Professional Documents
Culture Documents
Incirli Derin Tüneli Jeoteknik Raporu
Incirli Derin Tüneli Jeoteknik Raporu
1. GİRİŞ
Yerleşim alanları hızla büyüyen İstanbul kentinin ulaşım sorunu mevcut ulaşım sistemleri
ile çözülemez duruma gelmektedir. Diğer kelimelerle, mevcut ulaşım sistemi (karayolu)
gerek kapasite, gerekse konfor açısından taşıdığı olumsuzluklar ve son olarak yarattığı
çevre problemleri raylı toplu taşıma sistemlerinin (Metro, Hafif Raylı Sistem, Tramvay)
mutlaka uygulamaya geçirilmesini zorunlu hale getirmektedir. Ancak bunun yanısıra
yoğun yapılaşma, mevcut altyapılar ve hassas sanat yapıları (karayolları, köprülü
geçişler) bulunması dolayısıyla raylı sistem güzergahlarının "aç-kapa tünel veya "sığ
delme tünel" ile geçilmesi söz konusu olmaktadır. Bu durumda proje maliyetinin optimize
edilmesi açısından yüksek ilerleme ile tünel kısa sürede tamamlanmalı bunun yanısıra,
yapılacak geoteknik ölçümlerle, yüzeyde bulunan yapılar, oluşacak deformasyonların
kontrol altında tutulması ile minimum hasarla geçilmelidir.
Bu çalışmada, İstanbul Hafif Raylı Sistemi 2.Aşama İnşaatı kapsamında yeralan M.İnönü
Tünelinde gerçekleştirilen geoteknik ölçme çalışmaları ele alınmıştır. Uygulanan ölçme
metodları açıklanmış ve elde edilen sonuçlar sunulmuştur.
©
3. JEOLOJİK DURUM
Tünel geçkisi genel olarak "siltli kil-kil" tabakalarından oluşan "Güngören" formasyonları
ve "kil ara tabakalı kireçtaşı-marn" tabakalarından oluşan "Bakırköy" formasyonları
içerisinde bulunmaktadır. Üst Miyosen yaşlı Güngören formasyonları genellikle gri-
mavimsi renklerde sert-çok sert kıvamlı (qu= 3-5 kg/cm2) yer yer çatlaklı, kiltaşı
litolojisinde ve marn aratabakalıdır. Bakırköy formasyonları ise sık-çok sık çatlaklı, ince-
çok ince tabakalı yapıya sahip, kil aratabakalı, orta - zayıf dayanımlıdır. Tabakalar hemen
hemen yatay tabakalı ve yer yer "antiklinal-senklinal" yapılara benzeyen yapıda,
ondülasyonlu ve yer yer 1-3 m atımlı faylarla kırıklıdır [1],[2]. Güzergahın Mühendislik
Jeolojisi ile ilgili ayrıntılı bilgiler [1] referansında verilmiştir.
• Kazı bölgesi civarında, üç boyutta gerilme dağılımını kontrol altına almak ve,
• Kazı sırasında ve kazı sonrasında oluşan “gevşeme ve deformasyonların minimize”
edilmesi, “kayaç - zemin dayanımının korunması”olarak açıklanabilir.
Belirtilen koşulların yerine getirilebilmesi için kazıdan hemen sonra erken taşıyıcılık
sağlayabilecek (P.Beton+Çelik Hasır+Çelik Kafes İksa+Kaya Bulonu) ve çevre ortamı ile
birlikte çalışacak taşıyıcı iksa sistemi oluşturmak, kazı faaliyetleri sırasında ve sonrasında
oluşan tünel içi deformasyonların ve yüzey hareketlerinin devamlı ölçülmesi ve
değerlendirilmesi gerekli olmaktadır. Diğer yandan varsa, yüzeyde bina, karayolu ve
köprü gibi hassas yapılarda oluşacak deformasyonların ve oluşabilecek yapı hasarlarının
ölçülmesi ve izlenmesi gereklidir[ 3 ].
