nghiªn cøu - trao ®æi
th−¬ng m¹i dÞch vô trong wto vµ
nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi viÖt nam
1. §Æt vÊn ®Ò
Lµ tæ chøc quèc tÕ ra ®êi nh»m môc
®Ých phèi hîp hµnh ®éng cña c¸c quèc
gia trong nç lùc chung lµ tiÕn tíi tù do
hãa th−¬ng m¹i toµn cÇu, WTO ®−îc tæ
chøc vµ vËn hµnh dùa trªn khu«n khæ
ph¸p lÝ chÆt chÏ nh»m b¶o ®¶m tÝnh kh¶
thi vµ hiÖu qu¶ cao nhÊt cho mäi ho¹t
®éng cña m×nh. Khu«n khæ ®ã lµ hÖ
thèng v¨n b¶n ph¸p lÝ cã gi¸ trÞ rµng buéc
tÊt c¶ c¸c n−íc thµnh viªn, gåm 60 hiÖp
®Þnh, phô lôc, quyÕt ®Þnh vµ v¨n b¶n diÔn
gi¶i mµ c¸c n−íc tham dù vßng ®µm ph¸n
Uruguay ®E kÝ th«ng qua trong §Þnh −íc
cuèi cïng (Final Act) cïng víi HiÖp ®Þnh
thµnh lËp WTO. Theo ph¹m vi ®iÒu
chØnh, nh÷ng v¨n b¶n nµy gåm 6 nhãm
lín, trong ®ã cã nhãm v¨n b¶n ®iÒu chØnh
lÜnh vùc th−¬ng m¹i dÞch vô. Muèn trë
thµnh thµnh viªn cña WTO, c¸c n−íc
ph¶i nghiªn cøu c¸c v¨n b¶n cña WTO vÒ
th−¬ng m¹i dÞch vô vµ ph¶i tham gia vµo
HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i dÞch vô (GATS).
DÞch vô lµ s¶n phÈm lao ®éng cã hµm
l−îng tri thøc cao cña con ng−êi, nã kÕt
tinh c¸c ho¹t ®éng ®a d¹ng trªn c¸c lÜnh
vùc nh− tµi chÝnh, vËn t¶i, b¶o hiÓm, kiÓm
to¸n, kÕ to¸n, t− vÊn, x©y dùng... (WTO
®−a ra ®Þnh nghÜa cho gÇn 150 ph©n
ngµnh dÞch vô). DÞch vô lµ nh÷ng ngµnh
kh«ng trùc tiÕp s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt
chÊt cho xE héi nh−ng chóng l¹i t¹o ra
gi¸ trÞ thÆng d− do cã sù khai th¸c søc lao
®éng, tri thøc, chÊt x¸m cña con ng−êi.
Kh¸c víi hµng hãa lµ s¶n phÈm cña lao
®éng con ng−êi, lµ c¸i h÷u h×nh, cßn dÞch
vô lµ v« h×nh, lµ c¸i kh«ng hiÖn h÷u vµ
28 - T¹p chÝ luËt häc
PGS.TS. NguyÔn ThÞ M¬ *
phi vËt chÊt. ChÝnh ®iÓm kh¸c nhau c¬
b¶n nµy gi÷a hµng hãa vµ dÞch vô ®E ¶nh
h−ëng m¹nh mÏ tíi c¸ch thøc tiÕn hµnh
c¸c ho¹t ®éng th−¬ng m¹i quèc tÕ, tíi
c¸ch quy ®Þnh c¸c thÓ chÕ, quy t¾c ®iÒu
chØnh tõng lo¹i trong hai ®èi t−îng: Hµng
hãa vµ dÞch vô. NÕu nh− viÖc trao ®æi
hµng hãa gi÷a c¸c quèc gia ®ßi hái ph¶i
cã sù v−ît ra khái biªn giíi tù nhiªn cña
n−íc xuÊt khÈu ®Ó vµo ®−îc lEnh thæ h¶i
quan cña n−íc nhËp khÈu th× viÖc trao ®æi
dÞch vô hÇu nh− kh«ng cÇn ph¶i cã sù di
chuyÓn qua biªn giíi cña b¶n th©n s¶n
phÈm mµ thay vµo ®ã lµ sù di chuyÓn cña
chÝnh nhµ cung cÊp dÞch vô hay nhµ tiªu
thô dÞch vô. Do ®ã, c¸ch thøc mµ c¸c nhµ
n−íc dïng ®Ó b¶o hé cho nhµ cung cÊp
dÞch vô néi ®Þa còng kh¸c víi nhµ cung
cÊp hµng hãa h÷u h×nh. Nh÷ng ngµnh s¶n
xuÊt hµng hãa th−êng ®−îc b¶o vÖ b»ng
hµng rµo thuÕ quan vµ c¸c biÖn ph¸p phi
quan thuÕ. Cßn c¸c ho¹t ®éng dÞch vô, do
b¶n chÊt lµ v« h×nh vµ giao dÞch s¶n phÈm
dÞch vô kh«ng g¾n liÒn víi viÖc di chuyÓn
qua biªn giíi, ng−êi ta kh«ng thÓ ¸p dông
nh÷ng biÖn ph¸p t¹i cöa khÈu. C«ng cô
chÝnh ®Ó b¶o hé c¸c ngµnh dÞch vô néi
®Þa lµ nh÷ng quy ®Þnh cña nhµ n−íc cã
liªn quan tíi sù thµnh lËp vµ ho¹t ®éng
cña c¸c c«ng ti cung cÊp dÞch vô, qua ®ã,
nhµ n−íc cã thÓ quy ®Þnh lÖnh cÊm hoÆc
h¹n chÕ sù x©m nhËp thÞ tr−êng néi ®Þa
cña c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô n−íc ngoµi.
