznajmienie.

** W nowszych opracowaniach jednostki tego typu (z bezokolicznikami) często są traktowane jako zdania.

t2
Podział wypowiedzeń ze względu na budowę

WYPOWIEDZENIE

POJEDYNCZE ZŁOŻONE

Formy nierozwinięte: DWUKROTNIE ZŁOŻONE WIELOKROTNIE ZŁOŻONE

Czytam.
Dziecko śpi.
Będę pisał.
Czytuję i robię notatki. Jan wrócił do domu i od razu
Formy rozwinięte: Śpi, bo jest zmęczony. przypomniał, że nie kupił
Czytam poemat. mleka.
Dziecko śpi w łóżku.
Będę pisał czerwonym piórem.
 t3
Podział wypowiedzeń ze względu na cel wypowiedzi

WYPOWIEDZENIE

OZNAJMUJĄCE PYTAJĄCE ROZKAZUJĄCE

Nigdy nie latałem. Jak się nazywasz? Weź torbę.

Życie to cud. Co to? Niech pan posłucha.

+ warianty wykrzyknikowe

Nigdy nie latałem! Jak się nazywasz?! Weź torbę!

Życie to cud! Co to?! Niech pan posłucha!

t4
Granice zdania pojedynczego*

ZDANIE

ZDANIE POJEDYNCZE ZDANIE ZŁOŻONE

Siedzę nasłuchując. Siedzę słuchając radia.

Kasia i Marek wrócili z urlopu. Chłopczyk biegnie i gwiżdże.
To była amatorska powieść napisana przez Wiem, że kupiłeś to.
znanego showmana. Zjadłszy owoce zabrał się do deseru.
Człowiekowi ciągle oglądającemu telewizję Cały czas gada i gada.
zawsze brakuje czasu na lekturę.
Uniknął kłopotów dzięki wyjazdowi z miasta.
Powietrze było wilgotne i świeże.

*To opinia R. Grzegorczykowej, autorki "Wykładów z polskiej składni". Podział jest umowny, w innych
opracowaniach podane konstrukcje mogą być traktowane inaczej.

5
 t5
Wielowyrazowe części zdania

WIELOWYRAZOWE CZĘŚCI ZDANIA

WYRAŻENIA ZŁOŻONE FORMY ZESTAWIENIA ZESTAWIENIA

SYNTAKTYCZNE GRAMATYCZNE SŁOWOTWÓRCZE FRAZEOLOGICZNE

Kot siedzi pod stołem. Będę robił ćwiczenia Zielona Góra to ładna Zazdroszczę ci, jesteś
Oczy ma jak gwiazdy. codziennie. miejscowość. zdrowy jak ryba.
Niech pan milczy! Andrzej Markowski Michał w każdej
Świetnie się bawimy. jest autorem tego kompanii gra pierwsze
Dom został słownika. skrzypce.
zbudowany w zeszłym Spisałem dwadzieścia
roku. trzy zeszyty.

t6
Związki składniowe

ZWIĄZKI SKŁADNIOWE

WSPÓŁRZĘDNE
PODRZĘDNE (ZWIĄZKI)*
(SZEREGI)

On był wysoki, ZGODA RZĄD PRZYNALEŻNOŚĆ

smukły, silny.
Tu rosły lipy i klony.
Mądry lub głupi – to
ty decydujesz. Lasy sosnowe są tam. Okolice Lwowa są Lubię czytać
Tu i ówdzie Tamten obraz kupiłem wspaniałe. kryminały.
porozrzucano śmieci. po wystawie. Nie powiedziałem ojcu Uczeń pisze
Przeczytane książki o problemie. poprawnie.
trzeba zwrócić. Odrobiwszy lekcje Pojadę tam w
Mój synek poszedł do udałem się na spacer. niedzielę.
pierwszej klasy. On wypędził psa bijąc Dziewczynka idzie
Tylko trzej sportowcy go batem. podskakując.
walczyli o nagrodę. Jestem starszy od
Miasto Lion znajduje brata.
się we Francji.

* W nowszych opracowaniach rozróżniają związki podrzędne akomodowane (wymagające od zależnego

wyrazu określonej formy) i nieakomodowane (tradycyjna przynależność).
6
 t7
Wyrazy i wyrażenia poza związkami

WYRAZY I WYRAŻENIA POZA ZWIĄZKAMI

WTRĄCONE NAWIĄZUJĄCE WOŁACZE WYKRZYKNIKI

Na szczęście nie Po pierwsze, trzeba Przyjacielu, jak leci? Hej, gdzie idziesz?
uszkodził samochodu. zrobić remont. Marku, chodź ze mną. Ach, jaka śliczna
Być może przyjdę Właśnie on to Wiosno, jesteś dziewczynka!
jutro. wymyślił. przepiękna!
Moim zdaniem są to Z drugiej strony –
amatorzy. ta koncepcja ma
Według opinii wielu przewagi.
badaczy ludzkość ma
dobre perspektywy.

t8
Główne człony zdania (składniki)

GŁÓWNE CZŁONY ZDANIA

ORZECZENIE PODMIOT

1. Proste 1. Prosty
Oglądam serial. Rybacy łowią ryby.
Będziemy pisali dyktando. Ona szczęśliwa.
Niech pani siada. Chorzy cierpią.
Wybiła dwunasta.
2. Złożone imienne Zwiedzający tłoczyli się w sali.
Piotr jest niski. Pływać jest przyjemnie.
Matka była nauczycielką. A jest spójnikiem.
Wojciech to laureat nagrody krajowej. Kiedy wróciłaś (ty)?
Nie jestem tobą.
Tamten był drugi w kolejce. 2. Wielowyrazowy
Trzech uczniów* stało na korytarzu.
3. Złożone czasownikowe Parę aut* wjechało na parking.
Chcę siedzieć* koło okna. Tu rosną stokrotki i tulipany.
Trzeba pójść* do tego sklepu. Jaś z ojcem poszli do lasu na piknik.

* W niektórych opracowaniach te formy są traktowane inaczej, np. chcę - orzeczenie proste, siedzieć - do-
pełnienie; uczniów - podmiot niemianownikowy, trzech - przydawka itp.
7
 t9
Drugorzędne człony zdania (składniki)
DRUGORZĘDNE CZŁONY ZDANIA
PRZYDAWKA
1. Przymiotna
Kupiłem nowoczesny głośnik.
Ta kobieta narzeka.
Pierwsze przymrozki były
jeszcze w październiku.
Tu łatwo znaleźć czytającego
studenta.
2. Rzeczowna
Ta marka papierosów nie jest
mi znana.
Miasto Kraków jest wspaniałe.
Łyżeczki ze srebra są dość
drogie.
3. Dopowiedzenie
To on, student pierwszego
roku, już uczestniczy w
konferencji.
4. Okolicznikowa
Wracam z wycieczki
zmęczony.
DOPEŁNIENIE OKOLICZNIK
1. Bliższe 1. Czasu
Sprzedałem pudełko. Pojadę tam jutro.
Żądam ciszy i spokoju. W tej chwili dyrektor śpi.
Szef rządzi firmą od roku. Urodziny mam siódmego lipca.
2. Dalsze 2. Miejsca
Pomagam koledze w nauce. Skąd przyjechałeś?
Cały czas myślę o urlopie. Przechodnie szli chodnikiem.
Powieść została napisana Marcin przeprowadził się do
przez Gombrowicza. Warszawy.
3. Sposobu
Dobrze się czuję.
Pojadę do pracy samochodem.
Marta leży płacząc.
4. Celu
Zrobię to dla przyjemności.
Ona poszła kupić pantofle.
5. Przyczyny
Dziecko płacze z radości.
Zrobił to przez głupotę.
Wskutek deszczu mamy
powódź.
6. Przyzwolenia
Mimo zakazu zapaliłem
papierosa.
Wbrew oczekiwaniom załatwił
wszystko.
7. Warunku
W razie deszczu schronimy się
pod drzewem.
8. Miary i stopnia
Kocham cię bardzo!
Jestem trochę zdenerwowany.
Ta szafa waży tonę!
8
 t10
Zdanie złożone

ZDANIE ZŁOŻONE*

ZDANIE WSPÓŁRZĘDNE ZDANIE PODRZĘDNE

1. Łączne
Słucham i robię notatki.
Kupiłem samochód, a następnie sprzedałem
mieszkanie.
Powiedział nie tylko o tobie, lecz i o mnie.
On to chodzi, to siedzi.
Ani nie czyta, ani nie słucha.
2. Przeciwstawne
Maria jest szatynką, a Zofia brunetką.
Szef zachorował, ale przyszedł na zebranie.
Zarobiłem trochę pieniędzy, jednak nie
starczyło mi na motocykl.
3. Rozłączne
W sierpniu pojadę nad morze lub w góry.
Albo jedz zupę, albo wyjdź zza stołu.
4. Wynikowe
Niebo jest zachmurzone, więc będzie deszcz.
Matka zawołała i dziecko wróciło.
Chcę załatwić wszystko, dlatego przyjechałem.
5. Włączne
Dobrze zdałem egzaminy wstępne, czyli teraz
jestem studentem.
On pomógł sierocie, innymi słowy zachował
się po ludzku.
1. Podmiotowe
Kto jest głodny, ten niech idzie do restauracji.
Co było, to minęło.
Okazało się, że Marek wrócił do domu.
To źle, że nie masz czasu.
Wiadomo, kto jest dobrym fachowcem.
2. Orzecznikowe
Jaka praca, taka płaca.
3. Przydawkowe
To miejscowość, do której chcę wracać.
Spotkałem panią, która wczoraj sprzedała mi
jabłka.
4. Dopełnieniowe
Powiedział, że jest leniwy.
Zrobiłem to, co musiałem.
Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje.
5. Okolicznikowe
Kiedy wracaliśmy, był już wieczór.
Pojadę tam, gzie są czyste jeziora.
Usiądź tak, żeby ci było wygodnie.
Poszedł do sklepu, żeby kupić mięsa.
Byłem zdenerwowany, bo się spóźniłaś.
Zabrałem się do pracy, mimo że byłem
zmęczony.

6. Rozwijające
Ojciec stracił pracę, co mnie bardzo zmartwiło.
Kasia jutro wyjeżdża za granicę, o czym
dowiedziałem się z listu.

* W nowszych opracowaniach używano też terminów parataksa (zdanie współrzędne) i hipotaksa (zda-
nie podrzędne). Warto wskazać także terminy służące do opisu wewnętrznej struktury zdania złożonego:
zdanie główne i poboczne, zdanie zależne i niezależne, zdanie nadrzędne i podrzędne.

9
#2
Składnia jako dział
językoznawstwa:
ĆWICZENIA

1
W podanych tekstach
wskaż typy wypowiedzeń
(oznajmujące, pytające,
rozkazujące, wykrzyknikowe;
pojedyncze, złożone; rozwinięte,
nierozwinięte, równoważnik
zdania)
Rodzaje wypowiedzeń.
Wielowyrazowe składniki
zdania
Kogut przeczytał ogłoszenie: „Potrzebujemy zwierząt – Cyrk”.
– Zgłoszę się – powiedział składając gazetę. – Zawsze
chciałem być artystą.
Po drodze snuł wielkie plany:
– Sława i pieniądze. A może nawet wyjazdy za granicę.
– I z powrotem – dodał Lis.
– Dlaczego z powrotem? Za granicą podpiszę kontrakt z
Metro Godwyn Meyer.
Dyrektor przyjął go na świeżym powietrzu, gdzie urzędował.
Właśnie rozwijano namiot cyrkowy. Ja i Lis zatrzymaliśmy
się opodal.
– Bardzo mi miło, że pan się do nas zgłasza. Można poznać
godność?
– Lew – przedstawił się Kogut krótko.
– Lew? – zdziwił się dyrektor. – Czy jest pan tego pewny?
– Ewentualnie tygrys.
– No dobrze. Wobec tego niech pan zaryczy. Kogut zaryczał
jak umiał.
– Owszem, nieźle, ale są lepsze lwy od pana. Gdyby pan się
zgodził na koguta, to co innego.
Wtedy mógłbym pana zaangażować.
– Ja dla pana przyjemności nie będę udawał ptaka – obraził
się Kogut.
– Żegnam wobec tego.
W drodze powrotnej Kogut milczał ponuro. Wreszcie nie
wytrzymałem.
– Co ci strzeliło do głowy, dlaczego chciałeś grać lwa?
– Jak to, dlaczego... – odpowiedział za niego Lis. – Czy
widziałeś kiedy artystę bez ambicji?
(S. Mrożek)
***
– A, to pan? – mówił trującym głosem główny policjant. –
Proszę, niech pan siada – nie! raczej niech pan stoi, zbadamy
pana.
Łysa główka kiwa się szybko; gazowe światło rozlewa się na
niej jak atrament.
– Nazwisko?
– Porfirion Osiełek false Hilarion Gaff.
– Aha... false... śliczne nazwisko.
– Ależ, panie szefie!
– Proszę się nie tłumaczyć, jestem sangwiniczny.
– Ależ, panie szefie, ja się tak nazywam od urodzenia!
– Tym gorzej dla pana, jesteś pan sfałszowany w łonie matki.
Sekretarzu, pisać!
(K. I. Gałczyński)
11
2
Scharakteryzuj podane
wypowiedzenia używając
terminów: pojedyncze/
złożone podrzędnie/złożone
współrzędnie; nierozwinięte/
rozwinięte; równoważnik zdania/
zawiadomienie/wykrzyknienie;
oznajmujące/pytające/
rozkazujące
WZÓR:
Marcin wrócił do domu - zdanie
pojedyncze, rozwinięte, oznajmujące
3
Ułóż krótki tekst, który zawiera
różne typy wypowiedzeń
(oznajmujące, pytające,
rozkazujące, wykrzyknikowe;
pojedyncze, złożone; rozwinięte,
nierozwinięte, równoważnik
zdania)
Ty poczekaj, a ja pójdę .....................................................
Słuchajcie! ......................................................................
Ptaki śpiewają .................................................................
Chłopcy czytają czasopismo ..............................................
Jak się masz? ..................................................................
Pies szczeka, a kot miauczy ..............................................
Hej! ................................................................................
Zbrodnia i kara ................................................................
Świta ..............................................................................
Czytam ...........................................................................
To ojciec .........................................................................
Napisawszy list poszedł na pocztę .....................................
Siedzę i myślę o życiu .......................................................
Wszyscy są zajęci ............................................................
Siadać! ...........................................................................
Trzeba napisać utwór .......................................................
Mały chłopiec idzie ścieżką prowadzącą do lasu ..................
Piękna pogoda ................................................................
Żołnierze wyruszyli, by walczyć na wojnie ...........................
Cisza! .............................................................................
Odwiedzę kolegów albo pójdę na spacer ............................
Siedział przy stole, czytając gazetę ....................................
Pan Tadeusz ....................................................................
Dokąd to? .......................................................................
O Boże! ..........................................................................
Wędliny ..........................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
12
4
Przetłumacz na język polski.
Podaj 2 warianty tłumaczenia:
1) zawierający tylko zdania,
2) zawierający tylko równoważniki
zdań
5
A) Z podanych zdań wypisz
wielowyrazowe składniki i rozdziel
je na trzy grupy:
a) wyrażenia syntaktyczne
b) złożone formy
gramatyczne
c) zestawienia słowotwórcze i
frazeologiczne
Увага! ............................................................................
Потяг від’їжджає через 5 хвилин .....................................
......................................................................................
Просимо заходити і зачиняти двері ................................
......................................................................................
Зараз четверта по обіді ..................................................
......................................................................................
В селі тихо .....................................................................
Усі люди в полі ...............................................................
Здалеку чути спів косарів ...............................................
......................................................................................
Що за зустріч! ................................................................
Як здоров’я? ...................................................................
Непогано .......................................................................
А що у Вас? ....................................................................
Все по старому ...............................................................
Як завжди багато роботи ................................................
......................................................................................
Вже шоста година ..........................................................
Ви готові до екскурсії? ....................................................
......................................................................................
Через хвилину вирушаємо ..............................................
......................................................................................
Сідайте ..........................................................................
I oto przed nami – nie, nie wierzę własnym oczom – gmach
dosyć płaski, szkoła, do której Pimko ciągnie mnie za rączkę
pomimo płaczów i protestów i w którą wpycha mnie przez
furtkę (W. Gombrowicz).
Spotkałem bliźniego mego, który ni stąd ni zowąd dał mi w
pysk (S. Mrożek).
Wreszcie po półgodzinnym marszu stanął pod Wieżą Luna-
tyków. O gastronomii nie ma, oczywista, zielonego pojęcia
(K.I. Gałczyński).
Bardzo przemókł i przeziąbł do szpiku kości. Wtedy zaduma-
ne olszyny słuchają urwanych, radosnych wybuchów głosu,
podobnych do pocałunków (S. Żeromski).
Niech ciocia na to nie zważa! Materia okrywająca sprzęty
pąsową barwą swą sprawiała na pierwszy rzut oka wrażenie
świetności (E. Orzeszkowa).
wyrażenia syntaktyczne
......................................................................................
......................................................................................
13
 ......................................................................................
......................................................................................
złożone formy gramatyczne
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
zestawienia słowotwórcze i frazeologiczne
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................

B) Ułóż 3 zdania, używając 1) ..................................................................................

wielowyrazowych składników ......................................................................................
zdań 2) ..................................................................................
......................................................................................
3) ..................................................................................
......................................................................................

14

6
Określ rodzaj związku
składniowego. Jakimi częściami
mowy wyrażone są podrzędniki i
nadrzędniki?
7
A) Ułóż zdania zawierające
zespoły wyrazów połączonych
w związek zgody, w których
wyrazem podrzędnym będzie:
1) przymiotnik, 2) zaimek
przymiotny, 3) liczebnik główny,
4) liczebnik porządkowy, 5)
imiesłów przymiotnikowy, 6)
rzeczownik
B) Ułóż zdania zawierające
zespoły wyrazów połączonych
w związek rządu, w których
wyrazem nadrzędnym będzie: 1)
czasownik osobowy, 2) imiesłów
przysłówkowy, 3) bezokolicznik,
4) rzeczownik
Rodzaje związków składniowych.
Wyrazy poza związkami
matka i ojciec rzęsiste iskry
idea braterstwa różne drogi
szedł kulejąc chłopczyna ten
przepraszać i dziękować objawić ludziom
różny od stworzeń biegł szybko
dzieckiem zwykłym zasługujący na uznanie
żądny sławy o godzinie dziewiątej
szybki i wściekły idę tam
trzy strzelby okolice Drezna
obie ręce lubi podróżować
dwie noce oblicze nabrzmiałe
człowiek bez ojczyzny rzuca daleko
tu i ówdzie utaił dech
niebo pobladłe zachowuje się dumnie
pełny wrzasku szeroki świat
proste gwoździe od rana pisał
mały ale silny tamten lasek
1) ..................................................................................
......................................................................................
2) ..................................................................................
......................................................................................
3) ..................................................................................
......................................................................................
4) ..................................................................................
......................................................................................
5) ..................................................................................
......................................................................................
6) ..................................................................................
......................................................................................
1) ..................................................................................
......................................................................................
2) ..................................................................................
......................................................................................
3) ..................................................................................
......................................................................................
4) ..................................................................................
......................................................................................
15
C) Ułóż zdania zawierające
zespoły wyrazów połączonych w
związek przynależności, w których
wyrazem podrzędnym będzie:
1) przysłówek, 2) imiesłów
przysłówkowy, 3) bezokolicznik
8
W podanych tekstach wskaż
szeregi i związki
9
A) Z podanych zdań wypisz
wyrazy poza związkami, dzieląc je
na:
- wyrazy charakteryzujące
stosunek mówiącego do
wypowiedzianej myśli albo wyrazy
wskazujące na autora sądu
(wtrącone);
- wyrazy nawiązujące do
kontekstu (nawiązujące);
- wołacze;
- wykrzykniki
1) ..................................................................................
......................................................................................
2) ..................................................................................
......................................................................................
3) ..................................................................................
......................................................................................
Słońce grzało coraz mocniej, noce były ciepłe i krótkie. Nad
polami przeciągały niekiedy chmury rozsypujące deszcz.
Ptasie gniazda zapełniały się pisklętami. Wszystko przygo-
towywało się do życia i wzrostu. W naturze wypryskiwały
nowe istnienia, nowe głosy, nowe radości. Pola, krzaki i lasy,
wzgórza i doliny okryły się zielonością rozmaitych odcieni.
Tu i ówdzie błyszczały jak gwiazdy kwiatki białe, różowe,
niebieskie i żółte.
***
Tuż za ogrodem rozciągnął się duży staw zarosły grzybie-
niem, tatarakiem, wysokimi trzcinami i rokiciną. Do stawu
wpływała rzeka, jak długi wąż, licznymi zakrętami wijąca się
przez łąki. We mgle nakrywającej wodę plusnęły nagle i ze-
rwały się cztery dzikie kaczki.
Ja ileż wam winien, o domowe drzewa! Natenczas Wojski
chwycił na taśmie przypięty swój róg bawoli. Powiedz mi,
doktorze, ale szczerze, co myślisz o Stachu? Za czym sędzia,
powstawszy, odszedł zamyślony. Oczywiście, nie mogę na to
zgodzić. Ach, ta godzina nigdy chyba nie wybije. Na szczę-
ście chory odzyskał siły. Młodości! ty nad poziomy wylatuj!
Takim kwestarzem tajnym był Robak podobno. Rafał, moim
zdaniem, nie zawiedzie naszego zaufania (A. Mickiewicz).
***
Zresztą każdy pisarz jest wielki – przynajmniej każdy tak
myśli o sobie. Tak więc przedstawia się epiderma zjawiska.
Więc to jest niebezpieczne! Niestety, dziurka od klucza była
zabita papierem. Oczywiście nic do dziś dnia nie zostało zre-
perowane. Ale tu, jak to mówią, nie mów hop (K. I. Gałczyń-
ski).
***
Teraz, gdy już wszystko runęło na łeb w bezdenną jamę
trwogi, on się, jak to mówią, zawziął. Aż wreszcie cień po-
16
 czyna ustępować. Nareszcie purpurowym płomieniem zapa-
la się zorza nad lasem (S. Żeromski).