©
5. M.İNÖNÜ TÜNELİNDE GERÇEKLEŞTİRİLEN GEOTEKNİK ÖLÇÜMLER
M.İnönü Tüneli'nde, güzergahın jeolojik yapısı, yerleşim alanları, yüzeyde bulunan
hassas sanat yapılarının durumu, topoğrafik yapıya göre güzergah boyunca toplam 46
kesit ölçme istasyonu olarak projelendirilmiştir (Şekil-1). Kazı faaliyetleri sırasında
yapılan bu ölçümlerin tipik bir genel kesiti Şekil-2’de, şematize edilmiş, sözü edilen
ölçümlerin ölçüm programı ise Şekil-3'de gösterilmiştir. Ölçüm programından görüleceği
üzere yüzeyde yapılan ölçümler, tünel aynası ölçüm istasyonuna ~3D ( 1 ) kadar geride
iken başlatılmakta ve yine tünel aynası istasyonu ~3D kadar geçtikten sonra
deformasyonların sönümlenme durumuna göre; deformasyon artış hızı 1 mm/gün
seviyesinin altına düşünceye kadar devam edilmektedir. Bunun yanısıra, ölçüm
programından açıkça izlendiği gibi tünel içi ölçüm araçları üst yarının ( 2 ) istasyonu ~1
m geçtikten sonra yerleştirilmekte ve okumalara başlanılmaktadır. Aynı durum altyarı ( 2 )
için de geçerlidir. Ancak zaman zaman, tünel içi çalışmalarının yoğunluğu, vardiya-
ilerleme hızına bağlı olarak, tünel içindeki ölçüm araçlarının yerleştirme ve ilk
okumalarında kaçınılmaz gecikmeler ve ölçülemeyen deformasyonlar söz konusu
olmuştur.
©
Şekil 1 Güzergahta Geoteknik Ölçme İstasyonları
©
Tablo-1: M.İnönü Tünelinde Kullanılan Geoteknik Ölçme - Değerlendirme Araçları
©
Şekil- 3: Ölçüm İstasyonunda Ölçme Programı
©
· Toplam Okuma Sayısı :4519 adet
Ölçme aracı ile yapılan okuma sonuçları kişisel bilgisayar yardımıyla değerlendirilmiş, ve
değerlendirme sonuçları günlük ve haftalık periyotta tablo ve grafik düzende proje
yöneticisine sunulmuştur. Bu sonuçlar proje yönetimi tarafından değerlendirmeye alınarak
iksa ve üretim parametreleri konusunda gerekli kararlar verilmektedir.
©
İstasyonun Aynaya Uzaklığı, X, m
-40 -30 -20 -10 0 10 20 30 40 50
0
-10
İstasyon Noktası
MS# 18 -20
0 -30
-X +X
Tünel İçi
-70
Deformasyon
-80
-90
M.İnönü Tünelinde Tünel içi ölçme işlemlerinin jeodezik yöntemle belirlenmesi aşağıdaki
avantajlardan dolayı tercih edilmiştir;
©
• Deformasyonların her noktada, hangi büyüklükte ve hangi yönde geliştiği izlenebilir.
• Ölçme işlemleri tünelde yapılan diğer başka ölçme işlemleri sırasında gerçekleştirilebilir,
ekstra ölçme organizasyonuna gerek yoktur.
• Çok sayıda ölçme verileri ölçme aracının hafızasına ölçme sırasında kaydedilebilir ve ara
donanımlar vasıtası ile bilgisayar ortamına doğrudan olarak aktarılabilir.
• Ölçme işlemi karmaşıktır; önceden tesis edilmiş poligon noktalarına gerek vardır.
Tünel içi deformasyon ölçüleri, deformasyon etki alanı dışındaki poligon noktasına
bağlanılarak konverjans noktalarının mesafe, düşey, yatay açıları ölçülerek ölçme setinin
hafızasına ölçme sırasında kaydedilmek suretiyle yapılmaktadır. Toplam 43 kesitte yapılan
konverjans ölçüm çalışmaları ile ilgili istatistiksel bilgiler aşağıda özetlenmiştir [ 6 ].
Yapılan okuma sonuçları günlük olarak tasman çalışmalarına paralel olarak değerlendirilmiş
ve degerlendirme sonuçları proje yönetimine sunulmuştur.Yapılan ölçümlerin
değerlendirilmesine ait tipik bir değişim Şekil-4 üzerinde tasman eğrisi ile birlikte
gösterilmiştir. Güzergah boyunca diğer istasyonlarda yapılan ölçüm-değerlendirme sonuçları
şirketimizin arşivlerinde bulunmaktadır [ 6 ],[ 7 ].
©
5.3. EKSTANSOMETRE ÖLÇÜMLERİ
Tünel cidarından, yüzeye kadar yer alan kayaç-zemin ortamındaki tabakaların birbirine göre
göreceli hareketlerinin belirlenebilmesi amacıyla güzergah boyunca toplam 7 kritik kesitte
(bina, köprü geçişi, karayolu geçişleri) "Geokon marka, Model A-6 Çubuklu Ekstansometre"
tesis edilmiş ve ölçüm sonuçları günlük olarak tablo ve grafik düzende değerlendirilmiştir.
