dr inż.

Piotr Tuz
mgr inż. Łukasz Wysocki

MATERIAŁY SZKOLENIOWE

Katowice 19-20.09.2017
SPIS TREŚCI

1. Model hydrauliczny jako narzędzie budowania Aktywnej Kontroli Wycieków ...................................................... 3

2. Zasady i dobre praktyki modelowania sieci wodociągowych .............................................................................. 20
3. Korzyści z zastosowania modelu hydraulicznego ............................................................................................... 39
4. Przykłady dobrych praktyk w przedsiębiorstwach wodociągowych w Polsce .................................................... 40
5. Dostępne programy do modelowania sieci ......................................................................................................... 48
6. Praca w Epanet 2.0 ............................................................................................................................................ 57
Literatura ...................................................................................................................................................................... 68

Wszelkie prawa zastrzeżone.

Żadna część opracowania nie może być powielana i rozpowszechniana
w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób bez zgody autorów.

2
 1. MODEL HYDRAULICZNY JAKO NARZĘDZIE BUDOWANIA
AKTYWNEJ KONTROLI WYCIEKÓW

Ocena strat rzeczywistych – kalkulator stanu sieci wodociągowej

Podstawowym warunkiem do oceny poprawności pracy systemu dystrybucji wody jest znajomość
i możliwość analizy warunków technicznych eksploatowanej sieci. [Piechurski: 2014]

Niezbędne jest wykonanie bilansu wody w oparciu o wyniki pomiarów

z monitoringu przepływów, wykonanie obliczeń wskaźników technicznych, wyznaczenie ekonomicznego
poziomu wycieków.

Ustalenie powyższych wielkości jest nieocenioną pomocą dla typowania działań Aktywnej Kontroli
Wycieków (AKW), naprawczych czy też inwestycyjnych.

Poniższa tabela przedstawia ocenę warunków techniczno-eksploatacyjnych sieci wodociągowej

przykładowego przedsiębiorstwa wodociągowego.

Wybrane wskaźniki wzięte pod uwagę w analizie:

 objętość wody dostarczonej do sieci (VDS);

 objętość wody dostarczonej odbiorcom i zafakturowanej(VSP);
 objętość wody wtłoczonej do sieci i zużytej na potrzeby własne wodociągu (np. płukanie sieci, na
cele gospodarcze przedsiębiorstwa) (VTS);
 objętość strat wody w sieci wodociągowej (VSTR).

Podstawowe składniki bilansu wody w sieci wodociągowej wg standardu IWA (International Water
Association) [Lambert: 2000 - międzynarodowy raport]

 objętość dostarczona – objętość dostarczona w ciągu roku do części systemu zaopatrzenia w

wodę, będącej podmiotem badań;
 rejestrowane zużycie – to roczna objętość zmierzonej i niezmierzonej wody, zużytej przez
zarejestrowanych klientów, przedsiębiorstwa wodociągowe oraz innych zarejestrowanych
odbiorców;
 straty wody – różnica pomiędzy objętością dostarczoną i rejestrowanym zużyciem.

Wskaźniki strat wody według standardów IWA

 RLB – wskaźnik jednostkowy strat rzeczywistych (Real Los Basic);

 ILI – infrastruktury indeks wycieków (Infrastructure Leakage Index);
 NRWB – wskaźnik objętości wody niedochodowej (Non-Revenue Water Basic);

3
 Jednostka Wartość (tylko Wielkość
Dane/Nazwa wskaźnika Oznaczenie Uwagi i objaśnienia
miary liczby)* wskaźnika

Średniodobowe zapotrzebowanie na wodę Qd m3/d 29178,0493

Długość sieci wodociągowej (przewody

L(M+R) km 578,8 M - długość przewodów magistralnych; R - długość przewodów rozdzielczych
magistralne+rozdzielcze)

Intensywność obciążenia sieci Qos m3/d.km 50,41

Objętość wody sprzedanej w sieci w roku Vsp tys. m3/rok 10649,988

3
Objętość wody wtłoczonej do sieci w roku Vwtł tys. m /rok 12 033

Współczynnik efektywnego wykorzystania

W % 88,51
zdolności produkcyjnej wodociągu

Wskaźnik objętości wody niedochodowej NRWB % 11,49 Podstawowy wskaźnik strat wody
3
Straty wody Qs lub Vs m /d 3 788,69

Wskaźnik jednostkowych strat wody Qsj m3/d.km 6,55 Dopuszczalny wskaźnik wynosi 4,8 m3/d.km dla niemieckich wodociągów

Całkowita liczba uszkodzeń na sieci danego

k [-] 224
rodzaju (rozdzielczej, przesyłowej, przyłączach)

Długość przyłączy Lprz km 324

Długość danego rodzaju sieci Ls km 902,8 Możemy obliczyć wskaźnik ogólny biorąc całą długość sieci L=Ls+Lprz

Jednostka czasu Δt rok 1 zmienić jeśli rozpatrujemy inny okres czasu

Należy dążyć do następującej intensywności uszkodzeń w poszczególnych

Intensywność uszkodzeń sieci danego rodzaju - uszk./km.r rodzajach sieci wodociągowej: przewody tranzytowe i magistralne, λ= 0,3
λ 0,25
wskaźnik ogólny ok uszk./km · rok sieć rozdzielcza, λ = 0,5 uszk./km · rok, podłączenia domowe, λ = 1,0
uszk./km · rok