ChÝnh ®iÒu nµy ®E lµm nªn ®Æc ®iÓm rÊt
riªng cña GATS víi ý nghÜa lµ hÖ thèng
* Tr−êng ®¹i häc ngo¹i th−¬ng Hµ Néi
 nghiªn cøu - trao ®æi
c¸c v¨n b¶n ph¸p lÝ liªn quan ®Õn th−¬ng
m¹i dÞch vô trong khu«n khæ cña WTO.
§Ó h−íng tíi tù do hãa m«i tr−êng
th−¬ng m¹i dÞch vô thÕ giíi, GATS cã
c¸ch quy ®Þnh rÊt ®Æc biÖt: GATS ®Æt ra
nh÷ng quy ®Þnh ®ßi hái c¸c quèc gia
thµnh viªn ph¶i cam kÕt thay ®æi theo
h−íng gi¶m nhÑ dÇn, tiÕn tíi xãa bá c¸c
h¹n chÕ vµ ph©n biÖt ®èi xö, nh»m b¶o
®¶m cho tÊt c¶ c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô,
trong n−íc còng nh− ngoµi n−íc nh÷ng
c¬ héi vµ ®iÒu kiÖn nh− nhau ®Ó tiÕp cËn
thÞ tr−êng. Mét c¸ch bao qu¸t nhÊt, cã thÓ
chia nh÷ng quy ®Þnh cña GATS thµnh 3
phÇn sau ®©y:
- HiÖp ®Þnh khung t¹o khu«n khæ
chung cho th−¬ng m¹i dÞch vô, bao gåm
29 ®iÒu kho¶n nªu lªn nh÷ng nguyªn t¾c,
quy ®Þnh, thÓ chÕ chung nhÊt lµm c¬ së
cho hÖ thèng c¸c quy ®Þnh sÏ ®−îc tiÕp
tôc th−¬ng th¶o vµ thÓ chÕ hãa sau nµy.
- Danh môc cam kÕt cña c¸c quèc gia
thµnh viªn vÒ møc ®é më cöa thÞ tr−êng
dÞch vô néi ®Þa cña m×nh.
- Phô lôc vÒ tõng vÊn ®Ò cô thÓ. HiÖn
nay GATS míi cã 4 phô lôc ph¶n ¸nh
tháa thuËn gi÷a c¸c n−íc vÒ nh÷ng lÜnh
vùc sau: DÞch vô hµng kh«ng, dÞch vô tµi
chÝnh, dÞch vô viÔn th«ng c¬ b¶n vµ sù di
chuyÓn cña tù nhiªn nh©n. Trong t−¬ng
lai, nÕu nh− c¸c cuéc ®µm ph¸n vÒ trî
cÊp, tù vÖ, chÕ ®é cÊp phÐp, tiªu chuÈn kÜ
thuËt, dÞch vô nhµ n−íc... thµnh c«ng vµ
®¹t ®−îc sù tháa thuËn th× sÏ cã nh÷ng
phô lôc míi ph¶n ¸nh kÕt qu¶ tháa thuËn
®ã.
Cã thÓ nãi, dï míi lµ nç lùc b−íc ®Çu
(GATS míi ®−îc c¸c n−íc tháa thuËn
®−a vµo khu«n khæ cña hÖ thèng th−¬ng
m¹i ®a biªn tõ cuèi vßng ®µm ph¸n
Uruguay n¨m 1995) vµ hoµn toµn chØ
mang tÝnh khai ph¸, GATS ®E ®Æt nÒn
t¶ng cho viÖc x©y dùng hÖ thèng v¨n b¶n
ph¸p lÝ toµn diÖn h¬n trong t−¬ng lai ®Ó
®iÒu chØnh lÜnh vùc cßn rÊt míi mÎ, rÊt
phøc t¹p nh−ng ®Çy triÓn väng nµy cña
th−¬ng m¹i quèc tÕ. Do ®ã, viÖc t×m hiÓu
kÜ nh÷ng quy ®Þnh cña GATS lµ rÊt cÇn
thiÕt, ®Æc biÖt ®èi víi ViÖt Nam khi ®ang
tÝch cùc chuÈn bÞ ®Ó gia nhËp WTO.
2. Néi dung c¬ b¶n cña HiÖp ®Þnh
chung vÒ th−¬ng m¹i dÞch vô
2.1. Khu«n khæ chung cña GATS
Khu«n khæ chung cña GATS nªu lªn
nh÷ng nguyªn t¾c, quy ®Þnh, thÓ chÕ
chung ®iÒu chØnh th−¬ng m¹i dÞch vô
trong ph¹m vi toµn cÇu. Cô thÓ GATS
quy ®Þnh râ trong phÇn nµy vÒ ph¹m vi ¸p
dông, nguyªn t¾c ®iÒu chØnh vµ nh÷ng
miÔn trõ chung víi c¸c quy ®Þnh cña
GATS.