***
Zapewne, wyglądam na tyle, sama to wiem. No, wleczem się
jak żółwie. Ot, lubię takie gadanie. Słowo honoru! czemu ty
tak nie robisz? O, niech ciocia tak nie myśli! Nie był jednak
ponętnym (E. Orzeszkowa).

wtrącone
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................

nawiązujące
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................

wołacze
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................

wykrzykniki
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................

B) Ułóż 4 zdania, które zawierają 1) ..................................................................................

różne typy wyrazów poza ......................................................................................
związkami 2) ..................................................................................
......................................................................................
3) ..................................................................................
......................................................................................
4) ..................................................................................
......................................................................................

17
10
Я, безумовно, був щасливий.
......................................................................................
Отже, дівчата купили книжку.
......................................................................................
По-моєму, квіти були красиві.
Przetłumacz na język polski ......................................................................................
Будинок тут, видно, недавно збудовано.
......................................................................................
На жаль, історія не зберегла імені далекого майстра.
......................................................................................
Може, я міг би вам допомогти?
......................................................................................
Генерал, видно, був чимось не вдоволений.
......................................................................................
Полювання, як ви потім побачите, потребує багато часу.
......................................................................................
Гори, здавалось, стояли тут поруч.
......................................................................................
На щастя, її запросила до себе на село наша старша тітка.
......................................................................................
Вже почалось, мабуть, майбутнє.
......................................................................................

18
 Podmiot i orzeczenie w zdaniu
pojedynczym. Drugorzędne człony
zdania

11
Brakuje czasu. Janek nie był w domu. Byłem zmęczony.
Weź! Kiedy przyjechaliście? Niech państwo usiada! Państwo
Nowakowie odpoczywają. Wojsko maszeruje. Przybyło sił.
Dwa psy szczekają. Piotruś jest mały. Chodzisz do szkoły? To
moja siostra. Pan Nowak to lekarz. Dom został zbudowany.
Wskaż podmioty i orzeczenia Zaczynasz rozumieć. Postanowiłeś się uczyć. Jestem zmu-
szony przerwać. Już świta. W oczach miga. Janka nie ma w
domu. Tu się pracuje. Widać plamę. Należy zauważyć.

***
Zanim doszli do chaty Janosków, zrobiło się tak ciepło, że
Michał zrzucił palto. Przed domem roiło się od ludzi, a muzy-
ka już grała „witanego” coraz to nowym gościom. Karol jest
moim dobrym przyjacielem. Nie będę sobą, jeśli tego nie
dokonam. Wicher był taki, że zrywał dachy z domów. Dach
był ze słomy. Zabici leżeli nie opodal wozu. Kilku z tłumu
podążyło za nim w pewnej odległości. A tak mnie to męczyło
przez cały czas.

***
Na końcu drobnym kroczkiem posuwał się Nużka z żoną.
Przy świetle gazu sto dwadzieścia guzików błysnęło groźnie.
Troje ludzi zamarło, skamieniało w powadze chwili. Podpisu
nie było. To go trochę orzeźwiło. To samo czynią pozostali.
W tych słowach było wszystko. Rwali obaj coraz szybciej.
Para marmurowych bóstw spała pokryta błękitną glazurą
nocy. Przed domem spaceruje chmura gołębi.
(K. I. Gałczyński).

12
Goście weszli w porządku i stanęli kołem. Hrabia i Telimena
poglądali w górę. Wrzask psów, krzyk strzelców, trąby dojeż-
dżaczy grzmiały ze środka puszczy. Ktoś dziś mnie opuścił w
ten chmurny dzień słotny. Nagle coś mignęło wśród drzew.
Głodnego syty nie rozumie. Pięciu chłopców nie wróciło
Wskaż podmioty i określ ich jeszcze z wycieczki. Twoje „tak” podniosło mnie na duchu.
rodzaj Na niebie jaśnieją tysiące gwiazd. Gospodarza naszego nie
ma w domu. Kilka wichrów raz po raz prześwisnęło spodem.
Myślę. Grzmi. Staje się ciemno.

19
13
A) Ułóż zdania zawierające:
a) podmiot szeregowy
b) podmiot towarzyszący
c) podmiot logiczny
(niemianownikowy)
d) podmiot wyrażony
czasownikiem
e) podmiot wyrażony
przymiotnikiem
B) Za pomocą jakich części
mowy wyraża się podmiot? Podaj
przykłady
C) Ułóż 3 zdania bezpodmiotowe
14
A) Jakie orzeczenie nazywamy
czasownikowym, a jakie
imiennym?
B) Ułóż zdania zawierające:
a) orzeczenie czasownikowe
proste
b) orzeczenie imienne z
pominiętym łącznikiem
c) orzeczenie imienne z
przymiotnikowym orzecznikiem
d) orzeczenie czasownikowe
złożone
a) ..................................................................................
......................................................................................
b) ..................................................................................
......................................................................................
c) ..................................................................................
......................................................................................
d) ..................................................................................
......................................................................................
e) ..................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
20
C) Ułóż zdania według podanych
schematów:
a)przydawka+podmiot+
orzeczenie proste+okolicznik
b) podmiot+łącznik+okolicznik+o
rzecznik
c) okolicznik+orzeczenie na –no,
-to+przydawka+dopełnienie
D) Jakimi częściami mowy może
być wyrażony łącznik oraz
orzecznik orzeczenia imiennego?
Podaj przykłady
15
A) Określ rodzaj przydawki
B) Czym motywowany jest szyk
przydawki?
długa ulica, rasowe psy – ale
– gramatyka porównawcza,
maszyna licząca
C) W którym wyrażeniu
występuje przydawka, a w którym
– dopełnienie?
czytać książkę – czytanie
książki
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
lekarz dentysta długa ulica
tamten inżynier zabawka dla dziecka
suknia z jedwabiu historia powszechna
owoce z ogrodu król Zygmunt
pora obiadu napisany artykuł
piosenka o miłości pierwszy uczeń
niebo bez chmurki powracał radosny
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
21
16
A) W podanych zdaniach wskaż
przydawki. Jakimi częściami
mowy są wyrażane?
B) Ułóż zdania z przydawkami
wyrażonymi za pomocą:
przymiotnika, zaimka
przymiotnego, imiesłowu
przymiotnikowego i liczebnika
C) Ułóż zdania zawierające:
przydawkę mianownikową,
dopełniaczową, przyimkową,
okolicznikową, dopowiedzenie
D) W jakim związku łączy
się przydawka w wyrazem
nadrzędnym? Podaj przykłady
17
A) Określ rodzaj dopełnień. Kiedy
mamy dopełnienie bliższe, a
kiedy – dalsze?
B) W związkach unikanie
błędów, czytanie książki
użyto:
a) przydawki,
b) dopełnienia
Uzasadnij
Mchy stare zwisały z olbrzymich gałęzi. Ten widok bardzo
księdza Bernardyna zmieszał. W mieście Kownie ciągnie się
błonie. Nigdy nie dbałem bardzo o pochwałę świata. Roz-
mowę przerwały chorego cierpienia. Były tam serduszka z
grotem i płomykiem. W długich alejach, zasępionych cienia-
mi lip i grabów, gdzieniegdzie przesuwał się blady promień
słoneczny. Powietrze stało głuche, milczące.
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
Kierowca prowadzi samochód, kupiłem chleba, odmawiam
pomocy, powiedzieć siostrze, nazbierać owoców, bawić się
lalką, pytać o drogę, została napisana przez pisarza, tęsknić
za krajem.
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
22
C) Ułóż zdania zawierające:
a) dopełnienie bliższe w bierniku
b) dopełnienie dalsze
c) dopełnienie bliższe w
narzędniku
d) okolicznik sposobu
e) okolicznik celu
f) okolicznik przyzwolenia
g) okolicznik wyrażony
konstrukcją porównawczą
18
A) Zakwalifikuj okoliczniki do
następujących grup:
1) okoliczniki czasu,
2) miejsca,
3) sposobu,
4) stopnia i miary,
5) przyczyny,
6) celu,
7) warunku,
8) przyzwolenia
B) Na podstawie zdania Kupiłem
bilet na dworcu objaśnij
różnicę między dopełnieniem a
okolicznikiem
a) ..................................................................................
......................................................................................
b) ..................................................................................
......................................................................................
c) ..................................................................................
......................................................................................
d) ..................................................................................
......................................................................................
e) ..................................................................................
......................................................................................
f) ..................................................................................
......................................................................................
g) ..................................................................................
......................................................................................
Ten samochód jest bardzo drogi, szedłem dwa kilometry, po
kolacji oglądaliśmy film, postąpiłeś mądrze, jechałem samo-
chodem, miała oczy zapuchnięte od płaczu, idę po zakupy,
nie spałem całą noc, Gdańsk leży nad Bałtykiem, przyjecha-
łem odwiedzić rodziców, przez nieuwagę zapomniałem para-
sola, jestem prawie gotowa do podróży, ugotować jajka na
miękko, mimo upału ludzie pracowali przy żniwach, w razie
niepogody schronimy się w leśniczówce
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
......................................................................................
23
19
Z podanych zdań wypisz związki z
dopełnieniami a okolicznikami
20
Do podanych wyrazów dobierz
określniki – dopełnienia i
okoliczniki, np. mówić szybko;
mówić o niej
Czuł zmęczenie koni, ciągnących ciężkie wozy, i ból ich kar-
ków tartych do krwi przez chomąta. Śmiała wyprawa zakoń-
czyła się uwolnieniem Heleny. Wezbrana rzeka zalała ulice
miasteczka. Rejent spuścił ku piersiom zasępione czoło.
Nazajutrz o świcie starszy pan zbudził Marcinka. Na krze-
słach wisiały pokrowce, zbrudzone do szczętu przez ogary i
jamniki. Wbrew wszelkiemu przewidywaniu powiodło mu się
znakomicie.
czytać..............................................................................
oglądać............................................................................
omawiać..........................................................................
owijać..............................................................................
znaleźć.............................................................................
kierować...........................................................................
zniszczyć..........................................................................
atakować..........................................................................
sprzedać...........................................................................
24

21
Dokonaj rozbioru syntaktycznego
podanych zdań pojedynczych.
Narysuj wykresy
WZÓR:
Czeka cię | wspaniałe jutro.
czeka ↔ jutro
↑ ↑
cię wspaniałe
Czeka – orzeczenie proste
Jutro – podmiot jednowyrazowy
wyrażony przysłówkiem
Cię – dopełnienie dalsze wyrażone
zaimkiem
Wspaniałe – przydawka przymiotna
wyrażona przymiotnikiem
Analiza składniowa zdania
pojedynczego
1. Czwórka koni zaprzęgnięta do pięknego powozu
przemknęła przez miasteczko.
2. Przyjemnie jest kąpać się w morzu.
3. Las stał w nocy nieruchomy, niemy, tajemniczy i prze-
śliczny w swym głuchym śnie.
4. Twarz starego zajaśniała niewypowiedzianą radością.
5. Rzeka w tych miejscach była dość szeroka.
6. W wypadku niepowodzenia naszego przedsięwzięcia
chwycimy się innych sposobów.
7. Na dziedzińcu bawiło się czworo dzieci.
8. Ptasiego tylko nie dostaje mleka.
9. W wielu miejscach małe widać łąki.
10. Miło jest znaleźć przyjaciela.
11. Stado srebrzystych płotek i zielonawych kiełbi tańczyło
swawolnie na złotych piaskach mielizny.
12. Nie wypada zachowywać się zbyt lekceważąco i swobod-
nie przy starszych.
13. Nocami głośno grzmiało w całej okolicy.
14. Dawniej rosło tu wiele wysokich sosen uważanych za
najlepszy surowiec na maszty.
15. W tym zamieszaniu Jola wybiegła z pokoju zapłakana do
nieprzytomności.
16. Nie przyszedłem pana nawracać.
17. Czterech robotników miotłami zrobionymi z lipy sprawnie
zamiatało rozległy dziedziniec szkoły.
18. Kilku uczniów mimo intensywnych starań nie będzie mo-
gło znaleźć się w kolejnej klasie z powodu ocen z fizyki.
19. Znajoma wróciła z wczasów opalona na piękny brąz.
20. Wśród tego zmroku i tej nieruchomości rzeczy i ludzi Pa-
weł stał przed drzwiami swej chaty podobny do słupa
wkopanego w ziemię.
21. W przypadku utrzymania tak intensywnego tempa zajęć
z angielskiego Piotr z Magdą okażą się niedługo lepsi od
nas.
22. Dwoje ludzi może sobie dać wiele szczęścia.
23. Pod względem budowy słowotwórczej wyraz Białystok
jest zrostem.
24. Ze względu na remont instalacji w budynku może wkrót-
ce nastąpić dwutygodniowa przerwa w dostawie gazu.
25. W razie zatrucia lekami należy natychmiast skontakto-
wać się z lekarzem.
26. Zaproszono go na katedrę już bardzo starego.
27. Z powodu niedoskonałości wielu współczesnych metod
diagnozowania pacjenci w szpitalach są narażeni na dość
duży stres i niepewność.
25
28. Niedawno została odkryta nowa galaktyka porównywana
teraz przez badaczy ze znanymi obiektami w Kosmosie.
29. To duża przyjemność pracować dla własnej satysfakcji i
osobistego rozwoju.
30. Szeryf wtedy łaps tych dwóch bandziorów, nagle spokor-
niałych i dziwnie osłabionych. Florentczycy, zupełnie w
niczym nie przypominający marmurowych wzorów znaj-
dujących się tu i owdzie na ulicach, zajmowali się han-
dlem.
31. Zawsze miło jest pomarzyć o własnym przytulnym dom-
ku z ogrodem, o złotych płomieniach ognia pełzających
w niszy kominka oraz o mitycznym spokoju wiejskiego
zacisza nieopodal lasu, oddalonego od miasta o dobre
kilkanaście kilometrów.
32. Większości ludzi trudno jest podejmować poważne decy-
zje, dotyczące spraw zasadniczych i wymagające czasu.

***
1. Od składu instrumentów padał na chodnik bezkształtny,
wilgotny cień.
2. I szef policji wyciągnął w stronę Osiełka długi kościsty
palec.
3. Wrażliwy pępek poety notuje najintymniejsze drgnienia
kosmosu.
4. Na końcu i na początku napisu podrygiwały wykrzykniki
sprężyste i milczące.
5. Duża wskazówka zegara właziła ociężale na godzinę
trzecią.
6. W odpowiedzi na powitanie Epifania wydzieliła z siebie
potrójną woń rosołu, waleriany i kwiatów.
7. Przez żółte od naftowego światła okna gospody ujrzał
tłum ludzi jedzących i olbrzymi cień gospodarza w holen-
derskiej czapce.
8. Uderzył go w nos zapach wędzonych ryb, skwaśniałego
wina i ciężka, chmielna woń tęgiego piwa.
9. Konni policjanci w hełmach z pióropuszami cwałowali po
wszystkich ulicach w poszukiwaniu zabójcy.
10. Pacjenci cierpiący na poziomicę nie znoszą równych te-
renów.
11. Lekarz fabryczny skonstatował zatrucie alkoholem.
12. Dopiero pod wieczór udało się przyprowadzić Porfiriona
do względnej przytomności.
13. Serca wycięte w nogach ławy napełniały się powoli nie-
bieskim powietrzem wieczoru.
(K. I. Gałczyński)

***
1. Nieruchomo, bezwładnie, jakby pogrążone w znużeniu,
leżą w powietrzu zwieszone ku ziemi gałęzie sosen.
2. Bladoniebieski firmament zaczyna wreszcie przeświecać
między gałęziami sosen.

26
3. Za chwilę miałem sposobność obserwowania przebiegu
operacji tak zwanego „bicia w mordę”.
4. Na czarnym tle nocy majaczyły osypane śniegiem drze-
wa.
5. Z pokoju nauczycielki wszedł przez małe drzwiczki do du-
żej izby, zastawionej ławkami i stolikami.
(S. Żeromski)

***
1. Za tymi pasami roślinności dzikiej cicho w cichej pogo-
dzie stało morze roślin uprawnych.
2. Na twarz Justyny wybił się wyraz silnie uczutej przykro-
ści, prawie udręczenia.
3. Marta przypatrywała się jej przenikliwie i z uwagą.
4. Zmysły jej przestały pić z kielicha rozkwitłej przyrody
rozkoszny napój zapomnienia.
5. Z tymi wszystkimi szczegółami sprzeczała się atmosfera
pokój ten napełniająca.
(E. Orzeszkowa)

***
1. Dwaj młodzi, w automaty uzbrojeni milicjanci natych-
miast poruszyli się czujnie w tyle samochodu.
2. W kilku miejscach bombami rozdarte ściany samotnie się
wznosiły ponad starymi gruzami.
3. Wszyscy mieli twarze poważne i zasępione.
4. Różne instytucje, państwowe i samorządowe, rozpoczęły
w tym czasie na pustych do tej pory terenach za Śrenia-
wą budowę tanich mieszkań dla swoich pracowników.
5. W związku z planowanym uprzemysłowieniem powiatu
ostrowieckiego miasto wchodziło w swój dobry okres.
6. Przeprowadzka do własnego domu była dość ważnym
wydarzeniem w ich wyrównanym i raczej nieefektownym
do tej pory życiu.
7. W chwili wybuchu drugiej wojny światowej Antoni Kos-
secki nie był człowiekiem pierwszej młodości.
8. Życie na bruku Warszawskim nie poskąpiło mu trudów.
9. Rodzinnego miasteczka nigdy więcej nie odwiedził.
10. Nie interesował go los sióstr i braci.
11. Już w szóstej gimnazjalnej postanowił zostać adwoka-
tem.
12. W czasie studiów borykał się z dużymi trudnościami ma-
terialnymi.
13. Natomiast starszego z chłopców, szesnastoletniego pod-
ówczas Andrzeja, ze względu na jego bezpieczeństwo
ojciec zabrał z sobą do Warszawy.
14. Ze wszystkich stron niosły się krzyki żandarmów i żołnie-
rzy przeprowadzających akcję.
15. Od czasu do czasu wątły budżet tkackiego warsztatu ra-
towała Rozalia wyprawami na wieś po żywność.
(J. Andrzejewski)