Liczba przyłączy wodociągowych Np. [-] 22329

Gęstość przyłączy wodociągowych gprz [-]/km 38,58

4
 Wskaźnik jednostkowych strat rzeczywistych RLB m3/d.km 0,17

Roczne rzeczywiste straty wody CARL lub VSTR m3/rok 1 382 886,12 918 111,18

Średnie ciśnienie w sieci wodociągowej/strefie

p m H2O 35
wodociągowej

18dm3/(km.d.mH20) - przecieki nieuniknione z przewodów sieci (magistralne +

Roczne nieuniknione straty wody
Infrastrukturalny wskaźnik wycieków
rozdzielcze); 0,80 dm3/ilość przyłączy/d/mH20 - przecieki nieuniknione z przyłączy
UARL m3/rok 464 774,94
do granicy nieruchomości; 25dm3/(km.d.mH20) - przecieki nieuniknione z przyłączy
od granicy nieruchomości do wodomierza głównego
Rozróżniamy następujące stany sieci wodociągowej ze względu na wielkość
wskaźnika ILI: bardzo dobry, gdy ILI<1,5; dobry, gdy 1,5<ILI<2,0 średni, gdy
2,0<ILI<2,5; słaby, gdy 2,5<ILI<3,0; bardzo słaby, gdy 3,0<ILI<3,5; niedopuszczalny,
gdy ILI>3,5; Inny opis : ILI<2,0 - dalsze ograniczanie strat wody moze być
ILI [-] 2,98 ekonomicznie nieuzasadnione; ILI <3,5 istnieje możliwość wprowadzenia
usprawnień poprzez zarządzanie ciśnieniem na sieci, aktywną kontrolę wycieków,
konserwację sieci; ILI >3,5 - podjąć priorytetowo działania j.w.; ILI>8 - bardzo
nieefektywne wykorzystanie źródeł wody należy obowiązkowo wdrożyć program
ograniczania strat.

Przepływ godzinowy nocny - najniższy

powtarzający się stale przepływ wody wtłaczanej Qhmin m3/h 0
do sieci wodociągowej w godzinach 1:00-4:00

Przepływ dobowy Qd m3/d 32966,7784

Wskaźnik szczelności sieci wodociągowej Ws % 0,00 Ws<1,0 - sieć szczelna; 1,0<Ws<1,3 - uwaga; Ws>1,3 - sieć nieszczelna

Zależność strat od obciążenia hydraulicznego sieci

Qos a Qsj
wodociągowej

[Piechurski: 2014]

5
Ze względu na sposób zarządzania siecią wodociągową należącą do przedsiębiorstwa można
wyróżnić dwa rodzaje działania

Podejście pasywne (bierne)

 Awarie naprawiane są dopiero po zgłoszeniu

 Występują niedogodności dla konsumentów

wynikające z nieplanowanych przerw w dostawie
wody

 Minimalizacja nakładów finansowych na aktywne

wykrywanie awarii

 Wysokie koszty wykrywania wycieków

Podejście pasywne jest najczęściej spotykaną formą zarządzania w polskich przedsiębiorstwach

wodociągowych.

Podejście aktywne

 Zmniejszenie nieplanowanych przerw w dostawie

wody

 Zwiększenie zysków wynikających z redukcji

objętości traconej wody

 Mniejsze koszty poszukiwania wycieków wynikające

z zawężenia obszaru badania sieci.

6
Efektywne zarządzanie siecią wodociągową

 Sektoryzacja sieci (podział na strefy kontroli przepływu)

 Wykrywanie wycieków

 Jakość i szybkość napraw

 Planowa naprawa sieci wodociągowej

 Kontrola przepływów nocnych

 Kontrola i redukcja ciśnienia

Model hydrauliczny

Stworzenie modelu hydraulicznego sieci wodociągowej polega na jej odtworzeniu przy zastosowaniu
aplikacji komputerowej w układzie możliwie jak najbardziej zbliżonym do warunków rzeczywistych.

7
Elementy składowe modelu hydraulicznego:

1) Zestaw danych opisowych dotyczących

charakterystyki systemu, konsumpcji wody,
warunków pracy

2) Zestaw równań matematycznych, które

odzwierciedlają pracę zarówno poszczególnych
elementów sieci jak również całości systemu, których
wynikiem są kluczowe zmienne takie jak przepływ
bądź ciśnienie w sieci.

3) Algorytmy numeryczne, wymagane do iteracyjnego

rozwiązywania równań matematycznych.

Model hydrauliczny umożliwia m. in.:

 Analizę zmian ciśnienia w sieci,

 Analizę przepływów i prędkości w sieci,

 Symulacje pracy sieci w fazie koncepcyjnej i projektowej poprzez wprowadzanie nowych

przewodów, uzbrojenia (np. regulatorów ciśnienia i przepływu), nowych odbiorców,
modernizacji sieci, odłączania odcinków przewodów,

 Prowadzenie symulacji związanych z awariami przewodów na poszczególnych odcinkach sieci,

symulacji zmian w uzbrojeniu już istniejącym i ich skutki np. zmiana kierunku przepływu wody,
zamykanie/otwieranie odcinków przewodów, zmiana nastaw ciśnienia w istniejących regulatorach
ciśnienia i przepływu,

 Wyznaczanie częstotliwości i zasięgu płukania sieci wodociągowej na podstawie symulacji czasu

przepływu wody w sieci,

 Symulację obecności chloru w wodzie, w celu zabezpieczenia wody w sieci przed wtórnym
skażeniem,

 Wyznaczenie - korektę stref DMA i PMA.