VÒ ph¹m vi ¸p dông, GATS quy ®Þnh
râ r»ng nã sÏ ®−îc ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c
lo¹i h×nh dÞch vô ®−îc giao dÞch trªn thÕ
giíi còng nh− tÊt c¶ c¸c ph−¬ng thøc
cung cÊp dÞch vô xuyªn quèc gia mµ næi
bËt lªn lµ cã 4 ph−¬ng thøc cung cÊp chñ
yÕu sau:
- Cung cÊp dÞch vô qua biªn giíi, tõ
lEnh thæ cña n−íc thµnh viªn nµy tíi lEnh
thæ cña n−íc thµnh viªn kh¸c (vÝ dô nh−
c¸c cuéc gäi ®iÖn tho¹i quèc tÕ...);
- Sö dông dÞch vô ë n−íc ngoµi, trªn
lEnh thæ cña n−íc thµnh viªn cho ng−êi
tiªu dïng cña n−íc thµnh viªn kh¸c (vÝ dô
nh− dÞch vô du lÞch, dÞch vô söa ch÷a tµu
biÓn...);
- Sù hiÖn diÖn cña c¸c thùc thÓ th−¬ng
m¹i cña n−íc thµnh viªn trªn lEnh thæ cña
n−íc thµnh viªn kh¸c (vÝ dô nh− dÞch vô
ng©n hµng, dÞch vô kiÓm to¸n...);
- Sù hiÖn diÖn cña c¸c tù nhiªn nh©n
cña n−íc thµnh viªn trªn lEnh thæ cña
n−íc thµnh viªn kh¸c (vÝ dô nh− dÞch vô
t− vÊn ph¸p lÝ...).
GATS còng quy ®Þnh râ r»ng nh÷ng
dÞch vô nãi trªn kh«ng bao gåm nh÷ng
T¹p chÝ luËt häc - 29
 nghiªn cøu - trao ®æi
dÞch vô do chÝnh phñ thùc hiÖn mµ kh«ng
nh»m môc ®Ých th−¬ng m¹i vµ kh«ng
ph¶i c¹nh tranh víi c¸c khu vùc t− nh©n.
Cã thÓ nãi, ph¹m vi ®iÒu chØnh cña
GATS rÊt réng, nã kh«ng chØ giao dÞch
cæ truyÒn vÒ dÞch vô qua biªn giíi mµ
cßn bao gåm c¶ c¸c ho¹t ®éng cña c¸c
nhµ cung cÊp dÞch vô n−íc ngoµi c− tró
t¹i lEnh thæ mét quèc gia.
* VÒ nh÷ng nguyªn t¾c ®iÒu chØnh
th−¬ng m¹i dÞch vô.
Nh÷ng nguyªn t¾c truyÒn thèng ®−îc
®−a vµo GATS nh−ng cã nh÷ng ®iÒu
chØnh nhÊt ®Þnh cho phï hîp víi nh÷ng
®Æc ®iÓm riªng cã cña th−¬ng m¹i dÞch
vô. Nh÷ng nguyªn t¾c ®ã lµ:
- Nguyªn t¾c tèi huÖ quèc (MFN).
Theo nguyªn t¾c nµy, chÝnh phñ cña
n−íc thµnh viªn kh«ng ®−îc phÐp ph©n
biÖt ®èi xö gi÷a c¸c dÞch vô hoÆc nhµ
cung cÊp dÞch vô cña c¸c n−íc thµnh viªn
kh¸c mµ ph¶i dµnh cho hä sù ®èi xö
kh«ng kÐm −u ®Ei so víi møc mµ nã ®E,
®ang vµ sÏ dµnh cho bªn thø ba nµo ®ã.
Tuy nhiªn, khi ¸p dông nguyªn t¾c tèi
huÖ quèc trong th−¬ng m¹i dÞch vô, cã
vÊn ®Ò thùc tiÔn ®E ph¸t sinh lµ: Khi
GATS b¾t ®Çu cã hiÖu lùc th× mét sè
n−íc thµnh viªn ®E cã nh÷ng hiÖp ®Þnh
song ph−¬ng (hoÆc hiÖp ®Þnh khu vùc)
theo ®ã, c¸c bªn ®E dµnh cho nhau chÕ ®é
−u ®Ei kh¸ réng vÒ lÜnh vùc dÞch vô. C¸c
n−íc nµy cho r»ng kh«ng thÓ ngay mét
lóc xãa bá c¸c hiÖp ®Þnh song ph−¬ng
(hoÆc hiÖp ®Þnh khu vùc) hoÆc ®em
nh÷ng −u ®Ei ®Æc biÖt nµy ®Ó ¸p dông cho
c¸c ®èi t¸c kh¸c. V× vËy, c¸c n−íc thµnh
viªn cña GATS ®E nhÊt trÝ ®i ®Õn tháa
thuËn chung lµ c¸c n−íc cã thÓ tiÕp tôc
duy tr× nh÷ng −u ®Ei ngo¹i lÖ víi mét sè
n−íc vµ víi mét sè h×nh thøc dÞch vô cã
thÓ b»ng c¸ch liÖt kª danh môc “lo¹i trõ
MFN” bªn c¹nh nh÷ng cam kÕt kh¸c.
30 - T¹p chÝ luËt häc
GATS còng quy ®Þnh râ r»ng, c¸c lo¹i trõ
nµy chØ ®−îc phÐp nªu ra mét lÇn vµ
kh«ng ®−îc bæ sung sau ®ã. Chóng sÏ
®−îc xem xÐt l¹i sau 5 n¨m, tøc lµ vµo
n¨m 2000. Vµ nh÷ng tr−êng hîp kÐo dµi
nhÊt còng sÏ ph¶i chÊm døt tr−íc n¨m
2005.
Danh môc t¹m thêi kh«ng ¸p dông
quy chÕ MFN lµ bé phËn kh«ng thÓ t¸ch
rêi vµ cã gi¸ trÞ ph¸p lÝ nh− nh÷ng ®iÒu
kho¶n kh¸c cña GATS. Vµ ®©y còng lµ
®iÓm c¬ b¶n lµm nªn sù kh¸c nhau gi÷a
GATS víi HiÖp ®Þnh vÒ th−¬ng m¹i hµng
hãa cña WTO.
