Położenie międzynarodowe Polski przed wybuchem

II wojny światowej

Wprowadzenie
Przeczytaj
Schemat interaktywny
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Tajny protokół dodatkowy do paktu Ribbentrop-Mołotow. Cytat za: Nowe żądania Niemiec
(tzw. szesnaście punktów) pod adresem Polski ogłoszone przez radio berlińskie o godz. 21 w
dniu 31 sierpnia 1939 w: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Wybuch II wojny
światowej, oprac. M. Turlejska, Warszawa 1961, s. 34-35.
Cytat za: Międzynarodowe tło agresji Rzeszy Niemieckiej na Polskę w 1939 roku. Wybór
dokumentów, wybór i wstęp R. Nazarewicz, Warszawa 1986, s. 152–153.
Nowe żądania Niemiec (tzw. szesnaście punktów) pod adresem Polski ogłoszone przez radio
berlińskie o godz. 21 w dniu 31 sierpnia 1939, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole.
Wybuch II wojny światowej , t. 58, oprac. M. Turlejska, Warszawa 1961.
Sojusz polsko-brytyjski. Londyn, 25 sierpnia 1939 r., [w:] Polska w latach 1918–1939. Wybór
tekstów źródłowych do nauczania historii, oprac. K. Kawalec, L. Smołka, W. Suleja, red. W.
Wrzesiński, Warszawa 1986.
wybór R. Nazarewicz. Cytat za: Międzynarodowe tło agresji Rzeszy Niemieckiej na Polskę w
1939 roku. Wybór dokumentów, wybór i wstęp R. Nazarewicz, Warszawa 1986, s. 151–152.
Instrukcja KC PPR-u z 15 września 1946 r. wystosowana do pierwszego sekretarza KW PPR-
u w Katowicach, Łach S., Polskie Stronnictwo Ludowe w latach 1945-1947, Gdańsk 1995,
str. 226-227.
Notatka z posiedzenia 6-tki politycznej PPR i PPS z 21 X 1946 r., [w:] Źródła do dziejów
Polski XIX i XX wieku. Lata 1945–1956, t. 5, wybór A. Koseski, J.R. Szaflik, R. Turkowski,
Pułtusk 2003.
 Położenie międzynarodowe Polski przed wybuchem II
wojny światowej

Ławy rządowe w Sejmie przed przemówieniem Becka 5 maja 1939; w pierwszym rzędzie od lewej: Felicjan
Sławoj-Składkowski, Eugeniusz Kwiatkowski, Tadeusz Kasprzycki oraz Józef Beck.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

III Rzesza od momentu zdobycia władzy przez nazistów konsekwentnie zmierzała do

odbudowy potęgi militarnej i odzyskania przedwojennej pozycji międzynarodowej. Wbrew
postanowieniom traktu wersalskiego przystąpiła do realizacji programu rozbudowy
niemieckich sił zbrojnych. Po remilitaryzacji Nadrenii i odzyskaniu Zagłębia Saary Niemcy
zaczęły realizować politykę ekspansji. W dniu 12 marca 1938 r. do Niemiec została włączona
Austria, a we wrześniu, dzięki ustępliwości imperiów Zachodnich, należące do
Czechosłowacji Sudety. Dnia 16 marca 1939 r. Niemcy zaanektowały Czechy, tworząc z nich
Protektorat Czech i Moraw. Polska znalazła się w bezpośrednim zagrożeniu.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Wyjaśnisz, jak w obliczu zagrożenia ze strony Niemiec państwa europejskie szukały

sojuszników i jakie były ich wzajemne zobowiązania.
Przeanalizujesz potencjał militarny Polski oraz III Rzeszy i wyjaśnisz, w jaki sposób
polskie społeczeństwo wspierało modernizację armii II RP.
Omówisz najważniejsze założenia, jakie przygotowywały III Rzesza oraz Polska na
wypadek wojny.
Przeczytaj

Dyplomatyczne przetasowania
Konferencja monachijska wbrew
oczekiwaniom nie uspokoiła sytuacji
w Europie, a ekspansjonistyczne apetyty III
Rzeszy nie ograniczały się do terytoriów
Czechosłowacji. Już na przełomie 1938 i 1939
r. w orbicie jej zainteresowań znalazła się
Polska, którą Hitler usilnie starał się
wprowadzić w system państw satelickich III
Rzeszy. W ramach tzw. całościowego
uregulowania stosunków polsko‐niemieckich
strona niemiecka (w zamian za przedłużenie
paktu z 1934 r. na kolejne 10 lat) zażądała
zgody Polski na wcielenie Wolnego Miasta
Gdańska do III Rzeszy. Domagała się również
przeprowadzenia przez województwo
Wkroczenie oddziałów polskich na Zaolzie w 1938 r.
pomorskie eksterytorialnej autostrady i linii
na okładce „Ilustrowanego Kuryera Codziennego”.
kolejowej prowadzącej z Niemiec do Prus
Dlaczego zajęcie Zaolzia było przedstawiane jako jego
wyzwolenie? Wschodnich. Oprócz tego zaoferowała Polsce
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. przystąpienie do paktu
antykominternowskiego. Propozycje te po raz
pierwszy zostały przedstawione polskiemu ambasadorowi Józefowi Lipskiemu przez
ministra Joachima von Ribbentropa w październiku 1938 r., a następnie przedłożone przez
Hitlera ministrowi Józefowi Beckowi podczas jego wizyty w Niemczech w dniach 5–6
stycznia 1939 r. W drugiej połowie marca 1939 r. po ostatecznym rozbiorze Czechosłowacji
żądania niemieckie stawały się coraz bardziej natarczywe i agresywne. W tej sytuacji dla
Polski coraz ważniejsze stawały się relacje z dotychczasowymi sojusznikami oraz najbliższymi
sąsiadami.

Stosunki polsko‐francuskie uległy nieznacznemu zacieśnieniu w 1936 r. Na zmianę

w polityce francuskiej wpłynęło wypowiedzenie przez III Rzeszę układów lokarneńskich
oraz remilitaryzacja przez nią Nadrenii. Zbliżenie polsko‐francuskie zaowocowało
przyznaniem przez Francję pożyczki Polsce na modernizację i dozbrojenie armii. Polska do
września 1939 r. wykorzystała zaledwie połowę z przyznanych 2,6 mln franków.
Aneksje terytorialne III Rzeszy w Europie w latach 30. XX wieku. W jakim kierunku była skierowana ekspansja
terytorialna Niemiec w latach 30.?
Źródło: Contentplus.sp. z o.o. na podstawie facinghistory.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Wiosną 1938 r. Polska zdołała uregulować stosunki dyplomatyczne z Litwą (wrogie od czasu
zajęcia przez Polskę Litwy Środkowej w 1920 r.), choć dokonała tego w sposób, który raczej
nie zapowiadał faktycznej normalizacji. Strona polska, wykorzystując jeden z incydentów
granicznych, w wyniku którego zginął żołnierz polski, wystosowała 17 marca 1938 r.
ultimatum do rządu litewskiego z żądaniem natychmiastowego nawiązania stosunków
dyplomatycznych. Litwa ugięła się i wkrótce kontakty między obu sąsiadami rzeczywiście
się poprawiły.