 Określanie możliwości eksploatacyjnych sieci wodociągowej,

 Wykrywanie i określanie obszaru, gdzie mogą występować wycieki wody na podstawie

modelu i danych bieżących z rejestratorów telemetrycznych.

8
Model hydrauliczny a monitoring sieci

 Monitoring sieci wodociągowej dostarcza informacji o parametrach sieci w danych punktach

 Model hydrauliczny znacząco poszerza zakres wiedzy o sieci, daje możliwość kompleksowej
analizy całego systemu niemalże w każdym punkcie sieci

 Model hydrauliczny jest wartościowym uzupełnieniem systemu monitoringu

 Na podstawie modelu możliwa jest racjonalna rozbudowa systemu monitoringu

Podział sieci wodociągowej na strefy

Wymagania dla stref DMA (strefa pomiaru przepływu):

 Strefa powinna umożliwiać ocenę indywidualną i porównawczą obszarów sieci z uwagi na

bieżące warunki ich pracy (parametry techniczne i ekonomiczne, zużycie wody, awaryjność itd.).

 Każda strefa powinna być opomiarowana przepływomierzem na wejściu i wyjściu ze strefy.

 Idealnie by strefa była zasilana maksymalnie z 2 nitek sieci (dwa przepływomierze, wodomierze).

 Każdy przepływomierz, powinien być dobrany do przepływów i podłączony do systemu

GSM/GPRS.

 W obrębie strefy DMA różnice wysokości powinny być niewielkie – strefa powinna być
przygotowana do zarządzania ciśnieniem.

 W obrębie strefy należy wyróżnić wszystkie grupy odbiorców (przemysł, szpitale,

nietypowi odbiorcy) i prowadzić dla nich monitoring ciągły rozbioru wody (GSM/GPRS).

9
  Jeśli podział na strefy wymaga dla ich utworzenia zasuw należy pamiętać o tym by martwe
odcinki nie obniżały jakości wody.

 Strefy DMA muszą być projektowane tak by możliwe było w obrębie strefy zarządzanie
ciśnieniem.

Strefa DMA powinna obejmować obszar o wielkości od 500 do 2000 podłączeń wodociągowych; Im
strefa mniejsza łatwiej prowadzić kontrolę wycieków (zalecenia IWA).

Strefa DMA powinna obejmować od 4 do 30 km sieci wodociągowej by możliwa była szybka

kontrola wycieków wody (idealnie by strefa obejmowała od 4-8 km sieci – zalecenia IWA dla grup
poszukujących wycieki).

Strefa DMA może zawierać kilka stref PDA.

Schemat podziału sieci wodociągowej na strefy DMA

10
 ?
?
?

?
Pytanie: Czy warto inwestować w utworzenie punktów strefowych na tym obszarze?

(analiza przepływów oraz symulacja odcięcia przepływu na danych przewodach zasilających strefę)

Model hydrauliczny a podział na strefy DMA

 Analiza skalibrowanego modelu hydraulicznego sieci wodociągowej wspomaga racjonalny

podział na strefy DMA

 Wizualizacja rzędnych i wysokości ciśnienia pozwala na łatwiejszą ocenę różnicy wysokości w

planowanej strefie (zaleca się niską deniwelację)

 Możliwość porównania różnych wariantów i koncepcji

 Redukcja nakładów finansowych potrzebnych na wykonanie sektoryzacji – analiza przepływów

oraz symulacja odcięcia przepływu na danych przewodach zasilających strefę

 Analiza minimalnych i maksymalnych przepływów na odcinku – poprawny dobór urządzenia

pomiarowego

Prowadząc nocne pomiary przepływu w strefach na optymalnie dobranych urządzeniach trzeba pamiętać
by spełnić warunek odnośnie minimalnego przepływu. Najszybszym przybliżeniem jest wskaźnik Ws –
szczelności sieci wodociągowej wyrażony w %.

11
Za szczelną należy uznać sieć jeśli Ws<1. Wskaźnik Ws>1,3 wskazuje na nieszczelność sieci
wodociągowej.

Ws=Qhmin.100:Qd [%]

Qhmin- przepływ godzinowy nocny - najniższy powtarzający się stale przepływ wody wtłaczanej do sieci
wodociągowej w godzinach 1:00-4:00 [m3/h]

Qd- przepływ dobowy [m3/h].

Odwracając ten wzór można powiedzieć, iż minimalny strumień objętości wody dla dobieranego
urządzenia powinien być niższy niż 1% dobowego zapotrzebowania na wodę w strefie/wodociągu.

Wymagania dla stref PMA (stref regulacji ciśnienia)

 Duża deniwelacja (różnica wysokości w obrębie strefy);

 Duża różnica ciśnienia minimalnego i maksymalnego w strefie. Najlepsze efekty ekonomiczne

uzyskuje się gdy różnica ta jest większa niż 1 bar.