- Nguyªn t¾c tù do hãa tõng b−íc thÞ
tr−êng dÞch vô.
Còng nh− víi th−¬ng m¹i hµng hãa,
yªu cÇu tù do hãa thÞ tr−êng th−¬ng m¹i
dÞch vô chØ cã thÓ ®¹t ®−îc mét c¸ch thùc
tÕ nÕu nh− c¸c n−íc thµnh viªn cã nh÷ng
cam kÕt cô thÓ vÒ biÖn ph¸p më cöa thÞ
tr−êng dÞch vô, xãa bá dÇn rµo c¶n -
nh÷ng thÓ chÕ, quy ®Þnh cña ph¸p luËt
c¶n trë sù th©m nhËp cña nhµ cung cÊp
dÞch vô n−íc ngoµi.
§Ó thùc hiÖn tiÕn tr×nh tù do hãa thÞ
tr−êng dÞch vô, GATS yªu cÇu mçi n−íc
thµnh viªn ph¶i ®−a ra lÞch tr×nh nh÷ng
cam kÕt cô thÓ cña m×nh theo c¸c yªu cÇu
sau:
+ C¸c ®iÒu kiÖn, quy ®Þnh, giíi h¹n vÒ
më cöa thÞ tr−êng;
+ C¸c ®iÒu kiÖn vµ giíi h¹n vÒ ®Ei
ngé quèc gia;
+ Nh÷ng b¶o ®¶m liªn quan ®Õn c¸c
cam kÕt bæ sung;
+ Giíi h¹n thêi gian phï hîp cho viÖc
thùc hiÖn c¸c cam kÕt;
+ Nh÷ng cam kÕt nµy cã hiÖu lùc.
Ngoµi ra, ®Ó ®Èy m¹nh h¬n n÷a tiÕn
tr×nh tù do hãa th−¬ng m¹i dÞch vô,
GATS cßn yªu cÇu nh÷ng vßng ®µm ph¸n
tiÕp theo ph¶i ®µm ph¸n vÒ c¶ viÖc t¨ng
 nghiªn cøu - trao ®æi
møc ®é më cöa thÞ tr−êng dÞch vô trong
cam kÕt cña mçi quèc gia còng nh− gi¶m
nh÷ng ¶nh h−ëng kh«ng cã lîi cña c¸c
biÖn ph¸p mµ chÝnh phñ ¸p dông ®èi víi
th−¬ng m¹i dÞch vô, kÓ c¶ nh÷ng quy
®Þnh ®E trë nªn bÊt hîp lÝ, kh«ng cßn
thÝch hîp ®èi víi møc ®é ph¸t triÓn cña
ngµnh dÞch vô nãi chung.
- Nguyªn t¾c minh b¹ch hãa hÖ thèng
chÝnh s¸ch vÒ th−¬ng m¹i dÞch vô
Theo nguyªn t¾c nµy, tÝnh minh b¹ch
thÓ hiÖn ë viÖc ®¸p øng 5 yªu cÇu sau
®©y:
+ Thø nhÊt, tÊt c¶ c¸c quy ®Þnh, v¨n
b¶n ph¸p lÝ liªn quan, c¸c ®iÒu −íc quèc
tÕ ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng th−¬ng m¹i
dÞch vô ph¶i ®−îc c«ng bè, Ên hµnh mét
c¸ch c«ng khai, réng rEi.
+ Thø hai, mäi n−íc thµnh viªn ph¶i
cã nghÜa vô ®¸p øng ®Çy ®ñ c¸c yªu cÇu
cña bÊt k× n−íc thµnh viªn kh¸c vÒ c¸c
th«ng tin cô thÓ cña viÖc ¸p dông c¸c quy
®Þnh ë trªn. C¸c n−íc thµnh viªn ph¶i
thµnh lËp Ýt nhÊt 1 c¬ quan chuyªn tr¸ch
cung cÊp th«ng tin nµy cho c¸c n−íc
thµnh viªn kh¸c khi hä yªu cÇu. C¬ quan
nµy ph¶i ®−îc thµnh lËp trong vßng 2
n¨m kÓ tõ khi WTO cã hiÖu lùc.
+ Thø ba, tÊt c¶ c¸c n−íc thµnh viªn
ph¶i cã nghÜa vô th«ng b¸o víi Héi ®ång
th−¬ng m¹i dÞch vô cña WTO vÒ tÊt c¶
c¸c biÖn ph¸p ®−îc sö dông liªn quan ®Õn
lÜnh vùc th−¬ng m¹i dÞch vô vµ ph¶i
th«ng b¸o ngay khi bæ sung hay ban hµnh
nh÷ng v¨n b¶n míi.
+ Thø t−, c¸c n−íc thµnh viªn kh«ng
®−îc phÐp ¸p dông nh÷ng yªu cÇu vÒ chÊt
l−îng dÞch vô, yªu cÇu vÒ giÊy phÐp còng
nh− c¸c tiªu chuÈn kÜ thuËt qu¸ cao mµ
trong chõng mùc nµo ®ã, cã thÓ lµm v«
hiÖu hãa vÒ mÆt ph¸p lÝ hay lµm nguy h¹i
®Õn viÖc thùc hiÖn c¸c cam kÕt cô thÓ.