Daleko bardziej brzemienna w skutki była postawa Polski wobec problemów Czechosłowacji.
Rząd polski nie przyjął propozycji zacieśnienia wzajemnych stosunków, na których chłodny
charakter wpływ miało zajęcie przez Czechów Zaolzia w 1920 r. Nie chciał się bowiem
angażować w konflikcie czechosłowacko‐niemieckim o Sudetenland po stronie państwa
skazanego, w mniemaniu polskich dyplomatów, na przegraną. Postanowił natomiast
skorzystać z dramatycznego położenia południowego sąsiada, spowodowanego
postanowieniami konferencji monachijskiej, i wystosował ultimatum z żądaniem zwrotu
Zaolzia. Rząd czechosłowacki przyjął je i 2 października 1938 r. wojska polskie zajęły sporne
terytorium. Działania polskie nie były konsultowane z III Rzeszą, ale moment i sposób ich
przeprowadzenia stworzyły w Europie wrażenie bliskiej współpracy polsko‐niemieckiej.

Na drodze ku wojnie
Wiosną 1939 r. okazało się, że zapewnienia
Hitlera o zaspokojeniu przez Anschluss Austrii
i aneksję Sudetenlandu niemieckich roszczeń
 terytorialnych są całkowicie bezwartościowe.
W marcu Niemcy zaanektowali Czechy
i przekształcili je w Protektorat Czech
i Moraw, a nad Słowacją, która oderwała się
od Czecho‐Słowacji i 14 marca 1939 r. pod
rządami księdza Josipa Tiso przekształciła
w Republikę Słowacji, zdobyli całkowitą
kontrolę. W strefie wpływów niemieckich
znalazła się również Rumunia, zmuszona do
zawarcia porozumienia uzależniającego ją od
III Rzeszy.

Dla państw Zachodnich stało się jasne, że

Józef Beck wygłaszający przemówienie w Sejmie 5
maja 1939 r.
Beck Józef (1894–1944) był współpracownikiem
Józefa Piłsudskiego i jedną z czołowych postaci
obozu sanacyjnego. W 1932 r. objął stanowisko
ministra spraw zagranicznych. Był zwolennikiem
równorzędnych stosunków Polski z ZSRS
i Niemcami. Wśród europejskich dyplomatów miał
reputację germanofila. Odrzucił żądania III Rzeszy
wobec Polski. Wyjaśnij, dlaczego Józef Beck odrzucił
niemieckie propozycje dotyczące przystąpienia Polski
do paktu antykominternowskiego.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Niemcy dążą do zdobycia dominującej pozycji
w Europie i należy się spodziewać z ich
strony kolejnych aktów agresji. Zmusiło je to
do działania. Ostatniego dnia marca 1939 r.
angielski premier Neville Chamberlain ogłosił
deklarację gotowości udzielenia Polsce
pomocy na wypadek agresji ze strony
niemieckiej. Miała ona wzmocnić opór Polski
wobec żądań niemieckich i nie dopuścić do
jej wciągnięcia w niemiecką strefę wpływów.
Kilka dni później (6 kwietnia 1939 r.) Polska
i Wielka Brytania udzieliły sobie wzajemnych
gwarancji, a Francja przypomniała
o polsko‐francuskim układzie z 1921 r.

Działania polskiej i brytyjskiej dyplomacji Hitler uznał za przejaw wrogości wobec III Rzeszy
i 28 kwietnia 1939 r. wypowiedział pakt o nieagresji z 1934 roku. Odpowiedzią ministra
Józefa Becka było jego przemówienie wygłoszone 5 maja 1939 r., w którym po raz kolejny
odrzucił żądania niemieckie wobec Polski i zapewnił, że Polska nie da się oderwać od
Bałtyku.

Wybuch wojny stawał się coraz bardziej realny. W tej sytuacji Francja i Wielka Brytania
przyznały Polsce pożyczki na dozbrojenie, których jednak Polska nie zdołała wykorzystać
przed wybuchem wojny. Rozmowy na temat form pomocy zbrojnej na wypadek agresji
niemieckiej przebiegały opieszale i były mało konkretne. 19 maja Francja zobowiązała się do
udzielenia Polsce pomocy lotniczej natychmiast po rozpoczęciu ataku niemieckiego i do
przeprowadzenia ofensywy wszystkimi siłami w szesnastym dniu wojny.

ZSRS wspiera III Rzeszę

W kwietniu 1939 r. mocarstwa Zachodnie podjęły próbę pozyskania Związku Sowieckiego
przeciwko III Rzeszy. Rozmowy rozbiły się jednak o żądanie Stalina, który chciał uzyskać
zgodę na wkroczenie Armii Czerwonej na teren państw sąsiednich, objętych gwarancjami
pomocy, w momencie wybranym przez ZSRS. Polska odrzuciła stanowczo taką możliwość
w obawie, że Armia Czerwona zajętego przez siebie terytorium już nie opuści. W tej sytuacji
Stalin zdecydował się na zawarcie paktu o nieagresji z Niemcami – umowy, która w świetle
utworzonego wcześniej z inicjatywy III Rzeszy paktu antykominternowskiego wydawała się
czymś nieprawdopodobnym.

Niemiecko‐sowiecki pakt o nieagresji został podpisany 23 sierpnia 1939 r. w Moskwie przez

ministrów zagranicznych obu państw: Joachima von Ribbentropa i Wiaczesława Mołotowa.
Kluczowe znaczenie miał dołączony do niego tajny protokół, ustalający strefy wpływów obu
państw w Europie. W strefie sowieckiej znalazły się Estonia, Łotwa i rumuńska Besarabia
oraz wschodnia część Polski, a w strefie niemieckiej Litwa oraz zachodnia część Polski.
Sowiecko‐niemiecka linia demarkacyjna na terytorium Polski miała przebiegać wzdłuż linii
Pisy, Narwi, Wisły i Sanu.