 Jeśli iloraz maksymalnego rozbioru wody w strefie i minimalnego rozbioru wody w strefie jest
mniejszy niż 10 (co wskazuje zazwyczaj na występowanie wycieków w strefie).

 Mamy uzupełnioną mapę zasadniczą /GIS we wszystkie elementy armatury mające wpływ na
rozpływ wody i ciśnienia w sieci wodociągowej.

 Planowany jest hydrauliczny model sieci dla wyznaczenia punktów krytycznych w strefie i
symulacji rozkładu ciśnienia po wprowadzeniu zaworów redukcji ciśnienia PRV.

 Wielkość strefy to najczęściej 500-15000 podłączeń wodociągowych.

Strefy powinny się pokrywać z DMA lub być ich wielokrotnością

Należy zdefiniować sposób regulacji ciśnienia w strefie:

 dla pojedynczego dopływu wody do strefy – zawór membranowy ze stałym ciśnieniem

wylotowym
 z regulacją ciśnienia np. w nocy (czasową) lub sterowany przepływem na podstawie stosunku
ciśnienie/przepływ
 modulacja punktu lokalnego
 modulacja punktu krytycznego – wymagane połączenie pomiędzy zaworem PRV i czujnikiem
ciśnienia w punkcie krytycznym,
 regulacja ciśnienia w punkcie krytycznym z zaworami sterowanymi czasowo lub przepływem.

Dla większej ilości wejść do strefy – wszystkie 1-5 lub z dynamicznym punktem krytycznym z
wykorzystaniem oprogramowania do zarządzania siecią wodociągową np.: SCADA.

12
 Podział sieci wodociągowej na strefy DMA

Rzędne punktów węzłowych sieci wodociągowej

13
 Ciśnienie w sieci wodociągowej

Rzędne punktów węzłowych sieci wodociągowej

14
 Ciśnienie w sieci wodociągowej

Średnice przewodów sieci wodociągowej

15
 Przepływ [m3/h]

Chropowatość (wiek przewodu)

16
 Chropowatość (wiek przewodu)

Kontrola i redukcja ciśnienia

 Zmniejszenie strat wynikających z uszkodzeń na sieci wodociągowej

 Zmniejszenie strat wynikających z nieszczelności na sieci

wodociągowej

Model sieci przed wprowadzeniem reduktorów ciśnienia

17
  Natężenie wypływu przez otwór ostrobrzeżny:

źródło: Piechurski, 2014

 Zmniejszenie strat wynikających z uszkodzeń na sieci wodociągowej

źródło: Piechurski, 2014

 Zmniejszenie strat wynikających z nieszczelności na sieci wodociągowej

18
źródło: Piechurski, 2014

Model sieci po wprowadzeniu reduktorów ciśnienia

19
 1. ZASADY I DOBRE PRAKTYKI MODELOWANIA SIECI
WODOCIĄGOWYCH

Przed przystąpieniem do budowy modelu hydraulicznego sieci

wodociągowej należy zgromadzić dane o:

 geometrii sieci

 źródłach wody

 rozbiorach wody

 stratach wody

 sposobach sterowania ciśnieniem

Uwaga!

Jakość danych wejściowych decyduje o poprawności modelu.

Podstawowe elementy modelu:

 Punkty węzłowe

 Odcinki obliczeniowe

20
 Dodatkowe elementy

zbiorniki

pompy

źródła armatura odcinająca i

wody regulacyjna

Ćwiczenie: wskaż błąd

…………………………………………
…………………………………………

…………………………………………
…………………………………………

…………………………………………
…………………………………………

21
Szczegółowość modelu hydraulicznego

Długość sieci: 160 km

średnia: 36 węzłów / km sieci

1 węzeł średnio co 28 m

22
Długość sieci: 62 km

średnia: 12 węzłów / km sieci

1 węzeł średnio co 83 m

23
Szczegółowy model hydrauliczny

Korzyści:

 Możliwość analizowania większej

ilości punktów

Trudności:

 Czasochłonność w przypadku
budowy, kalibracji oraz
rekalibracji

 Mniejsza czytelność w przypadku

analizy sieci jako całości

Odcinek obliczeniowy
odcinek sieci, dla którego na całej długości panują takie same warunki hydrauliczne transportu wody.

Podstawowe parametry odcinków obliczeniowych (Epanet)

 długość odcinka [m]

 średnica wewnętrzna odcinka [mm]

 współczynnik chropowatości k dla równania Darcy-Weisbacha

 współczynnik strat miejscowych ξ

Węzeł obliczeniowy

Punkt na sieci wodociągowej oddzielający odcinki obliczeniowe.