+ Thø n¨m, khi chÝnh phñ n−íc thµnh
viªn ®−a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh
cã nguy c¬ g©y ¶nh h−ëng tíi th−¬ng m¹i
dÞch vô, hä còng ph¶i thiÕt lËp nh÷ng
c«ng cô mang tÝnh kh¸ch quan ®Ó rµ so¸t
c¸c quyÕt ®Þnh nµy nh»m b¶o ®¶m chóng
kh«ng bãp mÐo qu¸ ®¸ng c¸c ®iÒu kiÖn
c¹nh tranh c«ng b»ng cña thÞ tr−êng dÞch
vô néi ®Þa.
* VÒ nh÷ng miÔn trõ chung víi c¸c
quy ®Þnh cña GATS.
GATS quy ®Þnh mét sè tr−êng hîp
ngo¹i lÖ, theo ®ã chÝnh phñ c¸c n−íc
thµnh viªn ®−îc quyÒn t¹m ngõng kh«ng
¸p dông c¸c quy ®Þnh vµ nguyªn t¾c cña
GATS. Nh÷ng tr−êng hîp ngo¹i lÖ ®ã lµ:
- Héi nhËp kinh tÕ: Khi c¸c n−íc kÝ
víi nhau nh÷ng hiÖp ®Þnh thµnh lËp khu
vùc mËu dÞch tù do hay liªn minh kinh tÕ,
hä ®−îc quyÒn ®−a ra mét sè quy ®Þnh
riªng vÒ th−¬ng m¹i dÞch vô trong néi bé
khu vùc hay liªn minh kinh tÕ ®ã. Nh÷ng
quy ®Þnh riªng cã nµy kh«ng nhÊt thiÕt
ph¶i phï hîp víi c¸c quy t¾c cña GATS.
- Trong tr−êng hîp bÞ ®e däa g©y khã
kh¨n ®Õn nguån tµi chÝnh trong n−íc hay
¶nh h−ëng ®Õn c¸n c©n thanh to¸n (xem
§iÒu 12 GATS), chÝnh phñ n−íc thµnh
viªn ®−îc phÐp kh«ng tu©n theo mét sè
quy ®Þnh chung cña GATS còng nh− c¸c
cam kÕt cô thÓ cña m×nh ®Ó ¸p dông c¸c
biÖn ph¸p “cøu ch÷a” khÈn cÊp. Tuy
nhiªn, nh÷ng biÖn ph¸p “cøu ch÷a” nµy
kh«ng ®−îc kÐo dµi qu¸ møc cÇn thiÕt vµ
ph¶i b¶o ®¶m lµ:
+ Phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña MFN;
+ ¸p dông kh«ng ph©n biÖt ®èi xö
gi÷a c¸c n−íc thµnh viªn;
+ Kh«ng g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i kh«ng
cÇn thiÕt vÒ lîi Ých kinh tÕ, th−¬ng m¹i,
tµi chÝnh cho bÊt k× n−íc thµnh viªn nµo.
- C¸c quy ®Þnh vÒ MFN, NT vµ c¸c
cam kÕt më cöa thÞ tr−êng sÏ ®−îc lo¹i
T¹p chÝ luËt häc - 31
 nghiªn cøu - trao ®æi
trõ khi:
+ Liªn quan ®Õn lÜnh vùc mua b¸n
chÝnh phñ kh«ng nh»m môc ®Ých th−¬ng
m¹i (§iÒu B GATS);
+ CÇn cã sù b¶o vÖ c¸c gi¸ trÞ truyÒn
thèng vÒ ®¹o ®øc xE héi, b¶o vÖ con
ng−êi, ®éng vËt, thùc vËt, b¶o vÖ an ninh
quèc gia (§iÒu 12 GATS);
2.2. Danh môc cam kÕt cô thÓ cña c¸c
quèc gia thµnh viªn
Danh môc cam kÕt cô thÓ cña c¸c
quèc gia thµnh viªn chÝnh lµ ch−¬ng tr×nh
quèc gia vÒ më cöa thÞ tr−êng th−¬ng m¹i
dÞch vô. Ch−¬ng tr×nh quèc gia nµy chÝnh
lµ yÕu tè thùc chÊt b¶o ®¶m cho viÖc tù
do hãa th−¬ng m¹i dÞch vô ®−îc diÔn ra
th«ng suèt trong ph¹m vi toµn cÇu. Sau
khi ®−îc sù tháa thuËn cña tÊt c¶ c¸c bªn
cã liªn quan, danh môc cam kÕt nµy sÏ
®−îc ghi nhËn vµo danh môc më cöa thÞ
tr−êng dÞch vô cña n−íc chñ nhµ, nã cã
gi¸ trÞ rµng buéc chÆt chÏ vÒ mÆt ph¸p lÝ
®èi víi n−íc nµy nh− lµ cam kÕt thuÕ
quan trong th−¬ng m¹i hµng hãa cña
WTO. Chóng chØ cã thÓ bÞ lo¹i bá hay
thay ®æi sau khi chÝnh phñ h÷u quan ®−a
ra cam kÕt lµ ®E tiÕn hµnh th−¬ng l−îng
vÒ ®Òn bï cho c¸c n−íc bÞ ¶nh h−ëng. Do
®ã, ch−¬ng tr×nh cam kÕt cô thÓ cña
chÝnh phñ sÏ lµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o cho
c¸c nhµ ®Çu t−, nhµ xuÊt khÈu vµ nhËp
khÈu dÞch vô n−íc ngoµi cã thÓ tiÕn hµnh
kinh doanh dÞch vô mét c¸ch thuËn lîi vµ
an toµn h¬n.
