Primarni novac

Ipak, centralna banka je najvažniji učesnik

u odnosu na prethodno navedene,
obzirom da je u stanju da reguliše
kreditnu aktivnost poslovnih banaka a
preko toga i veličinu novčane mase
Mehanizmi putem kojih centralna banka
reguliše kreditnu aktivnost poslovnih
banaka, a samim tim i veličinu novčane
mase jesu:
1. Primarni novac
2. Proces multiplikacije

Mikrokreditna multiplikacija

Ravnotežna pozicija poslovne banke – kreditni plasmani u visini

kreditnog potencijala
Inicijalni impuls izbacije banku iz stanja ravnoteže
Inicijalni impuls može biti:
1. Pozitivni (priliv novčanih sredstava u sistem banke)
2. Negativni (odliv novčanih sredstava iz sistema banke)

Pozitivni inicijalni impuls nastaje na

osnovu:
1. Platnoprometnih transakcija;
2. Korišćenja kredita kod centralne banke ili kod
drugih banaka;
3. Sniženja stope obaveznih rezervi.

Negativni inicijalni impuls nastaje na

osnovu:
1. Deficita bilnsa novčanih transakcija komitenata
poslovne banke
2. Povraćaja kredita koji su korišteni

Faktori: Faktori koji utiču na proces

mikrokreditne multiplikacije su:
1. Koeficijent vraćanja sredstava u depozitni sistem
(h)
2. Stopa rezervi (r)

Dakle, multiplikacioni proces na bazi inicijalnog

impulsa zavisi od dva ograničavajuća faktora –
koeficijenta vraćanja sredstava u depozitni
sistem (h) i komplementarne vrijednosti
koeficijenta rezervi (1-r)

Koeficijent rekreiranja kreditnog potencijala (z) se

izračunava na sljedeći način:
z = (1-r)h
z = (1-0,2) x 0,8 = 0,32
Tumačenje: Na svaki euro kreditnog potencijala u
svakom multiplikacionom ciklusu, dolazi 0,32 eura
kreditnog potencijala u sljedećem multiplikacionom
ciklusu, dok preostali dio ispada
Vrijednost koeficijenta z se kreće u rasponu od 0
do 1
z = 0 ako je r=1 ili h=0
z = 1 ako je r=0 i h=1
1-z – koeficijent ispadanja sredstava iz depozitnog
sistema poslovne banke

Makrokreditna multiplikacija

Osnovni principi su isti kao i kod mikrokreditne

multiplikacije!
Inicijalni impuls nastaje na osnovu:
1. Priliva novčanih sredstava u sistem poslovnih banaka iz
kredita ilidrugih oblika emisije novca centralne banke;
2. Promjena stope obaveznih rezervi banaka kod CB;
3. Prelivanje između depozita kod banaka i gotovog novca
stanovništva;
4. Prelivanje sredstava komitenata banaka iz inostranstva

Ograničavajući faktori: Ovi faktori imaju manju

snagu u odnosu na iste kod mikrokreditne
multiplikacije

Ograničavajući faktori su:

1. Povlačenje dijela sredstava iz sistema poslovnih
banaka u programirane rezerve (obavezna rezerva i
rezerva likvidnosti)
2. Odliv sredstava iz sistema poslovnih banaka po
nalozima njihovih komitenata
a) Neto konverzija depozita kod poslovnih banaka u gotov
novac;
b) Prelivanje u korist depozita komitenata centralne
banke;
c) Prelivanje u korist inostranstva.

Koeficijent rekreiranja kreditnog

potencijala (z) se izračunava na sljedeći
način:
z = (1-r)h
z = (1-0,2) x 0,9 = 0,72
Tumačenje:Na svaki euro kreditnog potencijala
u svakom multiplikacionom ciklusu, dolazi
0,72 eura kreditnog potencijala u sljedećem
multiplikacionom ciklusu, dok preostali dio
ispada
1-z – koeficijent ispadanja sredstava iz
depozitnog sistema banaka