Węzły należy przyjmować:

 na wszystkich rozgałęzieniach i końcówkach przewodów

 w miejscach zmiany średnicy wewnętrznej

 w miejscach zmiany chropowatości przewodu (zwykle jest to związane ze zmianą materiału i

wieku przewodu)

 w miejscach występowania dużych rozbiorów wody, mających lokalny wpływ

 na wartość przepływów odcinkowych

24
Dodatkowe węzły (zalecane)

 w punktach najniżej i najwyżej położonych na sieci

 w punktach pośrednich, dzieląc długie odcinki obliczeniowe na mniejsze

 na odejściach do sieci hydrantowych

Parametry węzłów (w Epanet)

 rzędna węzła [m]

 bazowy rozbiór wody, [m3/h] lub [l/s]

 wzorzec rozbioru dla danej kategorii odbiorców (rozbiory godzinowe…)

 współczynnik wydatku otworu C rozumiany jako wartość przepływu przez otwór, przy którym
zachodzi spadek ciśnienia o 1 m (do symulacji strat wody lub swobodnego wypływu z hydrantu)

Źródła danych

 Bazy danych przedsiębiorstwa wodociągowego

 Mapy analogowe

 Mapy cyfrowe

 Systemy Informacji Przestrzennej (GIS)

 Wiedza pracowników przedsiębiorstwa wodociągowego

Problemy

 Przewody nieznajdujące się w ewidencji

 Brak danych na temat średnicy przewodu, materiału, rzędnej przewodu

 Brak danych na temat odcinków wyłączonych z eksploatacji

 Brak informacji odnośnie połączeń poszczególnych przewodów

 Nieznany rok budowy przewodów

 Brak danych odnośnie zasuw otwartych w sposób niepełny na sieci pierścieniowej

25
Często popełniane błędy

• Połączenie przewodów

Etapy tworzenia modelu

 wprowadzenie danych do modelu

weryfikacja przez kalibrację (porównanie wyników pomiarów ciśnienia i przepływów wykonanych

na sieci wodociągowej z wynikami uzyskanymi z modelu hydraulicznego)

26
Pomiary na czynnej sieci wodociągowej - standardowe podejście

 pomiar przepływu i ciśnienia w studni pomiarowej lub rurociągu tłocznym pompowni wody
stanowiących punkty zasilania w wodę badanej strefy wodociągowej.

 dodatkowe pomiary - w miejscach najniekorzystniejszych hydraulicznie (na końcówkach sieci

oraz w punktach charakterystycznych – na wzniesieniach i w zagłębieniach terenu, w miejscach
zagęszczonej zabudowy itp.)

 pomiary w punktach podziału na strefy DMA i/lub PMA

 pomiary ciśnienia na hydrantach podziemnych rzadko naziemnych

Pomiary na czynnej sieci wodociągowej - alternatywne podejście

 pomiar przepływu i ciśnienia w studni pomiarowej lub rurociągu tłocznym pompowni wody
stanowiących punkty zasilania w wodę badanej strefy wodociągowej.

 dodatkowe pomiary - w miejscach najniekorzystniejszych hydraulicznie (na końcówkach sieci

oraz w punktach charakterystycznych – na wzniesieniach i w zagłębieniach terenu, w miejscach
zagęszczonej zabudowy itp.)

 pomiary u końcowych odbiorców na wodomierzach głównych za pomocą rejestratorów

przepływu i ciśnienia

27
28
29
30
  Jeśli założylibyśmy, iż zaopatrzymy w zdalny odczyt duże wodomierze znajdujące się
u odbiorców niestandardowo pobierających wodę to wskaźnik długości sieci przypadającej na
1 takie urządzenie w wybranych miastach wahałby się od
0,36 wod./km sieci do 2,59 wod. km sieci

 Za zalety takiego podejścia należy uznać, iż przy minimalnych kosztach montażu na punkt
zbieralibyśmy dane zarówno do bilingu (systemy stacjonarnego odczytu – niższe koszty niż
w przypadku budowania radiowych systemów stacjonarnych), budowania bilansu wody jak
i w odniesieniu do sieci wodociągowej mierząc ciśnienie.

 Dla wybranych miast w Polsce % wodomierzy DN50-150 w strukturze wielkości wodomierzy

zawiera się w granicach 1,34-7,33%. Zużycie wody może zaś stanowić dla tych urządzeń nawet
ponad 50% całkowitego zużycia

Pomiary na czynnej sieci wodociągowej

 Pomiary przepływu i ciśnienia w punktach sprzedaży wody np. do ościennych gmin

 Pomiary przepływu, bądź przepływu i ciśnienia zlokalizowane u największych odbiorców

 Określenie charakterystyki rozbioru (patternów) dla typowych grup odbiorców (zabudowa

jednorodzinna, zabudowa wielorodzinna, usługi, przemysł itp.)

31
Przykłady rozbioru wody dla różnych grup odbiorców (patterny)

 Budownictwo jednorodzinne

Przykłady rozbioru wody dla różnych grup odbiorców (patterny)

 Budownictwo wielorodzinne

 Budownictwo wielorodzinne –
hydrofornie osiedlowe

32
 Hotele, domy studenckie

33
 Żłobki

 Przedszkola

 Szkoły

34
35
36
 Źródło patternów: badania własne 2005-2012,2016

Kalibracja modelu hydraulicznego jest procesem polegającym na porównaniu wartości przepływu oraz
ciśnienia uzyskanych z pomiarów na sieci wodociągowej do wartości uzyskanych w wyniku symulacji na
bazie modelu hydraulicznego oraz maksymalne zbliżenie parametrów symulacji do warunków
rzeczywistych.

Podczas procesu kalibracji modelu hydraulicznego wprowadza się zmiany w odniesieniu do:

 Wzorców rozbioru dla poszczególnych grup odbiorców (patterny)

 Chropowatości przewodów

37
Chropowatość bezwzględna (k) zależy przede wszystkim od
wieku przewodu.
Na wzrost chropowatości ma wpływ również jakość wody, dlatego
zależność wzrostu chropowatości w funkcji czasu jest często
specyficzna dla danej sieci.