Pakt Ribbentrop–Mołotow otwierał Hitlerowi drogę do agresji na Polskę. Nie tylko odsuwał
groźbę interwencji sowieckiej, ale również zapewniał pomoc Armii Czerwonej w pokonaniu
Polski. Dawało to Hitlerowi nadzieję na rozstrzygnięcie wojny z Polską, zanim z pomocą
pośpieszą państwa Zachodnie, z którymi po zakończonej walce spodziewał się dojść do
porozumienia. Datę ataku na Polskę wyznaczył na 26 sierpnia 1939 roku.

23 sierpnia 1939 r. w Moskwie został podpisany niemiecko-sowiecki pakt o nieagresji. Od lewej stoją: szef działu
prawnego niemieckiego MSZ Friedrich Gauss, niemiecki minister spraw zagranicznych Joachim von Ribbentrop,
Józef Stalin oraz komisarz spraw zagranicznych ZSRS Wiaczesław Mołotow.
Wiaczesław Mołotow (1890–1986) od 1930 r. był przewodniczącym Rady Komisarzy Ludowych, czyli
premierem rządu, a w maju 1939 r. został również ministrem spraw zagranicznych.
Joachim von Ribbentrop został ministrem spraw zagranicznych III Rzeszy w lutym 1938 r. Wyjaśnij, dlaczego
podpisanie paktu Ribbentrop-Mołotow było dużym zaskoczeniem dla dyplomatów europejskich.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Pierwotny termin ataku musiał jednak ulec zmianie. Hitlera zaskoczyła bowiem informacja
o podpisaniu 25 sierpnia polsko‐brytyjskiego układu sojuszniczego, w którym Wielka
Brytania zobowiązała się na wypadek agresji niemieckiej do udzielenia Polsce wszelkiej
pomocy. Hitlera zawiódł również Benito Mussolini, który oświadczył, że Włochy nie są
gotowe do wojny i będą mogły do niej przystąpić dopiero w 1942 r. Opóźniło to niemiecki
atak, choć tylko o kilka dni. Niemcy wykorzystali je do działań dyplomatycznych,
pozorujących dążenie do pokojowego rozwiązania konfliktu, a faktycznie zmierzających do
przerzucenia winy za wybuch wojny na Polskę i państwa Zachodnie. Ostateczny termin
ataku został wyznaczony na 1 września 1939 r.

Sojusz polsko-brytyjski został podpisany 25 sierpnia 1925 r. przez ambasadora Rzeczypospolitej w Wielkiej
Brytanii Edwarda Raczyńskiego oraz sekretarza spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii lorda Edwarda Halifaxa.
Oceń znaczenie sojuszu polsko-brytyjskiego, uwzględniając realne możliwości udzielenia sobie pomocy militarnej
przez obydwa państwa.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Niemieckie przygotowania wojenne

Hitler już w końcu marca 1939 r. nakazał dowództwu Wehrmachtu przygotowanie planu
wojny przeciwko Polsce. Nadano mu kryptonim Fall Weiss (Plan Biały). Dowództwo
niemieckie opracowało go w kwietniu, a w następnych miesiącach jedynie doskonaliło.

Cele działań przeciwko Polsce Hitler przedstawił 22 sierpnia 1939 r., podczas przemówienia
do wyższych dowódców sił zbrojnych:
“
Zniszczenie Polski jest na pierwszym planie. Zadaniem naszym jest
zniszczenie żywych sił nieprzyjaciela, a nie dotarcie do określonej linii.
Nawet gdyby wojna wybuchła na zachodzie, zniszczenie Polski musi
być zasadniczym celem. Decydować się trzeba szybko z powodu pory
roku.
Oceń, czy sformułowane w przemówieniu Hitlera cele ataku na Polskę były zgodne

z żądaniami przedstawionymi jej wiosną i latem 1939 r.

Cytat za: Międzynarodowe tło agresji Rzeszy Niemieckiej na Polskę w 1939 roku. Wybór dokumentów, wybór i wstęp R.
Nazarewicz, Warszawa 1986, s. 152–153.

Dowództwo niemieckie zakładało, że działania wojenne będą toczyły się wyłącznie

przeciwko Polsce – bez udziału Francji i Wielkiej Brytanii. Celem całej operacji miało być
zniszczenie polskich sił zbrojnych przez skoncentrowany atak ze Śląska oraz Pomorza
Zachodniego i Prus Wschodnich, którego kleszcze miały zamknąć się przed linią Wisły.
Z wojskami lądowymi miało współdziałać lotnictwo, którego zadaniem było niszczenie
lotnisk oraz atakowanie kolumn marszowych, linii kolejowych i punktów koncentracji
oddziałów polskich. Głównym zadaniem niemieckiej floty była blokada Gdyni i Zatoki
Gdańskiej oraz zabezpieczenie połączeń morskich z Prusami Wschodnimi.

W 1939 r. III Rzesza była potęgą militarną. Niemcy w okresie rządów Hitlera wydały na
zbrojenia 90 mld marek (równowartość 200 mld zł), a Polska w latach 1933–1939 mogła
wydać zaledwie 6,5 mld zł. Ponadto III Rzesza wyposażała swoje siły zbrojne
w najnowocześniejszy sprzęt. Niemiecki potencjał militarny został również wydatnie
zwiększony dzięki zagarnięciu sprzętu, który był na wyposażeniu armii czechosłowackiej,
oraz przejęciu czeskiego przemysłu zbrojeniowego. Dzięki temu do wojny z Polską Niemcy
zmobilizowali 1,8 mln żołnierzy, których wspierało 11 tys. dział, 2,8 tys. czołgów i 2600
samolotów bojowych.

Polski potencjał militarny i plan obrony

Polskie przygotowania do wojny były bardzo opóźnione. W poprzednich latach uwaga
polskich sztabowców koncentrowała się na planach wojny z Sowietami. Prace nad planem
ewentualnej wojny z Niemcami były więc daleko słabiej zaawansowane, a i te zakładały
koncentrację działań wojennych na granicy północnej i zachodniej. Rozpad Czechosłowacji
– wcielenie Czech do Niemiec, uzależnienie Słowacji i wciągnięcie jej przez III Rzeszę do
własnych celów strategicznych – zdezaktualizowało i te wstępne przygotowania.