--Deflacija je pad opšteg nivoa cena u zemlji, često povezan s opadanjem obima
proizvodnje robe i usluga, kao i zaposlenosti.
--Depresijacija je obezvređenje novca koje se ogleda u padu kupovne moći novca na
domaćem tržištu ili u padu vrednosti neke valute na deviznom tržištu izraženom preko
kursa u drugoj valuti.
--Devalvacija je zvanična promena pariteta neke nacionalne valute utvrđivanjem njene
niže vrednosti u odnosu na neku stabilnu valutu ili u odnosu na neko drugo merilo.
Devalvacija je čin izravnavanja unutrašnje (niže) vrednosti novca izražene u njegovoj
kupovnoj moći na domaćem tržištu i njegove neopravdano više spoljašnje vrednosti
izražene u deviznom kursu. Unutrašnja i spoljašnja vrednost novca prethodno se u nekom
razdoblju smanjuju bez odluke monetarnih vlasti. Ovo smanjivanje intervalutarne
vrednosti novca koje nastaje na tržištu bez odluke monetarnih vlasti naziva se
depresijacijom.
Depresijacija je proces koji prethodi činu devalvacije. U uslovima formiranja
promenljivih kurseva na tržištu, pojam devalvacije nema više ono značenje koje je imao u
uslovima fiksnih kurseva. Promene kurseva su pod uticajem tržišnih faktora česte i imaju
svoje dnevne vrednosti. Stoga se tek ponekad znatniji pad deviznog kursa kolokvijalno
naziva devalvacijom, a takva promena izazvana odlukom monetarnih vlasti – korekcijom
kurseva.
--Apresijacija je pojam kojim se označava porast vrednosti novca. Obično se izražava
kao intervalutarna vrednost što znači da se apresijacija jedne valute istovremeno odražava
i kao depresijacija druge valute.
--Revalvacija je utvrđivanje novog službenog pariteta nacionalne valute u povoljnijem
odnosu prema drugim valutama.
-- Inflacija je prekomerno povećanje novčane mase u opticaju, što vodi smanjenju
vrednosti novca i opštem rastu cena; neravnoteža u robno-novčanim odnosima izazvana
povećanjem novčane mase u opticaju i mase odobrenih kredita u poređenju s veličinom
raspoloživog robnog fonda izraženog ukupnim cenama .
Teorija uzroke porastu cena vidi u povećanoj potražnji koja se najčešće finansira
kreditima i zajmovima, zatim u promeni strukture agregatne potražnje, u pritisku
troškova koje stvaraju radnički sindikati na tržištu rada, te u povećanju nadnica kao
posledice ostvarenih interesa radnika.
--Stagflacija je stanje privrede koje karakteriše opšti skok cena (Inflacija) uz pad
proizvodnje. Odatel i dolazi ime ove pojave, stagnacija + inflacija = Stagflacija.
Postoje dvije "škole" mišljenja zbog čega dolazi do stagflacije.
Jedan je kada dođe do povećane tražnje određenog resursa (te stoga i rasta cijene istog) a
čija nestašica u isto vrijeme izaziva i pad proizvodnje.Drugi primjer je kombinovani
efekat instrumenata koje koristi narodna banka (štampanje gotovog novca koje izaziva
inflaciju) zajedno sa mjerama ekonomske politike koje sprovodi vlada (pretjerano
uplitanje na tržište rada i cijene, što dovodi do pada proizvodnje). Zajedno, ovo dovodi
do pada vrijednosti domaće monete koje nije propraćeno rastom proizvodnje, što dovodi
do stagflacije.

Dvije glavne škole ekonomije (Kejnzijanska i Čikaška) su imale različite poglede u vezi
stvari koje izazivaju stagflaciju. Kejnzijanci su zastupali viđenje koje se oslanjalo na tzv.
Filipsovu krivu, istorijski koncept u ekonomiji, gdje postoji tzv. Trade off inflacije i
nezaposlenosti, gdje povećanje inflacije dovodi do smanjenja nezaposlenosti, i obrnuto.
Ta teorija je doživjela krah početkom sedamdesetih u Americi, upravo pojavom
stagflacije. Sa druge strane Čikaška škola (Monetaristi), na čelu sa Fridmenom i Felpsom
zastupala viđenje o takozvanoj prirodnoj stopi nezaposlenosti.
Monetarijance i njihova shvatanja o liberalnom i deregulisanom tržištu je takođe
demantovala stvarnost krizom svjetskog finansijskog tržišta koje je počelo krizom tržišta
nekretnina u SAD 2007. godine.