Ölçüm sonuçlarına ait tipik bir değerlendirme grafiği Şekil-5'de verilmiştir.
©
MS # 8 ISTASYONUNDA EXTANSOMETRE ÖLÇÜMLERI [ KM 6+278] Tarih
07.08.93
14.08.93
21.08.93
28.08.93
04.09.93
11.09.93
18.09.93
25.09.93
02.10.93
*Toplam Deformasyon ,mm
1. Sensör
0 2m
-5
-10
2. Sensör
-15 Yüzey Tasmanı. 7m
-20 sensor. 1
-25 sensor .2
-30 sensor. 3 3. Sensör
11 m
-35
(*) Toplam Deformasyon= Yüzey tasmanı + Ekstansometre Okuması
6340
6330 Kalot
6320
Radye
6310
KM6+278
6300
Güzergah
6290
6280
6270
6260
6250
6240
09.08.93
14.08.93
19.08.93
24.08.93
29.08.93
03.09.93
08.09.93
13.09.93
18.09.93
23.09.93
28.09.93
Tarih
©
M S#18 İST A SY O N U T E Ğ E T SE L B A SIN Ç D E Ğ E R LE Rİ
M S#18 ( km 6+703)
35 1
T 1 hücresi/cell
3
2 T 2 hücresi/cell
30
BASINÇ / PRESSURE, kg/cm2
T 3 hücresi/cell
4 5 T 4 hücresi/cell
25
T 5 hücresi/cell
20
15
10
0
12.02.1994 19.02.1994 26.02.1994 05.03.1994 12.03.1994 19.03.1994
tarih/date
4.0
R5 hücresi/cell
3.5
3.0
2.5
2.0
1.5
1.0
0.5
0.0
12.02.1994 19.02.1994 26.02.1994 05.03.1994 12.03.1994 19.03.1994
tarih/date
tarih/date
40
20
-20
-40
©
Tablo-2: M. İnönü Tüneli Tasman Toplu Sonuçları
Sıra Istasyon Güzergah Örtu Esdeğer Gercekleşen Tünel İçi Maksimum İstasyonda Sönm..Tasmanda İksa İlerleme
No No Kalınığı Derinlik Tasman Maks.Düşey Extansometre Üstyarı-Taban İstasyon-Ayna Aralığı Hızı
Km m m mm deform. , mm Deform. , mm Mesafesi, m Arası mesafe, m m m/gün
1 MS 1(T1) 6114 6.4 11.15 17 0.88
2 MS 2(A+T1) 6123 9.1 13.85 30 24 15.6 15 1.2 1.41
3 MS 3(A+T1) 6132 9 13.75 21 12 4.8 18 1.2 2.08
4 MS 3B(A) 6155 9.2 13.95 2 2.12
5 MS4(A+T1) 6168 9.6 14.35 15 15 6.5 11 1.3 2.89
6 MS4B(A) 6180 9.8 14.55 3 2.51
7 MS4A(A+T1+EX) 6200 10.4 15.15 21 7 18 7.8 17 1.3 2.47
8 MS5(A+T1) 6216 11 15.75 15 8 7.8 12 1.3 2.75
9 MS6(A+T1) 6239 11.5 16.25 15 10 5.2 14 1.3 2.98
10 MS7(A+T1) 6257 12 16.75 12 8 7.8 12 1.3 2.91
11 MS8(A+T1+EX) 6278 12.3 17.05 18 17 30 7.8 11 1.3 2.74
12 MS8A(T1) 6312 12.6 17.35 18 3.25
13 MS9(A) 6327 12.6 17.35 18 18 5.2 23 1.3 3.21
14 MS10(A+T1) 6361 12.7 17.45 29 20 5.2 30.5 1.3 3.02
15 MS11(A+T1) 6404 13 17.75 23 12 5.4 19 0.9 3.35
16 MS12(A+T1) 6438 12.7 17.45 25 17 7.2 19 0.9 2.54
17 MS13(A+T1) 6467 13.2 17.95 23 19 5.4 22 0.9 3.34
18 MS14(A+T1+EX) 6488 12.2 16.95 33 49 45 4.5 0.9 3.74
19 MS14(T1) 6510 12.2 16.95 8 3.49
20 MS15(T1) 6549 11.44 16.19 14 0.9 3.32
21 MS16(A+T1) 6600 11.6 16.35 83 30 6.3 29 0.8 3.49
22 MS16A(A+T1) 6625 11.4 16.15 72 10 4.8 21 0.9 3.25