Nowy, przygotowywany od marca 1939 r. plan musiał uwzględniać wydłużoną granicę

z Niemcami na południu. Dowództwo polskie stanęło przed wyborem strategii obronnej.
Z wojskowego punktu widzenia najdogodniejszym rozwiązaniem byłoby opuszczenie
zachodnich obszarów kraju i przyjęcie uderzenia na głównej linii obrony w głębi kraju.
Pozwoliłoby to na skrócenie linii frontu i lepsze wykorzystanie posiadanych środków.
Istniało jednak ryzyko, że Niemcy po zajęciu terenów opuszczonych przez wojsko
zaproponują rokowania pokojowe, do udziału w których Polska zostanie przymuszona,
podobnie jak wcześniej Czechosłowacja. Względy polityczne zdecydowały więc
o rozmieszczeniu armii polskich wzdłuż całej granicy z Niemcami i przyjęciu bitwy
granicznej. Podstawową wadą tego planu było nadmierne rozciągnięcie sił –
niewystarczających do obrony wydłużonej granicy z Niemcami.

Stan wyposażenia Niemiec i Rosji z jednej strony, a Polski i jej sojuszników z drugiej
przedstawiał się następująco:
Wielka
Polska ZSRS Francja Niemcy
Brytania

14
Ludzie 16 492 16 165 17 734 13 863
000

Konie 6939 4842

Samochody 76 670 1009 1848

Rkm i Ikm 326 419 370 378 644

Ckm 132 200 180 138 56

Kb ppanc. 92 - - - 361

Działa piechoty - lekkie 6 - - 20 -

Działa piechoty - ciężkie - - - 6 -

Armaty lekkie 24 36 36 - 72

Armaty ciężkie 3 - - -

Haubice lekkie 12 28 - 36

Haubice ciężkie 3 12 24 12

Granatniki 81 - - 93 108

Moździerze 81 i 82 mm 20 18 60 54 18

Moździerze 120 mm - 12 - -

Armaty ppanc. 37, 45 lub 47

27 48 6 75 48
mm

Armaty ppanc. 25 mm - - 52 - 27

Armaty plot. 4 - 6 12

Samochody pancerne - - - 3

Czołgi - 50 - 28
Porównaj poziom zmotoryzowania i uzbrojenia polskiej dywizji piechoty z niemiecką i sowiecką.

Za: 139. Jak rozpętała się II wojna światowa, „Pomocnik Historyczny POLITYKI”, wydanie specjalne 3/2009, s. 112.

Armia polska ustępowała niemieckiej pod względem liczebności oraz wyposażenia. Do walki
z Niemcami zmobilizowano 1,2 mln żołnierzy, wyposażonych w 2 tys. dział i zaledwie 600
czołgów oraz 400 samolotów. Na możliwości militarne Polski wpływała przede wszystkim jej
słabość gospodarcza – uzbrojenie polskiej armii było w dużej mierze przestarzałe.
Wprawdzie w 1936 r. zaczęto wdrażać plan modernizacji sił zbrojnych, który miał być
finansowany z utworzonego w tym celu Funduszu Obrony Narodowej, ale do wybuchu wojny
zrealizowano go zaledwie w 50 proc. W momencie wybuchu wojny brakowało więc nie tylko
nowoczesnych samolotów i czołgów oraz artylerii, ale nawet zwykłych karabinów.

Na mocy dekretu prezydenta RP z 9 kwietnia 1936 r. utworzono Fundusz Obrony Narodowej (FON). Był to
specjalny fundusz przeznaczony na pokrycie wzrastających wydatków wojskowych i militarnego programu
inwestycyjnego. Funduszem zarządzał minister spraw wojskowych. Minister skarbu był upoważniony do
zaciągania kredytów gotówkowych i towarowych w kraju i za granicą oraz przeznaczania ich w formie dotacji na
FON. Roczne dotacje przekraczały 200 mln zł. FON zyskał duże poparcie społeczeństwa, które złożyło liczne
dary w gotówce i naturze – łącznie o wartości ok. 50 mln zł. We wrześniu 1939 r. część tych darów wywieziono
za granicę. Po wojnie większość z nich odzyskano.
Źródło: Polona, domena publiczna.

Słownik
aneksja

(z łac. annexio – przyłączenie) przyłączenie przez jedno państwo całości lub części

terytorium drugiego państwa

Anschluss
(niem., przyłączenie) polityczna koncepcja nacjonalistów niemieckich włączenia Austrii
do Niemiec; została zrealizowana przez hitlerowskie Niemcy w 1938 r.

kanclerz

(z łac. cancellarius – odźwierny, sekretarz królewski) obecnie tytuł szefa rządu

w Niemczech i Austrii

plebiscyt

(z łac. plebiscitum – decyzja ludu) głosowanie mieszkańców jakiegoś terytorium w celu

wypowiedzenia się w sprawie przynależności tego terytorium do konkretnego państwa
lub w sprawie jego statusu międzynarodowego

Traktaty lokarneńskie

traktaty parafowane w 1925 r. na konferencji w Locarno:

pakt reński - pakt obejmujący wzajemną gwarancję między Belgią, Francją, Wielką
Brytanią, Włochami i Niemcami;
traktaty wzajemnej gwarancji: francusko‐polski i francusko‐czechosłowacki;
umowy arbitrażowe: belgijsko- niemiecką, francusko‐niemiecką, polsko‐niemiecką
i czechosłowacko‐niemiecką.

Traktaty lokarneńskie stwarzały zagrożenie dla państw Europy Środkowej, ponieważ

różnicowały trwałość granic Niemiec – niemieckie granice zachodnie otrzymały
gwarancje brytyjsko‐włoskie, a granice wschodnie (z Polską i Czechosłowacją) podobnych
gwarancji nie otrzymały.

ekspansjonizm

(z łac. expansio – rozszerzanie) polityka zaborcza państw dążących do zapewnienia sobie

nowych obszarów lub zdobycia nowych rynków

eksterytorialność

wyłączenie spod jurysdykcji (władzy sądowej) państwa w trybie umów międzynarodowych

pewnego obszaru jego terytorium

pakt antykominternowski

pakt zawarty w 1936 r. przez III Rzeszę i Japonię pod hasłem wspólnej walki
z Międzynarodówką Komunistyczną (Komintern), którego faktycznym celem była walka
o dominację na świecie

pakt stalowy
 umowa sojusznicza zawarta 22 maja 1939 r. przez III Rzeszę i Włochy, wymierzona przeciw
państwom zachodnim