Mçi danh môc cam kÕt th−êng ®−îc
chia lµm 2 cÊp ®é: C¸c cam kÕt chung
cho mäi lÜnh vùc dÞch vô vµ nh÷ng cam
kÕt cô thÓ cho tõng khu vùc dÞch vô riªng
lÎ. ë mçi cÊp ®é, nh÷ng cam kÕt bao gåm
3 phÇn: Giíi h¹n møc ®é më cöa thÞ
tr−êng, giíi h¹n ¸p dông quy chÕ quèc
gia vµ nh÷ng cam kÕt phô thªm.
32 - T¹p chÝ luËt häc
Mét ®iÓm cÇn ®Æc biÖt chó ý lµ GATS
cho phÐp c¸c n−íc, trong danh môc cam
kÕt cña m×nh, khi quy ®Þnh kh¶ n¨ng tiÕp
cËn thÞ tr−êng néi ®Þa ®èi víi c¸c dÞch vô
®Õn tõ bªn ngoµi, ®−îc ®−a ra nh÷ng h¹n
chÕ thuéc c¸c d¹ng sau:
- Giíi h¹n sè l−îng c¸c nhµ cung cÊp
dÞch vô;
- Giíi h¹n tæng gi¸ trÞ trao ®æi dÞch
vô;
- Giíi h¹n tæng sè c¸c ho¹t ®éng dÞch
vô;
- Giíi h¹n tæng sè ng−êi tham gia lµm
viÖc trong ngµnh dÞch vô;
- H¹n chÕ c¸c lo¹i thùc thÓ ph¸p lÝ
(ph¸p nh©n) hay c¸c lo¹i liªn doanh ®−îc
phÐp tiÕn hµnh kinh doanh;
- Giíi h¹n vÒ tØ lÖ vèn ®Çu t− n−íc
ngoµi trong c«ng ti cung cÊp dÞch vô.
Ngoµi ra, nh− ®E nãi ë trªn, ®iÒu kiÖn
¸p dông chÕ ®é ®Ei ngé quèc gia trong
GATS kh¸c h¼n víi nguyªn t¾c ®Ei ngé
quèc gia trong th−¬ng m¹i hµng hãa, ®Æc
biÖt lµ sù kh¸c biÖt vÒ ph¹m vi vµ c¸ch
thøc ¸p dông cho nh÷ng lÜnh vùc dÞch vô
cô thÓ ®E ®−îc ghi nhËn trong danh môc
cam kÕt cña tõng quèc gia, theo c¸c ®iÒu
kiÖn tïy ý ®E ®−îc nªu. NghÜa lµ, mçi
n−íc thµnh viªn kh«ng b¾t buéc ph¶i ¸p
dông nguyªn t¾c nµy khi ch−a ®−a ra cam
kÕt ®Ých danh cho khu vùc dÞch vô nµo
®Êy. Vµ, ngay c¶ khi ®E cam kÕt, hä vÉn
®−îc phÐp ®Æt ra c¸c h¹n chÕ cña nguyªn
t¾c nµy trªn mét sè khÝa c¹nh, ®−îc phÐp
b¶o l−u quyÒn ph©n biÖt ®èi xö gi÷a dÞch
vô cña n−íc ngoµi víi dÞch vô néi ®Þa
trªn nh÷ng khÝa c¹nh ®ã. VÝ dô: Trong
ch−¬ng tr×nh më cöa cho thÞ tr−êng dÞch
vô nay mai cña ViÖt Nam, ChÝnh phñ cã
thÓ quy ®Þnh mäi ng©n hµng n−íc ngoµi
vµo ho¹t ®éng t¹i lEnh thæ cña ViÖt Nam
chØ ®−îc phÐp më mét chi nh¸nh trong
khi c¸c ng©n hµng trong n−íc kh«ng bÞ
h¹n chÕ nµy. GATS ®−¬ng nhiªn cho
 nghiªn cøu - trao ®æi
phÐp sù h¹n chÕ nµy khi ¸p dông nguyªn
t¾c ®Ei ngé quèc gia ®èi víi th−¬ng m¹i
dÞch vô.
2.3. Phô lôc vÒ c¸c vÊn ®Ò cô thÓ
Phô lôc vÒ c¸c vÊn ®Ò cô thÓ lµ mét
trong 3 phÇn cña GATS víi nh÷ng quy
®Þnh ®iÒu chØnh th−¬ng m¹i dÞch vô
kh«ng thÓ thiÕu trong toµn bé néi dung
cña GATS. V× th−¬ng m¹i dÞch vô lµ lÜnh
vùc kinh doanh ®a d¹ng vµ phøc t¹p cho
nªn c¸c phô lôc vÒ tõng vÊn ®Ò cô thÓ cña
th−¬ng m¹i dÞch vô lµ rÊt cÇn tihÕt. VÝ dô:
Khi tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng kinh
doanh dÞch vô c¸c c«ng ti t− vÊn, c¸c
c«ng ti du lÞch, c¸c hEng vËn t¶i, b¶o
hiÓm, thËm chÝ c¶ c¸c c¬ së ®µo t¹o ®¹i
häc... cung cÊp c¸c dÞch vô theo c¸ch
thøc rÊt kh«ng gièng nhau. ChÝnh phô lôc
vÒ c¸c vÊn ®Ò cô thÓ sÏ gióp c¸c n−íc
thµnh viªn cã c¸ch tiÕp cËn thèng nhÊt,
cô thÓ vµ dÔ hiÓu ®èi víi tõng bé phËn
cÊu thµnh riªng lÎ cña tæng thÓ c¸c quy
®Þnh chung cho toµn ngµnh dÞch vô.