27

22
W podanym tekście wskaż zdania
pojedyncze, dwukrotnie złożone
i wielokrotnie złożone. W jaki
sposób łączą się między sobą
zdania składowe: bezpośrednio,
za pomocą spójników, za pomocą
zaimków względnych?
23
A) Wskaż spójniki współrzędne
i podrzędne. Jakie wartości
stylistyczne one mają (w
jakich odmianach polszczyzny
występują)?
B) Ułóż 3 zdania współrzędne i
3 zdania podrzędne, używając
odpowiednich spójników
Zdanie złożone
Noc mijała. Godziny upływały leniwo, lecz upłynęło ich już
od wyjazdu posłańca więcej niż sześć. Była czwarta po pół-
nocy. Doktor zaczął nasłuchiwać, zrywał się za każdym sze-
lestem. Co chwila zdawało mu się, że ktoś idzie, że otwiera
drzwi, że stuka w okno... Wsłuchiwał się całym niemal orga-
nizmem. Wiatr huczał, szyber w piecu kołatał – zresztą cisza
znowu. I biegną minuty trwające po sto lat, w ciągu których
niecierpliwość rozpręża nerwy i wprawia go w stan dygota-
nia całym ciałem.
Gdy po raz szósty mierzył temperaturę, chora otwarła z wol-
na oczy, które w mroku rzęs wydawały się prawie czarnymi,
patrzyła w niego z uporem i wyszeptała jakimś skrzeczącym
głosem:
– Kto to?
Zapadła jednak zaraz w stan poprzedniego bezczucia. Pocie-
szał się jak skarbem tą sekundą świadomości. Ach, gdyby
mieć chininę, zmniejszyć jej ból głowy, powrócić przytom-
ność...
(S. Żeromski)
I, że, jeżeli, a, aby, ale, żeby, lecz, albo, by, jednak, iż, więc,
ponieważ, dlatego, byś, ani...ani, bo, jeśli, czyli, lub, oraz,
to...to, kiedy, gdyby, zatem, toteż, przeto, chyba, choć, prze-
ciwnie, bądź, chociaż
1) ..................................................................................
......................................................................................
2) ..................................................................................
......................................................................................
3) ..................................................................................
......................................................................................
4) ..................................................................................
......................................................................................
5) ..................................................................................
......................................................................................
6) ..................................................................................
......................................................................................
28
24
Wskaż zdania pojedyncze
i złożone. Według jakiego
kryterium dokonujemy podziału?
25
Jaki stosunki semantyczne
zachodzą w podanych zdaniach
złożonych?
26
Uzupełnij brakujące części
przysłów. Następnie wskaż,
które przysłowia mają postać
zdania współrzędnego, a które –
podrzędnego
Zaśmiała się, lecz wnet spoważniała znowu (E. Orzeszkowa).
– Na powitanie gospodarza domu, pana Benedykta Korczyń-
skiego, dwaj goście szybko powstali (E. Orzeszkowa). – Cie-
kawam, co robisz? (E. Orzeszkowa). – Ledwie wóz stanął,
otoczono go ze wszystkich stron (J. Andrzejewski). – Mimo
siwych włosów, licznych bruzd na czole i wielkiego znużenia
w oczach, uśmiech miała zupełnie jeszcze młody (J. Andrze-
jewski). – Niewątpliwie – do historii literatury należą również
tzw. recenzje i studia krytyczne, pisane przez mniej lub wię-
cej powołanych ludzi o mniej lub więcej wielkich pisarzach
(K.I. Gałczyński).
Baba z wozu, koniom lżej. – Gdzie dwóch się bije, tam trzeci
korzysta. – Bieda z dziećmi, bieda i bez dzieci. – Głupi daje,
mądry bierze. – Kto wiatr sieje, zbiera burzę. – Idzie luty –
podkuj buty. – Nie było nas, był las, nie będzie nas, będzie
las. – I wilk syty, i owce całe. – Koń ma cztery nogi i też się
potknie. – Kto się lubi, ten się czubi. – Pies sam kości nie
ogryzie i drugiemu nie da. – Nie będziesz dbał, nie będziesz
miał. – Wszędzie dobrze, gdzie nas nie ma. – Kto mieczem
wojuje, od miecza ginie. – Głupich nie sieją, sami się rodzą.
– Indyk myślał o niedzieli, a w sobotę łeb mu ścięli. – Jaki
pan, taki kram. – Każdy ma swojego mola, co go gryzie.
Gdzie diabeł nie może, .....................................................
Kto ma księdza w rodzie, ..................................................
Wysoki jak brzoza, ...........................................................
Zgoda buduje, .................................................................
Nie chce góra przyjść do Mahometa, .................................
Kto dobrze orze, ..............................................................
Zanim tłusty schudnie, .....................................................
Wzięli diabli krowę, ..........................................................
Gdzie cienko, ...................................................................
Kto się na gorącym sparzył, ..............................................
Zły to ptak, .....................................................................
Rada dusza do raju, .........................................................
Jaką miarką mierzysz, ......................................................
Nosił wilk razy kilka, ........................................................
29
27
A) Jakie zdania możemy uznać za
pojedyncze, a jakie za złożone?
Jaką funkcję pełni w zdaniu
imiesłów przymiotnikowy i
przysłówkowy?
B) Ułóż 4 zdania (2 pojedyncze,
2 złożone) używając różnych
imiesłowów
28
W podanych zdaniach wskaż
orzeczenia. Kiedy mamy do
czynienia z tzw. orzeczeniem
szeregowym?
Perfuma poezji, bijąca od kart wyżej wspomnianego, może
nasycić najbardziej wyrafinowanego odbiorcę (K.I. Gałczyń-
ski). – Gospodarz patrzył na niego zakrwawionymi ocza-
mi, uśmiechając się szyderczo (K.I. Gałczyński). – Przed
gankiem na miedzianym drucie wisiał karp niepospolitych
rozmiarów, wyrobiony cudacznie w sosnowej desce (K.I.
Gałczyński). – Namacawszy klamkę doktor wszedł do małej,
nędznej izby, oświetlonej kagankiem naftowym (S. Żerom-
ski). – Winrych patrzał przez chwilę, przymrużywszy powieki
(S. Żeromski). – Po obu stronach wznoszącej się nieco ku
górze ulicy ciągnęły się nieduże domki, piętrowe przeważ-
nie i ubogie, poznaczone licznymi śladami niedawnej wojny
(J. Andrzejewski). – Postawiwszy ciążącą jej torbę na ziemi,
życzliwie się uśmiechnęła (J. Andrzejewski). – Świeża ma-
jowa zieleń, białymi obłokami kwitnących drzew wzniesiona
lekko ponad ziemią, skrywała na pierwszy rzut oka wojenne
zniszczenia (J. Andrzejewski).
1) ..................................................................................
......................................................................................
2) ..................................................................................
......................................................................................
3) ..................................................................................
......................................................................................
4) ..................................................................................
......................................................................................
Powietrze było wilgotne i pachniało smażonymi śledziami
(K.I. Gałczyński). – Na placu Kuglarzy było ciemno i pusto
(K.I. Gałczyński). – Od tych gromad lały się i płynęły po
łanach strumienie różnych głosów (E. Orzeszkowa). – Mu-
sisz pogodzić się albo powiesisz się chyba czy utopisz się...
(E. Orzeszkowa). – Ja ani kłamać, ani udawać nie chcę (E.
Orzeszkowa). – Pusto było w tej stronie miasta, cicho i bez-
ludnie (J. Andrzejewski). – Zmierzchało, mżył deszcz i gęsta,
wilgotna mgła zapadała wraz z mrokiem (J. Andrzejewski).
30
29
A) Wskaż równoważniki zdań
w podanych wypowiedzeniach
złożonych
B) Z tekstów artystycznych lub
publicystycznych wypisz 5 zdań
złożonych, w których występują
równoważniki
Tylko pomyślcie, jakie to piękne! (K.I. Gałczyński). – Drew-
niany karp huśtał się tam i sam na miedzianym drucie, ko-
łysząc niezdarnie ogonem (K.I. Gałczyński). – Typ znany,
ale mało opisany (K.I. Gałczyński). – W pokoju pana Domi-
nika Cedzyny ciemno i cicho, choć stary jegomość nie śpi
(S. Żeromski). – Od wiatru dostaję zawrotu głowy, od cią-
gów newralgii, od słońca migreny... (E. Orzeszkowa). – Po-
szedł pierwszy, kulejąc, za nim Podgórski (J. Andrzejewski).
– Spostrzegłszy kobietę, która schodziła ulicą w kierunku
mostu na Śreniawie, Podgórski skręcił w bok ku trotuarowi i
wóz gwałtownie zatrzymał (J. Andrzejewski).
1) ..................................................................................
......................................................................................
2) ..................................................................................
......................................................................................
3) ..................................................................................
......................................................................................
4) ..................................................................................
......................................................................................
5) ..................................................................................
......................................................................................
31
 Zdania złożone współrzędnie i
podrzędnie

30
Posprzątałam pokój, a na stole postawiłam kwiaty. – Nie
mam samochodu, dlatego jeżdżę do pracy tramwajem. –
Wynajmiemy pokój w hotelu lub zatrzymamy się u cioci.
– Nie uczył się ani nie pracował. – Chciałem zasnąć, ale
przeszkadzał mi hałas. – Przemoczyłem nogi i się przeziębi-
Podane zdania współrzędne łem. – Dziś pójdziemy na wycieczkę, a jutro będziemy wy-
zakwalifikuj do 5 grup: poczywać. – Zdałem wszystkie egzaminy, czyli ukończyłem
1) łączne, studia. – W lecie pojedziemy w góry albo spędzimy urlop
2) przeciwstawne, nad morzem. – Chłopcy nazbierali gałęzi i rozpalili ognisko.
3) rozłączne, – Nie jest zdolny, jednak bardzo się stara. – Była piękna po-
4) wynikowe, goda, więc wybraliśmy się na spacer.
5) włączne

31
Jakie stosunki znaczeniowe
zachodzą w podanych zdaniach
bezspójnikowych?
Nie miała baba kłopotu, kupiła sobie prosię.
Praca tuczy, bieda uczy.
Baba swoje, czart swoje.
Nie dla psa kiełbasa, nie dla kota sadło.
Cudze chwalicie, swego nie znacie.
Jeden traci, drugi się bogaci.

32
Dowódca szwadronu ścigał forsownie jakiś topniejący od-
działek powstańczy, toteż nie miał czasu zawrócić po broń
zostawioną w polu na wozie Winrychowych. – Zgięte już ku
ziemi kłosy okwitłego żyta do twarzy nam niemal dostają –
na każdym z nich wiszą ogromne krople rosy. – Prawą pię-
Wskaż typy zdań złożonych ścią Lalewicz bił, lewą trzymał Obalę za czub. – Dasz cztery
współrzędnie ruble i rubla na kościół lub pójdziesz do kryminału. – Przyby-
wających wstrzymano i gestami zalecono milczenie. – Chora
leniwie i z wysiłkiem dźwignęła powieki, lecz zamknęła je
natychmiast. – Świt roztoczył się nad górami i ogarnął tę
całą krainę, jak niewymowne wzruszenie. – Oblicza ich były
bardzo smutne, a źrenice zasłonięte łzami.
(S. Żeromski)

32
33
Ułóż 10 zdań złożonych
współrzędnie, a mianowicie:
2 zdania łączne, 2
przeciwstawne, 2 rozłączne,
2 wynikowe, 2 włączne. Podaj
bezspójnikowy i spójnikowy
warianty dla każdego typu
34
W podanych tekstach wskaż
zdania podrzędne
1) ..................................................................................
......................................................................................
2) ..................................................................................
......................................................................................
3) ..................................................................................
......................................................................................
4) ..................................................................................
......................................................................................
5) ..................................................................................
......................................................................................
6) ..................................................................................
......................................................................................
7) ..................................................................................
......................................................................................
8) ..................................................................................
......................................................................................
9) ..................................................................................
......................................................................................
10) ................................................................................
......................................................................................
Obok herbaty i kawy, czekolada to symbol nowej obyczajo-
wości XVIII-wiecznej Europy i Polski. I podobnie, jak dwie
pierwsze używki, o których pisaliśmy, czekolada początko-
wo budziła wielkie kontrowersje. Po pierwsze, jej naturalnie
gorzki smak na początku nie przypadł Polakom do gustu.
Wyrażano wręcz opinie, że to napój lepszy dla świń niż dla
ludzi i że budzi wstręt. Zaczęło się to zmieniać, gdy czekola-
dę zaczęto przyrządzać na gorąco i dodawać do niej cukier
trzcinowy, cynamon, anyż... Zastanawiano się też, czy skoro
jest ciemna i lepka – to czy przypadkiem nie jest diabelska
i czy można ją pić podczas postu? Wywołuje podniecenie,
nadpobudliwość, gadulstwo, złość i eksplozję złych emocji...
lubieżność wręcz. Stąd jeden z papieży zadecydował nawet,
że czekolada łamie post – nawet jeśli jest przyrządzona na
wodzie. Rewolucji obyczajowej nie dało się jednak powstrzy-
mać i z czasem wśród europejskich elit pojawiła się moda na
nowy i aromatyczny napój, i to z tych powodów, dla których
wcześniej uznano ją za podejrzaną – pobudzała i wprawiała
w dobry nastrój.
Przed mechanizacją produkcji przyrządzenie czekoladowej
ambrozji było czasochłonne. By to zrozumieć, warto zapo-
znać się z recepturą na „czokuladę prostą”, podaną w drugiej
połowie XVIII wieku przez przyrodnika, ks. Jana Krzyszofa
Kluka. Ziarna kakao należało upalić w naczyniu, mieszając i
uważając, by się nie przepaliły. Ważne było, by z nich „tłu-
stości nie wygubić”. Następnie należało je obrać i utłuc. To
był dopiero początek karkołomnej procedury. Kto chciał się
33
 cieszyć smakiem czekolady, musiał do ziaren dodać tłuczo-
nego cukru i mieszać wszystko w moździerzu, a jeszcze le-
piej – na specjalnym kamieniu postawionym na węglach.
Ziarna z cukrem należało rozcierać tak, aż zamienią się w
masę miękką jak masło. Ważne było, by pod moździerzem
lub kamieniem było jedynie „wolne” ciepło: „przez zbytnie
gorąco cała tłustość, tak ważna w czekoladzie, mogłaby wy-
parować”. Następnie masę przekładano do specjalnych fore-
mek o kształcie blaszanych tabliczek: „gdy ostudzi, wyjmie,
do użycia się zachowa”.
(Źródło: culture.pl)

***
Żył raz pewien wielki konstruktor-wynalazca, który, nie usta-
jąc, wymyślał urządzenia niezwykłe i najdziwniejsze stwa-
rzał aparaty. Zbudował był sobie maszynkę-okruszynkę,
która pięknie śpiewała i nazwał ją ptaszydło. Pieczętował się
sercem śmiałym i każdy atom, który wyszedł spod jego ręki,
nosił ów znak, że dziwili się potem uczeni, odnajdując w
widmach atomowych migotliwe serduszka. Zbudował wiele
pożytecznych maszyn, wielkich i małych, aż naszedł go po-
mysł dziwaczny, aby śmierć z życiem w jedno złączyć i tak
dopiąć niemożliwości. Postanowił zbudować istoty rozumne
z wody, ale nie tym okropnym sposobem, o którym zaraz
pomyślicie. Nie, myśl o ciałach miękkich i mokrych była mu
obca, brzydził się jej jak każdy z nas. Zamierzył zbudować
z wody istoty prawdziwe piękne i mądre, więc krystaliczne.
Wybrał tedy planetę, bardzo od wszystkich słońc oddaloną,
z zamarzłego jej oceanu wysiekł góry lodowe i z nich, jak z
kryształu górskiego, wyciosał Kryonidów. Zwali się tak, bo
tylko w przeraźliwym mrozie istnieć mogli i pustce bezsło-
necznej.
(S. Lem)

35
Nie wiadomo, komu pożyczył pieniądze. – Dom nasz jest
otwarty dla każdego, kto ma ochotę nas odwiedzić. – Za-
nim wyjdziesz z domu, nakarm psa. – Pojadę z tobą, dokąd
zechcesz. – Poczułem, że robi się zimno. – Sytuacja była
taka, że trzeba było mu pomóc. – To źle, że nie masz czasu.
Podane zdania podrzędne – Był to pociąg, którym zwykle wracamy do domu. – Myślę
zakwalifikuj do 5 grup: o tym, jak rozwiązać to zadanie. – Kto pod kim dołki kopie,
1) podmiotowe, ten sam w nie wpada. – Usiądź tak, żeby ci było wygod-
2) orzecznikowe, nie. – Jestem tym, czym byłem. – Opowiem wam historię,
3) przydawkowe, która zdarzyła się dawno temu. – Co było ciekawe dla mnie,
4) dopełnieniowe, to nie interesowało moich kolegów. – Mama chcę, żebym
5) okolicznikowe się uczył. – Jeśli się schylam, boli mnie w boku. – Chętnie
wracam do miejsca, gdzie się wychowałam. – Wydawało mi
się, że ktoś stuka do drzwi. – Książka ma tę zaletę, że jest

34

36
W podanych zdaniach wyróżnij
zdania okolicznikowe czasu,
miejsca, sposobu, warunku,
przyczyny, przyzwolenia,
stopnia i miary, celu
37
Które z podanych zdań
są podmiotowe, a które –
dopełnieniowe?
38
Wskaż stosunki semantyczne,
które zachodzą w zdaniach
podrzędnych okolicznikowych
napisana językiem zrozumiałym dla dziecka. – Pojedziemy
samochodem, aby oszczędzić czasu. – Nie było widać, czy
drzwi są otwarte.
Spacerował tak długo, aż się zmęczył. – Pojedziemy samo-
chodem, aby oszczędzić czasu. – Kiedy wracaliśmy, był już
wieczór. – Wróciłem tam, skąd przyjechałem. – Usiądź tak,
żeby ci było wygodnie. – Byłam zła na ciebie, bo się spóź-
niłeś. – Nie pójdziesz na spacer, dopóki nie odrobisz lekcji.
– Mimo że pora była późna, wybraliśmy się z wizytą. – Ojciec
wyszedł do kiosku, żeby kupić papierosy. – Ponieważ nale-
żało poczęstować gości, ciotka nakryła stół. – Dzieci bały się
ojca, choć był łagodny. – Jeśli się przyjrzeć bliżej, to widać
małe listeczki. – Zrobiłem to tak starannie, jak umiałem. –
Pojadę z tobą dokąd zechcesz.
Ponura jesień zwarzyła już i wytruła w trawach i chwastach
wszystko, co żyło (S. Żeromski). – Zdało się, że eter przejrzy-
sty las napełnia (S. Żeromski). – Wszystko, co go spotykało
tego dnia, wydawało mu się jako dalszy ciąg udręczeń przy-
musowo-borsuczego istnienia (S. Żeromski). – Powiadam ci,
Justynko, że ludzka głupota to wielki i wieczny kamień (E.
Orzeszkowa). – Czuć było, że w zadusze tego pokoju wszyst-
kim zrobiło się duszno (E. Orzeszkowa). – Jak to dobrze, że
panią zobaczyłem z auta (J. Andrzejewski).
Konie były głodne i zgonione tak dalece, że co pewien czas
ustawały. – Gdy karbowy zapowiedział kopanie na łące,
obojgu aż się oczy zaświeciły. – Jeśli zechcesz, możesz zgo-
dzić się... – Doktor jednak wyszedł do kuchni, aby rozerwać
pasmo męczących go myśli. – Prędzej jechać nie było moż-
na, drożyna bowiem leśna, zawalona zaspami, przeciskała
się śród pniaków i gałęzi. – Rysów twarzy nauczycielki nie
można było rozeznać, gdyż padał na nie cień jakiejś dużej
księgi. – Świerki, leszczyny i brzozy nad brzegiem tuliły ją
między siebie, ile mogły. – Niegdyś były tam zapewne for-
tyfikacje obronne, bo resztki grubych murów widać było tu i
ówdzie, przytulone do występów i urwisk gliniastych. – Nie
znajdował słowa zbyt dosadnego na wyrażenie swych zna-
35
 jomości tamtejszych wertepów: od lat dwudziestu kilku był
podleśnym. – Było już jasno, kiedym wrócił do okna. – Pod-
szedł Jewsiejenko, żeby mu oczy zawiązać.
(S. Żeromski)

39
Jak nie potrafisz, nie pchaj się na afisz. – Gdyby babcia miała
wąsy, toby była dziadkiem. – Zjesz beczkę soli, nim poznasz
do woli. – Kto pyta, nie błądzi. – Jaki bochen, taka skórka,
jaka matka, taka córka. – Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie. –
Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje. – Strzeż mnie Boże od
Określ rodzaje podanych zdań przyjaciół, bo z wrogami poradzę sobie sam. – Zapomniał
podrzędnych wół, jak cielęciem był. – Myszy tańcują, gdy kota nie czu-
ją. – Nie czyń drugiemu, co tobie niemiło. – Krowa, która
dużo ryczy, mało mleka daje. – Gdzie drwa rąbią, tam wióry
lecą. – Dlatego dzwon głośny, że wewnątrz próżny. – Nigdy
nie jest tak źle, żeby nie mogło być gorzej. – Jaka praca,
taka płaca. – Kto się nie leni, robi złoto z kamieni. – Jeszcze
się taki nie urodził, co by każdemu dogodził. – Czekaj tatka
latka, aż kobyłę wilki zjedzą. – Tak krawiec kraje, jak mu
materii staje.