Protektorat Czech i Moraw

nazwa nadana przez hitlerowskie Niemcy części okupowanej przez nie od marca 1939 r.
Czechosłowacji; Protektorat Czech i Moraw otrzymał ograniczoną autonomię polityczną –
pozostawiono prezydenta, rząd oraz szczątkową armię

remilitaryzacja

( z łac. re- – w złożeniach: znów, powtórnie, na nowo + łac. militaria – ćwiczenia

wojskowe) zbrojenie się państwa wcześniej rozbrojonego

Sudetenland

Kraj Sudetów – region Czechosłowacji obejmujący pogranicze czesko‐niemieckie oraz

czesko‐austriackie w Sudetach, zamieszkany przez Niemców sudeckich

III Rzesza

III Rzesza Niemiecka (nm. Deutsches Reich), nazwa Niemiec w latach 1933‐1945; nazwa
nawiązywała do poprzednich nazw kraju, z okresów jedności i potęgi: w latach 962‐1806
istniało Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego (I Rzesza), na które składało się
Królestwo Niemieckie, Królestwo Włoch (od 1648) oraz Królestwo Burgundii (w latach
1032‐1378); później, w latach 1871‐1918 istniało Cesarstwo Niemieckie (II Rzesza);
w 1918‐1933 Republika Weimarska (również zwana „Rzeszą Niemiecką”)

Słowa kluczowe
pakt Ribbentrop–Mołotow, Józef Beck, żądania niemieckie wobec Polski, sojusz
polsko‐brytyjski

Bibliografia
H. Batowski, Między dwiema wojnami 1919–1939, Kraków 2001.

J. Buszko, Historia Polski 1864–1948, Warszawa 1984.

R. Kaczmarek, Historia Polski 1914–1989, Warszawa 2010.

J. Prokopczuk, Historia powszechna 1871–1939, Warszawa 1984.

J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.

Wielka Historia Świata, t. 11, Wielkie wojny XX wieku (1914–1945), pod red. nauk. M. Zgórniaka,
Warszawa 2006.

A.M. Cienciała, Polityka mocarstw zachodnich wobec polski w okresie międzywojennym,

„Mówią Wieki” 4 i 5/1973.

E. Duraczyński, Przed wybuchem wojny, „Mówią Wieki” 9/1989.

M. Kornat, Józef Beck i polska polityka zagraniczna, „Mówią Wieki” 9/2016.

R. Misiak, Pomorze Gdańskie i Wolne Miasto Gdańsk w stosunkach polsko‐niemieckich

w latach 1919–1939, „Mówią Wieki” 1992 (numer specjalny).

R. Wapiński, Zagrożenie wojną a zachowania społeczeństwa polskiego wiosną i latem 1939

roku, „Mówią Wieki” 4 i 5/1990.

P.P. Wieczorkiewicz, Polityka Józefa Becka, „Mówią Wieki” 4/1982.

Schemat interaktywny

Polecenie 1

Zapoznaj się ze schematem interaktywnym, a następnie wykonaj kolejne polecenia.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Oceń wartość sojuszy polsko-rumuńskiego i niemiecko-włoskiego w obliczu zbliżającego się

polsko-niemieckiego konfliktu zbrojnego.

Polecenie 3

Przedstaw stosunki polsko-litewskie i polsko-czechosłowackie w dwudziestoleciu

międzywojennym.
Sprawdź się

Ćwiczenie 1 輸

Wskaż zdania prawdziwe i fałszywe.

Zdanie Prawda Fałsz

Polska odrzuciła □ □
propozycję sojuszu z ZSRS
w obawie przed jego
wykorzystaniem w celu
opanowania terytorium
Polski.

W obliczu wzrastającego □ □
zagrożenia ze strony III
Rzeszy Polska odnowiła
sojusz z Rumunią.

Zajęcie przez Polskę □ □

Zaolzia w 1938 r.
poprawiło strategiczne
położenie Polski
w ewentualnym konflikcie
z III Rzeszą.

Ćwiczenie 2 輸

Ułóż wymienione wydarzenia w kolejności chronologicznej.

zawarcie paktu stalowego przez III Rzeszę i Włochy

zawarcie sojuszu polsko-brytyjskiego
zawarcie paktu Ribbentrop–Mołotow
utworzenie Protektoratu Czech i Moraw
wypowiedzenie przez III Rzeszę paktu o nieagresji
zajęcie przez Polskę Zaolzia

輸
Ćwiczenie 3

Na podstawie treści cytowanego źródła oceń, czy wynika z niego rzeczywista wola osiągnięcia
kompromisu i pokojowego rozstrzygnięcia konfliktu polsko-niemieckiego. Uzasadnij odpowiedź.

“ Nowe żądania Niemiec (tzw. szesnaście punktów)

pod adresem Polski ogłoszone przez radio
berlińskie o godz. 21 w dniu 31 sierpnia 1939

Rząd Rzeszy Niemieckiej przedstawiając te propozycje uważa, że należy

ostatecznie znaleźć wyjście: zmienić linię granicy, która stwarza
nieznośną sytuację, zabezpieczyć obu stronom szlaki komunikacyjne,
posiadające dla nich życiowe znaczenie, usunąć problem mniejszości –
na ile to jest możliwe – a jeśli to nie jest możliwe, ukształtować znośnie
los mniejszości przez stanowcze zagwarantowanie ich praw.

[…]

Z rozważań tych wynikają następujące konkretne propozycje:

1) Wolne Miasto Gdańsk zgodnie ze swym czysto niemieckim

charakterem i jednomyślną wolą swej ludności wraca natychmiast do
Rzeszy.

2) Terytorium tak zwanego korytarza, między Bałtykiem a linią Kwidzyn

[Marienwerder] – Grudziądz-Chełmno, Bydgoszcz (wraz z tymi miastami),
a następnie na zachód do Trzcianki [Schönlanke] – rozstrzygnie samo
o swej przynależności do Niemiec lub do Polski.

3) W tym celu odbędzie się na tym terytorium plebiscyt.

Źródło: Nowe żądania Niemiec (tzw. szesnaście punktów) pod adresem Polski ogłoszone przez radio berlińskie o godz. 21
w dniu 31 sierpnia 1939, [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Wybuch II wojny światowej , t. 58, oprac. M.
Turlejska, Warszawa 1961, s. 34–35.
Rozstrzygnięcie:

 nie

 tak

醙
Ćwiczenie 4

Przeanalizuj mapę, a następnie w nawiązaniu do jej treści wskaż zdania prawdziwe.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o. na podstawie: Czesław Brzoza, Wielka historia Polski, t. 9, Polska w czasach niepodległości i
drugiej wojny światowej, s. 256, , licencja: CC BY-SA 3.0.

W październiku 1938 r. Polska zajęła obszar przyznany jej na konferencji


monachijskiej.