38
 2. KORZYŚCI Z ZASTOSOWANIA MODELU
HYDRAULICZNEGO

 sprawdzenie możliwości i warunków podłączenia nowych odbiorców i rozbudowy sieci;

 optymalizacja doboru średnic dla nowych i przebudowywanych sieci;

 możliwość prognozy pracy sieci wodociągowej w warunkach awaryjnych;

 badanie wariantów sterowania ciśnieniem;

 wyznaczanie strefy zasilania z poszczególnych źródeł wody;

 analiza pracy sieci w warunkach poboru wody na cele przeciwpożarowe;

 wyszukiwanie miejsc, w których występują zjawiska nietypowe, np.: zwiększone wycieki wody,
przymknięte zasuwy, przewężenia przekrojów, „ucieczka” wody do innej strefy itp.;

 dobór pomp;

 projektowanie zbiorników sieciowych;

 wskazywanie miejsca do zabudowy stałego monitoringu

Źródło : Ścieranka G., 2016

39
 3. PRZYKŁADY DOBRYCH PRAKTYK
W PRZEDSIĘBIORSTWACH WODOCIĄGOWYCH W POLSCE

Wodociągowo - Ciepłownicza Sp. z o.o. "COWIK" w Bartoszycach

Model hydrauliczny sieci wodociągowej – COWIK Bartoszyce

 Wykonano symulację rozbudowy sieci wodociągowej oraz podłączenia nowych odbiorców (nowe
osiedle 1000 odbiorców)

- 50 % zabudowa jednorodzinna

Qd = 0,1 * 500 M = 50 m3/d

- 50 % zabudowa wielorodzinna

Qd = 0,1 * 500 M = 50 m3/d

 Optymalizacja doboru średnicy dla przewodu zasilającego nowoprojektowane osiedle

40
 Analiza pracy sieci w warunkach poboru wody na cele przeciwpożarowe

 Symulacja płukania sieci

41
 3
Qmax = 55,71 m /h,
Z Planowany punkt
2 pomiarowy P1

3
Qmax = 1,44 m /h,
Planowane odcięcie
przepływu Z2

42
 Podział sieci wodociągowej na strefy DMA

Fragment sieci wodociągowej przed podłączeniem nowych odbiorców

43
Symulacja podłączenia nowych odbiorców

44
Pobór wody – cele przeciwpożarowe

Symulacja pracy nowego odcinka sieci

45
Symulacja pracy nowego odcinka sieci

Symulacja – płukanie sieci

46
Pobór wody na cele
przeciwpożarowe:
3
Q = 2 * 36 m /h

47
 4. DOSTĘPNE PROGRAMY DO
MODELOWANIA SIECI

Epanet 2.0

 udostępniany przez Amerykańską Agencję Ochrony Środowiska (US EPA)

 możliwość nieograniczonego bezpłatnego użytkowania

 https://www.epa.gov

Większość z oferowanych płatnych

programów wykorzystuje algorytmy obliczeniowe zawarte w programie EPANET.

48
WaterCAD

 Producent: Bentley Systems Inc. (USA)

 WaterCAD jest podzestawem WaterGEMS

 https://www.bentley.com/pl/products/product-line/hydraulics-and-hydrology-software/watercad

49
STANET

 Producent: Ingenieurbüro Fischer-Uhrig (Niemcy)

 zintegrowany pakiet oprogramowania, umożliwiający projektowanie oraz obliczanie sieci

wszelkich mediów z zakresu zaopatrywania oraz oczyszczania: sieci wodociągowych,
kanalizacyjnych, ciepłowniczych, gazowych, elektrycznych

 dostępny w języku niemieckim, angielskim oraz polskim

 http://www.stafu.de/pl

50
51
Wybrane funkcjonalności – programy komercyjne (na przykładzie programu Stanet)

 projektowanie oraz obliczanie sieci wszelkich mediów z zakresu zaopatrywania oraz

oczyszczania: sieci wodociągowych, kanalizacyjnych, ciepłowniczych, gazowych, elektrycznych

 Wygodniejszy w użytkowaniu interfejs:

- Funkcja UNDO (cofnij)

- Możliwość przybliżania oraz oddalania widoku pokrętłem myszy

- Możliwość przesuwania obrazu po wciśnięciu pokrętła

 Synchronizacja z mapami Online:

 Możliwość przełączania pomiędzy mapami a widokiem satelitarnym

52
 Okno legendy dowolnie konfigurowane przez użytkownika: np. ciśnienie, przepływ

 Możliwość wyboru np. ilości kolorów w legendzie

 możliwość korzystania z bazy danych – biblioteki przewodów

53
 wyznaczanie średnicy wewnętrznej rur z osobno zarządzanej tabeli bazy danych,

 możliwość przydzielenia odcinków, obrazów podkładowych, danych odbiorców do różnych

warstw dzięki czemu mogą być one niezależnie wyświetlone,

 wyłączanie widoczności warstw powoduje wyłączenie danych przewodów z obliczeń – tym

samym możliwość bardzo szybkiego przełączania pomiędzy scenariuszami

 Wczytywanie obrazów podkładowych:

- W formacie rastra np.: z zeskanowanych planów różnych formatów (TIFF,

BMP) wraz z danymi o współrzędnych,

- W formacie rastra z danymi o współrzędnych, np.: mapy z urzędu

ewidencji gruntów i budynków,

- W formacie wektorowym (np.: DXF, DWG),

 Funkcja automatycznego przypisywania adresów

54
 Automatyczne wprowadzanie rzędnych dla punktów węzłowych na podstawie zaimportowanych
punktów wysokościowych (siatka punktów)

 Sprawdzanie topologii sieci – wskazywanie niepołączonych z przewodem węzłów, hydrantów

 Automatyczne przyłączanie obiektów do sieci – funkcja naprawy topologii

 Moduł pozwalający na przeprowadzenie analizy p-poż

 Moduł wskaże hydranty o niewystarczającym ciśnieniu lub wypływie

 Sprawdzenie odległości hydrantu od zabudowań, wskazanie maksymalnej kombinacji hydrantów

 Umieszczenie przeszkód, które są uwzględniane przy analizie p-poż np. tory kolejowe

Przeszkoda

55
 Funkcje baz danych

- spójność danych między grafiką sieci a bazą danych

- tworzenie numerycznych operatorów, jak np.: średnia, maksimum, minimum oraz suma wartości
numerycznych (średnica, długość, przepływ, itp.),

- zastępowanie dowolnych wartości innymi wartościami,

- wyszukiwanie treści (np.: nazw, wyszukiwanie z warunkiem: równy, nierówny, większy, zawiera
itp.),

- tworzenie grup, np.: ilość rur o średnicy nominalnej

- tworzenie nowych pól indywidualnych

- pola danych

- pola obliczone

- przypadki obliczeń (scenariusze)

56
 5. PRACA W EPANET 2.0
 Wprowadzanie danych, praca z mapami (podkładami)
 Kalibracja modelu, dostosowanie modelu do rzeczywistych wartości (na przygotowanych
wcześniej przykładach istniejących sieci wodociągowych)
 Dalsza praca na modelu – symulacje i case study
 Podsumowanie i wnioski z ćwiczeń praktycznych

Backdrop (podkład) wczytywanie oraz skalowanie

1. Wczytanie podkładu

2. Wybranie docelowego pliku

Dostępne formaty:
.bmp , .emf, .wmf

57
3. Wybranie odcinka i wstawienie punktów węzłowych

4. Narysowanie przewodu pomiędzy punktami

Opcja Auto-Length powinna być ustawiona jako On

58
5. Pomiar rzeczywistej odległości

6. View > Dimensions

Odległość rzeczywista = 441,09 m

Odległość w modelu = 8407,96 m

Proporcje:

8407.96 - 10000

441.09 - x

x = 524.61

59
7. Wpisanie współrzędnych prawego górnego wierzchołka

L =

60
Patterns
Wzorce (profile) rozbioru Base Demand

Wprowadzanie zużycia wody przez odbiorców

 Base Demand - Zużycie bazowe

dla danego odbiorcy lub danej
grupy odbiorców przypisanej do
węzła

 Demand Pattern symbol

zdefiniowanego profilu (wzorca)
rozbioru danego odbiorcy lub
grupy odbiorców

 Demand (Actual demand) zużycie

w danym czasie symulacji – jest
obliczane przez program

61
W jaki sposób program oblicza Actual Demand?

ACTUAL DEMAND = BASE DEMAND x PATTERN

Np. w 8 godzinie symulacji:

Zużycie o godzinie 8 = BASE DEMAND x PATTERN

(Demand, Actual Demand)

Jaką wartość wpisać jako BASE DEMAND?

3
Zakładając np. długość symulacji 24:00 h , skok czasowy symulacji 1h oraz jednostkę CMH (m /h)

62
Odpowiednio dopasowany pattern

BD = 864 Demand = 864

3
Qd = 864 m /d x 0,0416 = 36
3
Zużycie m /h

BD = 36 Demand = 36 x
3
Qh = 36 m /h 3
1 = 36 m /h
Zużycie

Controls - sterowanie

Wyrażenia definiujące parametry danych obiektów w modelu matematycznym sieci wodociągowej w

oparciu o określone warunki.
Sterowanie możemy podzielić na:
 Simple controls (proste sterowanie)
 Rule-based controls (w oparciu o reguły)

63
Simple controls (proste sterowanie)
Są to wyrażenia zmieniające status przewodu w zależności od:
 Poziomu wody w zbiorniku
 Wartości ciśnienia w danym węźle
 Czasu trwania symulacji

Simple controls – struktura wyrażenia

Dla każdego typu sterowania jest to linia o postaci:
LINK ID_przewodu stan IF NODE ID_węzła ABOVE/BELOW wartość
LINK ID_przewodu stan AT TIME czas
LINK ID_przewodu stan AT CLOCKTIME godzina AM/PM
stan – OPEN lub CLOSED, ustawienie prędkości pompy, ustawienie zaworu
wartość – ciśnienie w przypadku węzłów lub poziom wody w przypadku zbiornika
Czas – czas liczony od startu symulacji (w postaci dziesiętnej albo godziny: minuty
Godzina – z dopiskiem AM/PM!
ID_przewodu, ID_węzła – numer węzła lub numer przewodu