***
Proszę się nie tłumaczyć, jestem sangwiniczny. – Nie mogę
się pogodzić z faktem, że pewna kategoria spryciarzy psim,
jak to mówią, swędem zarabia na chleb niepowszedni. –
Ubrany był w zieloną dalmatykę, na której kłębiły się, wyszy-
wane złotą nicią, zwierzęta mitologiczne i winogrona. – Jeżeli
ten łotr nie ożeni się z moją córką, to nie będzie dżentelme-
nem. – Pan jest człowiek zasad, wiedziałam. – Gdybym się
zgodziła na operację, byłby na pewno wyzdrowiał. – Osie-
łek, mimo wzrastający afekt do Epifanii, zbladł śmiertelnie. –
Tu musieli przerwać rozmowę, bo zrobił się infernalny hałas.
– Kto wytnie ten kupon i przedstawi go w kasie „Wesołego
Wieczoru”, otrzyma butelkę wódki. – Są tacy, którzy kawał-
kiem wieszaka wygrywają stary szlagier „Walc Brzózka” na
cymbałkach z drutów parasolowych. – Gdy się obudził, w
gospodzie było szaro i pusto.
(K. I. Gałczyński)

36

40
W podanych zdaniach
wielokrotnie złożonych wskaż
zdania składowe główne i
poboczne (1 i 2 stopnia),
a także zdania nadrzędne i
podrzędne
41
Jakie stosunki zachodzą między
zdaniami składowymi? Przedstaw
je za pomocą formuł literowych
WZÓR:
Byłem w domu i szukałem tej
książki, o której ci mówiłem, jednak
nie znalazłem.
A + (B ← b) - C
Zdanie wielokrotnie złożone.
Okres
Zakołysało się pióro szefa z oburzenia, sekretarz zrobił kleks,
błysnęło sto dwadzieścia guzików (K.I. Gałczyński). – Osie-
łek zauważył, że wdowa położyła dłoń na sofie w tym miej-
scu, gdzie przez wyszarpaną dziurę strzykały bebechy (K.I.
Gałczyński). – Człowiek, który zachorował na mandolinitis,
nie może pójść nawet na pogrzeb ukochanego wuja ani na
żadną poważniejszą uroczystość, gdyż swoim wyglądem
wywołuje paroksyzmy nieprzystojnego śmiechu (K.I. Gał-
czyński). – Doznawał takiego wrażenia, jakby ktoś zagiął
palec pod żyłę krwionośną w jego piersiach i wydzierał je
na zewnątrz (S. Żeromski). – Gdyśmy podeszli, zerwał się
strasznie szybko, czapkę z zielonym lampasem miętosił w
garści i kłaniał się, trzaskając obcasami po oficersku (S. Że-
romski). – Nad niektórymi dachami, w powietrzu czystym i
spokojnym wzbijały się proste i trochę tylko skłębione nici
dymów; niektóre okna świeciły od słońca jak wielkie iskry;
kilka strzech nowych mieszało złocistość słomy z błękitem
nieba i zielonością drzew (E. Orzeszkowa). – Zamyślił się o
czymś tak bardzo, że aż głowę, którą przedtem wysoko trzy-
mał, trochę pochylił (E. Orzeszkowa). – Kto nie mógł sobie
na własny dom pozwolić, a zarabiał nie najgorzej, również
przenosił się na Osiedle (J. Andrzejewski). – Był człowiekiem
bez wybitnych zdolności i nie należał do gatunku szczęścia-
rzy, których sam los zdaje się nieraz wyręczać w osiągnięciu
życiowej pomyślności (J. Andrzejewski).
Piekło niby jest wieczne, ale i w teologii czasem teorie się
zmieniają, więc nigdy nie należy tracić głowy (K.I. Gałczyń-
ski). – Wiatr krople jego w locie podrywał, niósł w kierunku
ukośnym i ciskał o ziemię (S. Żeromski). – Nad lasem ciem-
ność się zmniejsza – nie rozprasza się jeszcze, lecz rzednie
(S. Żeromski). – Chłopaczyna popatrzył na doktora – miał
zamiar coś powiedzieć, ale się powstrzymał (S. Żeromski).
– W tej chwili za rozmawiającymi rozległ się turkot powozu;
droga była w tym miejscu wąską, zeszły więc na stronę (E.
Orzeszkowa).
***
Rozpuszczał je zawsze wodą gorącą, bo lubił, gdy w po-
liczki robi się ciepło, rzewnie (K.I. Gałczyński). – Głupie są
najszczęśliwsze, ponieważ nigdy nie widzą tego, co się koło
nich dzieje (K.I. Gałczyński). – Ogrzać się w tej norze nie
było trudno: z pieca rozchodziło się takie gorąco, że doktor
37

42
Dokonaj rozbioru podanych zdań
wielokrotnie złożonych. Przedstaw
struktury zdań za pomocą formuł
literowych oraz wykonaj wykresy
WZÓR:
Powiedział (1), że wróci za 30 minut
(2) i wsiadł do autobusu (3), który
zatrzymał się na przystanku (4).
1 3
i lękali się, aby nie przyszła... – Myślałaś wtedy pewno, że cię
2 4
że który
co prędzej wsunął się do pokoju „panienki” (S. Żeromski).
– Gdy stanął obok silnego, barczystego, ogorzałego pana
domu, dwie ich postacie przedstawiły sprzeczność tak wiel-
ką, jak gdyby każdy z nich urodził się i żył na innej planecie
(E. Orzeszkowa).
Teraz drzwi uchyliły się tak cicho, jakby je kot odemknął, i
Myrmidon przyniósł w zębach helikon nr 4 i mydełko z za-
pachem olibanu. – Wszedł do korytarza i miał wrażenie, że
sypnięto mu w oczy piaskiem: tak było ciemno. – Kto nie od-
gadnie, obowiązany jest tłuczek z pudełeczka wyjąć i dopóty
tłuc się nim w głowę, aż zemdleje. – Żona mądra postępuje
jak żona głupia, z tą różnicą, że jej tolerancja dla słabości
męża wypływa nie z braku rozumu, ale z nadmiaru rozumu,
co w gruncie rzeczy na jedno wychodzi.
(K. I. Gałczyński)
***
Żyto i pszenica miały kłosy jeszcze zielone, lecz już osypane
drżącymi rożkami, których obfitość wróżyła urodzaj. – Szły
one z tej samej strony, z której wracali inni, ale zboczyły znać
z prostej drogi i chwilę jakąś przebyły w jednym z rosną-
cych na wzgórzach borków. – Cholera wtedy grasowała po
świecie; w naszych stronach jej jeszcze nie było, ale ludzie
otwartymi ramionami spotkają i do familii swojej wprowa-
dzą... – Ale wnet włożył na głowę czapkę, twarz znowu ku
drodze zwrócił i poruszywszy lejcami zawołał na konie, aby
szły prędzej. – Jednak widać było, że cierpiała naprawdę;
ręką dotykała piersi i gardła, w których czuła nieznośne du-
szenie. – Nie była to właściwie odpowiedź niegrzeczna, ale
ton, jakim wymówiona została, czynił ją obojętną i trochę
rubaszną.
(E. Orzeszkowa)
***
Gdy mijali budynek Partii, na którym powiewała czerwona
chorągiew, stojący przy wejściu wartownik dostrzegłszy
Podgórskiego począł mu dawać znaki, żeby się zatrzymał. –
Trwała już wtedy pierwsza wojna światowa, lecz przemiany,
które rodziły się i dojrzewały wśród bitew, nie zaznaczyły
się poważniejszym śladem w życiu Kosseckiego. – Ponieważ
ojca straciła jeszcze w czasie wojny, a z matką, ofiarą tyfusu,
rozstała się na zawsze na pogranicznym punkcie repatriacyj-
nym, w Warszawie znalazła się zupełnie sama i bez środków
do życia. – Marzyła wprawdzie o losie bardziej efektownym,
lecz gdy przypadł jej umiarkowany – przyjęła go za własny.
(J. Andrzejewski)
38
 ***
Pobudowali też w niedługim czasie miasta i pałace lodowe, a
że wszelkie ciepło groziło im zgubą, zorze polarne łapali do
wielkich naczyń przejrzystych i nimi oświetlali swoje siedziby.
– Usiadł więc i czekał, aż ostygnie, a gdy już gwiazdki śnie-
gowe przestały topnieć mu na pancernych naramiennikach,
chciał wstać i ruszyć w bój, lecz smar stężał mu w stawach i
nie mógł nawet grzbietu wyprostować. – Nie obawiał się, że
mu olej w członkach stężeje, bo go nie miał, ani że lodowe
kry pod nogami mu pękną, mógł bowiem zimnym stawać
się, jak chciał. – A kiedy rozmyślał nad tym, głowa mu nieco
rozgrzała, więc drugi raz mury roziskrzone taranował, ale
tylko dołek uczynił niewielki.
(S. Lem)

***
Należało czym prędzej wysłać tam specjalnego korespon-
denta, ale budżet naszej gazety na to nie pozwalał, ponieważ
za mało mieliśmy czytelników, a zatem za mało pieniędzy. –
Zebrani są tam ci, których jeszcze pamiętam, choć z trudem
ich rozpoznaję, bo na fotografii są młodzi, inni, o których
ledwie słyszałem, i jacyś, których już wcale nie znam. – Już
miałem wejść do bramy, gdy kulawiec ukazał się od strony,
w której był zniknął utykając na nogę prawą. – Pierwszy
akt jakoś minął, ale kiedy doszło do sceny na cmentarzu,
zabrakło dla mnie czaszki Yoricka, bo rekwizytor się pomylił
i przygotował tylko osiem sztuk.
(S. Mrożek)

43
Przyszedłem do pana kupić trąbkę, którą nazywają heliko-
nem; trąbka, o której wspomniałem, jest mosiężna, ma głos
wysoki i cenę niską.
Minęli plac Świętych Młodzianków, potem zaułek Rzezimiesz-
ków, gdzie do późna w noc przechadzali się najwięksi łotro-
Dokonaj rozbioru podanych wie miasta, potem Wieżę Lunatyków i Więzienie Królewskie,
okresów, graficznie przedstaw ich obok którego mieścił się pałac burmistrza, strzeżony przez
strukturę dwa drzemiące lwy z czarnego srebra; Osiełek zauważył, że
ogony lwów były skradzione.
(K. I. Gałczyński)

Odtąd Walek z babą siedział na komornym we wsi, bo służ-

by znaleźć nie mógł; rządca wydał mu takie świadectwo, że
niepodobna było zgłaszać się nawet gdziekolwiek do służby.
(S. Żeromski)

39
W tym gwarnym ogródku było tak ciasno, że woźnicy za-
brakło miejsca do siedzenia: kierował on końmi stojąc u sa-
mego brzegu woza, a można by przypuścić, że postawę tę
przybrał nie z konieczności, ale przez zalotność, dlatego aby
w najkorzystniejszym świetle wydać się współtowarzyszkom
podróży.
(E. Orzeszkowa)

Rozpędził się Kwarcowy, by go jednym ciosem zmiażdżyć,

ten jednak ustąpił mu z drogi i pokazał dwa palce wysta-
wione; nie wiedział Kwarcowy, co by to mogło znaczyć, ale
zawrócił i – nuże na przeciwnika, lecz Baryon znowu tylko o
krok mu się usunął i szybko pokazał jeden palec.
(S. Lem)

40
Testy podsumowujące

WYBIERZ POPRAWNĄ ODPOWIEDŹ 5) Konstrukcje Siadać. Dwa bilety na koncert.

(ODPOWIEDZI) Uwaga. to:

1) Wskaż związki zgody: 1. Wypowiedzenia.

2. Zdania.
1. Rzęsiste iskry. 3. Równoważniki.
2. Idea braterstwa. 4. Wykrzyknienia.
3. Biegł szybko. 5. Szeregi.
4. Rzeka Wisła.
5. Trzy strzelby.
6. Okolice Warszawy. 6) Wskaż zdania, w których są wyrazy poza
związkami:

2) Określ typ konstrukcji Kto tam?: 1. Piotr, moim zdaniem, jest zdolny.
2. Myślę, że nie rozumiesz wszystkiego.
1. Zdanie. 3. Życie to cud.
2. Wypowiedzenie. 4. Gdzie pędzisz, Kozacze!
3. Równoważnik zdania. 5. Model maszyny, jak sądzą fachowcy, ma po-
4. Wykrzyknienie. ważne błędy konstrukcyjne.

3) Zdanie Mój kolega zachowuje się 7) Wskaż związki przynależności:

niegrzecznie:
1. Wypita kawa.
1. Pojedyncze. 2. Zrozumie go.
2. Złożone. 3. Szedł kulejąc.
3. Oznajmujące. 4. Strzelać szybko.
4. Rozkazujące. 5. Mądry uczeń.
5. Rozwinięte.
6. Nierozwinięte.
8) Wskaż zdania bezpodmiotowe:

4) Wskaż szeregi: 1. Ojciec wrócił.

2. Świta.
1. Wilgotne powietrze. 3. Pływać jest przyjemnie.
2. Ów człowiek. 4. Od jest przyimkiem.
3. Ten i tamten. 5. Dano trzecią potrawę.
4. Lubię czytać.
5. Ręka towarzysza.
6. Drzewa albo krzaki. 9) Na pytania dlaczego? z jakiego powodu?
odpowiada:

1. Okolicznik celu.
2. Okolicznik przyczyny.
3. Okolicznik sposobu.
4. Okolicznik stopnia i miary.
5. Okolicznik przyzwolenia.
10) W jakim zdaniu użyto okolicznika warunku: 15) Konstrukcje Wędliny. Artykuły spożywcze.
Wejście to
1. Tu i ówdzie blada jarzębina wychyla się na
ulicę. 1. Oznajmienia.
2. Słońce już zgasło. 2. Zdania.
3. Wszyscy się uśmiechali z radości. 3. Grupy składniowe.
4. W razie deszczu weź parasol. 4. Zawiadomienia.
5. Podróżny spał mocno. 5. Wykrzyknienia.
6. Wypowiedzenia.

11) Przydawka przymiotna może być

wyrażana za pomocą: 16) Złożone orzeczenia imienne to:

1. Przymiotnika. 1. Jestem szczęśliwy.

2. Zaimka. 2. Lubię pływać.
3. Rzeczownika. 3. Warto pójść.
4. Liczebnika porządkowego. 4. Niech pisze.
5. Czasownika. 5. Zostałem lekarzem.

12) Wskaż przydawki rzeczowne: 17) W zdaniu Jan poszedł kupić chleba słowo
kupić jest:
1. Fale jeziora.
2. Miasto Polski. 1. Samodzielnym orzeczeniem.
3. Ukraińskie tradycje. 2. Orzecznikiem.
4. Próbowałem chleba. 3. Częścią orzeczenia czasownikowego.
5. Skończyć pracę. 4. Okolicznikiem.

13) W zdaniu Mówił jąkając się użyto: 18) Podmiot typu Marek z bratem wymaga
orzeczenia w:
1. Dopełnienia dalszego.
2. Dopełnienia bliższego. 1. Liczbie mnogiej.
3. Okolicznika sposobu. 2. Liczbie pojedynczej.
4. Okolicznika czasu. 3.Liczbie mnogiej albo pojedynczej.
5. Okolicznika przyczyny.
6. Okolicznika warunku.
19) Państwo Nowakowie...

14) Wskaż związki przydawkowe: 1. Pojechało na urlop.

2. Pojechali na urlop.
1. Piję mleko. 3. Pojechały na urlop.
2. Nienormalne dziecko.
3. Słońce praży.
4. Pierwsze przymrozki. 20) Zdanie Tytuł tekstu brzmi śmiesznie nie
5. Kobieta szef. zawiera:
6. Leży nad Wisłą.
1. Podmiotu.
2. Orzeczenia.
3. Przydawki.
4. Okolicznika.
5. Dopełnienia.
21) Zdanie Niestety, nie zdążyłem na pociąg 4. Dzieci nie bały się ojca, chociaż był surowy.
zawiera 5. Trzeba mieć cierpliwość, żeby wychować
dziecko.
1. Wyraz wtrącony.
2. Wyraz nawiązujący.
3. Wykrzyknik. 27) Wskaż zdanie pojedyncze:
4. Wołacz.
1. Siedzi przy stoliku i pije kawę.
2. Powietrze było wilgotne i czyste.
22) Wskaż spójnik podrzędny: 3. On tylko milczy i słucha.
4. Wiedziałem, że wyjedzie.
1. dlatego
2. dlatego że
3. czyli 28) Wskaż zdanie łączności bezpośredniej:
4. lub
5. więc 1. Był to ten pociąg, którym zwykle wracaliśmy
do domu.
2. Nie jest zdolny, jednak bardzo się stara.
23) Zdanie złożone, wyrażające następstwo w 3. Nie czekając na odpowiedź, pytał dalej.
czasie i przestrzeni: 4. Zrobiłem to tak starannie, jak umiałem.

1. Podrzędne czasu.
2. Podrzędne przyczyny. 29) Wskaż zdanie przeciwstawne:
3. Współrzędne łączne.
4. Współrzędne wynikowe. 1. Ani się nie przywitał z nami, ani się nie
uśmiechnął.
2. Chciałem zasnąć, ale przeszkadzał mi hałas.
24) Wskaż zdanie złożone: 3. Świeciło słonce, a w ogrodzie śpiewały ptaki.
4. Nie uczyłem się matematyki, dlatego nie
1. Stojąc na posterunku żołnierz zauważył jakiś umiem rozwiązać zadania.
ruch.
2. Utwór, napisany przez młodego poetę, wy-
wołał na nas duże wrażenie. 30) Które ze zdań nie jest łączne?
3. Siedziałem na łóżku śpiewając.
4. Siedzący na ławce staruszek uśmiechał się 1. Wróciłem dodomu i zjadłem obiad.
do wszystkich. 2. Nie jestem chora, ani nic mnie nie boli.
3. Matka zawołała i dziecko wróciło do domu.
4. To on czyta, to ona pisze.
25) Wskaż zdanie podmiotowe:

1. Zobaczywszy samochód, ustąpiłem z drogi. 31) Zdanie Nie tylko słuchał, ale uczestniczył
2. Poczułem, że robi się zimno. w dyskusji:
3. Wiadomo, kto jest dobrym fachowcem.
4. Nie jestem pewien tego, czy jest tam winda. 1. Współrzędne łączne.
2. Współrzędne przeciwstawne.
3. Współrzędne wynikowe.
26) Wskaż zdanie podrzędne warunkowe: 4. Współrzędne rozłączne.
5. Współrzędne włączne.
1. Byłam zła na ciebie, bo się spóźniłeś.
2. Im bliżej go poznaje, tym bardziej go lubię.
3. Jeśli się przyjrzeć bliżej, to widać małe li-
steczki.
32) Zrobiło się późno, a zatem musieliśmy 37) Wskaż zdanie złożone:
odłożyć głosowanie to zdanie:
1. Jan i Kasia spacerują.
1. Współrzędne łączne. 2. Gwiżdżąc, Marcin idzie po ulicy.
2. Współrzędne przeciwstawne. 3. Tylko pisze i pisze.
3. Współrzędne wynikowe. 4. Zdziwił mnie bardzo wiszący na ścianie ob-
4. Współrzędne rozłączne. raz.
5. Wwspółrzędne włączne.

38) Zdanie Skończywszy pracę wrócił do

33) Wskaż zdanie podrzędne rozwijające: domu:

1. Moja matka mieszka we wsi, która nazywa 1. Pojedyncze.

się Grabowo. 2. Wielokrotnie złożone.
2. Piotruś zdał maturę na piątki, co mnie bar- 3. Złożone współrzędnie.
dzo ucieszyło. 4. Złożone podrzędnie.
3. Wspominaliśmy czasy, kiedy chodziliśmy do
szkoły.

34) Zdanie Prawda, że byli dotąd rządzeni

łaskawie:

1. Podrzędne podmiotowe.
2. Podrzędne dopełnieniowe.
3. Podrzędne okolicznikowe.
4. Podrzędne orzecznikowe.

35) W którym zdaniu nie występuje

równoważnik:

1. Widać, że okolica obfita jest w zboże.

2. Spuść swoją łaskę na oczy, zmroczone łzami.
3. Stanąwszy nad strumieniem, rzuciła na traw-
nik swój szal czerwony.
4. Hania poszła do sklepu, aby kupić mleka.

36) Wskaż zdanie podmiotowe:

1. Co mam w sercu, to i na języku.

2. Komu bieda dokuczy, ten się pracy nauczy.
3. Kto rano wstaje, temu pan Bóg daje.
4. Zaczął padać deszcz, mimo czego wybiegłem
z domu bez płaszcza.
5. Wspominaliśmy czasy, kiedy chodziliśmy do
szkoły.
#3
Składnia jako sposób
konstruowania wypowiedzi.
Poprawność składniowa
1
Uzupełnij teksty właściwymi przyimkami

***
Prowadzony ........... Kubę Dąbrowskiego w latach 2005–2009 blog to pełna sentymentu opowieść
........... Polsce, jego dziewczynie i bliskich. ........... kilka lat zebrał on obszerne archiwum cie-
płych, codziennych zdjęć. Fotograf konsekwentnie trzymał się estetyki lo-fi, swoje zdjęcia robiąc
kompaktowym aparatem ........... kliszę. ........... kilku latach prowadzenia strony ........... adresem
accidentswillhappen.blogspot.com link otwiera się w nowym oknie przeniósł się ........... profil
bardziej zawodowy.
(Źródło: culture.pl)

***
Technologia VR zyskuje ostatnimi laty ........... popularności. Jest wykorzystywana nie tylko ...........
grach komputerowych czy krótkometrażowych filmach, ale także ........... teatrze. Wszyscy, użyt-
kownicy skype’a, nawigacji GPS czy gier komputerowych, funkcjonują ........... rzeczywistości roz-
szerzonej (augmented reality), czyli takiej gdzie świat generowany komputerowo nakłada się
........... rzeczywisty, «poszerza» go. Zwykle jednak odbiorca może wyczuć różnicę ........... real
a second life. Celem firm pracujących ........... tą technologią jest zatarcie tej granicy, aby dać
odbiorcy wrażenie silnego zanurzenia ........... wygenerowanym świecie. Wtedy mamy ...........
czynienia ........... VRem.
(Źródło: culture.pl)

***
Uzgodniono, że obiad zjemy .......... Płońsku. Sznur samochodów zatrzymał się .......... nowoczesną
restauracją. Za dużą jak na niedzielne popołudnie .......... prowincji, w każdym razie – pustą. Senni
kelnerzy patrzyli w dal, a .......... bufecie tkwił Polak kontemplując śledzia po japońsku ..........
szkłem. Wejście naszej grupy zmieniło nastrój. .......... pierwszej wprawdzie chwili jakiś tępy kelner
próbował zachować się normalnie, to znaczy odmówić jakiejkolwiek współpracy .......... płaszczyźnie
obsługa-klient (o tej porze? Obiad?!), ale pojawił się natychmiast kierownik restauracji i zorientował
się .......... sytuacji błyskawicznie. Nawet kelner .......... spóźnionym refleksie ocknął się i nadgonił,
włączył się w nowy i ogólny nastrój żarliwej gotowości .......... wszelkich usług. Obiad .......... po-
łudniu? Oczywiście, proszę bardzo, może to, może tamto, a może jeszcze coś ekstra? Tatra zapar-
kowana .......... restauracją (drzwi i okna były szeroko otwarte .......... uwagi na upał) nie mogła
ujść żadnemu spojrzeniu, nie mówiąc .......... innych samochodach. Minister, człowiek obdarzony
głębokim i donośnym głosem, którego bynajmniej nie poskramiał, oraz dostojną staturą byłby, kim
był, nawet .......... tych fizycznych atrybutów. No i my .......... jego orszaku też, od razu wiadomo.
(S. Mrożek)

46
2
Wyrazy w nawiasach podaj we właściwej formie, następnie dopisz 2 własne przykłady.
Na przykład: Był blady z(e) strachu, przerażenia, gniewu

Został oskarżony o (zabójstwo) ..............................................................................................