Aneksja dokonana w październiku 1938 r. przez Polskę została przeprowadzona


w porozumieniu z III Rzeszą.

 Na terenach przyłączonych do Polski przeważała ludność czeska.

Do Polski został przyłączony obszar niesłusznie przyznany Czechosłowacji po


I wojnie światowej.

醙
Ćwiczenie 5

Przeanalizuj mapę oraz tekst źródłowy, a następnie oceń, czy pakt Ribbentrop–Mołotow
wpłynął na plan niemieckich działań wojennych przeciwko Polsce.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o. na podstawie: Wielka historia świata, t. 11, Wielkie wojny XX wieku (1914–1945), pod red. M.
Zgórniaka, s. 450.

“ Tajny protokół dodatkowy do paktu Ribbentrop-

Mołotow

[…]

1. W wypadku terytorialno-politycznych przeobrażeń na terenach

należących do państw nadbałtyckich (Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa),
północna granica Litwy będzie zarazem granicą stref interesów Niemiec
i ZSRR. Przy tej okazji obie strony uznają zainteresowanie Litwy rejonem
Wilna.

2. W wypadku terytorialno-politycznych przeobrażeń na terenach

należących do Polski, strefy interesów Niemiec i ZSRR zostaną
rozgraniczone w przybliżeniu wzdłuż rzek Narwi, Wisły i Sanu.
Źródło: Tajny protokół dodatkowy do paktu Ribbentrop-Mołotow. Cytat za: Nowe żądania Niemiec (tzw. szesnaście
punktów) pod adresem Polski ogłoszone przez radio berlińskie o godz. 21 w dniu 31 sierpnia 1939 w: Teksty źródłowe do
nauki historii w szkole. Wybuch II wojny światowej, oprac. M. Turlejska, Warszawa 1961, s. 34-35.

醙
Ćwiczenie 6

Do fragmentów układów międzypaństwowych przyporządkuj odpowiadające im nazwy.

Rząd ZSRR i Rząd Niemiecki kierując się pragnieniem utrwalenia sprawy pokoju między ZSRR
i Niemcami oraz wychodząc z podstawowych założeń paktu o neutralności, zawartego między
ZSRR i Niemcami w kwietniu 1926 r., wyraziły zgodę na następujące porozumienie.
Art. I. Obie umawiające się Strony zobowiązują się do powstrzymania się od wszelkiej
przemocy, od wszelkich aktów agresji i wszelkich napaści we wzajemnych stosunkach zarówno
oddzielnie, jak i łącznie z innymi państwami.
Art. II. W przypadku gdy jedna z umawiających się Stron stanie się obiektem działań wojennych
ze strony państwa trzeciego, druga umawiająca się Strona nie okaże temu państwu poparcia
w żadnej formie.

Niemcy,
Źródło: S. Sierpowski, Źródła do historii powszechnej okresu międzywojennego, t. 3, 1935–1939, s. 451–452.,
Zjednoczone Królestwo, Francja i Włochy, biorąc pod uwagę osiągnięte już w zasadzie
porozumienie co do odstąpienia Niemcom obszaru zamieszkanego przez Niemców sudeckich,
zgodziły się na poniżej wymienione sposoby i warunki tej cesji oraz na zarządzenia, jakie mają
być wydane, przy czym, na mocy tego porozumienia, każde z tych państw uważa się za
odpowiedzialne za kroki niezbędne dla zapewnienia jego wykonania.

Źródło: Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów
Świadome, że celem
i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2001, s. 114–115.,
Międzynarodówki Komunistycznej, nazywanej Kominternem, jest rozkład istniejących państw
i zawładnięcie nimi za pomocą wszelkich dostępnych środków. Przekonane, że tolerowanie
mieszania się Międzynarodówki Komunistycznej w stosunki wewnętrzne narodów zagraża nie
tylko ich pokojowi wewnętrznemu i dobrobytowi społecznemu, lecz także pokojowi świata
w ogóle.
Pragnąc współpracować ze sobą dla obrony przed rozkładem komunistycznym, zgodziły się na
następujące postanowienia:
Art. I. Wysokie Państwa układające się postanawiają informować się nawzajem o działalności
Międzynarodówki Komunistycznej, naradzać się nad koniecznymi środkami obronnymi
i realizować je w ścisłej współpracy.

Kanclerz
Źródło: S. Sierpowski, Źródła do historii powszechnej okresu międzywojennego, t. 3, 1935–1939, s. 180–181.,
Rzeszy Niemieckiej i Jego Królewska Mość Król Włoch i Albanii, Cesarz Abisynii, są zdania, iż
nadszedł czas umocnić uroczystym paktem ścisłe stosunki przyjaźni i powiązania istniejące
między narodowosocjalistycznymi Niemcami i faszystowskimi Niemcami.
[…]
Art. II. Gdyby wspólne interesy umawiających się Stron zostały zagrożone jakimikolwiek
wydarzeniami międzynarodowymi, naradzą się one niezwłocznie nad krokami koniecznymi dla
obrony ich tych interesów.

Źródło: S. Sierpowski, Źródła do historii powszechnej okresu międzywojennego, t. 3, 1935–1939, s. 427–428.

Rząd ZSRR i Rząd

Niemiecki kierując się
pragnieniem utrwalenia
sprawy pokoju między
ZSRR i Niemcami oraz
wychodząc
z podstawowych założeń
paktu o neutralności,
zawartego między ZSRR
i Niemcami w kwietniu
1926 r., wyraziły zgodę na
następujące porozumienie.
Art. I. Obie umawiające się
Strony zobowiązują się do
powstrzymania się od
wszelkiej przemocy, od
wszelkich aktów agresji
i wszelkich napaści we
wzajemnych stosunkach
zarówno oddzielnie, jak
i łącznie z innymi
państwami.
Art. II. W przypadku gdy
jedna z umawiających się
Stron stanie się obiektem
działań wojennych ze
strony państwa trzeciego,
druga umawiająca się
Strona nie okaże temu
państwu poparcia
w żadnej formie.

Źródło: S. Sierpowski, Źródła do

historii powszechnej okresu
międzywojennego, t. 3, 1935–
1939, s. 451–452.
 Niemcy, Zjednoczone
Królestwo, Francja
i Włochy, biorąc pod
uwagę osiągnięte już
w zasadzie porozumienie
co do odstąpienia
Niemcom obszaru
zamieszkanego przez
Niemców sudeckich,
zgodziły się na poniżej
wymienione sposoby
i warunki tej cesji oraz na
zarządzenia, jakie mają być
wydane, przy czym, na
mocy tego porozumienia,
każde z tych państw
uważa się za
odpowiedzialne za kroki
niezbędne dla zapewnienia
jego wykonania.