HiÖn t¹i, GATS míi chØ cã 4 phô lôc
vÒ c¸c vÊn ®Ò: Tµi chÝnh, viÔn th«ng c¬
b¶n, vËn t¶i hµng kh«ng vµ di chuyÓn cña
tù nhiªn nh©n. Trong t−¬ng lai, víi ®Æc
thï ®a d¹ng cña th−¬ng m¹i dÞch vô còng
nh− nhu cÇu ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh
cña ngµnh s¶n xuÊt cã hµm l−îng trÝ thøc
cao nµy, phô lôc vÒ nhiÒu vÊn ®Ò th−¬ng
m¹i dÞch vô míi ch¾c ch¾n sÏ ®−îc c¸c
n−íc ®µm ph¸n tháa thuËn ®−a vµo
GATS, gãp phÇn hoµn thiÖn hÖ thèng
ph¸p lÝ ®iÒu chØnh th−¬ng m¹i nãi chung
vµ th−¬ng m¹i dÞch vô nãi riªng cña
WTO.
3. Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi ViÖt
Nam
NÕu nh− trong quan hÖ víi ASEAN,
ViÖt Nam ®E kÝ HiÖp ®Þnh khung vÒ
th−¬ng m¹i dÞch vô (AFAS) vµ ®E tiÕn
hµnh ®−îc hai vßng ®µm ph¸n vÒ viÖc më
cöa thÞ tr−êng dÞch vô ë 7 lÜnh vùc: Hµng
kh«ng, kinh doanh, x©y dùng, tµi chÝnh,
du lÞch, b−u chÝnh viÔn th«ng vµ vËn t¶i
biÓn (hiÖn nay, ASEAN ®ang triÓn khai
khu«n khæ ®µm ph¸n th−¬ng m¹i dÞch vô
giai ®o¹n 1999-2001 vµ giai ®o¹n tõ 2001
- 2020) th× trong khi ®ã, sù hîp t¸c gi÷a
ViÖt Nam víi WTO nãi chung vµ hîp t¸c
víi WTO vÒ th−¬ng m¹i dÞch vô nãi riªng
cßn rÊt khiªm tèn.
Sau khi nép ®¬n gia nhËp, ngµy
22/8/1996 ViÖt Nam ®E göi tíi c¸c n−íc
thµnh viªn cña WTO BÞ vong lôc tr×nh
bµy toµn diÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ
th−¬ng m¹i ViÖt Nam, trªn c¬ së ®ã c¸c
n−íc ®E t×m hiÓu, ®Æt c©u hái ®Ó lµm râ
thªm vÒ chÝnh s¸ch kinh tÕ, th−¬ng m¹i,
®Çu t−, së h÷u trÝ tuÖ vµ c¶ th−¬ng m¹i
dÞch vô. Cho ®Õn nay, ViÖt Nam ®E nhËn
®−îc 1.376 c©u hái vµ ®E tr¶ lêi 1.216
c©u. HiÖn nay, c¸c bé, ngµnh vµ ñy ban
quèc gia vÒ hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ ®ang
nghiªn cøu ®Ó x©y dùng ph−¬ng ¸n ®µm
ph¸n, më cöa thÞ tr−êng víi c¸c n−íc
WTO nãi chung vµ thÞ tr−êng dÞch vô nãi
riªng. Cã thÓ nãi, víi WTO, trong lÜnh
vùc th−¬ng m¹i nãi chung vµ ®Æc biÖt
trong th−¬ng m¹i dÞch vô nãi riªng, ViÖt
Nam ®ang ë giai ®o¹n ®Çu cña tiÕn tr×nh
®µm ph¸n, ch−a cã cam kÕt cô thÓ. §Ó
thóc ®Èy tiÕn tr×nh gia nhËp WTO, viÖc
tiÕp tôc nghiªn cøu kÜ vÒ WTO, viÖc rµ
so¸t l¹i toµn bé c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ, thùc
tr¹ng cña tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ ViÖt
Nam trong ®ã cã lÜnh vùc th−¬ng m¹i
dÞch vô lµ viÖc lµm ®Æc biÖt quan träng.
Riªng vÒ lÜnh vùc ho¹t ®éng th−¬ng m¹i
dÞch vô ë ViÖt Nam, ®©y vÉn cßn lµ vÊn
®Ò míi mÎ. Sù hiÓu vÒ th−¬ng m¹i dÞch
vô còng nh− m«i tr−êng kinh doanh vµ
m«i tr−êng ph¸p lÝ cho kinh doanh dÞch
T¹p chÝ luËt häc - 33
 nghiªn cøu - trao ®æi
vô cßn qu¸ s¬ khai, Ýt ®−îc quan t©m kÓ
c¶ tõ gãc ®é vÜ m« lÉn vi m«. Trong khi
®ã, ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn,
ngµnh dÞch vô chiÕm 70 - 80% GDP; ë
c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, ngµnh dÞch vô
chiÕm 40% GDP, Trung Quèc - mét n−íc
XHCN bªn c¹nh ViÖt Nam - còng cã tØ
träng ngµnh dÞch vô chiÕm 35% GDP.
Cßn ViÖt Nam chóng ta còng ch−a cã sè
liÖu nµo thèng kª vÒ tØ träng ngµnh dÞch
vô trong GDP.
XuÊt ph¸t tõ viÖc nghiªn cøu nh÷ng
quy ®Þnh, nh÷ng thÓ chÕ, nh÷ng yªu cÇu
cña WTO vÒ th−¬ng m¹i dÞch vô, theo
quan ®iÓm cña chóng t«i, ViÖt Nam cÇn
chuÈn bÞ tèt hµng lo¹t c¸c c«ng viÖc sau
®©y:
3.1. VÒ mÆt nhËn thøc, cÇn ph¶i thÊy
®−îc r»ng dÞch vô còng lµ ngµnh s¶n
xuÊt, thËm chÝ lµ ngµnh s¶n xuÊt ®Æc thï
cã hµm l−îng trÝ thøc cao - bé phËn quan
träng ®Ó gióp nÒn kinh tÕ ViÖt Nam g¾n
kÕt víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi.