Jestem wolny od (praca) ........................................................................................................
Ta cecha charakterystyczna dla (miniona epoka) ......................................................................
Marek jest otwarty na (świat) .................................................................................................
Ojciec jest wymagający wobec (otoczenie) ..............................................................................
Kasia jest podobna do (matka) ...............................................................................................
Brat jest wyższy o (głowa) .....................................................................................................
Jesteś czerwona z, ze (złość) ..................................................................................................
Dyrektor jest przeświadczony o (współpraca) ...........................................................................
Jestem zadowolony z (życie) ..................................................................................................
Magda jest dobra w (matematyka) .........................................................................................
Ten środek jest przyjazny dla (środowisko) ..............................................................................
To facet doświadczony w (podróż) ..........................................................................................
Naukowiec rozmiłowany w (historia) .......................................................................................
Jesteś zakochana w (chłopak) ................................................................................................
Trener jest gotowy do (wyścigi) ..............................................................................................
Przywódca jest spokojny o (wyniki) .........................................................................................
Sąsiad jest zależny od (alkohol) ..............................................................................................
Ten utwór jest niezwykle istotny dla (epoka) ............................................................................
Te reguły są sprzeczne z (rzeczywistość) .................................................................................
Jestem zaprzyjaźniona z (Magda) ...........................................................................................
To metoda korzystny dla (organizm) .......................................................................................
Są szczerzy wobec (dziadkowie) .............................................................................................
To zbieg okoliczności szczęśliwy dla (my) .................................................................................
Jesteś zazdrosny o (pani) .......................................................................................................
Ten las jest obfity w (grzyby) ..................................................................................................
Jan jest zdolny do (malowanie) ..............................................................................................
Mój przyjaciel jest obojętny wobec (reputacja) .........................................................................
Twoje zachowanie nie jest zgodne z (prawo) ............................................................................
Preparat jest odpowiedni dla (chory) .......................................................................................
Staruszek jest życzliwy dla (inni) .............................................................................................
On był ostatni z (rodzina) .......................................................................................................
Zawsze byłam wrażliwa na (muzyka) .......................................................................................

47
3
Przetłumacz na język ukraiński. Porównaj zakres, znaczenie i wymagania składniowe polskich
i ukraińskich przyimków. Następnie ułóż analogiczne (pod względem funkcji przyimka) zdanie.
Wzór: Jedzenie dla kota / Їжа для кота / Potrawa dla córki

DLA
Jedzenie dla kota ..................................................................................................................
Kup dla mamy prezent imieninowy ..........................................................................................
Tolerancja dla myślących inaczej .............................................................................................
Poradnik przydatny dla młodych matek ....................................................................................
Przeczytaj to po prostu dla przyjemności .................................................................................

DO
Kufel do piwa ........................................................................................................................
Dyrektor do spraw administracyjnych ......................................................................................
Oddał rower do naprawy ........................................................................................................
Wsiąść do pociągu .................................................................................................................
Iść do kasy ...........................................................................................................................
Wlać olej do butelki ...............................................................................................................
Do końca roku musimy spłacić kredyt ......................................................................................
Do dziś dnia nie oddał mi pieniędzy .........................................................................................
Chęć do życia ........................................................................................................................

KU
Zbliżali się ku Kaliszowi ..........................................................................................................
Obelisk ku pamięci ofiar represji .............................................................................................
Ku mojemu zdziwieniu przyjechała cała rodzina Kowalskich .......................................................
............................................................................................................................................

O
Proszę o herbatę ...................................................................................................................
Zaczepić nogą o próg .............................................................................................................
Wytrzeć nogi o słomiankę ......................................................................................................
Mieszkać o pół kilometra od dworca ........................................................................................
Jurek o kilka lat starszy od ojca ..............................................................................................
Wyruszyć o świcie .................................................................................................................
Dyskutować o najnowszej premierze .......................................................................................
Ramię o długości 40 cm .........................................................................................................
Wstać o własnych siłach ........................................................................................................
Zawodnik o stalowych nerwach ...............................................................................................

48
PO
Wchodzić po schodach ...........................................................................................................
Podróżować po Polsce ............................................................................................................
Przejechać dłonią po włosach .................................................................................................
Wciąż chodzi po sąsiadkach ....................................................................................................
Ma ubranie po bracie .............................................................................................................
Był najważniejszy po dyrektorze .............................................................................................
Wypili po kieliszku (wina) .......................................................................................................
Butelka po wodzie sodowej ....................................................................................................
Po oczach poznał, że kłamie ...................................................................................................
Po obiedzie trzeba odpocząć ...................................................................................................
Iść po bułki ...........................................................................................................................
Szklanka wypełniona po brzegi ...............................................................................................
Wchodźcie po trzy osoby ........................................................................................................

PRZECIW
Walka przeciw (przeciwko) najeźdźcy ......................................................................................
Środek przeciw (przeciwko) owadom .......................................................................................
Wykroczenie przeciw (przeciwko) obyczajowości ......................................................................
Mieć coś przeciw (przeciwko) komuś .......................................................................................
Iść przeciw (przeciwko) wiatrowi ............................................................................................

PRZY
Siedzieć przy oknie ................................................................................................................
Mieszkać przy ulicy Krótkiej ....................................................................................................
Przy matce czuła się bezpieczniej ............................................................................................
Spędzał całe dnie przy komputerze .........................................................................................
Przy kolacji milczeli ponuro .....................................................................................................
Śpiewać przy akompaniamencie skrzypiec ...............................................................................
Przy pomocy przyjaciół uporządkował cały ogród .....................................................................
Być przy pieniądzach .............................................................................................................

W
Zabawki leżą w pudle .............................................................................................................
Pracować w wyższej szkole pedagogicznej ...............................................................................
W Australii ............................................................................................................................
W przyszłym tygodniu ............................................................................................................
Urodził się w roku 1948 ..........................................................................................................
W tym dniu ...........................................................................................................................
Cukier w kostkach .................................................................................................................
Żyć w przekonaniu o porządku świata ......................................................................................
Wyjechać w góry ...................................................................................................................
W poniedziałek .....................................................................................................................
Sukienka w kratkę .................................................................................................................

ZA
Słońce zachodzi za las ...........................................................................................................
Za dwa dni rozpocznie się festiwal ...........................................................................................
Jest za dwadzieścia trzecia .....................................................................................................
Walczyć za wolność ...............................................................................................................
Zapłacić za telefon .................................................................................................................

49
Sweterek za sto złotych .........................................................................................................
Napiszę to za ciebie ...............................................................................................................
Uchodzić za człowieka rozrzutnego .........................................................................................
Schować się za drzewem ........................................................................................................
Za oknem przepiękna pogoda .................................................................................................
Za każdym razem ..................................................................................................................
Chodzić za pracą ...................................................................................................................
Za panowania króla Stanisława ...............................................................................................

NA
Iść na zachód ........................................................................................................................
Jechać na Majorkę .................................................................................................................
Iść na Darnycę ......................................................................................................................
Jechać na Mazury ..................................................................................................................
Jechać na Węgry ...................................................................................................................
Wyjść na podwórze ...............................................................................................................
Iść na lotnisko .......................................................................................................................
Iść na dyskotekę ...................................................................................................................
Na zimę wybieram się do Australii ...........................................................................................
Lekarstwo na gardło ..............................................................................................................
Skrzynia na węgiel .................................................................................................................
Wspiąć się na wysokość 1200 metrów .....................................................................................
Rana głęboka na pięć milimetrów ............................................................................................
Mieszkać na wschodzie Polski .................................................................................................
Pracować na uniwersytecie ....................................................................................................
Poznali się na koncercie .........................................................................................................

NAD
Skoczył nad poprzeczkę .........................................................................................................
Chodźmy się opalać nad rzekę! ...............................................................................................
Cóż jest przyjemniejszego nad wypoczynek na łonie natury! ......................................................
............................................................................................................................................
Nad łóżkiem powiesiła plakat ..................................................................................................
Bydgoszcz leży nad Brdą ........................................................................................................

OD
Od jutra zaczną się wyjazdy ....................................................................................................
Odejść od okna .....................................................................................................................
Od papierosów zżółkły mu zęby ..............................................................................................
Klucz od drzwi frontowych ......................................................................................................
Proszek od bólu głowy ...........................................................................................................
Butelka od mleka ..................................................................................................................
Parasol od słońca ..................................................................................................................
Specjalista od centralnego ogrzewania ....................................................................................
Produkt lepszy od importowanego ..........................................................................................
Różni się od moich pozostałych córek ......................................................................................

POD
Wśliznął się pod koc ..............................................................................................................
Odprowadził ją pod dom ........................................................................................................
Patrzeć pod słońce ................................................................................................................

50
Pod wieczór zrobiło się chłodno ..............................................................................................
Dobrać krawat pod kolor koszuli ..............................................................................................
Schowali się pod stołem .........................................................................................................
Mieszkać pod Poznaniem .......................................................................................................
Wychował się pod opieką babki ..............................................................................................
Most zarwał się pod ciężarem czołgów .....................................................................................
Obiecać coś pod słowem honoru .............................................................................................
Wiersz pod tytułem „Pani Twardowska” ...................................................................................
Nadesłać list pod adresem ......................................................................................................

PRZED
Wyjść przed dom ...................................................................................................................
Maszerować przed szeregiem .................................................................................................
Przed miesiącem spadł śnieg ..................................................................................................
Uciekać przed pogonią ...........................................................................................................
Skłonić głowę przed bohaterem ..............................................................................................

PRZEZ
Przepłynąć przez rzekę ..........................................................................................................
Podjąć uchwałę przez głosowanie ...........................................................................................
Mówić przez radio ..................................................................................................................
Przez cały dzień słuchała wiadomości radiowych ......................................................................
............................................................................................................................................
Przez chwilę nie wiedział, co robić ...........................................................................................
Dziękować za coś przez grzeczność .........................................................................................
Przez wyraz pochodny będę rozumiał ......................................................................................
Dziecko wychowane przez dziadków .......................................................................................
Pomnożyć siedem przez dwanaście .........................................................................................

Z
Wyjąć chusteczkę z kieszeni ...................................................................................................
Tygodnik z dwudziestolecia międzywojennego .........................................................................
............................................................................................................................................
Zupa z grzybów .....................................................................................................................
Jeden z wielu ........................................................................................................................
Zarumienić się ze wstydu .......................................................................................................
Rozpłakała się ze szczęścia .....................................................................................................
Szedł ze znajomymi ...............................................................................................................
Dom z ogródkiem ..................................................................................................................
Patrzeć na kogoś z wyrzutem ..................................................................................................
Wiewiórka z puszystym ogonem .............................................................................................
Z wyjątkiem kogoś, czegoś .....................................................................................................
Z pomocą kogoś ....................................................................................................................
Z nadejściem pierwszych mrozów ...........................................................................................

51
4
Uzupełnij luki właściwymi przyimkami, np. bluzka w grochy

egzamin .................. matematyki miejsce ........................... inwalidy

fotelik ........................... dziecka film .................................. miłości
papier .......................... drukarki lakier ............................. paznokci
szafka ............................... buty torba ............................... laptopa
prośba ........................... pomoc test .................................. biologii
koszula ............................. kratę butelka ................................ piwie

5
W miejscu kropek wstaw przyimek do/dla

szczoteczka ..................... zębów krem ................................ golenia

sympatia ............................ pani woda ................................... picia
proszek ........................... prania szacunek ....................... starszych
książka ............................. dzieci warunki ........................... rozwoju
pasta ............................... butów maszyna ...................... zmywania
film ............................ dorosłych krem ................................. kobiet
ścierka ........................... podłogi tolerancja .......................... innych
temat ........................ omawiania pasta ............................... podłogi
kosz ................................ śmieci boisko ........................ koszykówki
prezent ............................... ojca garnek ............................... mleka
zeszyt ......................... rysunków klucz ................................... drzwi
okulary ......................... czytania podstawa ......................... rozmów
kufel .................................. piwa szampon .......................... włosów
pokój ................................ gości miłość .................................. córki

52
6
W miejscu kropek wstaw właściwy przyimek

pełnomocnik ................ spraw komputeryzacji siatka ................................................ zakupy

umrzeć ..................................... wycieńczenia
postępowanie .................................. zasadom
uchodzić ....................................... specjalistę
proszę .................................................. ciszę
minister .................. spraw międzynarodowych
walczyć .................................. sprawiedliwość
dziewczyna ....................................... dziecka
lek ............................................... bólu głowy
zaczepić się nogą ................................... próg
półka ................................................. książki
rozpłakała się .................................. szczęścia
......................................... dwa dni – festiwal
krople .................................................. serce
środek ........................................... komarom
głosować ...................................... kandydata
płynąć ...................................... prądowi rzeki
mur wysoki ....................................... 4 metry
wyższy ................................. 12 centymetrów
zmarł ...................................................... ran
opierać się ............................................ teorii
oprzeć się ........................................... ścianę
lekarstwo ........................................... gardło
obniżka ceny ......................................... 20%
80 kilometrów ................................... godzinę
................................... kilka lat starszy od ojca
on wykroczył ....................................... prawu
obejrzeć mecz .................................. telewizji
rozmawiać ......................................... telefon

7
W miejscu kropek wpisz brakujące przyimki

1. Ja pana chciałem uchronić ............. jeszcze większym złem.

2. Czasem ten drugi strzela ............. pierwszego, zabija go albo rani.
3. Szczególna pamięć, która ............. trzydziestu pięciu latach, jakie minęły od lektury, zachowa-
ła z całej książki tylko to jedno zdanie.
4. Sięgnąłem więc ............. książkę i przeczytałem ją po raz drugi.
5. Co to było, to polskie podziemie ............. wojny i po wojnie?
6. I tylko jedno nam nie przyszło .......... głowy, a mianowicie, że będzie to Polska komunistyczna.
7. Kto zaczął, kto kogo gonił i kto ............. kim uciekał i dlaczego.

53
8. Ilu było ściganych tylko za to, że ............. pięć lat walczyli z Niemcami nie jako komuniści, ale
jako Polacy.
9. Niektóre moje sprawy nie należą tylko ............. mnie, ale ........... narodu, z którego pochodzę.
10. Stroiłem miny i grymasy jak chłopczyk, który źle się wprawdzie czuje w ubranku sprawionym
............. rodziców, ale go nie zdejmuje, bo na inne i własne ubranko go nie stać.
11. Więc niby mecz, ale i coś innego jeszcze, czyn narodowy ............. okupantowi.
12. Nie wiadomo, co myślał, kiedy się przechodziło ............. niego, czy w ogóle coś myślał.
13. Świadek to co innego niż widz, uważniejszy, więc może też widz, tylko ............. lepszym ga-
tunku?
14. Ale tym razem ............. świadka też nie chodziło, tylko ............. radę.
15. Wszyscy mieliśmy po trzynaście lat, ale ja byłem ............. nich niemowlęciem.
16. Śmichy-chichy nie opuszczały ich, byli zadowoleni ............. siebie i życia.
17. - Ale co to było? – zapytałem, bo ............. wszystko, to znaczy ............. szczegółów, nadal nie
rozumiałem całości.
18. Pewnego razu jechaliśmy sobie ............. Śląska do Krakowa ............. powrotem.
19. Pan Mozer był dużo starszy ............. mnie, to znaczy między trzydziestką a czterdziestką
najwyżej.
20. Oskarżałem się ............. brak talentu, wpadałem w depresje.
21. Mąż nie chce takich rzeczy słyszeć i cały jego gniew zwraca się ............. oszczercy.
22. Latem 1961 przekroczyłem już próg kariery: ............. dwóch już lat mieszkałem w Warszawie i
byłem posiadaczem samochodu.
23. Owego lata, pewnej niedzieli, zaproszono mnie do udziału w wycieczce ............. Warszawę.
24. Odczekał, potem zwrócił się znowu ............. wyjściu i już nie patrząc na nas – wyszedł.
25. Nazywał się Leszek Herdegen. Wysoki blondyn ............. urodzie wymarzonej przez niemiec-
kich teoretyków ras.
26. Nigdy już potem nie pamiętam go tak krzyczącego, choć znałem go ............. wiele następ-
nych lat.
27. Ktoś, kto walczy ze wszystkimi ............. wszystko, czego nie ma, ale bardzo chciałby mieć,
zazwyczaj wolny jest od skrupułów.
28. Kiedy ruszył ........... emigrację, wcale nie musiało mu być na początku tak ciężko, jak mu było.
29. Widzi pan? Ja sam się łapię na tym, że podejrzewam pana ............. ironię.
30. Zgnębiony clown ukłonił się i ruszył ............. drzwiom.
31. Niech pan nikomu nie wspomina o swoim entuzjazmie ............. naszych ideałów.
32. Posągowy usiadł i zagłębił się ............. ważnych dokumentach.
33. W dużym pokoju …...... jasnych oknach znajdował się ............. drzwi podłużny wąski stół, za
którym zasiadła komisja poborowa.
34. Zaopatrzony ............. przepustkę udałem się w głąb raju.
35. Ciekawie rozglądałem się ............. terenie, wypatrując aniołów i zbawionych dusz.
36. ............. czego służą skrzydła?
37. Czy nie dosyć przeczytałem gazet ............. różnych językach, rozpraw uczonych i dzieł lite-
rackich?
38. Postąpiłem kilka kroków i zatrzymałem się ............. samego podnóża góry.
39. Naprawdę uważacie, że ja się ............. tego nadaję?
40. Eksponat skutecznie był chroniony ............. niebezpieczeństwami, jakie grożą muzealnym
eksponatom.
41. Od pewnego czasu cierpiał ............. reumatyzm i nosił grubą laskę.
42. Królewna oczy otwiera, budzi się i widzi pochylonego ............. nią Królewicza. Zarzuca mu na
szyję ramiona, a krasnoludki dookoła tańczą ............. radości. A równie ............. zadowo-
lenia, że skończył się ich dyżur ............. Królewnie i nareszcie będą mogły się zająć swoimi
sprawami.
(S. Mrożek)

54
8
Przetłumacz na język polski. Objaśnij użycie przyimków

Я голосуватиму за тебе на наступних виборах.

............................................................................................................................................
Він відчував сильну симпатію до цієї дівчини.
............................................................................................................................................
Для мами купи квіти, а для дітей іграшки.
............................................................................................................................................
Це погана тема для розмови.
............................................................................................................................................
Треба знайти гарну пасту для взуття і крем для сухої шкіри.
............................................................................................................................................
Ця каструля тільки для молока!
............................................................................................................................................
В нашому кабінеті немає великого кошика для сміття.
............................................................................................................................................
До нас на зустріч приїхав міністр у справах молоді і спорту.
............................................................................................................................................
Доню, занеси цю куртку у ремонт.
............................................................................................................................................
Ми можемо сісти в цей автобус або в той трамвай.
............................................................................................................................................
Я працюю в університеті, а мій брат навчається в політехніці.
............................................................................................................................................
Я повернуся з відрядження до 20 жовтня.
............................................................................................................................................
Влітку разом з родиною поїдемо у Білорусію, а восени – до Словаччини.
............................................................................................................................................
Лікар рекомендує мені ці краплі для горла.
............................................................................................................................................
В аптеці треба купити таблетки від головного болю і трави від кашлю.
............................................................................................................................................
Через поле ми їхали швидко – 90 км за годину, а у місті суттєво уповільнились – до 50 км
за годину.
............................................................................................................................................
Моя сестра на 20 см нижча від мене.
............................................................................................................................................
Йдемо засмагати на річку, сьогодні такий гарний день!
............................................................................................................................................
Шановні, просимо тиші, засідання розпочнеться через 2 хв.
............................................................................................................................................

55
Не спирайтеся на цю стіну, вона свіжо пофарбована.
............................................................................................................................................
Мої дослідження спираються на сучасні мовознавчі теорії.
............................................................................................................................................
Ходімо швидше! У цьому парфумерному магазині знизили ціни на 30 відсотків!
............................................................................................................................................
Ми запізнилися на 20 хвилин на прийом до адвоката.
............................................................................................................................................
Це площина 50 см завдовжки.
............................................................................................................................................
Цілий тиждень він носить мені свіжі яблука і груші.
............................................................................................................................................
На морі треба захищатися від спеки.
............................................................................................................................................
Що ви розумієте під поняттям «корупція»?
............................................................................................................................................
Поділи 100 на 3 і дізнаєшся, скільки тисяч нам потрібно.
............................................................................................................................................
Не сиди біля вікна, там протяг!
............................................................................................................................................
Мій дружбан живе на вулиці Парковій біля 12 школи.
............................................................................................................................................
З минулого року він працює керівником відділу при Міністерстві фінансів.
............................................................................................................................................
Я можу написати статтю тільки з допомогою моїх колег-студентів 5 курсу.
............................................................................................................................................
Цей шматок дерева можна розрізати тільки за допомогою пилки.
............................................................................................................................................
Кажуть, що високо в горах вода кипить при температурі нижчій, ніж 100 градусів Цельсія.
............................................................................................................................................
Я час від часу живу в Угорщині, а раз на рік буваю в Італії.
............................................................................................................................................
Спираючись на нові дослідження з психології, можна зробити цікаві висновки про сучасну
людину.
............................................................................................................................................
Треба викинути ці пляшки від вина і банки з-під горошку.
............................................................................................................................................
По-моєму, ти помиляєшся.
............................................................................................................................................
Скажіть, будь ласка, за чим ця черга?
............................................................................................................................................
Майже всю дорогу ми їхали проти вітру.
............................................................................................................................................
Цей засіб від мух не найкращий.
............................................................................................................................................
Він це робить всупереч власним принципам.
............................................................................................................................................
Ми з Оксаною йдемо до театру, будемо вдома раніше восьмої.
............................................................................................................................................
Треба захищатися від ударів.
............................................................................................................................................