Źródło: Wiek XX w źródłach.

Wybór tekstów źródłowych
z propozycjami metodycznymi dla
nauczycieli historii, studentów
i uczniów, oprac. M. Sobańska-
Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa
2001, s. 114–115.

Świadome, że celem
Międzynarodówki
Komunistycznej,
nazywanej Kominternem,
jest rozkład istniejących
państw i zawładnięcie
nimi za pomocą wszelkich
dostępnych środków.
Przekonane, że
tolerowanie mieszania się
Międzynarodówki
Komunistycznej
 w stosunki wewnętrzne
narodów zagraża nie tylko
ich pokojowi
wewnętrznemu
i dobrobytowi
społecznemu, lecz także
pokojowi świata w ogóle.
Pragnąc współpracować
ze sobą dla obrony przed
rozkładem
komunistycznym, zgodziły
się na następujące
postanowienia:
Art. I. Wysokie Państwa
układające się
postanawiają informować
się nawzajem
o działalności
Międzynarodówki
Komunistycznej, naradzać
się nad koniecznymi
środkami obronnymi
i realizować je w ścisłej
współpracy.

Źródło: S. Sierpowski, Źródła do

historii powszechnej okresu

międzywojennego, t. 3, 1935–
1939, s. 180–181.

Kanclerz Rzeszy
Niemieckiej i Jego
Królewska Mość Król
Włoch i Albanii, Cesarz
Abisynii, są zdania, iż
nadszedł czas umocnić
uroczystym paktem ścisłe
stosunki przyjaźni
i powiązania istniejące
między
narodowosocjalistycznymi
Niemcami
 i faszystowskimi
Niemcami.
[…]
Art. II. Gdyby wspólne
interesy umawiających się
Stron zostały zagrożone
jakimikolwiek
wydarzeniami
międzynarodowymi,
naradzą się one
niezwłocznie nad krokami
koniecznymi dla obrony
ich tych interesów.

Źródło: S. Sierpowski, Źródła do

historii powszechnej okresu
międzywojennego, t. 3, 1935–
1939, s. 427–428.

難
Ćwiczenie 7

Rozstrzygnij, czy dane statystyczne ze źródła B potwierdzają przesłanie zawarte w plakacie

oznaczonym jako źródło B.

Źródło A

Polski plakat propagandowy z 1939 r.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Źródło B
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o. na podstawie: 1939. Jak rozpętała się II wojna światowa, „Pomocnik Historyczny POLITYKI”,
wydanie specjalne 3/2009, s. 113, , licencja: CC BY-SA 3.0.

Rozstrzygnięcie:

 nie

 tak

難
Ćwiczenie 8

Rozstrzygnij, czy w świetle przemówienia Adolfa Hitlera, cytowanego jako źródło A, Wielka
Brytania była zdolna do wywiązania się ze zobowiązań zawartych w polsko-angielskim sojuszu
cytowanym jako źródło B. Uzasadnij odpowiedź.

Źródło A

“
Chciałem ustalić możliwe do przyjęcia stosunki z Polską, by najpierw
podjąć walkę z Zachodem, lecz plan ten, który mi odpowiadał, nie mógł
być wykonany, ponieważ zasadnicze przesłanki uległy zmianie. Stało się
dla mnie rzeczą jasną, że Polska zaatakuje nas na wypadek konfliktu
z Zachodem. […]

Następujące szczególne powody wzmacniają moją determinację. Anglia

i Francja zaciągnęły zobowiązania, ani jedno, ani drugie państwo nie jest
w stanie ich dopełnić. W Anglii nie ma właściwie zbrojeń, lecz raczej
propaganda zbrojeń. […]

Program budowy floty na rok 1938 nie został jeszcze wykonany,

przeprowadzono tylko mobilizację floty pomocniczej i zakup parowych
trawlerów rybackich. Nie zanosi się na poważne wzmocnienie floty
przed 1941 lub 1942 r.

Nie za wiele zrobiono na lądzie. Anglia będzie w stanie wysłać na

kontynent najwyżej trzy dywizje. Również mało zrobiono w dziedzinie
lotnictwa, nie wychodząc poza wstępne kroki. Obrona przeciwlotnicza
jest dopiero w zaczątkach; w chwili obecnej Anglia ma tylko 150 dział
przeciwlotniczych. Zamówiono dopiero nowe typy tych dział i upłynie
długi okres czasu, nim zaczną być wytwarzane.

Źródło: wybór R. Nazarewicz. Cytat za: Międzynarodowe tło agresji Rzeszy Niemieckiej na Polskę w 1939 roku. Wybór
dokumentów, wybór i wstęp R. Nazarewicz, Warszawa 1986, s. 151–152.

Źródło B
“ Sojusz polsko-brytyjski. Londyn, 25 sierpnia 1939 r.

Rząd Polski i Rząd Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii

i Północnej Irlandii, pragnąc oprzeć współpracę między swymi krajami na
trwałej podstawie, wynikającej z zapewnień o pomocy wzajemnej
o charakterze obronnym już między nimi wymienionych, postanowiły
w tym celu zawrzeć układ i wyznaczyły jako swych pełnomocników:

[…]

Art. 1. W razie, gdyby jedna ze Stron Umawiających się znalazła się

w działaniach nieprzyjacielskich z jednym z mocarstw europejskich,
w wyniku agresji tego mocarstwa przeciw tej Stronie Umawiającej się,
druga Strona Umawiająca się niezwłocznie udzieli Stronie Umawiającej
się zamieszanej w działania nieprzyjacielskie wszelkiej dla niej możliwej
pomocy i poparcia.

Art. 2. 1) Postanowienia art. l znajdą zastosowanie również w razie

jakiejkolwiek akcji ze strony jednego z mocarstw europejskich, wyraźnie
zagrażającej, bezpośrednio lub pośrednio, niepodległości jednej ze Stron
Umawiających się, a mającej taki charakter, że ta Strona Umawiająca się
uważałaby za rzecz dla siebie żywotną stawienie oporu swymi siłami
zbrojnymi.

2) Gdyby jedna ze Stron Umawiających się znalazła się w działaniach

nieprzyjacielskich z jednym z mocarstw europejskich wskutek akcji tego
mocarstwa zagrażającej niepodległości lub neutralności innego państwa
europejskiego w sposób stanowiący wyraźną groźbę dla bezpieczeństwa
danej Strony Umawiającej się, postanowienia art. l znajdą zastosowanie,
ale bez uszczerbku dla praw wchodzącego w grę państwa europejskiego.