Simple controls – przykłady

LINK 12 CLOSED IF NODE 23 ABOVE 5
(Zamknij przewód nr 12 jeśli poziom wody w zbiorniku 23 przekroczy 5 m)
LINK 12 OPEN IF NODE 130 BELOW 30
(Otwórz przewód nr 12 jeżeli ciśnienie w węźle 130 spadnie poniżej 30 m sł. w.)
LINK 12 1.5 AT TIME 16
(Ustaw prędkość pompy nr 12 na 1.5 w 16-tej godzinie symulacji)
LINK 12 CLOSED AT CLOCKTIME 10 AM
LINK 12 OPEN AT CLOCKTIME 8 PM
(Zamknij przewód 12 o godzinie 10 rano i otwórz o godzinie 8 po południu)

Rule-based controls
 Sterowanie pozwalające na zmianę statusu lub określonego parametru w zależności od kilku
zadanych warunków.
 Spełnienie warunku/warunków może wywoływać szereg akcji

64
Rule-based controls - przykłady

Zestaw reguł które wyłączają pompę i otwierają by-pass, gdy poziom wody w zbiorniku przekroczy daną
wartość oraz na odwrót, gdy poziom wody w zbiorniku spadnie poniżej zadanej wartości
RULE 1
IF TANK 1 LEVEL ABOVE 19.1
THEN PUMP 335 STATUS IS CLOSED
AND PIPE 330 STATUS IS OPEN
RULE 2
IF TANK 1 LEVEL BELOW 17.1
THEN PUMP 335 STATUS IS OPEN
AND PIPE 330 STATUS IS CLOSED

Rule-based controls – struktura wyrażenia

RULE 1
IF warunek_1
AND warunek_2
OR warunek_3
THEN akcja_1
AND akcja_2
Jeżeli zostanie spełniony warunek_1 i warunek_2 lub zostanie spełniony warunek_3, wykonywana jest
akcja_1 oraz akcja_2

Struktura warunku

IF OBIEKT ID ATRYBUT RELACJA WARTOŚĆ

NODE
JUNCTION
RESERVOIR
TANK
LINK
PIPE
PUMP
VALVE
SYSTEM

IF OBIEKT ID ATRYBUT RELACJA WARTOŚĆ

Numer identyfikacyjny obiektu

65
IF OBIEKT ID ATRYBUT RELACJA WARTOŚĆ

NODE
DEMAND, HEAD, PRESSURE
JUNCTION
RESERVOIR
LEVEL, FILLTIME, DRAINTIME
TANK
LINK FLOW, STATUS (OPEN, CLOSED,
PIPE ACTIVE), SETTING (nastawa zaworu
PUMP lub prędkość pompy)
VALVE
SYSTEM DEMAND, TIME, CLOCKTIME

IF OBIEKT ID ATRYBUT RELACJA WARTOŚĆ

= IS (jest równy)
<> NOT (jest różny od)
< BELOW (jest poniżej)
> ABOVE (jest powyżej)
<= (jest mniejszy bądź równy)
>= (jest większy bądź równy)

Struktura akcji wykonywanej po spełnieniu warunku

THEN OBIEKT ID STATUS/SETTING IS WARTOŚĆ

LINK
PIPE
PUMP
VALVE

THEN OBIEKT ID STATUS/SETTING IS WARTOŚĆ

Numer
identyfikacyjny
obiektu

66
THEN OBIEKT ID STATUS / SETTING IS WARTOŚĆ

Wpisujemy STATUS lub SETTING

THEN OBIEKT ID STATUS/SETTING IS WARTOŚĆ

Status obiektu – OPEN lub CLOSED

SETTING – nastawa pompy lub zaworu (wartość)

67
LITERATURA
 M. Christie, A. Cliffe, P. Dawid, S.S. Senn: Simplicity, Complexity and Modelling, Wiley,
2011.
 T. M. Walski, Donald V. Chase: Advanced water distribution modeling
and management. Haestad Methods, Waterbury, USA, 2003.
 G. Ścieranka: Modelowanie hydrauliczne sieci wodociągowych – wybrane aspekty,
Napędy i Sterowanie, 01/2016.
 F. Piechurski: Działania zmierzające do ograniczania strat wody w systemach jej dystrybucji,
Napędy i Sterowanie, 01/2014.
 K. Boryczko, B.Tchórzewska-Cieślak: Analiza eksploatacji sieci wodociągowej miasta
Mielca, [w:] Polska inżynieria środowiskowa pięć lat po wstąpieniu do Unii Europejskiej
(red. J.Ozonek, A.Pawłowski), Komitet Inżynierii Środowiska PAN, t.58/1, 2009,
 Z. Siwoń i in.: Analiza procesu hydraulicznego starzenia się żeliwnych i stalowych
przewodów sieci wodociągowej we Wrocławiu, Ochrona Środowiska, 04/1998
 Lambert A., Hibner W.: Losses from Water Supply Systems: Standard Terminiology and
Recommended Performance Measures. The Blue Pages, IWA 10/2000.
 Charakterystyka wybranych metod płukania I oczyszczania przewodów wodociągowych,
Dariusz Kowalski, Marian Kwietniewski, Anna Musz, 2008.
 Drinking water distribution systems: Assessing and reducing risks, committee on public
water supply distribution systems, national council, 2006.

 EPANET 2 Users manual, Lewis A.Rossman, 2000.

 WaterCad user guide, Heasted methods, Inc, 2003.

68