23 MS17(A+T1) 6650 11.1 15.85 25 21 26 3.41
24 MS17A(T1) 6675 11.1 15.85 29 22.5 2.82
25 MS18(A+T2+EX) 6700 11.1 15.85 80 35 83 6.3 32 0.8 3.9
26 MS19(A+T1) 6750 11.1 15.85 25 29 4.8 22 0.8 3.47
27 MS20(A+T1) 6800 12.3 17.05 35 32 6.4 32 0.9 2.96
28 MS21(A+T1) 6836 12.7 17.45 36 30 5.4 25 0.9 4.13
29 MS22(A+T1) 6878 13.14 17.89 28 15 8.1 20 0.9 3.34
30 MS23(A+T1) 6930 15.5 20.25 35 14 2.82
31 MS23B(T1) 6936 15.55 20.3 44 2.52
32 MS23A(A+T1) 6990 15.5 20.25 19 25 8.1 22 0.9 2.26
33 MS26(A+T1) 7150 19.8 26.65 25 23 5.4 10 0.9 2.96
34 MS27(T1) 7180 13.9 26.65 6 3.18
35 MS28(A+T1) 7215 21.4 26.15 20 16 5.4 24 0.9 3.31
36 MS29(A+T1) 7274 21.8 26.55 33 17 7.2 30 0.9 3.18
37 MS30(A+T1) 7335 15 19.75 22 20 7.2 25 0.8 3.81
38 MS31(A+T1) 7378 13.22 17.97 15 15 5.6 29 0.8 2.42
39 MS31A(A+T1) 7400 13.6 18.35 16 17 2.54
40 MS32(A+T1) 7430 10.8 15.55 8 12 2.72
41 MS33(A+T1+EX) 7468 9.84 14.59 12 8 18 6.4 24 0.8 2.52
42 MS33A(A+T1) 7500 9.8 14.55 12 7 2.03
43 MS33B(A+T1) 7520 8.42 13.17 10 2.12
44 MS34(A+T1) 7540 6.24 10.99 30 7 4 25 1 1.73
45 MS35(A+T1) 7570 6 10.75 39 40 7 12 0.9
46 MS36(T1) 7585 6 10.75 0.53
Açıklama A :Yüzey Tasman Ölçümleri, T1: Tünel İçi Deformasyon Ölçümleri T2: Tünel İçi Deform + Bas. Hüc. Ölçümleri EX: Ekstansometre Ölçümleri
©
150
ÖLCÜLEN TASMAN
125 DERINLIK 25
100
20
TASMAN ,mm
EŞDEĞER DERİNLİK, m
75 15
50 10
25 5
0
6+100
6+200
6+300
6+400
6+500
6+600
6+700
6+800
6+900
7+000
7+100
7+200
7+300
7+400
7+500
7+600
GÜZERGAH, km
Tünel Mühendisliği açısından, yüzey tasmanı ile derinlik, ilerleme hızı ve sönümlenen
tasmanda ayna-istasyon arası mesafe gibi büyüklükler arasındaki ilişkiler irdelenmeye
çalışılmıştır. Elde edilen sonuçlar Şekil-8'de topluca gösterilmiştir. Genel olarak bakıldığında,
yüzey tasmanı ile derinlik arasında yukarıda belirtilen aşırı tasmanlar hariç tutulursa düşük bir
ilişki ile artan derinlik değerlerinde gözlenen tasmanmiktarının azaldığı ifade edilebilir. Artan
ilerleme hızı ile yüzey tasmanı büyüklüğü arasında belirgin bir ilişki saptanamamıştır. Bu
durum güzergah boyunca zemin parametrelerindeki değişkenliğin daha etken olduğunu
göstermektedir. Aynı husus yüzey tasmanı ile ayna-istasyon arasındaki mesafe büyüklükleri
arasında da geçerli gözükmektedir. Ancak bir genelleme yapmak gerekirse yüzeyde oluşan
tasmanın sönümlenme mesafesi aynanın istasyonu ~ 1 D -3 D (10-30 m) geçtikten sonra
gerçekleşmektedir.