56
Відвідувач говорив по телефону цілу годину.
............................................................................................................................................
Всупереч власним бажанням він взяв участь у конкурсі талановитої молоді: усе через
кохання.
............................................................................................................................................
Цей роман, написаний відомим письменником, досі дуже актуальний.
............................................................................................................................................

9
Podanych w nawiasach wyrazów użyj we właściwym przypadku. Objaśnij wymagania
składniowe liczebników

(być) ............................. dużo problemów do omówienia.

Dwaj uczniowie (wrócić) ............................. do klasy.
Trochę ludzi (przyjść) ............................. na spotkanie.
Dwie biegaczki ............................. (trenować).
Wiele zwierząt źle (znosić) ............................. pobyt w ogrodzie zoologicznym.
Siedemdziesiąt trzy studentki (wyjechać) ............................. na praktykę zagraniczną.
Osiemdziesiąt dziewięć kobiet (wymagać) ............................. hospitalizacji.
Pięćdziesięciu jeden (harcerz) (zdobyć) .......................................................... odznaki spraw-
nościowe.
Szereg osób (nie umieć) ............................. się dostosować do nowej sytuacji.
Dwoje cieląt (pójść) ............................. nad jezioro.

10
Podanych w nawiasach wyrazów użyj we właściwym przypadku. Objaśnij

Młodzież (uczyć się) .............................

Dwaj panowie (iść) .............................
Dwóch panów (iść) .............................

57
Państwo Nowakowie (odpoczywać) .............................
Wojsko (maszerować) .............................
Pięć sióstr (czekać) .............................
Pięcioro podróżnych (odpoczywać) .............................
Dwa psy (szczekać) .............................
Kilka koleżanek (wyjechać) ............................. nad Morze Czarne
Stół i szafa (stać) ............................. w pokoju
W pokoju (stać) ............................. szafa i stół
Sto dwadzieścia trzy pasażerki (narzekać) ............................. na niewygody
Wielu aktorów (iść) ............................. na premierę
Dwóch chłopców (być) ............................. na meczu
Trochę mięsa (ulec) ............................. zepsuciu
Mnóstwo żołnierzy (stać) ............................. na okopach
Dziesięć psów (szczekać) .............................
Pięć dni (minąć) .............................
Trzej chłopcy (iść) ............................. przez pole
(Upłynąć) ............................. pół godziny
Lipy, dęby, brzozy, sosny (rosnąć) ............................. w polskich lasach
Kobieta z pieskiem (wejść) ............................. do tramwaju
Troje dzieci (bawić się) ............................. w piaskownicy
Ile osób (przyjść) .............................?
Chłopcy i dziewczynki (przyjść) .............................

11
Wyrazów w nawiasach użyj we właściwych formach. Zwróć uwagę na to, jak formy
czasownikowe zależą od liczebników

1. (Zostać) .................................. dwadzieścia dwie godziny.

2. To (być) .................................. dwaj policjanci.
3. W kulturze gorzej niż w futbolu: jedenastu (grać) .................................., stu ich (reprezento-
wać) .................................. i za nich (myśleć) .................................., dzieląc kasę.
4. Trzy amerykańskie niszczyciele i brytyjska fregata (ćwiczyć) .................................. na Morzu
Barentsa.
5. (Podejść) .................................. dwóch mężczyzn.
6. Trochę pieniędzy (zostać) ..................................
7. Lokalne media podają, że na miejsce (przyjechać) .................................. co najmniej 12
wozów strażackich i karetki pogotowia.
8. (Zostać) .................................. czterdzieści trzy wojewódzkie ośrodki doradztwa rolniczego.
9. Ci dwaj (być) .................................. z nim od początku.

58
10. Od 7 maja na platformach cyfrowych dostępne (być) .................................. dwa szczególne
albumy w historii zespołu Myslovitz.
11. W jednym kącie, w chromowanym stojaku, wisiały nieruchomo wyszywane srebrem i złotem
sztandary, w drugim (stać) .................................. dwie dorodne palmy.
12. Po rozwodzie oboje (poślubić) .................................. innych partnerów i (mieć) ................
.................. z nimi dzieci, ale (zejść się) .................................. ponownie kilka lat później.
13. (Stać) .................................. tam dwie bariery, oznaczające roboty drogowe, z boku dymi
kocioł ze smołą.
14. Dwudziestu sześciu chłopców (tłoczyć się) .................................. w komnacie Promienia.
15. Wielu moich kolegów (zostać) .................................. bez środków do życia.
16. Czterdzieści trzy poprawki (otrzymać) .................................. poparcie większości, czyli (zo-
stać) .................................. uznane za dobre.
17. Czy wiecie, że trzysta rzek Syberii (zmienić) .................................. bieg?
18. Gdy dwóch chłopaków (chcieć) .................................. umyć szyby samochodu, milczący po-
licjant odezwał się po raz pierwszy.
19. Tutaj (mieszkać) .................................. dwadzieścia dwie rodziny.
20. Część z czytelników (prosić) .................................. go w odpowiedzi, żeby jednak tego nie
robił.
21. Obok (siedzieć) .................................. trzech mężczyzn o śniadej cerze.
22. (Czekać) .................................. nas wiele nowych, napiętych zadań.
23. Te dwa tatuaże całkiem się od siebie (różnić) ...................................
24. (Upłynąć) .................................. cztery lata od sprawy, o której mówiłem.
25. (Trafić) .................................. do nas dużo zwierząt niewiadomego pochodzenia.
26. W ciągu kilku dni w Dębiej Górze (zaginąć) .................................. troje dzieci.
27. W drewnianą ambonę, przytuloną do rosnącej na skraju lasu sosny, (trafić) .........................
......... tylko dwadzieścia trzy pociski.
28. Niewykluczone, że ci czterej (umówić się) .................................., żeby kryć szefa i podają
rysopis mylący.
29. Na małym piaszczystym placyku, w zabójczym upale, (siedzieć) .................................. może
dwieście kobiet.
30. Borussię Dortmund (móc) .................................. w letnim oknie transferowym opuścić aż
ośmiu piłkarzy.
31. W całym mieście (być) .................................. dwadzieścia dwa sklepy z używaną odzieżą.
32. (Zginąć) .................................. pięcioro funkcjonariuszy Agencji.
33. Wszyscy trzej (siedzieć) .................................. zatroskani i poważni nad rzeźbionymi kielisz-
kami i filiżankami z kawą.
34. (Mieszkać) .................................. tam około 11 tysięcy osób.
35. Na korytarzu dwaj policjanci (prowadzić) .................................. skutego kajdankami męż-
czyznę.
36. Większość mieszkańców Tuvalu (żyć) .................................. z rolnictwa i rybołówstwa.
37. Legendy mówią, że dwudziestu dwóch mistrzów przez dziesięć lat (śpiewać) ........................
.......... nad samym tylko Alithielem.
38. Pod ścianą karnie, na baczność (stać) .................................. czterech mężczyzn w karykatu-
ralnym odzieniu.
39. W Wojsku Polskim (służyć) .................................. trochę ponad dwa tysiące żandarmów.
40. Te cztery miesiące, od dnia kiedy on zniknął, (być) .................................. dla mnie ciężkie
nie tylko psychicznie.
41. Dziś dziennie po wiadukcie Landwasser (przejeżdżać) .................................. 60 pociągów.
42. W wojnie roku 1967 (zginąć) .................................. mniej niż stu żołnierzy syryjskich.
43. Obecnie z składzie grupy (być) .................................. dwanaścioro muzyków i tancerzy.

59
44. Za dziewczynkami (iść) .................................. trzej mężczyźni. Dwóch (zdjąć) ....................
.............. marynarki i (przewiesić) .................................. przez ramiona.
45. Pod instrumentami (leżeć) .................................. dwie książki.
46. Następnego dnia (przybyć) .................................. do Dabory dwustu mężczyzn.
47. W czasach prehistorycznych wielu rodziców (padać) .................................. ofiarami drapież-
ników i nie (móc) .................................. opiekować się swoimi dziećmi.
48. Na pokrytej słomą podłodze (musieć) .................................. spać co najmniej stu ludzi.
49. Przed wojną gazetę (rozwozić) .................................. sto samochodów.
50. Właśnie (wylądować) .................................. trzy żurawie.
51. 14 listopada w kopalni wybucha metan. (Ginąć) .................................. dwudziestu dwóch
pracowników, w tym sześciu jeńców.
52. (Ruszyć) .................................. dróżką wszyscy trzej.
53. W krwawych zapasach (zginąć) .................................. trzydziestu jeden królów kananejskich
i wielkie mnóstwo ich poddanych.
54. (Zostać) .................................. dwadzieścia jeden minut. Mam to skrócić?
55. (Przejechać) .................................. dwa samochody, znacznie przekraczając, jak sądził, do-
zwoloną szybkość.
56. Dlatego czterej komandosi, wśród których siedział kapitan, (być) .................................. w
swetrach, dżinsach i bez rytualnych kominiarek na głowach.
57. W sumie (przyjść) .................................. chyba ze sto osób.

12
Liczby w nawiasach zapisz słownie

1. Nie miał (2) .................................. przednich zębów.

2. W klasycznym przesłuchaniu, jak wiadomo z filmów i nie tylko, biorą udział (2)
.............................. śledczy.
3. (21) .................................................................... brytyjskich dywizjonów już walczyło.
4. (2) .................................. wielkie wydarzenia obrazują stan polskiego górnictwa na początku
lat osiemdziesiątych.
5. (3) .................................. młodzi mieszkańcy Skawy włamali się do zaparkowanego w Rabie
Wyżnej fiata 126 p.
6. Miałem (21) .................................................................... lat i ktoś mi mówił, kiedy mam
zamykać oczy, kiedy otwierać.
7. Te (2) .................................. fakty sprawiły, że w pewnym stopniu zacząłem mieć opinię
„księdza patrioty”.
8. Gniew pełni (2) .................................. ważne funkcje – informacyjną i energetyczną.
9. W najdalszej, najbardziej odizolowanej sali (22) .................................................................
mężczyzn zasiada przy zestawionych w duży czworokąt stołach.

60
10. U ogniska siedziały (3) .................................. kobiety.
11. Po każdej stronie siedziało (21) .................................................................... duchownych.
12. Na początku stanowiłyśmy małą grupę: (22) ....................................................................
kobiety, teraz jest nas niewiele więcej.
13. (55) .................................................................... utworów zawartych w tym zbiorze zmie-
rza ku rozjaśnieniu przynajmniej niektórych wątpliwości.
14. (3) .................................. Niemców wpadło do naszego schronu i kazało wszystkim wycho-
dzić.
15. Na tak postawione pytanie (54) .................................................................... placówki od-
powiedziały pozytywnie, (1) .................................. była przeciwna i (1) ..............................
nie udzieliła odpowiedzi.
16. (2) .................................. ludzie obsługi komorowej otwarli przed nimi drzwi.
17. Nowy przekład Lorda Jima – (101) .................................................................... lat od
pierwszego wydania.
18. Można byłoby zanieść do kaletnika i rymarza albo kupić nowy zamek w sklepie (1001)
................................................... drobiazgów.
19. (4) .................................. przedstawieni w prologu bohaterowie już myślą o maturze, ale na
świadectwo dojrzałości muszą zapracować także poza szkołą.
20. Jest (6) ekskluzywnych klubów i stowarzyszeń międzynarodowych, (15) ...............................
konsulatów, (66) .................................................................... dyrekcji wielonarodowych
przedsiębiorstw, dziesiątki przedstawicielstw potężnych firm zagranicznych.
21. Ofiarą wybuchu padły (63) .................................................................... osoby.
22. Na Spiszu do roku 1932 istniała pańszczyzna. Odrabiały ją (32) .........................................
rodziny.
23. (34) .................................................................... wybitnych pisarzy i uczonych uznało, że
zagraża to rozwojowi kultury narodowej.
24. Na pokładzie znajduje się (191) ........................................................................................
.............. osób.
25. (3000) .................................................................... widzów przyjęło występ duetu owacyj-
nie; musieli uwierzyć, że mają świat u stóp.
26. (3) .................................. niemłodych już mężczyzn w rozchełstanych piżamach obserwowa-
ło mnie bacznie, nie racząc nawet odpowiedzieć na moje powitanie.
27. (55) .................................................................... osób wróciło z tych urlopów do pracy,
(85) .................................................................... zwolniło się z pracy lub ją porzuciło, sytu-
acja (62) .................................................................... pozostaje nierozstrzygnięta (urlopy
są długie) i należy przypuszczać, że jeszcze wielu nie wróci.
28. (4) .................................. wodzowie z Ugem w milczeniu przyglądają się całej operacji.
29. (102) .................................................................... absolwentów studiów odbywających od
dziesięciu dni służbę w Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych złożyło wczoraj uroczystą przy-
sięgę.
30. (4) .................................. kowane wozy pojechały za siostrami.
31. (2) .................................. rycerzy bawiło się dość ryzykownie, bo bez hełmów.
32. W sumie zginęło (74) .................................................................... pielgrzymów i (4)
............................... Polaków.
33. Tych (77) .................................................................... olbrzymów miało niezwykłą moc.
34. (3) .................................. sprawcy zostali zatrzymani do dyspozycji prokuratury.
35. Wysiadło z niej (4) .................................. młodych ludzi w skromnej, lecz schludnej odzieży.
36. Na koniec ubiegłego roku bez pracy pozostawało (291) ......................................................
................................................ mieszkańców.
37. (99) .................................................................... mieszkańców upoważniło mnie do repre-
zentowania ich w tej sprawie.

61
38. Zabito wodza Wielką Stopę i około (300) .................................. jego ludzi. (25) .................
................................................... białych straciło życie, a (39) ..........................................
.......................... odniosło rany, w większości od własnych kul.
39. (58) .................................................................... osób leży w izolatkach, rozpoznanie – ty-
fus plamisty.
40. Wśród attachés wojskowych znajdowało się (3) .................................. oficerów, którzy ode-
grają później dużą rolę w polskiej służbie dyplomatycznej.
41. W wagonie były (3) .................................. piętra hamaków z legowiskami dla rannych.
42. Pod ścianą stało (4) .................................. czarno ubranych ochroniarzy, uzbrojonych w pi-
stolety maszynowe.
43. Tu było (28) .................................................................... sióstr i (12) ...............................
księży.

13
Przetłumacz na język polski. Objaśnij szyk przydawki

Домашня адреса ............................................................

Театральна афіша ..........................................................
Агентство нерухомості ...................................................
Українське посольство ...................................................
Глибокий аналіз .............................................................
Величезний архів ...........................................................
Літературний шедевр .....................................................
Наукова стаття ...............................................................
Червона айстра ..............................................................
Блискавична атака .........................................................
Нездоланний бар`єр ......................................................
Поживний білок .............................................................
Срібний браслет .............................................................
Міцна бруківка ...............................................................
Свіжий бриз ...................................................................
Солодкий персик ............................................................
Основна мета .................................................................
Дерев`яна хлібниця .......................................................
Справжнє чудо ...............................................................
Шоколадна цукерка .......................................................
Запашна кориця .............................................................
Коротка цитата ..............................................................
Соковитий лимон ...........................................................

62
Дрібний шрифт ..............................................................
Молочний шоколад ........................................................
Складна вправа .............................................................
Друга страва ..................................................................
Правильний діагноз .......................................................
Сентиментальна драма ..................................................

14
Podaną w nawiasach przydawkę wpisz przed wyrazem określanym albo po nim

1. Staliśmy się pierwszą na świecie profesjonalną …........................ ligą …........................, któ-

ra gra podczas pandemii koronawirusa. (bejsbolową)
2. …........................ kij …........................ jest krótszy, zwężony u nasady i przede wszystkim
obły, gładki, miły w dotyku. (bejsbolowy)
3. Niedzielnego wieczoru zapewniał u wspólnych znajomych pewien …........................ starosta
…........................, że tam, na północ od Krakowa, którego szkoda niszczyć, ustabilizuje się
front. (śląski)
4. Jak zrobić idealne …........................ kluski …........................? (śląskie)
5. Następnie dodajemy do nich …........................ mąkę …......................... (ziemniaczaną)
6. Nowo opracowany …........................ chleb …........................ ma domieszkę gotowanych,
mielonych ziemniaków. (ziemniaczany)
7. Ewakuowano …........................ budynki …......................... (okoliczne)
8. On wbiegł w …........................ las …........................ i pewny, że jest już wolny, kierował się
w stronę stojącego w polu malucha. (okoliczny)
9. W szkole pojawia się nowa nauczycielka obrony przed …........................ magią
…........................, która skutecznie utrudnia wszystkim życie. (czarną)
10. Tak czy siak - przed Zygmuntem otwarła się …........................ gardziel …........................
tunelu, na którego końcu dostrzegł białe światło. (czarna)
11. Gnieździ się tu również …........................ bocian …........................ (czarny)
12. Grupa jest uznawana za jedną z najbardziej wpływowych w historii …........................ muzyki
…......................... (elektronicznej)
13. Pod względem technologii radziecki …........................ przemysł …........................ odstawał
od zachodniego o ponad dwadzieścia lat. (elektroniczny)
14. Na skraju parku …........................ buk …........................ rośnie o obwodzie 460 cm. (zwy-
czajny)
15. Biegnąc, przekonywał siebie, że zachował się jak …........................ człowiek ….........................
(zwyczajny)
16. Zarabiam na …........................ chleb …........................ pilnowaniem spokoju w dyskotece
albo konwojowaniem gotówki do banków. (powszedni)

63
17. Netflix pokazuje pierwsze zdjęcia z nowego …........................ serialu ….........................
(polskiego)
18. Zakończyły się poszukiwania …........................ studenta …........................, które prowadzo-
ne były od soboty. (polskiego)
19. Kościoły oraz …........................ centra …........................ również powinny zostać odgórnie
zamknięte. (handlowe)
20. Przez osadę przebiegał średniowieczny …........................ trakt …........................ z Krakowa
na Śląsk. (handlowy)
21. Jeśli sytuacja przeciągnie się w czasie, oznacza to upadek małych …........................ organi-
zacji …......................... (kulturalnych)
22. Walka, odwaga i tam te różne pola bitew to zajęcie dla chamów, …........................ człowiek
…........................ tego nie lubi. (kulturalny)
23. Tworzy powieści w różnych …........................ gatunkach …......................... (literackich)
24. Na tym właśnie polega …........................ sens …........................ zagadki naszych czasów.
(literacki)
25. Mieszkańcy …........................ wsi …........................ żyli w izolacji. (alpejskich)
26. Okazuje się jednak, że klasyczne …........................ lodowce …........................ wcale nie są
najpowszechniejsze w Alpach. (alpejskie)
27. Szwajcaria konsekwentnie budowała swoją …........................ sieć …......................... (ko-
lejową)
28. Prawdziwa …........................ gorączka …........................ wybuchła w Szwajcarii w latach 50
XIX wieku. (kolejowa)
29. W …........................ języku …........................ niebieski zarezerwowany był dla nieba, by
wkrótce stać się ulubionym kolorem Europy. (staropolskim)
30. Na stołach było miejsce nie tylko na piwo, ale i na …........................ miód …........................
pitny. (staropolski)
31. Pierwszy raz pojechałam do Japonii w czasie studiów, na krótki …........................ wyjazd
…......................... (turystyczny)
32. Kupiłam …........................ przewodnik …........................ po Polsce. (turystyczny)
33. W …........................ komunikacji …........................ nie można rozmawiać przez telefon.
(miejskiej)
34. Małgorzata źle znosi …........................ upał …......................... (miejski)
35. Dzieje polskiej architektury są tak samo burzliwe i skomplikowane, jak …........................ losy
…........................ naszej części Europy. (polityczne)
36. Jaki …........................ ustrój …........................ wtedy będzie wybrany, nie staram się odga-
dywać. (polityczny)
37. W Japonii nie można grać na instrumentach w …........................ budynkach ….........................
(mieszkalnych)
38. Obok stał …........................ dom …........................ dla księży oraz niewielki klasztor. (miesz-
kalny)
39. Także w Polsce powstało w ostatnich latach kilka bardzo …........................ budowli
…........................, zaprojektowanych przez cudzoziemców. (udanych)
40. Niels Bohr zaproponował pierwszy …........................ model …........................ budowy ato-
mu. (udany)
41. Okres …........................ dwudziestolecia …........................, czyli lata 1918-1939 – to bez-
precedensowy w Polsce czas eksplozji życia artystycznego. (międzywojennego)
42. Nazwałam …........................ Poznań …........................ teatralną Arkadią, ponieważ tutej-
sze życie teatralne płynęło znacznie spokojniejszym nurtem, niż w innych polskich miastach.
(międzywojenny)
43. …........................ budownictwo …........................ w Polsce nie cieszy się dobrą opinią: mówi
się, że Polacy mają marny gust. (współczesne, mieszkaniowe)