Źródło: Sojusz polsko-brytyjski. Londyn, 25 sierpnia 1939 r., [w:] Polska w latach 1918–1939. Wybór tekstów
źródłowych do nauczania historii, oprac. K. Kawalec, L. Smołka, W. Suleja, red. W. Wrzesiński, Warszawa 1986, s. 406–
408.
Rozstrzygnięcie:

 nie

 tak
Dla nauczyciela

Autor: Martyna Wojtowicz

Przedmiot: Historia

Temat: Położenie międzynarodowe Polski przed wybuchem II wojny światowej

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
XLVI. Wojna obronna Polski w 1939 roku. Agresja Niemiec (1 września) i Związku Sowieckiego (17
września). Uczeń:
1) charakteryzuje położenie międzynarodowe Polski w przededniu wybuchu II wojny światowej;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
XLVI. Wojna obronna Polski w 1939 roku. Agresja Niemiec (1 września) i Związku Sowieckiego (17
września). Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) porównuje potencjał walczących stron;
2) przedstawia polską strategię obrony i rozmieszczenie wojsk;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyjaśnia wpływ zmian w sytuacji międzynarodowej w Europie Środkowej na

bezpieczeństwo Polski;
porównuje potencjał militarny Polski i III Rzeszy;
przedstawia kluczowe założenia planów działań militarnych III Rzeszy i Polski.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
 konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom

e‐materiał „Położenie międzynarodowe Polski przed wybuchem II wojny światowej”. Prosi
uczestników zajęć o zapoznanie się z treścią sekcji „Przeczytaj” i wykonanie ćwiczeń 1 i 2
w sekcji „Sprawdź się”.

Faza wstępna:

1. Prowadzący lekcję określa cel zajęć i informuje uczniów o ich planowanym przebiegu.
Przedstawia kryteria sukcesu oraz wyświetla na tablicy temat lekcji.
2. Raport z przygotowań. Nauczyciel za pomocą dostępnego w panelu użytkownika
raportu weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji, m.in. sprawdza, kto wykonał
zadane ćwiczenie. Może wyświetlić odpowiedzi uczniów na tablicy interaktywnej. Prosi
wybranego ucznia o uzasadnienie swojego rozwiązania.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Nauczyciel ocenia, na podstawie informacji na platformie, stan

przygotowania uczniów do zajęć. Jeżeli jest ono niewystarczające, prosi o ciche
zapoznanie się z treścią sekcji „Przeczytaj”. Jeżeli zaś uczestnicy zajęć zaznajomili się
wcześniej z tekstem, prosi, aby w parach wynotowali minimum trzy najważniejsze, ich
 zdaniem, kwestie poruszone w e‐materiale. Następnie pary łączą się w grupy
czteroosobowe i w czasie dyskusji wybierają wspólnie najważniejszy wątek. Na koniec
każda z grup na forum przedstawia i argumentuje swój wybór.
2. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia 3 i 4, a następnie porównują odpowiedzi
z koleżanką lub kolegą.
3. Nauczyciel prosi, aby jedna osoba (wskazana lub ochotnik) przypomniała, z którymi
państwami Polska zawarła ściślejsze sojusze i jakie były ich ustalenia.
4. Praca z multimedium („Schemat interaktywny”). Wybrana osoba czyta polecenie 1:
„Oceń wartość sojuszy polsko‐rumuńskiego i niemiecko‐włoskiego w obliczu
zbliżającego się polsko‐niemieckiego konfliktu zbrojnego”. Po zapoznaniu się
z materiałem uczniowie dzielą się na czteroosobowe grupy i opracowują odpowiedzi. Po
ustalonym wcześniej czasie przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika)
grupy prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie się do niej
ustosunkowują. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia informacje.
5. Nauczyciel wyświetla treść ćwiczeń 5 i 6, uczniowie rozwiązują je wspólnie na forum
klasy.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie podsumowują swoją wiedzę z wykorzystaniem mapy myśli. Nauczyciel dzieli

uczniów na grupy do czterech uczniów. Każda grupa na środku kartki A4 wpisuje
główne hasło „Położenie międzynarodowe Polski przed wybuchem II wojny światowej”
i rysuje gałęzie mapy. Powinny rozchodzić się promieniście i rozdzielać na kolejne
gałęzie. Słowa, które zostaną umieszczone nad gałęziami, powinny być słowami
kluczami, które wyrażają istotę myśli lub zagadnienia. Po wykonaniu pracy, w zależności
od liczebności klasy i czasu, nauczyciel prosi o omówienie mapy myśli przedstawicieli
wybranych lub wszystkich grup.
2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów. Może
ocenić pracę wylosowanej grupy.

Praca domowa:

Wykonaj ćwiczenia interaktywne 7 i 8. Przygotuj uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

H. Batowski, Między dwiema wojnami 1919–1939, Kraków 2001.

J. Buszko, Historia Polski 1864–1948, Warszawa 1984.

R. Kaczmarek, Historia Polski 1914–1989, Warszawa 2010.

J. Prokopczuk, Historia powszechna 1871–1939, Warszawa 1984.

J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.

Wielka Historia Świata, t. 11, Wielkie wojny XX wieku (1914‐1945), pod red. nauk. M. Zgórniaka,
Warszawa 2006.

A.M. Cienciała, Polityka mocarstw zachodnich wobec polski w okresie międzywojennym,

„Mówią Wieki” 4 i 5/1973.

E. Duraczyński, Przed wybuchem wojny, „Mówią Wieki” 9/1989.

M. Kornat, Józef Beck i polska polityka zagraniczna, „Mówią Wieki” 9/2016.

R. Misiak, Pomorze Gdańskie i Wolne Miasto Gdańsk w stosunkach polsko‐niemieckich

w latach 1919–1939, „Mówią Wieki” 1992 (numer specjalny).

R. Wapiński, Zagrożenie wojną a zachowania społeczeństwa polskiego wiosną i latem 1939

roku, „Mówią Wieki” 4 i 5/1990.

P.P. Wieczorkiewicz, Polityka Józefa Becka, „Mówią Wieki” 4/1982.

Wskazówki metodyczne:

Cały e‐materiał może być wykorzystany do realizacji zajęć metodą odwróconej klasy.
Wtedy uczniowie zapoznają się z informacjami w sekcji „Schemat interaktywny”
i przygotowują swoje propozycje odpowiedzi. W szkole następuje czytanie i ocena
koleżeńska opracowań uczniów.