Basınç Hücresi ölçümlerinde gerek arazi basıncını ifade eden "radyal" basınç; gerekse
oluşturulan iksa içerisindeki (P. beton) normal basıncı ifade eden "teğetsel" basınç değerleri
aynanın istasyonu 30-35 m geçmesinden sonra dengeye ulaşmıştır. Bu durum tasmanın
sönümlenme mesafesi ile uyum içindedir. Maksimum arazi basıncı (radyal) tünel aksının sağ
ve solundaki "omuzlarda" ölçülmüş olup ~1-3 kg/cm2 arasında değerler almıştır. Yine buna
benzer şekilde teğetsel basınç değerlerinin maksimum değerleri az-çok aynı bölgelerde ve 20-
25 kg/cm2 arasında ölçülmüştür. Tünel tasarım hesaplarında, maksimum basınç yine aynı
bölgelerde üst yarı açıldıktan sonra ~34 kg/cm2, ve ayna istasyonu geçtikten sonra diğer bir
kelimeyle alt yarı ve taban iksaları yapıldıktan sonra ~30 kg/cm2 olarak hesaplanmıştır [ 8 ].
©
90
80
70
Yüzey Tasmanı, mm
60
50
40
30
20
10
0
0 5 10 15 20 25 30
Derinlik,m
90
80
70
Yüzey Tasmanı , mm
60
50
40
30
20
10
0
0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5
İlerleme Hızı, m/gün
90
80
70
Yüzey Tasmanı, mm
60
50
40
30
20
10
0
0 5 10 15 20 25 30 35
Sönümlenen Tasmanda Ayna - İstasyon Arası Mesafe, m
©
Tünel içi deformasyonlar yüzey tasmanları ile karşılaştırıldığında (Tablo-2) beklenilenin
aksine tasman değerlerinin iç deformasyon (konverjans) değerlerinden daha büyük olduğu
görülmektedir. Bu durum tünel içindeki konverjans bulonlarının yerleştirilmesi ve
ölçülmesindeki kaçınılmaz gecikmeden kaynaklanmaktadır.Diğer kelimelerle konverjans
ölçümleri tünel içi deformasyon büyüklüğünün ölçülmesine değil deformasyonların hangi
noktalarda ve hangi yönde geliştiğini ve sönümlenme olayının takibine hizmet etmiştir. Ancak
ekstansometre ölçümleri tünel içi deformasyonunun mutlak büyüklüğü hakkında yaklaşık bir
fikir vermektedir (Tablo-2).
7. SONUÇLAR
• M. İnönü Tünelinin açımı sırasında, gerek kazının yönlendirilmesi gerekse yüzeyde
bulunan sanat yapılarında oluşacak yapı hasarlarının takibi için jeodezik (elektro-optik)
yöntemlerle yüzeyde toplam 38 istasyondaki 200 noktada yaklaşık 4500 ve tünel içinde
48 istasyondaki 215 noktada ~2200 adet okuma yapılmış ve herhangi bir yapı hasarı -
kaza oluşturmaksızın tünel kazısı tamamlanmıştır.
• Binalarda ölçülen maksimum oturma 5 mm'yi geçmemiş olup oluşan yapı deformasyonu
hasar sınırını geçmemiş ve yapılarda-zeminde herhangi bir tasman hasarı gözlenmemiştir.
• Tünel içi maksimum deformasyon miktarı gerekse ekstansometre ölçümleri tünel içi için
öngörülen deformasyon payı (10 cm)'nı geçmemiştir.
8. GENEL KAYNAKLAR
[1] ARIOĞLU, B., ve Arkadaşları, İncirli M. İnönü Tüneli Yapım Çalışmaları ve Üretim
Parametreleri, Ulaşımda Yeraltı Kazıları 1. Sempozyumu, Maden Mühendisleri Odası
İstanbul Şb. İstanbul,Aralık 1994
[2] YÜKSEL, A., M.İnönü Tüneli Mühendislik Jeolojisi Raporu, (Yayınlanmamış Rapor)
Yapı Merkezi - İstanbul, Ağustos 1994.
[4] RABCEWICZ, L., The New Austrian Tunnelling Method, Water Power, Nov. 1964.
©
[5] SAUER, G., NATM in Soft Ground, World Tunnelling Vol.3, No.6, Nov., 1990.
[6] YÜKSEL, A., ÜNLÜTEPE, A., M.İnönü Tüneli Geoteknik Ölçüm ve Değerlendirme
Raporları, (Yayınlanmamış Raporlar), Yapı Merkezi, İstanbul, Mayıs 1994.
[7] M.İnönü Tüneli Üretim Kayıtları, Yapı Merkezi (Yayınlanmamış Üretim Kayıtları),
İstanbul-Mayıs, 1994.