64
44. W galerii zobaczyć można wiele …........................ przedmiotów …......................... (fascy-
nujących)
45. Zapraszamy na wycieczkę po najpiękniejszych …........................ lokacjach ….........................
(filmowych, polskich)
46. W czasie …........................ wojny …........................ cerkiew znacząco ucierpiała. (świato-
wej, drugiej)
47. …........................ moda …........................ na Tatry zaczęła się w połowie XIX wieku. (ro-
mantyczna)
48. Polska …........................ literatura …........................ obfitowała w użyteczne wzorce. (ro-
mantyczna)
49. W regionie ogłoszono …........................ stan …........................ i ewakuowano już 10 tysięcy
osób. (wyjątkowy)
50. Władze regionu podjęły decyzję o ewakuacji …........................ ludności ….........................
(miejscowej)
51. …........................ firmy fałszowały dokumenty o skuteczności maseczek. (chińskie)
52. W …........................ mediach …........................ na popularności zyskuje akcja #Than-
kYouJohnPaul2. (społecznościowych)
53. „Gazeta Pomorska” stworzyła dla was …........................ portal …......................... (społecz-
nościowy)
54. Lekarze i pielęgniarki skarżą się na wydłużone godziny pracy oraz …........................ wynagro-
dzenia …......................... (niskie)
55. Śmierć dyplomaty potwierdziło Ministerstwo …........................ Spraw …........................
Izraela. (Zagranicznych)
56. Polska oddala się od Zachodu, rosną …........................ długi …........................, których nie
ma już z czego spłacać. (zagraniczne)
57. W środę na …........................ dworcu …........................ Bergedorf w Hamburgu doszło do
dość nietypowego wypadku. (autobusowym)
58. …........................ komunikacja …........................ nie działała, do stacji kolejowej było dwa-
dzieścia kilometrów, a do najbliższego sklepu ponad pięć. (autobusowa)
59. Polak mieszkał w Słowenii w ramach …........................ wymiany …......................... (stu-
denckiej)
60. Przez dwie noce w studiu …........................ radiowęzła …........................ „Miś” skleciliśmy
kasetę demo i wysłaliśmy. (studenckiego)
61. Naukowcy poinformowali o swoim znalezisku na łamach …........................ tygodnika
…........................ „Nature”. (prestiżowego, naukowego)

65
15
Podanych w nawiasach wyrazów użyj we właściwym przypadku. Zwróć uwagę na składniowe
wymagania czasowników. Porównaj z językiem ukraińskim
nie zauważyłam (zakręt) ................................
pilnować (dom) .............................................
piszę (list) .....................................................
zjadłem (obiad) .............................................
szukać (praca) ..............................................
strzec (podwórze) .........................................
kupiłem (chleb) .............................................
kochać (córka) ..............................................
potrzebować (spokój) ....................................
pragnąć (miłość) ...........................................
wybić sobie (ząb) ..........................................
zdjąć (but) ....................................................
dokonać (analiza) ..........................................
zabraniać (palenie) ........................................
słychać (muzyka) ..........................................
widać (plama) ...............................................
nie widać (plama) ..........................................
bronić (honor) ...............................................
spróbować (ciasto) ........................................
kupić (samochód) ..........................................
słuchać (radio) ..............................................
używać (szminka) ..........................................
ustąpić (miejsce) ...........................................
bronić (praca roczna) .....................................
szukać (służąca) ............................................
jem (kotlet) ..................................................
dolać (herbata) .............................................
nabrać (woda) ..............................................
bronić (kobieta) ............................................
zjadł (sernik) ................................................
zapomnieć (dowód osobisty) ............................
doczekać się (emerytura) ...............................
chcieć (spokój) ..............................................
dotknąć (koleżanka) ......................................
kroić (chleb) .................................................
dotknąć (klamka) ..........................................
malować (obraz) ...........................................
zbierać (grzyby) ............................................
napić się (kawa) ............................................
udzielić (pomoc) ............................................
oczekiwać (zmiany) .......................................
oglądać (wystawa) ........................................
oglądać (telewizja) ........................................
dostrzegać (różnica) ......................................
dostarczać (problemy) ...................................
pilnować (gospodarstwo) ...............................
żądać (sława) ...............................................
życzyć (szczęście) ..........................................
spalić (zabytek) .............................................
wywrócić (przyczepa) ....................................
zamknąć (lokal) .............................................
skosztować (wino) .........................................
wymagać (posłuszeństwo) ..............................
nazbierać (owoce) .........................................
dosypać (cukier) ...........................................
czytać (gazeta) .............................................
66
16
Wyrazów w nawiasach użyj we właściwych formach. Uwaga: w zdaniach z gwiazdką (*) trzeba
dodatkowo użyć przyimka

1. Rząd śledzi (obywatele) ........................., korzystając z danych od wszystkich operatorów

telefonii komórkowej.
2. Lubisz (język polski) .................................................?
3. Możemy użyć do tego (zwykła łyżka stołowa) ...................................................
4. Nie czytamy więc (Kochanowski) ......................................., mimo że równocześnie wiemy,
że jest to poeta wielki.
5. 5-latek ukradł (rodzice) ......................... samochód.
6. Rzadziej obserwowaliśmy (gniazda) ......................... termitów.
7. *Seria filmów o przygodach młodego czarodzieja rozkochała (siebie) ......................... widzów
na całym świecie.
8. Nie rozumiem (pytanie) ..........................
9. (Lekcja) ......................... nie zaczynam od sprawdzania obecności czy kartkówki, ale często
od pytania: jak się dziś czujecie?
10. W nocy badam (niebo) ......................... i czekam na ciebie, żeby pokazać pełnię Księżyca.
11. Powiem mu na przykład, że szukam (szkoła) ..........................
12. Nadal trudno mi zrozumieć, skąd braliśmy (gotówka) ......................... na nasze rozrywki.
13. Jak mama słucha (ojciec) ........................., to już wiadomo, że musi się czuć bardzo słabo.
14. Jeżeli mąż i żona nie zbudowali (więź) …......................... wzajemnego zaufania w czasie na-
rzeczeństwa, muszą to zrobić w małżeństwie.
15. Używała (różne chytrości) .................................................., żeby móc zwijać się w kłębek
wewnątrz siebie.
16. *Dziadek chorował (astma) ...............................
17. Zakochałem się w (Nowy Jork) ................................. i nigdy nie przyzwyczaiłem się do Wa-
szyngtonu, choć w Nowym Jorku żyło mi się nie najlepiej, a w Waszyngtonie doskonale.
18. Barman chwycił (kieliszek) ......................... brudnymi palcami i opróżnił go jednym haustem.
19. Sprzątam i pilnuję (mieszkanie) ..........................
20. *Ciotka Halina cierpiała (ta sama choroba) ...................................................
21. Niech oni sobie nie myślą, że ryzykowałem (życie) ......................... dla ich pieniędzy!
22. Na powierzchni zbliżał się już wieczór, ale my nie czuliśmy (zmęczenie) ...............................
23. Strona polska wyraźnie stosowała (polityka) ......................... zwlekania.
24. *Już jako cywilizowani najemnicy korzystaliśmy (pośrednik) .................................
25. Poza tym, daruję (życie) ......................... wszystkim tym rybom, które nie trafiają w mój gust
kulinarny.
26. Jego dłoń dotknęła jej (ramię) ..........................
27. Ale najwidoczniej nie doceniasz (cud) ......................... życia.
28. Boli (ja) ......................... głowa i w ogóle jestem jakiś niewyraźny.
29. Kilka razy pomogła mu w zakupach, ugotowała (obiad) ..........................
30. Zawsze broniliśmy (interesy) ......................... świata pracy.
31. Już jako młoda dziewczyna dokonałam (wybór) ..........................

67
32. Dyzio w ślad za innymi muzykami ładuje (plastikowa walizka) .............................................,
(nylonowa torba turystyczna) .................................................. na tył mikrobusu.
33. Po kolei domyśliłem się (najważniejsze rzeczy) ...................................................
34. Miała małe, ładnie wykrojone usta, (wargi) ......................... nie malowała.
35. Przekraczając granicę doznaliśmy (wstrząs) .........................: policjanci stali przy otwartym
szlabanie przyglądając się ze znudzeniem strumieniowi przejeżdżających samochodów.
36. Od lat notujemy (każde wasze słowo) ....................................................
37. *Mieszkańcy Kalifornii głosują (propozycja) ................................... „13” (zmniejszenie po-
datków o 50%).
38. Ja nigdy nie noszę (krawat) ........................., to nie jest w moim stylu.
39. Moi przyjaciele od pierwszego meczu kibicowali (nasi zawodnicy) ........................................
40. *Położyłem się (łóżko) ......................... i zacząłem sobie twarz przygrzewać od poduszki.
41. I któż ocalił (biedak) .........................?
42. *My to zwyczajnie nie korzystamy (takie usługi) ..................................., bo wozem wygod-
niej i szybciej.
43. Parafia (pieniądze) ......................... nie oddała, ponieważ ich po prostu nie miała.
44. Ukradłem (producent) .................................. najnowsze programy.
45. Nienawidzę (ta biurokracja) ....................................
46. Zwiedziliśmy też (ruiny) ......................... kościoła Mariackiego, bogato dekorowanego glazu-
rowaną cegłą.
47. Przypomniał sobie zapewne, że mąż nigdy nie odwiedził (chora żona) ..................................
48. Wczorajsza noc spędzona z szachownicą i butelką wódki odebrała (facet) .........................
apetyt.
49. *Jest niemal regułą, że jeden kandydat oskarża drugiego (otrzymanie) ............................
jakiejś niezgodnej z prawem dotacji.
50. Nieoczekiwanie pewnego dnia otrzymała (list) ......................... od dawnego przyjaciela, który
mieszkał w niewielkim duńskim mieście Odense.
51. Być może nawet przestraszy się jej słów - i to tak bardzo, że odmówi (dalsze spotkania) .......
...........................................
52. Dlaczego pani (egzamin) ......................... nie pisała?
53. *Usiadłem pod ścianą stodoły, plecami oparłem się (zmurszałe deski) .................................
...............................
54. *Ja oparłem się (świadectwo) ................................ George Sand, która uważała, że jest
dogmatycznym katolikiem.
55. W tym czasie rzesza ludzi śpiewa (hymn) ......................... raz po raz.
56. *Dzieliło go od niej jeszcze około kilometra, kiedy wskaźnik ostrzegł (rosnące skażenie ra-
dioaktywne) ............................................................................
57. *Czy Roberth przyznał się (wina) .........................?
58. Od tego czasu nie trzymam już tak (ręka) ......................... na pulsie.
59. Od dzieciństwa uczymy się (pewne wzorce) ...................................................... zachowań.
60. Mistrz ceremonii w czarnej szacie przewiązanej białym pasem udziela (krótkie instrukcje) .....
..................…............................. dla nieznających jeszcze techniki.
61. Sama wożę (torebka) ......................... i (telefon) ......................... na przednim siedzeniu.
62. *Zbudowali łódź i wyposażyli ją (panele słoneczne) .................................................., które
zamieniają energię słoneczną w elektryczną.
63. Allach zabrania (picie) ........................., Allach zabrania (palenie) ..............................
64. Okropnie zazdroszczę aktorkom (moje wymarzone role) .....................................................
65. Zbieram (wszystkie wycinki) ….................................................. z gazet o tobie!
66. Wiesz, my, artyści, potrzebujemy (egzotyka) ................................
67. *A jutro może wygramy (loteria) ..............................

68
17
Wyrazów w nawiasach użyj we właściwych formach. Zwróć uwagę na formy orzeczników

1. Tylko że on jest (normalny) .........................................

2. Dobrze, że jestem (właściciel) ..........................................
3. Kasia to (ładna dziewczyna) ..........................................
4. Często śniło mu się, że jest (inwalida) ..........................................
5. A przecież on wciąż jest (wykładowca) ........................................., a ona - (była studentka)
........................................., obecnie (szeregowa policjantka) ..........................................
6. Zawsze byłem (Niemiec) ..........................................
7. W 1948 roku został (asystent) ......................................... kilku profesorów.
8. To, że jesteście (krewni) ........................................., to wasza sprawa.
9. Dla malarza wgłębianie się w ten tekst staje się (prawdziwa przyjemność) ...........................
..............................
10. Wyglądają ohydnie, chociaż niektóre nie są (brzydkie) ..........................................
11. Nie jestem ani (Polak) ................................, ani (Amerykanin) ..........................................
12. Milczenie – oto najbardziej (ludzki środek) ......................................... komunikacji.
13. Niech już to szybko sprzątną, bo jestem strasznie (zmęczony) ..........................................
14. W jakimś sensie byli (nowe plemię) ..........................................
15. Wszyscy jesteście (aresztowani) ..........................................
16. Ona była (taka dobra) ..........................................
17. Tymczasem Ludka robi się bardzo (rozmowna) ..........................................
18. Przecież zostaliśmy (przyjaciele) ..........................................
19. Teraz jest (niezależna) ........................................., pracującą zawodowo kobietą.
20. Demokracja jest (ważny ustrój) ..........................................
21. Bardzo dobrze przebiegała nasza współpraca, gdy zostałam jego (asystentka) .............................
22. Jestem (Michał) ..........................................
23. Bo byłem (taki głupi) ......................................... jak ty.
24. Pan wybaczy, to są niestosowne żarty, ja jestem (żonaty), ......................................... mam
prawie dorosłe dzieci.
25. Poza tym, ona jest ciągle (zmęczona) ..........................................
26. Zygmunt został (bohater) ..........................................
27. Julia robi się nagle (wesoła) ..........................................
28. Każda praca to (eksperyment) ..........................................

69
18
Przetłumacz na język polski. Zwróć uwagę na formy grzecznościowe

Прошу пані, котра зараз година?

............................................................................................................................................
Прошу вас (звертання до жінки) про пораду у справі вибору навчання.
............................................................................................................................................
Сенатор Ромашевський сказав, що реформи у цьому році були успішні.
............................................................................................................................................
Почекайте (звертання до жінок) ще 5 хвилин.
............................................................................................................................................
Після лекції ви (чоловіки і жінки) переглянете документальний фільм.
............................................................................................................................................
Вони (жінки) просять їх (чоловіків).
............................................................................................................................................
Я згоден з тим, що сказав Ковальський.
............................................................................................................................................
Чи ви (звертання до жінки) бачили цю виставу?
............................................................................................................................................
Якби ви (звертання до чоловіка) мали час, ми б зустрілися після обіду.
............................................................................................................................................
Допоможіть мені (звертання до жінки) її переконати.
............................................................................................................................................

19
Objaśnij zasady użycia form grzecznościowych w podanych wyrażeniach

Weź pan tę gazetę. Nie ma w tym żadnej winy pana Nowaka. Panowie wybierają miss plaży.
Gdzie państwo jadą w tym roku na urlop? Usłyszeliście państwo prognozę pogody na najbliższy
tydzień. Panie doktorze, czy wszystko się udało? Wielce szanowna pani redaktor! Panie Kowalski,
co to znaczy? Pani Barbaro, gdzie jest ten sklep? Niech pan przyjdzie do nas przed wyjazdem.

70
20
Podane wyrazy połącz w przysłowia. Objaśnij znaczenia przysłów

kura, jajko, uczyć ..................................................................................................................

nie, głowa, mur, przebić .........................................................................................................
nie, lepić, święty, garnek ........................................................................................................
mucha, dobry, pies, i .............................................................................................................
lepszy, jest, dobry, wróg .........................................................................................................
jeden, nie, jaskółka, czynić, wiosna .........................................................................................
człowiek, wilk, człowiek .........................................................................................................
garzeć, złodziej, czapka, na ....................................................................................................
cudzy, bodajbyś, dziecko, uczyć! .............................................................................................
do, ciągnąć, wilk, las ..............................................................................................................
raz, chytry, dwa, tracić ...........................................................................................................
nie, zdrowy, chory, rozumieć ...................................................................................................
gotowy, u, wdowa, chleb ........................................................................................................
piekło, dobry, chęć, wybrukowany ..........................................................................................
nie, chciwy, nasycić ...............................................................................................................
nic, dla, chcący, trudny ..........................................................................................................
kraj, mój, chata, z .................................................................................................................
na, zamienić, byk, indyk .........................................................................................................
w, bury, noc, wszystek, kot .....................................................................................................
nie, tonący, brzytwa, chwytać .................................................................................................
wiatr, biedny, zawsze, oczy, w .................................................................................................
rak, na, bezrybie, i, ryba ........................................................................................................
czas, szkoda, i, atlas ..............................................................................................................
na, przybywać, Nowy Rok, dzień, barani, na, skok ....................................................................

71
21
Uzupełnij fragment tekstu wskaźnikami zespolenia

czy, który, i, jak, albo, a, że, więc

– Herbatę .......... kawę? – zapytała pani domu.
Ja lubię jedno i drugie, .......... tu każą mi wybierać. To znaczy, .......... oszczędzają .......... na
kawie, .......... na herbacie.
Jestem dobrze wychowany, .......... nie dałem poznać po sobie, .......... brzydzi mnie takie skąp-
stwo.
Właśnie byłem zajęty rozmową z Profesorem, moim sąsiadem przy stole, .......... przekonywałem
o wyższości idealizmu nad materializmem, i udałem, że nie dosłyszałem pytania.
– Herbatę – odpowiedział Profesor bez wahania. Naturalnie, ten bydlak był materialistą ..........
pchał się od razu do koryta.
(S. Mrożek)

dlaczego, że, gdzie, bo, a, który, dlatego że, ale

Czasami chcę sobie z kimś pogadać. Wtedy odwiedzam znajomego, .......... też chce sobie z kimś
pogadać. Dyskutujemy o pogodzie, o tym, .......... taniej, a gdzie drożej i która drużyna wygra
mecz piłki nożnej w najbliższą niedzielę.
Kłócimy się, .......... on woli Niebieskich, .......... ja Zielonych. Właściwie to nie wiem, .......... wolę
Zielonych. Pewnie dlatego, .......... on woli Niebieskich, a bez sprzeczki byłoby nudno. ..........
dlaczego on woli Niebieskich? Może .......... ja wolę Zielonych.
(S. Mrożek)

22
Uzupełnij prysłowia brakującymi spójnikami lub zaimkami

Słucham uchem, ......... nie brzuchem.

Nie budź licha, ......... śpi.
Daj mu palec, ......... on całą rękę chwyta.
......... chce krowę doić, powinien ją paść.

72
Choć goło, ......... wesoło.
......... jesteś w cudzym domu, nie zawadzajże nikomu.
......... chce psa uderzyć, ten kij zawsze znajdzie.
......... rybki, ......... akwarium.
......... w Boga wierzy, ......... się diabła boi.
Będą takie mrozy, ......... przymarznie cap do kozy.
Bierz nogi za pas, ......... jeszcze czas.
Byłoby dłuższe lato, ......... nie zima.
......... lato odkłada, ......... zima przejada.
......... nie można zmienić, ......... trzeba polubić.
Gadał dziad do obrazu, ......... obraz doń ani razu.
......... luty zimny i suchy, sierpień będzie gorący.
......... głowa rządzi, ......... człowiek nie błądzi.
Nie szata zdobi człowieka, ......... człowiek szatę.
Głupi marzy o bogactwie, ......... mądry o szczęściu.
......... dąb starszy, ......... korzeń twardszy.
......... się chce psa uderzyć, kij się znajdzie.
......... drzewo, ......... klin, ......... ojciec, ......... syn.
......... Pan Bóg chce zgubić, ......... najpierw rozum odbiera.
......... nigdy głodu nie czuje, ......... i nie smakuje.
Łatwiej pałac skrytykować ......... psu budę postawić.
Na to ma kowal kleszcze, ......... sobie rąk nie sparzyć.
Nie dla pieniędzy się żyje, ......... za nie.

23
Uzupełnij zdania spójnikami a, ale, tylko. Objaśnij

Taki mały, ......... już potrafi ładnie malować.

Nie jest zdrowy, ......... chory.
Prawie się nie zmienił, ......... trochę wyłysiał.
Legia wygrała, ......... Polonia przegrała.
Jest chłodno, ......... słonecznie.
Inteligentna, ......... taka naiwna.
Zwierzę to pochodzi nie z Afryki, ......... z Azji.
Na obiad będzie mięso, ......... na kolację – ryba.
Uwielbiały go nie elity, ......... tłumy.
Nic nie powiedziała, ......... rzuciła w niego talerzem.

73
24
Dokończ zdanie złożone

Pada deszcz, więc ..................................................................................................................