NhËn thøc nµy ph¶i lµ nhËn thøc
chung cña mäi ng−êi d©n ViÖt Nam, tõ
nh÷ng ng−êi lao ®éng b×nh th−êng nhÊt
®Õn c¸c c¬ quan qu¶n lÝ, doanh nghiÖp,
c¸c c¸n bé lEnh ®¹o tõ ®Þa ph−¬ng ®Õn
trung −¬ng vµ c¶ b¶n th©n ChÝnh phñ.
NhËn thøc ®óng th× sÏ ®Ò ra ®−îc chÝnh
s¸ch ®óng, thóc ®Èy th−¬ng m¹i dÞch vô
ph¸t triÓn víi ®óng tÇm cña nã vµ còng tõ
®ã míi cã thÓ t¹o m«i tr−êng ph¸p lÝ phï
hîp cho ngµnh kinh doanh dÞch vô ho¹t
®éng, gãp phÇn vµo sù t¨ng tr−ëng kinh
tÕ cña ®Êt n−íc.
3.2. Chñ ®éng tõng b−íc më cöa
ngµnh dÞch vô víi bªn ngoµi vµ c¶i c¸ch
ngµnh dÞch vô trong n−íc nh»m ®Èy
nhanh tiÕn tr×nh ViÖt Nam gia nhËp
WTO.
Nh− ®E tr×nh bµy ë trªn, HiÖp ®Þnh
th−¬ng m¹i dÞch vô cña WTO cã rÊt
nhiÒu quy ®Þnh ®Æc thï mµ mét trong
nh÷ng ®Æc thï ®ã lµ cho phÐp c¸c n−íc cã
34 - T¹p chÝ luËt häc
thÓ x©y dùng lé tr×nh cô thÓ víi nh÷ng
cam kÕt riªng cã phï hîp víi ®Æc thï cña
nÒn kinh tÕ mçi n−íc kÓ c¶ viÖc ®−îc ®−a
ra nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh tr−íc khi cã
thÓ tù do hãa th−¬ng m¹i dÞch vô nh−
WTO yªu cÇu. Do ®ã, cÇn thËn träng
nghiªn cøu vµ cÇn cã chÝnh s¸ch c¶i c¸ch
cô thÓ ngµnh dÞch vô tr−íc hÕt lµ trong
n−íc vµ sau ®ã lµ tõng b−íc më cöa víi
n−íc ngoµi. Khi x©y dùng chÝnh s¸ch vÒ
th−¬ng m¹i dÞch vô, cÇn thËn träng, tr¸nh
nãng véi v× ngµnh dÞch vô cã rÊt nhiÒu
®Æc thï. VÝ dô: V× ngµnh dÞch vô phÇn
lín lµ c¸c ngµnh khoa häc kÜ thuËt cã
hµm l−îng trÝ thøc cao (nh− gi¸o dôc, t−
vÊn ph¸p lÝ, tµi chÝnh, ng©n hµng, kiÓm
to¸n, b−u chÝnh viÔn th«ng...) cho nªn
tr−íc khi më cöa víi bªn ngoµi chóng ta
cÇn c¶i c¸ch ngµnh dÞch vô trong n−íc
nh− cÇn cã chÝnh s¸ch phï hîp ®èi víi
c¸c nhµ khoa häc, c¸c luËt gia, c¸c ng©n
hµng, c¸c tæ chøc tÝn dông, c¸c c«ng ti
kinh doanh chøng kho¸n v.v. nghÜa lµ cã
chÝnh s¸ch phï hîp víi c¸c ®¬n vÞ, c¬ së,
c«ng ti kinh doanh dÞch vô. Nh÷ng quy
®Þnh, chÝnh s¸ch trong n−íc ®E trë nªn
bÊt cËp cÇn ph¶i ®−îc rµ so¸t l¹i vµ lo¹i
bá.
3.3. Tuyªn truyÒn phæ cËp s©u réng vÒ
néi dung, kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm vµ vai trß,
vÞ trÝ cña ngµnh dÞch vô nãi chung vµ cña
GATS nãi riªng trong tÊt c¶ c¸c ngµnh,
c¸c cÊp tõ trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng, tõ
ng−êi d©n b×nh th−êng ®Õn c¸c nhµ lEnh
®¹o doanh nghiÖp, c«ng ti vµ c¶ c¸c quan
chøc ChÝnh phñ.
3.4. Rµ so¸t l¹i toµn bé hÖ thèng ph¸p
luËt vÒ kinh doanh dÞch vô vµ ®èi chiÕu
víi nh÷ng thÓ chÕ, quy ®Þnh cña GATS.
Trªn c¬ së ®ã, tõng b−íc söa ®æi, bæ sung
thËm chÝ ban hµnh míi c¸c v¨n b¶n luËt
vµ d−íi luËt ®iÒu chØnh ho¹t ®éng dÞch vô
theo h−íng vÉn gi÷ ®−îc chÕ ®é, b¶n s¾c
d©n téc mµ vÉn cã thÓ t−¬ng thÝch víi
nh÷ng thÓ chÕ b¾t buéc cña GATS. §©y
qu¶ thËt lµ viÖc lµm kh«ng ®¬n gi¶n./.