To jest dobry film, dlatego ......................................................................................................
Jest tutaj idealna cisza, mimo że ............................................................................................
Nie ma tu zakazu palenia, bo ..................................................................................................
Tutaj jest dobra akustyka i .....................................................................................................
Zjadłem za dużo słodyczy, jednak ...........................................................................................
Miałem oszczędności, które ....................................................................................................
Nie lubię tej pracy, ponieważ ..................................................................................................
Nie mamy już napojów w lodówce, dlatego że .........................................................................
Na targu jarzyny są tańsze i ...................................................................................................
Musimy zdążyć na godzinę ósmą, bo .......................................................................................
Wszyscy są głodni, ale ...........................................................................................................
Z nim nie dojdziesz do żadnego porozumienia, więc .................................................................
Za miesiąc mam aż sześć egzaminów, dlatego .........................................................................
Miałem bardzo ciężką walizkę, a .............................................................................................
Statek przechylał się na bok, ale .............................................................................................
Zawodnik poczuł ból w lewej nodze i .......................................................................................
Ta książka jest tak nudna, że ..................................................................................................
Nie mogę teraz wyjść, bo .......................................................................................................
Ciągle budził mnie telefon, a ...................................................................................................
Ten tekst jest prawie dobry, jednak .........................................................................................
Był tak zmęczony pracą, że ....................................................................................................
Czekałam na dyrektora dwie godziny, bo .................................................................................
Potrzebuję trochę ruchu, żeby ................................................................................................
Nie powiedział tego bezpośrednio, ale .....................................................................................
Spodnie były tak poplamione, że .............................................................................................
Najlepszy kolarz jechał tak szybko, że ......................................................................................
Wózek był tak ciężki, że .........................................................................................................
Matka nie dośpiewała kołysanki do końca, bo ...........................................................................
Dostał premię i .....................................................................................................................
Bolała go ręka, więc ..............................................................................................................
Miał dużo pieniędzy i czasu, a więc .........................................................................................
Rolnik narobił się w polu i ......................................................................................................
Ciekawe, że ..........................................................................................................................
Najgorsze jest to, że ..............................................................................................................
To jest niesprawiedliwe, że .....................................................................................................
To ważne, że .........................................................................................................................
Śmieszne, że ........................................................................................................................

74
25
Przetłumacz na język polski

Я зрозумів, хоч складно було це зрозуміти.

............................................................................................................................................
Він не міг вийти на перон по сходах, які були 10 метрів заввишки.
............................................................................................................................................
Треба дописати одне речення, яке підсумує все сказане.
............................................................................................................................................
Він був так втомлений працею, що не міг спати.
............................................................................................................................................
Літак прилетів в аеропорт не зважаючи на складні атмосферні умови.
............................................................................................................................................
Візок був такий важкий, що ми ледве допхали його до дороги.
............................................................................................................................................
Мати не доспівала колискову до кінця, бо дитина заснула.
............................................................................................................................................
У нього боліла рука, тому він намазав її маззю, яку рекламували по телевізору.
............................................................................................................................................
Гілки були такі великі, що ми мусили їх обламати.
............................................................................................................................................
Ти не можеш зараз відійти від дитини, бо вона дуже хвора.
............................................................................................................................................
Директор підписав усі документи, які йому приготувала секретарка.
............................................................................................................................................
Коли вона довідалась, що здала екзамен, розплакалась від радості.
............................................................................................................................................
Цей алкоголік пропив усі гроші, які заробив.
............................................................................................................................................
Виявилось, що Микола змінив адресу.
............................................................................................................................................
Погано, що ти не маєш часу.
............................................................................................................................................
Добре відомо, хто справжній фахівець.
............................................................................................................................................
Моя розповідь справила на вас таке враження, на яке я сподівався.
............................................................................................................................................
Я спекла вам печива, якого ви ще не їли.
............................................................................................................................................
Таня часто читає книги, в яких знаходить описи подорожей.
............................................................................................................................................
Я не вірю, що автомобіль зламався.
............................................................................................................................................

75
Я думаю, чи варто їхати.
............................................................................................................................................
Мама хоче, щоб син вчився.
............................................................................................................................................
Я згадала, звідки взялась ця валіза.
............................................................................................................................................
Я думаю про те, як виконати це завдання.
............................................................................................................................................
Не піду доти, доки сам не довідаюсь.
............................................................................................................................................
Перед тим, як вийти з дому, нагодуй котів.
............................................................................................................................................
Ми розмовляли попиваючи каву.
............................................................................................................................................
Вони повернулись додому, де чекав брат і батько.
............................................................................................................................................
Він стояв так, що було видно тільки спину.
............................................................................................................................................
Я пішов у магазин, що купити молока і хліба.
............................................................................................................................................
Яна тебе розізлилась, бо ти запізнився.
............................................................................................................................................
Його поважали всі сусіди, бо був культурним і чемним.
............................................................................................................................................
Чим ближче її взнаю, ти більше люблю.
............................................................................................................................................
Кіт так злякався, що втік.
............................................................................................................................................
Якщо прийдеш до мене, побачиш нову сукню.
............................................................................................................................................
Ми пішли гуляти, хоч була вже пізня година.
............................................................................................................................................

76
26
W każdym zdaniu znajdź błąd składniowy, następnie podaj poprawny wariant. Na przykład:
*Dwaj uczniowie wraca ze stołówki. Poprawnie: Dwaj uczniowie wracają ze
stołówki albo Dwóch uczniów wraca ze stołówki

Nie jest prawda, jakoby Polsce groziła wojna domowa.

............................................................................................................................................
Jestem wychowanek Polski Ludowej.
............................................................................................................................................
Byłem samotnym, a oto jestem bratem całej postępowej ludzkości.
............................................................................................................................................
Bo zarówno morderca i jego ofiara chcą tak samo dobrze, tyle że ofiara chce dobrze dobrze, a
morderca chce dobrze źle.
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
Nasuwa się tylko jedna logiczna odpowiedź, a mianowicie, że książka jest kłamliwą.
............................................................................................................................................
Wobec tego, żeby dowiedzieć się prawdę, należy tej książce, jej tezom, założeniom i
pewnikom postawić kilka pytań.
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
Lelek z Bodziem zawsze miały sprawy.
............................................................................................................................................
Tylu ludzi ginęli zawsze, codziennie.
............................................................................................................................................
Miałem dwadzieścia jeden rok i co dopiero stał się cud: z biednego maturzysty, z nieudanego
studenta wyniosło mnie na Pana Redaktora z samochodem.
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
To znaczy, ludzie nie mieli samochody.
............................................................................................................................................
Nie widzę jego twarz, kark nie wyraża nic.
............................................................................................................................................
Próbowałem opis, dialog, monolog wewnętrzny – wszystko brzmiało jakoś nie tak.
............................................................................................................................................
Zima w Krakowie szczególnie jest ponurą.
............................................................................................................................................
Minister był człowiek bywały w świecie, wykształcony, wybitny specjalista, autorytet nawet.
............................................................................................................................................
Otóż było w naszej klasie dwaj Żydzi.
............................................................................................................................................
Kilku niesportowców przyłączyli się do grupy sportowej.
............................................................................................................................................

77
Leopold propozycję nie przyjął.
............................................................................................................................................
Wiele już są samochodów, niektóre piękne.
............................................................................................................................................
W wielkiej sali siedziało dwaj mężczyźni.
............................................................................................................................................
Nie chciałbym użyć to słowo, ponieważ pańska sztuka wznosi się ponad takie zwyczajne określe-
nie.
............................................................................................................................................
Jestem pajac i występuję w cyrku.
............................................................................................................................................
Dwaj lekarzy ze słuchawkami w uszach czekali nieco na uboczu, obok wagi.
............................................................................................................................................
Zwolniliśmy krok, aż między nami a końcem pochodu powstała pewna odległość.
............................................................................................................................................
Wielu moich rodaków jeszcze go pamiętają.
............................................................................................................................................
Im dłużej trwał, tym czujniej pilnował powierzony mu skarb.
............................................................................................................................................
Jeżeli nie wypada, żeby lisy hodowały kur, to niech kury hodują lisów.
............................................................................................................................................
Nie widzę lepszą kandydaturę.
............................................................................................................................................
(S. Mrożek)

***
Szukam dobrą pracę w nowym biurze.
............................................................................................................................................
Wystąpiłem przeciw zmian w kodeksie pracy.
............................................................................................................................................
Uczeń nie przeczytał utwór, dlatego otrzymał dwóję.
............................................................................................................................................
Wczoraj rozmawiałem ze studentem, ojciec którego siedzi w więzieniu.
............................................................................................................................................
Krople walerianowe to dobre lekarstwo od serca.
............................................................................................................................................
Dokonałem wybór i wstąpiłem na studia doktoranckie.
............................................................................................................................................
Mężczyźni poszli do restauracji, zaś kobiety zostały w salonie.
............................................................................................................................................
Będę pilnował twój dom podczas wakacji.
............................................................................................................................................
Cały czas używam środki przeciwbólowe.
............................................................................................................................................
W krzakach za domem znalazłem bezpańskich psów.
............................................................................................................................................
Złodziej ukradł u sąsiadów rower.
............................................................................................................................................
U mnie w domu jest pizza, popcorn i koka-kola, zapraszam!
............................................................................................................................................

78
Zakochałem się w śliczną dziewczynę i całkowicie straciłem głowę.
............................................................................................................................................
Kiedy pisałem artykuł, opierałem się na teorię francuskich językoznawców.
............................................................................................................................................
Cały czas śledziłem za rozwojem kariery moich przyjaciół.
............................................................................................................................................
Kozacy walczyli za swoją ojczyznę.
............................................................................................................................................
Doszedłem do wniosku, że ludzie najczęściej są podli.
............................................................................................................................................
Dyrektor został oskarżony w łapówkarstwo.
............................................................................................................................................
Znam wszystko o samochodach i motocyklach.
............................................................................................................................................
Nasze urocze jezioro jest bogate rybą.
............................................................................................................................................
Jestem dumny sukcesami swojego syna.
............................................................................................................................................
Zmyj jedną filiżankę dla kawy, bo wszystkie są brudne.
............................................................................................................................................
Mieszkam blisko od bazaru, i to mnie bardzo denerwuje.
............................................................................................................................................
W kuchni nie ma kosza dla śmieci, jak to możliwe?
............................................................................................................................................
To ciekawie, jak Michał potrafił objąć stanowisko prezesa.
............................................................................................................................................
Możesz przyjść do nas przed albo po kolacji.
............................................................................................................................................
Aż godzinę stałem w kolejce za nową komórką.
............................................................................................................................................
Nareszcie znaleźliśmy ciekawy i pożyteczny temat dla rozmowy.
............................................................................................................................................
To jest tania, ale całkiem dobra pasta dla zębów.
............................................................................................................................................
Anna jest studentka wydziału filologii polskiej.
............................................................................................................................................
Czy państwo weźmie udział w marcowej konferencji naukowej?
............................................................................................................................................
Dorota, moim zdaniem, jest bardzo mądrą i sympatyczną.
............................................................................................................................................
Dziewczyny byli w domu od ósmej do dziewiątej, a potem poszły na spacer.
............................................................................................................................................
Jestem Martą, studiuję w KUL-u.
............................................................................................................................................
Najgorzej, że on ma rację.
............................................................................................................................................
ONZ poinformował o zmianach i reformach w 2020 roku.
............................................................................................................................................
Mój profesor Maria Kowalska jest zadowolona z moich sukcesów.
............................................................................................................................................

79
Tylko dwieście cztery kobiety w tym roku pojechało na urlop.
............................................................................................................................................
Pięciu sportowców wrócili z wyprawy, dwaj zostali jeszcze w górach.
............................................................................................................................................
Ponad tysiąc uczniów wzięli udział w festiwalu.
............................................................................................................................................
Trzej kolarze z Warszawy zwyciężyło w zawodach międzynarodowych.
............................................................................................................................................
Wielu znanych mieszkańców miasta podpisali otwarty list do prezydenta.
............................................................................................................................................
W 2019 roku tylko dwadzieścia jedna studentka otrzymała stypendium.
............................................................................................................................................
Dwa lata temu ukończyłam podstawową szkołę.
............................................................................................................................................
Przygotowałem obszerny referat o górniczym przemyśle polskim.
............................................................................................................................................
Julia i Marta bawiła się w piaskownicy.
............................................................................................................................................
Wróciłem z pracy zmęczony i od razu położyłem się na łózko.
............................................................................................................................................
W dwutysięcznym dwudziestym roku polityka zagraniczna kraju się zmieni.
............................................................................................................................................
Nazwy miast i wsi piszemy z wielkiej litery.
............................................................................................................................................
To zła wychowawczyni, jest obojętna do dzieci.
............................................................................................................................................

27
Podane wyrazy połącz w spójne zdania, na przykład: Nie, czytać, prasa? - Nie czytasz
prasy? W miejscu kropek wstaw brakujące przyimki

Nie, boleć, my, ta, okoliczność, i, nie, przeszkadzać, my, intelektualnie.

............................................................................................................................................
Tymczasem, ja, sam, oglądać, ten, dziennik, i, nic, taki, nie, słyszeć.
............................................................................................................................................
Leszek Kołakowski, bronić, idea, godność, człowiek.
............................................................................................................................................
Dawno, nie, jeść, taki, śniadanko.
............................................................................................................................................

80
Bardzo dobry, człowiek: ukrywać się, ............... Niemcy, pomagać, partyzanci.
............................................................................................................................................
Zrobić, dla, ty, coś, specjalny.
............................................................................................................................................
Ali Agca, dokonać, zamach, na, Papież, i, bardzo, groźnie, on, ranić.
............................................................................................................................................
Mit, o, tłok, i, drożyzna, w, Zakopane, odstraszać, goście.
............................................................................................................................................
Szanować, on, i, zawsze, głosować, ............... socjaldemokraci.
............................................................................................................................................
Nigdy, nie, przeczytać, pan, żadna, książka?
............................................................................................................................................
Kibic, jak, powszechnie, wiadomo, kibicować, swój, drużyna, nawet, wtedy, gdy, ona, przegrywać.
............................................................................................................................................
Nieco, później, sam, jednak, udzielić, siebie, satysfakcjonujący, odpowiedź.
............................................................................................................................................
Wejść, więc, do, pensjonat, i, położyć się, ............... łóżko.
............................................................................................................................................
Być, w, ona, szaleńczo, zakochany, i, nie, widzieć, w, to, nic, dziwny.
............................................................................................................................................
Po, chwila, przyjść, policja, by, ona, zabrać.
............................................................................................................................................
Do, dzisiaj, korzystać ............... atut, moja, sprawność, fizyczny, i, nie, zamierzać, z, one, zrezy-
gnować.
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
Koń, w, noc, ukraść, ja, jakiś, skurwysyn!
............................................................................................................................................
Dlaczego, nie, zrozumieć, ona, motywy?
............................................................................................................................................
Oprzeć się, ............... beczułka, piwo, stojąca, przed, drzwi, do, izba, i, poczuć, przypływ, sen-
ność.
............................................................................................................................................
W, każdy, raz, opierać się, tu, ............... ona, słowa, - zaznaczyć, Hunt.
............................................................................................................................................
Móc, pani, na przykład, oskarżyć, ............... wprowadzanie, policja, w, błąd.
............................................................................................................................................
Niech, lepiej, swoja, Krysia, pilnować, i, łapy, trzymać, przy, siebie.
............................................................................................................................................
Dziś, rano, przyznać się, ............... popełnienie, pięć, morderstwo, we, Wrocław.
............................................................................................................................................
Dobry, uczniowie, wspierać, kolejny, liderzy, i, wraz, z, oni, ryzykować, rola, kozioł, ofiarny.
............................................................................................................................................
Wiele, więzień, nie, rozumieć, milczenie, biskupi, w, ta, sprawa.
............................................................................................................................................
Może, nie, słuchać, radio, ani, nie, oglądać, telewizja?
............................................................................................................................................
Przywrzeć, nos, do, zadeszczony, szyba, i, z, przerażenie, śledzić, przesuwające się, jak, na, fil-
mowy, taśma, obrazy.
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................

81
Więc, co, pan, teraz, szukać?
............................................................................................................................................
I, używać, woda, kolońska, co, jest, rzadkość, wśród, plecakowicze.
............................................................................................................................................
Ordynator, zabronić, wszelki, próby, stosowanie, jakakolwiek, przemoc.
............................................................................................................................................
Czy, to, Henryk, właśnie, zabrać, on, wszelki, nadzieja?
............................................................................................................................................
W, dni, parzysty, jeden, być, powstańcy, a, drugi, Niemcy, w, nieparzysty, na odwrót.
............................................................................................................................................
Dwa, młodszy, strażnik, mówić, on, nawet, na, pan.
............................................................................................................................................
Dwa, mężczyzna, piłować, jedno, drzewo, cały, dzień.
............................................................................................................................................
W, drugi, czy, trzeci, niedziela, wrzesień, przyjechać, tyle, ludzie, że, się, w, ona, nie, pomieścić.
............................................................................................................................................
Rozmowa, trwać, półtora, godzina.
............................................................................................................................................
Sto, czy, dwieści, księża, z, diecezja, przemyski, napisać, zbiorowy, protest.
............................................................................................................................................
Ona, być, żołnierz, i, nie, mieć, inny, wyjście.
............................................................................................................................................
Francuski, policjant, nie, zawsze, być, mądry , bywać, nawet, głupi, ograniczony, ale, często, być,
dobroduszny, i, łatwy, w, pożycie.
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
Naliczyć, dwadzieścia jeden, kobieta, i, piętnaścioro, dziecko.
............................................................................................................................................
Czy, dwa, procent, to, jednak, nie, za, mało?
............................................................................................................................................
Państwo, Mock, wejść, na, swój, drugi, piętro, szokując, wychodzący, z, pies, adwokat.
............................................................................................................................................
Spojrzeć, w lewo: stać, tam, wiele, mężczyzna, w, peruki, i, kolorowy, kamizelki.
............................................................................................................................................
Skorzystać, już, ............... stypendium, Sienkiewiczowski, pisarze, nawet, daleki, od, on, poglądy,
estetyczny.
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
Panowie, szurać, kalosze, po, żwirowany, alejki, cmentarz.
............................................................................................................................................
Dotąd, lekarstwo, przeciw, zły, sen, być, praca.
............................................................................................................................................
Tymczasem, wszystek, odkładać, pośpiesznie, książki, pilniki, ............... paznokci, nożyczki, i, ,z
zaciekawienie, siadać, przy, poręcze, swój, łóżko.
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
Przynieść, ja, dzban, ............... woda.
............................................................................................................................................
Gęsty, kotary, w, okno, osłaniać, ona, ............... słońce.
............................................................................................................................................
Wenclowa, być, wyższy, od, on, ............... głowa.

82
............................................................................................................................................
Być, ono, znakomity, lekarstwo, ............... ból, gardło.
............................................................................................................................................
Myśleć, że, ............... wstyd, to, się, pod, podłoga, zapadnąć!
............................................................................................................................................
Trajkotać, ............... telefon, siedząc, w, okna, na, balkony, rozmawiać, na, przystanki, autobus.
............................................................................................................................................
Siedzieć, ............... stół , patrzeć, na, wskazówka, zegar, słuchać, jak, Pawełek, mówić, coś, do,
dziecko, w, kuchnia.
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
Pragnąć, ............... dzieciństwo, zostać, malarz.
............................................................................................................................................
Dosyć, wcześnie, też, zacząć, samodzielnie, wędrować, ............... ulice.
............................................................................................................................................
Do, ten, pieprzony, pogotowie, tak, jak, ............... policja, nie, można, się, dodzwonić.
............................................................................................................................................
Poszukiwanie, ciekawy, temat, ............... rozmowa, jest, zresztą, samo, w, siebie, ciekawy, te-
mat, towarzyski.
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
W, pobliżu, wieś, ............... jezioro, być, plaża, i, dogodny, miejsce, ............... kąpiel.
............................................................................................................................................

83
Spis zalecanych lektur

Bartnicka B., Satkiewicz H. Gramatyka języka polskiego : Podrecznik dla cudzoziemców. Warsza-
wa, 2000.
Bartnicka-Dąbkowska B., Jaworski M., Sinielnikoff R. Gramatyka opisowa języka polskiego z ćwi-
czeniami. Warszawa, 1968.
Bobrowski I. Składniowy model polszczyzny. Kraków, 2005.
Boniecka B. Składnia współczesnego języka polskiego. Lublin, 1998.
Buttler D. Innowacje składniowe współczesnej polszczyzny. Warszawa, 1976.
Buttler D., Kurkowska H., Satkiewicz H. Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności gra-
matycznej. Warszawa, 1971.
Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia – morfologia – fonologia / Red. nauk. S.
Urbańczyk. Warszawa, 1994.
Grochowski M., Karolak S., Topolińska Z. Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia /
pod red. Z. Topolińskiej. Warszawa, 1984.
Grzegorczykowa R. Wykłady z polskiej składni. Warszawa, 1998.
Jadacka H. Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia. Warszawa, 2020.
Jodłowski S. Podstawy polskiej składni. Warszawa, 1976.
Karolak S. Zagadnienia składni ogólnej. Warszawa, 1972.
Klemensiewicz Z. Studia syntaktyczne. Wrocław, 1967.
Klemensiewicz Z. Zarys składni polskiej. Warszawa, 1969.
Krawczuk Ałła. Leksykologia i kultura języka polskiego. Т. 2: Kultura języka: Podrecznik. Kijów,
2011.
Labocha J., Tutak K. Podstawy analizy składniowej wypowiedzeń. Kraków, 2005.
Mędak S. Co z czym? : ćwiczenia składniowe dla grup zaawansowanych. Kraków, 2002.
Nagórko A. Zarys gramatyki języka polskiego. Warszawa, 2002.
Podracki J. Składnia polska : [książka dla nauczycieli, studentów i uczniów]. Warszawa, 1997.
Podręczna gramatyka języka polskiego. Warszawa, 1974.
Saloni Z., Świdziński M. Składnia współczesnego języka polskiego. Warszawa, 1985.
Senderska J. Składnia języka polskiego : skrypt dla studentów. Kielce, 2013.
Strutyński J. Gramatyka polska. Kraków, 1997.
Szober S. Gramatyka języka polskiego. Warszawa, 1963.
Кравчук А. Польська мова – українцям. Іменна словозміна з елементами синтаксису. Львів,
2008.
Кравчук А. Польська мова. Граматика з вправами: Підручник. Київ, 2015.